HENRICUS DE GANDA VO ANCIENT AND MEDIEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre HENRICI DE GANDA VO Series 2 QUODLIBET VI HENRICI DE GANDA VO Edidit OPERA OMNIA G. A. WILSON x Dr. PhiJ. QUODLIBET VI The De Wulf-Mansion Centre deals with research in Ancient and Medieval Philosophy at the Philosophy lnstitute of the Catholic University of Louvain (K.U.Leuven) LEUVEN 2, Kardinaal Mercierplein, B-3000 Leuven (Belgium) UNIVERSITY PRESS The Henry of Ghent editions'are coordinated by R. Macken, o.f.m. 1987 C5 q32 -Ao- CIP KONINKLI1KE BIBLIOTHEEK ALBERT I, BRUSSEL FOREWORD The present volume has been made possible, in part, by a research fellowship in 1979-1980 from the National Endowment for the Humani- ties which ~nabled me to work at the De Wulf-Mansion Centre, to consult the editorial committee at the Catholic University of Leuven, and to view directly many of the original manuscripts. It has also been made possible by the tinancial assistance of the Institute of Philosophy, the De Wulf-Mansion Centre and the Commission for Publications of the Catholic University of Leuven, which covered the printing costs for this volume and which was special since this volume was prepared by a visiting scholar. I would like to extend appreciation and gratitude to all those who helped me with this project: the' Catholic University of Leuven for receiving me so warmly during the academic year of 1979-1980; the Institute of Philosophy, particularly Pro fesso r U. Dhondt, President, and Professor W. Vanhamel, Director of the De Wulf-Mansion Centre, for the use of their excellent facilities and for their practical aid; my friend and former teacher, Girard Etzkorn, Professor at the Franciscan Institute ofSt. Bonaventure University and one ofthe editors ofWilliam of Ockham's Philosophical and Theological Works, for his help with some of the problematic readings; and Dr. A. Pattin, O.M.L, Scientific Collaborator of the De Wulf-Mansion Cen ter, Prof. lohn Wippel of the Catholic University of America and Prof. Stephen Brown of Boston College for their suggestions for the introduction and text. Special thanks are also due to my friend and colleague, Dr. Raymond Macken, O.F.M., coordinator of the editorial activities for the series, for © 1987 by De Wulf-Mansioncentrum - De Wulf-Mansion Centre his constant valuable aid from the beginning of this project, for his kind Leuven University Press / Presses Universitaires de Louvain / practical suggestions concerning Henry of Ghent, his doctrines, and the Universitaire Pers Leuven text of Quodlibet VI, and for his enduring support over the years. Krakenstraat 3, B-3000 Leuven / Louvain (Belgium) Finally, my fondest appreciation is to be extended to my wife, Linda, Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel for her help with the text and more importantly, for her encouragement, van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. support and patience over the years. No part of this work may be reproduced in any form, by pri nt, photoprint, microfilm or any other means New Orleans, Louisiana, lune 1, 1986 without written permission from the publisher. ISBN 90 6186 228 O D/1987/1869/2 CRITICAL STUDY r INTRODUCTION The critical edition of Henry of Ghent's Quodlibet VI constitutes volume X in· the series HENRICI DE GANDA VO Opera Omnia. It appears direct1y after the publication of the critical editions of Quodlibet I, Quodlibet II. Quodlibet IX, Quodlibet X and Quodlibet XIII and departs for editorial reasons from the sequential order of the Quodlibeta. Raymond Macken, coordinator of the editorial activities of the series, has noted that in certain manuscripts of the Quodlibeta there appear redactional corrections that probably reflect the intervention of the author himself(l). These redactional corrections are found in two complementary manuscripts, PARIS, Nat. lato 15350 and 15848, the Iast of which contains Henry's Quodlibet VI. Since this manuscript contains many of these redactional corrections, Quodlibet VI was well cho sen as one of the first of the Quodlibeta to be edited. First, it offers an opportunity to exami ne both stylistic and doctrinal subtleties, since the redactional corrections not only indicate the manner in which Henry probably worked but also indicate evolutions in his doctrine and thought. Secondly, a practical reason for editing the Quodlibeta which contain these corrections prior to those that lack them or contain a few is that by identifying those passages which are the result of the author's final revision, the editor can provide the readings c10sest to the original text of the author. This is, of course, the primary purpose of a critical editione). The editor can thus furnish the foundation for a study of the historical development of the text. Quodlibeta which contain these' types of redactional corrections should be edited first, since a study of these corrections in the lntroductions wil\ be an aid for future editions of Henry's other Quodlibeta. This edition of Quodlibet VI is only part of a series and it must be read as such. The valuable Introduction to Quodlibet I serves not only as an Introduction to Henry's first quodlibetic questions but also as a general Introduction to the series of Henry's fifteen Quodlibeta(3). One (I) R. MACKEN, Les corrections d'Henri de Gand ti ses Quodlibets, in Recherches de theologie ancienne et medie vale, 40, 1973, p. 5-51 +6 photographic reproductions out of tex!. (') L.-l. BATAILLON, Problemes poses par l'edilion erilique des lexles /alins medievaux, in Revue philosophique de Louvain, 75, 1977, p. 235. (') HENRICI DE GANDAVO Quodlibet I. Edidit R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera x CRITICAL STUDY can find in it descriptions of editions and manuscripts common to both Quodlibet I and Quodlibet VI. In addition, the two volumes of the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo which begin this series THE EDITIONS AND THE MANUSCRIPTS contain 1engthy descriptions of the 236 current1y known manuscripts of Henry of Ghent's works(4). The critical study which precedes this For the editions of Quodlibet VI it is sufficient to refer the reader to edition of Quodlibet VI wil1 concentrate upon what is unique to this what has been written in general concerning the three printed editions of Quodlibet, and where certain issues are addressed in previous volumes of Henry's Quodlibeta in the critical study which precedes the edition of Quodlibet lin this series(l) and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de this series, reference will be made to them. Gandavo(2). The two-volume Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo has prepared the way for the critical edition of Henry of Ghent's Opera Omnia. In the Catalogue, Raymond Macken has provided detailed descriptions of the 236 known manuscripts of Henry's works. This list is extensive and contains descriptions of most, although not al1, of the manuscripts which indude the works of Henry. Additional manuscripts have since been discovered and these will be described in a subsequent Continuatio which R. Macken is currently preparing and which will appear as volume III in this series. Because the majority of the manu- script s listed in the Catalogue are described extensively, it has been possible to identify those which contain al1, or at least a great part, of the text of Quodlibet VI. There are, in fact, 33 such manuscripts and they have already been described at length in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. The present study will offer only brief descriptions of those manuscripts which have not been previously described in the critical studies of Quodlibet I and Quodlibet X, and descriptions of those manuscripts which, although described in these studies, entail certain points unique to Quodlibet VI. For each manuscript, reference will be made to the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo and, where applicable, to the descriptions in Quodlibet I. In anticipation of the results of the critica 1 study, the symbols by which the col1ated manu- scripts are to be indicated are provided. R 1. BOLOGNA, Biblioteca Universitaria, ms. lato 2236, f 109ra-124rb: Quodlibet VI (complete) (3). Omnia, V), Leuven University Press - E. J. Bril1, Leiden, 1979, xClv+262 pp.+ 12 extratextual photographic reproductions. (4) R. MACKEN, Bibliotheca manuscripla Henrici de Gandavo. I. A-P. With a Prerace by F. MASAl, Proressor at the Universite Libre de Bruxel1es (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, I) Leuven University Press - E. J. Bril1, Leiden, 1979, XVIII+ 677 pp.; ID., (') cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. XXVII-XXVIII. Bibliotheca manuscripla Henrici de Gandavo. II. Cata10gue Q-Z. Repertoire (HENRICI DE (') cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., p. 951-952. GANDAVO Opera Omnia, II), Leuven University Press - E. J. Bril1, Leiden, 1979, XIX- (3) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXIX; ID., Bibl. man. H. G.. pp. 79- XXII+ pp. 678-1306 + 34 extratextual reproductions (pp. XXlII-L1V). 84. I. XII CRITICAL STUDY THE EDlTlONS AND THE MANUSCRIPTS XIII E 2. BORDEAUX, Bibliotheque municipale, ms. 146J 156,Q-186,b:Quodlibet 8. FIRENZE, Biblioteca Nazionale Centrale, ms. Conv. soppr. A. 2.506, VI (complete). voI. I,f 114,b-143,a: Quodlibet VI (complete) (11). This manuscript has been described in the Introduction to Quodlibet I Written on parchment in the 14th or 15th century, this manuscript and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo(4). It should be contains Quodlibet III from the end of question 3 to Quodlibet VII of noted also that the copyist corrected the text for Quodlibet VI by Henry of Ghent. The manuscript contains 174 ff. and measures inserting words and phrases in the margins and using signs of insertion. 36.8 x 24.6 em., in two columns of 64 to 67 lines. It has been corrected These are most numerous in peciae 1-5, II and 12. A substantial by Constantius Hierotheus(12) and different medieval hands have added insertion in pecia I appears under the column of f. I67vb. The manus- auctoritates and notabilia. cript of this Quodlibet also contains a series of pecia indications corres- The manuscript belonged before the 19th century to the Camaldules ponding to a known Parisian exemplar that is mentioned in an extant of the Sacra Eremus. The inscription on f. II'b states «Inscrip < tus> Iist of university exemplaria(5). Catal < og> o S < acrae > E < remi> C < amaldul. > VQ3 ».' 3. CAMBRIDGE, Pembroke College, ms. 166, I 131,b-157,b: Quodlibet VI 9. KUES, Hospital, ms. 92,f 114,b-134,b: Quodlibet VI (complete) (13). (complete) (6). IO. LEIPZIG, Universitiitsbibliotek624,f 137,b-143,a,f 104,a-118,a: Quod- 4. CESENA, Biblioteca Malatestiana, D. XVI, cod. 5,f ]'Q-43'Q:Quodlibet libet VI q. 1 (I 137'b-143,a) and qq. 8, 10, 14-17, 19,22, 24-30, and VI (complete) (1). 33 (I 104,a-118,a) (incomplete) (14). 5. DURHAM, Cathedral Library, ms. B.I. 26,f 146'Q-171'a: Quodlibet VI Written on parchment during the 14th or 15th century this manuscript ( complete) (8). contains selected questions from Quodlibeta I-XII of Henry of Ghent. It consists of 161 ff. measuring 31.5 x 21 cm. in two columns of 49-55 lines. 6. ERLANGEN, Universitiitsbibliothek, 26911,f 196,Q-234,a: Quodlibet VI Only selected questions have been copied, probably chosen by one ofthe (complete) (9). first owners of the manuscript(15). 7. FIRENZE, Biblioteca Mediceo-Laurenziana, ms. Plut. 17 sin., cod.1, This manuscript was probably among the works confiscated by the I 132,b-158,b: Quodlibet VI (complete) (10). State between 1540 and 1544 to form the basic holdings of the Universi- tatsbibliothek of Leipzig. Il. LONDON, British Museum, Royal11.C.X,f 97,a-115ra: Quodlibet VI (4) cr, HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. XXIX-XXX; ID., Bibl. man. H. G., (complete) (16). pp. 85-89. (5) For the pecia indications or Quodlibet VI and this corresponding Parisian exemplar, see R. MACKEN, Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar parisien, in Recherches de theologie ancienne et medie vale, 137, 1970, pp. 175-196; ID., Bibl. man. H. G., p. 87, 988- 991; infra. p. XXIV. (") cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., p. 276-277. (6) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXX; ID., Bibl. man. H. G., (12) On r. 174" in the hand or the corrector the rollowing note appears: «Correcta pp. 144-150. summo studio prima pars quodlibetorum sollemnis doctoris magistri Henrici Gandavensis (') cr. HENRICI DE GANDAVO Quodlibet X. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO archidiaconi Tomacensis ecclesiae per Constantium Hierotheum.» The comment «prima Opera Omnia, XIV), Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1981, CXXVI + 333 pp. + 8 pars Quodlibetorum» seems to imply tha t the manuscript rormerly also contained the first photographic reproductions out or text, where this manuscript is briefly described on Quodlibeta rrom Quodlibet I to Quodlibet VII. cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 276- p. xm; R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 163-165. 277. (8) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXI; ID., Bibl. man. H. G., (13) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXII; ID., Bibl. man. H. G., pp. 210-214. pp. 337-342. (9) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXI; ID., Bibl. man. H. G., (14) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 343-347. pp. 238-243. (15) cr. ibid., p. 346. (10) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXII; ID., Bibl. man. H. G.; (16) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. xxxll-xxxm; ID., Bibl. man. H. pp. 262-266. G., pp. 362-365. XIV CRITlCALSTUDY THE EDITIONSANDTHE MANUSCRIPTS XV 12. MELK, Stiftsbibliothek, ms. 137.1 2'a-56'a: Quodlibet VI (complete). 16. OXFORD, Merton College, ms. J07, f J28'a-J52,b: Quodlibet VI ( complete) (22). Written on paper during the 15th century, this manuscript contains Henry of Ghent's Quodlibeta VI-IX. It consists of 223 ff. measuring 17. OXFORD, New College, ms. J53,f J66'a-J87vb: Quodlibet VI, qq. J- 20.5 x 14.5 em. with the text on two columns varying from 36 lines to 13 .. 32-33 (incomplete). 55 lines. In Quodlibet VI there is a blank of 25 lines in the inferior part While this manuscript has been described in the Introduction to of f. 33vb, but a comparison with other manuscripts reveals that there is Quodlibet I and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo(23), no omission in the flow of the text from f. 33vb to f. 34". There is also a the latter wo"rk mentions that there are shorter incipits for the questions change in the number of lin es per column after this blank. On f. 33"' in this manuscript. The following is a comparison of some different 361ines appear, whereas on f. 34" there are 55 lines. A c10se exami- incipits with the text of this critical edition of Quodlibet VI. nation of the scripts, especially of the unique formation of the capital «S», suggests that they are probably the work of the same copyist. The TEXT OF THE CRITICAL EDlTION MANUSCRIPT 17 difference in length is due to the smaller script required to copy more (Question I) lines per column on f. 34". (There is a similar change in the number of Pridie in nostra disputatione gen e- In nostra sexta disputatione generali lines per column on f. I SV where f. 15vb contains 48 lines and f. 16" rali proponebantur 33: quaedam perti- quaerebantur 33 quaestiones. contains 35 !ines.) Could the blank, the greater number of lines per nentia ad Deum, quaedam vero perti- cohimn and the smaller script on f. 33 indicate a change of pecia? If this V nentia ad creaturas. Inter pertinentia ad Deum proponebatur uimm perti- were the case, this imp!icit pecia indication would refer to a second nens ad Deum secundum se, et quae- Parisian exemplar, upon which this manuscript would depend(l7). This dam alia pertinentia ad ipsum in re- would be one possible explanation for this blank, but as long as explicit spectu ad creaturas. pecia transitions, which would indicate the exact place of the pecia Illud unum pertinens ad Deum Prima quaestio transitions for a second exemplar, are presently undiscovered, a discus- secundum se erat de divinis personis, utrum in divinis sint tantum tres utrum sint tantum tres, nec plures nec (f. 166") sion of implicit pecia indications would seem premature(lS). pauciores. (1,1-9) This manuscript was already extant in the Stift MELK by 1483: the catalogue of 1483 mentions it both in the alphabetic list of titles and in (Question 4) Sequuntur duae quaestiones de Deo the list of authors. in respectu ad creaturam. assumptam 13. NAPLES, Biblioteca Nazionale, ms. VII. C. J8J J89,b_223vb: Quodli- in Christo. Quarum prima erat utrum Quarta Christus secundum quod homo illumi- quaestio,utrum Christus secundum bet VI (complete) (19). net angelos, secunda, utrum gloria in quod homo illuminet angelos. N' 14. OXFORD, Balliol College, ms. 213, f 142'a-J67vb: Quodlibet VI aliquo erat diminuta in triduo separa- tionis animae a suo corpore. (complete) (20). Circa primum arguitur quod non, Et arguitur quod non, quia Christus 15. OXFORD, Balliol College, ms. 214, f J17,b-140,b: Quodlibet VI quia Christus secundum quod ... secundum quod ... (f. 172") (51,4-8) (complete) (21). (17) cr. infra, p. XXIII-XXV. (18) lbid. (19) cr. HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXIII; ID., Bibl. man. H. G.. pp. 407-410. ea) cr. HENR. DE GAND. Quod/. J. Ed. R. MACKEN, pp. XXXIII-XXXIV (read VII instead or (22) cr. HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. xxxv; ID., Bib/. man. H. G., v); ID., Bib/. man. H. G., pp. 425-428. pp. 447-451. (21) cr. HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXlV; ID., Bib/. man. H. G., cr. HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXV (read 6 instead or 5); 3 ( ) ID., pp. 429-433. Bib/. man. H. G.. pp. 467-469. XVI CRITICALTUDY S THEEDITIONS NDTHEMANUSCRIPTS A XVII (Question 9) "vel". These remarks and the diagrams suggest tha t they are probably Sequitur de eis quae pertinent ad the work of a medieval scholar, who, by means of this manuscript, has animam coniunctam. Quorum unum made a careful study of the Quodlibeta of Henry. ex parte potentiae cognitivae et plura alia ex parte volitivae. 21. PARIS,Bibliotheque Mazarine, ms. 851 (997),/ 208'-235': Quodlibet Illud unum ex parte cognitivae erat, Nona VI qq. 13-33(incomplete) (28). utrum in somnis habetur aliqua noti- quaestio, utrum in somnis habetur ali- qua notitia ... (f. l7Y') This manuscript contains two different works: the first is entitled tia... (83,3-6) «Abbreviatio super nam nae fratris THOMAE AQUlNO» (f. 1r'_152v) and DE (Question 33) the second consists of selected questions of Henry of Ghent's fifteen Sequitur ultimum quaesitum, et Tricesima tertia quaestio, utrum ele- unicum de creatura inanimata: utrum menta sint distincta per corpora cae- Quodlibeta (f. 153-382). The last 21 are from Quodlibet VI and are elementa sint distincta per corpora lestia. (f. 186'") primarily concerned with moral and pastoral issues. The section of caelestia. (280,4-5) Henry's works is on parchment of one column, measuring 17.3/ va 18. PADOVA,Biblioteca Antoniana. ms. Scaffale 8, n 142, f 155va-182 : 17.8 x 11.5/12 cm. The columns are 42 lines(Z9). Quodlibet VI (complete) (24). Both parts of this manuscript existed in the Middle Ages in the Abbey of St. Victor in Paris. At the bottom of f. Ir is the folIowing inscription: 19. PADOVA,Biblioteca Capitolare. ms. C. 43, f 153vq79,a: Quodlibet «Iste liber est sancti Victoris parisiensis. Quicumque eum furatus fuerit VI (complete) (2 S). vel celaverit vel titulum istum deleverit, anathema sit.» c 20. PARIS,Bibliotheque de I'Arsenal, ms. 455./ 161,b_191'a: Quodlibet VI 22. PARIS,Bibliotheque Nationale, ms. lato 15.357,/ 161,a-189,b: Quodli- (complete) . bet VI (complete) (30). While this manuscript has already been described in the Introduction D 23. PARIS,Bibliotheque Nationale, ms. lato 15.358,/ 134vb-162vb: Quodli- to Quodlibet I and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gan- bet VI (complete). davo (26), additional comments concerning Quodlibet VI wiIl be useful. The manuscript has been corrected by a medieval hand other than that While this manuscript is described in the Introduction to Quodlibet I of the copyist. These corrections appear both interIinearIy and in the and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo(31), further margin, preceded by an insertion signo The same hand has also written observations about its presentation of Quodlibet VI are here in order. several diagrams concerning Henry's Quodlibeta on the originaIly blank The medieval hand which corrected Quodlibet VI is different from that leaves preceding f. lr_2v of this manuscript and on f. P of the ms. PARIS, of the copyist. It adds some auctoritates .. divisiones, for example Arsenal 456, which is the second part of Henry's Quodlibeta (z 7). This «secunda pars quaestionis» (f. 14yb: concerns p. 104,93-94) «improba- hand has written in the margins some auctoritates, divisiones and tio praedictae opinionis» (f. 147ra: concerns p. 140,41); and notabilia. summaries at the bottom of every column except ff. 170v" I 84rb, I 86rb, Some of these notabilia are simple, whereas others are more involved, 187v" 188vb, 189r• and 189rb. Also in the margins of this manuscripts are for example: «Nota quod obiectum increatum non habet species in 52 instances where for a word in the text, written by the copyist, the same hand gives in the margin a possible variant, preceded by the word (8) cr. op. cit., pp. 518-521. (9) Cr. A. MOLINIER, Catalogue des manuscrits de la Bibliotheque Mazarine, I, Paris, 1885, pp. XlX-XX, 401-402 (n° 851); cr. HENR. DE GAND. Quodl. II. Ed. R. WIELOCKX (4) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. xxxv; ID., Bibl. man. H. G., (HENRICI DE GANDAVO, Opera Omnia, VI) Leuven University Press, E. J. Brill, Leiden 1983, XLVllI+ 166 pp., where this manuscript is briefly described on p. x; R. MACKEN, Bibl. man. pp. 483-486. (") Cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. xxxv; ID., Bibl. man. H. G., H. G., pp. 518-521. ('0) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXVu; ID., Bibl. man. H. G., pp. 487-490. (6) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXVI; ID., Bibl. man. H. G., pp. 602-605. ('1) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXVU; ID., Bibl. man. H. G., pp. 502-506. pp. 606-610. (27) Cr. op. cit., p. 502, 507. XVIIl CRlTICALSTUDY TI/E EDITIONS AND THE MANUSCRIPTS XIX intellectu.» (f. 140va:concerns p. 69,82-89); «Nota quod in somnis nullo 27. PELPLlN, Biblioteka Seminarium Duchownego, ms. 33 (46), / 23,a- modo potest fieri notitia intellectualis.» (f. [41vb: concerns p. 84,[6); 57va: Quodlibet VI (complete) (38). «Nota quare homicidae ante baptismum possunt promoveri ad ordines, non autem bigami.» (f. 152v,: concerns p. [94,2-7). It a[so adds some V 28. VALENCIA, Biblioteca de la Catedral, ms. 46.1 103vb_122va:Quodlibet references to previous Quodlibeta, for examp[e: «Vide VOQuod[ibet, q.e VI (complete) (39). 1'.» (f. 153,b: concerns p.7,44); «I Vo Quodlibet, q.e 20'.» (f. 161'b: 29. BIBLIOTHECA VATICANA, ms. Borghese 124, / 148,b_172vb: Quodlibet concerns p. 277,65); and one to a subsequent question of Quodlibet Vl. VI qq. 1-22 (incomplete) (40). B 24. PARIS, Bibliotheque Nationale, ms. lato 15.847.1 153,a-190vb: Quodli- H 30. BIBLlOTECA VATICANA, ms. Borghese 299,/ 192,b_234vb: Quodlibet VI bet VI (complete) (32). (complete) (41). A 25. PARIS, BibliotMque Nationale, ms. lato 15.848.1 165va-189vb: Quodli- I 31. BIBLIOTHECA VATICANA, ms. Vat. lato 853,/ 109va-129,a: Quodlibet bet VI (complete). VI (complete). This manu script has been described in the lntroduction to Quodlibet I This manuscript has already been described in both the lntroduction and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo(33). Yet certain to Quodlibet I and in the Bibliotheca manuscripta Henrici de Gan- things should be noted about Quodlibet Vl in this manuscript. A sheet davo(42). Anticipating the results of this critical study, a comparison of has been inserted and has become f. 174 in the modern foliation. The this manuscript with the text of Ouf critica[ edition reveals that the sheet is slightly wider than the others which has allowed it to be sewn copyist several times in Quodlibet VI wrote «neque» for «nec». For and bound as an integral part of the manuscript. This extra sheet, in example, in pecia 2, the word «nec» occurs six times in the text of Ouf terms of the text, contains a lengthy insertion designed to appear after edition, and for five of these occUfrences this Vati can manuscript reads the first fOUf words of line 38 on f. l73vb, where a sign of insertion «neque». corresponds with the insertion sign at the top of f. 174". A. Pelzer has noted a series of authors who are identified by a There are numerous corrections to this manuscript, as was indicated medieval hand in the margins of this manuscript(43), for example, in above(34). These corrections will be discussed in greater detai[ Quodlibet VI: «Frater 1< oannes > de Dunis contra. / Quod probat per below(3S). regulam beati Benedicti, qui dicit quod non nisi ex contemptu superve- Finally, in addition to these marginal corrections, there is another niente. Unde non sunt omnia praecepta quae in regulis continentur, sicut series of marginal corrections written in an ink which seems to have been probat per dictum Hildegardis(44) in sua prophetia, quae magis vadit ad intentionally washed. Those passages which are legible are identified and intentionem legislatoris. / Nec videtur esse verum praeceptum quidquid discussed below(36). statuitur cum(4S) verbo 'praecipimus' vel 'iubemus', sicut etiam probat 26. PARIS, Bibliotheque Nationale, ms. 15.850.1 60,a-86,a: Quodlibet Vl, qq. 16-33 (incomplete) (37). (38) cr. HENR. OE GANO. Quodl. X. Ed. R. MACKEN, pp. XVIII-XIX; IO., Bibl. man. H. G., pp. 661-666. ('9) cr. HENR. OE GANO. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXIX; IO., Bibl. man. H. G., pp. 727-731. (40) cr. HENR. OE GANO. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. XXXIX-XL; ID., Bibl. man. H. G., ('2) cr. HENR. OE GANO. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXVIlI; ID., Bibl. man. H. G.. pp. 738-741. pp. 614-619. (41) cr. HENR. OE GANO. Quodl.l. Ed. R. MACKEN, p. XL; ID., Bibl. man. H. G., pp. 744- ('3) Cr. HENR. OE GANO. Quodl./. Ed. R. MACKEN, pp. XXXVIII-XXXIX; IO., Bibl. man. H. 749. G., pp. 620-628. (42) cr. HENR. OE GANO. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. XL-XLI; ID., Bibl. man. H. G.. ('4) cr. supra, pp. IX. pp. 781-786. (") cr. infra, pp. XXXV-XLV. (43) cr. A. l'ELZER, Codices Vaticani Latini. Tomus Il. Pars Prior. Codices 679-/134. ('6) cr. infra, pp. XLIII-XLV. Civitas Vaticana, 1931, p. 226. ('7) Cr. HENR. OE GANO. Quodl. /. Ed. R. MACKEN, p. XXXIX; ID., Bibl. man. H. G., (44) Endegaldis MS. pp. 634-644. (45) Here a letter has been added but deleted. xx CRITICALTUDY S THEEDlTIONS NDTHEMANUSCRIPTS A XXI per Ber < nardum >, 1< ibro > De dis < pensatione > et p < raecepto > .» two folios which contain the end of question I, rrom « ... actus generatio- (f 121' i. m. inf)(46). Pelzer thinks that this Joannes de Dunis is nis et processionis ... » (p. 26, 46), and the beginning or question 2, up to probably to be identified with the Cistercian master or theology Joannes and including « ... simplicem voluntatem, qua placent...» (p. 34,40). The de Wardo (John or Weerde) who belonged to the abbey or ter Duinen second is also or two rolios and they contain the end or question 5, rrom and occupied the Cistercian chair or theology at the University in Paris « ... vis sua qua ferri debet.. ..» (p. 60,87-88), and the beginning of rrom 1275 until1293, or perhaps with another master or theology or the question 6, up to and including « ... sufficit ad rruitionem ... » (p. 66,15). same abbey, Joannes Sindewint(47). Other examples ormarginal notices N. Ker has indicated the explicit indication or a pecia transition(54), «p' where authors are identified are: «Pro ista opinione videtur esse Ansel- ii'» in the margin by the phrase «ratio producendi alium Filium ab ipso, mus De similitudinibus, c.o 9] 0, ibi: «Sed velle quod contra oboedientiam dicendum quod licet. .. » (p. 31, 80-81) and this pecia transition corres- etc.»» (r. 121ra i. m. inf)(4B); «De hoc notatur per Monaldum et ponds to the beginning or the second pecia or the first Parisian exem- Hostiensem, Extravaganti de restitutione spoliatorum Olim super verbo plar(55). The texts or both rragments correspond to the readings or «Duxeritis»» (r. 125va)(49); and «secundum Augustinum III' De libero manuscripts copied rrom the first Parisian exemplar(56). arbitrio, c.o 30°.» (r. I27va)(50). N.B. There is also a fragmen t of Quodlibet Vl that exists in the manuscript BRESCIA,Biblioteca di Lonato, ms. 166, r. l17vb-138vb(57). W 32. WlEN, Osterreichische Nationalbibliothek, ms. lato 1474, f 173'a: According to the list or questions contained on r. 359v-360', the manu- Quodlibet VI (complete) (51). script contains questions 1-15,21 and 30. However, on the microfilm or 33. WORCESTER, Cathedral Library, ms. F.79J 127,b-149'a: Quodlibet VI this manuscript, it appears that rolios 119' through 138v are missing (complete) (52). rrom the manuscript, and thus only a part or question I survives on r.l17vb-118v• In OXFORD,Merton College, 37.99.12 there are also two rragments of Quodlibet VI tha t survive as pastedowns or bindings(53). The first is or (46) cr. op. cit.; ID. Livres de philosophie et de theologie de !'abbaye de ter Doest Il l'usage du maitre cistercien Jean Sindewint de 1311 Il 1319. in Annales de la Socihe d'emulation pour !'etude de l'histoire et des antiquites de la Flandre (Bruges), 63, 1913 [reprinted in A. PELZER, a Etudes d'histoire litteraire sur la scolastique medie vale (Reeueil d'articles mis jour a l'aide des notes de l'auteur par A. PAITIN et E. VAN DE VYVER)(Philosophes Medievaux, VIII) Louvain-Paris, 1964, p. 70-96], p. 18[=p.82]. (41) cr. A. PELZER, op. cit., p. 78-82; P. GWRlEUX, Repertoire des Maitres en Theolo- gie ... , I, (Etudes de Philosophie Medievale, XVII), Paris, 1934, p. 255-257 (n. 362) (this marginal notiee is mentioned on p. 255), and in the ehronologieal table after p. 288 at the years 1275 until 1293; ID., La faculte des arts et ses maitres au XI/I' siecle (Etudes de Philosophie Medie vale, LIX), Paris, 1971, p. 438 (n. 1700). (48) ANON., De similitudinibus, e. 89 (PL 159, 660C-661 B). (49) HENRICUSDE SEGUSIO, ardinalis Hostiensis, er. In Secundum Decretalium Librum c Commentaria, Veneti is, 1581, r. 52"-53". MONALDUS(orCapodistria; lustinopolitanus) O. Min. (+ berore 1285 Capodistria). Author or the Summa Monaldina, «eine gedriingte Zusammenrassung des Reehts in alphabetiseher Ordnung, zu Unreeht «Summa Cassum» genannt (gedruekt Lyon 1516)) (Lexikonfiir Theologie und Kirche, 7, 1962, eol. 533). ('0) cr. AUGUST., De libo arb., III, e. 24 (CC lat. 29, 318; CSEL 74,150; PL 32, 1306). (") cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACIŒN, p. XLl; ID., Bibl. man. H. G., pp. 846-850. (54) Ibid. (52) cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACIŒN, pp. XLl-XLII;ID., Bibl. man. H. G., (") cr. infra, p. XXIV. pp. 898-901. ('6) cr. infra, p. XLVI-XLVII, eeia I: 26,48; peeia 2: 33,22-33,34; peeia 3: 61,12-64,76. p (") N. KER, Fragments ofmedieval manuscriPts used as pastedowns in Oxford bindings, (57) cr. HENR. DE GAND. Quodl. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XVIII-XIX;ID., Quodl. XI/I. Ed. with a survey of Oxford binding C. 1515-1620 (Oxford Bibliographical Society Publications, 1. DECORTE(HENRICI DE GANDAVOOpera Omnia, XVIII), Leuven University Press, 1985, New Series, Vol. V, 1951-1952), Oxrord, 1954, p. 112 (n· 1214). LXXXIV 265 pp. + 4 extratextual photographie reproduetions, p. XII. + EXTERNAL EXAMINATION OFTHETEXT XXIII Gandavo, < continet> clxxx et xj pecias <: > xij sol» (6). The exemplar of the 15 Quodlibeta of Henry of Ghent contains 191 peciae, all of which HISTORICAL ELEMENTS USED FOR THE RECONSTRUCTION have been identified for each of 15 Quodlibeta by R. MackenC). For OF THE TEXT: THE TEXT EXAMINED EXTERIORLY Quodlibet VI the external pecia indications, whether explicit or implicit, are provided in the table on the following page. One can conclude that the § 1. Quodlibet VI as a Text or Henry or Ghent university exemplar consisted of 12 peciae, the last, as for several exemplaria, being slightly shorter than the others. There are no indications The attribution of this Quodlibet to Henry of Ghent has never been ofthe first pecia, which is customary(8), and the beginning of Quodlibet VI seriously doubted. It was probably redacted personally by Henry himself is here designated as the beginning of the first pecia. The explicit indications after the general disputation was given orally. The opening lines of the are printed in bold type. text «Pridie in nostra disputatione generali proponebantur. .. (Cf. infra, p. 1,1)>> state that there was a general disputatio n and the imperfect B. A SECONDUNlVERSITYEXEMPLAR tense of the verb «proponebantur» and the adverb «pridie» suggest that R. Macken has noted in certain manuscripts the presence of pecia the general disputation occurred prior to the writing of these opening transitions which do not correspond to the exemplar of Henry's Quodli- lines(l). The date of Henry's Quodlibet VI has been established to be Christ- i bela as described in the 1304 taxation list of exemplaria recognized by the University of Paris, (9) and he has published a preliminary and mas of 1281(2). II provisional reconstitution of what has presently been found concerning l , a possible second exemplar of Henry's Quodlibeta(l°). In the case of § 2. Quodlibet VI as a Text Edited by the University or Paris Quodlibet X, he has been abi e to trace 7 probable pecia transitions that are not in accord with the 14 pecia transitions of the university exemplar A. THE UNIVERSITY EXEMPLAR 12 PECIAE OF of Quodlibet X mentioned in the taxation list of 1304. These different Up to now two generallists of exemplaria of works edite d under the pecia indications for Quodlibet X were found in the ms. BOLOGNA, control of the University of Paris in the Middle Ages have been Biblioteca Universitaria, lato 2236 and in the ms. VALENCIA,Cathedral discovered. The first is dated by Denifle and Chatelain as being approxi- 46. mately from 1275 to 1286(3) and is subsequently more exactly dated by For Quodlibet VI an examination of the internal evidence, especially Destrez as a little after 1275(4). This list is silent concerning the of the common accidents, reveals a relationship between these same two Quodlibeta of Henry. The second general list(5), a taxation list of manuscripts, as will be seen in the following page s of this Introduc- February 23, 1304, states: «Item, in Quolibet magistri Henrici de tion(l1). Although the existence of this second exemplar seems probable also for Quodlibet VI, it presently remains one of the unique Quodlibeta (') cr. P. GLORIEUX, La Litterature Quodlibetique De 1260 A 1320, Kain, 1925 (Bibli 0- theque Thomiste. V), p. 19. (2) Ibid .• p. 89; J. G6MEZ-CAFFARENA, Cronologia de la 'Suma' de Enrique de Gante por relaeion a sus 'Quodlibetos', in Gregorianum. 38, 1957, p. 133. (6) Op. eit., n. 1891, p. 109. cr. also HENR. DE GAND. Quodl. 1. Ed. R. MAClŒN. p. XLV. (') This lis t has been published in J. QuETIF-J. ECHARD, Scriptores Ordinis Praedicato- n.12. rum. I. Paris. 1719, pp. 74-76 (n. 356) and by H. DENIFLE-A. CHATELAIN, Chartularium C) R. MAClŒN. Les Quodlibets ... , pp. 83-96; and ID.• Bibl. man. H. G., pp. 976-1013. Universitatis Parisiensis. I. Paris, 1889. pp. 644-650. (8) J. DESTREZ. La «peeia» ... , p. 186. (4) cr. J. DESTREZ. La «peeia» dans les manuscrits du moyen age, in Revue des sciences (9) cr. R. MAClŒN. Les Quodlibeta ...• passim; HENR. DE GAND., Quodl. I. Ed. R. MAClŒN. p. XLVIII; ID.• Quodl. X. Ed. R. MAClŒN, pp. XXVlI-XXX. philosophiques et theologiques. 13. 1924. p. 189. n. 2a. (') This list has been published in A. CHEVILLIER. L 'origine de /'imprimeriea Paris. Paris. ('0) cr. R. MAClŒN. Un deuxieme exemplar des Quodlibets d'Henri de Gand. in 1694. p. 318ss.; C. JOURDAIN. Index chronologicus chartarum pertinentium ad historiam Miscellanea Codicologica F. Masai dicata. Ediderunt R. COCKSHAW. M.-C. GARAND et P. Universitatis Parisiensis..., Paris. 1862. pp. 76-78 (n. 356); and H. DENIFLE-A. CHATELAIN. JODOGNE (Les Publications de Scriptorium, VIlI). Gand. 1979. n. passim. Chartularium ...•n. 1891, pp. 107-112. (") cr. infra. p. XXVIII-XXX and p. LVI-LVlI. XXIV CRITICAL STUDY EXTERNA L EXAMINATION OF THE TEXT xxv EXPLlCIT AND IMPLlCIT INDICA TIONS OF PECIA where explicit pecia indications of the second exemplar have not yet TRANSITIONS IN THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 12 PECIAE. been discovered. Since this is the case, it seems best to suspend discus- sion concerning implicit pecia indications of such a second exemplar BOR- ERLAN- PARIS PARIS PARIS VAT. VAT. VAT. until explicit indications are found(l2). Pecia DEAUX GEN Ars. Nat. Nat. Borgh. Borgh. lat. Text lat. lat. 146 269/1 455 15358 15841 124 299 853 I 156" 197" 161" 134" 153" 148'" 198" «Pridie in nostra disputatione generali pro- ponebantur 33 ... » (q. I) (p. 1,1: ed. or 1518, r. 214vC; ed. or 1613, I, r. 324") 2 200" J37"? 156" 151" III'" « ... ratio producendi alium Filium ab ipso», dicendum quod Iicet...» (q. I) (p. 31,80-81; ed. or 1518, r. 218vT; ed. or 1613, I, r. 328") 3 161" 203" 139" 159" 204" « ... magnificasti, nova illic ac praecellenti virtutum tuarum ... » (q. 4) (p. 56,36; ed. or 1518, r. 222rL; ed. or 1613, I, r. 336") 4 164" . 206" 169" 141" 162" 207" 1l4"? « ... visibilis in se non videret, non praesen- -141" tato sibi obiecto in re ... » (q. 8) (p. 82,6-7; ed. or 1518, r. 225vG; ed. or 1613, I, r. 347") 5 166" 209" 144" 160" 210" 116" « ... incitat, quibus privantur omni tempora- lium afI1uentia, et e converso ... » (q. 10) (p. 106,55; ed. of 1518, r. 228vB; ed. of 1613, I, f. 347") 6 169" 212" 173" 146'" 169" 163" 213" 118" « ... moreretur, sed illud non sufficiebat quod in puris ... » (q. II) (p. 131,99-00; ed. of 1518, r. 232rV; ed. of 1613, I, r. 351") 7 m" 215" 176" 148" 216" 120" « ... ab experientia venereae delectationis, -148" non solum ... » (q. 13) (p. 154,14-15; ed. or 1518, r. 235vR; ed. of 1613, I, f. 356") 8 174" 218" 150"? 175" 169" 220" <<- •. quia pericula quoad observantiam casti- tatis imminentia ... » (q. 18) (p. 178,19; ed. of 1518, r. 238vQ; ed. of 1613, I, f. 361") 9 176" 221" 153"? 222" « ... donum supernaturale cum ipsa naturali rectitudine, et per consequens ... » (q. 21) (p. 199,91-(200,)22; ed. of 1518, r. 241vP; ed. of 1613, I, f. 365") 10 179" 224" 155" 181" 226" « ... ex parte eius cui est facienda restitutio: aut enim nocivum esset illi ... » (q. 24) (p. 223,33-34; ed. of 1518, f. 245rL; ed. or 1613, I, r. 370") 11 227" 158" «Circa quartum arguitur quod recipiens de bonis alterius ... » (q. 27) (p. 245,5; ed. of 1518, r. 248vK; ed. of 1613, I, f. 376") (12) cr. supra, p. XIV. 12 184" 231" 160'" 232" « ... commissionis? Non commissionis directe, quia non a INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XXVII THE ISOLA TED ACCIDENTS BY MANUSCRIPTS Numerical Manu- PECIA Total A verage THE GENERA L RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS: order script Tolal I 2 3 4 5 6 7 8 9 IO II 12 THE TEXT EXAMINED INTERIORL Y I H30 O O 3 3 O 1 I 3 O I I 3 16 16 2 C20 O 3 O 2 I I I I 3 2 2 3 19 19 We have made a general tes t co1lation of all the manuscripts on 1200 3 A25 O 3 1 5 O 1 I 4 O I 2 2 20 20 lines of text of the manuscript of aUf edition, divided into sections of 100 4-5 D23 3 2 2 I 2 2 I 3 2 O 2 I 21 21 lines for each pecia: pp. 1,1-4,75 (pecia I); 31,80-34,52 (pecia 2); 56,36- W32 I I O 1 4 I I I 7 I O 3 21 21 59,54 (pecia 3); 82,6-85,38 (pecia 4); 106,55-109,26 (pecia 5); 131,99- 6-7 E 2 4 4 I I I 6 I O 2 2 2 I 25 25 134,73 (pecia 6); 154,14-157,41 (pec ia 7); 178,19-180,87 (pecia 8); 33 I I I I I I 2 4 I 6 5 I 25 25 199,91-202,66 (pecia 9); 223,33-226,5 (pecia 10); 245,5-248,78 8 3 I 3 2 2 3 3 3 2 2 2 2 2 27 27 (pecia II); 273,54-276,36 (pecia 12). According to the genera I procedu- 9 18 2 1 I 3 I 4 3 2 3 I 3 4 28 28 res of this series, the readings of a1l of the manuscripts which contain IO 131 O 3 I 2 5 O 1 5 I 4 2 5 29 29 these fragments of text were compared against a first working text, II 26 def. def. def. def. def. def. def. 3 3 4 2 I 13 31 established from a manuscript of high quality, tha t is from a manuscript 12 N'14 4 2 O 2 2 3 2 2 3 4 I 7 32 32 which could be presumed to be not too distant from the original text of 13-14 IO 4 def. def. def. I def. def. def. def. 2 4 def. II 33 the author. Specifica1ly we used manuscript PARIS, Bibl. Nat. lato 15848, 15 2 3 2 2 3 2 2 I 3 3 8 2 33 33 that is manuscript 25 (A), as the basis for this genera I tes t collation. 15 II 2 4 2 O 2 2 2 3 4 2 7 4 34 34 Tables were made, by manuscript, for the unique omissions of more 16 B24 1 4 4 3 O 7 I 6 I 7 2 3 39 39 than one word, for the unique additions, for the unique variant readings, 17-18 V28 2 9 3 5 O I O 4 5 2 4 5 40 40 and for the unique inversions(l). 21 def. def. def. def. def. def. 5 3 I O 6 5 20 40 § 1. The Isolated Accidents 19 16 2 5 1 4 3 8 3 5 3 2 4 1 41 41 20-21 6 6 1 4 6 3 I 4 5 3 I 4 4 42 42 A general table was made of al1 the isolated accidents, that is the total 5 4 1 5 3 4 2 I 3 6 4 4 5 42 42 num ber of unique omissions of more than two words, unique additions 22-23 9 7 I 4 2 4 3 7 I 6 2 4 5 46 46 and unique variant readings(2). The list which ranks the manuscripts in 27 O O 4 2 4 7 2 6 9 4 4 4 46 46 a descending order according to the total number ofisolated accidents is 24 29 2 7 O 9 6 5 2 3 3 def. def. def. 37 49 provided in the table an the facing page. 25 17 7 5 2 5 4 5 def. def. def. def. def. 3 31 53 26 12 2 I 6 1 6 4 6 5 6 5 4 9 55 55 § 2. The Common Accidents 27 7 IO 5 9 2 2 2 3 I 7 6 7 5 59 59 28 4 4 7 4 9 5 5 7 1 4 3 IO 3 62 62 The general col1ation of 1200 lines of text reveals certain accidents 29 19 3 3 3 6 I 5 7 8 6 I 15 8 66 66 that same manuscripts have in common. If for 100 lines per pecia, there 30 13 7 2 1 5 6 6 4 12 11 Il 5 5 75 75 are two or more common accidents, tha t is omissions of more than two 31 RI 4 I -I 7 5 8 14 8 6 7 IO 6 77 77 words, additions, variant readings or inversions, then these manuscripts 32 8 IO 8 14 3 6 4 7 4 9 8 14 7 94 94 probably stem from a common source. Our general collation of Quodli- 33 22 4 2 5 12 13 17 16 7 IO 8 17 8 119 119 TOTAL: 99 92 86 109 98 117 110 116 130 106 157 125 1345 1439 (') Cf. HENR.DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACIŒN, pp. L-LXVlI. (2) Cf. op. eit., p. LXI-LXlI. INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XXIX XXV III CRITICAL STUDY bd VI points to two groups or families of manuscripts that contain Pecia 4: common accidents which indicate a common source. I common accident I, II, 12, 19,28 (IO de!) 85,36-37 illas species]inv. A. A SECOND EXEMPLAR OTHER THAN THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 12 PECIAE? Pecia 5: An examination of the common accidents of the manuscripts of 2 common accidents Quodlibet VI in our general collation reveals that manuscripts I(R), 11, I, IO, II, 12, 19,28 107,80 naturaliter]om. 109,20 eis]ei 12, 19, and 28(V) contain two or more common accidents for nine of the (and I together with 15 and 32): twelve peciae divisions of the university exemplar of 12 peciae. These 108,5 si]sed common accidents reinforce the no tio n of the existence of asecond exemplar different from the university exemplar of 12 peciae(3). They Pecia 6: are listed in the following table. 9 common accidents I, II, 12, 19,28 (10 de!) 131,8 exteriori nocumento]inv. LIST OF COMMON ACCIDENTS FOR MANUSCRIPTS 132,13 obliquaret voluntarie]inv. I, IO, II, 12, 19 AND 28 BY PECIA 132,24 homo possit]inv. 132,25 naturae solius]inv. 132,28 praeberetur auxilium]inv. Pecia 1: 133,41 semper servare]inv. 2 common accidents: 134,69 peccatum potuit]inv. 1, 10, Il, 12, 19,28 1,21 debet)dicitur 134,69 hoc]quod addo 2,38 productis]perfectis 134,70 haec est]inv. (and I together with 18): 132,36 adiutorio etiam]inv. Pecia 2: Pecia 7: 2 common accidents: I, Il, 12, 19,28 (IO de!) 33,18-19 ab ipso producitur]producitur 6 common accidents ab ipso 1, II, 12, 19, 28 (10 de!) 155,37 quam cum] quantum (quam in 1) 34,38 voluntatis]bonitafis 155,38 ei decresceret]inv. (and 1 together with 7, 14, 15 and 32): 155,38 decresceret] discerneret 28; discernet 32,8 primis duobus] inv. I, 12, 19; d- lac. II 156,7 dicat sacerdos]inv. 156,19 duae] duo Pecia 3: 156,20 secundum] hoc addo 5 common accidents: (and I together with 4 and I): 156,6 apparerent] apparent 1, 11, 12, 19,28 (IO de!) 56,39 divinitate]deitate 57,5 gloria eius] inv. subtractionem]diminutionem Pecia 8: 57,21 57,22 separatione]semper actionem (om. 4 common accidents (hom.) 12) I, II, 12, 19,28 (IO de!) 178,43 etiam]om. 58,45 ascensu]ascensione 179,46 sibi usu]inv. (and 1 together with 2): 57,4 corpore]quod addo 179,58 in'] et 179,66 quaerendo]acquirendo (and 1 together with 27): 180,79 sibi assumit]inv. (and 1 together with 18): 180,79 assumit]assumat (3) This family of manuscripts is of further interest because the manuscript which was used as the basis of the Badius edition or Quodlibet VI seems to depend in part upon this family or manuscripts, at least in Quodlibet VI (er. infra, p. Lvn-LvIlI, and the similar statement concerning Quodlibet X in HENR. DE GAND., Quodl. X. Edidit R. MACKEN, pp .• CI-cn). XXX CRITICA L STUDY INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XXXI B. AN ENGLISH FAMILY? Pecia 9: R. Macken has previous]y raised the hypothesis of a possible Oxford 6 common accidents I. II. 12. 19. 28 (IO de!) 200, Il haberet] habere exemplar for Henry's Quodibeta(5), but he has since abandoned it 200, Il duplex] est addo beca use the hypothesis is not confirmed by the examination of the 201,35 Aut] enim addo manuscript tradition of the various Quodlibeta(6). 201,38 perveniret] pervenirent 201,40 proprie non]inv. The generaI colIation of Quodlibet VI indicates that there is a famiIy 202,62 est] et of manuscripts, viz. 14 (N'),. 15, 17, and 32 (W) - most of British origin (and I to gether with 3): 200,6 a]om. secundo] secundum - which contain common accidents for alI 12 peciae. (and I together with 15): 200,97 (and 1 together with 21): 200,9 haberent cum hoc] cum hoc haberent Pecia IO: COMMON ACCIDENTS OF MANUSCRIPTS 14. 15, 17 AND 32 BY RECIA 4 common accidents: 1. IO. II, 12, 19,28 223,36 sit] est Pecis I: 224,67 possit] posset 224,67 occulte possit]inv. 5 common accidents 226,3 expresse illud]inv. 14, 15, 17. 32 1,16 non de Deo]om. (ham.) 2,46 sibi] omnia addo 3,52 est in suppositis] in suppositis est Pecis II: 3.68 nisi]om. 6 common accidents 3,71 ens] eius I, IO, Il, 12, 19,28 245,8 probari]probare Pecia 2: 246.35 esse] est 246,35 sceleris impunitate]inv. 2 common accients to gether with 7 246,40 potius] post 7. 14, 15, 17.32 33.27 potest illud agere] agere potest illud 246,41 darentur] daretur 33,28 quia] qui 247,52-53 iniuriando]inv. (and I together with 1,7. II, 12. 19,28): (and 2 together with 13): 245,14 occupavit iste]inv. 32,8 primis duobus]inv. (om. (ham.) 17) 245,15 ei obligatus est] obligatus est ei Pecis 3: (and I together with 4, 5. and 13): 246,35 impunitate] impuritate I common accident together with 7 7, 14. 15, 17,32 56,37 immensaque]universa quae Pecis 12: (and I together with 6, 7, 8, 27) 57,19 divinitatis] dei tatis 1 common accident Pecis 4: I, II, 12, 19, 28 (10 de!) 274,91 praeexistente] praecedente I common accident together with 7 7, 14, 15, 17,32 82,12 uti eo]inv. It is possible that the manuscript tradition based on the second Pecis 5: exemplar may be more compIicated than suggested by the above list(4). I common accident together with 7 and 16 For exam pIe, Ouf generaI colIation has reveaIed two additionaI common 7, 14, 15. 17,32 107,83 suo tractu]inv. accidents in pecia 6 among manuscripts I, I I, 19 and 28 along with 5 (and I together with 7 and 9): 109,23 materiali] naturali (naturali sed in materiali corr., common accidents in pecia 8 between manuscripts 19 and 28 and 2 ms. 15) common accidents in pecia 12 between the same manuscripts, 19 and 28. This is not necessariIy a sign of subfamiIies; these common accidents couId have been caused by some successive corrections in the exemplar (') R. MACIŒN, Les Quodlibets ...• p. 78; HENR. DE GAND., Quod/. /. Ed. R. MACIŒN, itseIf. p. LXVIII. (0) cr. HENRICI DE GANDAVD,Quodlibet/X. Edidit R. MACIŒN (HENRICI DE GANDAVD (') cr. op. cit., pp. XCVI-XCIX. Opera Omnia, XIII). Leuven University Press, Leiden, 1983, p. LVI-LVIl. XXXII CRITICA L STUDY INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XXXIII In addition, ms. 7 contains common accidents with this group of Peeia 6: manuscripts for nine of the 12 peciae. I common accident together with 7 7, 14, 15, 17,32 132,20 potest esse]inv. Furthermore, mss. 7, 14, IS and 32 contain additional common accidents for peciae 3, 4, and 5; and mss. 14, 15, and 32 contain three Peeia 7: additional common accidents for pecia 1 and one additional common 4 common accidents together with 7 7, 14, 15, 32 (17 de!) 155,22 c1ausuram] claustrum accident in pecia 12. 155,22 illibatam] illibatum 155,24 specialis difficultas]inv. 156,8 te baptizo]inv. COMMON ACCIDENTS OF MANUSCRIPTS 7,14, 15 AND 32 Peeia 8: 3 common accidents together with 7 Peeia 3: 7, 14, 15,32 (17 de!) 178,28 potest] poterit I com mo n accident 179,54 morando] manendo 7, 14, 15,32 58,43 retardatur] retardetur 180,76 quisque] quilibet (and I with 4): 57,11 summum] caelum addo (and I with 9): 58,36 animae] anima Peeia 9: I common accident to gether with 7 Peeia 4: 7,14,15,32 (17 de!) 201,16 proprie rationem]inv. 3 common accidents 7, 14, 15,32 83,22 illa] ea Peeia 10: 83,23 est] erat 6 com mo n accidents to gether with 7 84,29 prout] ea addo 7, 14, 15, 32 (17 de!) 223,34 esset] ei addo 224,42 restituendum] illud addo Peeia 5: 225,71-72 forte tenebitur]inv. 2 common accidents 225,77 cui] cum 7, 14, 15, 32 106,57 temporaIium] privantur addo 225,90 totum restituere]inv. (acquirunt add., ms. 15) 226,00 tali statu]inv. 107,70 et] ad addo (and I with 20): 109,17 quae] quibus Peeia II: 6 common accidents 14, 15, 32 (17 de!) 246,38 Non] Nam 246,47 plane] plene 247,50 ergo] igitur 247,58 iniuriatus] iniuriatur 247,66 ergo] igitur COMMON ACCIDENTS OF MANUSCRIPTS 14, 15 AND 32 248,77 non esset]inv. 245,5-6sibi ille]inv. Peeia 1: (and I with 26): 3 common accidents Peeia 12: 14, 15,32 2,26 duae sunt]inv. 3 common accidents 2,38 et] in 14, 15, 17, 32 274,88 accessorium] accessionium 2,40 esse in Deo] in Deo esse 275,9 in] etiam 276,19 habitum est]inv. Peeia 12: (and I with I): 275,94 elicita est]inv. I common accident 14, 15,32 275,99 dicit] Augustinus addo XXXfV CRITICALTUDY S It should be noted here tha t while the manuscripts of this family do foIIow for the most part the readings of the university exemplar of 12 peciae, there are occasions where some of these British manuscripts have MS. 25 (PARIS, Bibl. Nat., lato 15848), INDEPENDENT readings superior to the university exemplar of 12 peciae. TheoreticalIy, OF AND THE SOVRCE OF THE VNIVERSITY TRADITION it is possible tha t an Oxford exemplar was copied from the university exemplar of 12 peciae and was subsequently corrected against a possible §l. The Corrections in Ms. 25 apograph, itself the model of the university exemplarC). This could One of the"main purposes of a critical edition is to produce a work as account for the relatively high ranking order of some of these manu- cIose as possible to the original text of the author. If in the examination scripts in the table of isolated accidents. The readings of the manuscripts of the various manuscripts one is found which suggests the intervention of this family which are superior to the readings of the university of the author himself, this manuscript becomes a valuable basis for the exemplar of 12 peciae are listed below(B). constitution of the text. In 1973 R. Macken proposed that the marginal Vnti! now, we have not discovered explicit or implicit indications of corrections in the manuscript PARIS, Nat. lato 15848, which contains pecia transitions. However, it was the custom in Oxford not to indicate Henry of Ghent's Quodlibeta I-II and VI, and those in the manuscript these transitions in the margins. PARIS, Nat. lato 15350, which contains Henry's Quodlibeta VII-X, are, Another possible sign of the existence of an exemplar has been stated: probably, systematic corrections written by the author himse!f, by the presence of a series of common accidents, but this can be adequately someone under his dilection, or were perhaps copied by or for a schola r explained by a family of English manuscripts copied entirely (not in in the Middle Ages, for example Godfry of Fontaines whose library peciae) from a manuscript copied in Paris from the first exemplar and contained this manuscript, from a model containing these corrections(l). eventualIy corrected there against the apograph, or at least corrected Tn the Introduction to the edition of Quodlibet X, R. Macken has argued foIIowing the sense of the text. For the moment, both possibiIities must that the ms. PARIS, Nat. lato 15350 is independent of the university remain open, but for alI the other Quodlibeta of Henry edited until now, exemplar and that the university exemplar probably depends upon this there is only an indication that some (principaIIy) English manuscripls manuscript, or, at least, upon its model(2). R. Macken thus used this were copied entirely the one from the other and not from a possible manuscript as the basis for the text of the critical edition of Quodlibet X. EngIish exemplar. While the literature concerning Henry's Quodlibeta suggests the impor- tance of the ms. PARIS, Nat. lato 15848 for Quodlibet VI and while the ms. PARIS,Nat. lato 15350 or its mode! is the source of the manuscript tradition of Quodlibet X, it is not necessarily the ca se that the re!ated manuscript, PARIS, Nat. lato 15848, is of the same importance to Quodlibet VI. Therefore we wilI now examine whether the corrections in ms. 25 pertaining to Quodlibet VI are to be considered as corrections that derive from the author. As in every manuscript copy, there are also same corrections in the littera formata of the copyist himself in the text and in the margins, made by the copyist when he noticed some fault in his transcriptio n (I) R. MACIŒN, Les corrections d'Henri de Gand ti ses Quodlibels, pp. 49-51; HENR. DE GAND., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, p. LXXVIII-LXXXII; for similar remarks concerning corrections in a different work by the same author, cf. R. MACIŒN, Les correclions d'Henri de Gand ti sa Somme, in Recherches de Ihe%gie ancienne eI medie va/e, 44,1977, pp. 55-100 C) cr. HENR. DE GAND. Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, pp. xC-XCV. (+ 6 photographic plates); (8) Cf. infra, p. LV. (') HENR. DE GAND. Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, pp. XLIV-LXXXII. XXXVI CRITICALSTUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION XXXVII from the mode!. Our concern here is not with the corrections tha t are in mento Philosophical categories of «humam>, «body», «soul», «matter», litteraformata, but rather with those in littera cursiva. These corrections and «substantial form» were tested by this question and were refined so in littera cursiva appear not only in the margins of ms. A but also in the that they could consistently reflect reality(6). In Henry's discussion of text. The corrections in littera cursiva are here called, adopting the this question in ms. 25 the word «brutum» or a form of «brutum» convention of the previous volumes of this series, the script or the hand occurs seven times and five times the corrector alters the reading to of the corrector and those words formed in litteraformata are called the «monstrum». Twice the word «brutum» is deleted and «monstrum» is script or the hand of the copyist. This nomenclature does not necessarily added in the margin in the hand of the corrector (p. 156,17 and imply that the copyist and the corrector were two different persons. It p. 163,98 of our edition); once «bruto» is deleted and «monstro» is was not atypical for a scribe in the Middle Ages to have two scripts: a added above the line of the text in the hand ofthe corrector (p. 162,70); litteraformata and a littera cursiva(3). In the Middle Ages, the whole of and once «bruto» is expunged and «monstro» is added in the margin in the manuscript consisted of the copy and the corrections, which are the hand of the corrector (p. 166,62). The fifth is an alteration of a complementary, regardless of whether the corrections were executed by different kind (the words added in the margin by the corrector are the copyist himself or by some other person. A definitive judgment on printed in italics): «Primo istud ponerent tenentes de anima humana the relation between the copyist and the corrector must await a detailed positionem Averrois unde sicut ponunt in diversis unum intellectum examination of all these corrections, some ofwhich appear in Quodlibeta propter diversas phantasias, et quod non sunt diversi homines nisi as yet unedited. propter diversas phantasias omnino separatas secundum diversa cor- R. Macken has suggested tha t the probable intention of the corrector pora, similiter cum in isto monstro sicut et in bruto sunt diversae (or the corrector of the model for this manuscript) was initially to phantasiae ... » (p. 162,67). It seems doubtful that a copyist misread the correct the faults of copying, but beca use he was also the author, he word «brutum» for «monstrum». Another more plausible solutio n naturally made changes in the text itself, so that we now find in the same would be that these five changes were the result of an author's polishing hand the two kinds of corrections(4). This hypothesis must be examined, his text. The change of the word «brutum» for «monstrum» is primarily as Macken himself has suggested(5), for each Quodlibet, including a change for clarity. In the text of the copyist a child with two heads is Quodlibet VI. described as a «brutum», but subsequently in the question Henry Some of the corrections of faults in ms. 25 suggest that the corrector is discusses animals which are bom with two heads and he describes these only correcting errors of a copyist, but the contents of a number of these as «brutum animal». The corrector seems to have been aware of such a corrections show a corrector executing a Ias t revision of the text, just as lack of clarity and consequently reserved the term «brutum» strictIy for an author usually makes a final revision of his work. A good example in animals and adopted a different term, «monstrum», for entities with two Quodlibet VI is the word «brutum» in question 14, which asks whether a heads. This reservation of the term «brutum» for animal s is more in child born with two heads should be given one or two names at baptismo accord with the doctrines of Henry. «Bruti» is described in this same This was not an idle question since an answer would have revealed an question as «ut equi vel asini» (p. 161,51) and it refers to those beings author's views concerning the nature of a human person, the relation- whose proper substantial perfection is the forma sensitiva. In the theories ship of body and soul, the infusion of the rational soul, the nature of of Henry of Ghent a «brutum» whose proper perfectio n is the forma matter, the disposition ofmatter to receive the rational soul, the number sensitiva is quite different from a potential human being where theforma of substantial forms of humans, and human conception and develop- corporeitatis is organizing matter to receive the rational soul which will contain sensitive perfections. These are two different substantial perfec- tions. The avoidance of the term «brutum», whose proper perfection is (') Nomenclature des ecritures livresques du IX' au XV/' siecles. Premier colloque interna- tional de Paleographie latine. Paris 28-30 avril 1953 (Colloques internationaux de la recherche scientifique. Scien ces humaines, IV), Paris 1954, p. 24-28. For a (urther discussion or these two scripts, er. HENR. DE GAND. Quodl. X. Ed. R. MACKEN, pp. LXXI-LXXIII. (6) The question is discussed throughout quodlibetic literature. See JOANNIS DE PECHAM, (4) Cr. R. MACKEN, Les corrections d'Henri de Gand Il ses Quodlibets, p. 51. Quodlibet I, q. 22, ms. PARIS, Mazar. 805; NICOLAS DU BAR, Quodlibet I, q. 71, ms. PARIS, (') lbid. Nat. lat. 15850; and GUIDO TERRENI, Quodlibet IV, q. 13, ms. VAT., Borgh. 39. XXXVfll CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTION XXXIX theforma sensitiva, to describe a human being is weIl advised and more edition, the text printed in italics has been added by the corrector in the in accord with the doctrines of the author. margin «Aliquibus autem ex illis autem quos ad poenas servat...» The A similar case is that of the word «macula», which occurs seven times added phrase «aliquibus autem ex» made either the «autem» that in the text of the copyist in question 32 and is four times struck from the precedes or the «autem» that follows «illis» in the text of the copyist text and replaced either with the word «incurvatio» or with the word superfluous, and one of the two should be struck. It is interesting to note «obliquatio» by the corrector. It seems tha t a desire for clarity and here that those manuscripts which follow the university exemplar of precision is the motivating factor for these changes. The text of the 12 peciae contain the addition of the corrector, but the «autem» in the copyist equates «macula» with «difformitas» (p. 277,58) and it defines text of the copyist has disappered: «Aliquibus autem ex illis quos ad «macula» as «quae consistit in voluntatis obliquatione» (p. 276,18-19), poenas servat.. .. » Could it be tha t the copyist ofthe exemplar, noticing but the corrector substitutes the term «incurvatio» or «obliquatio»; the redundancy, but already having copied the first «autem», merely these terms are more precise. omitted the second «autem», or that the corrector of the exemplar In question I, the phrase «necesse habebant ponere» occurs twice and struck it? On the other hand, the «autem» that appears in the margin of in both instances it has been corrected to read «ponebant». This change ms. 25 was perhaps only expunged after the exemplar was constituted. from the absolute «necesse habebant ponere» to the less demanding A 'similar example can be found in question IO on p. 102,60-62 or our «ponebant» that we find in aIl the other manuscripts seems to be the edition. The corrector has added in the margin the words printed here in type of freedom that a corrector could take only if he was the author italics: «Et determinat quod illi qui sunt, a natura sunt, primi sunt, himself. et quod bene fortunati illos habent sine omni ratione praecedente .... » Other corrections of mistakes appear to be the work of an author Once the phrase «primi sunt» was added, one of the two «sunt's» finalizing his text. The changing of «sit possibile» to «necesse est» in surrounding «natura» had to be struck, but the corrector seems to have question I and the correction of the difficuIt Greek work «'t6J(0~» in forgotten it. The «sunt» which followed «natura» in the text or the question 22, both suggest the work of an author. copyist has disappeared in all the other manuscripts. Could this «sunt» There are corrections not only of a few words, but also of whole have been omitted by the copyist of the exemplar or by a corrector of passages. R. Macken has already brought to light the fac t that the the exemplar? conclusion of question 27 (p. 251,51-253,81 of our edition) has been An example of how the text is aItered by these marginal additions of changed in ms. 25(1). The conclusion in the text of the copyist has been the corrector is taken from question I on p. 9,80 of our edition. The text struck by means of a «vacat» and an entirely new conclusion has been of the copyist reads «Suppositum ergo ingenitum et innascibile, in quo supplied in the margin by the corrector. It is difficult to believe that a primo subsistit divinitas .... » The corrector has expunged «in quo corrector is here only correcting an error made by a copyist while primo»; has replaced these words with «quod» (in the margin); has transcribing the text. added in the margin (before «divinitas») «in»; and has expunged the Similarly, a new conclusion is added to the text of the copyist by the last letter of «divinitas» and has added above the line «-te». The result, corrector in question 3 in order to include an argument based upon with the words affected by the change in italics, is: «Suppositum ergo Anselm's De casu diaboli. It seems unlikely that a corrector would ingenitum et innascibile quod subsistit in divinitate .... » The corrector introduce such a major change into the text of an established master does not want to say that divinity subsists in a supposit, but rather that during his regency. The corrector was probably the author himself, the supposit subsists in the divinity. making the type of change that an author would typicaIly make, that is, Up to this point of our study, we have examined the changes the adding a final argument to his treatment of an issue. corrector has made in the text written by the copyist, and we have Some of the additions by the corrector require a grammatical adjust- suggested that several of these corrections seem to reflect the work ment to the text. For example, in question IO on p. 106,49-50 of our of an author. This impression is strengthened by the fac t that the corrector has also altered some of his own corrections. The result is that (1) R. MACIŒN, Les corrections d'Henri de Gand ti ses Quodlibets, p. 19-20. there are corrections of corrections, which constitutes what may be XL CRITlCAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITlON XLI called a second level of correction. R. Macken has shown that there are Pecia 6 occasionally four or even five levels of corrections in the above sense in 134,79 « praevenisset, aut (ad sed exp.) per iustitiam ... » Quodlibet Xin the ms. PARIS, Nat.lat. 15350(8). Ms. 25 similarly reveals 135,92 « quaedam in (sp- sed exp.) quantitate spirituali ... » different levels of corrections for Quodlibet Vl. AIthough the changes of Pecia 9 the corrector are not as numero us and extensive as in Quodlibet X, and 200,15 «Sed Ilcum sup. lin.11ex imperfectione naturae consequitur ... » it does not contain third, fourth, or fifth levels of corrections, there are 201,18 « .. .in brutis IIvidetur quod saltem i. m.1I talis poena ... » nevertheless 43 instances where the corrector has corrected his own 201,18 « talis (autem sed exp.) poena ex parte animae ... » 201,18 « ex parte animae (non sed exp.) potest poni » correction, so that we can speak here of a «second level of correction». 201,19 « esse in istis (non sed exp.) per hunc modum » The complete list of these corrections is given in the following table: 201,37 « quomodo ad illam perfectionem ulteriorem posset (attingere sed exp.) pervenire, ... » 209,65-66 « ... a principe fuerit interdictum, IIvel ex natura institutionis numismatis per SECOND LEVEL CORRECTIONS IN MS. 25 impressionem characteris de iure communi sit interdictum i. m.11quemad- modum interdicta est...» Pecia I 217,78 « ... pro qua ad lIipsum sup. lin.1Iappellatur ... » 8,61 « ad aliquos ut (ad quas sed exp.) qui ab ipsis ... » 217,80 «IITertius sub lin.1Icasus est, cum vacat. .. » 8,65-66 « quae a Patre communicata est IIFilio i.m.1I cum sua » 217,80 « ... cum vacat imperium, IIExtravanganti «deforo sub lin.1Icampeten/i» .... » 26,57 « qui etiam (producit ur sed exp.) communis est Filio » Pecia IO Pecia 3 231,4 « ... si ille nihil determinate (determinante sed in determinate corr.) inten- 62,19 « ... quantum ex huiusmodi inclinatione nata esset (esse sed -t addo sup. deret ... » lin.) ... » Pecia II Pecia 4 247,74 « et detentum lIet i. m.1Ietiam si ... » 89,46 « ... quoquo modo et saltem in tali (in quo est sed de/.) qui secundum 248,82-83 « in isto casu sic subtractum IIde iure naturali i. m.1I in foro con- eam ... » scientiae ... » 106,49 «Aliquibus (autem sed exp.) ex ... » 248,84 «Sed quantum est de iure positivo, (cui tenetur oboedire sed exp.) contra quod non debet...» Pecia 5 252,56-57 « ... ad restitutionem ablati (ablati restitutionem sed signis in versionis inv.) Il 1,7 I <<.. .secundo, lIin quantum sup. lin.1Idivinus impulsus ... » tenetur, ... » 114,46 « si (aliquis sed exp.) ex pulsu ... » I 15,68 « contingunt IIsemper vel i. m.1I frequenter ... » Pecia 12 115,72 « nisi lIet sup. linll determinatum sit. .. » 273,57 « non est enim dubium, (quin sed exp) si ... » 115,74 « ex ipso (ipsa impressione sed in ipso corr.) impulsu ... » 273,57 « si (a sed exp.) voluntarie directe committerentur, ... » 115,80 « nisi per violentiam lIinclinari i. m.II... » 274,70 « .. .in potestate hominis IIdeterminate i. m.1Isingulos cohibere ... » 120,98 « habet ponere aliquam causam IItalia i. m.11determinate intendentem ... » 274,77 «Si autem solum sit in potestate voluntatis singulos indeterminate prohi- 120,14 « si non venit solus, semper (autem sed exp.) pertransiens ... » bere, lIita i. m.1Iquod non sit...» 121,16 « .. .inter duo: aut lIenim sup. lin.1I(quod sed exp.) necesse habet. .. » 276,30 « ... eo quod reatus (praecedens sed exp.) expiatus est...» 121,17-18 « ... aut enim necesse habet negare bonam fortunam IIcontra dicta sua in II" Physicorum et in VI" Metaphysicae, ut dictum est supra i. m.lI, et sustinere ... » 121,19 « aut necesse habet (ponere sed exp.) cum dictis suis ... » For all of these second level corrections, the ultimate version corres- 121,26 « habemus ponere bonam fortunam esse IImodo supradicto i. m.1I et ponds to the only text which appears in all the other manuscripts. These negare ... » 121,30 « a principio proximo lIet sup. lin.1I im media te impellente.» corrections of the second level strengthen the impression that here a 124,5 « II(devotiores sed in doctiores corr. et deinde in) cautioresll ... » corrector is at work who not only corrects faults in the text, but acts as an author finalizing his own text. The correction of the word «devotio- res» to «doctores» and «doctores» to «cautiores» (p. 124,5), since it coincides with the final version of the officia I exemplar and thus has (8) HENR. DE GAND., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, pp. CV-CXI. passed into the text of all the other manuscripts, also suggests the work XLlI CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTlON XLlII of an author making his text more exact. The addition of the references filIed this space with the reference «Dionysii De divinis nominibus, to the seeond book of Aristotle's Physics and to the sixth book of his cap.o 4°» (p. 105,25), but he continued by also addin g in the same space Metaphysies in question 10 (p. 121,17-18) suggest tha t an author is the text of the referenee: «Omnia divina iustitia ordinat et, uniuscuiusque attempting to be complete and exact. In question 27 the insertion of the cognata, omnibus existentibus donat» (105,25-26). The lacuna left by the words «de iure naturali» (p. 248,82-83) by the eorreetor into a previous copyist was of course too smalI to accommodate this phrase and correction is an example of the precision towards which an author therefore the corrector had to write the three last words in the margin, strives. where they are preceded by a sign of insertion. A similar situation occurs One of the procedures of an author who is making a last revision of on f. !74va where a smalI space, which is eventualIy filIed by on!y four the text of one of his works is the omission of some passages, which in words, was left probably to give the exact reference to Aristotle. The the Middle Ages was accomplished by various means, one of whieh was eorreetor filIs the lacuna (p. 119,93-(120,)94) but continues on to by striking out the undesired passages and writing ab ove the first word f. 174vb where he adds paragraphs to the discussion. AlI the other (or in the margin by it) 'va-' and above the last word (or in the margin manuscripts have on!y the text resulting from these changes. These can by it) '-eat': FrequentIy these omitted passages are replaced with other hardly be the work of a correetor supplying an established text in a passages, usualIy written in the margins. Mention has already been made lacuna, but they are more probably of a corrector who has at the same of the conclusion to question 27, where the conclusion in the text of the time the fulI right to add to the already eonstituted text of the work, in copyist is struck by means of «vacat» and an entirely new conclusion is other words, the author of the text. added by the corrector(9). But it is interesting to note thatin ms. 25, six A fina! indication that the corrections in ms. 25 could be the work of times phrases or c1auses have been struck from the text by means of an author is that in Quodlibet VI there is a series of marginal notes «vacat»: 3 times in peeia 1: p. 9,27; 17,44; 20,9; ! time in pecia 3: whieh have been written in an ink tha t has now faded or which, more 64,83; 1 time in pecia 4: 94,61 ; and I time in pecia Il: 251,51. AII 6 of probably, have been intentionalIy washed or were originalIy written in a these passages appear only in this manuscript and are completely absent faint brown pencil so that most have disappeared and what remains is from alI the other manuscripts. A c10se examination of these 6 pas sage s nearly ilIegible or appears as a faint brown ink. Could these perhaps reveals that on!y one of the expressions is a fau!ty addition, e.g. by have been the models for certain more extensive corrections written homoeocephalon. The res t had a sense in the text of the copyist. They afterwards by the corrector in the margins of the text? Of course, there were therefore struck for a reason, and this reason was probably that may be other possible interpretations, but it is of interest to publish here here a copyist was not only correcting transcription errors and that the the list of the surviving fragments of these and to eompare them with corrector was at the same time the author, who had the right to omit some of the marginal corrections of the hand of the corrector. Their certain passages to give his work a final toueh. justaposition reveals the paralIel readings listed in the folIowing table: We have seen above that a c10se examination of the passages written by the corrector, when compared to what we find in the rest of the POSSIBLE MODELS OF SOME CORRECTIONS IN MS. 25 manuseript tradition, revea!s that the contents of several corrections are Surviving fragments of former notes in the The corresponding passages in the to be considered as eorrections of the author. In Iight of this, it is margin corrections interesting to note that in two cases in Quodlibet VI when the corrector 1. ... Filio cum sua fecunditate. Quod ... IIFilio i. m.1I cum sua fecunditate. had to filI in a space left by the copyist for a word or a few words which (Quae sed Quod sup. lin.) si communi- Quod si communicata fuisset ei non he could not read (a common practice for correctors of medieval cata fuisset Filio non inexhausta, sed inexhausta, sed exhausta, non posset manuscripts), the corrector acts as if he were the author of the work. In exhausta, non posset... Filius produ- ipse Filius producere Spiritum Sanctum cere Spiritum Sanctum cum Patre cum Patre (f. 165va) (Cf. infra, p. 8,66- f. 173rb the eopyist has left space large enough to accomodate a (f. 165va) 68). reference to an author and to the title of his work; the corrector has 2 .... habet esse ut terminus act- ... habet esse ut terminus actus dicendi .... ut. ut principium et ut quid constitutum in intellectu per (9) Cf. supra, p. XXXVIII. elicitivum eius. (f. 166ra) ipsum, non autem ut principium eliciti- vum ipsius. (f. 166rb) (Cf. infra, p. 19,90-91). XLIV CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION XLV ... sapientiam»: ((Vi"rtutem». in quan- recopied afterwards by a scribe or by himself in cursive script with a 3.... sapientiam»: «virtutem». in quan- tum habet rationem sapientiae practi- tum habet rationem sapientiae practi- darker, more permanent ink? Moreevidence is needed here. An auto- cae. secundum quod verbum dicitur esse cae, prout etiam verbum dicitur esse graph of Henry's would be helpful, but none is presentIy known(l°). operati va potentia; «sapientiam». vere operativa potentia; «sapientiam». in quantum habet rationem sapientiae spe- What is more important is that, if these are reaUy remainders of models in quantum est speculativae •... qua sapit sapientia ingenita. sed in qua sapit. culativae. non qua sapit sapientia inge- for some corrections, the comparison of these remainders strengthens (r. l68ra) nita. sed in qua sapit. (r. 168ra) (Cr. again the hypothesis of a corrector who is at the same time the author. infra, p. 39.78-82). Perhaps he made a transcription error which he corrected afterwards as 4.... enim perfecte ex se aliquid ... cor- ... enim perfecte est hoc aliquid ex se. is the case for «Filio» in fragment I, but in general it seems more pore sive sit extra non habet nisi sive sit in corpore sive extra corpus. sed perfectam personalitatem non habet nisi probable that he evaluated and adjusted his text as he was copying, in corpore. in corpore. which was typical for an author redacting his work. ................. natura assumpta .... Propter huiusmodi ergo causam (r. 170vb) natura assumpta .... (f. 170vb) (Cf. infra. p. 74,40-75,43). § 2. Other Indications Which Suggest the Dependence 5. singularitas (?) (i. m. in!) (f. 17lra) singularitatis (i. m.) (f. 171ra) (Cf. infra. or the University Exemplar or 12 Peciae upon Ms. 25 p. 76.88). 6 .... neque ab eo assumitur ad personali- ... neque ex eo quod assumitur ad perso- To summarize the conclusions reached, it has been shown that ms. 25 'tatem unius. limitatur quin possit naiitatem unius. !imitatur quin possit contains (or at least reflects) the redactional corrections of an author. In assumi ad personalitatem suppositi alte- assumi ad personalitatem suppositi alte- rius, eo quod personalitatem illam addition to the redactional corrections in ms. 25, there are other rius, eo quod personalitatem illam habet (ab ipsa addo sed dei.) ab alio. habet ab alio. non ex se sicut habet indications which suggest that the ms. 25 (or perhaps its model, which non ex se sicut habet suam singularita- suam singularitatem. quia. ut dictum w6uld have been copied in successive stages,) is the source upon which tem. quia. ut dictum est. respectus ille est. respectus ille qui constituit persona- !itatem. non fundatur super naturam the university exemplar of 12 peciae depends. These additional indica- qui constituit persona lita tem. non fun- datur(?) super naturam assumptam sed assumptam sed super illam ad quam tions must be examined. solummodo super illam ad quam assu- assumitur. nulla .... (f. 17Ira)(Cf. infra. mitur. nulla .... (f. 171ra) p. 76.90-(77,)95). A. MANUSCRIPT 25: INDEPENDENT OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 7.... Dionysii De divinis nominibus cap. ... Dionysii De divinis nominibus cap. 12 PECIAE 4: «(Omnia divina iustitia ordinat et. 4: «(Omnia divina iustitia ordinat et, uniuscuiusque cognata omnibus exi s- uniuscuiusque cognata (ser. in lac. man. A first consideration is rather simple: had ms. 25 beencopied from tentibus donat» (i. m. in!) (f. l73rb) CO".) omnibus existentibus donat» (i. m. man. CO".) (f. 173rb) (Cr. infra. the university exemplar one would expect to find some kind of external p. 105,25-26). pecia indication, either explicit or implicit. However, none can be found. 8... .iure naturali. sed etiam ... (f. l86rb) .. .iure naturali. sed etiam ... (f. 186rb) Perhaps what is more conclusi ve is that ms. 25 contains no omissions (Cr. infra, p. 248.87). by homoeoteleuton when compared to the university exemplar of 9.... voluntati ex actu suo commissionis ... voluntati ex actu suo commissionis 12 peciae, whereas this university exemplar omits three expressions vel omissionis •... (f. 188r) vel omissionis •... (f. l88rb) (Cf. infra. containing more than one word of ms. 25, two of them probably being p. 274.85-86). omissions by homoeoteleuton. Is it possible that the copyist of the IO conse- dicunt quod reducitur ... consentire Augustinus. dicunt quod exemplar accidentaUy omitted these expressions?, ad actum voluntatis primi parentis ... reducitur ad actum voluntatis primi In question 16 the text of ms. 25 reads: « ... et ob hoc datur omnibus (f. 188vb) parentis ... (f. l88vb) (Cf. infra. p. 278. 74-75). iam pro fessi s eam potestas transferendi se ad regulam laxiorem» (p. 171,31-32). The words «professis eam» have been omitted, probably by homoeoteleuton, in aU the other manuscripts. Could these surviving fragments be of the hand of Henry himself who initiaUy made corrections in light ink or in pencil in order the have them ('0) HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACIŒN, p. LXXXI, n. 21. XLVI CRJTJCAL STUDY MANUSCRJPT 25 AND THE UNJVERSJTY TRADlTJON XLVII Similarly in question 30 the text of ms. 25 reads: « ... ille vero cui PECIA 5: 35 times: 107,75; 107,89; 108,92; 108,7; 109,19; 110,49; 112,93; 112,97; 114,59; 114,60; 115,81; 115,83; 116,91; 116,13; 117,31; 117,43; 118,48; 118,66; 120,2; 120,6; incumbit officium in praedictis, tali necessitate occurrente ut necesse sit 121,21; 121,35; 122,40; 122,45; 122,55; 123,75; 123,78; 126,41; 126,41; 126,52; 127,56; eum incidere in mortale peccatum vel omittendo vel committendo, nisi 127,8; 129,51; 130,67; 130,79. per divinum adiutorium ... » (p. 265,20-22). The words «vel commit- PECIA 6: 42 times: 132,17; 133,55; 134,68; 134,84-85; 135,92; 135,3; 135,11; 136,22; tendo» are omitted, probably also by homoeoteleuton, in aH the other 136,36; 136,39; 137,45; 138,81; 138,82-83; 138,87; 138,87-88; 139,12; 139,13; 140,44; 141,51; 141,63; 142,78; 142,80; 143,20; 143,21; 145,69; 146,89; 146,92; 146,94; 146,94; manuscripts. 147,20; 147,27; 148,42; 151,15; 151,29; 152,40; 152,57; 153,63; 153,64; 154,95; 154,97; The third expression which occurs in ms. 25 but which does not 154,6; 154,14 .. appear in any other manuscript is «necessario se habet ad eas» PECIA 7: 39 times: 156,10; 156,13; 156,14; 157,36; 157,45; 158,62; 159,80; 159,91; 159,91; (p. 34,43). This phrase is in the margin in the hand of the corrector. It is 160,00; 160,00; 160,1; 160,4; 160,'24; 161,40; 162,58; 164,15; 164,18; 164,23; 165,49; preceded by a sign of insertion, and there is also a sign of insertion in 167,98; 167,4; 168,5; 169,36; 169,41; 169,47; 171,32; 171,35; 172,16; 173,39; 173,42; 173,48; 173,53; 174,69; 174,69; 175,90; 176,6; 176,11; 177,8. the text where the corrector intended the phrase to appear. It seems tha t PECIA8:41 times: 178,38; 179,50; 179,51; 179,61; 179,64;179,68; 180,73; 180,87; 180,92; the copyist of the exemplar misread the insertion sign for «est» and 180,95; 181,12; 181,20; 182,30-31; 182,6; 183,12; 184,47; 184,54; 185,63; 185,83; 186,88; simply passed over the marginal note. AH the manuscripts other than 187,10; 187,29; 189,59; 189,75; 191,5; 192,47; 192,52; 194,88-89; 194,95; 194,1; 195,20; ms. 25 read «est» instead of «necessario se habet ad eas». This is not an 195,23; 195,29; 195,30; 196,5; 197,19; 197,20; 198,36; 199,85; 199,85; 199,87-88. isolated incident. In question 25 the copyist or the exemplar probably PECIA 9: 30 times: 202,60; 203,21; 204,42; 204,50; 206,82; 209,78; 209,78; 209,78; 211,13; 211,17; 211,36; 212,46; 212,49; 212,51; 212,55; 213,84; 213,86; 214,97-98; 214,98; 216,45; again misread an insertion sign for «est» (p. 229,48). 216,55; 217,86; 218,91; 219,21; 219,39; 219,39; 219,39; 220,64; 222,00; 222,13. These omissions by homoeoteleuta and the omission of the marginal PECIA IO: 33 times: 227,28; 227,30; 227,14; 227,15; 229,48; 229,62; 230,78; 231,12; note, beca use the sign of insertion was probably read as «est» by the 231,15; 232,42; 233,16; 234,37; 234,49; 235,65; 235,70; 235,70; 236,90; 236,94; 237,99; copyist of the exemplar, suggest tha t ms. 25 (or perhaps its model) could 237,10; 237,11; 238,30; 238,40; 240,74; 240,98; 241,19; 242,31; 242,39; 242,43; 242,49; be the source of the university exemplar of 12 peciae. 242,52; 243,59; 244,95. A more general examination of the divergences between ms. 25 and PECIA Il: 71 times: 245,16; 245,25; 245,26; 246,31; 246,31; 246,32; 246,32; 247,57; 247,66; 247,68; 248,84; 248,89; 248,93; 248,93; 248,96; 249,8; 249,9; 249,13; 249,23; the university exemplar of 12 peciae reveals these number of divergences 251,52; 252,63; 253,12; 254,30; 254,30; 254,37; 255,46; 255,21; 256,6; 256,6-7; 257,9; by pecia: pecia 1: 2; pecia 2: 44; pecia 3: 34; pecia 4: 57; pecia 5: 35; 257,9; 257,22; 258,33; 258,47; 259,54; 259,60; 259,68; 259,69; 259,78; 260,84; 260,89; pecia 6: 42; pecia 7: 39; pecia 8: 41; pecia 9: 30; pecia 10: 33; 260,96; 261,21; 261,25; 262,39; 262,47; 262,56; 264,88; 264,2; 264,4; 264,4; 265,22; 265,26; 265,30; 266,21-22; 267,4; 267,17; 268,34; 269,56; 269,58; 270,74; 270,84; 270,85; 271,00; pecia Il: 71; and pecia 12: 46. A complete list or these divergences are 271,18; 272,29; 272,41; 272,43; 273,44; 273,49; 273,54 .. provided by page and line number in the foHowing table. PECIA 12: 46 times: 274,91; 275,96; 275,97; 275,7; 277,57; 277,64; 278,74; 278,85; 278,93; 279,1; 279,8; 280,5; 280,18; 280,18; 281,26; 281,26-27; 281,27; 281,30; 281,45; 282,47; 282,57; 282,63; 283,78; 283,80; 284,1; 285,27; 285,42; 285,45; 287,79; 287,94; 287,98; 288,7; 288,15; 290,55; 290,57; 290,59; 291,86-87; 291,89; 291,92; 291,98; 292,12; 292,12; PECIA 1: 2 times: 10,4; 26,48. 292,15; 293,24; 293,33-34; 293,34. PECIA 2: 44 times: 33,22; 33,22; 33,22; 33,22; 33,34; 34,42; 34,43-44; 34,44; 34,50; 36,86; 37,7; 37,12; 37,15; 39,80; 39,94; 40,97; 40,11; 40,12; 41,19; 42,14; 42,18; 42,25; 43,52; B. WORDS AND PHRASES MISREAD BY THE COPYIST OF THE EXEMPLAR 43,60; 47,51-52; 47,55; 47,61; 48,73; 49,14; 50,17; 50,22; 50,23; 51,6; 51,13; 52,21; 52,26; 53,62; 54,73; 54,79; 55,97; 55,7; 55,19; 55,20; 56,22. Our hypothesis, that ms. 25 (or perhaps its model, copied in successive PECIA 3: 34 times: 57,11; 57,18; 57,22; 58,25; 58,44; 59,55; 59,60; 61,12; 62,18; 63,56; stages) was the probable source from which the other manuscripts of 63,57; 64,70; 64,73; 64,76; 67,38; 68,59; 70,98; 70,10; 72,56; 72,59; 73,4; 74,28; 75,47; 76,88; 77,4; 77,9; 78,17; 78,27; 79,36; 79,45; 79,51; 80,56; 80,69; 82,5. Quodlibet VI were derived, is also suggested by those words and phrases PECIA 4: 57 times: 82,14; 83,22; 83,33; 83,4; 83,4; 84,9; 84,15; 84,26; 88,19; 88,31; 88,34; in ms. 25 which were easily misread and which consequent1y appear in a 89,48; 89,50-51; 90,65; 91,83; 91,86; 92,14; 92,19; 93,30; 93,31; 93,31; 93,34; 94,55; 94,56; corrupted form in the tradition of manuscripts. It has already been 94,61; 94,61; 94,62; 95,70; 95,74; 95,81-82; 95,87; 96,13; 97,21; 97,25; 97,41; 98,47; 98,67; mentioned that on two occasions signs of insertion have been misread 98,68; 100,99-100; 100,9; 100,11; 101,27; 101,30; 102,55; 102,61; 103,79; 103,92; 104,96; 104,99; 104,1; 104,6; 105,19; 105,37; 105,40; 106,43; 106,49; 106,50. for «est». There are other examples, some of which merit special mention. XLVIII CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTION XLlX In the last question of Quodlibet VI, which entails a discussion of SUPERIOR READINGS OF MS. 25 WHEN COMPARED TO THE UNIVERSITY matter, the copyist's text of ms. 25 reads: «Cum igitur haec res EXEMPLAR OF 12 PECIAE appropriaverit a materia de impressionibus caelestibus, tunc ab hac separato fluet forma propria et describet ur in illa ma~eria)~ (p. 290, 60- MS. 25 MSS. 2 (E), 20 (C), 23 (O), 24 (B), 30 (H), and 31 (I) 63). The «a materia» appears in the manuscript as «a m», but it is 10,00-3 Sabi:llius ... posuit quod Pater et Sabellius ... posuit quod Pater et unclear from the script whether there is one word, «aliquam», or two Filius et Spiritus Sanctus solo Filius et Spiritus Sanctus solo words, «a materia». The sense of the sentence is «a materia», but aU of nomine distinguerentur, et quod nomine distinguerentur, quod the manuscripts read «aliquam» with the exception of ms. 24 (B) which Deus ... esset. ... Deus ... esset. ... has omitted the expression and ms. 3 I (I) which reads «aliqua». 34,41-44 Talis autem intelligentia cum hoc, Talis autem intelligentia cum hoc, A simila r case concerns the omission of «autem» in question 32 (p. quod, in se naturalis, modo natu- quod in se naturalis est, modo rali se habet ad intellecta produ- naturali se habet ad intellecta pro- 27 1,98-00). The text of ms. 25 reads: « ... tunc clarum est quod Ilest sup. cenda ab ipsa necessario se habet ducenda ab ipsa ... lin.11 consensio, quia non erat plane consentire in consensione subreptitia. ad eas, ... Dico autem: «vel saltem debuit praecessisse» ... » The word «autem» is 56,21-22 ... descendendo ad propositum ... descendendo ad propositum absent from aU the other manuscripts. Of particular interest here is that dicimus quod, secundum quod ... dicimus secundum quod ... the word «est» is added above the line of the text in ms. 25 and an 138,87-88 Et quod arguebatur in solvendo, Et quod arguitur in solvendo, insertion sign «"» is placed under the line of the text between «quod» quod «anima peccatrix habet quod «anima peccatrix habet and «consensio». However, the insertion sign is placed so far below the omnia sua naturalia sicut non omnia sua naturalia sicut non peccatrix», dicendum quod ... peccatrix», dicendum quod ... line of the text that it appears over the word in the line directIy below . This is «autem» which is formed «ii». With the sign of insertion for 159,99-160,2 ... duorum capitum et collo rum ... duorum capitum et collorum perfectorum, quorum unum perfectorum, quorum unum «est» actuaUy touching the horizontal line across the «a» it now appears habuit caput nigrum et vultum habuit caput nigrum et multum as a deletion sign, or at least the copyist of the exemplar seems to have pinguem sed austerum, alterum pinguem sed austerum, alterum read it as such. vero caput subal bum et vultum vero caput subalbum et multum macilentum sed pium ... macilentum sed pium ... These different observations strengthen the hypothesis that the copyist of the university exemplar of 12 peciae could have directly used ms. 25 171,31-32 ... et ob hoc datur omnibus iam ... et ob hoc datur omnibus iam professis eam potestas trans fe- potestas transferendi se ad regu- as his source. However it is also possible that the mode! of ms. 25 could rendi se ad regulam laxiorem lam laxiorem. have been the source for the university exemplar. 265,21-22 ... ut necesse sit eum incidere in ... ut necesse sit eum incidere in mortale peccatum vel omittendo mortale peccatum vel omittendo, C. THE SUPERIORITY OF THE READlNGS IN Ms. 25 WHEN COMPARED TO vel committendo, nisi ... nisi... THOSE OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 12 PECIAE As is the case in Quodlibet 1(1), an examination of the readings of ms. 25 when compared to the readings of those manuscripts which §3. Is Ms. 25 the Model or the University Exemplar or 12 Peciae? depend directly upon the university exemplar of 12 peciae reveals that the readings in ms. 25, except for some minor distractions, are at least At this point, a summary of the conclusions drawn concerning the equal to, and in some cases, superior to, the readings based on the re!ationship of ms. 25 and the university exemplar is in order. exemplar of 12 peciae. Selected examples of the superiority of the First, the corrections in cursive script in ms. 25 are, or at least reflect, readings in ms. 25 for the contents, or at least for the style, are provided the redactional corrections of an author. The improvements of the text, in the foUowing table. some additions, the levels in the correction of the text, the Ionger «vacat's» and other deletions and expunctions which affect passages (I) Cf. HENR. DE GAND. Quodl. /. Ed. R. MACtŒN, p. LXXII. be!onging to an earlier stage of the redaction, some extensive lacunas CRITICA L STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTION LI L that have been fil1ed in without having belonged to the model of the Quodlibet VI was transformed from the definitive text of ms. 25 to the copyist, and the second series of corrections in a faded ink or in brown university exemplar of 12 peciae. The two omissions by homoeoteleuton pencil (prabably intended as a model for same corrections to be written and the other major omission of the university exemplar of 12 peciae in the margins), seem to suggest that these corrections were the kind when compated to ms. 25 have been described above(3). All of the which an author would make in finalizing his work. accidents, namely those by omission, by inversion, by transformed Second, ms. 25 is independent of the university exemplar of 12 peciae. readings, and by additions are categorized by pecia in the fol1owing As has been shown, this independence is supported by the lack of any table. external sign of dependency, the lack of homoeoteleuta in ms. 25 when TABLE OF THE DIVERGENCES BETWEEN MS. 25 compared to the university exemplar of 12 peciae, and the unique AND THE EXEMPLAR OF 12 PECIA readings in ms. 25, which are al1, except for some evident distractions (for example doublets) at least equal to, or in some cases, superior to the Peeia Omissions Inversions Words Trans- Additions Total readings of the other manuscripts. rormed Third, the university exemplar of 12 peciae depends upon ms. 25 (or ultimately upon its model, copied in successive stages). There are two 1 I o o I 2 omissions by homoeoteleuton and one omission of a marginal addition 2 8 7 22 7 44 of se'veral words in the university exemplar of 12 peciae when compared 3 7 12 11 4 34 with ms. 25. Furthermore, there are pas sage s in ms. 25 which have been 4 12 IO 26 9 57 misread by the copyist of the exemplar. These pas sage s can be identified 5 8 5 18 4 35 and their corruption in the manuscript tradition can be explained. This argument is strengthened by the general superiority of the readings of 6 5 13 20 4 42 ms. 25 in comparison with those of al1 the other manuscripts which 7 9 4 23 3 39 depend immediately or mediately upon the exemplar of 12 peciae. ThiG 3 7 12 15 7 41 superiority seems to confirm that ms. 25 belongs to a higher level in the 9 6 7 13 4 30 general ranking of manuscripts of Quodlibet VI. IO 6 6 13 8 33 §4. From Ms. 25 to the University Exemplar or 12 Peciae Il Il 18 39 3 71 12 9 13 21 3 46 Ifthe hypothesis that ms. 25 (or its model, copied in successive stages) Total 89 107 221 57 474 is the original of Quodlibet VI is correct, the exemplar or a possible apograph would have been copied fram it, but unlike Quodlibet X for which the ms. PEPLIN,Seminarium Duchownego, 33 (46) was copied fram It does not seem necessary to posit an intermediary apograph for an apograph, intermediate between the original and the first Parisian Quodlibet VI since the divergences listed above can be adequately exemplar, there is no known manuscript of Quodlibet VI for which there explained by the exemplar having been copied directly from ms. 25 or its is a similar case(Z). AIso the relatively short distance in Quodlibet VI mode/. Also, the appearance of Quodlibet VI, which was original1y a between ms. 25 and the first Parisian exemplar seems not to require the separate piece and afterwards was bound together with other indepen- hypothesis of an intermediate apograph. It is possible to compare ms. 25 dent pieces in order to form a single bound volume(4), suggests, in with the university exemplar of 12 peciae to determine how the text of contrast to the abundantly corrected Quodlibet X in the ms. PARIS,Bibl. CZ) For more on the manuseript or Pelp1in, er. HENR. DE GAND., Quodl. X. Ed. R. (') cr. supra, p. XLV!-XLVII. (4) cr. R. MACIŒN, Les corrections ... , 1973, p. 6: ID., Bibl. man. H. G., 1978, p. 620. MACIŒN, pp. LXXII-LXXX. MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LI" LII CRIT!CAL STUDY Nat.,lat. 15350 (which also first existed separately)(5), that a supplemen- 5,97 tantum) et addo 5,00 et] etiam tary apograph was not necessary. In the case of Quodlibet X, the Pelplin 5,2 tantum] ante manuscript meets the requirements for a good apograph(6) and was 5,7 consistunt] consistant prabably itself the apograph fram which the exemplar was copied. 6,10 omnino] tunc 6,24 intelligentia < m > ] esse addo 7,41 ordinem rationis] inv. §5. From the University Exemplar or 12 Peciae to the English Fami1y 7,50-8,51 habere in se] in se habere 8,51 ipsam essentiam] inv. 9,87 subsisteret] subsistit (subsistet CDE subsistat BHRV) Just as the tral1sition fram ms. 25 to the university exemplar of 10,95 personas] om. 12 peciae involved transformations of the text of Quodlibet VI, the 10,1 divinitatis] dei tatis transition from the university exemplar of 12 peciae to the family of 11,20 suppositi] simplici 12,39 maxime Deus est] est maxime Deus principally English manuscripts similar1y entails further corruptions of 12,49 sed] scilicet the text. Limiting our study solely to pecia I, there are in total 82 further 13,60 complentur] completur (compleretur I) transformations ofthe text to this family. There are 19 omissions, five of 13,65 sunt] sint 13,67 intelligente] intelligendo which are by homoeoteleuton; 9 additions; 12 inversions and 42 trans- 13,72 vero et non] nullo modo formed readings in this family for pecia 1 when compared with the 14,81 ipse] om. university exemplar of 12 peciae. These further corruptions of the text in 15,3 secundum] om. 15,3 et] om. pecia 1 are itemized in the following table where the English family is 15,8 est2] om. represented by the manuscripts 14 (N') and 32 (W). 15,[4 est'] om. . 15,15 nondumque] nunc partim quia (nomen quia H; nondum quia BE) DIVERGENCES BETWEEN THE UNIVERSITY EXEMPLAR 16,18 illud] id AND THE ENGLISH FAMILY 16,20 esse] om. 16,27 alia] alio (aliqua EI aliqua sed in alia corr. ai. man. D) 1,16 non de Deo] om. (hom.) 18,66 et'] ex parte addo 2,26 duae sunt] inv. 18,73 simplex] simpliciter 2,38 etl] in 19,93 intelligere Dei] intellectus de 2,40 esse in Deo] in Deo esse 19,2 sicut] sic 2,43 ordiamur] ordinatur 20,12 non volendi] inv. 2,46 sibi] omnia addo 20,13 ut] sola addo 3,52 est in suppositis] in suppositis est 21,38 id est] primo (enim D quod I) 3,68 nisi] om. 21,38 ipsa] hoc 3,71 en s] eius 21,45-22,46 et cum illis persona innascibilis quae est Deus non de Deo] om. (hom.) 4,75 existentium omnium] inv. 22,69 generationem] ordinationem 4,77 creator] causa tor 23,82 ha ben te] ha bens 4,77 Etenim] Ut enim 23,85 secundum] per 4,79 coaccepit] coacceperit (et accepit D) 24,97 omnino'] om. 4,84 esse2] om. 24,7 esse motum] inv. 4,85 sapientiam esse et eo quod est per se] om. (hom.) 24,13 et] om. 4,85 esse2] existentia 25,31 productionum] praecedentium 4,88 Et2] om. 25,38 divinarum] diversarum 4,88 quidem] quod (quid D) 25,41 aliae] scilicet personae addo 5,92 existentium] existentia tantum 26,57 etiam] om. 5,94 ante] autem 26,57 communis est] inv. 27,82 est2] om. 27,87 habent] habeant (hanc BV habeat R) (') Cr. ID., Les corrections .... 1977, p. 6; ID., Bibl. man. H. G., 1978, p. 577. intelligunt] intelligant 28,89 (6) Cf. ID., L'Mition eri/ique des ouvrages mMievaux Mites au Moyen Age ou moyen d'un 28,2 ordine quodam] inv. exemplar universitaire divise en pieces, in the proceedings of the Symposium «Exemplar», 30,49 perfectio] perfecto Commissio Leonina, Grottaferrata/Roma, 18-21 May 1983 (at press). L1V CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTION LV 30,44 illud] id Pecia: 8: 5 Pecia 10:6 30,51 unius] non addo 30,56 si generare!] significaret 168,21 quod] om. 224,51 restituendi] restituendum 30,57 minimum] autem addo 184,38 vita] via 227,33 restituere] restituerent 31,64 Filium neque circa] om. (ham.) 184,41 religione] religionem 232,48 si] sed 31,66 consideratur] consistit 191,13 alia] aliqua 235,64 Hoc] Haec 31,68 non] possun t esse addo 194,00 id] illud 241,2 ecclesiasticae] 31,72 ergo est tantum una Deus de Deo] om. (ham.) ecclesiae 242,29 est] et addo Pecia 9:6 That this family contains the same two omissions by homoeoteleuton as 205,59-60 communem cursum] inv. the university exemplar of 12 peciae when compared to ms. 25, that it 207,21 pretium minimum] inv. Pecia II: I also contains the other major omissio n of the university exemplar of 207,21 minimum] nummum 214,[ 1-12 omnium] omnem 254,32 obligatam] obligatum 12 peciae when compared with ms. 25, and that it also contains aH 219,33 dicitur] om. (obligantur c) 474 accidents listed above (p. XLVI-XLVII) and detailed in the table given above (p. LI) would indicate that the university exemplar of 12 peciae Perhaps the manuscript which was the father of this family was copied was the source of this family. However there are some readings identical fram the university exemplar of 12 peciae and then was corrected with to the readings in ms. 25, although the university exemplar of 12 peciae the aid of the model of the Parisian university family or with the aid of a contains variants. These are listed in the foHowing table where the manuscript which had already been corrected and thus contained the English family is again represented by the manuscripts 14 (N') and superior readings. This hypothesis would explain the family's common 32 (W). readings with ms. 25 where the university exemplar of 12 peciae contains variants. As was stated aboveC), until we discover external evidence for the THE COMMON READINGS OF THE FAMILY OF ENGLlSH existence of an eventual Oxford exemplar, a more prabable hypothesis MANUSCRIPTS WITH MS. A IN CONTRAST TO THE seems to be that there was a graup of manuscripts copied mainly in READINGS OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 12 PECIA England, entirely (not in peciae), and they were derived, some directly, some perhaps indirectly, from a manuscript copied in Paris fram the first Pecia 2:2 Pecia 6:4 exemplar and subsequently carefuHy corrected, as was said above. Such 48,88 increato] creato 139,16 quod] quia a hypothesis is historicaHy probable, because it seems improbable that 52,28 primarum] personarum 140,21 est enim] inv. aH the manuscripts required in England would have been copied in 150,90 quid] aliquid Paris: it seems more prabable that a less expensive means was employed, 152,60 qua] quae Pecia 4:5 namely that manuscripts were copied in England fram some very weH corrected manuscript which was in a university library and at the 84,18 organi! organum Pecia 7:4 disposal of scholars. 103,90 estl] om. 104,16 id] illud 158,68 quae] qui If the last two given tab!es are compared, two observations can be 105,24 in] om. 165,55 nata] natura made. The first is tha t in the first table there are a !arge number of 105,25 verbum] om. 166,65 quaelibet] qualibet common accidents, indicating that the English group depends without 166,68 illud] id doubt upon the first Parisian exemplar, but constitutes, with a series of Pecia 5:2 new common accidents, a further deterioration of the text. The second observatio n is that the second table contains no common accidents at aH 110,59 adhiberet] adhibet 126,43 autem] an C) cr. supra, p. XXXI-XXXIV. LVI CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND TIIE UNIVERSITY TRADlTION LVII for 3 peciae (I, 3 and 12) and only a limited number for the other DIVERGENCES BETWEEN THE UNIVERSITY EXEMPLAR peciae. It is possible to explain these corrections, even without the OF 12 PECIAE AND THE SECOND EXEMPLAR hypothesis of a correction on the model of the exemplar. Indeed, some 1,14 actionem] om. [6,34 alia] aliud manuscripts with external signs of dependence upon the first Parisian 1,21 debet] dicitur [7,41 potius] post exemplar contain such corrections. They could have been made by a 2,24 quia] similiter addo 17,46 amatam] amata conscientious scholiu, or copied from a Parisian manuscript, which 2,47 educi] reduci 17,56 amatam] amata 3,5[ in Deo] ideo [8,59 addit] accidit (additur EI) could have been corrected on the model of a possible apograph. 4,77 substituens] subsistens [8,66 et'] om. 4,89 principia] principium [8,73 tantummodo] communi modo § 6. From the University Exemplar or 12 Peciae to the Second Exemplar: 5,93 im mensura te] mensurate [9,81 quidem] quaedam (quid BH) 5,94 Etenim] Et [9,85 et] ad addo Another Series or Further Transrormations or the Text 5,98 ipso] esse addo [9,2 originari] oriri (originali H) 5,1 centro] sentit [9,3 quaestio] quomodo In manuscripts I (R), 12, and 28 (V) the external signs which 7,30 similiter] sic 21,33 ut] in addo 7,42 est] inest 22,59 est] om. probably indicate peciae transitions other than those that correspond to 8,57 nec] om. 23,89 illius'] om. the university exemplar mentioned in the taxation list of 1304 have 8,62 fundaretur] fundatur 23,89 et] om. already been found for most of the Quodlibeta from Quodlibet I to 9,78 et] in addo 24,6 est'] autem 11,15 sed] om. 25,3[ differunt] differant (differat XIIl(8). The internal evidence which supports the thesis that there was a [ [,16 esse] om. BDH) second exemplar other than the univesity exemplar of 12 peciae has been [ 1,17 etiam] et 25,36 et] om. provided above(9). R. Macken in his critical edition of Quodlibet X has 11,19 referretur] refertur 25,40 in se] om. 11,24 aliarum'] aliorum 26,47 quae] quod documented transformations from the university exemplar to the second 11,30 in Deo manens] manens in Deo 26,48 praedictum] dictum exemplar in the case ofthis Quodlibet(l°). The transition of Quodlibet VI 12,47 productiva] productum 26,56 producitur] producetur from the first university exemplar to the second exemplar was similarly [3,62 ita] om. 27,68 dicant] dicantur 13,64 ad] om. 27,79 quia] quod not without transformations in and corruptions of the text. There are 14,82 Est autem passivus] om. (ham.) 27,82 differunt] differens new omissions, new additions, new inversions, and new transformations [4,88 indefintia] infinita 27,87 dicere] differentiae of words. For Quodlibet VI the manuscripts I (R) and 28 (V), the two [4,92 eo] Deo 28,9[ commune] cum addo 15,[5 formabile] formale 28,97 dicere] om. manuscripts with the most external indications of peeia transitions and [6,[7 Et] om. 28,00 aliarum] aliquorum the two which corroborate one another's peciae indications in a series of [6,28-29 quiddam] quoddam 28,2 quod] et Henry's Quodlibeta, are collated in Ouf text for only one pecia of the [6,29 manifestativum] in animativum 28,7 ei convenit] inv. 16,29 praebens] praesens 28,[ 1 totam'] om. university exemplar of 12 peciae, pecia 1. In this sole peeia they reveal the following number of new transformations: 16 omissions, one of which is by homoeoteleuton; I inversion; 42 transformations; and 6 additions, These transformations are itemized in the following table. §7. The Edition or Badius The edition of Badius, at least for Quodlibet VI, was probably based upon a manuscript which in turn was copied from the second exemplar. This manuscript is here referred to as ms. x. But while this is probably the case, it also seems that the Badius edition did not use this manus- cript as a definitive text. Probably the edition was based upon a (")·Cf. supra, pp. XXIII-XXV. manuscript from the second exemplar but the definitive text was consti- (9) Cf. supra, pp. XXVIII-XXX. tuted by comparing readings with another manuscript otfering numerous ('0) HENR. DE GAND. Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, pp. C ei cxv. L V III CRITICA L STUDY readings closer to ms. 25 than to the seeond exemplar(ll). The eommon aeeidents of certain manuseripts that oUf general eollation revealed were THE TRADITION OF QUODLIBET Vl REPRESENTED BY A listed above(l2). The evidence presented in this table indieates that the DIAGRAM manuseripts I (R), 10, II, 12, 19, and 28 (V) are all dependent upon the seeond exemplar. At this point it should be noted that ms. x, that is, the manuseript upon whieh the Badius edition is based, also eontains some 1 = probably a eopy of of these eommon aeeidents, but less than those of the mss. 1 (R) and 1 = probably eorreeted against 28 (V). There seem to be different groups in the manuseripts depending i.p. = with explieit or implieit peeia indieations on the seeond exemplar, as was stated above(l3). A It is well known that an exemplar eontained in its first state some (25) accidents, some of whieh were eorreeted afterwards by the eopyists and 1 eorreetors of the manuseripts. Perhaps the manuseripts 1 (R) and 28 (V), lst exemplar, Paris around 1281 whieh eonfain a series of matehing external peeia indieations of the seeond exemplar, are relatively close to this seeond exemplar in its first state and perhaps manuseripts II, 12, 19 and x depend on the same exemplar in a late r state. If this were the ease, then it eould be possible that some eorreetions of this seeond exemplar oeeurred with the help of manuseripts based upon the first exemplar. The edition of Badius would x x \~~/ then be based on a manuseript depending on the seeond exemplar, but ; in a late r state than when the mss. 1 (R) and 28 (V) would have been eopied from it. But for the reason given above(l4) it seems prudent provisionally to suspend oUf judgment at this point(l5). \ I 2nd exemplar, Paris after 1304 English family I I I V-- N' W 7 15 17 x ei) While it is not the purpose or this study to make a detailed eomparison or the (14) (32) readings or the Badius edition with the readings or the manuseripts, we give here, as an example, some readings where ms. A and the Badius edition have eommon readings which differ rram those or the mss. BCDEHIN'W: a] ad (p. 108,7); etl om. (p. 117,43); illud] id (p. 121,35); aliarum] aliorum (p. 141,63); in 'I om. (p. 144,48); expetendo] exponendo (p. 151,29); ubi supra] verbi gratia (p. 153,63); servandi] servandae (p. 154,6); in] om. + humani,t" coIT«tion' (p. 232,42); sint] sunt (p. 275,97). (edition of Badius, Paris 1518) (12) cr. supra, p. XXVIII-XXX. (13) cr. supra, p. XXX. t (14) Cr. supra, p. XIV. (edition of Zueeolius, Venice 1608) (15) For a rurther diseussion or a possible historieal evolution or the seeond Parisian exemplar, er. G. WILSON,Preliminary lndications 0/ a Historical Development in the Second Parisian Exemplar of Henry ofGhent's Quodlibet VI in Proceedings of the P M R Conference .• t Zuee. Villanova, 1981, Vl, p. 135-143. (edition of Servites, Venice 1613) THE RECONSTRUCTION OF THE TEXT OF QUODLIBET VI TECHNIQUE OF THE EDITION Ms. 25 (A) which has been proposed here as the probable source from I. The intention of this critical edition is to establish a text as c10se as which the text of the manuscript traditio n derived (or at least a copy of possible to the original text of the author and to furnish the modern this manuscript, executed in successive stages) and which contains (or reader with an ~asily accessible text. reflects) numerous redactional corrections by the aut hor has been chosen 2. As for the whole series, the modern Latin orthography is adopted as the basis for the text of this critical edition of Quodlibet VI. This here in order to aid the readere). manuscript offers the opportunity to present a text which seems to be 3. The lines are numbered in a current manner. the nearest to the author's definitive text. 4. The punctuation is modernized. While the university exemplar of 12 peciae is lost, there are numerous 5. The titles of the questions have been taken from the text of ms. A. manuscripts containing external pecia indications that suggest a depen- As to subtitles, we have limited ourselves here to those that are dence upon this university exemplar. Those manuscripts which contain suggested by the text: «Solutio», «Ad argumenta», etc. these indications and which also are preferably ranked in the list of 6. The citations are identified as far as possible; those words or parts isolated accidents based upon the generat tes t collation, have been of words which are cited literally from the source are printed in chosen to be collated for Quodlibet VI. Specifically, these are manus- italics(2). cripts B, C, D, E, H, and L Where there is a critical edition, this edition is mentioned first in the The generat tes t collation, the results of which are presented citations. Following the reference to a critical edition, we have provided above(6), revealed two further families of manuscripts: one derived additional references, for example, the Patrologia Latina of Migne. The from a corrected copy of the first exemplar (or perhaps by means of an citations of Pseudo-Dionysius are usually from Eriugena's translation, Oxford exemplar), and the other based upon a second exemplar, which even though Henry had access to Sarracenus' translatio n and occasion- probably replaced the first exemplar in Paris at a later date. Of those ally refers to ite). In the apparatus, references to Pseudo-Dionysius manuscripts within the English family, two, 14 (N') and 32 (W), have indicate which translatio n is c10sest to the reading of our edition. In been collated entirely for Quodlibet VI. They were primarily selected on addition, there is a manuscript, PARIS,Nat. Lat. 15629, which probably the basis of their rank in the list of isolated accidents of the tes t belonged to the library of the Sorborne and which contains both the collation. Finally, two manuscripts, R and V, were collated for only the translation of Eriugena and Sarracenus. This, or a simila r manuscript, first pecia. These two manuscripts are based upon the second exemplar, would have been used by Henry(4). In some instances the text of our which in turn was copied from the university exemplar of 12 peciae. edition is c10ser to the readings of this manuscript than to the readings Collation of only one pecia is sufficient to demonstrate the corruption of edited in Dionysiaca. In these cases, reference is first made to this the text by this second exemplar, and it is not necessary to collate any manuscript and then reference to Dionysiaca follows. manuscript based upon this second exemplar for the entire Quodlibet VI. The manuscript VAT. lato 2083 contains the tract De bona fortuna, which consists of Book II, chapter 8 of Aristotle's Magna Moralia and of Book VII, chapter 14 of his Ethica Eudemia(S). Since the readings of (') cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. LXXXVIII. (2) lbid. (') cr. infra, p. 50,19-22. (4) cr. R. MACKEN, Les sources d'Henri de Gand in Revue philosophique de Louvain, 76 1978, pp. 20-2 I. ('6) cr. supra, pp. XXVI-XXXIV. (') cr. Aristoteles Latinus. Codices, l-Il and Supplementa altera, ed. G. LACOMBE, LXII CRITICA L STUDY this manuscript are c10ser to those of our edition, reference is first made to this manuscript and then references to the Iuntina are provided, along with exact references to the Greek text of Bekker. SYMBOLS 7. For the col1ated manuscripts, the beginning of each new column is indicated in the text by a verti ca I line to which the pagination in the 1. In The Text Itself margin corresponds. Fol\owing the general custom, differences of ortho- indicates the beginning of a new column in the manuscript indi- graphy are neglected. The notabilia. auctoritates, different signs, and cated in the margin. ? doubtful reading indications like nota or nota bene are not col\ated, except for codex A, < > the addition of letters or words which, according to the editor, beca use of its particular importance, which was shown above(6). would have been wanted by the aut hor. 8. The underlining of certa in parts of phrases, for example, the titles of papal documents, conserved in al1 the manuscripts but dropped from 2. In The Critica I Apparatus the editions, has also been dropped in this edition. announces the variants; the manuscripts nol mentioned after this 9. The symbols and abbreviations used here are those recommended sign have the same text as the edition. by A. DONDAINE, Abreviations latines et signes recommandes pour ['appa- supply the words not repeated rat crUique des editions de textes medievauxC), fol\owing the request of exponents words which occur more than once in the same line are distin- guished by exponents, for example, perl, per2• the «Societe Internationale pour I'Etude de la Philosophie Medievale». Below is the list of symbols and abbreviations used: A. BIRKENMAJER, M. DULONG, Ae!. FRANCESCINI et L. MINIO-PALUELLO, in Corpus philosophorum medii aevi academiarum consociatarum auspiciis et consilio editum, Brugge- Paris, Cambridge, 1937-1961, p. 72. (0) Cr. supra, pp. XXXV-L. (1) In Bul/etin de la Societe lnternationale po ur /'Etude de la Philosophie Medievale (S.I.E.P.M.), Louvain, 2, 1960, pp. 142-149. TECHNIQUE OF THE EDITION LXV 2. In The Identification of Citations Bad. edition of Badius, Paris, 1518 ABBREVIA TIONS BGP(T)M Beitriige zur Geschichte der Philosophie (und Theologie) des Mittelalters, founded by Clemens Baeumker, Miinster i.W. 1. In The Critical Apparatus c. caput (capitulum, etc.) cap. capitulum addo addidit CC lat. Corpus Christianorum, series latina, Turnholti aI. alius, alia, etc. cf. con fer (conferas, conferatur, etc.) ai. man. alia manu(s) com. commentarius, commentarium cf confer (conferas, conferatur, etc.) Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, ed. Academia Vindo- eSEL cado codex bonensis, Vienna, 1886ss. col. columna f. folium conf. confusum ff. folia corr. correxit ibid. ibidem def deficit mc. incipit deI. delevit interlin. interlinearis ed. editio libo liber eras. erasit lin. linea exp .. expunxit n. numerus (lineae, paginae, etc.) homo homoeoteleuton p. pagina homoeoceph. homoeocephalon pp. paginae id. idem pec. pecla i.m. in margine PG Patrologiae cursus completus, series graeca, following l.P. Migne, inf inferior Paris, 1857 ss. inser. inseruit PL Patrologiae cursus completus, series latina, following l.P. Migne, inv. invertit Paris, 1844 ss. iter. iteravit q. quaestio lac. lacuna sqq. sequentes /in. linea Zucc. edition with the commentary of Zuccolius, Venice, 1613. /itt. littera man. manu ms. manuscriptum ;j' mss. manu scripta marg. margo n. numerus (lineae, paginae, etc.) om. omisit ras. rasura rescr . rescripsit (clarius scripsit) scr. scripsit sqq. sequentes subi. sublineavit sup. supra, superior superscrips. superscripsit suppl. supplevit n.tt':c 111i' t'1(pI1U"\l\Ulll.1P.md,..mi SYMBOLS OF THE MANUSCRIPTS \t\ t)~\Tt1I' li0".rtl,tDlrnl ~b·':; " ll,tb a'1!'" P "*.pn·I,Ibtlm,WtU'U,"ulI'i jltli(dt>~ H(:lqt>·.,~ J'1I4,'t>'l'ill"l1""It>~I"rlb I. MANUSCRIPTS ENTlRELY COLLATED \llll~ pm( ,1~ tlll' l' 5\"'Ctllr trOj(2~ "t1:f1l1rl!' lm".;"p "",rl',l\I'~-.} <1\·",0' tm (ji'rl)l\",qlJ'4'l1', I. Independent manuscript: i It' JXt'II' .• r.r· ci( "i'(I111'i(f1l(l\'lD ur('ttd'.,;ll'M. A = PARIS, Nat. lato 15848. l;:'nid \'Omni f. !I:I~rn tU· b)l~l: l\' il"f;'"ol)1 ~.: i n~tnl(p-rr_tr nh", ~gml>t ,\C,'" l1u(I.lWr1\OC Il bl~/I::.'11Ip;l1~11I~,,~ &!It1n lttttll'1.9Y1tl\1 lttl\b. 2, Manuscripts which have exterior peciae indications which indicate a depen- CI'\1411r(~'uIlll'(rl 4l1"O"I'4 Unfl "'M 119"Ubl dence upon the Parisian exemplar or 12 peciae: "O~r~ ~'~I,,\ J~'~~lIInl J~r-n.~""II1' \.ou""l'·"~ll" ~('Oo !f"t;.,: ..;:: rnrr'lllllulI'1.J:!'" B PARIS, Nat. lato 15847. ·,C· ••.•• '!,ii rur .,ttiil1rl'11"1?~fi)1Il".I'r;\l1lJ1 C PARIS, Arsenal, 455. 'l\lIllhutl' abflllolt.l.qllltV\'mll ",\IU- tUlli ll.f lnmi ,'04"t(.r "rrOII9I'"'Ji"1lit- ;!••re .titnn' l D PARIS, Nat. lat .. 15358. \'lnl ~ tlllili· I!',T; 4rœ ulrilfll"I'''' OMr ÆG E BORDEAUX, Bibl. munic .. 146. J.T"C'f 1l1l.r,;.,I>\'n •••.blnlr ~~t1l)..md'('lTllllllt"rl •• COLLA TED FOR ONL Y ONE PECIA . y~,;".il'l;"iillw nl"lTf ;a;ffl'rTI'l!-':'~rfn1:'" tmC' que CU\11l1a1 '\1"'"rb1 fifrtl'd'urnt'~1rii R BOLOGNA, Bibl. univ .. 2236. ll1'l"t'O-pn'l'l1rpan'!t'I(1',"· ••~ nu",mv l11l\r4Qi,I" '~m" Olblill'~\,4rU,r ollli'l'11I \7l1l\if1 itf",lllr"O''1' V VALENCfA, Bibl. Cath., 46. rjnI \l"llur"'" J11itn":uin; l\l\l'u'1h}l"'f1r (-l)Ulirttl'n' wln 1lt14111f ,I'pl:l •• r 14jywtW1ufoirnml,ndi h,It'llUl'l'·dll ••••,lI'm }lJrm viir "'l1itr 'p."il'qll('(iir ~ql\"'lIi''\'lr~ np.l1t"ttiluq~ 1n""l in'; jrntn4q "p (i ••. ~t"tN-' 113 l\ll'lJt'" 40tio l\'.t'.h~~.q' pi ~'lU~ni pnnl to ct'Di'tU1tl"lpli1 mr UI:! 'TU!' {m 16rr1':l'-t w' tl!q{rrrllttt.tlr1'11lmq u••;ntOlol ndill"; iMi •• 4tfbtlf'Oyt/lllbnrnlnnrllln 1'14, tui.!: mi '* lJ1l11',i't!('O:1ta1i 1"ll'ln"111 rClIlulT 4il"mt"C'rO" uii'~lInl't1!,,,"••'lllliity ,W1;"Fm ntit..& ,,-'1';;' ~ 4" itm'" ""p,,, ••!i'm ttirllnr ""CP (jiupll IIlp '''III tm',qlt'''',1i lii~aplll'~/t'Il'''ml fjll('mnlf1l' ~"'~#~tIY pnap;\Ili qn1'pn'rt'''IIIQn' fl'\'tif-""iiolqll4't1l ll~tI1lDt1ti ~·1'·""0lur 'lbrt"n;~1,nlGmtVllri-11it\'1nirtoDo o;rli' H'rU, u,ob'l!in&ll'h'V;11'9 9,1.",~ I"fllr criI\'l m•. v;om>l" ",ur lC~' Ol1l1'/ \lUTI" l>IlC1""'''~ pt~ \~ ur"'i" •••g n\fllO'9 \vt1it- ""ti. !l'ltllro;l ltim ,IO 'Vit. Or\lil- onc ,'1~1II1l:\,=ottllt- ,~ ~.u>ulGO~n wtlltnul, .m 1I1C:lllk l"t;tii t\qtl0·"'·C:.ii- tl'\\e ~ '"lli(: nn1t' t'C.,,, 111 ~ 11 \,;!'~l~t\-o,lrnl"H\o'\'it1,ifllll>h"a: tb,limn(hnt'l'I'~ t.'lllt 1n••..\:11~ ~nr fP~.ill . l ".1llI' rnl10191"l1lr 1I1t~ in.n.n kr .)tl W lInn9 I*" \lnn",ln l'IUJ; ",,,,,,,,ta>'te <, '\'~D1I1"'·1""11":ilnm"I.ntl. 'l\l~li\T-i"ntll ~ y\t\:* nt'I1'~nn\'10tl'\I"" «<'4·,.jI'tot<~æl'U:'I~Ilt1l 0 - \ It ul"~llCI'Ii.:,,\i"'Il1IO\>~""~fl1.tl1i i"r'lt~ cnl<\,,,,cOIbt,g t'\nSirll'nl8 ~'~8 OVc\f ~ !;t',*,,"t'lrtrt:>inas~#,~iMC c(fttf.".a- ~ ""'lw\lln.<\\t" "r tn~ollll' \\, tlt Y'•• 1f••• hltt .•~l1~ "t "",1Ui"" 1114 • l't~ I\:I>lIttnS ,,11'l\1j) /l%lAttq,,'f .th.tItI em"'"',,,": ~""f-~bctonC \"111ihltilclrfu1 V~ rA . ~.~ '~h~'i~TC';'tl1\tllO ia:nti>:""",,r~. ~ '",,'f~ tn'c·,,,,~cn"l>n>a1"Ol'IO~1tnllltt titi! I \tt'Ct' t'l~ ",,1~'i'utii 'Q.W!"~"'n.1't'\mllm.ll\~ llk='\"J>nn..t \1t'l\-n'nteYttn tt'CS·n; I'\~ \lC"\,,)lI \ ,,~o tcFVon1collcra?!itr • ll.rmt\lnn \lt"<1~Ir.no Ol~~ \~1 OlblC\ j "'I',*,'II\m'I"t1k4$1"ii1'l""~",iI • ~""'" td-c.,nt'O\ (hcl~<,\,~ .n\\:ln \>lm;\ll J ,~.•.•. i ~6'.~\!~"'pY1TIt-f1"mlll1l,,,,",,l7tneo:~,t\,~f~l'tl.,,l,,1t>i\'In\ • • fn'l \,1l\! t'1U\ iW. mMa nn l~ if'\l1~ QUODLIBET VI I ~g.,~',t;,,,~ lll"/\oœkb:ntlln-1.,",~,~nlin..a t\lr';~ "I''''*lt~n\flolll",;~v~"vtft'l\'''hnf • . nlt\llm MI1Al\'Iit"~(1 ut'd~"o\lf111-11,,~i ~lilll9l'ctlllUll n1A1Ol'1 \t:llln l1ll\l\\o\c.9" \ 1'llqna\.t ~lll\ '~oir\,lh1l1n&fli14ll\\'"'.u\' ~ • f\l~ ll7lllUbi ,t'l~ ""'\,\\1>& 4' \,\M ::". ~ '~"\\!AI~~lltlll\\t1Ifl't~gtWln* trtf,llA f~n: 1*\6 \)t,'e.''i '" _ ~ \~n \'e :,;' ~ t',"~.~-J'lnmi'fnlllll14bt>tlilqb Ab\mltlil1'i J~I ms i 'l"" ffo1IU~"",C fi l *'tnlinlll1ll~9\lttt-l'";;l\d4ll t>,'t1$ ~t»' <)'In •• ~un\'llt\lUU>llq?i~l'''\ ,'~ \ ,{' !:llfii,Jl1'1lt~"'"itt'ii\"I%>I'nirdl ~llltll\ql •• t\1r ru~\~,\,lt"llu4l\l i-. t:l'l:~nc:>.mt nI'" rrmaa l1llq'J1n r~ lll>rnnlll1l" ".~. "i 'Pd ~lmiO"{\ilt im l1l wttl1& '1>1\,) t\ll !\ITiili\,"ii ft11i'11lt bi!! f t1!"Il re llimf rro mg· l-\'tl1hDlS llla'll~! mti tU jhlœ \v\j,U! \@ll lft~tfti tl1.'1'1.tI'\''''' "r \,,"\œ:cso{~l1>l '\' ~ "tl ,,~\m "'~ ~ IUbi/Il! '. ei'"t1nlllD tW ~_ll\It,'\1~~'" ~\".«t1Ih·i1-9'!>tf l'l\'mD\i! Attb~-\Utfn1~tl\lllfta 'D'Il/I flu lli'a ,,\' l~'6 ti:! Ib. nl':..:u9 nDl\ltl>'f;Mn 11\111118~ ~i\ III t\!\llltlll" ~tmn "" \n>1t1\'; IV1lfuO l'C~ ~ tl'l\l' N l)i11"t\ i tMY~- ~"'"it11$ t flO~ re~ 'Ill' llll1!11tn mmn ,{ l'tW;n n8mo' i'\fm c'C-'l' ti\l,t1· It 1'''' o~m ." l";unit''l'4b'''''I" l\'æ (lltC 'tn\'lM' ~ 'I\' c\tb1'1\nc tron\lce.n· ,< l~~l\O'l'œlt1tl\,,,umam;'ll\tmmllg ll'm t>it11ll?nn~ l\ih t'°F"hln~ rPCll.~;J\>1lllllrA<\.rlt\l. ~$"lt itoia,~\'>; LJ~U\$'tmrnN'!""~ ",n tm~rllnr l r-·~llt1t"'U"n1n"rroci'll1~' 1\~1'IDliinl1\,\laa;m 'tym-ii &tfebiit 1.i\ - 4~ ~"1l-l flDl\lltlii' tltlC {!-C.\tt1i\ i'tlI·••• nl.f oir&f""i\-4 mOttl\ cCnlt1'(\l\C .,r~\ll -t ti 'l\la'\'Ohim'lUh\1U11l ~ t\ntltltn·\W-ornln t~ecnl101n ~ll!Otn" , 11\, . II, ms. WIEN, Osterr. Nazionalbibl. 1474. f. 173', QUAESTIO I I Pridie in nostra disputatio ne generali proponebantur 33: quaedam A 165" B 153" pertinentia ad Deum, quaedam vero pertinentia ad creaturas. Inter C 161,1 pertinentia ad Deum proponebatur unum pertinens ad Deum secundum D 134v E 156" se, et quaedam alia pertinentia ad ipsum in respectu ad creaturas. H 198': va I 109 N' 142 5 QUAESTIO I W 173' V 103v1 UTRUMSINT TANT\JM TRESPERSONAE IN R 104" DIVINIS. NECPLURES ECPAUCIORES N Bad.2" Zucc. : Illud unum pertinens ad Deum secundum se erat de divinis personis, utrum sint tantum tres, nec plures nec pauciores. IO Et arguitur quod tantum sunt duae, quia secundum ANSELMUM, De I processione Spiritus Sancti, omnis persona divina vel «est Deus de Deo», vel «Deus non de Deo». Sed tantum est unica persona Deus non de Deo secundum HILARIUMDe synodis. Ergo etc. Praeterea, cum Deus procedit de Deo, ratio agendi actionem qua 15 I procedit non est nisi divina essentia, quia ipsa I sola est forma et princi- Bad.2J pium agendi in Deo non de Deo. Essentia autem est unica, ergo et actio, quia ab una ratione agendi non procedit nisi unica actio. Sed unica actione non procedit nisi unica persona, quae est Deus de Deo. Ergo etc. Quod sint ad minus quattuor ar-Iguitur, quoniam duae sunt actiones Zucc. : 20 quibus procedunt duae personae, una intel1ectualis, alia voluntaria, quarum utraque debet habere terminum a quo.et terminum ad quem, et sicut actiones ipsae sunt diversae, debent et termini earum esse diversi. ABCDEHlN'W Pecia 1: RV 1 Il Incipit sextum Quodlibet E id. sed rubro C 1 331 32 N' quaestiones addo R 1 quaedam] i. m. ai. man. D vero addo V 2 creaturas] creaturam N' 6-7 Utrum ... pauciores] (er. infra, lin. 9) 9 tantum] om. V 10 sunt] sint CDEI 10 Anselmum] et (?) addo D 11 processione] sunt(?) addo D 11 Sancti] sup. lin. D 11 persona] om. V 12 vel] de addosed exp. B 12-13 Deus' ... Deo] i. m. ai. man. D 12est unica] inv. V 13 secundum] om. N' 14 ratio] ratione CDEI ratione sed -ne eras. W 14 actionem] om. RV 15 quia] sed in qua mUI. ei vel quia addo i. m. ai. man. C 16 non ... Deo] om. (ham.) N'W J7 una] unica W 18 actione] ratione sed in actione corr. H 19 sint] con[. A sunt BCDEI 19 minus] personae addo BHN'VW 19 quattuor] personae addo R 20 duae] om. N' 20 alia] una B 21 debet] dicitur RV 21 quem] quod B sicut addo R 21 et2] om. V 21-22 et sicut] inv. R 22 ipsae] om. H 22 debentI debet D 22 earum] eorum V 11-12 ANSELMUS,De processu Spiri/us Sane/i, C. 27 (ed. F. S. SCHMITT,II, c. 15, p. 216,3-4; PL 158, c. 27, 322A). 13-14 cr. HILARIUS, De synodis, n. 60, § 26 (PL IO, 52IB). 2 QUODLIBET VI QUAESTIO I 3 Cum ergo actio intellectualis habet duas personas penes duos terminos maior habet reduci ad minorem sicut et a qua habet educi. I Unde omnis. C 161'· E 156,b eius, quia per ipsam procedit Deus de Deo, quare et actio voluntaria pluralitas sive mul-Ititudo I differentium re in creaturis habet reduci ad H 198'· habebit duas alias personas penes duos terminos eius, quia per ipsam I 25 50 unitatem realem, et pluralitas illa in creaturis quae est differentium in similiter procedit Deus de Deo. Sicut ergo duae sunt personae proceden- individuis separatis re absoluta, reducitur ad pluralitatem in Deo, quae tes et termini ad quem, sic sunt duae a quibus procedunt et termini a est in suppositis dis tinctis re relativa. quo; et erunt duae personae quae sunt Deus non de Deo, sicut et sunt Amplius I autem pluralitas illa personarum re relationis differentium D 135" duae personae quae sunt Deus de Deo. in Deo habt 30 in eorum primum principium a quo sunt principiatae, propter quod dicit AUGUSTINUS De Trinitate, libro IVo, quod «Pater est origo sive Bad. 215'P I Dicendum ad hoc quod propter duas rationes principiandi duas p/incipium totius divinitatis», et pluralitas illa quae est in Deo re saltem emanationes quae sunt in una et eadem persona ex se, ut in principio a relationis, reducitur ad pluralitatem quae est in divina essentia tantum- quo procedunt emanationes illae, et per duas emanationes habent esse 60 modo ratione, cuiusmodi est differentia attributorum. duae personae emanantes, id.circo ad minus in Deo sunt tres personae: Et adhuc ulterius ista pluralitas ratione differentium in divinitate habet Zuce. 324'· una quae est Deus non de Deo, et aliae duae quae sunt Deus de Deo. I 35 reduci ad unitatem rationis principalis et primae omnium divinarum Propterea vero quod sunt tantum duae rationes principiandi actiones participationum, cuiusmodi est ipsum esse, quod secundum A VICENNAM emanationum in Deo, quarum tota fecunditas in singulis emanationibu.s est primum obiectum intellectus et modo simplicissimo immutat intellec- suis et personis productis ex eis effusa est et exhausta, ut nec in 65 tum, et hoc sive concipiatur de re creata, sive increata. Esse enim est producente nec in producto restat fecunditas aliqua ad aliquam aliam primum divinarum participationum, quam primo intellectus habet conci- emanatio nem productivam personae, idcirco non possunt esse in Deo 40 pere inter omnia quae habet concipere in Deo et in creaturis. Unde Deus plures productae quam illae duae, quae cum unica non producta sunt absolute non est nisi simplicissimum et purum esse, in se habens V 104'· tres, ut I sint tres et tantum tres, nec plures nec pauciores. rationem omnis esse secundum quemcumque modum essendi, sive Ad cuius intellectum, ut a supremo ordiamur, hierarchicum ordinem 70 consideratum in Deo in diversis attributis et personis, sive in creaturis in R 104" universi inchoando, sciendum I quod quaecumque in rebus universi sunt diversis rerum essentiis, ut non I propriissime dicatur ens aut existens plura et differentia sive diversa, ad aliquam unitatem et identitatem 45 respondentem sibi habent reduci ut in finem ultimum, a qua et habent ABCDEHIN'W Pecia 1: RV educi ut I a principio, et similiter quaecumque diversitas seu differentia 48 educi] reduci R 49 pluralitas] platas(?) sed in pluralitas eorr. V 49 habet] iter. ABCDEHlN'W Pecia I: RV sed dei. D 49 reduci] re- exp. W 50 realem] ut in finem ultimum divinitatis addo sed exp. A 50 est] om. V 51 in Deo] ideo RV 52 est in suppositis] in suppositis est N'W 52 relativa] corr. ex preservata etiam i. 111. E 56 eorum] ser. sed in earum 24 quia] similiter addo RV 24 ipsam] similiter addo N' 24-26 quare ... Deo] om. mut. E 56 dicit] om. B 57 IV·] i. m. E 57-58 sive principium] i. m. man. (ham.) N' 25 habebit] a addo sed exp. W 26 ergo] om. E 26 duae sunt] inv. eorr. A 57 sive] vel R 58 divinitatis] deitatis B 59 reducitur] producitur R N'W 26 sunt personae] inv. CDEI 28 Deus] duae sed in Deus eorr. D 31 60 cuiusmodi] cuius BCDEIRV 61 adhuc] simul addo V 61 divinitate] deitate Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum E 32 emanationes] illae addo N' 34 emanan- N'RW 62 unitatem] divinitatem I 62 primae] personae BEHN' 63 participa- tes] ser. in ras. man. eorr. A 36 quod] quae B . 37 tota fecunditas] inv. CDEI tionum] principationum R 63 cuiusmodi] cuius CDEIRV 63 quod] quia N' 38 et'] in N'W 38 productis] SCI". sed perfectis addo i. m. E perfectis RV 39 produ- 63 quod secundum] inv. B 64 simplicissimo] simplicissimum sed -um dei. et -o addo sup. cen te] productae E productae sed in producente eorr. ai. man. D 40 productivam] lin. A 65 concipiatur] et addo N' 68 absolute] om. C 68 nisi] om. N'W productam BRV 40 esse in Deo] in Deo esse N'W 41 plures] personae addo 71 essentiis] non addo sed exp. R 71 non] om. B 71 ens] eius N'W 71 aut] BHN'RVW personae addo i. 111. E 42 nec'] non W 43 a suppremo] assupremo(?) autem V N' 43 ordiamur] ordinamur E ordinamur sed -n- exp. C ordin- lac. -mur D ordinatur N'W 45 aliquam] quamquam E 46 sibi] omnia addo N'W 46 et] etiam E 47 educi] reduci R V 47 seu] s- sup. lin. B sive BER V cum D 47 djfferentia] differen- 57-58 AUGUST., De Trin .. IV, C. 20, n. 29 (CC lat. 50, 200; PL 42. 908). 63-64 Cr. tiam D AVICENNA,Metaplr., I, 5 (ed. S. VAN RlET, p. 41, 78-82; Venezia 1508, f.72rb). 4 QUODLIBET VI QUAESTIO I 5 N' 142rb quasi aliquid habens esse secundum specialem I aliquem modum essendi, 90 «Prima igitur ipsius per se ipsum esse donationum, per se ipsam, summa quemadmodum dicitur vivens, intelligens aut volens, sed tantummodo bonitate prae-Imissa et maxima, prima participantium laudatur, et sunt ex B 153" A 165rb dicatur ipsum esse, dicente I beato DIONYSIO cap.o 5° De divinis ipsa et in ipsa et in ipsum esse et existentium principia, et existentia omnia, W 173" nominibus: «Optimum et vere ens et existentium I omnium substantifi- 75 et quae utcumque ab esse continentur, et hoc immensurate et convolute et cum laudamus, quod totius esse secundum virtutem supersubstantialem est unite. Etenim in monade omnis numerus uniformiter ante subsistit, et habet substituens causa et creator». Et infra: «Etenim Deus non quodam modo 95 numerum omnem monas ante in semetipsa singulariter, et omnis numerus Zucc. 324vb est existens, sed simpliciter et incircumscri-Ipte totum in se ipso esse unitur quidem in monade .. quantum autem a monade procedit, tantum coaccepit et praeaccepit, propter quod et rex dicitur saeculorum». Et infra: discernitur et mul-Itiplicatur». Et supple: «tantum etiam in se ipsa magis H 198vl «Neque erat neque erit neque factus est neque fit neque fiet, magis autem 80 diversificatuf». Unde continuo subdit: «Et in ipso centro omnes circuli neque est, sed ipse est esse existentibus». Et infra: «Et simpliciter quidquid lineae universaliter adunantur ad se invicem et ad unum principium ex quo utcumque est in antecedente existente, et est et intelligitur et salvatur. Et ()() procedebant; parum autem ab eo distant es, parum et discernuntur, magis ante alias Dei ipsius participationes esse praepositum est, et est ipsum autem recedentes, magis, et simpliciter, quantum centro propinquiores secundum se esse summum, eo quod est per se vitam esse et eo quod est per sunt, tantum et ipsi et sibi invicem adunantur, et quantum ab ipso, tantum se sapientiam esse et eo quod est per se similitudinem divinam esse, et alia 85 et a se invicem distant .. sic et in tota natura omnium secun-Idum singulas Bad. 21 quaecumque existentia». Et infra: «Convenienter igitur cunctis aliis naturae rationes convolutae sunt per unam inconfusam unitatem.» principalius sicut existens Deus laudatur, ut ex digniore aliorum donorum 5 I Primum igitur secundum rationem intelligendi, quod de Deo concipi- !Bad. 21 eius». Et infra: «Et quidem principium existentium omnia esse participant, tur, est ipsum esse eius, quod Iquasil in radice omnia quaecumque in ~ II~~:: et sunt et principia sunt, sed primum sunt, deinde principia sunt». Et infra: Deo et in creaturis consistunt et considerari possunt, continet quasi in antecedente, existente tamquam in prima et principali omnium divinarum rationum, ex qua quasi ordine quodam omnia alia procedunt, ABCDEHIN'W Peeia I: RV ABCDEHIN'W Pecia I: R V 72 aliquidl quid ER 72 aliquid habens] inv. B 72 aliquem modum] inv. BHN'RV W 72 essendi] existendi B 73 inteJligens] intellectus E 73 volens] voluntas E 74 esse] lac. D 74 dicente] vero addo R 74 5"] 6° R 75 existentium omnium] inv. 90 esse] est W 90 ipsam] ipsum(?) E 91 laudatur) om. D 92 et in2] tantum N'W 75 omnium] non addo W 75-76 substantificum] subantificum(?) A 761au- C 92 et3] om. CDEI 92 existentium] existentia tantum N'W 93 quae utcum- damus sed exp. et laudamus addo i. m. E laudas CI 76 secundum] substantialem addo que] quaecumque RV quaeutercumque sed -uter- exp. E 93 continentur) continetur R 76 supersubstantialem] supernaturalem HIV om. R 77 substituens] subsistens N' 93 immensurate] incom mensura te C mensurate RV 94 unite] unitate sed -ta- R V subsistitens(?) sed in substituens corr. C 77 creator] causator N'W 77 Etenim] exp. eI dei. A unitate R 94 Etenim] Et RV 94 ante] autem N'W 95 omnem] Ut enim N'W 78 et] vel N ut W 78 se] om. R 78 esse] i. m. A se B est N' est sed essentiam R 95 ante] autem IR V 95 semetipsa] senetipsa sed in semetipsa corr. exp. et esse addo sup. lin. W 79 coaccepit] coacceperit N'W et accepit D 79 praeac- C 96 monade] monane B monadis N' 97 multiplicatur] multiplicetur B multiplicat cepit] peraccepit(?) N'W 79 et] om. R 80 neque3] factus addo sed exp. B 82 an- E 97 tantum] et addo N'W 97 etiam] om. W 98 Et] om. E 98 ipso] esse addo tecendente] con! (fn a-ne"xnte) A ante i. m. E ante B 82 et2] om. CDEIRV 82 RV 98 centro] tertio R 99 universaliter] om. R 99 adunantur] cur(?) addo sed intelligitur simpliciter V intellectus et vel intelligitur addo i. m. ai. man. C 83 praepositum] exp. N'W 00 autem] forle ante A ante BCDEHIN'RVW 00 parum'] om. R propositum N' praesuppositum V 84 esse2] om. N'W 84 et eo 1] iter. E 85 00 et] etiam N'W 1 centro] sentit RV 1 propinquiores] propinquores(?) I 2 sunt] sapientiam ... se] om. (hom.) N'W 85 esse2] existentia N'W 85 et2] om. RW 85 i. m. E om. DI 2 quantum] quod tamen D 2 ab] ad V 2 tantum] ante N'W alia] aliam BHN'RVW 86 quaecumque] quibus ABCDEHIN'RVW 87 donorum) 3 tota] omnium addo ABCDEHIN'RVW 3 omnium] sed exp. C om. BHN'RVW domorum B duorum CV 88 Et 2) om. N'W 88 quidem) quid D quod N'W 88 4 unam] et addo CRV 4 inconfusam] confusam CH 6 esse] est R 6 quasi] qui omnia) sede?) addo sed dei. C 88 participant) participalium(?) I 89 principia) princi- H 7 consistunt] consistant N'W 8 antecedente] quantitate sed exp. et ante addo i. m. pium RV 89 sunt2) i. m. E E vel ante addo i. m. ai. man. C 8 et] in addo N' in addo sed exp. H 75-77 PS.-DIONYSIUS, e div. nom., C. 5, §4 (ms. PARIS, Nal.lat. 15629, f. 86va; Dionysiaca, D 90-97 ID. De div. nom .. C. 5, §6 (ms. PARIS,Nat. lato 15629, f. 87ra-87rb; Dionysiaca, I, 342- 1,331-332, transI. Sarraceni; PO 3,818C). 77-89Ibid. (Dionysiaca, I, 333-340, transI. 344; PO 3,819C-822A). 98-4 Op. cit., C. 5, §6-7 (Dionysiaca,l, 344-346, transI. Eriugenae; Sarraceni; PO 3,818D-819B). PO 3,822A-B). QUODLIBET VI QUAESTIO I 7 6 quod est idem omnino re et ratione cum ipsa divina essentia, differens IO 30 specialem modum operationis vitae, et similiter velle. «Intelligere enim et ab ipsa solummodo in modo significandi dictionis, quemadmodum velle» secundum PHILOSOPHUM «vivere quaedam sunt». Intelligere autem differunt currere et cursus, sicut alibi clarius exposuimus. Et primo quasi et velle non sic se habent quasi per ordinem, ut unum eorum quasi addat ordine rationis procedunt secundum modum intelligendi nostrum aliae aliquid super aliud, sed sic velle se habet ad intelligere sicut id, cuius ratio divinae rationes tamquam minus differentes inter se et ab esse, et hoc et actus quasi supponit rationem et actum eius quod est intelligere. Nemo usque distinctionem personarum, quae procedunt ab una ordine originis, IS 35 enim vult nisi cognita et ut cognita, quia bonum cognitum est obiectum quarum differentia est maior inter se et ab ipso esse. Et hoc ulterius usque voluntatis. Intelligit autem non volita, I hoc est, non ut volita, quia verum diversitatem creaturarum, quarum est summa diversitas et inter se et a absolute est obiectum intellectus, non verum volitum. Et est quasi I divino esse, quemadmodum patet in lineis productis a centro secundum simplicior I et prior ratio veri quam boni. Unde, licet intelligere et velle N' 142 exemplum DIONYSIl. habent quasi ordinem rationis I in quantum velle quasi supponit V 104" Zucc. 325" I Est igitur esse prima et principalior et dignior divinarum participa- 20 40 ,intelligere, non e converso, tamen in quantum unum non quasi I addit Bad. 2 I SYR tionum secundum iam dictum I modum, a qua secundum ordinem aliquid super alterum, I quasi ex aequali habent ordinem rationis ad A 165Y rationis quasi procedit quemadmodum principium lineae a puncto, vivere. Et in ipsis est status divinarum rationum, et omnes aliae rationes ipsum quod est esse vitam sive vivere, et a vita ipsum quod est esse attributales pertinent vel ad alterum eorum, vel ad utrumque eorum intelligentia < m > sive intelligere, et ab intelligentia ipsum quod est esse communiter, ut alibi exposuimus. Bad.21 voluntatem sive velle. Et quasi addit vivere super esse specialem modum 25 45 I Nunc autem I ita est quod substantia, ens, vivens, intelligens et volens H 199" essendi: vivere I enim viventibus est esse, et significant ambo actum non existit, nisi in supposito uno vel pluribus subsistat, divinitas ergo, primum per modum agere. sive divina substantia aut essentia, ens, vivens, intelligens et volens, cum Intelligere autem I et velle significant per modum agere quasi actum sit quid existens, quia in Deo non differunt essentia et existentia, secundum qui est operari, et quasi addit intelligere super vivere quasi subsistens ergo est in supposito uno vel pluribus. Suppositum autem in 50 quo primo subsistit, sive primum suppositum eius, non potest habere in ABCDEHIN'W Pecia 1: RV ABCDEHIN'W Pecia I: RV IO omnino] tunc N'W IO et] om. C i. m. D IO ipsa] ipso sed in ipsa corI'. 30 similiter] sic R V 32 ut] et N' 32 quasi] qua N' 33 aliquid super aliud] super R 12 differunt] differant D 13 procedunt] procederunt D vel prae- addo i. m. ai. aliud aliquid R 33 sed] om. N' 33 ad] sup. lin. W 33 id] illud R 34- man. C 14 divinae] differentiae BHRV 14 minus] uno R IS usque] ad addo 35 Nemo enim] enim nemo sed signis inversionis inv. C 35 cognita'] cognitum DI CEI IS quae ... originis] i. m. A IS una] uno CD 16 Et hoc] om. V 16 us- 35 ut] i. m. E om. D 36 autem] ante C 36 noni] vero B nisi CE 36 verum] que] ad addo CDEI deitatem addo sed dei. N' 17 et2] om. CDEIR 18 productis] absolutum addo sed exp. W 37 est'] non addo i. m. E 41 super] om. E 41 ordi- praedictis H 19 Dionysii.] Fit addo sed exp. A Contingit addo DEI 20 Est] i. m. nem rationis] inv. N'W 42 est] inest RV 42-43 aliae ... attributales] i. m. man. corI'. C 20 Est igitur] i. m. ai. man. D i. m. E om. I 20 divinarum] personarum addo sed A 43 pertinent] SCI'.in ras. man. corr. A pertinens(?) sed dei. et pertinent i. m. ai. man. exp. B 22 quasi] quod H 23 ipsum ... vita] om. (ham.) B 23 vitam ... ipsum] i. D 43 ad'] cum I 43 eorum'] illorum N' 44 communiter] SCI'.et forte rescr. i. m. m. N' 23 quod est esse] om. N' 24 intel1igentiam ... esse2] om. (ham.) V 24 in- E et addo sed exp. I 44 exposuimus] exponamus BH 45 intelligens] intellectus sed in tel1igentia < m > ] intelligendum sed in intel1igendi(?) mut. D esse addo N'W 24 sive] intel1igens corr. D 46 subsistat] subsistit B 46 divinitas] deitas D 46 ergo] i. m. intelligere addo sed exp. W 26 significant] signat E signant C signat sed in significant E 47 en s] eius W 47 intelligens] intellectus sed in intel1igens corr. D 48 diffe- corr. D 28 agere] significant(?) addo R 29 qui] quod R 29 quasi] om. W 29 runt] different B diffunt(?) E 49 pluribus] ideo addo R 49-50 Suppositum ... pri- addit] additur(?) I 29 super] sive DH mum] om. (ham.) R 50 subsistit] subsistunt CEI subsistat D subsistant W 50 eius] esse addo DEI esse addo sed dei. C 50-8,51 habere ... essentiam] esse sed exp. et habere 10':i2 cr. HENRICUS DE GANDAVO, Quaest. ordo (Summa), art. 36, q. 1 (ed. 1520, I, ... essentiam i. m. man. corI'. A 50-8,51 habere in se] in se habere N'W r. 233rZ; ed. 1646, II, p. 592b-593b); etiam 1. GOMEZ-CAFFARENA, Cronologia de la 'Suma' de Enrique de Gante par relacibn a sus 'Quodlibetos', in Gregorianum 38,1957, p. 119. 18-19 Cr. PS.-DIONYSIUS, div. nam., C. S, §6 (Dionysiaca, I, 344, transI. Eriugenae; PG 3, 822A); De 30-31 Cr. ID., De an., II, C. 2 (in ALB. MAGNI, Comm., ed. CI. STROICK,p. 72, lin. 88-89; cf. supra, p. S, 98-4. 21 Cr. supra, p. 5,5-6,12 26 ARIST., De an., II, C. 4 (in ALB. in A VERR.,De Anima Il Comm., ed. F. St. CRAWFORD,p. 151-152, lin. 1-2; lunt., Suppl. II,. MAGNI,Comm., ed. CI. STROlCK,p. 85,lin. 71-72; in AVERR.,De Anima 1/ Comm., ed. F. St. r. 56D; 413a 20 et 21). 44 Cr. HENRICUS DE GANDAVO,Quod/. V, q. I (ed. 1518, r. CRAWFORD, . 185, lin. 1; Iunt., Suppl. II, r. 69A; 415b 13). p 152rP; ed. 1613, I, r. 224vb). 8 QUODLIBET VI QUAESTIO I 9 se ipsam essentiam ab alio, quia tunc in illo alio esset primo subsistens, impossibile fieri in natura divinitatis, quia divinitas, cum sit singularitas dico, primo secundum rationem intelligendi. quaedam, ut alibi habitum est, non potest partiri partitione universalis in Oportet igitur quod sit habens in se divinam essentiam et omnes particularia, et cum sit simplex, omnino carens quantitate partium rationes eius, scilicet quod sit ens, vivens, intelligens et volens, ex se, non 75 potentia et actu, per se et per accidens, non potest partiri partitione totius ab alio, habens haec, et ita oportet ipsum esse innascibile et ingenitum. 55 integri. Tale autem in divinitate non potest esse nisi unicum, quoniam plura Ad rationes autem istorum duorum modorum totius reducitur omne relativa esse non possunt, quia nec inter se habent relationem ut totum et omne parti bile, quia omne partibile habet rationem totius, et distinguantur relationibus contrariis, cum neutrum esset ab altero, nec ea I in quae sit partiti o, habent rationem partis. W 174'· ad aliquid aliud habent relationes diversas ut distinguantur relationibus 80 I Suppositum ergo ingenitum et innascibile quod subsistit in divinitate Bad. 21~ disparatis, quia non ad aliquid a quo, ex eo quod innascibiles, nec ad 60 secundum omnes rationes suas essentiales, oportet quod sit unicum I 1 IO'· aliquos ut qui ab ipsis I principia ti, quia ratio principiandi in eis non tantum. Propter quod dicit HILARIUS De synodis quod «qui confitetur Zucc. 325'b posset esse quin esset communis utrique, eo quod fundaretur I super in divinis duos innascibi/es, confitetur duos deos». Unum enim Deum aliquid essentiale unicum in ambobus, cuius fecunditas esset inexhausta simpliciter confiteri ratio unius innascibilis exigit, in quo sub ratione I B 154'· in utroque, quemadmodum nunc contingit in produc-Itione Spiritus 85 unius personalitatis, sive unius in persona, omnis pluralitas differentium Sancti a Patre et Filio per communem voluntatem quae a Patre 65 secundum rationem tantum continetur, quasi primo et in solo ipso, si C 162'· communicata I est Filio cum sua fecunditate. Quod si communica ta non subsisteret in eadem divinitate simul cum aliis suppositis. fuisset ei non inexhausta, sed exhausta, non posset ipse Filius producere Quod continget necessario, si suppositum innascibile ponatur esse Bad. 215vT Spiritum Sanctum cum Patre. I Et pluribus modis non possunt inter se absolutum propter rationem iam dictam, I quemadmodum posuerunt Bad.216 distingui supposita relativa. 90 philosophi unum suppositum in Deo, q4emadmodum et in omnibus Neque possunt esse plura absoluta, quoniam in eadem natura absoluta 70 quorum species non est in materia, ponendo formam in plura supposita plura supposita esse non possunt nisi naturae illius parti tione, quod est non posse multiplicari nisi per materiam. Unde haeretici, ut Arius ABCDEHlN'W Pecia I: RV ARCDEHIN'W Pecia I: RV 51 ipsam essentiam] inv. N'W 51 essentiam] essentia sed essentiam i. m. C 51 tunc] 72 divinitatis] deitatis W 73 alibi habitum est] habitum est alibi R 73 potest] om. R 51 alio] om. I 5t primo] prima B om. E 52 dico primo] om. R 54 sit] possunt BHRV 74 simplex] simisimpliciter BN' 77 rationes] rationem R 77 -t sup. lin. man. eorr. A 54 vivens] habere in se ipsam addo sed exp. A 54 intelligens] duorum] modi addo sed exp. D 78 quia omne partibile] i. m. R om. (hom.) BV 78 to- intellectus ABDEHIN'W intellectus sed iII intelligens eorr. C 55 haec] hoc BCDEN' tius] i. m. mali. eorr. A 78-79 et ... partis] i. m. E om. DI 78 et] in addo 55 esse] i. m. C om. EI 55 innascibile] innascibitem CDEI 55 ingenitum] esse addo i. RV 79 quae] qua R 79 sit] /it(?) ER 79 partitio] partitione R participatio V m. aI. man. D 56 quoniam] i. m. E om. Diam. et vel quae addo i. m. aI. mali. om. E 79 partis.] Praeterea si essent plura, sive rehi.tiva sive absoluta, cum C 56 plura] i. m. E enim addo CDI vel enim addo sed exp. E 57 possunt] plura sed utrumque illorum esset in divinitate subsistens, sequeretur necessario quod essent (hic. sup. exp. et possunt i. m. man. eorr. A 57 nec] om. RV 57 relationem] religionem sed lin. signum additur: linea vertiealis sub tribus punetis) plures dii, et si essent absoluta, quod exp. et relationem i. m. CI 58 distinguantur] distinguatur C distinguuntur I 59 ha- neuter esset perfectus quia neuter in se perfecte et totaliter, sed partialiter, divinitatem bent] habens E 59 ut] om. V 60-68 quia ... Patre] i. m. illf. man. eorr. A 60 quia] haberet. addo sed va- cat superscrips. A 80 quod] in quo primo sed exp. et quod i. m. quare sed exp. et quia i. m. C quare sed exp. eI quia sup. lill. I 60 ad 1] est R 6 I ut] ad mali. eorr. A quia N' 80 in] i. m. man. eorr. A 80 divinitate] divinitas sed -s exp. et _ quas addo sed exp. A ad quos addo DEI aliquos addo C 61 ipsis] vel ut nec ad aliquos ut te sup. lin. man. eorr. (cr. supra, p. XXXIX) A deitate B 82 quod] Hilarius R om. qui ab ipsis sunt principiati addo sub lin. et sunt addo inf. 110ra sed exp. I 61 quia] i. m. V 83 Deum] 0111. C 86 quasi] in addo BHN'RVW 86 si] divinitas addo sed exp. aI. mali. D 62 quin] qui R 62 fundaretur] fundatur RV 63 aliquid] om. C A 87 subsisteret] subsistat BHRV subsistet CDE subsistit N'W 87 in ... divinitate] 64 utroque] omne quod addo sed exp. D 66 Filio] i. m. man. eorr. A 66 Quod] Et i. m. A 87 divinitate] deitate BN'W 88 innascibile] innascibilis ABCDEHIN'W B 66 communicata] est ... communicata addo (homoeoceph.) N' 67 inexhausta] 89 quemadmodum] om. C 90 in2] ratio R exhausta N' 67 sed exhausta] om. (ham.) C 70 Neque] Nec BEHIR V 70 pos- sunt] possent H 70 absoluta]i. m. E obiecta addo E 71 supposita] sumpta B 71 partitione] partitionis sed exp. et partitione i. m. aI. mali. D participatione RV 73 Cr. ID., Quaest. ordo (Sulllma), art. 25, q. 3 (ed. 1520, I, r. 153vD; ed. 1646, II, p. 39Ia); participatione sed vel parti tione addo i. m. aI. man. C pertientiae sed exp. et participatione i. ID., Quodl. II, q. 8 (ed. WIELOCKX, . 46,54-55; ed. I 518,f. 33vl; ed. 1613, I, f. 55vB). p 82- m.E 83 HILARIUS,De Synodis, n. 59, §26 (PL 1O,52IA). 89 Cf. supra, p. 8,56-9,76. '- IO QUODLIBET Vl QUAESTIO I II et Sabellius et eorum sequaces, quia suppositum innascibile in Deo Quare, si cum persona innascibili I aliae personae ponendae sunt in H 199,b posuerunt I absolutum, necesse habebant errare circa distinctionem 15 Deo, oportet quod illae non subsistant absolute, sed relative. Neque personarum divinarum, vel dividendo vel confundendo personas. 95 enim omnes aut plures ex eis possunt esse absolutae, propter causam Unde cum Arius non potuit ponere plures personas absolutas in iam dictam, neque etiam unica earum, ut illa quae est innascibilis, sit divinitatis natura, coactus tamen veritate catholica ponere plures perso- absoluta, et aliae sint relativae, quia tunc illi absolutae accideret relatio nas in Trinitate, posuit Filium et Spiritum alterius naturae a Patre, et esse qua referretur ad illas relativas, eo quod non esset constitutiva personae creaturas duas nobilissimas quas Deus Pater creavit, et dono gratiae 20 eius, sed esset adveniens iam constitutae in esse perfecto suppositi. Quia super ceteras sublimavit. Sabellius vero, cum veritate catholica coactus 00 igitur in Deo necesse est secundum veritatem catholicam ponere plures erat ponere plures personas in divinitatis natura, et cum hoc I voluit personas, oportet quod omnes ponantur esse relativae, etiam illa quae ponere absolutas, posuit quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus solo dicitur esse innascibilis, ut ipsa non sit constituta in sua personalitate nisi nomine distinguerentur, et quod Deus cum vellet, esset Pater, cum vellet, ex respectu quo habet esse origo aliarum. Persona autem prima aliarum Filius, cum vellet, et Spiritus Sanctus. 25 non habet esse origo nisi mediante actu suo, quo illas habet producere. Zucc. 325V• Neuter autem istorum potuit ponere quod tan-Itum tres, ita quod non 5 Et hoc non per actum transeuntem extra, quia ille est creatio qua plures necesse esset ponere personas in Deo, quia cum non sit possibile producitur I creatura in aliena substantia, et omnes divinae personae E 157'· ponere I tam nobilem creaturam, quin Deus possit creare aeque nobilem, debent subsistere in divina essentia. I Relinquitur I ergo quod oportet Bad. 216 eo quod omnis species creaturae rationem universalis habet et per plura R 105'· divinam personam produci a divina persona per actum manentem intra. supposita muItiplicabilis est, quae aequalitatem habent sub specie secun- 30 Actus autem in Deo manens intra non I est, neque I potest esse, nisi dum Philosophum, posset Deus creare alium aequalem Filio, et alium IO actus voluntatis et intellectus. Plures enim in Deo esse non possunt, nec aequalem Spiritui Sancto, immo plures in infinitum, quod est contra pauciores. Non plures, quia in tota rerum natura continente Creatorem Arium. Pluribus etiam nominibus in infinitum possibile est Deum et creaturam, non possunt esse plura I principia agentia per se nisi natura nominari, quod est contra Sabellium. ABCDEHIN'W Pecia I: RV ABCDEHIN'W Pecia I: RV 14 si cum] sicut R 14 cum] omnis addo H 15 sed] om. RV 16 omnes] omnis BN'W 16 eis] possibile addo sed exp. I 16 possunt] possibilis sed exp. eI possunt i. m. C 16 possunt esse] inv. I 16 esse] est BHN' om. RV 16-17 causam iam 93 et2] om. B 93 Deo] quia addo sed exp. A 94 absolutum] iter. N' 94 errare] ?ictam] iam d.ictam causam R 17 etiam] et RV 18 sintl sunt BHV sit R 18 illi] errorem V 95 confundendo] confitendo H 95 personas] om. N'W 97 divinita- Ille sed /Il IIII CO". C 18 absolutae] absoluto W 18 accideret] accederet sed in tis] deitatis B 97 tamen] cum CERVW 97-98 personas] posuit addo B 98 Trini- accideret CO". C accident I acciderent RV 18 relatio] plus(?) sed. in relatio CO". C tate] Trinitatem CEI determinate BRV 98 posuit] posuint H 98 Spiritum] Sanctum 19 referretur] refertur RV 20 iam] in sed exp. eI iam i. m. ai. man. D om. I addo HIN'RVW 99 et dono] i. m. ai. man. C 99 dono] duo N' 99 gratiae] ergo 20 suppositi] simplici N'W 20 Quia] Si sed exp. et Quia sup. lin. man. CO". A Quare CI N' 00 super] i. m. ai. man. D 00 Sabellius] modo addo sed exp. D I plures] Quare sed in Quia CO". ai. man. D Quare sed exp. et Quod sup. lin. E 21 Deo] sit formas addo R I divinitatis] dei tatis N'W I hoc] haec C 1-2 hoc ... et2] om. I possibile addo sed dei. A 21 necesse est] i. m. man. CO". A inv. W 23 constituta] 2 absolutas] absoluta E 2 posuit] potest V ponit R 2 solo] sola CD 3 distinguerentur] constitutiva R 23 nisi] i. m. ai. man. D 24 origo] nisi ... illas addo (homoeoceph. cf Dei se ipsi generentur addo sed. va- cat sllperscrips. eI distinguet i. m. E 3 esset] esse sed infra, lin. 25) sed exp. N' 24 aliarum!] aliorum RV 24 prima aliarum] ser. in ras. in esset CO". I 3 vellet2] esset addo W 4 Filius ... et] om. (hom.) N' 4 et] om. man. CO". A 25 nisi] nihil V 27 producitur] dicitur sed dei. et producitur i. m. ai. BCDEHIN'RVW 5 istorum] iter. sed dei. D 6 personas in Deo] in Deo personas man. D 27 creatura] creaturae R 27 in] om. H 27 divinae] diversae COE BHN'RVW 7 creaturam ... nobilem] om. (hom.) I 7 possit] posset W 7 aeque] diversae sed. divinae sup. lin. I 28 debent] dicitur sed dei. eI debent Sllp. lin. ai. man. D tam C eam D tam sed exp. eI aeque i. m. E 9 multiplicabilis] multipliciter sed in 28 divina] divino ERV 28 essentia] esse BERV 28 Relinquitur] iler. R 29 divi- multiplicabilis corr. E multiplicabile I multiplex(?) R 9 quae] quod BHRV 9 ha- nam ... per] i. m. inf ai. man. C 29 persona] i. m. E 29 manentem] permanentem(?) bent] om. V IO creare] creaturae I IO Filio] Filium sed -um exp. eI -o Sllp. lin. N' sed per- exp. N' 30 in Deo manens] manens in Deo RV 30 neque] neq BN'RVW II immo] per addo B II in] Sllp. lin. E 12 etiam] et B 12 est 1] om. V 30 potest] potens(?) H 30 esse] essentia H om. N' 31 nec] neque I 32 conti- nente] a addo V 33 creaturam] creatura E 33 principia agentia] agentia principia sed signis in versionis inv. A 9-10 Cr. ARIST., Metaph., III, C. 6 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,p. 58,3-21; lunt., VIII, f. 6IM-62B; 1002b 12-32). 16-17 Cf. supra, 8,70-9,76. '- 12 QUODLIBET VI QUAESTIOI 13 et voluntas, secundum omnes philosophos et theologos loquentes de oportet videre, ut in principio propositum est, quomodo in Deo sunt principiis agentibus per se. Non pauciores, quia non est intellectus sine 35 tantum duae actiones, intellectus et voluntatis, praeter eorum actiones voluntate, nec e converso, ut dicit DAMASCENUS libro IIO cap.o < 17 >. 0 55 essentiales quae sunt proprie personae - vel personis - productae vel Neque cognitivum potest esse sine appetitivo, etiam in sensibili tantum, producenti, et quomodo oportet quod illae sint tantum duae secundum ut determinat PHILOSOPHUS IIO De anima. Omnis autem substantia in rem, nullo modo plurificatae, quia scilicet non restat fecunditas ad ipsas separata a materia, qualis maxime Deus est, necessario intelligentia est, ulterius. ut alibi declaratum est. 40 I Est igitur sciendum tamquam a principio, quod actus intellectus et Bad.2(( Si ergo in Deo sit persona procedens de alia, oportet quod hoc sit per 60 voluntatis non complentur nisi in duplici genere actionis, quorum unus in v 104va actum intellectus aut voluntatis, aut I utriusque. Quare, cum actus Deo, tam ex parte intellectus quam voluntatis, est essentialis, alter vero H 199va voluntatis et in-Itellectus essentiales, quales sunt intel1igere, scire, velle, notionalis sive personalis, ita quod, cum actus intelligendi et volendi amare et huiusmodi, sint actus necessario communes omnibus divinis perficiuntur, ut non stent intellectus et voluntas in actibus intelligendi et personis, sicut est et ipsa essentia, quia pertinent ad essentialia eius 45 volendi essentiali, sed procedant I ulterius ad actus volendi et intelligendi I llOrb attributa, nulla autem persona habet produci per actionem quae sibi 65 ut sunt notionales, secundum utrumque eorum invenitur aliquid perso- convenit - sic enim esset productiva sui ipsius, quod omnino est naliter procedens, et tantum unicum secundum alterutrum eorum. Zucc. 325vb impossibile -, opor-Itet quod praeter istos et tales sint alii qui non sunt Intellectus enim in intelligente numquam secundum actum intelIigendi communes omnibus divinis personis, sed proprii illi vel illi < s >, a quo perficitur donec ex actu intellectus procedat aliquid quod sit et dicatur vel a quibus, alia vel aliae personae procedunt. 50 verbum. Similiter neque voluntas in volente secundum actum volendi Et quia duae personae solis duabus actionibus producuntur, ad 70 donec ex actu voluntatis procedat aliquid quod sit et dicatur amor videndum ergo quomodo in Deo sint tres personae et tantum tres, procedens, cuius proprium nomen nobis deficit. Sicut enim in verbo quiescit intellectus in vero et non perficitur in actione in-Itellectuali 'D 135vb ABCDEHIN'W Pecia I: RV donec ipsum attingat, sic in amore procedente quem zelum possumus 34 philosophos]prophetas sed in proptetos(?) mut. E prophetas sed philosophos sup. lin. I et homo addo sed exp. D 35 est] sunt sed exp. et est i. m. E 36 II' cap.'] inv. R ABCDEHIN'W Pecia I: RV 36 cap.'] om. V sequitur lac. A 37 cognitivum] cognitam C cognitiva I 37 appe- titivo] appetitio BH appetivo EI 37 etiam] et etiam sed et exp. A et BDEIRVW om. H 37 sensibili]insensibili H 38 in] om. BHN'RVW 39 maxime Deus est] est maxime Deus N'W 39 Deus est] inv. BHRV 39 necessario] ibi(?) addo D 54 actiones]et addo CEI scilicetaddo D 55 productae vel] i. m. man. corr. A 56 pro- 40 declaratum] determinatum BHN'VW determinantum(?) R 43 essentiales] om. V ducenti]producentis sed -s exp. A 56 sint] sunt W 57 nullo]ullo B 60 complen- 44 huiusmodi]huius IR 44 sint] sunt N'RV 44 necessario]vitus R 44-45 divi- tur] compleretur I completur N'W 60 nisi] mihi eI nisi sup. lin. I non E 61 tam] nis personis] inv. BEHN'RVW 44 divinis] i. m. E 45 personis] et addo sed exp. W causa sed in tam corr. R 62 notionalis] vel addo sed exp. D 62 ita] om. RV 45 et] om. BHRV 45 quia] quae et vel quia i. m. aI. man. C 45 pertinent] pertinet R 63 perficiuntur] perficitur N'R VW 63 et volendi] om. (hom.) V 64 essentiali ... 46 autem]omnino sed exp. et autem i. m. man. cor/'. A 47 productiva] productum RV intelligendi] om. (ham.) B 64 essentiali] -bus addo sup. lin. aI. man. D 64 ad] con! E 47 sui] con! E 47 omnino] quod omnino addo B 48 sunt] sint BN'RVW om. RV 65 sunt] sint N'W 66 procedens] procedens tantum i. m. E 66 et] i. m. D 49 divinispersonis] inv. BHN'RVW 49 sed] scilicetN'W 49 proprii] proprie sed.-e 66 tantum] tamen sed in tantum corr. D 67 in] om. N'RW 67 intelligente]intelli- exp. et -i i. m. man. corr. A proprie BHN'RVW 49 illi'] illis BHN'RVW 50 alta] gendo N'W 67 numquam] nuquam(?) B 67 numquam secundum actum]secundum om. E 50 personae] om. R 50-51procedunt ... personae] om. (ham.) B 51 solis] actum (nulla addo sed exp.) numquam secundum acti R 68 perficitur] sed exp. eI semel CDE illud addo N' illis addo W 51 producuntur] prodicitur V 51-52 ad ... perficitur i. m. man. corr. A proficitur E 68 donec]aliquid addosed exp. A 68 proce- Deo] i. m. W 52 sint] sunt N' corr. ex sunt B dat] probat V 68 et] om ..B 68 dicatur] et addo N' et addo sed exp. W 69 volente] voluntate BEV volendo N'W 70 donec] aliquid addo sed exp. A 70 procedat] probat V 70 quod] quid B, 72 in'] et W 72 vero et non] nullo modo N'W 35-36 IOANNES DAMASCDefide orth. (TransI. Burgundii.ed. E. M. BUYTAERT.17,n. 3. .• C. 72 perficitur] profertur sed. exp. eI perficitur i. m. man. corr A 72 intellectuali] p. 70; PG 94. II. 867A). 37-38 Cf. ARIST De an .• II. C. 3 (in ALB.MAGNI. omm .• ed. .• C intelligendiBHN'R VW intellectuali sed exp. eI intelligendi i. m. aI. man E C!. STROICK. 78, lin. 67; ed. F. CRAWFORD. 168; Iun!.. Supp!. II. f. 62D; 414b p. p. I). 40 Cr. HENRICUS GANDAYO. DE Quaest. ordo (Summa). ar!. 36. q. I (ed. 1520.I. r. 232vZ;ed. 1646.II. p. 592a-b); etiam J. GOMEZ-CAFFARENA. Cronologia ...• p. 119. 53 Cf. supra. p. 2, 31-42. 73 Cf. infra. p. 17. 39-48. 14 QUODLIBET VI QUAESTIO 1 15 appellare competenter, ut infra videbitur, quiescit voluntas in bono et dividentium, quousque habeatur convertibile cum definito, iuxta regulas N"143" non in actione voluntaria donec ipsum at-Itingat. 75 artis definitivae traditae in 11°Posteriorum. Bad.216'z Bad. 216vZ I Quod ut I clarius innotescat circa Deum, intuendum est primo I Cum autem post simplicem notitiam rei iam dictam intellectus est in suo Bad.21 quomodo hoc contingat circa actus voluntatis et intellectus in nobis. discursu iam dicto, actus eius dicitur cogitatio et est verbum, sed adhuc Et primo ex parte intellectus, cuius actiones tamquam proprias 00 informe, non iam formatum, sed formabile quoddam. intellectus clarius percipit quam actus voluntatis, tamquam a se alienos. I Cum vero, ultima differentia adiuncta, concipit definitivam rationem, Bad.21 Ex parte autem intellectus nostri ita contingit quod, secundum quod alibi 80 illa est verbum in intellectu de re iam perfectum et formatum per actum A 166" exposuimus, ipse partim est passivus, partim I vero activus, sed primo eius secundum, ad quem se habet pure active, et in eo quiescit discursus passivus, deinde vero activus. Est autem passivus per hoc quod perficitur intellectus, quia omnino perfectus est quoad notitiam simplicis intelli- ex motu qui fit a re intellecta in ipsum, per quem perficitur ex intellectu et 5 gentiae de intelligibili incomplexo, cognoscendo ipsum tamquam quid W 174v• intelligibili ipse actus intelligendi, I qui est eius operatio prima, qua distinctum et determinatum, secundum quod dicit PHILOSOPHUS prin- in B 154v• perficitur in simplici notitia habita de re intellecta. Et est ista notitia I 85 cipio Physicorum. E 157'b accidens inhaerens in intellectu nostro, aliud I ab ipso intellectu et ipsa re Et similiter est de eo quod est propter quid est, habito per demonstra- intellecta, etiam cum se ipsum intelligit. tionem, quia ipsum est verbum de complexo intelligentiae collativae. Et Bad.216v8 I Est etiam ista notitia de re quasi quaedam confusa et indefinita IO nascitur haec notitia quae verbum est, de alia notitia praecedente, hoc est manifestatio eius, quia per ipsam cognoscitur res tamquam quiddam de ipso intellectu illa notitia informato, et formatur de eo tamquam definibile confusum et indistinctum, ut circulus qui complete ab intellec- 90 proles de parente. Et formabile est antequam opere intellectus actu tu non cognoscitur donec formet in se eius definitionem, cognoscendo de formetur, dicente AUGUSTI NOXVo De Trinitate cap.o 15°; «Quid est eo quod est figura plana etc. quod potest esse verbum, et non iam dignum est verbi nomine? Quid est, Zucc. 326ra C 162v• I Ad forman-Idum autem in se de re I ipsum quod quid est, expressum per 15 inquam, hoc formabile nondumque formatum, nisi quiddam mentis nostrae H 199vb definitionem, se habet intellectus noster active discurrendo via artis quod hac atque illac vo/ubili quadam motione iactamus, cum a nobis nunc investigandi quod quid est, dividendo et componendo generi alterum 95 ABCDEHIN'W Pecia I: RV ABCDEHIN'W Peeia I: R V 97 definitivae] definitione EV definiendi(?) N'W definitae R 97 in] om. BHN'RVW 98 rei] de re R V rei sed exp. eI de re i. m. E 99 cogitatio] cognitio sed cogitatio i. m. C 74 bono] verbo et bono sup. lin. I 75 attingat] contingat R 76 circa] tantum V 99 sed] quod quaerit sed exp. eI sed sup. lin. man. CO". A 2 in] om. CEIV sup. lin. ai. 78-79 Et ... alienos] exp. E om. BHN'RVW 81 ipse] om. N'W 81 est] esse sed in est man. D 3 secundum] om. N'W 3 et] om. N'W 5 de] se N' 5 incomplexo] de CO". N' 81 passivus] et addo B 82 deinde ... passivus] om. (hom.) V 82 Est complexo B 5 ipsum] nomen BRV 5 quid] aliquid BHN'RVW ser. sed ali- i. m. E autem passivus] om. (hom.) RV 82 perficitur] ser. in ras. man. CO". A 83 motu] 6-7 principio] primo D 7 Physicorum] i. m. N' 8 est'] om. N'W IO quae ... mora R 83 re] te(?) sed exp. eI re sup. lin. E 83 perficitur] ser. in ras. man. CO". notitia] om. (hom.) B II notitia] novam sed notitia i. m. C II informato] informa A 84 qua] quae H 85 perficitur] ser. in ras. man. co,.,. A 85 habita de] habitare sed in informato CO". ai. man. D informa EI 12 formabile] formale ERV 12 ante- V 86 acci dens] actiones CEI con! R 86 accidens inhaerens] actionis in haerens sed quam] quantum quam B 13 Quid] Quidam sed in Quid(?) CO". C Quiddam DEI exp. eI accidens i. m. ai. man. D 86 in] om. DEI 86 et] ab addo B 88 notitia] 14 estl] om. N'W 15 inquam] et quam I 15 hoc] habet sed in hoc CO". ai. man. C· necessaria sed exp. et notitia i. m. E 88 quaedam] quadam ACDEI 88 indefinita] habet DEI 15 formabile] formale RV 15 nondumque] nondum quia BERV nomen infinita R V 89 cognoscitur] est igitur V 90 definibile] om. N'VW. difficule BH quia H nunc partim quia N'W 16 illac] illas I illa V difficubile I 91 non] om. E 91 cogoscitur] cum igitur V non addo sed dei. E 91 definitionem] distinctionem B 92 eo] Deo RV 93 autem] quae addo I 93 ipsum] ipsam DI 94 se] sic BH 95 investigandi] investigando CD investigandum E 96-97 Cf. ARlST.,An. post., Il, C. 6 (in THOMAE DEAQ., Comm., (ed. Leon.,I, p. 343b, text. 6); 95 est] sup. lin. A 95 generi] gratia N' Rec. lac., Anon. sive 'Ioannis', Gerardo, et Moerbeke; lunt. I, 2, r. 439B-C; 92a 5- II). 99 Cf. supra, 14,93-15,97. 1-6 ARIST., Phys., I, c. I (ed. A. MANSION,p. 3; in THOMAEDE AQ., In Phys. Comm. I (ed. Leon., II, p. 3b, texI. 2); lunt. IV, r. 6 H-I; 184a 80-81 Cr. HENRICUSDE GANDAVO,Quodl. Il, q. 6 (ed. R. WIELOCKX,p. 31,23-30; ed. IO). 13-(p. 16,) 22 AUGUST., De rrin., XV, C. 15, n. 25 (CC lat., 50A, 499; PL 42,1078- 1518. f. 32rZ; ed. 1613, I, f. 52rA-B). 1079). 16 QUODLIBET VI QUAESTIO I 17 hoc, nunc illud, sicut inventum fuerit vel occurrerit, cogitatur? Et tunc fit secundum veritatem, passione tamen metaphorica, quemadmodum finis verum verbum, quando illud quod nos diximus volubili motione iactare, ad dicitur metaphorice agere et movere, scilicet alliciendo: dicitur voluntas id quod scimus pervenit atque inde formatur, eius omnimodam similitu- quodam modo passiva et quodam modo activa. dinem capiens. Ac per hoc concedamus iam vocandum esse verbum quiddam 20 Est autem I metaphorice passiva per hoc quod allecta a bono ut a fine, N' 143'1 illud mentis nostrae, quod de nostra scientia formari potest I etiam 40 actu volendi fertur in ipsum quod est eius operatio prima, qua perficitur 0136" priusquam formatum sit, quia iam, ut ita dicam, formabile est». Et infra: in simplici amore habito in bonum, immo I potius simplici amatione, H 200" «Cogitatio quippe nostra perveniens ad id quod scimus, atque inde formata, quia amor magis I proprie est I nomen habitus quam actionis I sive V 104vb verbum nostrum verum est». operationis, ut alibi diximus, solet tamen sumi in proposito pro ipsa, E 15r' Unde multum deficiunt a ratione verbi, qui dicunt quod prima notitia 25 unde et sic ipso utamur, I loquendo ut plures. Et est iste amor accidens simplex concepta in intellectu de re intellecta verbum est. Ista enim 45 inhaerens voluntati, aliud re a voluntate et volito, etiam cum se ipsum notitia non est discursu et cogitatione intellectus formata de alia. Et est vult, et est iste amor in rem amat am quasi tepor quidam; quae complete ista notitia quaedam simplex rei manifestatio. Verbum autem est quid- a voluntate non amatur donec feratur in ipsam quodam fervore sive dam declarativum et manifestativum eius tamquam praebens in se fervido amore. ampliorem rei manifestationem. Et est in prima notitia operatio intellec- 30 Et est procedens a voluntate praecedente, amore informato actione sua tualis incompleta, et in verbo completa. 50 secunda, ad quam se habet pure active, et in illo quiescit ut perfecte Bad. 216vE I Et s'icut, ut iam dictum est, duplex est operatio ex parte intellectus, immersum et in amatum per amorem conversum. Et respondet iste amor 1 llOv• Zucc. 326'b similiter duplex est operatio ex parte voluntatis, licet non sit ita clarum: secundus verbo ex parte intellectus, et amor primus simplici no-Ititiae, C 162vb W 174vb una scilicet incompleta in amore simplici, I alia vero comp-Ileta I in quia, sicut ex parte intellectus simplex notitia est quaedam ab soluta rei B 154vb amore procedente. Voluntas enim, licet simplex sit omnino activa 35 manifestatio, verbum autem est quoddam declarativum per quod habe- 55 tur rei manifestatio amplior, sic ex parte voluntatis ille simplex amor est ABCOEHIN'W Pecia 1: RV quiddam in rem amatam quasi quoddam simplex incendium, amor vero ille secundus est quasi quoddam incentivum voluntatis per quod habet 17 nunc] i. m. E 17 illud] om. R 17 illud sicut] inv. E 17 fuerit] fuit BI in rem amatam ardenti orem motum. Unde, quia zelare nimietatem 17 occurrerit] occurrit CEHI 17 cogitatur] cogitantur ERV cogita H 17 Et] Ut COEI om. RV 17 Et tunc fit] exp. B 18 illud] id N'W 19 id] illud BCHN'RVW ABCOEHIN'W Pecia I: RV 19 scimus] quae addosed exp. E 19 atquae] et addo R 19 formatur] formetur R V ser. sed in formetur mut. E 19 eius omnimodam] inv. R 20 vocandum] notandum BN' 20 esse] om. N'W 20 quiddam] quidem W quoddam R quoddam sed in quiddam corr. 36 passione] passionem B 36 metaphorica] mathematica V 37 metaphorice] ma- V 21 quod] quoddam R 22 formatum] -tum sup.lin. 01. man. D 23 Cogitatio] p- thematica R 37 dicitur] Deo B om. V 39 metaphorice] acti va addo sed exp. R addo sed exp. B 23 nostra] noster R 23 id] illud BOHN'R aliud V 23 inde 39 hoc] haec V 41 habito] debito I 41 potius] post RV 41 amatione] amotione formata] informata V .26 simplex] simpliciter DEI R 26 concepta] contempta D V adiuctione R 42 proprie] om. I 42-43 actionis sive operationis] operationis sive 26 enim] om. N' 27 de] re addo sup. lin. C 27 alia] alio N'W aliqua EI aliqua sed in actionis COEI 43 sumi] sui R 43 proposito] eorr. ex opposito B 44 utamur] alia corr. 01. man. D 28 ista] om. CI ( m. 01. man. Di. m. E 28 simplex] simpliciter D vocamus V vocamur R ,quia amor magis proprie est nomen habitus quam actionis sive 28 rei] i. m. 01. man. D 28-29 quiddam] quemdam E quoddam RV 29 decla- operationis, addo (homoeoceph. ei supra, lin. 42-43) sed va- cat superscrips. A 44 amor] rativum] declaratum D iter. N' 29 manifestativum] in animativum RV 29 prae- amors(?) N' 44-46 accidens ... amor] om. (ham.) B 45 re] rem I 46 rem] re bens] praesens RV 29 in] om. N' 31 in completa] incomplecta V 31 completa] BHRV 46 amatam] amata RV 48 amore] formato addo R 49 Et ... praece- incompleta E 32 ut] quod sed exp. et ut sup. lin. man. corr. A 32-33 intellectus ... dente] om. N' 49 Et ... amore] om. (ham.) V 49 procedens] praecedens B parte] om. (ham.) E 32 intellectus] similiter duplex ... parte intellectus addo sed va- cat 49 praecedente] procedente D 49 informato] inrormatio V om. R 52 secundus] superscrips. N' 33 est] om. H 33 voluntatis] voluntaria E 33 ita] infra V om. R om. C 52 simplici] verbo addo sed exp. R 53 quia] et COEIN'W 53 absoluta] 34 alia] aliud RV 35 procedente] probante sed procedente i. m. C probante(?) sed dei. et absoluto R 54 autem est] inv. B 56 rem] BHRV 56 amatam] amata RV procedente i. m. ai. man. D protente(?) sed in procedente eorr. E praeceente N' 57 secundus] sensus V 57 incentivum] incendium H 58 ardenti orem] ardentorem B 35 simplex] eonf. A simpliciter CON'RVW 58 zelare] zelate sed in zelare eorr. I 58 nimietatem] eonf. R 23-24 Op. cit., XV, C. 16, n. 25(CC lat., 50A, 500; PL 42, 1079). 32 cr. supra, p. 13,59- 43 cr. HENRICUS GANDAVO,Quaest. ordo (Summa), art. 46, q~ I (ed. 1520, II, f. 20vB; ed. DE 14,75. 1646, II, p. 725a-726a); etiam J. GOMEZ-CAFFARENA, Cronologia ... , p. 120). 18 QUODLIBET VI QUAESTIO I 19 quandam fervoris et incendii amoris in rem amat am et volitam addit qui fundatur super ipsum. Quod I quidem Verbum non est ut substantia W 175" super ipsum amare, si liceret nomina imponere, istum secundum amorem 60 ipsius actus per quem procedit, sed ut I terminus qui ab ipso procedit, et B 155" ex parte voluntatis possemus appellare «zelum», sicut ille secundus ex hoc quemadmodum verbum nostrum non est substantia actus dicendi in parte intellectus dicitur «verbum». nobis, quemadmodum notitia simplex est ipse actus intelligendi, sed est Bad. 216vF Bad. 217'F I Descendendo igitur ad propositum, dicimus quod, secundum iam I dicta 85 terminus procedens ab illo, et aliud accidens inhaerens intellectui praeter de intellectu et voluntate, in nobis ad completionem et perfectionem accidens simplicis notitiae. Et hoc in quantum res intellecta simplici actionis intellectualis et voluntariae non sufficit illa quae est simplicis 65 notitia ut terminus eius non habet esse in intellectu per ipsum actum notitiae et amoris, quae est pure essentialis et ex parte intellectus et intelligendi, immo magis e converso, quia est principium eliciendi ipsum voluntatis, sed requiritur ex parte intellectus notitia procedens, quae actum intelligendi de ipso intellectu, sed verbum nostrum in intellectu dicitur Verbum, et ex parte voluntatis amor procedens, qui est Spiritus 90 habet esse ut terminus actus dicendi et ut quid constitutum in intellectu Sanctus et unico verbo potest dici Zelus. Et quamvis notitia divina per ipsum, non autem ut I principium elicitivum ipsius. H 200'b essentialis omnino sit perfecta, tamen habet tantum rationem simplicis 70 I In Deo autem neque simplex notitia neque verbum est aliquid inhae- Bad.21 manifestationis, Verbum autem habet rationem manifestativi et declara- rens divino intellectui, sed est simplex notitia sive intelligere Dei re idem tivi eius quod notitia essentiali manifestum est. Similiter, quamvis amor intellectui et substantiae intellectae, differens sola ratione, quia non se simplex essentialis perfectissimus sit, tamen habet tantummodo rationem 95 habet ut procedens terminus alicuius actus, sed solummodo ut actus simplicis incendii seu ardoris, Zelus autem sive amor procedens, qui est procedens, Verbum autem, quia non est ut substantia alicuius actionis, Spiritus Sanctus, habet super hoc rationem incentivi et inf1ammativi in id 75 sed ut terminus procedens ab intelligente I secundum actum per actum E 157" quod amatur. dicendi, non potest solum differre ratione ab eo a quo procedit, neque Zucc. 326v• I Unde ad perfectionem intellectu alis operationis in Deo super simplicem re absoluta, quia est intra manens in ipsa divina essentia, oportet igitur notitiam ex actu intelligendi essentiali, quae non est proprie ex ipso ()() quod ab ipso differat relatione, non quacumque, sed qua ad illum actu, immo dicit essentiam ipsius actus, requiritur Verbum procedens per refertur ut a quo est. Nihil autem ad se ipsum refertur ut a quo est, actum non essentialem intelligendi, sed per actum notionalem intellectus, 80 sicut neque habet originari I a se ipso, dicente AUGUSTINO Contra N' 143' Maximinum: «Cum quaeritur quis de quo sit, quaestio originis est». ABCDEHIN'W Peeia I: RV ABCDEHIN'W Pecia I: RV 59 fervoris] fervore N' forvoris(?) R 59 volitam] v- sup. lin. E 59 addit] additur EI accidit RV 60 si] om. R 61 secundus] secundum N' 63 quod] om. N' 65 est] om. E 66 quae] qui ABCDEHIN'RVW, 66 et2] om. RV 66-67 ex ... requiritur] 81 fundatur] fundam(?) BH 81 quidem] quid BH quaedam RV 82 actus] om. N' om. (hom.) I 66 et3] ex parte addo N'W 67 requiritur] si addo sup. lin. I 69 etl] 82 ut] est CE sup. lin. ai. man. D 82 ipso] ipsa R 82-83 et ... non] verbum nostrum sup. lin. D 69 quamvis] quam E quam sed in quamvis corr. C quam sed -vis sup. lin. ai. non et hoc quemadmodum E 84 est2] con! sequitur, forte incipium, sed. dei. A man. D quam sed exp. et quamquam i. m. I 70 omnino] non BHRVW' 70 sit] fit R 85 et] ad addo RV 86-91 Et ... ipsius] i. m. in[ man. corr. A 87 in] sup. lin. I 70 perfecta] pertecta C pertecta et im- addo sup. lin. W imperfecta HR V 70 tamen] cum 87 intellectu] intellectui E 90 ut] iter. N' 90 terminus] tertius et terminus i. m. ai. E 70 tantum] tantummodo BHN'RVW. 70 simplicis] simplici um E in addo sed man. C tertius sed dei. et terminus i. m. ai. man. D tertius sed in terminus corr. I exp. R 71 manifestativi] manifestanti B manifestandi sed in manifestativi corI'. R 90 dicendi] discendi sed in dicendi corr. C 90 et ut] i. m. ai. man. C 90 ut] om. D 7 I -72 declarativi] declarativum E 72 essentiali] essentialis B 72 Similiter], sicut sed 90 quid] quem V 91 principium] principia CE principiis I 91 electivum] eliciendi C in Similiter corr. E 73 simplex] simpliciter N'W 73 tamen] non B 73 habet] i. m. ipsum vel addo sed vel sup. lin. ai. man. C 92 simplex] simpliciter C 93 intellectui] ai. man. CD i. m. E 73 habet tantummodo] inv. DI 73 tantummodo] communi modo R V sine addo sed exp. R 93 simplex] simpliciter I 93 intelligere Dei] intellectus de N'W 73 rationem] ratio i. m. ai man. sed ins. ante tantummodo C 74 Zelus] Z- addo sed exp. B 99 re] sup. lin. C om. I 99 absoluta] i. m. man. corI'. A 99 igitur] ergo R 00 dif- 74 sive] seu B 75 idl illud BDHlN'R 78 quael qui ABCDEHIN'RVW 80 es- ferat] differant CI differunt N' 00 non] in V 00 qua] quae H I Nihil ... est] om. sentialem] essendi sed exp. -ndi et -Iem sup. lin. man. corr. A 80 intellectus] intelligendi (hom.) H 2 sicut] sic N'W 20riginari] originali H oriri RV 3 quaeritur] i. sed exp. et intellectus i. m. man. corr. A intelligibilis sed in intellectus corr. et intelligit i. m. m. ai. man. C qua addo sed exp. C 3 sit] quaestio sit addo sed dei. E 3 quastio] ai. man. C quomodo R V 63 Cr. supra, p. 13,67-71. 3 AUGUST., Contra Maximinum, II, c. 18, n. 3 (PL 42,786). 20 QUODLIBET Vl QUAESTIO I 21 Oportet igitur Verbum cum non sit aliud ab eo a quo, neque sola ratione terquam intelligere et velle, per duos autem actus personales necessario differens ab eo, quod propter relationem qua habet esse ab eo, I sit alius 5 25 procedunt duae personae, idcirco in Deo cum persona innascibili non ab eo quod est esse personam aliam et distinctam ab eo. procedente, quae est Deus non de Deo, necesse est ponere duas alias Et sicut hoc contingit ex parte intellectus de Verbo, sic et ex parte personas procedentes, quae sunt Deus de Deo. Et sic ad minus oportet voluntatis de Zelo, hoc est de Spiritu Sancto, quod scilicet ad perfectio- esse in Deo personas tres, non unicam aut tantum duas. nem voluntariae operationis in Deo super simplicem amorem ex actu I Ulterius autem est advertendum quod praeter illas tres impossibile est Bad.21 D 136'b volendi essentiali, qui similiter non est ex ipso I actu procedens sed IO 30 ponere aliam. aut plures in Deo. Et hoc ideo, ut dictum est in principio A 166v8 nominat essentiam ipsius actus, requiritur I amor procedens per actum supra, quod tota fecunditas, secundum duas I rationes principiandi B 155'b C 163'8 non volendi essentialem, sed per actum I spirandi qui fundatur super divinas emanationes et personas emanantes, exhausta est I in duplici W 175'! illum. Qui quidem amor procedens non est ut substantia actus per emanatione, ut illa quae est ex parte intellectus in productione Filii, et quem procedit etc., quemadmodum iam dictum est de Verbo ex parte illa quae est ex parte voluntatis in productione Spiritus Sancti. Productio intellectus. 15 35 autem sive emanatio personae non potest fieri nisi per aliquam fecundi- Bad. 217'H I Quare, cum, ut dictum est, in Deo sit unica persona innascibilis, quae tatem non omnino effusam in actum a producente. I Et est hoc Bad.21 habet esse et subsistere in divina essentia cum omnibus eius essentialibus declarandum I ex parte intellectus in productione Verbi, quomodo scilicet I llO'b attributis, quae omnia pertinent ad intellectum et voluntatem, quae sunt ex hac causa hoc contingit in productione Filii, id est quomodo I ex ipsa v 105" Zucc. 326vb duo p"rincipia agendi praeter quae non alia, a quibus non proce-Idunt nisi sequitur quod in Deo non potest esse nisi unicus Filius tantum. Et per duo actus essentiales, intelIigere scilicet et velle, et ulterius duo actus 20 40 hoc patebit ex consimili quod sic oportet esse ex parte voluntatis in personales, praeter quos non possunt esse alii aut plures, sicut non productione Spiritus Sancti, tamquam per notius: notiora enim nobis possunt esse plura principia agendi quam intellectus et voluntas, neque sunt, ut dictum est, quae fiunt ex parte intellectus, quam quae ex parte plures actus essentiales super quos fundentur actus personales, prae- voluntatis. Quo ostenso patebit quod in Deo I non est nisi unicus Filius H 200" productus modo intellectus, et unicus Spiritus Sanctus productus modo ABCDEHIN'W Pecia I: RV 45 voluntatis, qui sunt duae personae, et Deus de Deo, et cum illis persona 4 -p. 21, 28 Oportet ... duas] i. m. in! ai. man. E 4 igitur] quod addo sed exp. A quod ABCDEHIN'W Pecia I: RV addo CDIW 4 quo] est addo i. m. ai. man. C 4 neque] nec I 5 quod propter] inv. E 5 qua] quam E 6 quod] con! B 6 distinctam] distinctivam R 7 Et] om. N' 7 sic] sig-(?) sed in sic corI'. ai. man. C 7 et] om. ER V 8 quod] sup. lin. A 24 et] om. CI sup. lin. ai. man. D 24 intelligere et velle] velle et intelligere sed cum signis om. E 8 scilicet] si licet I 8-9 perfectionem] perfectionis sed exp. -nis eI -nem i. m. inversionis in\'. A 25 persona] personal- sed -I exp. A 25-26 non procedente] om. E man. eorr. A in addo R 9 simplicem] notionalem quod ... intelligendi essentiali qui non 26 non] i. m. man. eorr. A 27 ad minus oportet] oportet ad minus R 28 esse in Deo est proprie ex ipso actu addo sed va- cat superserips. eI exp. A IO qui] quae R et addo I personas tres] tres personas esse in Deo R 28 personas tres] inv. E 28 aut] ad B IO actu] volendi addo E 12 non volendi] inv. N'W 12 essentialem] essentiali DEI 28 aut tantum] inv. R 28 tantum] aut addo R 28 tantum duas] inv. BHN'VW 12 qui] quae R 12 fundatur] furatur(?) B 13 quidem] quid BHN' 13 ut] sola 29 tres] om. R 30 aut] ut B 30 plures] ideo addo sed exp. B 30 Et hoc ideo] om. addo N'W 14 quae] quam DN'W 14 procedit] acci dens addo sed exp. N' 14 etc.] (ham.) W 31 supra] scilicet D sive V 31 quod] om. R 32 et] om. E 32 et et est C 14 iam] om. BEHRV 14 dictum] etc. addo sed exp. B 14-16 de ... est] personas emanantes] om. CI i. m. ai. man. D 32 personas emanantes] i. m. E 33 ut] om. (ham.) C 16 cum ut] inv. E 16 in Deo sit] sit in Deo E 16 unica] una E in addo R V 33 parte] inteJlectus addo sed exp. H 34 in] iter. R 34 Productio] Pro 16 quae] in qua habet quasi(?) primo addo sed in reser. man. corr. eI qua ... primo exp. A dicta B 35 non] nisi sed vel non i. m. ai. man. C 36 a producente] a proponente sed 17 in] sup. lin. man. corI'. A 17 divina] divinae sed -ae exp. eI -a sup. lin. A exp. et a producente i. m. E 36 est hoc] inv. E 37 dec1arandum] i. m. E 38 hac] 17 essentia] essentiae sed in essentia eorr. A 17 cum] in E ut V 18 ad intellectum] dicta sed exp. et hac sup. lin. man. corr. A 38 hoc contingit] est sed exp. et hoc contingit iter. N' 19 non] sunt addo BEHN'RVW sunt addo i. m. ai. man. C sunt sup. lin. I sup. lin. man. eorr. A 38 contingit] modo addo R 38 Filii] et addo CDEIN'W 19 procedunt] om. V 20 intelligere scilicet] inv. R 21 praeter ... plures] i. m. ai. 38 id est] et sed exp. et id est sup. lin. man. eorr. A enim(?) D quod I primo N'W man. C 21 possunt] potest sed exp. et possunt i. m. man. eorr. A 21 alii] aliqua C 38 quomodo] est addo sed exp. N' 38 ipsa] hoc N'W 42 quae'] quod E 23 fundentur] fundantur V 23-21,24 praeterquam] sicut quam DI sicut quam sed 43 quod] sed. exp. et quomodo i. m. E quomodo RV 43 non] video sed exp. R 45-22,46 et2 .•• Deo] om. (ham.) N'W praeter i. m. aI. man. C et addo CI et addo sed exp. D 14 Cf. supra, p. 19,81-91. 16 Cr. supra, p. 9, 80-82. 30-31 Cr. supra, p. 2, 36-43. 42 Cf. supra, p. 4, 78-79. 22 QUODLIBET VI QUAESTIO I 23 innascibilis quae est Deus non de Deo. Et sic erunt ita tres personae Minor vero probatur tali prosyllogismo: «Ubicumque actu uno divinae, quod oportet esse tres secundum praeassignatam causam, et generationis semper manente producitur unus Filius semper manens ex non plures quam tres, secundum causam iam declaratam. Et sic patebit eodem semper uniformiter se habente, tota fecunditas ad Filii genera- Bad.217vK totum quaesitum, quod erunt tres et tantum tres, I ut nec plures nec tionem exhauritur unius Filii generatione. Sed in divinis sive in Deo pauciores esse possint. 50 75 unico actu generationis semper manente produci-Itur unus Filius semper C 163rb Bad. 217vL I Intentum iam propositum ex parte intellectus habet decla rari sive manens ex eodem semper uniformiter se habente. Ergo etc.» probari uno syllogismo principali, et uno prosyllogismo ad probationem Maior huius prosyllogismi clara est, quia, ubi uno actu generationis minoris. semper manente prodl1citur unus Filius semper manens ex eodem semper B 155'" Syllogismus principalis est iste: «Ubicumque tota fecunditas ad manente I uniformiter, ibi I non posset restare fecunditas ad alterius Filii A 166vb generationem Filii exhauritur unius Filii generatione, illo generato 55 80 productionem, nisi simul possent esse duae productiones I omnino unius E 158" impossibile est ibi alium Filium generari. In divinis autem sive in Deo et eiusdem rationis simul ex eodem, ut ex quo fit generatio, et circa idem tota fecunditas ad generationem Filii exhauritur unius Filii generatione. omnino uni-Iformiter se habente, cum omnis productio filiorum in D 136va Ergo in divinis sive in Deo, uno Filio generato, impossibile est alium eadem natura eiusdem rationis est, sicut et omnes filii et omnes I W 175v3 Filium generari. Quod si sic, necesse est ergo in Deo esse unicum Filium filiationes eorum: impossibile enim est simpliciter quod filiatio una ab tantum, et, eadem ratione, unicum Spiritum Sanctum, quia consimili ter 60 85 alia differat aliqua differentia aut ratione formali, nisi forte secundum in De'o tota fecunditas ad productionem Spiritus Sancti exhauritur unius differentiam naturarum diversarum in quibus sunt, quae eis per gene- Spiritus Sancti productione.» rationem communicantur et hoc vel secundum speciem differentium, Zucc. 327" I Maior huius syllogismi de se clara est, quia si, tota fecunditate ad quemadmodum potest poni alia species filiationis qua hic homo est filius generationem Filii ordinata exhausta in unius Filii generatione, possibile illius hominis, et alia qua hic equus est filius illius equi, quemadmodum esset cum illo alium generari, ille generaretur sine omni fecunditate 65 90 alia est specie natura hominis et alia natura equi, vel secundum numerum ordinata ad Filii generationem, quod omnino est impossibile, quia differentium, quemadmodum potest poni alia filiatio numero qua hic principiatum non potest esse sine ratione principiandi, cuiusmodi est homo est filius illius hominis et qua alius I homo est filius vel eiusdem, . R 105vb fecunditas in principio. Si ergo cum illo alius Filius posset genera ri, cuius est alter filius, vel alterius, quemadmodum alia est numero natura fecunditas ad eius generationem ordinata non esset exhausta in genera- hominis in uno et in altero; I nec restat, sive sint filii eiusdem patris sive H 200vb N' 143vb tione illius primi, I cuiusmodi contrarium assumitur in illa maiore. 70 95 diversorum, quia ordo illorum ad suos patres accidentalis est. ABCDEHIN'W Pecia I: RV ABCDEHIN'W Pecia I: RV 46 ita] om. BHRV 47 praeassignatam causam] illv. BHN'RVW 48 tres] ser. iII ras. mali. eorr. A 48 causam] praeassignatam addo sed exp. R declaratam] declarandam 74 in '] iter. A 74 divinis] indivinis sed iII divinis eorr. I 74 sive] vel R 75 unus] sed iII declaratam eorr. mali. eorr. A declarandam BDHN'RVW 48 patebit] hoc addo R unius B 76 manens] et addo DE 76 ex] sup. iiII. a/o mali. D om. E 76 eodem] 49 totum] credit(?) V 49 erunt] erant W 49 tres] personae addo W 49 et] perso- eadem CDE 77 huius] huiusmodi CI 78 eodem] eadem CD eadem sed exp. E nae N' 50 possint] possunt BCDEIRV 51 iam] autem BHN'RVW et addo R 79 fecunditas] om. B 80 nisi] non DEI 80 possent] possunt B 81 ut] om. I 54 iste] om. EN'W 54 tota] om. B 55 generatione] genera re E gen- ser. iII ros. mali. 82 habente] habens N'W 82 in] sup. iiII. mali. eorr. A 83 lilii] afilii(?) sed. iII eorr. A in addo V 58 Ergo] i. m. E 58 est] f- addo sed exp. B 59 est] om. RV filii eorr. I 84 enim est] illv. HN' 85 differat] differatur CDE 85 differentia] 59 est ergo] illv. H 59 esse] est N' 61 tota] toto sed. iII tota eorr. E 63 huius] dicitur B 85 secundum] per N'W 88 poni] i. m. mali. corr. A 88 alia] om. D huiusmodi CDEI 63 clara] clarum N' 64 Filii'] Filius N' 65 esset] esse N' alias sed -s exp. N' 88 qua] qualis sed -Iis exp. A 89 illius'] om. RV 89 et] 65 sine] cum I 67 principiatum] principatum et -i- sup. iiII. 0/. mali. D 67 cuius- om. RV 89 filius] hominis addo sed exp. N' 89-90 quemadmodum ... equi] om. modi] cuius CDE! 69 generationem] ordinationem N'W 70 cuiusmodi] cuius BCD (ham.) V 90 specie] species CDEIN'W 90 alia'] sup. /iII. W 91 hic] lilius addo EIN'RVW 70 maiore] amore sed de/o et maiore i. m. D sed de/o C 92 vel] exp. I 93-94 eiusdem ... vel] om. (ham.) I 93 eiusdem] illius R 94 hominis] et addo sed eras. H 94 uno] quo N' 94 sive'] vel R 95 diversorum] diversarum C diversarum sed iII diversorum corr. E 95 patres] patris sed exp. et patres i. 47 Cr. supra, p. 20, 16-21,28. 48 Cf. supra, p. 21, 29-22, 46. m.E 24 QUODLIBET VI QUAESTIO I 25 Bad. 217"M I Illud autem consequens, scilicet quod simul possint esse duae produc- secundum quod est album, et ambulat secundum quod est Sortes». I Unde I 111ra tiones omnino unius et eiusdem rationis ex eodem, et circa idem omnino 20 non est plus possibile quod idem per se moveatur diversis motibus uniformiter se habens, omnino est impossibile, sive ab eodem generante secundum eandem speciem motus, quam sit possibile duos homines sanari sive a diversis, sicut impossibile est unam et eandem materiam omnino secundum eundem motum sanatio nis secundum numerum. semper uniformiter se habentem simul et semel moveri, sive ab eodem ()() Minor dicti prosyllogismi clarior est, quoniam, cum in Deo nulla cadat sive a diversis, pluribus motibus generationis vel alterationis in idem transmutatio, omnis actus in divinis semper est permanens, et similiter Zucc. 327rb secundum speciem, differens autem secundum numerum. Et hoc iuxta I 25 omne productum per actum, et uniformiter necesse est semper se habere I artem PHILOSOPHI, determinat in VO Physicorum qua quod «motus est id ex quo 1Jroducitur, cuiusmodi est divina essentia. genere unus, secundum figuras praedicamenti», quia motus est unus I Ad declarationem autem omnium praedictorum, quasi a capite in- Bad.21· genere, qui est in rem unius praedicamenti genere, «specie autem unus est, 5 choando dicimus quod essentialia omnia in divinis in una persona cum est genere, unus et individua specie» hoc est, quod motus. est unus innascibili, quae est Deus non de Deo, habentur naturaliter ex se, et ideo specie, qui est in rem eandem specie. Et sicut dicit, esse motum unum 30 ex se habet in se intellectum et voluntatem, quae sunt per se principia genere aut specie, est a re in quam movetur, si scilicet sit una genere aut omnium productionum. Licet enim inter se sola ratione differunt ut specie, sed non requiritur quod sit unum quod movetur, neque quod in sunt essentialia, sunt tamen radices processionum notionalium a persona eodem tempore, sed motus simpliciter unus est in omnibus his, quia IO innascibili, quoniam in omni ordine differentium, ubi invenitur minor scilicet oportet quod sit unum genere et specie in quod movetur, et quod differentia, I ut in eis quae minime differunt in ordine illo, ibi est initium W 175vb sit motus in eodem tempore indivisibili, et quod subiectum sustinens 35 differentiae maioris, quemadmodum ratio I primae uni tatis simplicissi- N' 144" Bad.21: motum sit unum per se, et non secundum accidens - si enim sit unum Imae in esse I Dei quasi origo est multitudinis et differentiae divinarum C 163"" per se, et tempus est unum et secundum speciem est unum -, in quod rationum et attributorum, quae maxime est inter voluntatem et I V 105'b non potest motus esse nisi numero unus. Dicit autem: «non secundum 15 intellectum, ad quam omnis diversitas divinarum rationum et attributo- accidens», quia, ut dicit COMMENTATOR, fuerit unum per accidens, «Si rum debet reduci. tunc erit possibile ut moveatur duobus motibus in simul in eodem tempore. 40 I Persona ergo innascibilis existens quia ex se habet in se omnia divina Bad.211 Verbi gratia, quoniam album et Sortes sunt idem per accidens, et nigrificat attributa, et aliae ab ipsa, quamvis ipsa essent ia divina et omnia eius attributa communiter habent esse in sin-Igulis personis, ordine tamen ABCDEHIN'W Pecia I: RV ABCDEHIN'W Pecia 1: RV 96 autem] om. V 96 consequens] est addo sed exp. B 96 possint] possunt IR 97 omnino'] om. N'W 97 omnino unius] inv. I 97 omnino 2] non sed exp. eI omnino i. m. man. corr. A 99 materiam] naturam BCDEHIRVW 2 secundum'] con! R 19 album] albus EIN'RVW 22 motum] modum W 23 cum] .om. B 23 cadat] 2 Et hoc] inv. B 2 iuxta] -xta sup. lin. 01. man. D 3 qua ... Physicorum] i. m. B cadit BHIRV 24 permanens] per- sup. lin. 01. man. B 25 actum] accetum(?) V 3 determinat] determinata V 3 in] om. BN'RVW 4 unus'] uno R 6 unus'] in 25 semper se] inv. C 26 id] illud HRV 26 producitur ... essentia] i. m. E 26 cu- odd. sed exp. D 6 est2] autem RV 7 esse] omne(?) I 7 esse motum] inv. N'V iusmodi] cuius DEIR V 27 declarationemJ determinatio R 27 autem] aliorum sed in 8 est a re] i. m. man. corr. A 8-9 est ... specie] i. m. 01. man. D 8 a] in sed exp. eI a i. autem corr. E 27 omnium] aliorum CI aliarum D 27 omnium praedictorum] i. m. E m. E 8 quam] qua CEW 8 sit] om. I 9 sit] sint D 9 neque] nec R Il sit] 29 habentur] habens BDHIRVW habent E omnia essentialia divinitatis addo sed deI. A si I 11-12 unum ... sit] om. (hom.) I Il in] et N' 12 sit] si sed in sit corr. C si E 30 ex se habet] habet ex se W 30 et] am. R 31 productionum] praecedentium N' 13 et] om. N'W 14 est'] sit R 14 unum2] est addo B 14 quod] quid R 15 se- procedentium sed in praecedentium mut. W 3] ratione] non odd. sed exp. D 31 dif- cundum] per BHRV 16 quia] quod I 16 acci dens] actus sed deI. eI accidens i. m. 01. ferunt] differat BDH differant RV 32 sunt'] sint sed in sunt carr. 01. man. D sive(?) man. D actus sed accidens sup. lin. E 17 tunc ... possibile] oportet R 17 moveatur] ut(?) E 32 a persona] aperiat V 33 minor) in omni B 34 differentia] dicitur V moventur V 17 motibus] ante in illis addo i. m. 01. man. E 17 in2] om. D 18 sunt] 34 minime] maxime sed exp. et minime i. m. man corr. A 34 ordine] om. B 36 esse] i. m. 01. man. D 18 nigrificat] magrificat(?) BV significat EN' sequiur lac. E 36 origo] organo sed in origo corr. C 36 et] om. R V 37 at- tributorum] attributarum R 37 voluntatem et intellectum] intellectum et voluntatem BHN'RVW 38 divinarum] diversarum N'W 38 et] 0111. CDI 40 Persona] Pri- 3-6 ARIST.,Phys., v, C. 4 (in THOMAE AQ., In Phys. Comm., V (ed. Leon., II, p. 247b, tex!. • DE ma(?) B 40 in se] om. RV 41 aliae] scilicet personae odd. N'W 41 quamvis] ab 31); Iun!., IV, f. 2260; 227b 1-5). 8 AVERR., Phys. v Comm. 2 (Iun!., IV, f. 229B-C). addo CDEI 41 essentia] esse N' 41 essent ia divina] inv. C 41 et] om. R 26 QUODLIBET VI QUAESTIO I 27 quodam rationis habent esse in eis et eis conveniunt, in quantum scilicet tribus personis, licet aliae non dicant ipsum Verbum, et quomodo H 201" persona innascibilis habet illa ex se ut principium aliorum per il-lias, impossibile est quod dicant. Per hoc enim patebit ex parte voluntatis, Zucc. 327v• ut per intellectum et voluntatem, I aliae vero habent illa a persona 45 70 quomodo unico amore procedente, producto communiter a Patre et innascibili per actus generationis et processionis fundatos in actione Filio, perficitur operatio voluntatis in tribus personis, etsi Spiritus intellectus et voluntatis, quae, sicut inter se habent ordinem quemdam Sanctus illum amorem non producat, nec alium, et quomodo etiam rationis, ut praedictum, sic ordine quodam sunt origines fundamentales impossibile est quod ipsum spirando producat. Bad.21 productionum personalium, quae inter se habent ordinem quemdam I Ex parte I autem intellectus adhuc primo sciendum est quod potest B 156'· originis. Ita quod, sive simul et absque omni I ordine sunt I in Patre 50 75 considerari aut ut natura est simpliciter, aut ut est natura et operationis intellectus et voluntas, sive cum quodam ordine rationis, tamen, quem- intellectualis principium. Primo modo actio innascibilis personae notio- admodum est ordo quidam rationis intellectus ad voluntatem, sic nalis, fundata super ipsum, dicitur generare, et productum dicitur Filius, ad perficiendum actionem intellectualem in Patre, et per hoc in tota quia procedit ut simile, in quantum natura est principium assimilandi. Trinitate, ordine quodam a solo Patre quasi primo procedit actus dicendi Secundo modo appellatur dicere, et productum dicitur Verbum, quia sive generandi personalis quo producitur Filius sive Verbum, et quasi 55 80 procedit ut declarativum et manifestativum eius cui est simile, in secundo procedit actus spirandi quo producitur Spiritus Sanctus, qui quantum actus dicendi est actus I manifestandi. Et sic, licet idem sunt re etiam communis est Filio. Per eundem enim actum quo Pater generat Verbum et Filius, quia eo est Verbum quo est Filius, differunt tamen Filiuin, Pater communicat Filio quidquid habet, praeter proprietatem ratione, ut ratio verbi sit quasi completiva; non sic autem potest distingui qua Filius sive Verbum habet esse ab ipso. Unde etiam et ipsum I ex parte voluntatis, quia natura in ratione eiusdem principii cadit cum intellectus et voluntas, sive cum quodam ordine rationis, tamen, quem- 60 85 intellectu, non sic autem voluntas, immo ex opposito distinguitur. admodum est ordo quidam rationis intellectus ad voluntatem, sic I Quia igitur, ut dictum est, ordine quodam rationis habet intellectus Bad.21: tatem innascibilitatis cum ratione illa qua ab ipso est Filius sive Verbum. esse in persona innascibili et in aliis, I et ordine quodam originis habent Zucc. 3; Unde et communicat ei voluntatem et actum volendi, et etiam proprie- tatem notionalem fundatam super actum volendi, qua communiter ABCDEHIN'W Pecia ,: R V producit cum Patre Spiritum Sanctum ad perficiendum actum voluntatis. 65 Bad. 218'P I Ex parte igitur intellectus considerandum quomodo unico verbo 68 personis] verbo ... intellectualis addo (ei supra, p. 26, 66·67) sed va-ca t superscrips. D 68 aliae] alii DI i. m. E 68 dicant] dicantur RV 70 producto] om. W 71 perfici- producto a sola persona innascibili perficitur operatio intellectualis in tur] proficitur D proficitur sed in perficitur corr. C proferri sed perficitur i. m. 01. man. E profiteri sedperficitur(?) i. m. I 73 quod sup.lin. C sup.lin. 01. mml. D quia BHRV quia i. m. E om. I 75 est] om. R 75 simpliciter] simplex CI 75 et] om. N' 76 in- nascibilis] innascibilitatis W 77 fundata] fun(?) N' 77 dicitur generare] genera re ABCDEHIN'W Pecia I: RV dicitur sed signis inversionis inv. B 78 procedit] proceditur E 78 ut simile] i. m. E 78 natura] sed in nec(?) mut. C non E 79 productum] tamen addo D li(?) addo R 79 quia] quod RV 80 declarativum] declaratum DE declaratum sed in declarativum 43 in'] sup. lin. R 45 et] om. R 46 fundatos] causa datas V 47 quae] quod RV corr. I determinativum R 80 manifestativum] manifestum CDEI est addo I 81 ma- 47 sicut] sic EN' 47 quemdam] quemadmodum E quamdam V 48 praedictum] nifestandi] manadi sed manifestandi i. m. 01. man. CD 81 re] om. R 82 est'] sup. lin. dictum RV est addo BCDEHIN'RVW 48 quodam] om. N' 49 quemdam] quemadmo- E 82 est'] om. N'W 82 differunt] differens R V differat(?) E 82-83 tamen ratio- dum N' 50 sive] licet sed exp. eI sive i. m. man. corr. A sine N' 50 et] om. CI sup. ne] iler. sed dei. D 83 sit] fit(?) I 83-84 completiva ... principi i] i. m. D 84 na· lin. DE 50 sunt] sint BHN'RVW 51 sive ... rationis'] i. m. sup. man. corr. A tura] ser. sed in neci?) mul. C non sed exp. eI natura i. m. I 84 cadit] addit sed ad- exp. eI 51-52 tamen ... rationis'] iter. N' 52 rationis'] et addo sup. lin. E et addo V 52 volun- ca- sup. lin. man. corr. A 86 Quia] Quae D Quae sed exp. eI Quia sup.lin. I Quod sed vel tatem] et addo R 54 solo] sola V 55-57 et ... Filio] i. m. sup. man. corr. A 56 ac- Quia sup. lin. C 86 est] et R 87 quodam] rationis ... esse addo (homoeoceph. ei tus] actio I 56 producitur] producetur RV 56-57 qui etiam] inv. E 57 etiam] om. supra. lin. 86-87) sed exp. C 87 habent] hanc(?) B hanc V habeant N'W habeat R N'W producitur addo sed exp. A 57 communis est] inv. N'W 57 Filio] Et addo sed 87 dicere] differentiae R V exp. A Et addo C 57 enim] sup. lin. man. corr. A 57-58 quo ... Filium] i. m. man. corr. A 57 Pater] Patris sed in Pater corr. E 58 praeter] praeterea(?) I 61 proprium] propriis V 62 cum] omni BHRV 63 et'] om. C 63 et'] om. D 82 cr. AUGUST., De Trin., XV, C. 14, n. 23 (CC lat. 50a, p. 496,1-497,31; PL 42, 1076- 63 etiam] sup. lin. E 64 notionalem ... volendi] i. m. ai. man. D 65 perficiendum] 1077); Ps.-AUGUST., De incamatione Verbi, II, c. 19 (PL 42, 1188). 86 Cr. supra, p. 25, proficiendum DN'V profitendum W 66 unico] uni quo D 67 sola] solo R 40-26, 45). 28 QUODLIBET VI QUAESTIO I 29 dicere et spirare fundari super actum dicendi et volendi, licet ergo tres totam fecunditatem ad generandum Filium exhaurit in generando uni- personae simul naturaliter et essentialter intelligunt, et eis convenit actus cum Filium. Et hoc ideo, quia, ut ostensum est, actus generationis eius intel1igendi super quem fundatur actus dicendi, actus tamen dicendi 90 est semper manens, et similiter Filius productus, et de sua substantia fundatur super actum intel1igendi ut Patris est. Licet enim aliquid est 15 semper eadem et uniformiter manente fit generatio huiusmodi. Quibus commune pluri-tbus, aliquid tamen pertinet ad ipsum ut consideratur in concurrentibus impossibile est, secundum declarata, quod sit alia gene- uno supposito, et non ut consideratur in alio, vel ordine quodam rationis ratio in Deo, quia in eadem essentia essent simul plures generationes, fundari I in eo secundum quod habet esse in pluribus. Et sic etiam non quod non potest esse, quia sunt eiusdem rationis, ut dictum est, solum ordine quodam convenit intelligere personae innascibili et aliis, 95 quemadmodum si unus homo haberet unicum semen, et non esset sed etiam ordine quodam convenit ei dicere, et aliis intel1igere, quia 20 possibile aliud ad generationem hominis, et semper perseveraret actus I Bad.21 ordine similiter quodam rationis se habent ad invicem dicere Patris et generationis, semper esset filius genitus, I et impossibile esset alium D ]37" esse et intelligere Filii. hominem genera ri praeter unum ab uno. N' 144'b Qua-lpropter igitur, quia personae innascibili I conveniunt et intelli- Hic autem Filius sic productus, quia procedit per actum dicendi in E 158" gere et dicere, respectu intel1igere aliarum personarum ordine quodam, 00 quantum verbum est, de intel1igente intelligentia essentiali in quantum ut dictum est, soli igitur personae innascibili convenit dicere, ita etiam 25 est intel1igens actu intel1igendi, qui etiam convenit aliis, et unicus, Ilicet I quod, si aliis conveniret, hoc esset ordine quodam rationis, ut patet ex procedat de sola persona ingenita et innascibili, est tamen perfectivum dictis. Quod tamen non convenit, immo quia ordine quodam ei convenit totius intel1ectualis operationis ut est trium personarum, et declarativum respectu intelligere aliarum, ei soli convenit, et hoc ratione suae primi- sive manifestativum notitiae simplicis intelligentiae ut est trium persona- tatis respectu aliarum, et quia in se et ex se habet divinam essentiam et rum, ac si a tribus procederet: procedit enim ab uno, quasi vice trium. omnia eius attributa et omnes eius rationes, et non aliae personae nisi ab 30 Quod dico, Verbum hoc esse perfectivum et declarativum sim-Iplicis Zucc. 3 ipso. Eo enim quod sic ei convenit intel1igere et dicere fundatum super notitiae et essentialis ut est trium, hoc intelligo, sicut praedicta, ordine ipsum, totam fecunditatem ad generationem Filii et ad spirationem I quodam rationis, ut est personae dicentis essentialis notitia, et aliarum. Spiritus Sancti in se solo habet ex se. Simpliciter tamen et t absolute est eius I ut est omnium declarativum. Et W 176'1 V 105" Et quia generat Filium seu dicit Verbum non de aliena substantia sed IO sic est Verbum omnium divinarum personarum quoad actum declarandi sua, et non de parte sed de tota, ipsam totam Verbo communicando, 35 et manifestandi, licet non quoad actum dicendi. I Ex quo contingit quod, Bad.2] licet solus Pater dicat Verbum, tres tamen dicunt Verbo et in Verbo, licet ABCDEHIN'W Pecia I: RV alia ratione dicendi, secundum quod alibi declaravimus. ABCDEHlN'W Pecia ]: RV 89 intelligunt] intelligant N'W 89 et'] i. m. C 90 quem] quam E 91 actum] et addo B 9] commune] cum addo RV 92 tamen] sup. lin. C non B 92 tamen 14 sua substantia] inv. BHN'RVW 15 huiusmodi] huius RV 17 eadem] natura addo pertinent] i. m. E 92 pertinet] inportet(?) sed in impertinet mUI. C i. m. I importet(?) sed exp. W 17 plures generationes] i. m. man. corI'. A 19 unicum] unicam N' addo E 92 consideratur] considerantur E 96 etiam] om. CD sup. lin. E 96 aliis] 19 non] sup. lin. man. corr. A ] 9 esset] -t sup. lin. man. corI'. A 20 possibile] aliquis E aliquis sed aliis i. m. ai. man. C aliquis sed in aliis corr. ai. man. D aliquis ei aliis i. plura]e(?) sed in possibile corI'. E 20 aliud] ad sed in aliud corr. B 21 alium] m. I in dicere] om. RV 97 et] om. R 98 esse et] esset N' 99 quia] quae alterum W 22 genera ri] hominem addo sed exp. A 23 sic] sit E 23 procedit] addo D 99 personae] proprie sed in personae corr. B 00 aliarum] aliquorum RV prodictae sed in procedit corr. C 23 dicendi] dividendi R 24 essentiali] i. m. I 00 personaruml perfectorum sed in personarum corr. R ] etiaml et H 2 quod] 25 aliis] aliquis sed in aliis corI'. ai. man. D aliquis EVam. W 26 ingenita] ingenua(?) R et RV 2 aliis] aliquis R aliquis sed in aliis corr. B 2 conveniret] communi sed dei. ei 29 enim] iter. E 29 trium] tamen addo I 30 hoc] iter. R 31 intelligo] inte]- conveniret i. m. D communicet sed dei. ei communicat i. m. ai. man. E 2 esset] -t sup. lin. lecto RV 31 intelligo. sicut] iter. i. m. ai. man. C 31 praedicta] ratio tam sed man. corr. A 2 ordine quodam] inv. N'W 3 Quod] Quia N' 3 immo] uno V praedicta i. m. ai. man. C ratio causa sed exp. et praedicto i. m. E i. m. ai. man. D om. 1 4 aliarum] animarum sed in aliarum corr. aI. man. D 5 quia] quod V 7 Eo] om. B praedicto W ratio cum addo I ratio cum addo sed dei. D 32 aliarum] aliorum R V 7'ei convenit] inv. RV 7 ei] est B 8 ipsum] ipsam B 9 habet] et addo I 33 eius] eus(?) sed in eius corr. ai. man. C 35 manifestandi] conf. sed in manifstandi I] totam'] om. RV Il communicando] communicato C corI'. I 36-37 licet ... dicendi] i. m. man. corI'. A 13 Cf. supra, p. II, 30-12, 40. 16 Cr. supra, p. 23, 77-95. 18 [bid. 37 Cr. I Cf. supra, p. 25, 40-26, 50. HENRICUSDE GANDAYO,Quodl. /Il. q. 3 (ed. 1518, f. 50rI; ed. 1613, I, f. 83rA). 30 QUODLIBETVI QUAESTIOI 31 Unde, quia non est necessitas poni productionem Verbi in divinis nisi a Patre semper est manens in divina essentia, cum quo impossibile est propter perfectionem operationis intellectualis, ut dictum est supra, et esse alium, ut supra dictum est. Et sic ista impos-Isibilitas oritur ex Zucc. 3 ista perfectio aequaliter fit per unum Verbum sicut per plura aut infinita, 40 aliquo positivo circa divinam essentiam, non autem ex aliquo privativo, et per unum Verbum procedens ab uno tantum quantum si procederet a neque circa Filium neque circa aliquid aliud in Deo. Et est talis pluribus, propter quod dicit AUGUSTINUSContra Maximinum: «Filius 65 impossibilitas proprie I impossibilitas immutabilitatis, qualis est omnis N' 144' non genuit neque enim non potuit, sed non oportuit», «neque non.potuit», impossibilitas quae consideratur in Deo secundum se. Unde ex parte hoc est: illud quod non genuit, non fuit ex non potentia sive impotentia huius impossibilitatis accipienda est causa quare non possunt esse plures sua, quia in ipso non erat aliquis defectus contrarius illi potentiae, sed 45 Filii ~n Deo, et per consimilem ex parte voluntatis, quare non plures H 20lva non genuit, quia non oportuit, quia Pater I in hoc quasi eum praevenit, Spiritus Sancti. dicendo quasi vice sua et aliorum eum ut Verbum, quod est sufficiens ad perficiendum intellectualem operationem trium. Unde, per hoc quod· 70 < AD ARGUMENTA> dicit «non oportuit», AUGUSTINUS implicat quod non accidit Filio ex I Ad illud quod arguitur primo: quod «tantum est una persona Deus Bad.21 C 164" impotentia aliqua I quod non generat, sed quod ideo non generaret, quia 50 non de Deo, ergo est tantum una Deus de Deo», dicendum quod non hoc opportunum non fuit, eo quod sufficit in divinis generatio Filii unius, sequitur, quia, ut dictum est, unitas debet esse in principio respectu quasi Filius haberet potentiam ut posset generare, quam non oporteret eorum quae procedunt ab ipso, ut sic necesse sit esse tantum unam ipsum deducere ad actum, etsi possit. 75 personam Deum non de Deo, cum tamen ab illo possint esse - immo Sed non hoc implicat. Tunc enim ista potentia esset frustra, quia, ut necesse si < n> t - plures qui sunt Deus I de Deo, propter praedictam R 106rb dictum est, impossibile esset ipsam deduci ad actum, quod significat 55 rationem. per hoc quod dicit «non oportuit», quia si non oportuit, si ge-Ineraret, Ad secundum, quod «ratio qua Filius procedit a Patre, est divina superfluum et inconveniens esset: minimum inconveniens in Deo simpli- essentia, quae est in Filio, ergo in Filio similiter potest esse ratio citer est impossibile. 80 producendi alium Filium ab ipso», I dicendum quod licet divina essentia B 156" Sed si subtiliter inspiciatur, implicat quod ratio huius impossibilitatis sit ratio productiva omnium divinarum actionum, hoc tamen non est nisi non oritur ex parte ipsius Filii, sed ex parte eius quod actus generationis 60 sub ratione alicuius attributi vel proprietatis fundatae in ipsa, ita quod sint ratio diversorum actu um diversa attributa aut proprietates. Licet ABCDEHIN'W Pecia I: RV ergo divina essent ia est in Filio, quae est in Patre, quia tamen non est in 38-39 nisi propter] i. m. E 40 perfectio] perfecto N'W 40 aequaliter] conf A ABCDEHIN'W Pecia I : RV 40 sicut] quam sed exp. et sicut i. m. man. corr. A 40-41 sicut ... Verbum] om. (hom.) HV 40 per2] om. R 41 et] om. R 41 Verbum] iter. sed exp. A 41 pro- 63 positivo] conf. et positivo i. m. 01. man. E 64 Filium ... circa] om. (hom.) N'W cedens] iter. R 41 uno] Verbo addo sed exp. W 42 propter quod dicit] quod dicit 64 aliud] om. V 65 proprie] iter. in f 144va N' 65 immutabilitatis] om. V propter E 43 enim] om. R 43 sed ... potuit] om. (ham.) V 44 illud] id N'W 66 consideratur] consistit N'W 67 huius] huiusmodi IN'VW 67 accipienda] sumen- 44 potentia] ponitur R 44 sive] aut V 44 impotentia] in potentia N' 47 sua] da R 67 est] i. m. E 68 consimilem] consimile CEN' 68 non] possunt esse suae sed in sua corr. I 48 perficiendum] superficiendum sed super- exp. et per- i. addo N'W 71 est] iter. E n de'] i. m. E n ergo ... Deo] om. (hom.) N'W m. E 48 intellectualem] intellectuaIe H 49 non] i. m. E 49 Augustinus] agere I n una] om. BHRV n quod non] iter. I 74 ipso] ipsa V 74 sic necesse]ser. in agere sed Augustinus sub lin. 01. man. C agere sed dei. et Augustinus i. m. D 50 ideo] ras. man. corr. A 74 sit esse] i. m. man. corr. A 74-76 esse ... si < n > t] om. (hom.) H omnino V 50 non2] om. R 50 generaret] ser. sed in generet mut. C genenat(?) W 74 esse tantum] inv. R 75 non de] de non sed signis in versionis inv. A 75 possint] 51 sufficit] suffecit ACEHIN'R fuisse est V 51 unius] non addo N'W 52 Filiusl possunt IN' possint V 76 si < n > tI sup. lin. man. corr. A esse addo W 76 praedictam om. R 52 ut ... oporteret] om. I 52 quam] quod B 52 oporteret] oportere- rationem] inv. BHN'RVW 79 ergo in Filio] om. (hom.) N'V 79 potest] possit C tet(?) N' 54 hoc] hic N' 56 non] i. m. E 56 quia] quod·W 56 sil] om. W 80 quod] non addo V 82 ipsa] forte ipso A ipso BDEHIN'RV 83 sint] sit N' 56 si generaret] significaret N'W 57 minimum] autem addo N'W 59 huius] huius- 84 diversorum] actionum addo C 84 actuum] sive addo sed exp. A 84 ini] Deo addo modi IN'RV sed exp. A 84 quia] quod N' 39 Cf. supra, p. 13,67-69. 42-43 AUGUST., Contra Maximinum, II, C. 12, n. 3 (PL 42, 62 Cf. supra, p. 11,30-12,40. 71-n cr. supra, p. I, 12-13 73 Cr. supra, p. 3, 53- 768). 54-55 Cf. supra, lin. 48-53. 56 78-80 Cf. supra, p. I, 14-18. 32 QUODLIBET VI QUAESTIO 2 33 ipso sub ratione proprietatis ad generandum acti ve sicut est in Patre, ideo 85 15 Circa primum arguitur quod creaturarum productio praesupponit in Patre ipso est ratio generandi Filium active, non autem in Filio. productionem divinarum personarum, quia aliter creaturae essent a Deo W 176va Ad tertium, quod «duae sunt actiones I productivae personarum productae primo et immediate et ita de necessitate, quia ut posuerunt habentes duas personas productas, quae sunt Deus de Deo, ergo debent philosophi, primum et immediate a Deo productum de necessitate I ab Bad. 21 habere duas producentes quae sint Deus non de Deo», dicendum quod ipso producitur. Hoc autem falsum est, quia I non sunt productae ab ipso C 164rl non sequitur, quia, licet sint duae productiones ad duas personas 90 20 nisi volente, quia «omnia quaecumque voluit Dominus fecit in caelo et in diversae diversitate reali relationis, fundantur tamen super duo principia terra». Ergo.etc. diversa solum ratione, quae necessario in eadem persona innascibili I Ql1t>dautem productionem personarum praesupponat productio crea- Zucc.: concurrunt, ita quod I pluralitas in eis quae per actiones diversas turarum ut causa productionis earum, arguitur quoniam sicut se habet procedunt a principio, nullo modo potest arguere diversitatem princi- bonitas creaturarum ad bonitatem Dei, sic et productio ad productio- piorum seu pluralitatem, qualis est in principiatis. 95 25 nem. Sed bonitas creaturarum praesupponit bo-Initatem Dei ut causam. E 159" Ergo etc. Contra, quod est ex se causa alicuius, sine omni alio potest illud agere. QUAESTIO 2 Pater ex se est causa productionis creaturarum, quia nihil habet ab alio, et essentia divina est ratio productionis creaturarum, quam habet ex se. UTRUM PERSONARUM PRODUCTIO IN DEO PRAESUPPONITUR 30 Ergo sine aliis potest illas producere: productio creaturarum a solo Patre CAUSA LITE R ANTE PRODUCTIONEM CREATURARUM sine aliis non praesupponit personarum productionem. Ergo etc. Zucc. 335va I Sequuntur pertinentia ad Deum in respectu ad creaturas. Et erant duo de Deo in respectu ad creaturas simpliciter, et iterum duo in respectu 5 < SOLUTIO> ad creaturam assumptam in Christo, et adhuc duo in respectu ad H 20lvb I Dissolutio huius quaestionis omnino dependet ex quaestione praece- Bad. 2 A 167"a creaturam I possibilem assumi. I denti. Errantes enim circa divinarum personarum productionem necesse I III va Primum de I primis duobus erat utrum personarum productio in Deo 35 habent errare circa productionem creaturarum. Unde philosophi quia praesupponitur causaliter ante productionem creaturarum. Secundum erat utrum impossibile quod attribuitur Deo respectu creaturarum, ut IO ABCDEHIN'W quod Deus non possit facere in creaturis vel in rebus contradictoria esse simul, oriatur causaliter ex parte Dei an ex parte creaturae, ut quod non potest fieri in creaturis, quia Deus non potest illud facere, an e 15 Circa] Ad I 16 essent] erant D 17 primo] i. m. E 17-19 quia ... ipso] i. m. inf ai. man. C 18 productum] productae sed in productum eorr. N' 19 necessitate] Zucc. 335 vb converso. I necessario C 20 producitur] sequitur lac. E 19 est] iter. D 20 nisi] non BDEHI 20 volente] voluntate sed in volente eorr. E voluntate N'W 20 Dominus] Deus N'W ABCDEHIN'W 22 productionem] productio et -nem i. m. man. eorr. A productio BCDEHIN'W 22 praesupponat] praesupponatur(?) sed eras. -onatur et -onat i. m. man. eorr. A prae- supponatur BCDEHIN'W ante addo BCDEHlN'W 22 productio] productionem(?) 85 active] autem sed exp. et acti ve i. m. E 88 productas] ser. in ras. man. eorr. A sed eras. -nem(?) A productionem BCDEHIN'W 23 earum] N'W et addo B 2 ad'] 89 producentes] productas B 89 sint] sunt N'W I 89 quod] quia B 90 quia] exp. N' 24-25 ad' ... creaturarum] om. (ham.) B 24-25 bonitatem ... creaturarum] quod I 91 diversae] diveraetate(?) sed -tate exp. H 91 relationis] relationes sed in om. N' 24 productio ad] i. m. E 25 praesupponit] praesupponitur E 27 alio] relationis eorr. B 91 fundantur] fundatur DEHI 94-95 principiorum seu] seu prin- alia C 27 potest illud agere] agere potest illud N'W 28 quia] qui N'W 28 nihil] cipiorum 'sed signis in versionis inv. A 2-3 Utrum ... creaturarum (cf. infra, lin. 8-9). idem sed exp. et nihil i. m. man. eorr. A 29 et] om. N'W 30 aliis] aliquis sed ser. in 5 duo] in respectu addo sed exp. A 6 in'] a I 6 et adhuc duo] i. m. E 6 adhuc] ras. man. eorr. A 31 non] propter(?) addo sed exp. D 31 productionem] ser. in ras. om. H 8 primis] om. I 8 primis duobus] inv. N'W 9 creaturarum] creaturis W man. eorr. A 33 huius] huiusmodi CI 34 enim] autem BCDEHIN'W 34 pro- 10 attribuitur] arguitur E Il contradictoria] ser. sed in contradictio mut. E 12 oria- ductionem] productione B 35-(p. 34,)46 Unde ... ponere (cf. R. MACKEN, Les eorree- tur] contrariatur N' 13-14 an e converso] om. C 14 converso] similiter addo sed tions d'Henri de Gand ti ses Quodlibets, p. 16, example 14) dei. E 87-89 cr. supra, p. I, 19-2,29. 20-21 Ps. 134, 6. 34 QUODLIBET VI QUAESTIO 2 35 negabant, immo potius ignorabant, divinarum personarum productio- autem primae non est sua prima actio mSI per essentiam». Et quomodo nem, ponebant Deum producere creaturas de necessitate suae essentiae, determinate et uno modo tantum, magis exprimit infra dicens: « Causae Bad.219'X non voluntatis libertate. I Quia enim in Deo non ponebant nisi intellec- 60 altiores non conceduntur intendere, nec accidit eis electio. Hic autem quod tum simplicis intelligentiae, qua intelligit se et omnia alia, et similiter multae impressiones mirabiles fiunt in hoc quod generatur in hoc mundo, simplicem voluntatem, qua placent ei omnia, secundum quod sunt 40 inducit te ad iudicandum quod omnino fiunt ex gubernatione et dispositione. bona in sua essentia, et ponebant ista differre sola ratione. Talis autem Oportet autem ut scias de hoc, quod primus scit se ipsum, et ab ipso est intelligentia cum hoc, quod, in se naturalis, modo naturali se habet ad necessitas ordinationis, bonitatis et perfectionis, secundum quod possibile intellecta producenda I ab ipsa, necessario se habet ad eas ad producen- 65 est iIl rebus et placet ei. Intelligit ergo ordinem bonitatis quae melior esse dum secundum unum determinatum modum, et similiter est de potest, et secundum quod intelligit eam, fluit ipsa universali fluxu, quo voluntate simplici concomitante talem intelligentiam. 45 perfectius pervenitur ad ordinem secundum pluritatem». Et per hunc N' 144'b Idcirco necesse habebant ponere quod Deus peressentiam suam et I modum ponebant def1uxum rerum a primo ex necessitate suae essentiae necessitate suae naturae res produceret secundum optimum modum iuxta unum determinatum modum suae scientiae et beneplaciti suae producendi, ita quod alio modo produci non possent, et quod voluntas 70 voluntatis. et intellectus I se haberent in hoc ut natura, non ut dispositiva et electiva I Sed haec ipsorum positio non potuit sufficere ad ponendum produc- Bad.21 D 137v• ratio, dicente AVICENNA IXo Metaphysicae: in «Omne esse quod est ab 50 tionem creaturarum, I immo nec productio crea-Iturarum posset poni ex Zucc. 3 eo, est secundum viam naturae, ut esse omnium sit ab eo non per hoc solo, quod in Deo non esset nisi simplex intelligentia et simplex cogitationem nec per beneplacitum eius. Quomodo enim hoc esse posset, voluntas. Et hoc ideo, quia non ponebant in divina intelligentia notitiam cum sit pura intelligentia quae intelligit se ipsum? Et ideo necesse est ut 75 aliquam se habentem ut artem manifestativam et declarativam eorum intelligat quod eventus omnium sit ab eo, sic quod sua essentia est sciens quae cognoscit in simplici intelligentia, neque ut dispositivam eorum et quod sua perfectio et sua intelligentia est, ut fluat ab eo bonitas, et hoc est 55 ordinativam quae cognoscit ut producenda et alia a se, quae non est de concomitantibus suam gloriam, quam diligit per se ipsum, et placet ei determinata ad unum modum producendi res, sed disponit secundum H 202" quod provenit ex ea, et ut ex sua essent ia I fluere t omne quod est. Veritatis quem modum ex pluribus possibilibus fieri I conveniens est I iuxta A 167vl C 164" 80 ordinem aeternae iustitiae res produci. Similiter quia non ponebant in divina voluntate amorem aliquem se habentem ut incentivum et ABCDEHlN'W ABCDEHlN'W 36-37 productionem,] necesse habebant addo sed exp. A 37 ponebant] ponere sed in ponebant corI".man. corr. A 38 non] sup. lin. B 39 omnia alia] inv. I 39 simili- 58 autem] aut I 58 prima] potentia E 60 concedunturJ exceduntur sed in conceduntur ter] simpliciter B 40 placent] lacent(?) sed in placent corr. E 40 secundum] sicut sed COrr. B 60 nec] neque I 60 accidit eis] inv. W 60 Hic] Hoc CDIW 61 mira- in secundum COrr. N' 42 naturalis] est addo BCDEHIN'W 43 producenda] pro- biles] mirales N' 62 ex] sup. lin. ai. man. E quod addo E gubernatio ex addo i. m. ai. ducta sed -ta exp. et -da sup. lin. A 43 ipsa] ipso C 43 necessario ... eas] scilicet man. E 63 scit] -c- sup. lin. A sit B 63 ab ipso] absque I 64 ordinationis] determinate ad unum sed exp. et necessario ... eas i. m. man. Corr. A om. BCDEHIN'W ordinis CDE 64 et] om. C 64 perfectionis] imperfectionis C 65 ergo] om. N' 43-44 producendum] scilicet res alias a se addo sed exp. A scilicet addo BCDEHIN'W 66 ipsa] ipso C ipsam sed in ipso Corr. E 66 universali] nulli C 67 pluritatem] (Cr. 44 secundum] ser. in ras. man. Corr. A 44 determinatum modum] inv. BCDEHIN'W G. F. NlERMEYER, Mediae latinitatis ... , 1976, p. 810) 68 modum] necesse habebant 45 concomitante] communicante E 45 intelligentiain] intellectivam E 47 naturae] addo sed dei. A 68 ponebant] ponere et -bant addo sup. lin. man. COrr.A 68 deflu- om. N' 48 non] possunt vel non addo I 48 et2] om. B 49 se haberet] inv. E xum] de fluxu W 68 a primo] om. N'W 68 suae] seu BCEHIN'W seu sed exp. et 49 ut2] om. BN' 50 in] om. BCDEHIN'W 51 eo] non addo sed exp. A 51 est2] suae sup. lin. D 68 essentiae] ex naturae D 69 modum] i. m. man. COrr. A om. N'W 52 beneplacitum] beneplacitam W 52 enim hoc] inv. C 52 posset] 69 suae'] essentiae addo sed exp. N'W 69 scientiae] essentiae sed in scientiae COrr. B possit B 53 est] om. N' 54 quod] a addo sed exp. W 55 et] om. E 55 eo] 69-70 suae voluntatis] inv. D 71-74 Sed ... voluntas] i. m. man. COrr.A 71 haec] in ipsa N'W 55 Et] om. E 56 concomitantibus] communicantibus BDHI 57 et2] hoc D hoc EI 71 potuit] ponit BDI ponit sed exp. et potuit i. m. H 75 artem] iter. sed exp. B 57 flueret] fluet CEI 57 omne] esse N' autem(?) H 75 eorum] earum N' 78 unum] actum addo sed exp. W 80 aeternae iustitiae] iustitiae aeternae sed signis in versionis inv. B 81 et] dif-(?) addo sed dei A 50-(p. 35,)58 AVICENNA,Metaph., IX, C. 4 (ed. S. VAN RlET, p. 477,56-478,70; ed. 1508, f. 104vaA). 59-67 Op. cit., IX, C. 6 (ed. S. VAN RlET, p. 495,35-469,50; ed. 1508, r. 105vbA). 36 QUODLIBET VI QUAESTIO2 . 37 affectativum in illa quae vult simplici voluntate, neque ut electivum esse etiam posset informe», nos igitur ex fide tenentes, et ex subsequente eorum quae ei placent ut producenda et alia a se, quae notitia et qui ratione declarantes, quod ad perfectionem operationis intellectualis et amor non habentur in Deo sine productione Verbi I et Amoris super voluntariae in Deo necesse est in ipso ponere I productionem Verbi et N' 145' notitiam et amorem simplicem. 85 IO Amoris, et cum hoc supponentes quod Deus creaturas producit non ex Et necesse est eos poni in Deo ad perfectionem intellectualis et naturae suae necessitate, sed ex dispositione suae sapientiae et voluntatis voluntariae operationis, sicut habitum est supra, ut huiusmodi notitia et electione, ut nulla necessitate, sed solummodo ipsas producat liberi amor non distinguantur ab eis a quibus procedunt, ratione, sed personali arbitrii sui e1ectione, secundum quod alias poterit declarari, dicimus relatione. Licet enim ex puri s naturalibus creaturae in Deo percipi non quod productio divinarum personarum necessario praecedit productio- possent isti processus propter simplicitatem divini intellectus, quia et 90 15 nem creaturarum tamquam causa eorum. propter simplicitatem intellectus angelici cognoscentis absque discursu I Ad cuius intellectum sciendum quod Deus est causa productionis Bad. 21 conclusiones in principiis et rerum essentias in suas definitivas rationes, creaturarum per sapientiam qua ipsas cognoscit, et amorem quo eas etiam non perciperemus huiusmodi Verbi et Amoris processionem, sicut diligit, I non tantum per sapientiam et amorem quocumque modo se Zucc. 3 B 157'· 1 111 vb etiam in I nobis non percipimus amoris pro-lcessionem ex parte volun- habentes, quia non per ipsos ut sunt simplicis intel1igentiae et voluntatis, Bad. 219'z tatis sicut percipimus processionem verbi ex parte intellectus, I et hoc 95 20 sed per sapientiam ut est intellectus disponentis operanda, et per amorem W l77rB ideo quia non est discursus ex parte voluntatis nostrae sicut I est ex parte ut est voluntatis opus affectantis. Quantumcumque enim intellectus intellectus, postquam tamen ex fide tenemus istas emanationes in Deo, cognosceret operanda, si non de eis ut de operandis disponeret, et ipsarum necessitatem in se manuductione rationis possumus probare, ut quantumcumque voluntas operanda diligeret, si productionem eorum patet ex praecedenti quaestione, et ex verbo quod in nobis procedere ex non affectaret, numquam per intellectum et voluntatem sive per sapien- discursu actus cogitandi perpendimus declarare, licet multum distet inter 00 25 tiam et amorem ilIa produceret, quia sapientia et amor huiusmodi ad verbum nostrum et Verbum divinum, et ex parte substantiae verbi et ex puram speculationem pertinent, sed tunc primo opus producitur, cum parte modi procedendi ipsius. In hoc videlicet, quod verbum nostrum sapientia disponitur et voluntate affectatur, quia sapientia et amor prius formabile est quam formatum per actum discursus, ut supra huiusmodi ad praxim pertinent. Quemadmodum enim forma naturalis ex positum est, Verbum vero divinum nequaquam, dicente AUGUSTlNO non est principium actionis secundum quod est perfectio eius in quo est, XVO De Trinitate cap.o 16 «Verbum Dei sine cogitatione Dei debet 0 5 30 sed solummodo secundum quod habet respectum ad effectum, similiter H 202,b : Bad. 219vZ intelligi I ut forma ipsa simplex intelligatur, I non aliquid formabile quod sapientia aut amor secundum quod est forma intellectus aut voluntatis, non est actionis principium, sed solummodo secundum quod habet respectum ad effectum; sapientia autem disponens et amor affectans, ABCDEHIN'W qui respiciunt actum, non sunt nisi sapientia et amor procedens. 35 Quod patet per exemplum in artifice primo ex parte intellectus. Artifex 82 voluntate] notitia sed exp. et voluntate i. m. E 82 neque) nec N' 86 eos) eas BCDEHIN'W 90 simplicitatem)simplicemsed -cita- i. m. 01. man. C 91 ange- ABCDEHIN'W lici) i. m. E 92 in principiis] i. m. E 92 essentias)essentiissed in essentias corr. 01. man. C essentiisDHI 93 perciperemus)percipemusBD 93 processionem]verbi ex parte intellectus addo sed exp. N' 94-95ex ... processionem]om. (hom.) 1 95 sicut] 7 etiam] non BCDEHIN'W 8 et] corr. E IO ex] i. m. E 12 producat] produ- om. E 95 percipimusprocessionem)om. N'W 95-97et ... intellectus]om. (hom.) C cit BCDEHIN'W 12-13liberi arbitrii sui] libero arbitrio sive N'W 14praecedit] 97 tenemus]tenemur 1 98 manuductione]manuductiones sed in manuductione corr. E procedit 1 15eorum] earum BCDEHIN'W 16est] om. 1 17cognoscit]cognos- manuductiones BI 99 ex'] sup. lin. A 99 praecedenti] ser. sed -dicta i. m. E cet D 17eas] ens(?) D 22 cognosceret]cognosceret sed exp. et cogitaret i. m. E 99 et] sup. iiII. B 00 licet]sed N' 4 vero]non B 5 Dej2]divera N'W sivediversa 23 voluntas] voluntatis B 23 eorum] earum C 24 per'] perfectionem(?) addo sed addo sed sive ser. sup. lin. et diversa i. m. E 6 forma] formatur 1 exp. I 25 produceret]procederet sed iII produceret corr. C 25-26ad puram specula- tionem pertinent] pertinent ad puram speculationem N'W 28 praxim] proximum E 29 actionis] non ... actionis iter. sed va- cat superserips. W 30 respectum] respectus N' 33 affectans]affectantis 1 87 Cr. supra,q. I, p. 1,5-32,95. 99 Cr. supra, ibid. 3-4 Cf. supra, p. 15,12- 16,24. 5-7 AUGUST., Trin., XV, C. 16, n. 25 (CC la!., 50A, 500; PL 42, 1079). De 7-8 Cr. illfra, lin. 16-34. 38 QUODLIBET VI QUAESTIO 2 39 enim in sapientia artis duplicem habet notitiam de artificio: unam 65 personis productis, producuntur creaturae secundum genus causae effi- simplicis notitiae in arte universali, qua intuetur operanda pure specula- cientis, sed quia sapientia et amor producti sunt rationes in intellectu E 159vO C 164vb tive, et aliam notitiae dispositivae ad opus qua in arte I particulari essentiali et voluntate Trinitatis dispositivae et ordinativae ad creatu- D 137vb concepta de arte universali intuetur [ ordinem productionis suae in opus, rarum productionem secundum genus causae formalis, sine quibus B 157rb et est cognitio practica, sine qua I artificem impossibile est in opus 40 intellectus et voluntas essentiales cum sapientia et amore essentiali non procedere. 70 sufficienter disponerent intelligentes et volentes ad ipsas creaturas pro- Similiter et ex parte voluntatis. Artifex primo duplicem habet amorem ducendas. Sapientia enim ut est essentialis in essentia, non est nisi artificiati: unum simplicem, quo placet ei forma artificii, qui non ordinat spectrlativa, et ideae ut sunt in tali sapientia, I non sunt nisi rationes N' 145'1 ad opus, alium vero affectivum, quo opus fieri desiderat. Et est primus cognoscendi. Sapientia vero ut est personalis sive genita in Verbo, non A 168'0 amor beneplaciti, I secundus vero concupiscentiae: primo enim placet 45 tantum est [ speculativa ad cognoscendum ea quae sunt in Deo et extra I 112'0 WI77 rb bonum, secundo vero bono quod placet, I vult bonum; et procedit iste 75 ipsum, habendo in se rationes ideales ut sunt solum principia cogno- amor secundus in voluntate de primo: quia enim placet mihi bonum, ei scendi, sed etiam est practica respectu operandorum, continens in se bonum desidero. ideas ut sunt principia operandi. Propter quod dicit ApOSTOLUS < ad > I' Consimiliter autem est ex parte Dei. In simplici enim notitia eius quae Corinthios: «praedicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam»: essentialis est, quam agit in intellectum forma intellecta, et est ipse actus 50 «virtutem», in quantum habet rationem sapientiae practicae, prout intelligendi, novit singula simpliciter et absolute, tamquam in manifes- 80 etiam verbum dicitur esse operativa potentia; «sapientiam», in quantum tatione quadam habita de re intellecta. In notitia vero producta de ea per habet rationem sapientiae speculativae, non qua sapit sapientia ingenita, actum dicendi, novit eadem ut in declarat ivo et manifestativo quodam, sed in qua sapit. H 202vO et hoc sive pertineant ad suam essentiam sive I sint operanda extra, I Ex quo aperte patet quod, sicut ordo quidam rationis in essentiali- Bad.21 sed specialiter novit in ea operanda tamquam in quodam dispositivo et 55 bus Deo secundum intellectum nostrum in esse Dei quasi ortum habet ut ordinativo eorum ad opus, ita quod, licet istae duae notitiae sint una et 85 in primo et simplicissimo et principalissimo conceptu divino sive de Deo, eadem re, sicut omnia quae sunt in Deo, una est ut manifestativa et et terminatur in intelligere et praecipue in ipso velle, quae sunt essentialia dispositiva, altera vero est solummodo ut manifestatio quaedam, et est maxime distantia et differentia secundum rationem, quae includuntur in una procedens de altera aequalis ei per omnia. una et prima persona, quae innascibilis est et Deus non de Deo, a quo Et sicut est de duplici notitia ex parte intellectus, ita est suo modo de 60 ordine quodam originis in personalibus inchoatur, [ et terminatur in B 15ro duplici amore ex parte voluntatis, ita quod notitia et amor secundum 90 persona Spiritus Sancti, in quo hierarchia supercaelestis terminatur, Zucc.33lvh quod sunt pro-[cedentes, sunt rationes secundum quas creaturae produ- quae quodam modo in esse divino inchoatur, secundum quod habitum cuntur in esse, ita quod productio creaturarum praesupponit causaliter est partim in praecedenti quaestione, partim in I ista, I post ordinem productionem personarum, non quia a tota Trinitate, et ita ab ipsis autem huius hierarchiae nihil restat nisi ordo hierarchiae caelestis et ecclesiasticae, qui incipit a creaturis, quae in summa differentia emanant ABCDEHlN'W ABCDEHIN'W 36 de] ex B 37 notitiae] nomine sed in notitiae eorr. B 40 artificem] artificio I 42 primo] post B 43 ordinatI ordinant sed in ordinat eorr. C 44 quo] i. m. ai. 70 sufficienter] sufficit sed in sufficienter eorr. ai. man. C 71-82 Sapientia ... sapit] man. E 44 fieri] fideri(?) I 45 vero] vere B non I 46 bono] bonum C 46 iste] i. m. inf. man. eorr. A 73-74 personalis ... est] om. (hom.) E 73 genita] geniti D ille N'W 47 secundus] sensus N'W 47 mihi] p- addo sed exp. D 47 ei] sed exp. et 76 etiam est] inv. W 80 esse] om. BCDEHIN'W 81 qua] quia N' quia sed reser. qua ego i. m. C 48 desidero] i. m. E desiderio BDI 50 quam] vel qua addo i. m. ai. man. C E quia sed in qua eorr. W 84 nostrum] iter. I 84 quasi] ordo addo sed exp. I 50 in] om. BH 50 intellectum] intellectu N'W 53 et] iter. E 53 manifestativo] 84 habet] habent sed -n- exp. A 88 et2] est addo N'W 91 quae] quod D 93 hu- manifesto et -tativo i. m. ai. man. C 53 quodam] quaedam B 54 extra] existendo sed ius] huiusmodi DI 93 nihil] naturaliter B 94 qui] quae BCDEHIN'W in extra corr. D 55 specialiter] supernaturaliter B 56 quod licet] quodlibet BI 56 istae] illae N' 56 et] ut B 57 manifestativa] manifestivam B manifestam C 58 vero est] inv. B 60 Et] om. W 61 duplici amore] inv. C 78 I Cor. 1,23-24. 92 Cf. supra, p. 2, 43-3, 52 et 37, 7-15. 40 QUODLIBET VI QUAESTIO 3 41 a Trinitate personarum divinarum ut uniuntur in divina essent ia, quae 95 si tamen hoc ponit aliquem ordinem rationis in creando. Et est adverten- sub ratione qua est voluntas arbitrio libera, est principalis ratio pro- 20 dum quod Pater, Filius et Spiritus San-Ictus non solum creant ex se Zucc. 3: W 177v• ductionis omnium creaturarum, quae quoad actum producendi I a Deo coniuncti m quia omnes in se habent naturam divinam, licet differenti nullum inter se habent ordinem respectu Dei. Forte enim Deus creando modo, in eo scilicet quod Pater habet eam a se, Filius a Patre, sed quia omnia simul produxit, aut, si non fecit, sed primo produxit angelicam omnes in se et in intellectu suo communi et essentiali habent Verbum C 165ra naturam, deinde alias secundum I ordinem sex dierum, potuit tamen 00 unum commune et unum Amorem procedentem, qui respectu essentiae simul omnia producere, et illam creaturam prius, quam forte produxit 25 sunt principium formale actus creandi quasi proximum, et essentia posteri us. Inter se autem duplicem habent ordinem, et secundum hoc remotum. I Et Pater habet illud Verbum in se, hoc est in suo intellectu A 168'b creaturae dupliciter in hierarchia sua ordinantur, secundum quod decla- essentiali ad perficiendum ipsum, et similiter Filius, qui est ipsum rabimus in parte in tertia quaestione sequente. I Verbum, et etiam Spiritus Sanctus, sed Pater habet ipsum a se quia ipsum dicendo, Filius et Spiritus Sanctus a solo Patre, qui vice omnium < AD ARGUMENTA> 5 30 Verbum unicum dicit ad perficiendum intellectum communem essentia- Bad. 220'c lem, ut patet ex supradictis, quamvis Filius non proprie dicitur habere H 202vb I Ad illud ergo quod arguitur contra I determinata, quod «Pater ex se ipsum Verbum, sed esse ipsum Verbum. Et sicut est de Verbo ex parte Zucc. 332'· est causa productionis, ergo sine aliis I personis potest eas producere, et intellectus, sic est de Spriritu Sancto ex parte voluntatis. ita etc.», dicendum quod ex se aliquid dicitur agere, quia in se habet rationem formalem qua agit. Quod potest contingere alicui dupliciter: uno modo habenda illam in se solo; alio modo habenda eam in se ita IO QUAESTIO 3 D 138'· quod simul habeatur in aliis. Quod primo modo aliquid agit I ex se, potest illud agere sine aliis, non autem quod agit aliquid secundo. Et isto UTRUM IMPOSSIBILE QUOD ATIRIBUITUR DEO RESPECTU secundo modo Pater creat ex se, et tamen coniunctim vel inseparabiliter CREATURARUM, ORIATUR CAUSALlTER EX PARTE DEI cum Filio et Spiritu Sancto, quia omnes habent in se naturam divinitatis, AN EX PARTE CREATURAE qua creant. Quia tamen ordine quodam rationis habent eam, in eo 15 5 I Circa secundum arguitur quod impossibilitas circa fieri rerum debet Zucc. 3 videlicet quod Pater habet eam a se, Filius autem a Patre, etiam ordine dici originari ex parte Dei, quia ex parte Dei est sicut ex parte activi, ex quodam rationis convenit eis actus creandi, in eo videlicet quod Pater parte rei sicut ex parte passivi. Quod autem est in passi vo, est causatum habet a se quod creat, Filius vero a Patre, et Spiritus Sanctus ab utroque, ab activo, quia secundum auctorem Sex principiorum «passio est effectus illatioque I actionis», Ergo etc. B 157vb ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 95 personarum divinarum] inv. B 96 est voluntas] inv. N'W 96 voluntas] al- addo sed exp. A 96 est2] pro addo sed exp. A 97 producendi] procedendi sed in produ- cendi corr. C 97 a] in BCDEHIN'W 99 produxit'] producit I 99 aut ... primo] 19 si ... creando] i. m. man. corr. A 19 aliquem ordinem] inv. BCDEHIN'W 20 Pa- i. m. inf ai. man. C 99 aut ... produxit] om. (ham.) H 99 produxit2] om. C ter] et addo W 21 coniunctim] coniunctum BE 22 habet] habeat N'W 23 in'] 2 hoc] haec E 4 sequente] Quod addo sed exp. E 6 arguitur] argumento D a I 23 se] ser. in ras. man. corr. A 23 in2] om. N' 25 formale] iter. sed dei. A 8 agere] dupliciter addo sed exp. A 9 Quod] tam(?) i. m. ai. man. E II aliquid agit] 26 Et] om. N' 26 Pater] i. m. ai. man. W om. ABCDEHI 28 et] iter. sed exp. D inv. BCDEHIN'W 12 secundo] modo addo BCDEHIN'W 12-13 Et ... modo] om. 29 omnium] omni N'W 31 supradictis] praedictis W 32 sed ... Verbum] om. (ham.) B 13 secundo] om. N'W 13 creat] i. m. man. corr. A 13 coniuncti m] (ham.) C 2-4 Utrum ... creaturae] (cf. supra, p. 32,10-\3) 6 originari] sæ. sedJorte coniunctum BE coniunctum sed in coniunctim corr. D 13 vel] et N' 14 omnes] -gina- exp. A 6 activi] et addo C 7 Quod] -dam i. m. E 7 est 1] om. B 8 ab] in omnis sed in omnes corr. D 14 divinitatis] deitatis N'W 15 habent eam] i. m. H sed exp. et ab i. m. man. corr. A 8 auctorem] Avicenna(?) A 8 principiorum] passio 15 eo] Deo sed in eo corI'. E 16 quod Pater] om. sed pro Pater i. m. ai. man. E 17 eis] addo sed exp. C 9 illati oque] affectionis addo sed dei. C ei N'W 31 Cr. supra, p. 26, 66-27, 85. 8-9 GILB. PORR., Liber de sex principiis, C. 3, n. IO (ed. 4 Cf. infra, p. 53,58-(p. 55,)12. 6-8 Cf. supra, p. 33, 27-31. A. HEYSSE, p. 15, 1.10; PL 188, 1262A); in ANON. Auct. Arist .• ed. HAMESSE, 33,11). 42 VI QUODLIBET QUAESTIO3 43 Item. Quod contradictoria non possunt esse in eodem, contingit quia IO 35 ipsum, aut quia non est aliquid dignitatis, quia nihil positive dicit, sed non habent seminalem rationem in se. Illam autem non habent, quia privative solum. N' 145va Deus eam non dedit, quia, si dedisset, eam haberent, et possent ex I ipsa Pri-Imo modo Deo attribuuntur omnia nomina quae respectum dicunt C 165'b contradictoria esse simul. Quod ergo non possunt esse simul, ratio est in eo ad creaturas, quia creaturae respectum dicunt ad ipsum secundum prima ex parte Dei. quod Deo attribuitur esse Dominum, quia ex tempore habet servum. Et In contrarium est illud quod dicit AVICENNA IVO Metaphysicae: 15 40 oritur iste respectus a creatura, in qua est relatio secundum rem et esse, «Agens non potest, quia non est possibile in se». et non a Deo, in quo est relatio secundum rationem et secundum dici. Unde Deus dicitur Dominus quia habet creaturam servam, et non e < SOLUTIO> converso, creatura dicitur I serva, quia habet Deum Dominum. Et sic Zucc.: etiam attribuitur Deo posse aliquid super creaturam active, quia creatura Bad. 220'D I Dicendum ad hoc quod in omnibus quae Deo attribuuntur, conside- 45 est in se possibilis ad recipiendum in se actionem creatoris. randum est an id quod ei attribuitur, significat secundum rationem sui Sed est advertendum, tam ex parte possibilitatis Dei active quam nominis aliquid quod est dignitatis simpliciter, quod debet esse tale quid 20 creaturae passi ve, quod utramque est dupliciter considerare: aut in quod in quolibet simpliciter melius est esse ipsum quam non ipsum, comparatione ad suum subiectum in quo est, vel in comparatione ad secundum regulam ANSELMI, quam alibi exposuimus. Quod si tale fuerit, suum obiectum ad quod est, ut potentiam passivam creaturae possumus E 160" qualia sunt illa quae significantur nominibus I divinorum attributorum 50 considerare in comparatione ad substantiam creaturae, vel in respectu W 177vb essentialium, ut sunt sapienta, boni-Itas et huiusmodi, tunc simpliciter ad Deum, qui aliquid potest active super ipsam, et similiter potentiam illud secundum se et primo Deo attribuendum tamquam illi a quo ortum 25 activam Dei ad ipsum ut ad subiectum, et ad creaturam ut ad obiectum. habet, et habet esse ab illo in aliis secundum rationem rei, licet secundum Et se habet ipsa potentia creaturae I in isto duplici respectu, quod idem Bad. 2; nominis impositionem primo conveniant creaturis, quia nomina eis quae est secundum rem et subiectum, differens sola ratione, et ratio compara- videntur in creaturis, primo sunt imposita. 55 tionis suae ad subiectum est ratio comparatio nis suae ad obiectum. Et I Si vero id quod attribuitur Deo secundum rationem sui nominis similiter est de potentia activa Dei, praeter hoc quod non dicitur Deus ad significat aliquid quod non est dignitatis simpliciter, tale etsi Deo 30 creaturam per I suam potentiam activam, nisi quia creatura dicitur ad D 138'1 attribuitur, hoc non est secundum se et primo, sed quia aliquid attribui- Ipsum per suam potentiam passIvam. Unde, qUIa prior secundum tur creaturae, et ex respectu eius ad Deum illud Deo attribuitur. Sed tale rationem est comparatio cuiuslibet potentiae ad subiectum quam ad quod non est I dignitatis simpliciter, est tale aut quia, etsi sit dignitatis, 60 obiectum, ideo dicit A VICENNAinVloM etaphysicae :«Omnequodincipit non tamen simpliciter et absolute melius est Deum esse ipsum quam non ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W IOl1em]l1erumN'W IOcontradictoria] contradictio EH 12 dedisset]dedissent W 40 rem et esse]esse et rem N'W 41 dici]Deus addo sed exp. D 42 Unde] Vide sed in 13 contradictoria] ser. sed in contradictio mut. E 13 Quod ... simul] i. m. aI. man. C Unde CO'T. D 42-43 e converso] i. m. B 43-44 Et sic etiam] vel secundum quod sed exp. et Et sicetiam i. m. man. CO'T. A 46 tam] tamen E 46 quam]coniuncto sed exp. 14 prima] pura BCDEHIN'W 18 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum I 18 at- et quam i. m. E 47 quod] quia N' 47 utramque] ser. sed in utrumque mut. E tribuuntur] attribuitur A 22 alibi exposuimus] inv. EN'W 22 tale ruerit] inv. N'W 23 significantur]in addo sed exp. C 23 divinorum] iter. W 24 bonitas et huiusmodi] utrumque BCDHIW 47 dupliciter] quod addo sed exp. D 49 obiectum] in addo sed exp. W 49 creaturae] vel addo N' 50 in comparatione] i. m. E 51 qui] huiusmodi et bonitas sed corr. B 25 Deo] om. W 25 attribuendum] tam addo sed con! E 52 activam Dei] inv. BCDEHIN'W 53 Et] sic addo N'W 53 isto] ipso B exp. E est addo BCDEHIN'W 26 licet] i. m. B 29 id] illud W 30 aliquid] quod non est dignitatis addo N'W 32 et] om. N'W 34 melius]malitia sed exp. et melius i. 53 quod]. licet addo sed exp. A 54 est]sit sed exp. et est sup.lin. A 54 et'] secundum addo W 54 dirrerens sola] differt tamen sed exp. et differens sola i. m. man. COrI'. A m. E 34 Deum] om. D 34 non2] est addo sed exp. A 54 et2] est addo sed exp. A 55 ad ... suae] i. m. aI. man. C 56 activa] acti- vam N' 56 Deus] sup. lin. man. CO'T. A om. I 58 passivamJ activam sed exp. et 16 AVlCENNA, Metaph., IV, C. 2 (ed. S. VANRIET,p. 208, 55-56; ed. 1508, r. 85vaG). passivam i. m. man. CO/T. A 59 subiectum]substantiam I 60 inI om. BCDEHIN'W 22 cr. ANSELMUS, Monologion, C. 15(ed. F.S. SCIlMITT, p. 28,26-29,9; PL 158, 1620- I, 163B), citatus in HENR.DE GAND.,Quaest. ordo (Summa), arI. 32, q. 2 (ed. 1520, I, r. I9IrV; ed. 1646,II, p. 488b-489a);etiam J. GOMEZ-CAFFARENA, Cronologia ... , p. 120. 60-(p.44,)62AVlCENNA, Metaph., IV, C. 2(ed. S.VANRIET, . 208,52-54;ed. 1508,r. 85vaG). p 44 QUODLIBET VI QUAESTIO 3 45 B 158'· esse, antequam sit, necesse est ut sit possibile in se. Si enim I non fuerit absolute considerat ur, quam si consideretur in respectu ad creaturas, eo possibile in se, illud non erit ullo modo», quia etiam non est potentia quod nihil dignitatis recipit a creaturis, quia «bonorum nostrorum non acti vi in respectu ad passivum, nisi quia passivum habet respectum sua eget». Et quod posse Dei in respectu ad creaturas consideratum aliquid potentia ad ipsum. Ideo continuo subdit: «Non est autem possibilitas sui 90 dignitatis dicit, licet non simpliciter, hoc contingit quia idem posse, ut esse eo quod agens sit potens super illud, quia agens non est potens super 65 habet secundum se et respectu sui, est posse simpliciter, propter quod illud cum ipsum non fuerit possibile in se». Et appelat «possibile in se» creatura habet in se, et secundum se et respectu sui, posse passivum illi ex respectu potentiae comparatae ad ipsum ut ad subiectum. Unde, respondens, a quo habet quod dicitur posse respectu Dei, et propter illud postquam induxit probationem suam super iam praemisso, subdit: poss~, quo dicitur creatura respectu Dei, dicitur, vice versa, Deus posse «Aperte igitur manifestum est quod intentio essendi rem in se possibile, non 95 respectu creaturae. est intentio ipsam essendi sic ut sit possibile super eam, quamvis quantum 70 Et sic, absolute loquendo, non est posse passivum in creatura, nisi quia A 168v• ad subiectum sunt unum. Ipsam enim esse I sic ut sit posse super eam, est posse activum in Deo. Ut cum quattuor sunt respectus secundum concomitans est ad ipsam esse possibilem in se, quia ipsam esse possibilem posse, duo secundum posse activum, unus quo posse Dei comparatur ad in se est respectu sui ipsius, et ipsam esse sic ut sit possibile super eam, est Deum ut I cuius est, alius quo comparatur ad creaturam ut ad quam est,'c 165" respectu suae relationis ad datorem essendi». 00 et duo secundum posse passivum, unus quo comparat ur ad creaturam Et secundum hoc Deus non dicitur posse super creaturam aliquid, nisi 75 ut cuius est, alius secundum quem comparatur ad Deum ut ad quem est, W 178'· quia simpliciter est potens I in se et quia ipsa est potens respectu eius, in ipsis talis est ordo, quoniam a posse Dei activo secundum se est et ipsa non dicitur potens respectu eius nisi quia simpliciter est potens posse passivum in creatura secundum se, et ex posse passivo creaturae in se, simpliciter tamen et absolute ipsa creatura non dicitur potens in secundum se concomitatur posse passivum creaturae respectu Dei, ex se aliquo modo passive, nisi quia Deus est in se potens I potentia 5 posse creaturae passive respectu Dei dicitur Deus posse active respectu activa respondente illi potentiae passivae. Quod ideo contingit, quia sic 80 creaturae. Ut secundum hoc in creatura non est simpliciter posse passive N' 145vb posse I in Deo respectu sui ipsius et in se consideratum est Deo dignitatis secundum se, nisi quia posse active est in Deo, non autem quia posse E 160'b simpliciter et absolute - pos-Ise enim active secundum se I melius est aliquod active respondens illi posse passive in una creatura sit in alia Zucc. 334'· simpliciter cuicumque quam non posse-, licet posse hoc, ut consideratur creatura. Ut dicatur aliquid passive per se et simpliciter possibile I in B 158'b in respectu ad creaturam, quamvis sit dignitatis, non tamen est dignitatis IO creatura respectu potentiae creatoris, scilicet quia ipse habet potentiam simpliciter, quia nihil dignitatis simpliciter potest Deo inesse ex respectu 85 activam ad illud ad quod creatura habet potentiam passivam, non ad creaturas, quia in se ipso nihil minus dignitatis habet si secundum se respectu potentiae alicuius I alterius creaturae, scilicet quia habet poten- I 112v• tiam activam ad illud ad quod alia creatura habet potentiam activam, ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 61 fuerit] sit N'W 62 erit] erat N'W 62 ullo] nullo C 62 potentia] possibile sed in potentia corr. N' 63 autem] sup. lin. E 65-66 quia ... illud] om. (hom.) N'W 65 non est] inv. I 66 ipsum] illud N'W 67 subiectum] suum(?) sed exp. et subiec- 87 consideratur] consideretur N'W 88 recipit] recipiat N'W 90 ut] ipsum addo N' tum i. m. D 69 possibile] possibilem N'W 70 ipsam] ipsum ABCDEHIN'W 92 in se) esse C 92 et 2] in addo C 92-93 illi respondens] inv. H 93 habet quod) 71 ipsam] ser. sed in ipsum mut. D ipsa N' 71 sit] om. E 71 posse] possi- om. N' 94 quo) non E quod I 96 nisi] sup. lin. D om. W 98 comparatur] bile W 72 concomitans] communicans E 72 ipsam] ipsum C 72 esse2] sup. componitur D 99-2 ad ... ut) om. (hom.) B 4 secundum) per sed exp. et secundum lin. A 72 possibilem2] possibile H 73 ut] et BCDEHIN' om. W vel ut addo i. m. ai. sup. lin. man. corr. A 4 Dei] et addo W 4 ex) a addo sed exp. A 5 creaturae man. C 73 sit] sic(?) D om. W 75 hoc] dicitur addo sed exp. I 76 quia] om. N' passi ve] inv. N'W 5 respectu2) posse addo sed exp. B 6 hoc] iter. sed exp. E 77 et] om. I 79 potens] in addo N'W 80 sic] sit B 81 se] om. E 81 est] vel in 6 simpliciter] exp. E 7 posse] aliud addo sed delo C 8 aliquod] aliquid W 8-9 sit addo i. m. ai. man. C 83 ut] non sed delo et ut i. m. C 85 Deo] in Deo addo E ... creatura] om. (hom.) I 9 Ut] verus intellectus addo i. m. C 9 aliquid] posse addo I II activam) vel passivam addo i. m. ai. man. C 12 scilicet) om. I 13 activam) et passivam i. m. ai. man. C passi va m N'W 13 habet potentiam) inv. BCDEHIN' 64-66 Ibid. (ed. S. VAN RI ET, p. 208,54-56; ed. 1508, f. 85vaG). 69-74 Ibid. (ed. S. VAN RIET, p. 209,69-75; ed. 1508, f. 85va-vbG). 88-89 Ps. 15, 2. 46 QUODLIBET VI QUAESTIO 3 47 nisi per accidens. Ut quemadmodum cibus non dicitur sanus simpliciter 40 impossibile attribuitur ex respectu impossibilis in creatura ad ipsum, et nisi respectu simpliciter sani, non autem respectu aegroti nisi per 15 nullo modo secundum se et ex se. Et sic modo converso, sicut possibile accidens - est enim sanus simpliciter qui est sanus sano, non autem qui simpliciter primo attribuitur Deo acti ve secundum se, et ex hoc attri- est sanus aegro to -, sic posse sive possibile passive per se et simpliciter buitur creaturae posse passive secundum se primo et deinde in respectu I Bad. 2; non dicitur in creatura nisi in respectu ad illud quod est simpliciter posse ad Deum, I ex quo demum attribuitur Deo in respectu ad creaturam, A 168v potentia activa, quale est in solo Deo, non autem respectu illius quod 45 sicut iam dictum est, sic impossibile simpliciter primo attribuitur crea- est posse active secundum quid, cuiusmodi est posse acti ve, cuiuslibet 20 turae secundum se, et ex hoc in respectu ad Deum, ex quo demum creaturae respectu posse active Dei. Potest enim passive simpliciter attdbuitur Deo in respectu ad creaturas, I nullo autem modo attribuitur N' 146' creatura quod potest et quia potest, agente illo qui est potens simpliciter, ipsi secundum se et ex se ipso. Et hoc quoniam, quemadmodum non non autem quod potest seu quia potest, agente illo qui non potens posse illuminare aliquid extra extremam circumferentiam caeli attribui- simpliciter active, cuiusmodi est omnis creatura: etenim potentia acti va 50 tur soli quia impossibile est ibi esse aliquid i1Iuminabile, non quia ipse in D 138va creaturae I non est nisi quaedam participatio potentiae activae creatoris. 25 se secundu,m se habeat aliquam impotentiam ad illud, immo quantum in Zucc. 334rb Si ve-lro iuxta secundum membrum supra positum aliquid non est se est, ipse sol aeque potens est ad iIIuminandum supra caelum sicut dignitatis simpliciter, quia nihil dignitatis omnino habet aut importat, infra, sic non posse facere contradictoria esse simul attribuitur Deo quia W 178'b scilicet «quia nihil positive dicit, I sed tantum privative», hoc modo nihil impossibile est quod ipsa in se recipiant simultatem, nec est huius aliqua H 203" Deo attribuitur secundum se aut ex se, neque primo et principali ter, I sed 55 ratio requirenda ex parte Dei, sive ex parte idearum sive alio modo, quia solum attribuitur per se et ex se, et primo et principaliter, creaturae 30 non habet rationem nisi pure privativam, quae ex parte Dei secundum se secundum se, et exinde in respectu ad Deum, et ex hoc tertio Deo in inveniri non potest, ut patet in exemplo de sole. respectu ad creaturam. Unde alibi decIaratum est quomodo illa quae Ex quo patet quod, licet impossibile I simpliciter dicatur in creatura B 158 V1 modo privationis dicuntur de Deo secundum se, ut incorruptibile, passive ex respectu ad Deum, scilicet quia est impossibile Deo, et invisibile et huiusmodi, reales positiones important, multum incapabiles 60 secundum quid ex respectu ad creaturam, scilicet quia impossibile est a nobis. 35 creaturae - Ezechiam enim supervivere, licet erat impossibile respectu Bad. 220vE vl I Descendendo ergo ad propositum dicimus de impossibili quod dicitur potentiae I acti vae creaturae, non tamen erat impossibile simpliciter, C 165 privative et realiter: non imponitur nisi a privatione eius quod est vere quia non erat impossibile respectu Dei -, et hoc quemadmodum E 160va positivum, I - cuiusmodi est potentia activa aut passiva -, quod in possibile simpliciter non dicitur passive in creatura ex respectu ad creaturis habet esse secundum se et per se et in respectu ad Deum, cui 65 creaturam, sed solum ex respectu ad Deum, ut iam dictum est et ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 14 simpliciter] om. N' 15 non] om. E 20 cuiusmodi] -modi i. m. ai. man. E cuius BCD 22 et] om. N'W 22 quia] ser. sed in qua mut. E qua BCDHI qua sed vel 40 impossibile] possibile I 41 modo] e converso addo sed exp. H 43 se] et addo N'W quia addo i. m. ai. man. C 23 seu] om. N'W 23 non] om. B i. m. C est addo CN'W 43 deinde] inde I 44 demum] deinde N'W 44 creaturam] creaturas C 45-47 si- 24 cuiusmodi] cuius DE 24-25 acti va creaturae] inv. B 27 simpliciter ... dignitatis] cut ... creaturas] i. m. ai. man. C 47 creaturas] creaturae C 48 non] possunt(?) addo i. m. D 28 scilicet] sed H 28 positiveJ dicitur addo sed exp. N' 29 Deo] nihil sed exp. A 49 posse] possit B 49 illuminare] iIIuminari(?) N' 49 aliquid] ad D addo D 29-30 sed ... principali ter] i. m. ai. man. C 30 et2] om. N'W 30 princi- 51 secundum se] om. C 51 se2] iter. E 51-52 in se est] est in se BCDEHIN'W paliter] creaturae addo i. m. ai. man. sed exp. C 31-32 et2 •.• creaturam] iter. E 53 contradictoria] contradictoriam sed in contradictoria eorr. D 54 quod] cum H 33 incorruptibile] et addo BEN'W i. m. E 34 multum] vel addo N' 34 incapabi1es] 54 estl] om. CH i. m. E sup. lin. D 54 huius] huiusmodi N' 55 requirenda] incompassibi1es BCEHI incompossibiles C incomprehensibiles N'W 36 Descenden- acquirenda BDEHIN'W sequirenda(?) C 55 ex ... sive'] om. I 56 non] om. I do ergo ad propositum] Ad propositum ergo descendendo I 36 dicimus] iter. N' 58 licet] om. E 58 creatura] creaturam B 61 Ezechiam] Ezechielem A Ezechielam 38 aut] ut B 39 et per se] om.(hom.) E 39-47,40 ad ... respectu] iter. C sed -el- exp. D 62 tamen] causae(?) D 62 impossibile] respectu Dei et hoc quem- admodum addo sed exp. N' 65 creaturam] creaturarum sed in creaturam corr. D 26 Cr. supra, p. 42,32-43,36. 32 Cr. HENRICUSDE GANDAVO,Quaesl. ordo (Summa), ar!. 32, q. 4 (ed. 1520, I, r. t93yN; ed. 1646, II, p. 464a). 45 cr. supra, p. 42, 29-32. 65-66 Cr. supra, p. 45, 6-9. 48 QUODLIBET VI QUAESTIO 3 49 expositum, non tamen eodem modo possibile et impossibile in creatura dicuntur respectu possibilis et impossibilis in Deo, quoniam possibile in creatura passive dicitur respectu possibilis in Deo active, ut a quo habet I Quod ergo arguitur primo in contrarium, quod «impossibile in activo Bad. 2 Zucc. 334va esse I in creatura, quia habet esse primo in Deo impossibile vero in est causa impossibilis in passivo», dicendum quod non est verum, nec est creatura passive dicitur respectu impossibilis in Deo active, non ut a quo 70 95 simile de possibili quod in activo est causa possibilis in passi vo, quia habet esse in creatura, sed quia ex eo quod impossibile creaturae dicitur possibile dicit aliquid pure positivum, et positi o in effectu non est nisi in respectu ad Deum, ideo e converso dicitur esse impossibile in Deo in a p~sitione 'in sua per se causa, impossibile nihil dicit nisi privative. respectu creaturae. Et hoc alio modo quam ex eo quod impossibile Privatio autem, et de-Ifectus bene habet esse in effectu absque omni E 160' passive unius creaturae dicitur in respectu ad impossibile active alterius defectu et privatione in sua per se causa: creatura enim ex se habet creaturae; dicitur e converso impossibile active in illa altera creatura 75 ()() defectum, licet non profectum. respectu prioris, quoniam ex impossibile passive unius creaturae est Ad secundum, quod «creatura non recipit contradictoria simul, quia impossibile secundum quid respectu impossibilis active alterius crea- non habet seminale principium ad illud», dicendum quod verum est, et turae, simpliciter vero est impossibile respectu impossibilis in Deo. illud, si haberet, a Deo haberet, et hoc non nisi quia posset agere quod Non enim sequitur: «Ezechias non potuit supervixisse agente potentia contradictoria essent simul. Et quod assumitur: «non habet aliquid illud naturali, ergo non potuit I supervixisse simpliciter et absolute», sed 80 seminale principium nisi quia Deus non dedit», dicendum quod falsum sequeretur: «Non potuit supervixisse potentia supernaturali divina est, immo ex natura rei in quantum est res communissime dicta, I I 112' agente, ergo simplicter et absolute non potuit supervixisse». Unde quod provenit quod non habet seminale principium ad contradictoria esse W 178va est possibile respectu agentis I creati est possibile simpliciter, non quia est simul, scilicet quia ipsa ex se non habet potentiam ad habendum illud. I Zucc. possibile illi, sed quia est possibile respectu agentis increati: maior enim Et hoc, quia illud est tale quod non potest haberi, quia nec est res etiam a v.irtus includit minorem. Si enim sit aliquid possibile agenti increato, 85 IO reor reris dicta, I et ex hoc contingit quod non habet id eam in Deo. Licet B 158 Bad. 221 rF SImpliciter est possibile, etsi non sit possibile agenti creato. I Similiter, enim res a rati tudine dicta ex hoc est res et natura vel essentia aliqua, D 138'b quod est impossibile agenti I increato, est impossibile agenti creato, et quod habet ideam in Deo, illud tamen quod non est res a rati tudine dicta , est simpliciter impossibile, non quia est impossibile agenti creato, sed et maxime nec a reor reris dicta, non ex hoc non est res quod non habet quia est impossibile agenti increato: quod enim est impossibile agenti ideam in Deo, sed potius < ex hoc> non habet ideam in Deo quod creato, ex hoc non est impossibile simpliciter, si sit solum possibile 90 15 secundum se non est res. Positivum enim in essentia creaturae non est agenti increato. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 66 tamen] tantum sed iII tamen corr. A 66 modo] i. m. mali. corr. A 66 et] est sed in 93 ergo] om. B 94 nec] neque I 95 in2] activo addo sed exp. W 96 dicit] dicitur et cor~. D 66 impossibile] et addo B 68 possibilis] impossibilis sed im- exp. A sed -tur exp. et -I SI/p. lin. man. cor/". A 97 a] SI/p. iiII. N' in secunda sed iII a corI'. H 68 aClIveJ non addo sed exp. A 68-69 habet esse'] inv. N'W . 69 creatura] secundum 97 privative] privationem N'W 98 habet esse] illv. N'W 98 esse]esset W 99 et se addo sed dei. A 69 quia] scilicetpotentia addo N'W 69 Deo] secundum se addo sed pri~a.tione]iter. E 99 ex] de N' I creatura] creaturam B I recipit]recepto sed in dei. A 69-71 impossibile ... creatura] i. m. in! mali. corr. A 69 in3] exp. D Deo reclp't corr. D 2 seminale principium] illv. N'W 3 a] de sed exp. et a sup. lin. H addo sed exp. BDHI Deo addo E 72 esse impossibile] illv. N'W 73 modo] iter. i. 3 a ... haberet] om. (ham.) I 3 et! ex I 5 dedit] illud addo W 5 falsum]verum sed m. E 73 ex] ab BCDEHIN'W 74 dicitur]enim addo N'W 76 priorisl prioriter E exp. et falsum i. m. B 8 scilicet] om. E 8 quia] quod CN' 8 habet potentiam] i. 76 ex] om. N'W 77 quid] quod N' 79-80 agente ... supervixisse] om. (ham.) W m. mali. COr/". A 8 ad habendum illud] potest illud habere sed exp. et ad habendum illud 80 et absolutej om. I 81-82 potentia ... supervixisse]om. (ham.) N' 83 possibile'] i. /Il: man. cor/". A 9 hoc quia] inv. I 9 illud] sup. iiII. man. corI'. A 9 nec] neque I ser. sed im- sup. lin. ai. man. C ser. sed im- i. m. E impossibile N'W 83 est possibile2] 9 elIam] om. C II ratitudine] (cf. A. BLAISE, Lexicon latinitatis p. 767) 12 non] inv. N'W 83 est2] om. BDEHI i. m. C 85 sit] scit sed iII sit corr. C scit BDI iter. B 13 et maxime] om. D 13 non'] nec N' 14 sed Deo] om.(hom.) W 86 sit] om. D 86 creato] Scilicet addo E 87 increato] om. N' 87 creato] increato 14 quod] quia BCDEHIN'W 15 essentia] esse C sed in creato corr. B om. N' 88 creato] sed in- illser. A increato BCDEHI 89 increa- to] in- sup. iiII. man. corr. A creato BCDEHI 89-90 quod ... creato] om. (ham.) B 89 enim] om. N' 89 impossibile] im- i. m. E 90 creato] increato sed in- exp. A 93-94 cr. Sl/pra, p. 41, 5-9. 1-2 Cf. supra, p. 42. IO-II. 4-5 Cf. supra. p. 42.11-13. om. N' 90 ex] et B 50 QUODLIBET VI QUAESTIO 4 51 N' 146'b nisi a pOSItIVOin Deo, privativum I vero in creatura, aut etiam pure habuit, quia accepit, et ideo accepit, quia Deus dedit; ergo consequens negativum circa non creaturam, non est ab aliquo privativo vel negativo est, ut ille qui in veritate non stetit, quemadmodum non perseveravit, quia in Deo, sed ex se ipso, secundum quod malum et non ens privativum perseverantiam non habuit, et ideo non habuit, quia non accepit, sic ideo non habet nisi causam privativam. Malum vero vel non ens negativum non accepit, quia Deus non dedit». nullam habet causam omino, dicente DIONYSIO cap.o De divinis 4° 20 nominibus: «Malum est sine causa et indefinitum et sine germine», ubi QUAESTIO 4 dicit alia translatio: «incausale, infinitum, infecundum». Est autem idem «infecundum» et «sine germine», quod esse sine principio seminali, UTRUMCHRISTUS SECUNDUMUOD Q secundum quod alias exposuimus loquendo in alio Quolibet de principio HOMOILLUMINET ANGELOS Bad. 221 ,H seminali. I Unde patet quod non sequitur illud quod ultimo assumitur: 25 I Sequuntur duae quaestiones de Deo in respectu ad creaturam assump- Zucc. 3: A 169'· «si Deus dedisset rei principium seminale I ad contradictoria, habuisset 5 tam in Christo. Quarum prima erat utrum Christus secundum quod C 166'· illud, ergo I non habet illud, quia Deus non dedit», et hoc propter causam homo illuminet angelos, secunda, utrum gloria in aliquo erat diminuta in iam dictam. Ex quo sumitur regula PHILOSOPHI Topicis: «quod in in tridua separationis animae a suo corpore. contradictoriis quae sunt per se, non tenet consequenti a in ipso, sed e Circa primum arguitur quod non, quia Christus secundum quod contrario». Non enim sequitur: «si album est, coloratum est; ergo si 30 homo, est natura inferior angelis. Natura autem superior habet illu- non album est, non coloratum est», sed «si non est coloratum, non IO minare inferiorem, ut angeli superiores ipsos inferiores, iuxta determi- H 204'· est album». Similiter I in proposito sequitur: «si Deus dedisset rei nationem DIONYSJlDe caelesti hierarchia. Bad. 221 vH seminarium ad esse contradictoria simul, habuisset I illud»; non tamen In contrarium est illud quod dicitur de Christo 18 Petri, I°: «in quem sequitur in ipso: «ergo, quia Deus non dedit, ipsa non habuit», sed e desiderant angeli prospicere», etiam secundum quod est homo. Hoc enim contrario: «quia non habuit, ideo non dedit». Non dare enim non est 35 I non desiderarent, nisi ab ipso aliquo modo iIIuminarentur. Ergo etc. D 139'8 ratio non habere, sed e converso non habere est ratio eius quod est non dare, ratio, dico, non essendi vel non essendi, sed consequendi seu 15 < SOLUTIO> denominandi. Et hoc, iuxta determinationem I ANSELM! De casu diaboli, ubi per totum cap.m 4um determinat quod non sequitur: «si I Dicendum ad hoc quod omnis illuminatio I procedit secundum ordinem Bad. 22 B 159" angelus bonus ideo perseveravit, quia perseverantiam habuit, et ideo 40 I et gradus illuminati um et illuminat orum, ita quod superiora in gradu E 16\'8 et ordine nata sunt illuminare inferiora, dicente DIONYSIO13° cap.o ABCDEH!N'W Caelestis Hierarchiae: «Iuxta naturalis ordinationis rationem super- 20 naturalis ordinatio dilucidationis claritatem primo excellentissimis mani- 16 vero] est addo sed exp. A 17 noni] om. BCDEHIN'W 19 privativam] ser. in ras. man. corI'. A 22 idem] om. BCDEHIN'W 23 esse] i. m. man. corr. A ABCDEHIN'W est BCDEHIN'W 25 sequitur] quod addo sed exp. A 29 non] tamen addo sed exp. E 32 proposito] si addo sed exp. A 33 tamen] sup. lin. man. corr. A 35 habuit2] habuerit B 36 rati02] rationis E 36 est non] non est sed signis in versionis inv. A 41 accepit '] acceperit D 42 perseveravit] perseveraverit BDH personavit sed exp. B 37 non '] om. W 37 non2] noli(?) sed exp. et non i. m. E 37 essendi'] sed existendi i. 43 et ... habuit] om. (!tam.) IN' 43 accepti] et addo W 44 deditI et sic ad illud addo m. ai. man. C 38-44 Et ... dedit] i. m. inf man. corr. A 39 non] iter. E 40 perse- I 2-3 (ef. infra, lin. 5-6) 6 utrum] eius addo BCDEHIN'W 8 Circal Ad I veravit] perseveraverit BCDEHIW l2 illud] om. C 13 prospicere] prospicero N' 13 enim] autem BCDEHIN'W 14 desi- derarent] desiderare ut N' 14 aliquo modo] inv. BCDEHIN' 16 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum I 20 dilucidationis] dulcedinis B 20-21 manifestat] magis sed exp. 2\ Ps.-DIONYSIUS, De div. nam., C. 4, § 32 (Dionysiaca, 1, 306-307, transI. Sarraceni; et manifestat i. m. man. corr. A manifestant IN' PG 3,731D). 22Ibid., (Dionysiaca, 1,306-307, transI. Eriugenae; PG 3,73 ID). 24- 25 cr. HENRICUSDE GANDAVO,Quodl. IV, q. 14 (ed. 1518, f. 115rO-123vH; ed. 1613, I, r. 174rA-182vB). 26-27 Cf. supra, p. 42, 10-13. 28-30 Cr. ARIST., Topica II, C. 8 9-11 Cr. PS.-DIONYSIUS,De caelesti !tierarc!tia, C. 13, §3 (Dionysiaca, 2. 952-953; 954-955, (transI. Boethii, ed. L. MINIO-PALUELLO,p. 43, 9-19; 113b 15-26). 39-(p. 51,)44 transI. Eriugenae; PG 3, 302C). 12-131 Petr., 1,12. 19-(p. 52,)25 PS.-DIONYSIUS, e D ANSELMUS, casu diaboli, C. 4 (PL 158, 333C) et 2 (PL 158, 328A-B). De cael. hier .. C. 13, §3 (Dionysiaca, 2, 952-953, 954-955, transI. Eriugenae; PG 3, 302C). v 52 QUODLIBETVI QUAESTIO4 53 festat essent iis, et per eas quae post sunt, essentiae divinum participant 45 subsistere invisibiles I et intellectuales omnes, et essentiae et virtutes et C 166'b radium, ipsis tradentes ex superveniente in eas claritate, et illae iterum operationes, quae per eas sunt». Et infra: «Sed post illos sacros et sanctos subiectis. Et per singulas prima quae est post eam, tradit. Est igitur simul intellectus, animae et quaecumque sunt animarum bona etc. Sed et de his cunctis illuminatis principium illuminandi Deus natura, et vere et proprie, (si oportet dicere) irrationabilibus animabus aut animalibus, quaecumque ut luminis essentia, et ipsius esse». E converso autem inferiora non 25 aera secant, et quaecumque in terra gradiuntur, I etc. Et germina omnia W 179" iIIuminant superiora, dicente eodem in cap.o 9°: «Novissimarum sanctam 50 nutritivam habent animam. Etiam quaecumque sit inanimalis et non vitalis decoram illuminationem superpositarum essentiarum dispositiones parti- essent ia, etc. ». cipant, ultimae vero primarum nullo modo». De secundo ordine rerum dicit in fine 3! cap.! Caelestis Hierar- Bad. 221vK I Et quia, ut patet ex dictis DIONYSII, «iuxta naturalis ordinis rationem chiae: «Unusquisque hierarchicae dispositionis ordo secundum propriam ordo supernaturalis iIIuminationis procedit», sciendum quod duplex 30 analogiam reducit ur ad divinam I cooperationem, illam perficiens gratia I 113'· est. ordo rerum, quibus quaedam superiora habent esse quibusdam, et 55 et Deo data virtute, quae divinitati naturaliter et supernaturaliter insunt, et secundum hoc, duplex est modus iIIuminationis inferiorum a superiori- ab ea superessentialiter acta, et ad possibilem amantium Deum animorum bus: est enim quidam ordo rerum in esse naturae, quidam vero in esse imitationem hierarchice manifestata». gratiae. Ordo rerum in esse naturae est secundum quem Deus Trinitas Post hierarchiam ergo divinam et supercaelestem, quae consistit in naturaliter est super omne ens, et ab ipso omnes creaturae secundum 35 ordine eorum quae in divina essentia considerantur, ut sunt rationes ordinem gradus naturalis habent procedere, a prima et suprema creatura, 60 attributales et personae, secundum quod expositum est in prima et ut a summo angelo, usque ad infimam creaturam, scilicet primam secunda quaestione praecedentibus, ad perficiendum totius mundanae I B 159rb materiam. De quibus dicit AUGUSTINUSin libro.Confessionum: «Duo hierarchiae ordinem sequitur ordo hierarchicus creaturarum duplex N' 146v• fecisti, Domine, unum prope I nihil, scilicet primam materiam, et alterum secundum duplicem ordinem rerum praedictum. Zucc. 336rb prope te, scilicet I primum angelum». Ordo I vero rerum in esse gratiae est 40 Secundum primum enim ordinem hierarchia creaturarum incipit a H 204rb secundum quem Deus Trinitas super omnia bonus existens donis gratiae 65 suprema creatura in gradu naturae ceteras praecellente, quae lucifer creaturam intelIectualem ad se ipsum perfecte habet reducere. fuisse creditur, dicente GREGORIO in fine XXXIJI Moralium: «De ipso De primo ordine rerum dicit DIONYSIUS De divinis nominibus cap.o comparatione claritatis suae obumbrasse ceterorum claritatem creditur, 4°: «Omnibus existentibus submittit totius bonitatis radios. Per quos et quia eorum magnitudinem excellentia I maiore transcendit». Et infra: A 169rb «Quid vero ille, nisi unus ex caelestibus spiritibus, et, quod adhuc maius ABCDEHIN'W ABCDEH IN'W 21 et] nec N'W 21 eas] conf,forte eas A eos BCDEHIN'W 21 post sunt] possunt sed dei. et post sunt C possunt B 21 sunt] om. D 22 eas] conf (vel eos?) A eos 45 et2] ex E om. N' 48 si]sed sed exp. et si sup. lin. man. corr. A 48 irrationabilibus] BCDEHIN'W 23 prima] post sed in primo mut. E 24 Deus] et addo sed exp. E irrationalibus BI 49 Et] Vel N' 50 nutritivam] mutritivam('!) BE 50 animam] 24 et] esse sed exp. C esse DEH iter. i. m. E 25 autem] i. m. man. corr. A 26 illu- ser. sed -m exp.(?) A anima D 50 Etiam] Et I 50 inanimalis] in animalis E minant] illuminat BEHI 26 in] om. BCDEHIN'W 26 sanctam] secundum sed exp. animalibus N'W 50 et] ut D 52- 53 Hierarchiae] i. m. E 54 ad] a sed in ad et sanctam i. m. man. corr. A ser. sed in causam mut. C se addo sed dei. C 27 illumina- corr. D 55 divinitati] deitati N'W 57 imitationem] intentionem BC 57 manifes- tionem] suppositarum addo B 28 ultimae] ultimo B 28 vero] sup. lin. man. corr. A tata] manifestam C manifesta I manifestatio sed in manifestata corr. N' Et addo sed exp. A 28 primarum] personarum BCDEHI 30 procedit] om. W 37 primam] personam B 59 consideranturJ consideruntur B constitueruntur I 60 attributales] i. m. man. corr. A 38 in] om. CW 39 primam] personam B con[ C 39 alterum] alteram N' 41 su- 60 quod] ex addo sed exp. E 60 et] in addo B 61 quaestione] quaestionibus I per] i. m. E 41 omnia] omnino sed in omnia corr. E 43 cap.·] om. W 43-44 cap· 61 praecedentibus] praecedit I 61 perficiendum] perfectionem N'W 62 ordinem] 4°] iliv. BCDEHIN' 44 submittit] forte submittat A om. BCDEHIN'W 62 sequitur] et addo N'W 63-64 rerum ... ordinem] om. (ham.) I 65 suprema] summa C 69 ex caelestibus] excellentibus I 26-28 Op. eit., c. Il, § I (Dionysiaea, 2, 927, transI. Eriugenae; PG 3, 283C). 29-30 Op. eit., c. 13, §3 (Dionysiaea, 2, 952, transI. Eriugenae; PG 3, 302C). 38-40 AUGUST., 53-57 ID., De eael. hier., c. 3, §3 (Dionysiaca 2, 797-798, transI. Eriugenae; PG 3, 167A- Conf, XII, c. 7, n. 7 (ed. M. SKUTELLA, 298; CSEL 33, 314; CC 27, 220; PL 32, 828- p. B). 60-61 Cr. supra, p. 25, 40-(26,)65 et p. 39, 92-4. 66-68 GREGOR. AGNUS, M 829). 44-(p. 53,)51PS.-DIONYSIUS, Dediv. nam., c. 4, §I (Dionysiaea, I, 147-148;153-157, Moralia, XXXII, n. 48 (CC la!. 143B,p. 1667;PL 76, 666B). 69-(54,)70Op. eil., XXXII, transI. Eriugenae; PG 3, 694B-695A). n. 51 (CC lat. 143B, p. 1669; PL 76, 668B). 54 QUODLIBET VI QUAESTIO 4 55 est, summus?» Post illum autem caeteri secundum gradus excellentiae 70 angelos suos Spiritus et ministros ignem ardentem, in spiritibus summa et dignitatis naturae suae usque ad infimum. Nec restat ad praesens 95 pace atque concordia copulatis et in unam voluntatem quodam spiritali quomodo distinctio eorum sumenda sit, an secundum genus et differen- caritatis igne conjlatis tamquam in excelsa et sancta et secreta sede tias, ut corporalium, an modo alio. Post illos autem caelestes spiritus praesidens velut in domo sua et in templo suo, inde se quibusdam sequitur spiritus humanus, superior omnibus rebus corporalibus~ etiam ordinatissimis creaturae motibus, primo spiritalibus deinde corporalibus, E 161'b caelestibus corporibus, quibus etiam homo ratione suae I animae 75 per cuncta diffundit et utitur omnibus ad incommutabile arbitrium sen- superior est, licet ratione corporis naturaliter subiectus sit; nec solum 00 tentiae suae, sive incorporeis rebus, sive rationabilibus sive irrationabilibus b Zucc.336V' homo, sed etiam omnia quaecum-Ique vel unam vim animae habent, in I spiritibus, sive bonis per I eius gratiam sive malis per propriam W 179:. quantum animata sunt, licet inferiora sunt multo in quantum corpora voluntatem. Sed quemadmodum corpora grossiora I et inferiora per i ~,I ~:6vl sunt. Unde post illa sunt caelestia corporalia et post illa inanimata subtiliora et potentiora quodam ordine reguntur, ita omnia corpora per Bad. 222'K mixta, demum elementa simplicia in quibus semper inferiora su-Iperio- 80 spiritum vitae rationalem, et spiritus vitae rationalis desertor atque I B 159v• rum impressiones sunt recipientia, quibus ad perfectionem naturae suae peccator per spiritum vitae rationalem pium et iustum, et ille per ipsum D 139'b perveniant, et ad assimilationem I primi principii quantum eis possibile est Deum, ac sic universa creatura per creatorem suum; ac per hoc voluntas secundum cuiuscumque naturam, licet ipsum non attingant. Dei est prima et summa causa omnium specierum atque motionum. Nihil Propter quod est ordo secundus per gratiam, qui per se pertinet ad enim fit visibiliter et sensibiliter, quod non de interiori invisibili atque creaturam intellectualem, qui per gratiam et gloriam perfecto circulo 85 intelligibili aula summi imperatoris aut iubeat ur I aut permittat ur secun- Zucc. 3 principium a quo procedit, ut finem suum ultimum includit. Unde et IO dum ineffabilem iustitiam praemiorum atque poenarum, gratiarum et ordo gratiae superior est ordine naturae et naturalem principatum retributionum, in istius totius creaturae amplissima quadam immensaque H 204v• principatus gratiae sibi subdit. I Etenim, licet in angelis bonis gratuita republica». forte sunt data proportionaliter naturalibus, ut praepositi in natura Nec solum boni angeli naturae inferioris per gratiam praeferuntur praepositi sint in gratia boni, tamen stantes per gratiam praelati sunt ut 90 superioribus, immo et homo, inter intellectualia natura inferior omnibus, dominentur illis qui cediderunt, licet eis praelati sunt per naturam. Unde 15 potest superioribus sibi sub Deo praeferri, ut patet in Christo homine AUGUSTINUS, loquens de ordine mundanae hierarchiae mixto ex naturali Deo. Quod non solum tenet de eo fidelium devotio, sed etiam de virgine et gratuito, dicit Ill° De Trinitate cap.o 5°: «Dei voluntas, quae fecit gloriosa et compluribus aliis, ut secundum hoc superior sit ordo gratiae quam naturae, secundum quem ordo hierarchiae militantis ecclesiae ad ABCDEHIN'W instar triumphantis sub angelorum bonorum regimine considerandus est 20 in quadam sequenti quaestione. 70 summus] et addo N'W 71 usque] in sed exp. et usque i. m. ai. man. C 73 an] ser. sed in aut mut. E 73 modo alio] inv. BCDEHIN'W 74 corporalibus] et caelestibus ABCDEHIN'W addo I 74 etiam] et E 76 nec] neque I 77 etiam] om. N' 77 etiam omnia] inv. W 77 omnia] in addo N' 79 illa'] illam W 79 sunt] om. N' 79 corpora- 94 ardentem] utentem N' urentem(?) W 97 velut] est addo BCDEHIN'W 99- lia] corpora BCDEHIN'W 79 iIIa2] illam B 80 mixta] iuxta C 80 demum] dein- 00 sententiae] sive N' 00 sive I] om. E 00 sive2] in addo I 00 sive irrationabili- de IN'W 80 in] om. I 81 recipientia] recipienda N'W 82 assimilationem] si- bus] iter. in! 178rb W 3 potentiora] potentora(?) B intentiora N' 5 ipsum] pium I mi latio nem B 82 principii] perveniant addo ABCDEHIN'W 83 cuiuscumque] cuius- 7 summa causa] summatam sed -tam exp. et causa i. m. man. corr. A 7 specie- que N' 83 naturam] materiam N' 83 attingant] attingunt C 84 secundus] se- rum] rerum BCDEHIN'W 8 visibiliter et] om. C 8 sensibiliter] insensibiliter C cundo N' con! W 86 suum ultimum] inv. C 87 ordo ... naturae] ordine priori 8 interiori] et addo I IO ineffabilem] conf. N' 11 quadam] quodam D 13 Nec] superior est addo sed exp. et ordo ... naturae i. m. man. corr. A 87 est] ordo addo sed Neque I 14 intellectualia] intelligibilia I 15 superioribus] iter. C 16 Deo] om. exp. D 88 sibi] sup. lin. A 88 bonis] om. N' 89 proportionaliter] proportionata N'W 17 compluribus] quampluribus ABCDEH IN'W 17 superior] similiter addo N' sed in proportionaliter corr. N' 89 naturalibus] om. C 89 ut] in B 90 in] om. B 18 quem] quam B ordinem addo N'W 19 sub angelorum] om. N' 19 considerandus] 90 tamen stantes] constantes H 92 loquens] loquendo sed exp. et loquens i. m. E considerandum BCDEHIN'W vel-dus addo i. m. ai. man. C 20 quadam] -dam sup. lin. loquendo ABCDHIN'W 92 mundanae] -nae sup. lin. man. corr. A 92 naturali] ex man. corr. A 20 sequenti] praecedenti sed exp. et sequenti i. m. B 20 sequenti addo sed exp. C 93 cap.O] IlIO addo sed exp. B quaestione] inv. BCDEHIN'W 93-(55,)12 AUGUST.,De Trin., m, c. 4, n. 9 (CC lat., 50A, 135-136; PL 42, 873). 94 Ps. 103,4 et Hebr. I, 7. 18-20 Cr. infra, p. 212,61-213,67. 56 QUODLIBETVI QUAESTIO5 57 Bad. 222'L I Quantum ergo ad praesentem quaestionem pertinet, descendendo ad propositum dicimus quod, secundum quod duplex est ordo hierarchicus, QUAESTIO 5 naturae et gratiae, et superiora habent illuminare inferiora, non e converso, si consideremus illuminationem quae sequitur ordinem natu- UTRUM GLORIACHRISTIIN ALIQUOERATDIMINUTA rae, cum species tota humana inferior sit infima specie naturae angelicae, 25 IN TRIDUOSEPARATIONIS NIMAEA suo CORPORE A hoc modo Christus non habet angelos illuminare, quia in naturalibus I Circa secundum arguitur quod, anima Christi separata a suo corpore, Zucc. 3 excedunt angeli, si autem consideremus illuminationem quae consequitur 5 gloria eius fuit diminuta, per AUGUSTlNUM qui in fine Super Genesim E 161" I ordinem gratiae, sic Christus, sicut est omnibus angelis superior in ad litteram dicit sic: «Dubitandum non est raptam a carnis sensibus gratia, lumine suae gratiae omnes habet illuminare. Quod non solum mentem, et post mortem, I ipsa carne deposita, transcensis etiam simili- D 139" verum est de Christo, sed etiam de homine puro angelicam gratiam 30 tudinibus corporalium, non sic videre posse incommutabilem substantiam, excedente: semper enim superior gratia inferiorem sua illuminat gratia. ut sancti angeli vident, sive alia latentiore causa, sive ideo quia inest I ei W 179 V1 Unde AUGUSTINUS loquens de gloria Beatae Virginis in quodam I IO naturalis quidam appetitus I corpus administrandi, quo appetitu retardatur B 159vb serm one de nativitate eius dicit: «Caelum ipsum quod penetrasti, nonne quodam modo ne tota intentione pergat in illud summum». Sed, anima cuncta quae contenta in eo sunt, nova et ineffabili gloria decorasti, quia existente in corpore, tota intentione perrexit in illud, quia fides tenet A 169" priorem eius gloriam ex praesentia tui ultra quam I dici possit aut 35 quod erat perfectus comprehensor. Ergo etc. cogitari, magnificasti, nova illic ac praecellenti virtutum tuarum dignitate I In contrarium est, quoniam tunc mors sua, quae I aliis profuit, sibi Bad. 22 irradias, immensaque gratiarum tuarum luce perlustras?». Unde quoad Zucc. 3: 15 spiritualiter in aliquo obfuisset, quod non est credendum. istam lucem gratiae irradiantem in Christo, qua angeli iIIuminantur praeter illuminationem quam habent ex eius divinitate, dicit PETRUS < SOLUTIO> quod angeli in eum prospicere desiderant, si exponendum sit de ipso 40 quoad eius humanitatem. Dicendum ad hoc quod diminutio non fit in aliquo nisi per subtrac- tionem alicuius quod ad eius integritatem pertinet. Si ergo gloria Christi < AD ARGUMENTA> hominis secundum aliquem gradum vel statum sit perfecta in divinitatis 20 contemplatione et frui tione, si fuerit diminuta, hoc non est nisi per Et per hoc patent obiecta utriusque partis. I alicuius portionis eius subtractionem, ne tantum secundum I quale- C 166vb cumque genus quantitatis fruatur in sua separatione, quam fecit in sua ABCDEHIN'W 21 Quantum ergo ad praesentem quaestionem) Ad quaestionem ergo praesentem quan- ABCDEHIN'W tum I 21 praesentem quaestionem] inv. BCDEHN'W 22 dicimus] dico I Deus EN'W Deus eI vel dicimus addo i. m. ai. man. C 22 quod] om. BCDEHIN'W 2-3 Utrum ... corpore] (cf. supra p. 5, 6-7) 4 corpore] quod addo sup.lin. E 5 gloria 24-25 naturae] i. m. man. corr. A 27 excedunt] accedunt sed in excedunt corr. B eius] inv. E 6 a] carnibus addo sed exp. W 7 ipsa] ipsam CEHI 7 transcensis) 27 quae] sequitur addo B sequitur addo sed exp. C 29 gratia] sic addo ABCDEHIN'W transensis E transdensis(?) sed in transcensis corr. C om. I 9 sive'] sine W IO retar- 29 Quod] Quia N' 31 excedentelexcedentem sed in excendente corr. A 31 superior] datur] retardantur D II summum] caelum addo N'W II Sed] eius addo BCDE - superiorem sed -em exp. A in addo N'W 32 Beatae] iler. E 33 nonne] necnon N'W HIN'W 12 perrexit] pertexit sed in perrexit cor/'. C 14 aliis]-s i/1Ser.man. co/'r. A i. necne BD necne sed nec i. m. E necne sed ne in non mUI. C nec H neque I 34 cuncta] m. ai. man. C 14 sibi] si EH 15est] esset HI esset sed in est corr. E 17 Dicen- necessitati HI 34 quae] om. B 34 contenta] cuncta quae sed exp. eI contenta i. m. dum ad hoc] Ad hoc dicendum I 17 diminutio] diminutionem H 17-18non ... man. corr. A 34 decorasti] decoravit sed -vit exp. eI -sti sup. lin. man. Corr. A 35 ex subtractionem] om. H 17 nisi] nec E 18 integritatem pertinet] inv. BCDEHIN'W praesentia] expresse E 36 magnificasti] magnificaverit sed in magnificasti corr. A 19 divinitatis] deitatis N'W 20 contemplatione] exemplatione sed in contemplatione 37 immensaque] immensa quae sed in immensaque corr. C universa quae N'W 40 in corr. B 20 fuerit] fuerint sed in fuerit cor/'. C fuerunt eI fuerit i. /Il. ai. man. E eum] i. m. ai. man. E 40 prospicere] i. m. man. corr. A 43 patent] patet EI ad addo I 21-22qualecumque] qualemcumque sed in qualecumque co/'r. E qualemcumque sed in qualecumque COI'/.ai. man. C 22 quam] quantum BDN'W qua cum CEH qua non I sed. cf. AUGusr., Sermones, App. 208, n. 5-6(PL 39, 2131-2132);cf. etiam 33-37 Non inveni; 22 in2] i. m. E AUGUSTINUM citatum in HENRICI EGANDAO, Quodl. IX (ed. R. MACKEN, 206, 29-33; D V p. ed. 1518,374rZ) et infra, p. 146,82-86. 40 I Pelr., I, 12. 6-11 AUGUST., De Genesi ad litteram, XII, C. 35, n. 68 (CSEL 28, 432; PL 34, 483). 58 QUODLIBET VI QUAESTIO 5 59 ulllone. Quare, cum gloria fruitionis accidens spirituale sit animae quam videmus tangere AUGUSTlNUM XIIo super Genesim, ut patet ex Christi, et in accidente tali diminutio non est nisi per intentionis verbis suis inductis in opponendo. remissionem, remissio autem intentionis accidentis in subiecto non est 25 50 I Sed circa animam ad sic retardandum posset esse duplex retractivum: Bad. 2 nisi ab eo a quo causatur in subiecto, si igitur remissio est in gloria unum accidentale superveniens, ut passio doloris, quemadmodum con- Bad. 222vM animae Christi, il1ius causa investiganda est ex I parte illorum a quibus tingit in nobis retractio voluntatis ab obiecto delectabili valde, ne per Zucc. 337" habet causari in ipsa. Gloria I autem fruitionis in anima non habet amorem feratur in ipsum, sed conditionaliter ipsum potius detestetur. causari nisi a duobus, scilicet ab obiecta sese tamquam fruibile virtuti Quale delectabile est ipsum vivere naturaliter, et deliberative amatum, a N' 147'" frui-Itivae in anima praesentante, ut ipsum attingat per intellectum et 30 55 quo retrahitur voluntas in dire passis, secundum quod dicit PHlLOSOPHUS voluntatem quibus fruitur, et a subiecta, scilicet ab ipsa anima recipiente I in Ill° Politicae: «Inest aliqua boni particula et secundum ipsum vivere B 160" in se obiectum. solum, si non diris secundum vitam excedatur valde. Palam autem quod Primo modo non potest fieri in gloria fruitionis diminutio nisi perseverant multa mala passi multi hominum, inviscati ad vivere, tamquam subtractione, ut scilicet ipsum obiectum non se repraesentet omnino existente quodam solatia in ipso et dulcedine naturali.» Ista causa potius uniformiter sicut prius. Quod non potest poni, quia non est ratio quare 35 60 contigisset in ipsa Christi I passione ante animae separationem, quae A 169' obiectum hoc ageret, eo quod ipsa animae bona voluntate qua passionem tamen non retar-Idavit animam coniunctam, sicut alias poterit videri, W 179 sustinuit, potius meruisset, ut se amplius manifestaret et gloriam eius quaestione mota super hoc, quare multo minus neque separatam. augmentasset, si possibile fuisset. Aliud vero posset esse retractivum interius naturale, quod tangit Si autem causa diminutionis contingat ex parte subiecti, scilicet AUGUSTINUS,«scilicet naturalis appetitus animae ad unionem cum ipsius animae, hoc non potest fieri nisi retractione aut abstractione. 40 65 corpore». Sed istud, ut videtur, non potest esse causa sufficiens retra- Retractione, ut scilicet anima per aliquid ei superveniens retrahatur hendi animam ne ferat ur omnino in obiectum sicut prius, quoniam talis H 205" secundum vires intellectus et voluntatis ne omnino feratur I in obiectum appetitus pure naturalis est et in essentia animae, qua habet corpus E 161vb per I cognitionem et amorem sicut prius, et per hoc retardatur in suis actibus quibus fruitur. Et ex hoc gloria fruitionis diminuitur, quemad- modum in ascensu levis diminueretur velocitas motus sursum si esset ei 45 annexum aliquid retrahens, et per hoc ipsum retardatur, ne toto nisu quo ABCDEHIN'W posset, feratur in motum, sicut ferretur si non retraheretur. Et est causa 48 Genesim] ad litteram addo I 49 suis] sui H sui sed in suis eO'T. 01. man. E 50 re- tardandum] retardandam D 51 accidentale] accidentalem EH accidentalem sed in ABCDEHIN'W accidentale eO'T. C 51 superveniens] subveniens CH subveniens sed in superveniens eorr. i. m. 01. man. E 51-52 contingit] contingat CEHI 52 obiecto] absoluto CEHI 52 delectabili] debili sed exp. eI delectabili i. m. man. eorr. A 54 vivere] i. m. man. eorr. A 55 in] om. BCDEHIN'W 57 diris] dixis('!) C dixeris E viris H 58 invis- 23 gloria] gloriam E 23 fruitionis] frui tione sed in fruitionis eorr. C fruitior H 23 acci- cati] om. N'W 59 naturali] om. N' 60 ipsa] anima BCDEHIN'W 60 Christi] in dens] accidentalis sed exp. eI acci dens i. m. man. eorr. A 23 sit] fit B 24 diminutio] addo sup. lin. E in addo N'W 61 non] se addo sed exp. E 61 retardavit] retardant sed diminutione sed -ne exp. A 25 autem] enim BCDEHIN'W 25 non est] i. m. man. -nt exp. eI -vit sup. lin. man. eorr. A retardant HI retardant sed in retardavit eorr. C eorr. A 26 causa tur] causatus H 26 inI] a B 26 si] sibi EH 28 non] om. B 61 alias] alios H aliquos B aliquis D 62 quare] aliquis(?) sed quare i. m. 01. man. E 29 ab] om. I 29 obiecto] absoluto EHI absoluto sed in obiecto eorr. C 29 virtuti] 62 neque] nec I 63 retractivum] retractativum CEHI esse addo sed exp. N' 65 Sed] irer. sed dei. C 31 ipsa] ipso BCE ipso sed in ipsa eorr. D 34 ut] om. C 35 uni- sup. lin. man. eorr. A 65 istud] illud N'W 66 omnino in obiectum] in obiectum formiter] -formi- sup. lin. man. eorr. A 36 animae] anima N'W 36 qua] contra H omnino H 67 appetitus] quare addo sed exp. B 67 animae] a re EH contra sed qua i. m. E 37 meruisset] venisset I venisset sed meruisset i. m. 01. man. E venisset sed veni- exp. er meru- sup. lin. eI i. m. 01. man. C 40 potest] habet CHI habet sed potest i. m. E 40-41 aut ... Retractione] om. (holll.) H 41 Retractione] om. B 42 omnino] sub. lin. E om. CH 43 retardatur] retardetur N'W 44 fruitur] frua- 48-49 Cf. Ibid.; supra, p. 57, 6-1 I. 56-59 ARIST., POIiI., III, C. 6 (transI. Moerb., ed. tur BCDEHIN'W 44 diminuitur] diminueretur W diminuatur CN' 45 sursum] F. SUSEMIHL,p. 175, lin. 4-6; 1278b 25-30). 61 Henrieus alludilne hic ad possibilem cursum B 45 si] a posteriori, s- addo sed exp. A 46 et] 0111. N' 46 retardatur] quaeslionemfU/uram? Cf. Quodl. VII/, q. 7 (ed. 1518, f. 311X-312C; ed. 1613, II, f. 16ra- retardantur sed -n- exp. A retardantur N' retardaretur W 47 in] non B vb). 64-65 AUGUST.,De Genesi ad iiI/eram., XII, C. 35, n. 68 (CSEL 28, 432; PL 34, 483). 60 QUODLIBET VI QUAESTIO 5 61 suum substantialiter I perficere, qualis e conversa est in essentia corporis potentiis eius aut ab ipsa substantia eius. Non a potenti is, quia potentiae tamquam in principio materiali ad animam, ut ad formam qua perfi- illae quae sunt intellectus et voluntas, ex hoc habent vigorem quo ciatur. Et est solum quaedam habilitas naturalis ad mutuam unionem, et 70 95 possunt in suos actus, quod sunt abstractae a materia et in substantia per hoc quasi principium inclinativum ad unionem, sed nec proprie immateriali, ut alibi declaravimus. Nunc autem in anima I separata non N' 14' incIinativum, quia nullo modo habet rationem principi i motivi ad minus sunt abstractae quam in coniuncta, immo videretur alicui quod Zucc. 337 vb unionem id in quo est, neque per accidens, quale est I in gravibus et magis, quia «corpus, quod corrumpitur, aggravat animam», ut dicit Sa- levibus, neque per se, quale est in animatis. Non enim ullo modo pientia VIUO. I Si ergo aliquid abstrahitur ab anima, quod sit causa E 162 dependet a voluntate ut est voluntas, secundum quod est in anima 75 00 praedictae I retardationis, illud non videtur posse contingere nisi ex B 160 separata, sicut neque secundum quod est in corpore. Et est huiusmodi parte substantiae animae, a qua tamen nihil videtur subtrahi ex sua appetitus similis appetitui naturali voluntatis ad bonum simpliciter, separatione, cum secundum suam substantiam omnino sit incorrrupti- quem habet, nihil omnino volens, unde est aequaliter in dormiente et in bilis. Nullum igitur, ut videtur, fit impedimentum retardationis animae vigilante. Unde et e converso voluntas ut voluntas est, et actu volens, in separatae a perfectione suae fruitionis, non solum ex parte animae suo actu ab illo appetitu in nullo dependet, quare neque retrahitur aut 80 5 Christi, sed nec ex parte aliarum. C 167" retardatur. Quod sentiens AUGUSTINUS non dixit absolute I quia inest I Quod tamen necesse habemus ponere, et si sit occultum, secundum Bad. : ei naturalis quidam appetitus, sed sub disiunctione dixit: «sive alia AUGUSTINUM, circa animas aliorum et ostendere illud non esse in anima latentiore causa», quae in rei veritate investiganda est. Christi separata sicut in animabus aliorum, si velimus sustinere quod in Bad. 222vO I Non ergo potest esse diminutio gloriae fruitionis in anima Christi nullo fuerit eius gloria diminuta ex separatione, quod re vera necesse separata subtractione aliqua ex parte obiecti, neque retractione aliqua 85 IO habemus ponere circa animam Christi, ne voluntaria mors sua, quae ex parte subiecti. Oportet igitur, si sit, quod sit tertio modo, scilicet potius debuit I esse in gloriae augmentum, vergat ipsi in detrimentum, ut W 18( ex parte subiecti alicuius ab ipso subtractione, quo subtracto, vis sua sic in eo quod aliis «lucratur, animae suae detrimentum patiatur», contra I 113'" qua I ferri debet in obiectum, diminuitur, propter quod necessario suasionem evangelicam. H 205'b retardatur ne tanto fervore I feratur in ipsum sicut prius. In subiecto Unde, etsi in aliis animabus nullam aliam causam dictae retardationis autem quod est anima, non sunt nisi duo essentialiter, scilicet eius 90 15 latentiorem possemus invenire quam dictum naturalem appe-Ititum et Bad. 2 substantia et eius potentiae, quae sunt intellectus et voluntas. Substrac- incIinationem, potius diceremus quod ad tempus a sua incIinatione erat tum igitur ab anima in separatione a corpore aut substractum est a ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 93 potentiis]possibilissed in potentiis CO/T. B 93 aut ... potentiis]i. 111. sup. ai. man. C 70 solum quaedaml inv. DN'W 71 quasi] quod W 71-72ad ... inc1inativum]om. 94 et voluntas]i. 111. man. eorr. A 96 immateriali]materialiN'W 96 ut] aut sed in ut (ham.) HI i. m. Ei. m. eI sub. !in. C 71 ad unionem] om. C 73 unionem] in addo C eorr. I 97 coniuncta] communimenta(?) CE 97 videretur] videtur CDEHI 99 73 neque] nec I 74 ullo] nullo BCIW 76 sicut] patet addo sed exp. I 76 est'] et aliquid] 0111.E 99 sit] si sed in sit eorr. D I animae] om. N'W 2 cum) tamen E est addosed exp. C 77 bonum]apud(?) addo E 78 nihilomnino] inv. N'W 78 vo- secundamaddo sed exp. D 3 fitlsit BCDEHI 4 suae] om. H 5 aliarum]alia sed in lens]voluntate sed exp. eI volensi. m. man. eorr. A 78 in2]om. W 79 ut voluntas]i. aliorum mul. aI. man. E 6 necesse habemus] inv. N'W 6 occultum] ser. sed in m. ai. man. E 79 voluntas] iler. sed exp. A 80 suo] solo sed exp. eI suo i. m. man. occultatum(?) mul. sup. lin. E ex parte addo i. m. E 7 animas aliorum] inv. N'W 7 eorr. A 80 neque]nec I 82 naturalis quidam] inv. C 82 sub] om. B 84 Non] alioruml sive addo E 9 fuerit] fiunt EHI II augmentum] verbat(?) addo sed delo Non esse i. m. E 84 essel om. CEHI 84 gloriae] om. N'W 85 subtractione] om. C Il ipsi] Christo C 12 aliis] aliquis(?) A 13 suasionem] rationem I 14 in HI i. m. E 85 subtractione aliqua] i. m. ai. man. C 85 aliqua'] aii- sup. !in. E qua I aliis]iter. sed exp. E 15-1'6 quam ... inc1inationem]. 111. man. eorr. A i 15dictum]ser. quae H 85 obiecti]subiecti sed in obiecti eorr. C subiecti BEHI 85 aliqua2]alia I sed in dicit lI1ul. E quae H 86-87Oportet ... subiecti] om. (ham.) HI 86 si sit] exp. D 87 ab IpSO] om. HI i. 111. CE 88 necessario]natura H 91 potentiae] ille addo i. 111. E 91 et 96 Cr. HENRICUS DEGANDAVO, Quod/. IV, q. 7 (ed. 1518,r. 96rH; ed. 1613,I, r. 15Irb); voluntas] i. 111. man. eorr. A 92 aut] ab addo i. 111. ai. man. C Quod/. V, q. 14 (ed. 1518,r. 174rV-179vG; d. 1613,I, r. 259rA-265rB). e 98 Sap. IX, 15. 6-7Cf. AUGUST., Genesi ad Lilleram, XII, C. 35,n. 68(CSEL28,432;PL 34,483); De 82-83 Ibid. cf. eliam supra, p. 60, 82-83 eI p. 57,9. 12 Mauh., XVI, 26. 62 QUODLIBET VI QUAESTIO 5 63 suspensus, si possibile fuit suspendi, aut ipsa voluntas in actu fruitionis naturam naturaliter existere in alio ut aliquid eius. Propter quod natura per aliquod donum fortificabatur, quantum ex huiusmodi inclinatione humana dicta est esse assumpta a Verbo, non suppositum, quia etsi nata esset impediri, quam poneremus animae Christi gloriam fuisse nata fuit existere in se si non fuisset assumpta, et sic propriam habere diminutam. 20 rationem suppositi, tamen numquam fuit in se existens separata, sed I B 16C Bad. 223'Q Zucc. 338" I Dicimus igitur quod alia causa est ab omnibus praedictis super dicta 45 simul formata et in supposito Verbi assumpta. In natura autem humana, retardatione in aliis animabus, quae non est in anima Christi. Ad cuius ut pura est secundum se in aliis hominibus a Christo, ratio suppositi, cui investigationem sciendum est quod in omni actione procedente ab agente per se debentur actiones intelligendi et volendi, sistit in duplici natura, per principium activum existens in eo est duo considerare ex parte scilicet in composita ex anima et corpore, ita quod anima, etsi posset esse agentis, scilicet id quod agit et id quo agit. Id quod agit est res ipsa 25 separata secundum se existens, semper tamen I nata est existere in alio, ut C ]6' habens rationem suppositi, et secundum quod rationem suppositi habet; 50 in corpore, et contra suam naturam est et naturalem eius inclinationem, id autem quo agit, est illud quod est principium absolutum formale in quod sit extra corpus. Anima ergo, etsi in se separata existat, perfectam ipso, rationem suppositi non habet, sed diminuti tantum. Unde, et alibi determinavimus quod in divinis non est agere nisi Nunc autem ita est quod, quandocumque aliquid alteri convenit suppositi secundum quod est suppositum, et non est formae, quae est 30 secundum aliquam rationem, si sit in ipso ratio illa diminute, diminute ei ipsa divina essentia, nisi sicut eius quo agit suppositum, et hoc in 55 illud convenit: verbi gratia, si actio videndi convenit oculo secundum quantum ipsa essentia sub ratione alicuius attributi habet rationem quod est compositum ex vi visiva et organo, si alterum deficeret, aut potentiae. Quia igitur, ut patet ex iam supra I inductis, ex parte animae diminute ei conveniret actio, aut nullo modo. Cum ergo actio intelligendi ut forma est et sub ratione potentiae est principium intellectualis et I et volendi per se convenit homini ut est suppositum I subsistens in E ]6; voluntariae operationis, nullam est invenire causam dictae retardationis. 35 composito ex anima et corpore, et non nisi ut est subsistens in tali Postquam ergo necesse habemus eam ponere, necesse habemus eam 60 composito, in aliis hominibus a Christo, altero illorum abstracto, aut non investigare ex parte animae sive agentis ut natum est habere rationem convenit ei illa actio, aut diminute ei convenit. suppositi, et per hoc agentis princi palis. Abstracto ergo corpore ab anima in aliis hominibus, actio in-Itelligendi W 18 Bad. 223'R I Est igitur sciendum ulterius quod ratio suppositi est in creaturis, quod hominis ut est hominis, I aut omnino non convenit animae manenti, aut N' 14 H 205V& existat in se separatum a quolibet alio, nec natum sit secundum I suam 40 diminute ei convenit; nullo autem modo ei convenire non potest. Cum sit ABCDEHIN'W ABCDEH[N'W 17-19 si ... impediri] i. m. il/f man. corr. A ]7 possibile] i. m. E om. H[ 17 possi- 4] eius] quod addo C 41 natura humana] il/V. B 42 assumpta] sumpta EH sumpta bile fuit] om. sed fuit possibile i. m. ai. man. C 18 per aliquod donum] aliquo dono sed in assumpta CO'T. C sumpta sed exp. [ 42 Verbo] sumpta addo [ 42 etsi] et- sup. BCDEHIN'W [8 quantum] quoniam EHI quoniam sed quantum i. m. E 19 esset] lin. C 42-43 etsi nata] et finita sed finita exp. et -si nata i. m. E 43 fuit] fiunt H -t sup. lin. man. corr. A 2[ super] supra D 23 actione] iter. H 23 procedente] fuerit B 44 tamen] tantum sed in tamen corr. A cum V 44 numquam] umquam N' praecedente H 25 id' ... agit2] i. m. ai. man. C 25 id'] illud C 25 id'] illud CW 45 simul] illis BCDEHI 45 In] om. I 46 pura] puta sed in pura corr. C 47 et 25 et ... agit'] om. (ham.) BHI i. m. E 25 ipsa] om. E 26 et] iter. D 26 suppositi volendi] om. N'W 47 volendi] movendi H 47 natura] et ita sed in natura corr. C et habet] inv. W 27 id] illud N'W 27 absolutum] absolute I 29 determinavimus] ita et natura sup.lin. ai. man. E et ita HI 48 anima] om. E 48 etsi] tamen sed exp. eI determinamus E 34 potentiae] ut addo i. m. ai. man. C sub qua addo N'W 34 et] ve] I etsi sup. lin. D anima addo i. m. ai. man. E 49 semper] om. N'W 51 quod] om. H 35 voluntariae] voluntate sed in voluntariae corr. DE 35 nullam] nulla EI 35 retar- 51 existat] existit sed in existat corr. E 52 diminuti] (cf. infra, p. 64,85) diminutum N' dationis] et addo H 36 necesse] habens addo sed exp. W 38 principalis] principa- diminutam W 54 ipso] ipsis sed in ipso corr. CE ipsis HI Christo B 54 diminute] liter CEHIN'W 39 Est] om. CEHI 40 in se separatum] inseparatum sed in- exp. et di minuta sed in diminute corr. B 54 ei] enim sed exp. et ei i. m. E 54-55 ei illud] in se i. m. man. corr. A 40 sit] i. m. E inv. N'W 55 convenit] contingit W 55 convenit] i. m. E 56 alterum] alteram EH 56 aut] autem E tunc addo BCDEHIN'W 57 conveniret actio] inv. BCDEHIN'W 57 conveniret ... actio] om. (ham.) H 57 actio'] i. m. man. corr. A 58 et volendi] sub 29 Cf. HENRICUSDE GANDAYO,Quaes/. ordo (Summa), arI. 39, q. 4 (ed. 1520, I, f. 247vC- lin. ai. man. E om. CHI 59 composito] composita CDH natura addo i. m. C 59 in 247vD; ed. 1646, II, p. 632a-633a); etiam J. GOMEZ-CAFFARENA,Cronologia ... , tali] nihil N' 60 altero] alto B 61 actio] modo addo I 63 ut est] inest B p. 120. 33 Cf. supra, p. 60, 91-61, 5. 63 non] om. N' 64 autem modo] inv. N'W 64 non] sup. lin. CI i. m. E om. H 64 QUODLIBET Vl QUAESTIO 5 65 Zucc. 338rb substantia abstracta a materia, convenit I ergo ei, sed diminute, et hoc 65 volendi secundum duplicem naturam, non subsistit per se nisi in natura non quoad aliquod unum genus intelligendi, scilicet per phantasmata, 90 divina, I ita quod, quocumque I modo partes naturae humanae ab B 16C H 20~ sed quoad quodcumque genus intelligendi, sive per phantasmata, sive invicem separentur, semper tamen perfectam rationem suppositi habent per species aut habitus acquisitos absque phantasmate, sive per species in divino supposito, quod numquam reliquit, quidquid humanae naturae innatas aut habitus ad modum angelorum, sive in divina essentia; de ab initio sumpsit. Quantum est ergo ex ratione suppositi, in anima quibus infra erit sermo. Non est enim aliquis modus intelligendi cuius 70 Christi separata a suo corpore nulla est ratio imperfectionis ad elicien- ratio est anima humana, quae non sit per se hominis ut suppositi 95 dum actum intelligendi aut volendi. Qualis quidem imperfectio, ut intelligentis. dictum est, est in anima separata puri hominis, propter quod, etsi anima Quod autem diminute animae separatae convenit, hoc non est nisi quia hominis puri, I separata a suo corpore, retardetur in aliquo a perfectione D 14 non est in ipsa personalitas sive ratio suppositi perfecta, quae requirit fruitionis propter defectum sui corporis, anima tamen Christi in hoc subsistentiam in natura composita ex corpore et anima, ad hoc ut 75 nullo modo potest retardari. intelligens vim habeat ut perfecte secundum suum actum feratur in 00 I Est tamen advertendum quod amma pUrI hominis SIC retardatur Bad. obiectum. Licet enim corpus non sit ratio intelligendi supposito subsis- separata a perfectione fruitionis, quod non tam perfecte feratur per tenti in composito ex anima et corpore, vis tamen perfecte intelligendi actum in suum obiectum, quantum ferretur suppositum completum, si non inest nisi tali composito. Et hoc communiter, et ab anima et a ipsa esset in corpore. Et hoc I contingit non tam propter defectum Bad. corpo're simul compositis, ita videlicet quod, si anima non fuerit subsis- 80 corporis, quem patitur anima Christi separata quantum animae aliorum, I II3'b tens in tali supposito I neque in aliquo alio aliam rationem suppositi 5 sed propter defectum I perfectae personalitatis, quem non patitur anima A 17, habentis, nullo modo perfectam rationem intelligendi aut volendi habere Christi sicut animae aliorum, ut dictum est. Non autem quod aliquod poterit. Est igitur in anima separata puri hominis ratio, quare retardatur impedimentum sentiat quin feratur in obiectum, quantum naturae suae ne perfecte feratur per suam actionem in obiectum fruitionis: quod gradus, et gloriae requirit: aliter enim perfecte appetitus eius non scilicet non subsistit nisi in imperfecta personalitate, et hoc ex corporis 85 satiaretur, nec voluntas eius voluntati divinae omnino conformaretur. abstractione, quod requiritur in natura quacumque ad hoc ut perfecto actu feratur in suum obiectum. IO < AD ARGUMENTA> In Christo autem ratio suppositi, cui debentur actiones intelligendi et Per dicta patent obiecta utriusque partis. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 65 substantia] sub D 69 habitus] habitis(?) sed in habitus corr. E 69 divina] esse addo sed exp. C 70 infra] iustra sed exp. eI infra i. m. 01. man. E 70 est enim] inv. BCDEHIN'W 71 quae] scr. sed in qui mul. C 71 per se] pars HI 73 ani- 89 in] i. m. 01. man. C om. BDEHIN'W 94 imperfectionis] perfectionis B 94- mae separatae convenit] convenit anim'ae separatae BCDEHIN'W 73 nisi] om. W 95 eliciendum) deliciendum sed in eliciendum corr. E deliciendum H 95 intelligendi] et 75 ex] et sed exp. eI ex sup. lin. D 76 perfecte] perfecto BEHI perfectum D con! C addo sed exp. E 95 aut] ut sed in aut COf/". C ut EH 97 separata) separa- 76 suum actum] inv. BCDEHIN'W 78 anima et corpore] corpore et anima DN'W to E 97 retardetur] retardatur B 97 a] om. B 99 potest retardari] inv. H 79 inest] est DN'W 79 a] om. N' 80 fuerit] fiunt H 81 supposito] suppositum 00 Est tamen advertendum] Advertendum tamen est I 00 anima] Christi addo sed exp. H vel composito addo i. m. 01. man. E composito sed in supposito corr. B 81 neque] C Christi addo EH I quod] quia EHI 2 quantum) aliam(?) H aliam(?) sed exp. eI in nec I 81 alio] alia sed in alio corr. E 82 habentis] habentibus N'W 82 habere] quantum i. m. E 3 tam] tamen sed dei. eI tam i. m. 01. man. E tamen CEI 5 per- animae B 83 poterit.] Anima tamen nulli est perfecta ratio intelligentis nisi supposito fectae] a addo B 6 quod] sup. iiII. D 8 requirit] requiritur sed requirit i. m. 01.man. C subsistenti in composito ex corpore et anima, et ut ipsa existit in corpore ut actus et requiritur EHI 9 satiaretur] satietur sed in satieretur mUI. C satietur EHI 9 con- perfectio eius. addo sed va- cat superscrips. A 85 imperfecta] perfecta sed in imperfecta formaretur) -re- i. 111. 01. mali. C 11 obiecta utriusque partis) utriusque partis obiecta corr. C perfecta BDEHIN'W 86 quacumque) om. W 87 feratur) feratas(?) sed in CDEHIW partis utriusque obiecta B feratur corr. E feratas(?) H ferat I 88 autem] aut I 69-70 Cf. infra, p. 68, 66-(69,)82. 95·96 Cf. supra, p. 63, 45-52. 6 Cf. supra, 64,88-65,99. 66 QUODLIBET VI QUAESTIO6 67 actum nisi informatum forma sui activi. Et hoc non solum in acti vis et QUAESTIO 6 passivis I corporalibus, sed etiam in activis et passi vis spiritualibus, B 161ra cuiusmodi sunt voluntas et intellectus, eo quod nulla creatura est ex se UTRUMSUPPOSITUM DIVINUMPOSSET ASSUMEREHUMANAM 30 secundum actum ratio omnium suorum obiectorum simul, ut visus NATURAM ABSQUEEOQUODFRUATUR omnium colorum aut intellectus omnium intelligibilium: hoc enim soli Zucc. 339ra I -Sequuntur quaestiones duae de Deo in respectu et comparatione ad divino intellectui convenit, quia secundum DIONYSIUM«Dei esse est esse naturam assumendam. Quarum prima erat, utrum suppositum divinum 5 omnium entium». posset assumere humanam naturam absque eo quod fruatur, secunda Obiectum autem prae-Isens fit voluntati ut principio activo per hoc H 206'a E 162" vero erat, utrum I plures personae possent assumere unam et eandem 35 quod praesens factum est intellectui ut principio passivo: voluntas enim C 167va naturam numero. I non fertur nisi in bonum cognitum. W 180va Circa primum arguitur quod sic, quia divinum I suppositum posset I Obiectum autem praesens potest esse dupliciter: uno modo per modum Bad.223v) assumere humanam naturam puram absque omni dono gratiae, quod IO passionis seu dispositionis transeuntis; alio modo per modum passibilis patet, quia posset assumere naturam inanimatam, quae non est suscep- qualitatis et habitus permanentis. tibilis doni gratiae. Fruitio autem non fit a creatura sine gratia. Ergo etc. 40 Primo modo obiectum est praesens potentiae per essentiam et existen- Contra. Unio maior est humanae naturae cum divina in unitate tiam suam extra ipsam. Et hoc modo est praesens omnibus potentiis personae, quam sit illa quae est per donum gloriae. Quare, cum illa quae materiali bus aut a materialibus dependentibus, quemadmodum sensibile minor est, sufficit ad fruitionem, multo fortius et illa quae est maior. 15 extra est praesens sensui particulari et intellectui nostro in phantasmate, Ergo etc. ita quod nec sensus noster nec intellectus potest operari sine tali 45 praesentia obiecti I sui, et per consequens neque appetitus aut voluntas. Zucc. 339' < SOLUTIO> Secundo modo est obiectum praesens potentiae in habitu vel in similitudine conservata in ipsa potentia et ad generat a per actionem I Quaestio ista non quaerit nisi utrum habitus aliquis gratiae vel gloriae obiecti primo modo in ipsa praesentati, quemadmodum similitudines requiritur in natura assumpta ad actum fruendi. Unde oportet hic videre sensibilium sunt in imaginatione, quibus animalia imaginantur obiecta necessitatem ponendi habitus in natura intellectuali, et per hoc patebit si 20 50 absentia, sub ratione tamen particularis sicut ea sentit sensus. oporteat eos ponere in natura assumpta ad actum fruitionis. Bad. 223vV I Et est in hoc magna differentia ex parte intellectus et voluntatis. Ad cuius intellectum sciendum est quod natura tam potentiae activae ABCDEHIN'W quam passivae est in creaturis quod non I potest aliqua earum exire in actum nisi ad praesentiam sui obiecti, ut in quod agat potentia activa et a 25 27 nisi] om. W 27 activis]etiam addo D 27 et] in addo D 28 corporalibus]et in quo informetur potentia passiva, quia nullum passivum potest exire in addo sed exp. D 28 sed] si H 28 etiam in] om. D. 28 etiam] om. N'W 29 cuiusmodi] cuius DEHI 30 actum] non(?) addo sed exp. I 30 obiectorum] subiectorum I 31 soli] solum C dicitur addo sed exp. B 34 fitl con! A sit HN' ABCDEHIN'W 34 ut] aut sed in ut corr. B in N' 35 intellectui] intellectum C 37 dupliciterJ- duplex CEI 38 seu] sive BCDEHIN'W 39 et habitusl iter. W 40 potentiael personae I 40-41 existentiam] essentiam sed cxistentiam i. m. ai. man. C essen. tiam E 41 extra] essentia E 41 praesensl est addo I 42 a] om. I 44 intel- 2-3 Utrum ... fruatur] (cf. infra, 5-6) 4 ad] aut B 5 Quarum] Quartum B Quorum lectusl con[ C 45 consequens]quem I 46 est obiectum]inv. CEHI ad addo sed exp. E 5 prima] primum E 5 utrum] i. m. E 6 fruatur] feratur N' 7 plures EI aliquid addo CH 47 adgenerata] generationem sed in adgenerata corr. CE genera- personae] inv. N'W 8 naturam] materiam B 9 Circa] Ad I IO omni dono] tionem I 48 praesentati] i. m. man. corr. A 49 in] om. N' 49 imaginatione] inv. W 13 Contra] inter. sed exp. B 14 gloriae] gratiae E 15 quae] om. B imagine BD 49 quibus] alia addo sed exp. N' 50 sentit] sena(?) addo sed exp. I 18 gratiae vel gloriae]gloriae vel gratiae N'W 19 natura assumpta] inv. H 23 po- tentiae] quod addo E 24 quam] quod C 24 aliqua] alia sed in aliqua corr. C alia EHI 24 exire]exigeresed in exire corr. I 25 obiecti]subiectiB 26 exire]exigere 32·33 PS.-DIONYSIUS, De div. liam., C. 5, § 4 (Dionysiaca, I, 344-345,transI. Eriugenae; I PO 3, 818D). 68 QUODLIBETVI QUAESTIO6 69 Habitus vero cogmtlvl sunt in intellectu et habitus operativi in «deficiente sensu, deficil scientia necessario I secundum illum sensum», A 170v, voluntate, quos necesse est ponere in intellectu et voluntate, et non et quodam interius corrupto, scilicet organo phantasiae, necesse est in aliqua vi sensitiva, quia per se respiciunt intellectus et voluntas scientiam nostram omnino deficere. Et per hunc I eundem modum sunt B 161,b suum obiectum sub ratione universalis, omnis autem vis sensitiva sub habitus operativi in voluntate cuiuscumque voluntatis creatae: tantum ratione particularis. Similitudo autem impressa non movet nisi ad 55 75 enim potentiam in obiectum I inclinant, sed ipsum non praesentant, nec I 114'" particulare sub ratione particularis, propter quod in vi sensitiva est habitu suo potest uti voluntas, neque omnino aliquid operari, nisi speciei impressi o, et non intellectiva, sed loco specei habitus habet, praesentetur ei obiectum in intellectu. D 140'" quibus ad obiecta I sua inclinatur sub ratione universalis; quae etiam Habitus vero cognitivi in angelis et in parte intellectus nostri anteriori, est sibi ratio singularium, secundum quod alibi exposuimus. qua cognoscit sicut angelus absque sensuum adminiculo, non solum sunt Sed huiusmodi habitus non ad idem est in quolibet intellectivo, 60 80 ut inclinantes potentiam in obiectum, sed ut obiectum praesentantes, quoniam in quibusdam I est solummodo ad elevandum potentiam et secundum quod alibi exposuimus circa intellectum angelorum, et hoc inclinandum eam, ut de facili delectabiliter et expedite inclinetur ad non quodcumque, sed obiectum intelligibile creaturae solum. I Obiectum Zucc. 339 V • suum obiectum, cum mota fuerit praesentia sui obiecti, in quibusdam autem increatum, sicut non potest habere speciem propriam impressam vero sunt cum hoc ad praesentandum obiectum, ad modum quo species intellectui, quo praesen-Itetur intellectui quemadmodum sensibile per Bad.224'x imaginatione praesentat obiectum absens vi imaginativae. 65 85 speciem I praesentatur imaginationi, sic non potest habere habitum sese H 206'b Primo modo sunt habitus cognitivi in nobis acquisiti admininculo praesentantem, sed solum elevantem et inclinantem in obiectum si se sensuum in parte intellectus I nostri conversa ad sensus et phan-Itasmata. ipsum praesentare dignetur. Qui acquisitus esse non potest, nec talis Unde, quamquam sunt habitus cognitivi in intellectu, non existente in qualis est, naturaliter inditus ad cognoscendum et volendum verum et nobis phantasmate, nihil potest intellectus noster illo habitu cognoscere, bonum circa creaturas, sed est alterius generis, et gratuito supcrinfusus. neque potest omnino eo uti, propter quod secundum PHlLOSOPHUM 70 90 I Descendendo igitur ad propositum dicimus quod actus fruitionis in Bad. 224'Y hoc perficitur, quod obiectum I fruibile voluntarie sese repraesentat, et N' 148" ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W SI inI] sup. DEH sup. !in. 0/. man. I !in. 51 intellectu]intellecta ratio sed intellectu sup. !in. 0/. man. E 51etl sup. lin. E 51 habitus ... in] om. W 52 quos necesse]quorum necessitassed -rum exp. eI -s sup. lin. man. corr. eI -tas exp. eI -i in -e cor/". A 52 quos ... 71 illum] om CHI i. 1lI. E 72 phantasiae] phantasmate B 73 scientiam nostram voluntate] om. (ham.) DW 52 ponere] i. m. man. corr. A 52 in] sup. lin. H omnino] omnino scientiam nostram C 73 modum] i. 1lI. E 73 sunt] sint E sicut I 52 intellectu] intellectum sed in intellectu corr. H 53 aliqua] qua sed aliqua i. m. H 74 creatae] creaturae Bcreaturam addo sed exp. E 74 tantum] i.m. E creatam sed deloeI alia EI 53 aliqua vi] alia in sed delo eI aliqua i. m. ai. man. C 53 vi sensitiva] tantum i. 1lI. 0/. man. C 75 inclinant] inclinat I declinant sed in inclinant COIT. C insensitivaEI 53 quia] quod sed exp. eI quia sup. lin. man. cor/". A 53 se]recipiunt inclinavit N' 75 sed] ad sed deI. eI sed sup. lin. C ad sed exp. eI sed i. m. H addo sed exp. W 56 vi] sup. lin. H 56 vi sensitiva]insensitiva sed vi i. m. ai. man. E ad EI 76 potest] usu addo W 77 praesentetur] praesentur D praesentet C conf. insensitiva C non addo sed exp. A 57 impressio] impresso B 57 in] om. H sed in praesentetur cor/". 0/. lI1an. E 78 cognitivi] in intellectu addo sed exp. W 57 intellectiva] intelligentia sed in intellectiva corr. C intelligentia N' 57 habitus] 78 anteriori] vel su- addo i. 1lI. ai. man. C 80 ut] om. I 80 praesentantes] praesentes autem addo sed exp. CH autem addo EI 58 ad] i. 1lI. H sup. !in. 0/ man. C Olli. I sed praesentantes i. m. ai. man. C praesentes sed in praesentantes corr. DE 81 hoc] sup. 58 universalis]utilis sed exp. eI universalis sup. !in. D 59 est] sup. !in. posl sibi D est !in. B 83 autem] 0111. ' N 83 increatum] increatam C 83 habere] om. BCEI i. 1lI. addo N' 59 alibi exposuimus] inv. BCDEHIN'W 59 exposuimus] posuimus N'W ai. man. D sub. !in. H 84 intellectui ... quemadmodum] Olli. I i. m. H i. 111. ai. man. E 60 quolibet] in addo BD 61-62 potentiam ... inclinandum] Olli. (holll.) B 62 incli- om. sed habere intellectum sicut i. m. ai. llIan. C 84 quo] primo E 85 sese]ipsum nandum] inclinationem sed in inclinandum cor/". CE inclinationem I 62 eam] e addo C 86 sed ... inclinantem] 0111.(holll.) Ii. m. ai. man. C i. m. EH 87 praesen- converso sed exp. eI eam i. m. E eum N' 63 quibusdam] quibus sed in quibusdam cor/". tare] a addo sed exp. W 88 volendum] notandum E notandum sed exp. eI volendum i. ai. llIan. CE quibus HI 63 ad lJ iler. I 63 praesentandum] repraesentandum W 1lI. ai. man. C 90 Descendendo ... propositum] Ad propositum igitur descendendo I 66 habitus] cum addo sed exp. H 66 admininculo]dimininculo(?)N' 67 intellectus] 90 igitur] ergo N' 90 propositum] propositam E iler. sed exp. E 67 et] ad addo CEHI 68 quamquam] quemquam EH quod quam I 68 in intcllectu] i. 1lI. man. cor/". A 69 nihil]velI vel sed delo eI nihil i. m. 0/. man. C vel sed nihil i. m. E 69 noster] nostro sed in noster cor/". A om. N' 70 neque] 71 ARIST., n. pOSI., I, C. 18 (Rec. lac., Anon. sive 'Ioannis', Gerardi et Guill.; in ANON., A non B 70 eo] i. m. B illo N'W et addo sed exp. B 70 propter] i. m. EH Olli. CI AUCI. Arisl., ed. J. HAMESSE, 35,70; Iun!., I, f. 279A; 81a 38-40). 81 Cf. HENRICUS DE 70 quod] quia C GANDAVO, Quod/. V, q. 14 (ed. 1518,f. I74rV-179vG;ed. 1613,I, f. 259rA-265rB). 70 QUODLIBET VI QUAESTIO 6 71 iIlabitur virtuti intellectivae et eam immutat ad actum per apertam 15 operatur caritas, scilicet Spiritus Sanctus, mediantibus virtutibus, utpote speciem videndi. Et per hoc alIiciendo movet voluntatem ad se in ipsum actum fidei, id est credere fide media, et actum spei, I id est, sperare spe B 161 va transferendum, habitu nil ad alterutrum horum actuum operante, nisi media, aclUm vero diligendi sine alicuius virtutis medio». quod elevat potentiam, et disponit ut idonea sit cui obiectum praesen- 95 Si tamen in hoc minus iuste reprehenditur MAGISTER, dico re vera tetur, per hoc quod ex habitu prompta est et expedita ut in ipsum quod uni o in unitate personae necessario repraesentat obiectum sub inclinetur. 20 ratione fruibilis potentiae fruenti, ita quod per unionem iam dictam non Nunc ita firmiter tenendum putamus quod omnem elevationem et possit esse in essentia, I ut est essentia et natura ad perfectionem ipsius D 140vb habilitatem, quam potest facere habitus in potentia ut inclinetur in naturae assumptae, in quantum essentia quaedam est et natura, qua obiectum fruibile praesentatum, multo eminenti us operatur ipsa uni o 00 dicitur homo deificatus, quin simul et per quandam concomitantiam sit cum ipso fruibili in personae unitate. Unde MAGISTER in IO Sententia- in eius potentiis, ut habet essentia rationem cognitivi et volitivi, et ipsa rum, dist! 17., appellando Spiritum Sanctum caritatem dicit sic: 25 natura divina ad quam facta est unio, se habeat in ratione I cogniti et E 163" «Caritas dicitur motus animi, non quod ipsa sit motus vel affectio vel virtus voliti. Quemadmodum oculus corporalis, si natus esset videre visibile I C 168ra animi, sed quia per eam, quasi esset virtus, afficitur mens et movetur». sibi substantialiter impressum, si lux substantia-Iliter et ut forma Zucc. 339vb Quae quidem unio non solum inclinat potentiam in obiectum fruibile, 5 quaedam infunderetur oculo ad perficiendum ipsum secundum eius immo necessario ipsum repraesentat sub ratione fruibilis. Si enim substantiam in quantum habet rationem perspicui, non posset ei non obiectum huiusmodi non sic praesentaret qualitercumque, sive per 30 infundi sub ratione visibilis ad perficiendum ipsum, ut est visibile habitum sive per ipsum fruibile inclinans non sub ratione fruibilis sed quoddam, in quantum oculus habet rationem virtutis visivae. Licet enim W 181" sub ratione primi moventis, ut infra in quaestione I de bona fortuna isti sunt di-Iversi modi essendi in et perficiendi, unus tamen eorum H 206va amplius videbitur, actus fruendi non compleretur, etiam si ex voluntate IO necessario est alteri annexus. Unde et in beatis, qui finem ut beatificans ipsa cooperante, actum quo feratur in obiectum fruibile, motu gratuito est, primo et principali ter non attingunt nisi per potentiam intellectus et e1iceret, quemadmodum elicit ipsum in viatoribus non per virtutis 35 voluntatis, et habet esse in eis quia iIIabitur primo potenti is, concomita- habitum, etiam etsi sit habitu informatus, secundum quod dicit tive tamen necessario simul iIIabitur substantiae, beatificando non solum MAGISTER in Sententiis, ibidem subdens: «Alios actus atque motus beatum in eius potentiis, sed et in ipsa essent ia naturae intellectualis in ipso; unde et a beatitudine animae quam habet in natura et essentia sua, ABCDEHIN'W eo quod est actus et I forma corporis, procedit actus beatificationis A 170vb 92 illabitur] allabitur(?) sed in illabitur corr. E 92 immutat] initat(?) sed in immutat 40 quoad dotes corporis in ipso corpore secundum derivationem. corr. C 92 apertam] aptam EW 93 videndi] videndum ACDEHIN'W 93 in] ABCDEHIN'W exp. E 94 nil] ser. sed in nihil mut. E nihil B 95 ut] in N' 96 habitu] habi- ta N' 96 prompta] promta(?) D 98-1 Nunc ... unitate.] Signo i. m. (lillea verticali 15 scilicet Spiritus] illv. H 16 actum '] actu EHI 16 et actum] i/er. I 16 spei] sub tribus pUllctis) hic passus nota/ur. A 98 ita] autem BCDEHIN'W 99 habilita- speciei(?) N' 18 Si ". iuste] ser. ill ros. mall. corI'. A 20 fruenti] fruendi C tem] humilitatem EHI 99 facere] ferre W 99 ut] om. B 00 operatur] peratur(?) 21 essentia] iter. sed dei. A 21 ut] manifestum addo sed dei. A 21 essentia et] om. C sed ill operatur corI'. B 1 ipso] ipsa sed ill ipso corI'. B I in] om. W I I°] sup. in addo sed exp. C 23 deificatus] dinficatus(?) D divificus(?) C dirifinitus(?) B lill. mall. COIT. A 3 quod] om. I 4 afficitur] affinitur B 7 sic] om. C 7 prae- distinuitur(?) sed exp. eI difinitus i. m. H diffinitur HI 24 ut] non B 25 natura sentaret] repraesentaret I 8 ipsum] om. C 9 moventis] parentis B IO amplius divina] illv. DN'W 25 facta] om. W 29 non] habet addo sed exp. B 30 ratione] videbitur] illv. BCDEHIN'W IO compleretur] compaletur(?) sed in compaleretur(?) conf. sed ratione i. m. C 30 ipsum] secundum eius substantiam in quantum habet mut. E complaetur(?) sed ill complaretur(?) mut. C IO si] etsi CHI II cooperante] rationem addo (homoeoceph.: cf lin. 28-29) sed exp. H 31 virtutis] Om. HI i. m. operante N'W II actum] actu EHI 12 eliceret] eligeret CEI 12 elicit] eli- E i. m. aI. man. C 32 in] sup. lin. man. corr. A 33 necessario] necesse H 33 et] cum(?) sed in elicit corr. H 12 viatoribus] vitoribus(?) B mediatoribus sed ill viatoribus om. D 33 beatificans] beatificam(?) N' 35 eis] esse HI esse sed eis i. m. E esse sed ill corI'. C 13 etsi] si BCN'W 13 habitu] habitus BE ei mUI. C 35-36 concomitative] concomitante BDEHI concomitantem C 36 sub- stantiae beatificando] inv. H 37 beatum] om. B 37 et] eliam CEHIN'W 37 ip- 3-4 PETRUS LOMBARDUS, Sent., I, d. 17, c. 6, n. 18 (ed. Quaracchi 1916, p. 116; ed. sa] scientia addo sed exp. H 37 essentia] essentiae sed -e exp. A 38 et] etiam I Quaracchi p. 151; PL 192,569). 197], 9 cr. infra, p. 98, 61-(99,)74 14-17 PETRUS 39 est] Om. I 40 corporis] procedit ." beatiticationis addo (homoeoceph., cf lin. 39) sed LOMBARDUS, Seni., I, d. 17, c. 6, n. 18 (ed. Quaracchi 1916, p. 116; ed. Quaracchi 1971, p. exp. W 40 corpore] sub addo sed exp. N' 40 derivalionem] detirivationem(?) sed in 151-152; PL 192,569). derivationem corr. C divinationem N' I 74 QUODLIBET VI QUAESTIO 7 75 D 141ra tatis ad quam I assumitur, plane apparet quod ratio illa nihil cogit. Propter huiusmodi ergo causam natura assumpta ex ratione suae Deficit enim ex utroque latere, quia duplex est modus limitationis in limitationis non determinatur I illi personae sicut haec albedo I huic Zucc rebus, et duobus modis habet res esse in personalitate aliqua, et 45 corpori, et ideo limitatio sua, qua est hoc aliquid, non impedit quin simul W 18 secundum I utramque distinctionem illa propositio «Limita-Itum non 20 possit esse in pluribus suppositis. potest simul esse in diversis personis» in uno membro habet veritatem, I Verumtamen hic subdistinguendum de supposito. Est enim quoddam Bad. in alio vero non. suppositum absolutum a forma absoluta, et est quoddam respectivum a Est igitur sciendum quod est quaedam limitatio qua res limitatur ad forma rela~iva. In pluribus suppositis absolutis simpliciter verum est Zucc. 341 ,b idemnu-Imero in se formaliter, ex eo quod pertinet ad naturam et 50 quod nulla natura limitata possit esse simul, quia talia supposita sic sunt essentiam suam, nullo alio secundum rem addito, alia vero est limitatio, 25 diversa, quod quodlibet eorum est id quod est unum in se, et non aliud, qua res limitatur in alio in quo est, quod est extra naturam et essentiam nec aliquid eorum quae sunt in se est aliquid eorum quae sunt in alio. Si suam. Primo modo limitatae sunt naturae et essentiae substantiarum igitur eadem esset natura in talibus diversis suppositis, ipsa esset ipsa et creaturarum, quae natae sunt in se existere; secundo autem modo non esset ipsa, et essent contradictoria simul in eodem. Iimitata sunt accidentia per sua subiecta, limitatione, dico, tali qua res 55 I De pluribus vero suppositis I secundo modo, iterum subdistinguendum, Bad. habet esse una numero et singularis sub sua specie. 30 quia proprietas relativa distinctiva personae aut per se fundatur in A 17 De eo quod limitatum est secundo modo, scilicet per illud in quo est, essentia, quae ponitur I esse in pluribus suppositis, et quasi oritur ex illa, N' 14 verum est quod non potest esse in alio quam in illo, et ita non in pluribus, et sic per se subsistit in supposito constituto per illam proprietatem ut haec albedo non potest esse nisi in hoc corpore, a quo sumit relativam, aut nullo modo fundatur in illa essentia neque oritur ex illa, limitationem in sua singularitate. 60 quia non per se sed per accidens, convenit ei I subsistere sub illa H 20' Non sic autem est limitata natura humana a persona in qua assumitur, 35 proprietate in illa persona. sed ex sua natura et essentia, ita quod ex se, quia est ens et hoc aliquid, Primo modo non potest natura esse in pluribus nisi sit illimitata, sed rationem suppositi et personalitatis habet ab alio, quemadmodum cuiusmodi est natura divina, quae ex se singularitas quaedam est non si lapis unus numero existens in se assumeretur, suam numerationem suppositi, sed naturae. Et propter fecunditatem suam ut existit in una retineret et novam personalitatem assumeret. Differunt enim in una et 65 persona prima, necessario procedit per communicati'onem sub proprie- B 162" eadem re esse hoc aliquid I et esse suppositum vel persona: anima enim 40 tatibus relativis in plura supposita, secundum quod in parte expositum perfecte est hoc aliquid ex se, sive sit in corpore sive extra corpus, sed est supra in I a quaestione. Quae quidem fecunditas non potest esse nisi perfectam personalitatem non habet nisi in corpore. in natura illimitata, propter quod natura limitata non potest pluribus suppositis communicari distinctis relative relatione originis, quae ex illa ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 18 latere] i. m. E 19 aliqua] alia HI 23 igitur] ergo CEHI 23 quod] quae E 43 causam] horum(?) sed exp. et in i. m. I 43 natura assumpta] naturam assump- 23 limitatur] limitatio sed in limitatur corI'. N' 23-24 ad idem numero] i. m. man. corI'. tam EI 43 assumpta] propter quod addo sed exp. A 43 ratione] om. I 45 qua A 24 ex] om. CEHI 25 nullo ... addito] i. m. man. corI'. A 25 limitatio] limi- ... aliquid] i. m. man. corI'. A 47 hic) om. H 47 subdistinguendumJ est addo tationem sed in !imitatio corr. B 26 quod est] i. m. E 26 extra] ex E 28 creatu- BCDEHIN'W 47 quoddam] quaedam B eonf. C 50 !imitata] limitate sed in limi- rarum] i. m. man. corI'. A 28 autem] om. BCDEHIN'W 29 limitata] limitati sed in tata eorr. C 50 possit] posset CEHIN'W 50 supposita] om. CHI i. m. E 50 sic] limitata corI'. E 29 sunt] sup. lin. man. corI'. A 29 subiecta] substantia BHI 29- i. m. man. eorr. A habent addo sed exp. B 51 id quod est] iter. B 52 quae ... eorum) 30 res habet] habet res sed signis inversionis inv. B 30 singularis] singulariter C iter. sed dei. D 51-52 se ... in] om. (ham.) B 52 est] om. CEHI 53 igitur] 30 sub] sed una i. m. 01. man. E 31 illud] id DN' 32 verum est quod] i. m. man. ergo N' 53 talibus] talib- H 53-54 et' ... ipsa] om. (ham.) I 54 contradictoria] corI'. A 32 non '] i. m. D 32-33 in 1 •.• potest] iter. C 33 non potest] iter. contraria sed -ria exp. et -dictoria sup. lin. man. cor/". A 57 quasi] quod CEHI I 35 autem est] inv. N' 35 est limitata] inv. C 36-43 ita ... assumpta] propter 59 neque] nec I 63 cuiusmodi] cuius CE! -modi sup. lin. 01. man. D 63 natura quod sed exp. et ita ... assumpta i. m. inf man. corI'. A 36 en s] omnis B 37 sed] divina] inv. H 63 quae] per se addo sed exp. E per se addo CHI 65 prima] om. CW 01. man. H secundum sed sed i. m. 01. man. I secundum N' eonf C 39 enim] i. m. D 69-70 relatione ... oriatur] i. m. man. eorr. A 39 et'] in addo D 40 hoc] haec N' 40 anima] nam N' 66-67 cr. supra, p. 22, 51-(23.)95. 72 QUODLIBET Vl QUAESTIO 7 73 Quare, cum essentialior origo et processus sit ab essentia ad potentia& 65 dona gratiarum et virtutes in Christo debemus ponere, si unio sufficit ad quam e converso, quoniam potentiae oriuntur ab ipsa essentia, ut alibi eius glorificationem et fruitionem, de hoc alias poterit haberi sermo. exposuimus, si obiectum fruibile non potest obiective iIIabi in poten- Responsio quae solet dari ad argumentum in oppositum, quod «alius est tia < s > beatorum ut beatificans eas, quin simul illabatur essentiae ut modus essendi divinitatem in essentia et in potentia, propter quod non eam beatificans, multo fortius essentiae naturae humanae illabi non 45 oportet illam maiorem ponere, istam minorem», non valet I nisi quoad potest substantialiter per unionem, in hoc beatificando ipsam quantum 70 hoc, quod forma argumenti non tenet: gratia enim materiae necessitatem essentia potest beatificari ut est essentia, quin simul iIIabatur potentiis concludit, ut expositum est. intellectus et voluntatis, ipsas beatificando quantum beatificari possunt, quod non fit nisi per actum. Idcirco ergo, ut opinor, Deus non potest assumere humanam naturam absque eo quod fruatur, et hoc quia 50 QUAESTIO 7 impossibile est ipsam aliter assumi, et hoc non per impossibilitatem UTRUM PLURES PERSONAE DIVINAE POSSENT ASSUMERE ex aliquo defectu, sed ex immutabilitate perfectionis ex ipsa unione, UNAM ET EANDEM NATURAM HUMANAM NUMERO quemadmodum diximus supra impossibile aliud Verbum produci in divinis, non ex aliquo defectu, sed ex Verbi semel producti perfectione. I Circa secundum arguitur quod plures personae divinae possent unam Bad. 224vZ Zucc. 341" N' 148'b Nisi quidem hoc ponamus, circa naturam assumptam I aperta sequuntur 55 5 naturam humanam assumere, quoniam pluralitas suppositorum relativo- inconvenientia, videlicet quod sic assumptus posset usu bono liberi rum non repugnat unitati essentiae. Oppositae enim relationes sunt simul arbitrii per gratiam promereri fruitionem suam, et e converso malo usu in una divina essentia, sed ob aliud non potest negari quin una natura liberi arbitrii absque gratia posset I peccare I et promereri aeternam possit simul assumi a pluribus personis, cum possit sigillatim assumi a damnationem, ut vere posset dici quod Deus esset damnatus et in malo qualibet illarum. Ergo etc. obstinatus, quae absurda videntur. 60 IO In.contrarium est quod tunc natura una I numero limitata esset simul H. 206vb subsistens in pluribus, quod est impossibile, quia hoc est proprium < AD ARGUMENTA> divinae naturae, eo quod ipsa iIIimitata est. Ergo etc. Bad. 224rZ I Ad primum in oppositum, quod «fruitio non sit sine gratia, quae scilicet est habitus in anima», dicendum quod verum est in se aut in < SOLUTIO> praepollenti, qualis est dicta unio, ut expositum est; ad quid autem Ut puto, aliquando mihi visum est propter secundam rationem, quod Bad. 224vA 15 una natura humana a pluribus personis divinis assumi non possit, sed ABCDEHIN'W exquisitius inspiciendo ad naturam rei assumptae et modum personali- 41 Quare cum] Quarum tamen I 41 ab essentia] absentia E 41 potentias] poten- ABCDEHIN'W tialis H 43 potest] essentiae addo sed exp. A 43 beatorum] bonorum B 46 per unionem] ai. man. D 46 in] et CH 48 voluntatis] voluntas sed in voluntatis corr. ai. man. C voluntas EI 49 fit] sit N' 49 per] om. HI i. m. E 52 sed] si N' 67 Responsio] dicendum addo sed exp. C dicendum addo EHI vero addo BD 68 divi- 52 immutabilitate] immitate sed vel immutabilitate addo i. m. ai. man. C unitate sed nitatem] i.m. E deitatem N'W 68 in '] irer. I 69 istam minorem] inv. I 2- immutabilitate i. m. H 53 supra] sicut addo N'W 53 impossibile] est addo N'W 3 Utrum ... numero] (cr. supra, p. 66,7-8) 4 Circa] Sed ita D 4 possent] pos· 53 aliud] aliquod sed aliud i. m. H aliquod CEI aut N' 54 producti] productio E sint BCDEHIN'W iter. D 5 quoniam] quia N'W 6 enim] rationales addo sed exp. I producto H perducto(?) I 55 quidem] quidam sed in quidem corr. C 55 ponamus] 6 simul] om. CHI i. m. E 7 quin] quoniam E 7 natura] non W 9 possit] ponatur CHI ponatur sed in ponamus corr. E 55 circa] i. m. ai. man. E 56 usu possint CE IO quod] iter. C 12 illimitata] illiminata DI illumiata(?) EH 14 se- bono] inv. BCDEHIN'W 57 promere ri] promoveri B 58 peccare] et addo B 58- cundam] ser. in ras. man. con. A 15 humana] om. CEHI 15 personis divinis] ai. 59 aeternam damnationem] inv. BCDEHIN'W man. D 15 possit] possunt CEHI 16 exquisitius] exquisitiusis(?) sed in exquisitius corr. I exquisitivus EH 16-17 rei ... personalitatis] inter. in f I4lra sed va- cat superscrips. D 42-43 cr. HENRICUS GANDAVO, uaest. ordo (Summa). arI. 35, q. 3 (ed. 1520, I, r. 224rH; DE Q ed. 1646, II, p. 570a). 53 cr. supra, p. 20,16-22,50. 62-63 Cr. supra, p. 66, 9: 12. 64 Cr. supra, p. 70, 98-1. 67-69 cr. supra, p. 66, 13-16. 71 Cr. supra, p. 70, 98-(71,)33. , ' / 76 QUODLIBET VI QUAESTIO 8 77 natura oriatur, quia nec super eandem formam numero limitatam 70 suppositi alterius, eo quod personalitatem illam habet ab alio, non ex se possunt plures respectus numero fundari, ut supra unam albedinem sicut habet suam singularitatem, quia, ut dictum est, respectus ille qui numero non nisi una similitudo numero, licet per illam pluribus potest constituit personalitatem, non fundatur super naturam assumptam sed dici similis, quemadmodum aliquis pater plurium filiorum una paterni- 95 super illam ad quam assu-Imitur, nulla repugnantia omnino apparet in Bad. Zucc. 341vb tate in se I existente et fundata super unam vim generativam in se natura humana assumpta ab una persona quin possit assum i I ab alia vel W I; existentem refertur ad omnes filios habentes plures filiationes secundum 75 simul veli successive. Quare, cum impossibile non attribuitur Deo active I II' numerum eorum in se. respectu creaturae nisi ratione impossibilis in ipsa passive, ut habitum est D 141" Secundo autem modo. nihil, I ut videtur, impedit unam limitatam supra, postquam igitur nullum est repugnans aut impossibile ex parte ,naturam esse in pluribus suppositis relativis, quemadmodum unum 00 unius naturae creaturae quin possit, quantum est ex se et secundum se, subiectum existens sub pluribus accidentibus, super quae fundantur assumi a pluribus suppositis, nullum est simpliciter impossibile ex parte singuli respectus specie differentes, I bene I potest esse sub illis pluribus 80 divinarum personarum quin plures eandem naturam possint assumere. respectibus, ut, cum idem est album et cubitum, idem potest esse simile et aequale. Unde, etsi istae diversae relationes specie possent fundari super < AD ARGUMENTA> idem numero in re aliqua, quemadmodum paternitas et filiatio fundantur super eandem essentiam in Deo, eadem res secundum illa duo, quia ei Per iam dicta patent obiecta utriusque partis. accidit fieri unum cum illo super quod fundantur, posset dici album et 85 aequale. Bad. 224vD I Quia igitur natura humana assumpta ab una I persona, ab illa non QUAESTIO 8 B 162'b habet suam limitationem singularitatis in natura sua et essentia, neque UTRUM ANIMA SEPARATA RECORDETUR EORUM QUAE super ipsam per se fundatur relatio personae illius constitutiva, sed super NOVIT CONIUNCTA naturam aliam cui accidit ei uniri, neque ex eo quod assumitur ad 90 personalitatem unius, limitatur quin possit assumi ad personalitatem Sequuntur quaesita de creaturis. Et erant plurima de creatura animata, ZuC( 5 ut de homine, specialiter, et unicum et ultimum de creatura inanimata, ABCDEHIN'W ut de elementis. Circa hominem quaerebantur quaedam pertinentia ad hominem simpliciter, quaedam vero pertinentia determinate ad aliqua 70 limitatam) illimitatam BCDH libertatem sed exp. eI limitatam i. m. ai. man. E determinata genera hominum. Circa hominem simpliciter quaerebantur 72 non ... numero] om. (ham.) C 72 non] sit addo DN'W 72 nisi] sit BEl quaedam pertinentia ad eius essentiam, quaedam vero pertinentia ad eius 73 aliquis] potest addo sed exp. N' 74 in se existentem] om. N' 77 unam] una E IO possessionem. Et circa eius essentiam quaerebantur I quaedam princi- H 20 79 subiectum] secundum sed exp. et subiectum i. m. D 79 subiectum existens] inv. CHI 79 sub) sive(?} I 79 super) fieri E 79 fundantur] fraundantur sed in fundantur corr. D 80 respectus]respectu sed in respectus eorr. ai. man. I 80 specieI speciessed iII specieeorr. E 80 bene)unde CE non B 80 illispluribus] inv. CEHI ut ABCDEHIN'W addo sed exp. D 81 cubitum) cabitum(?} H 82 possent] possunt B 83 idem] ibidem EHI 83 aliqua] om. CHI 83 fundantur] fundatur CEH 84 secundum] 92 illam] om. W 97 impossibilelquod addo sed exp. A 98 nisi]in addo CH in addo per sed. exp. et secundum i. m. man. eorr. A 84 duo] Deo sed exp. eI duo sup. lin. man. sed exp. E 98 passivel passiva CEHI I suppositis] et addo B I nullum] impe- eorr. A 85 fieri] SI/p. iiII. mali. eorr. A 87 igitur natura] natura igitur sed signis dimentum addo sed exp. A I simpliciter]simplex CEHI in parte addo EI in parte addo iII versionis inv. D 87 natura humana] inv. B 88 limitationem] eonf. I 88 singu- sed dei. C in parte addo sed exp. H 2 divinaruml duarum et divinarum i. 111. ai. man. E laritatis] i. m. man. eorr. A 88 natura sua] inv. BCDEHIN'W 88 neque] ut C ut 2 naturam] 0111. CEHI non addo sed exp. A 4 obiecta utriusque partisl utriusque partis sed neque i. m. E ut sed nec SI/p. lin. ai. mali. I 89 per se] om. CI i. m. E i. m. ai. obiecta BCDEHIW 2-3 Utrum ... coniuncta] (cf. infra, 15-16) 5 de homine] sup. man. H 90-95 neque ... nulla] non sed exp. et dei. et neque ... nulla i. m. in! man. lin. man. eorr. A 6-8 quaerebantur ... hominem] om. (hom.) H 7-9 hominem ... eo;r. A 91 possit] possint CHI possint sed in possit eorr. E 91 ad] aliquid HI ad] om. (holl1.) N'W 7 determinatel ad quaedam i. m. E 7 aliqua] alia CE aliquid sed in ad eorr. C aliquid sed ad i. m. E 9 pertinential om. BCDEHIN'W IO possessionemlpassionem C 71 Cr. supra, p. 74, 31-34. 93 Cf. Sl/pra, p. 74, 35-42. 98-99 Cf. supra, p. 47, 58-(48,}91. QUODLIBET QUAESTIO 8 79 78 VI \ pali ter pertinentia ad animam, duo vero pertinentia principali ter ad Nisi enim anima haberet separata a corpore intellectu aIem operationem, corpus, et plura alia pertinentia ad coniunctum ex utroque. Circa impossibile esset eam separari a corpore: «nihil enim est destitutum animam hominis quaerebatur unicum pertinens ad animam separatam 35 propria operatione», secundum DAMASCENUM PHlLOSOPHUMet aliter a corpore, et plura alia ad animam corpori unitam. enim separata est otiosa, propter quod dicit PHlLOSOPHUS I° De in Illud unicum pertinens ad animam separatam erat, utrum anima 15 anima, «Si nulla est ei operatio propria, impossibile est eam I a corpore B 16 separata recordetur eorum quae novit coniuncta. separari». Quod etiam intelligat non intellecta in corpore neque per Et arguitur quod non, quia PHlLOSOPHUS in 1110De anima: quod dicit acquisita in corpore, patet ex animabus parvulorum, quae omnino «non reminiscituf». Si autem non reminiscitur, nec recordatur. Ergo etc. 40 nihil intellexerunt, nec idcirco aliquid I per operationem intellectualem E 16 Item. Notitia ab anima in corpore acquisita, sicut acqui ritu r per acquisierunt. A 17 phantasmata, sic per phantasmata exercetur, sed sine phantasmatibus 20 I Quomodo autem intelligant generaliter, de hoc non est I praesens Zucc quaestio, sed specialiter an separata intelligat ea quae intellexit existens C 16: non potest ullo modo acquiri, quare neque exerceri. Sed non recordatur per eam nisi utendo ea. Ergo etc. in corpore. Et hoc non I directe, sed an intelligat se intellexisse quae D 14 In oppositum est illud quod legitur Lucae XVI o de divite epulone, ubi 45 intellexit existens in corpore, actum intelligendi separatum reflectendo dicitur «Fili, recordare, etc.» Et sequitur quomodo recordatus est se super actum intelligendi con iun ct um : talis enim actus intelligendi reite- habere quinque fratres, etc. 25 rationem et conversionem eius per se super se ipsum, non autem super Item. Nisi anima se-Iparata per habitus acquisitos in corpore posset ipsum principale intellectum nisi mediante actu super quem reflectitur, N' 148vb recordari separata, frustra ergo essent illi habitus in ea. Quod non est importatur nomine recordationis. Et quia intellectus actum intelligendi 50 sequentem non reflectit super actum intelligendi praecedentem nisi ponere. intelligendo per eadem, sive sint species sive habitus, ut eiusdem modi < SOLUTIO> intelligendi I necessarium sit esse unum et alterum, non enim esset W 18 recordatio, si quod hic scit modo humano per habitus vel species Quod anima separata a corpore intellectualem habet operationem, 30 omnino ponendum, et cum hoc etiam de illis quae numquam novit, et de ABCDEHIN'W quibus nihil acquisivit in corpore per quod posset haberi illorum notitia. ABCDEHIN'W 33 haberet ... corpore] separata a corpore haberet N' 34 destitutum] a addo sed. exp. A a addo BCDEHIN'W 35 operatione] ratione E 36 est] ser. sed esset(?) sup. lin. ai. man. C 36 in] om. BCDEHIN'W 37 ei] om. I 38 separari] separata B separata 1I pertinentia ... principaliter] i. m. ai. man. D 11 duo] unicum sed exp ..e/ d~o sup. lin. sed in separari corr. E separativa esse C 38 etiam] om. B 38 intelligat] quod addo E man. corr. A Il pertinentia2] pertinens A om. BHIN'W om. sed pertmenlta I. m. E 38 neque] nec I 39 animabus] anima CHI anima sed in animabus corr. ai. man. E con! C II pertinentia principaliter] inv. D 12 Circal Ad I . 13 ani~am homi- 40 nec] neque I 40 idcirco] id circa N'W 43 intelligat] per addo sed dei. e/ nis] inv. CEHI 13 unicum] hominis addo sed exp. B 14 umtam] umtate sed In exp. A 44 an] i/er. i. m. E 45 existens] om. BCDEHIN'W 46 coniunctum ... unitam corI'. B 15 anima] Christi addo DN' 16 novit] noverit D 17 in] om. intelligendi] om. (ham.) I 49 importatur] importat C imperatur sed in importatur BCDEHIN'W 19 Item] Iterum EHI 20 sic per phantasmata] om. (ham.) N' corr. D 51 eiusdem] eius BCDEHIN'W 52 intelligendi] vel actum addo i. m. ai. 21 ullo] nullo C 21 neque] nec CDEHI 22 utendo] utenda sed in utendo corI'. E man. C 53 scit] sit EHI sit sed in scit corr. ai. man. C 23 XVI·] XVIII· sed -II exp. A XII" W 24 se] om. E 26 Item] Iterum CEHI 27 ergo] om. BCDEHIN'W 30 a corpore] om. CEHI 31 ponendum] est addo i. m. C est addo W 31 et 1] om. C 32 posset] possit CEHI 34-35 Cr. IOANNESDAMASC.,Defide or/h., (TransI. Burgundii, ed. E.M. BUYTAERT, . 13, C § 5, p. 59; PG 94, II, 853); ARIST., De an. I, c. 6 (in ALB. MAGNI Comm., ed. CI. STROlCK, p. 1l,lin. 69-70; in AVERR., De Anima I Comm., ed. F. St. CRAWFORD,p. 18,lin. 1-5; lunt., 18 Cr. ARIST., De a~., III, c. 5 (in ALB. MAGNI Comm., ed. CL. STROlCK,p. 203, lin. 92; in Suppl. II, r. 6E; 403a 10-13). 37-38 ARIST., De an. I, c. 6 (in ALB. MAGNI, Comm., ed. AVERR., De Anima III Comm., ed. F. ST. CRAWFORD,p. 443, lin. 5-6; Iunt., Suppl. II, r. CL. STROlCK, p. II, lin. 70; in AVERR., De Anima I Comm., ed. F. St. CRAWFORD.p. 16, 162E; 430a 23-24); etiam citatur in THOMAS AQ., Quodl. III, q. 9, ar!. I (ed. Parmae, IX, DE lin. 1-12; Iunt., Suppl. II, r. 6A; 403a 3-10); etiam citatur in TH. DE AQ., Quaes/. disp. de p.502a). 19-22 Cr. TH. DE AQ., Summa Theol., I, q. 89, art. 1,2 et 3 (ed. Leon., V, 370a); verit., q. 19, ar!. I, contra (ed. Leon., XXII, 563b). 38-41 cr. TH. DE AQ., Summa Theol., etiam ID., Quaes/. disp. de verit., q. 19, art. 1,4 (ed. Leon., XXII, 56Ib). 24 cr. Luc., I, q. 89, art. I, 3 (ed. Leon., V, 370a). XVI, 25; etiam citatur in TH. DE AQ., Quodl. III, q. 9, art. I, contra (ed. Parmae, IX, p. 502a). 80 QUODLIBET VI QUAESTIO 8 81 acquisitas, ibi sciret modo angelico per species vel habitus innatos, et per 75 qui determinatur ex obiecto expresso intellectui per speciem eius reten- actum intelligendi ex illis converteretur super actum intelligendi quem 55 tam et receptam a phantasmate cum esset coniuncta, per quam speciem habuit -, unde non plus habet praesens quaestio quam, an ex eisdem dicunt obiectum praesentari absque phantasmate, quod animae coniunc- speciebus seu habitibus actu consimili intelligendi anima intelligat sepa- tae praesentabatur in phantasma te, quemadmodum per speciem existen- rata et coniuncta, ut sic per actum intelligendi consimilem ex eisdem tem in imaginativa praesentatur ima-Iginativae ad absentiam rei extra Zuc speciebus sive habitibus possit reverti ad eundem actum in specie et 80 idem obiectum, quod in ipsa repraesentatur sensui particulari, ut secun- modo intelligendi, quod appellatur recordari. 60 dum hoc .actus intelligendi animae separatae et animae existentis in Bad. 225'E I Et erat quorundam opinio quod in anima coniuncta nihil habet esse, corpore differunt quoad modum intelligendi, qui sequitur statum et nisi quod consistit in actuali operatione actus intelligendi, ita quod nihil dispositionem virtutis intellectivae. Et secundum dictum istorum anima manet in anima ex illo, cum desinit actu intelligere. Et secundum istam separata recordatur I eorum quae novit in corpore quoad substantiam B II opinionem planum est quod non potest recordari eorum quae novit in 85 actus cognoscendi et ipsius ob-liecti, non autem quoad cognoscendi Bad corpore. 65 modum. H 207va Sed hoc apparet falsum, quoniam tunc per exercitium I in studio et I Sed contra istum modum ponendi videtur esse sententia Philosophi et Bad actum intelligendi non esset unus habilior ad ipsum quam alius, aliis recta ratio, quoniam secundum quod vult PHlLOSOPHUS, recta ratio et eisdem retentis, nec idem post exercitium quam ante. Quod aperte falsum dictat, «habitus generantur ex actibus, et ex similibus actibus simi/es est unde et PHILOSOPHUS dicit in IlIo De anima quod «anima est locu 90 habitus», non autem generantur nisi a per se agente et in se ipso, quia specierum». Oportet igitur ponere quod remaneat aliquid in anima ex 70 secundum PHlLOSOPHUM «bona operantes boni sumus». Cuius ergo est actu intelligendi a phantasma tibus, sive illud dicatur habitus sive species. per se actus intelligendi, coniuncta anima corpori, eius est et habitus. Sed Sed tunc est tota dubitatio, utrum per illud intelligat consimili actu actus intelligendi, anima coniuncta, est totius hominis ut intelligentis, quo prius, ut per actum separatum recordari possit actus coniuncti. ergo et habitus. Quod autem est per se totius, I non est partis nisi per I I II N' : Bad. 225'F I Et est opinio aliquorum dicentium quod sic quoad substantiam actus 95 accidens, sicut et e converso quod est per se partis, non est totius nisi per accidens. Cum autem aliquid convenit duobus, uni per se, alteri per ABCDEHIN'W accidens, impossibile est quod perfectius utatur illo id cui convenit per accidens, quam id cui convenit per se. Quare, cum perfectior sit usus 54 angelico] vel addo i. m. E 54 innatos] innatas BCDEHIW 55 ex ... intelIigendi] i. m. 0/. man. H 56 habuit] habemus C 56 praesens quaestio] inv. BCDEHIN'W ABCDEHIN'W 56 quami sup. lin. man. corr. A 56 an] ante HI ante sed in an corr. C 57 seu] sive CE 57 habitibus] habitus E habitus sed habitibus i. m. 0/. man. C 57 intelIi- gendi] ut addo E 57-58 anima ... coniuncta] om. HI i. m. Ei. m. ai. man. C 58 ut] 75 qui] exp. C 75-76 retentam] detentam I 79 imaginativaJ imaginatione N'W aut N' 58 sic] sit CEHI 59 ad] sup. lin. man. corr. A 60 modo] eodem addo 83 dictum] dicta C 87 videtur] iter. C 87 sententia] sentemiata(?) sed in sententia N'W 63 intelligere] intellectae I 64 potest] habet N'W 67 alius] alterius E 68 corr. H 88 secundum] sup. lin. a/o man. I 88 quod] hoc addo I 89 dictat] dictam nec] neque I 68 idem] i. m. man. corr. A 68 ante] aliter sed exp. et ante i. m. man. C dicat B 89 generantur] generetur N'W 89 actibus '] habitibus sed exp. et actibus corr. A 68 aperte] sup. lin. man. corr. A 69 et] iter. 'sed exp. H 69 in] om. sup. lin. 0/. man. I 90 a] ser. sed exp. C sup. lin. DE i. m. 0/. man. I 90 et ... ipso] BCDEHIN'W 70 remaneat] remanet CEHI 70 anima] actu CHI actu sed anima i. m. i. m. man. corr. A 90 se 'lom. CEI 90 quia] om. E 91 sumus] simus A W ai. man. E 74 opinio] i. m. man. corr. A 74 quoad] ser. sed. quam i. m. D quia N' 94 autem] om. I 94 nisi] om. B 94 per] accidens, sicut et e converso quod est per se partis, non est totius nisi per addo (homoeoceph.: cff 149ra) N' 95 accidens] actus sed exp. et acci dens sup. lin. I 95 per 'J actus addo sed exp. I 96 se] et addo I 97 illo] 61-65 Cr. ARIST.,De anima, I, C. 2 (403a IO). Haec videtur esse opinio Avicennae; er. TH. DE ullo B 97 id] om. W 98 id] illo W AQ., Quod/. XIl, q. 9, art. 1 (ed. Parmae, IX, p. 623b); etiam, OUNDlSSALlNUS e anima, C. IO D (ed. DE VAUX, 147-178); etiam TH. DE AQ., Quaest. disp. de verit., q. 19, art. I, resp. (ed. Leon., XXII, 564a); etiam ID., Quod/.IIl, q. 9, art. \, resp. (ed. Parmae, IX, p. 502a). 69- '00-86 cr. TH. DE AQ., Summa Theol., I, q. 75, art. 6, ad 3 (ed. Leon., V, 204b). 89- 70 ARIST., De an., III, C. 4 (in ALB. MAGNI Comm., ed. CI. STROlCK,p. 198, lin. 79; in 90 ARIST., Eth. ad Nic., II, C. I (in ANON., Auct. Aris/., ed. J. HAMESSE,12, 196; transI. AVERR.,De Anima III Comm., ed. F. St. CRAWFORD,413, lin. 6-7; Iunt., Suppl. II, r. 153E; Orosseteste A et B; Iunt., III, r. 180-H; 1103b 21-22). 91 ID., op. cit., IX, C. 12 (in 429a 26-28). 74-(p. 81,) 86 cr. OUNDlSSALlNUS. anima, C. IO (ed. DE VAUX,147-178); De ANON., Auct. Arist., ed, J. HAMESSE,12,26; transI. Orosseteste A et B; lum., III, r. 1420- etiam THOMAEDE AQ., Quaest. disp. de verit., q. 19, art. \, resp. (ed. Leon., XXII, p. 564). H; I l72a 10-12); et II, C. 6 (transI. Orosseteste A et B; Iunt., III, r. 23H-I; 1106a 15-17). 82 QUODLIBET VI QUAESTIO 9 83 E 164" habitus non solum per ipsum inclinari I ad actum, sed etiam ipsum noverunt cum erant in corpore. Unde, etsi aliqua novit anima in corpore, obiectum praesentare quo perficitur actus, quam ad actum solummodo 00 si noscat illa cum est separata, et similiter cognoscat se illa novisse cum inclinare, quemadmodum nobilior est habitus angeli cognitivus quam erat cum corpore, hoc non est recordari, sed est nosse alio genere hominis, ut habitum est supra, homo autem totus non potest uti habitu cognoscendi illud quod novit aut egit prius in corpore. suo, praesentando sibi obiectum sed ipso I inclinando solum in actum circa obiectum praesentatum nisi' in phantasmate, dicente PHILOSOPHO 25 < AD ARGUMENTA> C 169r• quod «phantasmata sunt I intellectui nostro sicut sensibilia», ut, sicut Secundum hoc ergo concedenda sunt auctoritas et ratio ad pnmam O 141vb oculus retinendo speciem visibilis in se non videret, non praesentato I sibi partem. obiecto in re extra, sic homo habens in se speciem rei sive habitum in I Ad auctoritatem in oppositum dicendum est quod in ea sumitur Bad. : Zucc. 343rb anima non intelliget nisi appareat intelligibile in I phantasmate, ergo «recordari» large pro reducere ad cognitionem aliquando acta et cognita neque anima cui convenit habitus per accidens quia ut parti multo minus 30 sive eodem genere cognitionis sive alio, cum tamen non sit proprie poterit uti eo, praesentando obiectum, sed solummodo I obiecto sibi IO recordari, nisi secundum idem genus cognitionis, ut dictum est. praesentato in phantasma te. Quare, cum phantasmata non habeat Ad rationem in oppositum, quod «tunc illi habitus in anima separata separata, etsi habeat in se habitum, nullo modo potest uti eo aut elicere essent frustra», dicendum quod non dicitur aliquid esse frustra, quia pro ex eo actum intelligendi consimilem I ei, quem eliciebat coniuncta. Sed aliquo statu maxime I defectivo, qualis est status animae separatae, quia B 163 aliter, ut dictum est, non contingit recordari eorum quae novit. Igitur, ut 35 est praeter naturam eius, non contingit eo uti, ut non dicitur homo opinor, dicendum est quod anima separata non recordatur eorum quae 15 frustra habere visum in tenebris, ubi non potest eo uti, sed si pro nullo homo totus coniunctus cognovit sine ipsa anima, ut erat in eo. statu contingeret eo uti, maxime cum est in statu suo perfecto naturali, Non tamen ex hoc sequitur quod non poterit scire ea quae novit in tunc videretur esse frustra. corpore aut operata est, quia nihil impedit quin secundum alium modum sciendi illa sciat, quemadmodum animae parvulorum separatae scire possunt quod aliquando erant in corpore, quae tamen hoc numquam 20 QUAESTIO 9 ABCOEHIN'W UTRUMINSOMNIS ABETURLIQUA H A NOTITIA INTELLECTUALlS I Sequitur de eis quae pertinent ad animam coniunctam. Quorum unum Zucc. 99 per ... inclinari] inclinari per ipsum sed signis in versionis inv. A 99 inclinari] erat ex parte potentiae cogniti vae et plura alia ex parte volitivae. inclinarium(?) sed in inclinari corr. O 00 solummodo] inclinante addo sed exp. W Illud unum ex parte cognitivae erat, utrum in somnis habetur aliqua 2 non] ut sed in non corr. C ut OEHI 3 solum] i. m. man. corr. A 3 actum] actu EH 4 praesentatum] non addo ABCOEHIN'W 5 sicut '] iter. E 5 sensi- notitia intellectualis. bilia] sensui addo BCOEHIN'W 5 sicut 2] dicit sed exp. et sicut sup. lin. 01. man. C dicit EHI 7 homo] si addo sed exp. I 7 sive] sine W 9 neque] nec I 9 con- ABCOEHIN'W venit] advenit W IO poterit] contingit sed exp. et poterit i. m. man. corr. A 11 in phantasmateJ om. W 11 phantasmata] phantasma ser. in ros. man. corr. A 11- 21 noverunt] noverit B 22 illa] ea N'W 22 cum2] in BCOEHIN'W 23 est'] 12 phantasmata ... separata] separata non habeat phantasmata W Il habeat] anima erat N'W 24 cognoscendi] om. N'W 24 illud] id CN'W 26 concedenda] cog- addo i. m. E 12 uti eo] inv. N'W 14 contingit] potest BCOEHIN'W 15 quod] noscenda E 26 sunt] est N'W 28 est] om. HN'W 28 in 21 non sed in in corr. H quodam modo sed exp. et quod i. m. E 15 quae] quo N' 16 cognovit] operatus sed 30 cognitionis] ut dictum est addo (homoeoceph.) sed exp. N' 33 aliquid] om. exp. et cognovit i. m. man. corr. A 16 eo] ea H 19 sciat] sciant H 19 separatae] BCOEHIN'W omnium addo sed exp. O 34 defectivo] defectio C 34 est] iter. sed separates(?) E 19-20 scire possunt] sciunt sed exp. et scire possunt i. m. man. corr. A exp. I 35 est praeter naturam] praeter naturam est O 2 Utrum ... intellectualis] (cr. 20 quod] quando I 20 erant] erat I 20 quae tamen] quod cum E infra. 5-6) 4 erat] om. A 4 cognitivae] cognitivus(?) et cognitivae i. m. I 4 plu- ra alia] inv. BCOEHIN'W 4 volitivae] intellectivae sed dei. et volitivae sup. lin. man. corr. A 5 Illud] iter. sed exp. W 2 Cr. supra, p. 69, 78-82. 5 ARIST., De an., lII, c. 8 (in ALB. MAGNI, Comm., ed. CI. STROICK,p. 223, lin. 78; in A VERR.,De Anima III Comm., ed. F. SI. CRAWFORD,p. 505, lin. 8-9; lunl., Suppl. II, f. 1880; 432a 8-9). 14 Cf. supra, p. 79,49-(80,)60. 31 lbid. 32-33 Cr. supra, p. 78, 26-28. 84 QUODLIBETVI QUAESTIO9 85 Et arguitur quod sic. Quia revelatio prophetica est intellectu alis, et illa modum aquae fluentis de fonte, cum aqua de I fonte exhauritur, refluit Zuce habetur in somnis, secundum illud Numerorum XIIo: «Si quis propheta ad fontem, species a memoria sensitiva per organum imaginativae fuerit inter vos», etc. Ergo etc. 35 refluunt usque ad extremitatem organi sensus communis versus I interius, D 14 Contra. In somno non est usus liberi arbitrii. Sed non est cognitio IO ubi per species similes existentes in imaginativa videt imaginativa illas intellectualis, nisi simul adsit usus liberi arbitrii. Ergo etc. species lucentes in extremitate organi sensus communis, et iudicat illas esse ipsas res quarum sunt. Et non potest non decipi, nec per ipsas species < SOLUTIO> existentes in I imaginativa potest ipsa virtus imaginativa ullo modo Bad. 40 percipere obiective ipsas res quarum sunt, quemadmodum percipit ipsas Bad. 225 vl Dicendum quod notitia intellectuaJis duobus modis potest haberi: uno modo naturaliter, hoc est secundum communem cursum naturae; alio in vigilia, ut ipsum verum colorem, etiam clausis oculis. modo supernaturaJiter et supra communem cursum naturae. 15 I Nunc autem ita est quod intellectus agentis est abstrahere universale Bad. Primo modo cognitio intellectualis nullo modo potest fieri in somnis. a particulari existente in phantasmate sive in im agi natione, I non I 1I: Cuius ratio est quod in somnis est ligamen communis particulae quacumque, sed iam existente in actu et per speciem, qua informatur 45 apprehendente rem particularem secundum quod res est, non imagina- Zucc. 343vb secundum PHILOSOPHUM, hoc est organi sen-Isus communis, et subtrahitur interius vis sensitiva a sensibus particularibus, ut imaginativa tionem sub intentione rei, I ita quod abstractio universalis ad movendum A l~ virtus, quae viget interius, non possit percipere res sub ratione rerum, 20 tamquam per proprium et per se obiectum intellectum possibilem non W 182" quia illas non I percipit nisi intentis in opus sensibus particularibus, quia fit ab I aliqua specie impressa organo, sive in ipso organo imaginativae B If non percipit eas neque nata est percipere nisi in vigilia, aliquo vel qua im agi na tur, sive in extremitate organi sensus communis, quem videt aliquibus sensibus particularibus existentibus in exercitio operis. 50 imaginativa sub ratione rei in somniando, et hoc per speciem qua Unde imaginativa, quae libera est et extra Jigamen somni, si operetur informatur, sed ipsa abstracti o universalis fit ab ipsa re, ut actualiter somniando, I hoc non est nisi percipiendo imaginationes pro ipsis rebus, 25 est im agi nata et tamquam expressa existens in vi imaginativa imaginante non imaginationes secundum quod habent esse in organo imaginativae per actum sicut cognitum in cognoscente, non autem sicut forma in quod est interius: nulla enim virtus organica percipit speciem in suo I materia. organo quae est sibi ratio cognoscendi, quem-I admodum visus non videt 55 I Quare, cum in somnis non potest imaginari res sub ratione rei, sed Bad speciem prout informatur oculus, quae est sibi ratio videndi rem extra. solummodo species sub ratione rei ab aliquo imaginato, seu existente in Sed quod imaginativa virtus videt imaginationes pro rebus, hoc con- 30 imaginativa sive phantastica vi, nullo modo potest abs trahi universale Itingit quia, cum in somnis sopiti sunt sensus particulares extra et non fluunt ab organis eorum species sensibilium ab extra interius, tunc ad ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 33 fluentisl aquae addo sed exp. C 33 eum ... fonte] om. (ham.) B 33 exhauritur] hauritur BCDEHN'W hauritur sed in exhauritur corr. I 34 a] ad D 34 imagina- tivae] sensitivae B 35 organi] organum BDEHI 35 versus] sensus sed sen- exp. et 9 fuerit] fiunt 1 9 etc. '] om. A 9 Ergo etc.] om. N'W 10 somno] somnis W ver- i. m. 01. man. C 36 similes] similem sed -m exp. et -s sup. lin. man. corr. A 14 est] sup. lin. A 15 supra] super BCDEHIN'W 18 organi] organum BCDEHI 37 organi] organum BDEHI 37 iudicat] indicat IW 38 ipsas '] species lucentes 21 illas]illa B 21 quia 2] qua I 23 percipit] participat sed -ti- ei -a- exp. ei -i- sup. addo sed exp. H 38 nec] om. E 39 potest ... imaginativaJ om. (ham.) N'W lin. man. corr. A 23 est] eas addo C 23 nisi]ut addo N' 23 exercitio]exercitatio 39 ullo] nullo W 41 clausis]percipit imaginativa addo i. m. 01. man. C 43 a] om. E BDH exercitatio sed in exercitio corI'. C exercitatio sed in exerercitatione mUI. E 45-46 imaginationem] imaginem W imagin- et lac. E 46 rei] om. N'W 46 univer- exercitatione I 24 et] ut H 24 si] om. DI 25 imaginationes]ser. sed in imagines salis] nullis D 47 tamquam] per propri- addo sed deI. C 49 quem] ser. sed vel mut. W imagines IN' 26 imaginationes]imagines BCDEHIN'W 27 speciem] i. m. quemadmodum addo i. m. 01. man. C quam N'W 52 est] in addo i. 1/1. 01. man. C 01. man. C 29 prout] ea addo N'W 29 ratio] om. E 30 imaginationes]imagina- 52 imaginata] imaginativa C 52 expressa] om. B 52 existens] om. 1 53 per] tiva sed in imaginationes corI'. B imaginesEIN'W 31 sopiti] sopti(?) sed in sopiti corI'. I intellectum addo sed exp. W 55 non ... imaginari] i. m. C 55-56 rei ... rei] om. N' 56 solummodo] solum C 56 rei] ratione sed deI. et rei i. m. C ratione B om. DHIW 56 imaginato seu] iter. N'W 57 phantastica] phantasmata BE 57 vi] 8-9 Cr. Num., XII, 6. ubi W 86 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 87 quod praesentetur intellectui possibili sicut proprium et primum eius et per se obiectum, sub cuius ratione apprehendit singularia et non alio 85 < AD ARGUMENTA> modo, ut alibi declaravimus. Quare, cum alio modo secundum cursum 60 Et secundum hoc concedenda est ratio pro ista parte. Zucc. 344,b naturalem cognitio intellectiva in I homine haberi non potest, igitur nullo Ad rationem in oppositum, quod «in somnis non est usus liberi modo secundum cursum naturalem intelligendi potest cognitio intellec- arbitrii», dicendum quod verum est secundum communem cursum tiva haberi in somno, et non propter aliquod ligamentum suum aut naturae, quia neque operatio intellectualis, ut dictum est. Existente imaginativae, sed propter defectum eius a quo debebat abstrahi suum 90 tamen cogriitione supernaturaliter, et iudicii discretione ex parte rationis, obiectum. 65 nullo modo I est inconveniens ibi esse usum liberi arbitrii in volente, ut C 16 Si vero contingat aliquem somniando quasi syllogizare, aut versus per ipsum poterit homo mereri et demereri in somnis. I N' I, componere, aut facere exterius opera vigiliae quasi directa a ratione, hoc non contingit nisi propter quandam impressionem quae per assuetu- dinem operis talis in vigilia directi a ratione facta est in vi-Iribus sensitivis QUAESTIO IO cogniti vis currentibus imaginationibus, et vi imaginativa eas per quan- 70 dam impressionem sibi factam dirigente, ac si ipsa esset directa a ratione. UTRUMBONAFORTUNAITHOMINI S NATURALIS Unde et consimili ter ab appetitiva sensitiva affectiones et desideria I Sequuntur pertinentia ad animam ex parte volitivae. Quorum unum Zucc ordinata secundum virtutem solent haberi in somnis ex assuefactione erat de motivo ipsius voluntatis, alia vero quaedam de habitibus eius. circa talia in vigilia, propter quod dicit I PHILOSOPHUS quod «somnia 5 Illud unum erat, utrum bona fortuna sit homini naturalis. iustorum me/iora sunt quam quorumlibet aliorum». Per talia ergo quae sic 75 Et arguitur quod non, quia non I convenit omnibus aut pluribus, B 16 fiunt et apparent in somnis, nullo modo potest argui quod sit per qualiter conveniunt illa quae conveniunt homini naturaliter. aliquam notitiam intelIectualem modo naturae procedentem. I In contrarium est PHILOSOPHUS, dicit quod «est impetus sine ratione qui Bad. Bad. 226'M I Supernaturaliter autem et supra communem cursum naturae, et per ad bonum». somnia et per revelationes bene potest haberi perfecta cognitio intellec- tualis, et hoc secundum quodcumque genus visionis et intelIectualis I 80 IO E 164" cognitionis. Et melius ad huiusmodi notitiam in se recipiendam intellec- tus est dispositus quantum est de se, propter suam vacationem ab Hic oportet primo considerare quid in hac quaestione sentiendum est operibus sensuum, secundum quod debet exponi loquendo de visione secundum sententiam philosophicam, deinde quid in ea tenendum est prophetica. secundum fidem catholicam. Circa primum autem oportet primo distinguere I fortunam, et in hoc D 14 ABCDEHIN'W 15 etiam bonam fortunam, ne procedamus in aequivoco. Fortuna enim aut accipitur proprie aut improprie. 59 singularial singula BEIW conf. D 64 debebat] debeat W 66 somniando] ni- si addo B 67 directi a] directa N'W 69 facta] facti N'W 69 est] om. EN'W ABCDEHIN'W 69 in 2] a C 69 viribus] vigilia sed in viribus corr. W 70 vi] in D 70 im agi- nativa] imaginata W 70 per] pro D 71 impressionem] infusionem N'W 72 et'] om. W 72 sensitiva] om. I 75 Per talia] Pericula N' 75 sic] om. N' 76 fi- 87 est] ratio addo sed exp. W 90 iudicii discretione] inv. N'W 2 Utrum ... natura- unt] conf. N' 77 modo] modi N' 77 naturae] natura HI 77 procedentem] lis] (cf. infra. lin. 5) 4 ipsius voluntatis] voluntatis ipsius sed signis in versionis inv. A procedente BCEHI 78 Supernaturaliter] Supranaturaliter N'W 79 revelationes] 5 unum] enim sed unum i. m. 0/. man. E 7 illa] ea W I I quid] quod N'W revolutiones W 83 debet] dicit sed in debet corr. I 14 Circa] Ad I 14 autem] om. N' 14 primo distinguere] inv. C 14 fortunam] conf. C 15 etiam] om. H 60 Cr. HENRICUSDE GANDAYO,Quod/. II, q. 13 (ed. R. WIELOCKX,p. 232, 1-238,39; ed. 1518, f. 38rO-38vQ; ed. 1613, I, f.65rA-vB). 74-75 ARlST., Elh. ad Nic., I, C. 13 (ed. R. A .• 87-88 Cr. supra, p. 84, 10-1 I. 89 Cf. supra, p. 84, 16-27. 8-9 ARIST., Magna GAUTIlIER,p. 93, lin. \O; ed. lunl., III, f. 16 F; 1\02 b 10-12). Moralia, II, C. 8 (ms. VAT. /01. 2083, f. 223va; ed. lunl., III, f. 183 L; 1206 b 20-24). 88 QUODLIBETVI QUAESTIOIO 89 Fortuna propne accepta causam efficientem nominat quorundam 40 ut accipere pe-Icuniam obviando debitori, si hoc non proposuit, illud H 20: eorum quae fiunt, secundum quod de casu et fortuna communiter idem causa est per acci dens illius, et fortuna dicitur eadem voluntas. Ut loquens dicit PHlLOSOPHUSin 11° Physicorum: «Modorum causae, in fortuna quae est I causa per accidens, nihil aliud sit quam propositum per I 115' quibus est unde principium est motus, utrumque ipsorum est». 20 cuius factum ob aliud intentum inducitur effectus, quem non intendit ab Improprie autem fortuna accepta nominat effectum, qui fit a causa initio. I lucc. quae dicitur fortuna, ut est ipse fortuitus rerum eventus. Unde in 45 Et de bona fortuna secundum istum modum adhuc nihil ad proposi- Tractatu de bona fortuna PHILOSOPHUS (si tamen sit tractatus tum, sed de. illa quae est causa per se quoquo modo et saltem in tali qui PHILOSOPHI)distinguens hos duos modos fortunae dicit de bona fortuna secundum eam dicitur bene fortunatus, ut iam patebit. Quae quolibet secundo modo, quod «bonamfortunam non habemus eam convenienti et 25 suo motu seu impetu quid determinatum bonum intendit, quod, cum aut proprio nomine appellare», et de ipsa primo modo accepta, continuo semper aut frequenter consequitur, dicitur bona fortuna, et ille cui tale subdit: «Sed causam frequenter aimus ipsam», et eorum differentiam 50 quid contingit, dicitur bene fortunatus. De qua quaerit quaestio propo- concludens dicit: «Est igitur talis fortuna dif.ferens ab illa». Et de hac sita, quid sit. secunda nihil ad propositum. I Et cum non sit aliqua causa per se agens, nisi agens et movens Bad. : Fortuna vero quae dicit modum causae, duplex est: quaedam quae 30 universale, ut cura divina, aut agens particulare, sicut natura, aut dicit causam per se quoquo modo, ut patebit iam; quaedam vero quae propositum sive voluntas, quaerit PHlLOSOPIlUS, quid horum trium sit dicit causam per accidens omnino. 55 bona fortuna. Et I aequi voce accipiendo bonam fortunam pro causa per E 164 De illa quae est tantum per accidens causa, determinat PHILOSOPHUS accidens, de qua determinatur in IIO Physicorum, arguit quod «non est W 183" in 11° Physicorum. De qua dicit ibidem: «Est causa sicut accidens I natura aut propositum, quia quae ab illis fiunt, ordinate fiunt et semper Bad. 226vN fortuna, sicut autem nullius simpliciter. Neque enim sicut I semper possibile 35 aut frequenter, non sic autem quae fiunt a fortuna». Et quod non sit A In" est esse quae a I fortuna sunt, sed in his quae simpliciter propter aliquid cura I divina arguit, quia «bona fortuna indignis saepe contingit». Et B 163 fiunt, cum aliquid aliud ex illis accidit, illud dicitur a fortuna fieri». Et 60 determinando intentum repellit omnino voluntatem sive propositum tunc illud quod est per se causa respectu illius quod intenditur, puta secundum rationem et intellectum tamquam omnino extraneum a bona voluntas sive propositum, est causa eundi ad forum. Cum incidit aliud, ABCDEHIN'W ABCDEHlN'W 18 quae] om. W 19 in] om. BCDEHIN'W 19 Modorum] quam addo sed exp. N' 20 unde] unum sed -um exp. et -de addo sup. lin. man. corr. A unum W unum sed in unde 40 illud] id N'W 41 et] ut addo DE 41 fortuna dicitur] iter. D 43 intentum] corr. C 20 est 2] Unde principium est motus addo (homoeoceph.) sed exp. E 21 au- intentura(?) B 43 inducitur] ut dicitur B 46-47 quoquo ... patebit] i. m. man tem fortuna] i. m. man. corr. A 21-22 quae dicitur fortuna] i. m. N' 22 ut] corr. A 46 in tali] om. I in quo est addo sed dei. A 48 seu] vel BCDEHIN'W et N' 22 est] i. m. mali. co,.,.. A 22 rerum eventus] inv. W 24 modos] conf. B 48 bonum intendit] illv. H 48 aut] autem W 49 semper] sunt H 49 conse- 25 quod] i. m. man. corr. A 25 eam] sup. iiII. man. co,.,.. A 27 aimus ipsam] inv. C quitur] et addo E 49 ille] illa B 50-51 quaestio proposita] inv. BCDEHIN'W 31 per ... modo] persecutio quomodo B 31 quoquo ... iam] i. m. man. corr. A 52 aliqua] i. m. man. corr. A 52 agens] i. m. mali. corr. A 52 nisi agens]om. N' i. m. 31 quoquo] -quo sup. lin. D 31 patebit iam] inv. BCDEHIN'W 32 omninol sup. 01. man. E 53 ut] ca~sa vel addo N' 53 cura] causa W 56 de ... Physicorum] i. lin. man. co,.,.. A 33 tantum] sup. lin. man. corr. A 33 causa] sup. lin. man. corr. A m. man. corr. A 56 m] om. W 56 quod] quidem sed in quod corr; D 57 quia] 34 in] om. BCDEHIN'W 35 nullius simpliciter]simpliciternullius sed signis inversiollis quod I 58 aut] et H 58 a] bona addo sed exp. eI dei. A 58 quod] quia I 59 inv. A 36 a] om. N'W 39 Cum] autem addo sed exp. eI dei. A cura] causa N'W 59 bona fortuna] i. m. man. corr. A 60intentum] sup.lin. man. corr. A 61 extraneum] iter. sed exp. D 19-20ID., Phys., II, c. 7 (in THOMAE DEAQ.In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 83b, text. 65); lunt., IV, f. 74 I-K; 198 a I). 25-26 ID., Magna Moralia, II, c. 8 (ms. VAT.lat. 2083, f. 223vb; ed. lunt., III, f. 183 L-M; 1207b 5-7). 26-27 Ibid. 28 ID., op. eil. 47 Cf. infra, p. 90, 78-(101,)31. 52-55 Cr. ARIST., hys., II, c. 5 (in THOMAE EAQ.In P D (ms. VAT.101. 2083,f. 223vb; ed. lunt., III, f. 183M; 1207b 10-12). 31 cr. infra, p. 90, Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 78b, text. 52); lunt., IV, f. 69E; 197a5-6). 56-58Cf. 78-(101,)31. 34-37 ARIST.,Phys. II, c. 5 (in THOMAE E AQ. In Phys. Comm., II (ed. D ID., Magna Moralia, II, c. 8 (ms. VAT.101. 2083, f. 223va; lunt., III, f. 183E-F; 1206b37- Leon., II, p. 81b, text. 54,56et 57); lunt., IV, f. 69E, 70C-D, 70H; 197a 12-15,30-31,et 35). 1207a 1). 59 Cf. Ibid. (ms. VAT.101. 2083, f. 223va; lunt., III, f. 183H; 1207a 15-16). QUAESTIO IO 91 90 QUODLIBET VI simpliciter dicta nihil esset, eo quod nihil est cuius ortum non praecessit fortuna, quia, ut dicit, «ubi plurimus intellectus et ratio, ibi minIma legitima causa I et necessaria, ut dicitur in 11° Timaei, «Causa autem WlE fortuna, ubi autem plurima fortuna, ibi minimus intellectus», Contingit legitima et necessaria non est fortuna, neque effectus eius», Si ergo autem quod «convenientissimum bonae fortunae est natura, quia ipsa est 85 omnis rei quae est, talis causa est aut talis, et fortuna neutrum horum est, in his quae non in nobis ex-listunt, neque quorum ipsi domini sumus, etenim 65 ergo nihil est, quia nullius est causa. Unde dixerunt quod talis causa cui praeter cogitationem accidit bonum, operari bene fortunatum aimus. legitima, quia non videtur neque apparet in manifesto, ideo fortuna I Zucc Est enim bona fortuna, ut dicit, in < eo > quod < est> bonum aliquod, dicitur causa eorum, quorum causa est occulta. I Et tangit PHlLOSOPHUS 20 H existere, et in eo quod est malum, non sumere praeter rationem». Ex quo istorum dictum circa medium huius tractatus, quibus videtur consentire concludit quasi definitionem bonae fortunae, quod scilicet «est sine 90 AUGUSTlNUM principio De Academia, in ubi dicit: «Fortasse quae ratione natura, in anima enim est natura tale, quo bene fortunati impetu 70 vulgo nominatur fortuna, occulto quodam ordine regitur, nihilque aliud in Bad. 226vP feruntur sine ratione, I Et si quis interroget sic se habentem, « Propter I quid N' 149vb rebus casum vocamus, nisi cuius ratio et causa secreta est». Casus autem hoc placet tibi operari?» «Nescio», inquit, «sed placet mihi», simile patiens commune est ad fortunam, casus enim dicitur et in eis quae fiunt a his qui a deo aguntur. Etenim a deo vecti sine ratione impetum habent ad proposito, et in eis quae fiunt a natura; fortuna autem in eis quae fiunt a aliquid operari. Insipientes enim existentes dirigunt multa, in quibus 95 proposito tantum. D 142" fortuna domina. Natura enim eos quales, facit et confestim a nativitate I 75 I Est ~nim intelligendum quod, si fortuna intelligatur esse aliqua alia Bad. differunt fortunati et infortunati, quemadmodum glauci et nigrorum ocu- causa m rerum natura existens praeter principium agens quod est natura lorum». aut voluntas, quae nec ad aliquid horum reducit ur, aut quod sit aliquid Bad. 226 vQ I Sed antequam quaestio terminetur, quid horum debeat dici bona quod fiat a tali causa, hoc modo fortuna non est aliquid omnino in rerum fortuna, videndum est an sit bona fortuna et si sit causa alicuius, et 00 natura, neque causa neque effectus, nisi secundum falsam opinionem quomodo. 80 paganorum, qui posuerunt fortunam esse deam quandam a qua, secun- Circa quod notandum quod aliquorum erat opinio, quod fortuna ABCDEHlN'W ABCDEHIN'W 82 simpliciter dicta] i. m. man. COIT. A 82 eo] con! A ea(?) N' 83 in] om. 62 ibi] ubi BEH ubi sed in ibi corI'. D ubi sed exp. et ibi i. m. C 62 minima] multa sed BCDEHIN'W 83 II 0] con! I 83 Timaei] Timocham(?) sed in Timaei corI'. W exp. et minima i. m. man. corI'. A 63 minimus] multus sed exp. et minimus i. m. man. 84 legitima] ai. man. C 84 non] vero N' 85 omnis] omnino HN'W omnino sed in eorr. A 63 intellectus] ,quod verum est de fortuna quae est causa per acci dens, (quare omnis eorr. CD 85 rei quae] i. m. man. COIT. A 85 talis] aut addo N' effectus addo W sed in) quia (eorr.) talibus parum aut nihil contingit ex improviso. Verum est etiam de 86 ergo] fortuna addo BCDEHIN'W 86 nihil est] inv. N'W 86 quia ... causa] i. m. fortuna quae est causa per se, ut iam infra videbitur (cf. iilfra, p. 94,64-66) addo sed dei. A man. corI'. A 86 nullius] ullius W 87 manifesto] manifeste CD 89 istorum] 63 Contingit] ser. sed Concludit i. m. in! ai. man. C 64 fortunae est] iter. N' eorum H 89 huius] i. m. man. corI'. A huiusmodi IN' 90 Academia] iter. i. 111. W 64 est 1] fortuna est addo sed in fortunae mut. W 65 in 2] om. C 65 ipsi] om. 91 fortuna] de addo N'W 91 occulto] con! B 92 rebus] re N'W 92 causa] lac. BCDEHIN'W 66 cogitationem] sed cognitionem i. m. ai. man. E 66 aimus] om. E H I. m. E non addo sed exp. E 92 causa secreta] con secreta sed in causa secreta corI'. D 67 Est] Et H 69 definitionem] distinctionem sed exp. et definitionem i. m. man. corr. A 93 et] 0111 .• HW 93 fiunt 1] autem sed exp. et fiunt i. m. E sunt N' 93 a] et B 70 quo] quod CDH 70 bene fortunati] i. m. man. eorr. A 71 Et] si addo sed exp. W 94 propOSitO] natura N'W 94 natura] proposito N'W 94 natura; fortuna] for- 73 his] id I 74 Insipientes] Incipientes I 75 eos] est addo sup. lin. D 75 et] sup. tuna; natura sed signis inversionis inv. E 94 fiunt 2] fuerint E 96 esse] i. m. /in. D 78 terminetur] ser. sed de- i. m. E 78 bona] i. m. man. corI'. A 79 viden- man. eorr. A 98 quae] i. m. man. corI'. A 98 nec] neque I 99 hoc] sed W dum ... fortuna] om. (ham.) N'W 79 bona] i. m. man. corI'. A 80 quomodo] 99 modo] i. m. man. corr. A 99 omnino] om. W 00 falsam] iler.(?) sed exp. I I fortunam] fortuna sed in fortunam corr. ai. man. H 1 qua] quo BEl J- videndum ... quomodo addo N'W 81 Circa] Ad I 2 secundum eos] i. m. man. COIT. A 62-63 Ibid. (ms. VAT. lat. 2083, f. 223va; in ANON., Auet. Arist., ed. J. HAMESSE, 13,2; 83-84 PLATO, Tim., 28a (TransI. Chalcidii, ed. J.H. WASZINK, p. 20, lin. 21). 89 Cf. lunt., III, f. 183F; 1207a 4-5). 64-66 Ibid. (ms. VAT. lat. 2083, f. 223va; lunt., III, f. ARIST., Elh. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. lal. 2083, f. 224ra; lunt., III, f. 221E; 1247a 5- 183H-K; 1207a 17-20 et 31-32). 67-68 Ibid. (ms. VAT. lat. 2083 f. 223va; lunt., III, f. 9. 90-92 AUGUST., Contra Academieos, I, C. I, n. I (CC lat. 29,3; PL 32,905). 92- 183K; 1207a 31-32). 69-74 Ibid. (ms. VAT.lat. 2083, f. 223va-vb; lunt., III, f. 183 K-L; 95 Cf. AAIST., Phys., II, C. 5 et 6 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 1207a 35-1207b 5). 74-77 ID., Eth. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT.lat. 2083, f. 223vb; lunt., 8Ib-83b, texI. 57 eI p. 83b texI. 61; lunI., IV,f. 70vH et 71vl; 197a 32-197b I et 197b 18-22). III, f. 220L-M; 1247a 9-13). QUAESTIO IO 93 92 QUODLIBET VI 25 ipse effectus fortuitus, et similiter ipsum propositum, ut est causa per dum eos, fiunt omnes effectus quos appellamus fortuitos, secundum accidens, sicut dictum est. Nec obstat quod omnia haec habeant causam quod de istis dicit PHILOSOPHUSuod «ponunt causam sine ratione q generalis providentiae determinatam et intendentem, quia respectu eius humanae ratiocinationi, tamquam existente quadam natura», scilicet alia 5 nihil fit casu aut fortuna, I sed solum respectu causae proximae. Unde, C 170 et separata ab ipsa, et hoc praeter generalem curam Dei, cuiusmodi erat aspiciendo ad illam causam dixit PLATO:«Nihil est cuius causa, etc.». Et dea quaedam. 30 similiter AUGUSTINUS uod: «nihil dicitur casu fieri, nisi cuius causa I q I 115v Et hoc modo detestatur AUGUSTINUS nomen fortunae, reducendo occulta». Ad Iovinianum enim loquens dicit ibidem: «Nihil seu commodi omnia fortuita ad generalem providentiam divinam, et sub I illa tam- Zucc. B 164'" seu incom-Imodi contingit in parte, quod non convenit et congruit universo. I quam ad causas proximas, ad naturam et voluntatem, a quibus multa Bad. ; Nam si divina I providentia protenditur usque ad nos, quod minime W 18, fiunt et possunt fieri praeter intentionem, quae ab eis in quantum IO dubitandum est, mihi crede, sic tecum agi oportet, ut agitur.» huiusmodi non fiunt tamquam a causa per se, quia non est causa per se 35 Respectu autem cuiuscumque alterius agentis, sive hominis sive angeli nisi determinate I intendens effectum. Et in quantum fiunt tamquam non sive caelestis corporis, I effectus contingens fortuitus potest dici. Etenim, a causa determinata et per se, sed per ea quae tali causae accidentaliter si aliquis ab alio agente inclinatur et alliciatur ad aliquid volendum, cui I D 142 E 165" superven-liunt, dicuntur I esse casualia et fortuita. Et causae huiusmodi aliquid commodi vel incommo-Idi est coniunctum, quod volens non N' 15( Bad. 227'R dicuntur esse causae eorum per accidens, et per hoc casus et fortuna. Et 15 praeconsiderat, sicut illud respectu volentis talis habet rationem fortuiti, H 209 sunt idem in re causa per se respectu intenti et causa per accidens, sive 40 similiter et respectu cuiuslibet moventis et inclinantis rationem fortuiti causa quae est casus et fortuna respectu non intenti, quemadmodum habere potest, sive fuerit homo sive angelus sive corpus caeleste, solo idem sunt re aedificator, cui convenit aedificare ut causae per se, et Deo excepto. Cum enim illa quae per accidens sunt alicui annexa, sint tibicen, cui convenit aedificare ut causae per accidens, ut dicitur in 11° 20 infinita, nulli alii primo moventi a Deo inconveniens est, si non Physicorum. intendantur ab ipso. Non intentum igitur coincidens respectu cuiuscum- Hoc ergo modo loquendo de casu et fortuna, non est negandum casum 45 que agentis alterius a Deo, rationem fortuiti habere potest. Deo autem esse et fortunam; casum, ut proprie dicitur, in eis quae fiunt a natura, nihil accidentale latere potest, propter quod respectu eius nihil potest et fortunam in eis quae fiunt a proposito secundum determinationem PHILOSOPHI Physicorum. IP Et secundum hoc fortuna potest appellari esse fortuitum. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 25 ipse] i. m. E 25 similiter] appellatur fortuna addo sed dei. et exp. A 25 ipsum] 2 fiunt] fient sed -e- exp. et -u- sup. lin. man. corr. A sumit N' 2-5 secundum ... hoc] ad illum B 27 intendentemJ intentam I 29 Nihil est] Nisi H 29 etc.] et cui W ipsam sed dei. et secundum ... hoc i. m. inf. A 3 quod] quia I 4 humanae] ser. i~ 29-30 etc .... causa] om. (hom.) H 30 fieri] etc. addo BCDEHIN'W 31 occulta] est ras. man. corr. A 5 et hoc] man. corr. A 5 Dei] i. m. man. corr. A 5 CUIusmodI] addo BCDEHIN'W 31 lovinianum] Iovianianum(?) A iter. i. m. W 31 enim] sup. cuius BDE 8 generalem] om. N'W 8 providentiam] providentia sed in providen- lin. man. corr. A om. C 32 seu] universalis eu- sed in seu corr. B 33 providentia] tiam corI'. ai. man. H 9-10 ad 1 ..• quantum] om. B 10 possunt] possent H om. I 34 crede] credere BCDEHIN'W 34 sic] si BDEHIN'W si sed vel sic addo i. m. II fiunt] facit W 12 nisi ... effectum] om. I 12 tamquam] om. W \3 acci- ai. man. C 36-(p. 94)64 Etenim ... fortunatorum (cr. R. MACKEN.Les corrections d'Henri dentaliter] accidenter BCE 14 superveniunt] perveniunt BCDEIN'W provenIUnt H de Gand il ses Quodlibets, p. 17-18, example 15) 37 aliquis] i. m. man. corI'. A. 37 ab] 14 huiusmodi] huius N' 15 causae] aliorum addo sed exp. W 15 casus] a casu angelo a~d. ~edexp. D 37 alio] aliquo C 37 et] sup. lin. N' 38 aliquid commodi] sed a exp. et -s sup. lin. man. corI'. A 18 aedificare] aedificatore N' 18 et] om., D commodi aliqUId sed signis inversionis inv. B 39 volentis] voluntatis W 39 talis] i. m. 19 utl] om. N' 19 ut causae] i. m: man. corI'. A 19 m] om. BCDEHIN W man. corr. A 39 fortuiti] fortuitu EHI fortuitu sed in fortuiti corr. D 40-41 rationem 21 et] sup. lin. D de addo D 21 casum] sequitur lac. E 24 hoc] a addo H ... solo] i. m. man. corI'. A 40 fortuiti] fortuitu B 41-42 solo Deo] inv. N'W 43 primo moventi] i. m. man. corr. A 45 alterius a Deo] i. m. man. corI'. A 45 fortuiti] ser. sed in fortuitius(?) mut. E 45 habere] i. m. ai. man. A 45 potest] habet sed in potest 3-4 ARIST., Eth. Eud., VII, c. 14 (ms. VAT.lat. 2083, r. 224ra; Iun!., III, f. 221B; 1247a 24- corI'. A 26). 6-7 AUGUST., Contra Academicos, I, c. I, n. I, (CC lat. 39,3; PL 32,905). 15- 20 Cr. ARIST., Phys., II, c. 5 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 81b, 26 Cr. supra, p. 91, 92-95. 29 PLATO. Tim., 28a (TransI. Chalcidii, ed. l.H. WASZINK, text 54); I~nt., IV, r. 69E; 197a 12-14). 22-24 Cf. ID., op. cit., II, C. 6 (m THOMAEDE p. 20, lin. 21). 30-34 AUGUST., Contra Academicos, I, c. I, n. I (CC la!. 39,3; PL 32, AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 83b, tex!. 61); Iun!., IV, f. 7\1; 197b 18-21). 905-906). 94 QUODLIBETVl QUAESTIOIO 95 Quare, cum fortuitum secundum bonam fortunam non potest esse 70 impetum prosequamur intentum. De qua est specialis dubitatio an sit fortuitum respectu primi impellentis praevenientis rationem, quia ipse est eam ponere, hoc est, an sit ponere impetus in anima praevenierites causa illius per se et intendens illud, igitur patet quod ex solius Dei 50 rationem et sint illi primi et pure naturales. De quibus dicit PHlLOSOPHUS impulsu, qui potest solus omnia accidentalia praevidere, homo solum- impetus distinguendo: «Numquid non sunt impetus in anima, hi quidem a modo potest esse universaliter fortuna tus, licet respectu alicuius specialis ratiocinatione, hi I autem ab appetitu? I Et primi sunt natura quidem. E 16~ commodi potest esse fortunatus ex impulsu vel angeli vel corporis 75 Natura quidem ad bonum iendit semper. Si itaque quidam sunt bene nati, Zucc. caelestis, vel etiam alterius hominis, qui sciens thesaurum absconditum et sine ratione impetum faciunt secundum quod natura apta nata est et excitat alterum ad fodiendum illuc, ut fodiens praeter suam intentionem 55 concupiscit et hoc, et tunc, et sicut oportet. Tales autem bene fortunati inveniat thesaurum. quicumque sine ratione dirigunt ut in pluribus» etc., ubi plurima de hoc. Appellando igitur fortunam propositum, ut est causa per accidens Et est sciendum quod, si appelletur natura principium impellens in effectus fortuiti, fortuna ponenda est esse et causa, sed per accidens, 80 motum ex se et sufficienter, quemadmodum in gravi est principium quod B 164'b et I hoc dupliciter: vel ex impetu aliquo ad motum praeveniente ra- est natura incIinandi deorsum, sic procul I dubio non est in homine tale W 18 tionem ad prosequendum illud fortuitum, aut non ex tali impetu. 60 principium quod est natura, quia sic semper dirigeret in bonum nisi Secundo modo est illa fortuna de qua determinat PHILOSOPHUS in W impediretur ab aliquo extra, sicut grave 'semper et necessario non Physicorum, primo modo est fortuna de qua hic intendit, ut dictum est, impeditum descendit, I nec esset in homine libera electio. A 17; secundum quod dicit PHlLOSOPHUSin fine Tractatus de bona fortuna, 85 Praeterea nec tale principium posset dici fortuna, sed potius absolute «Duae sunt species bene fortunatorum. Iste autem est secundum impetum et per se causa. Unde, de tali natura loquitur PHlLOSOPHUScum arguit directivus, alius autem qui praeter impetum .. sine ratione autem ambo», 65 quod «fortuna I bona non est natura, quia natura semper vel in I pluribus C 17C scilicet dirigente et ratiocinante, et ita absque proposito. Et circa medium .est similiter factiva, fortuna autem nequaquam». H 2Œ dicit, «Multipliciter dicitur bona fortuna: haec quidem operantur ab Alio modo appellatur naturalis incIinatio ad bonum secundum quod impetu et praeeligentibus, haec autem non, sed contrarie», etc. 90 bonum, et hoc non secundum communem cursum naturae in eadem Bad. 227'T I Omissa igitur fortuna quae est praeter impetum, de illa quae est propter specie, sed super ceteros eiusdem speciei, quae non est nisi in paucioribus. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 48-50 Quare ... patet] Ex quo sed det. eI Quare ... patet i. m. man. corI'. A 49 for- tuitum] fortunatum sed in fortuitum corI'. E 50 patet] iter. A 51 potest solusl 70 prosequamur] prosequatur B 70 specialis dubitatio] inv. BCDEHIN'W 70 du- inv. N'W 51 accidentalia] accidentia C 51 praevidere] contra addo sed exp. blta.tIO] ubIO I d 70 an] i. m. 01. man. C 72 et '] SlIp. lin. D 72 sint] sunt N'W N' 52 universaliter] om. C 54 absconditum] et addo sed exp. A 55 illuc] 72 IIII]/. m. /~lOn.corI'. A 74 appetitu] impetu BCDEHIN'W 74 primi] puri N'W illum BCDEHIN'W 56inveniat thesaurum] inv. BCDEHIN'W 58fortuiti] fortuitus 74 natura qUIdem]ser. sed exp. E om. W 75 Si] sed vel sed addo i. m. 01. man. C Sed W E 59 praeveniente] praevenientem W 60 fortuitum] fortunatum E 61 75 quidam,'] quaedam BDHN' 75 bene nati] inv. N'W 77 et J] nunc sed exp. eI et Secundo] Primo sed exp. eI Secundo i. m. man. corI'. A Primo BCDEHIN'W 61 Sllp. Im. N. 79 quod] om. C. 79 si] i. m. E 79 in] om. N'W 81 deorsum] fortuna] om. I 61 qua], secundum quod de istis dicit philosophus quod "ponunt ~eosum sed 1/1 de.orsumCOI'/'. D decIsum sed in deorsum corI'. C decisum sed exp. eI deorsum causam sine ratione humana", quod addo sed exp. eI va- cat superserips. A 61 in] om. /. m. E . 8.1.SIC]sed B 81 est'] sup. lin. E 81 tale] i. m. man. corI'. A 81- BCDEHIN'W 62 primo] secundo sed primo i. m. man. corI'. A secundo BCDEHIN'W 82 tale prtnClplUm]nv. BCDEHIN'W i 82 dirigeret] dirigent BDH 83 ab ... extra] 64 bene fortunatorum] bonae fortunae: haec quidem divinae?), propter quod videntur et ex s~ sed dei. eI exp ..eI ab ... extra i. m. man. corI'. A 84 nec] neque I 84 esset] bene fortunati, propter Deum dirigere sed dei. eI bene fortunatorum i. m. man. corr. ~ om. N ~ 84 homme] est addo N'W 85 potius] quasi addo sed exp. eI deI. A 64 est] om. H 66 dirigente]dignitate I 66 medium]datur addo sed dei. D 67 dI- 86 cum] /ler. B. 87 fortuna bona] inv. BCDEHlN'W 90-91 in ... specie] i. m. man. citur] dicit E 69 igitur] ergo W 69-70 de ... impetum] om. (ham.) N' corr. A 91 eIUsdemspeciei] i. m. man. corI'. A 61-62 Cr. ARIST., hys., II, C. 5 (in THOMAE E AQ. In Phys: Comm., II (ed. Leon., II, p. P D 73-78 Ibid. (ms. VAT. ot. 2083,f. 224rb; ed. J. HAMESSE, l 13,n. 6 et 7; ed. lunl., III, r. 221F- 81b, texI. 54); lunl., IV, r. 69E; 197a 12-14). 62 Cf. supra, p. 88, 30-(89,)51. 63- G; 1247b18-28). 87-88 ID., Magna Moralia, II, C.8 (ms. VAT.101. 2083,f. 223va; lunl., 65 ARIST.,Elh. Eud., VII, c. 14 (ms. VAT.101. 2083, r. 224va; lunl., III, r. 222B; 1248b3- III, r. 183E-F; 1206b38-39). 89-91 Cr. ID., Elh. Eud., VII, C. 14(ms. VAT.101. 2083, f. 7). 67-68 Ibid. (ms. VAT.101. 2083, r. 224rb; lunl., III, f. 221G; 1247b 26\27). 224rb; ed. lunt., III, f. 221F-G; 1247b 18-28). QUAESTIO IO 97 96 QUODLIBET VI Et si numquam deficerent, nihilominus respectu boni contingentis ipse Sed non sufficit natura illa ad faciendum impetum ex se sine alio 20 agens impulsus, cuius haec est natura, quia non intendit illud ex suo actu, principio movente, cuiusmodi est motor universalis, qui licet quantum est agens per accidens, propter quod et illa natura, quae est in ipso est de se, uniformiter omnium animas impellit et movet ad bonum, ut principium huius actionis, ut tendit in illum iuxta praedeterminata, infra dicetur, propter tamen naturalis principii maiorem habilitatem in 95 dicitur fortuna. Quae tamen non diceretur fortuna, nisi sua actio sic uno quam in altero fortius illo impetu movetur unus quam I alter, et sic, dependeret a voluntate habentis naturam, et per hoc est pure voluntaria, quia universalis virtus determina-Itur per inclinativum particulare, ideo 25 non naturalis. Si enim esset naturalis pure, principium illud non diceretur PHILOSOPHUS istum impetum isti particulari causae tribuit. agens per accidens neque fortuna, sed agens per se, nec esset consecutio Sed adhuc iste impetus non est tantus, quin pluribus de causis ab illius bona fortuna, sed solum a natura intenta, quemadmodum bruta, effectu impediri potest. Ideo, si contingit, quia ex proposito non procedit, 00 cum movent instinctu ad aliquem effectum, non dicitur illis fortuitus fortuitus dicitur et per accidens quoquo modo, respectu scilicet illius cum eum assequuntur, ut cum hericius sentit impulsum ad aperiendum propositi; potest autem non contingere, quia fit ex pluribus causis 30 antrum ad flatum austri futurum, si aperit antrum et intret flatus I austri, E 16~ con fluentibus non essentialiter in effectum connexis, neque per agens respectu ipsius et aperturae non dicitur casualis effectus iste. N' 150 rb naturale neque per agens a I proposito. Et hoc est quod dicit Bad. I Sed adhuc est quaestio, I si talem dispositionem sit ponere naturaliter a B 164va PHiLOSOPHUS, quo dis solvuntur I omnes rationes quibus ipse probat W 18 nativitate in anima unius, et non alterius, et an anima eam contrahat a quod bona fortuna non sit natura. «Quid igitur,» inquit, «prohibet corpore, an habeat eam ex puri s naturalibus in se ipsa. accidere alicui deinceps talia multoties?» Id est tales impetus quales 35 Ex parte animae hoc non potest poni in substantialibus, nisi ponendo aliquoties contigerunt. Quasi dicat: nihil? Et exponit quo modo, gradus in animabus, ut bene fortuna tus sortiatur meliorem et nobiliorem subdens: «Non quia hos oportet, sed quale utique erit cubos semper longa animam, alia I aut forte simpliciorem, propter hoc quod dicit in fine: H 20' iacere». Quasi dicat: re vera nihil prohibet. Et hoc, non quia oportet IO «videtur principium amissa ratione magis valere, quemadmodum caeci scilicet semper dirigere secundum hos impetus, ipsos de necessitate memorantur magis, amissisque his qui ad visibilia, virtuosius esse, quod sequendo, sed tale contingit secundum hos motus, quale contingit circa 40 memorantur» scilicet, contingit. Non ergo vult quod natura bene fortu- cubos, id est corpora cubi ca habentia quaedam latera longiora et latiora nati sit ex rationis nobilitate, sed ex defectu, et hoc non naturali aliis: sicut enim nihil prohibet ipsa super longiora latera saepius cadere, secundum gradum naturae, sed accidentali, qui possit ei contingere, nulla tamen necessitate cadunt super illa, licet aptiora sint, ut super illa 15 quemadmodum contingit homini caecitas. I II 5 vb cadant, sic in I proposito nihil prohibet secundum illos impetus semper vb agere, numquam tamen necessario, sed I pluribus contingentibus, potest Zucc. 345 ABCDEHIN'W deficere actum. ABCDEHIN'W 19 contingentis] cogniti(?) sed delo et contingentis i. m. man. cor/'. A 20 cuius] cuiusmodi i. m. E 20 haec] exp. E 20 haec est] inv. N'W 21 per] secundum sed 92 natura illa] i. m. man. corr. A 93 cuiusmodi] cuius I 94-95 ut ". dicetur] i. m. exp. et per i. m. N' 21 illa] alia BCDEHIN'W 22 huius] huiusmodi IN'W man. cor/'. A 95 infra] iusta sed in infra cor/'. C 97 inclinativum] inclina- N' 22 illum] illud I 23 Quae] Quod I 23 non] de addo sed exp. E 23 23 diceretur] 98 causae] sup. lin. man. cor/'. A 99 iste] ille N'W 00 contingit] contingat N'W dicetur D 24 voluntaria] voluntas CI 25 diceretur] deficeret BDEHN'W defice- contingat sed in contingit corr. H 00 quia] sed quod sup. lin. ai. man. E quod N'W retur sed in dificeretur mut. C deficent(?) I 26 nec] neque I 27 illius] om. B 1-2 et ". contingere] i. m. man. corr. A I quoquo modo] quo quomodo BD quomo- 27 solum] sup. lin. man. corr. A 28 cum] non B 28 movent] moventur CEHIN'W do N' 5 quibus ". probat] i. m. man. corr. A 5 quibus] esse addo sed exp. B 30 antrum] auditam sed eras. et antrum i. m. ai. man. C 30 futurum] futuri W 6 inquit] i. m. man. cor/'. A 7 accidere] accideret sed in accidere corr. A dicere W 33 contrahat] trahat I 38 valere] universale B 39 amissisque] amissis quod E 9-10 sed ". prohibet] om. (ham.) W IO non quia] inv. D 13 est] circa addo 39 qui] quae N'W 40-41 fortunati] fortuiti C 41 rationis] ratione A 41 nobili- BCDEHIN'W 15 sint] sunt N'W 16 cadant] et addo N' tate] ser. sed voluntante i. m. ai. man. E voluntate I 42 gradum] gradus I 94-95 Cr. infra, p. 105,28-37 et 107,71-74. 95-98 Cr. ARIST., Phys. Il, c. 6 (in THOMAE 22 Cr. supra, p. 96, 92-98. 38-40 ARIST., Eth. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. lat. 2083, r. DE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 83b, text. 66); Iunt., IV, f. 72M; 198a 5- 224va; Iunt., III, r. 222B; 1248b 1-3). IO). 6-10 ID., Eth. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. lat. 2083, r. 224rb; lunt., III, f. 221D; 1247b 15-17). 98 QUODLIBET VI QUAESTIOIO 99 Quare, cum illud potest contingere in simplicibus asininis ex corporis 70 quod semper est in actu volens, et hoc est quod dicit: « Etenim eius quod C 170" dis-Ipositione obumbrante rationem, hoc potius videtur mihi ponendum, 45 est intelligere et consiliari», etc. Et est melius et difficilius omnium ut secundum hoc rationis vigor nullo modo sit causa bene fortunati, nec quae continet tractatus. I In eo quidem quod dicit de motu voluntatis, Bad. 22' bona fortuna sit ratio aut ars aut aliquid huiusmodi, sed dispositio concordat ANSELMUS,secundum hoc quod determinat De casu diabo- naturalis obumbrans rationem secundum aliquam dispositionem, qua li, cap.o 12°, ut patet inspicienti. anima nata sit magis oboedire impulsui superioris, ita quod illa natura 75 Unde, quia in tali impulsu movens et impellens non est nisi Deus, non sit ex se causa vel dispositio agens impetum, sed dispositio passiva 50 respectu cuius nihil dicitur fortuitum, sed ille, respectu cuius effectus recipiendi impetum a principio extra, quod in primo actu volendi de non contingens dicitur fortuitus, non est nisi volens et prosequens impulsum, I volente facit volentem. Unde quaerit PHILOSOPHUS, trum < esset causa particularis actus per quem incideret fortuitum primus motus voluntatis non est a se ipso, sed a principio quod est supra, 95 et ipse impulsus sicut purum instrumentum esset ad illum actum. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 46 vigor]rigor BI 47 aut ars] i. m. I 47 aut I] om. C 47 aliquid huiusmodi]inv. BCDEHIN'W 48 obumbrans] potius addo sed exp. A 49 magis oboedire] inv. C 71 Et] sup. lin. B 72 est '] enim addo B 72 continet]contine- E 73 secundum]i. 49 impulsui] superior addo sed exp. I 50 ex] per C 50 causa] i. m. man. corr. A m. man. corr. A 76 fortuitum] fortunatum sed -na- exp. ei -i- sup. lin. man. corr. A 50 impetum] impedimentumW 51 quod] et N' 53 huius] eius C 54 erit] erat 76 prosequens]per N' 77-78 nisi ... activo] om. (ham.) W 78 activo]enim(?) odd. sed orat dei. ei -t sup. lin. man. corr. A 55 si] sup. lin. E 56 voluntatem] om. N'W sed exp. E 79 debet] debent H 79 activo] activa sed in activo CO/T. H 82 om- 57 fortuna] me- addo D 57 illoJilla sed in illo corr. BN' 59 utroque] utraque E nes] omne sed in omnes corr. C 83 dicebat I] dicebant CDE 84 divina] om. H 61 contingit] sed vel concludit addo i. m. ai. man. C 63 necessehabeamus] habeamus 87 divinae] i. m. E 87 nisi] sup. lin. ai. man. N' 89 nec] neque I 90 si ut] SCf. necessesed signis inversionis inv. B 63 primum]volensaddo sed exp. B 65 et]ex sed sed sicut i. m. 01. man. E sicut N'W illi'. C om. D 91 a'] sup. lin. B 91 hoc] nisi N' et sup. lin. E 65 in quo] iler. sed dei. D 65 constat]contingit W 67 ratione I] et nec W 91 cura] casu(?) sed dei. eI cura i. m. ai. man. D 94 quem]semper addo W addosed exp. H 67 illius]istius BCDEHIN'W 68 primo]praevio(?)A 69 prin- cipio] primo C 70-71 lbid. 72-73 Cr. ANSELMUS, casu diaboli, C. 12(PL 158,341C-344C). 82- De 83 ARIST., agna Moralia, II, C. 8 (ms. VAT. 01. 2083,r. 223va; lunt., III, r. 183H; 1207a M 1 52-54 Ibid. (ms. VAT.Ia/. 2083, r. 224va; Iunt., III, 221L; 1248a 15-18). 55 lbid. 17-20). 84 Cr. Ibid. 85-86 Cr. ID., Elh. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT.lat. 2083, f. 62-63 Ibid. 224va; lunt., III, r. 222A; 1248a30-35). 100 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 101 Bad. 228'Y I Et est cum hoc advertendum quod, licet PHILOSOPHUS proprie loquatur 20 liter adest quantum est ex parte Dei, licet non omnes eam aequaliter B 165'a appellando causam talis effectus fortunam, propter tamen occasionem I recipiant, propter aliam et aliam dispositionem, ut dictum est. I 116'a errandi, quia idolarae deam quandam ponebant fortunam, I catholici Tertium vero est huius motus perceptio quae potest impediri ex non debent sic loqui, sed potius attribuere Deo simpliciter huiusmodi occupatione nimia vel sollicitudine vel aliquo huiusmodi. effectum. Unde super tali locutione reprehendit AUGUSTINUSe ipsum 00 s Quartum est operis ad quod est impulsus, exsecuti o, ut proveniat lucc. 346'b dicens libro I° Retractationum, cap.o I°: . fortunae, quod habeat in se praedictum naturale principium ad semper Ex quo patet quomodo debeat intelligi, quid I sit bona fortuna, et I re H 210 W 18i aut frequenter praeeligendum quod sibi est commodum et bonum, neque et definitione, quae dicit quod est «sine ratione natura». Bona enim etiam cum hoc sufficit actualis impulsus a Deo, quia, cum effectus non IO fortuna re est ipsa natura, non secundum se et absolute, sed ut homo per obstante huiusmodi motu semper possit impedire, et, si ergo omnes 35 ipsam cum divino impulsu et perceptione eius atque exsecutione fre- effectus contrario contingerent, diceretur bene fortunatus, quod falsum quenter bonum illud ad quod impellitur, assequitur, et hoc sine scientia est. Ex illo enim solo principio naturali non possit dici bene fortunatus, et consilio et rationis directione. Quod bene insinuat PHILOSOPHUS o 143va sed bene natus: addit enim esse bene fortunatum I super esse bene natum. exponendo se ipsum. Statim enim postquam dixit: «Est igitur bona Bad. 228'z I Ad cuius intellectum sciendum quod in bene fortunato quattuor per 15 fortuna sine ratione natura», continuo subiunxit: «Bene fortunatus enim ordinem requiruntur. 40 est sine ratione habens impetum ad bona, et hoc adipiscens». Non enim Primum scilicet praedicta naturalis dispositio, a qua dicitur bene adipisci tur, nisi exsequatur impetum, nec exsequitur, nisi percipiat, ut li natus. «natura» sit in illa definitione loco generis, «sine ratione» autem loco Secundum divina impulsio, quae, ut praedictum est, omnibus aequa- ABCOEIIIN'W ABCOEHIN'W 20 licet non] non licet sed signis inl'ersionis ini'. B 20 eam] equi B 21 et aliam] om. N' 21 est) in addo sed exp. E 22 huius] huiusmodi IN'W 23 nimia] in una N' 23 aliquo] alio B 23 huiusmodi] huius O 25 non] bene addo B 25- 96 quod licet] quodlibet I 97 talis] vel B 97 talis ... tamen] om. I 97 propter] 26 homo ... fortunatus] bene fortunatus homo sed signis inversiollis illv. B 26 quidem causam addo sed exp. N' 97 tamen] causam H 98 quandam] i. m. man. corr. A ... exsecutio] per sed exp. ei quidem ... exsecutio i. 11/ .• wp. man. co,.,.. A 27 a] om. N'W 99-00 huiusmodi effectum] inv. BCOEHIW effectu eius N' 00 tali] -a- sup. lill. man. 27 directione] .Unde addo BCOEHIN'W 28 si] se O om. sed se i. /II. E 28 fa- ciant] fiant N' 29 expedit] impedit B 30 quod] est addo BCOEHIN'W 30 me- co,.,.. A 1 toties] quoties N' 2 voluerim] voluerit N'W 2 nomine] nomen N'W lius] principium addo sed exp. N' 32 quomodo] quod B 32 debeat] debent(?) I 4 me] i. m. O 4 in] iler. O 5-6 Hoc voluit] inv. N' 7 Est ... advertendum] 32 bona] iler. B 33 quae] 0/11. H 34 fortuna] natura W 34 est] ipsa est addo Advertendum autem est I 7 homo] homine(?) sed in homo co,.,.. E 9 aut] ut B sed dei. O 34 sed] om. H 35 eius] huius sed in eius co,.,.. 01. /11011. N' 36 illud] 9 et] est A IO a] in sed exp. ei a sup. lin. B Il semper] 0111. COIN' 11 impe- istud W 37-41 Quod ... percipiat] i. /II. SI/p. A 40 ad bona] SCI". in lac. aI. /IIan. O dire] impediri BCOEHIN'W 11 et] SI/p. lill. A 11 omnes] omnis W 12 con- 41 impetum] ipsum N' 41 nec] neque I 41 ut li] unde I 42 natura] sua sed ill tingerent] contingeret I continget sed in contingat mI/t. W contingat N' 13 enim) bene natura co,.,.. Il 42 autem] aut BOE quasi N'W addo sed exp. E 14 esse 2] est sed in esse corr. O 17 qua] quo BIN'W 18 natus] fortunatus W 19 Secundum] SCI". sed in Secundam mur. E 19 est] om. O 21 Ibid. 28-31 ARIST., Elh. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. lot. 2083, r. 224va; lunt., III, f. 222A; 1248a 30-35). 33 ID., Magna Moralia, Il, C. 8 (ms. VAT. 101. 2083, f. 223va; ed. 1-6 AUGUST., Relraclalionum, I, c. I, n. 2 (CSEL 36,12; PL 32,585). 17 Cf. supra, lunt., III, f. 183L; 1207a 35). 38-40 Ibid. (ms. VAT. lot. 2083, f. 223va-vb; lunt., III, f. p. 98, 44-52 ei p. 100, 13-14. 19 Cr. supra, p. 94, 48-56 ei 99, 75-95. 183K-L; 1207a 35). 102 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 103 differentiae, ut videlicet li «sine ratione» non dicat hic praecise de- cuius perceptione nec moveretur voluntas ad prosequendum. Unde dicit E 116ra Ifectum rationis quoad radicem potentiae, sed etiam quoad actum PHILOSOPHUS quod «dirigunt sine ratione, et consiliari non expe-Idit», quia Bad. 228 Zucc. 346vO impulsus et I perceptionis et exsecutionis I ut scilicet in ratione deficiat, 45 70 scilicet ex consilio desisterent forte ab impetus prosecutione. Unde et B 165'b et ex ratione ille impulsus non procedat, nec ex ratione eum percipiat, bruta impetus quosdam naturales a caelestibus corporibus efficacissime nec quidem exsequatur. percipiunt et secundum eos moventur. Sciendum tamen est quod, etsi Debet enim primo esse sic sine ratione, ne abundet industria rationis, consiliarentur de motus prosecutione, nihilominus tamen fortuna esset et per hoc de se considerat homo, ut nihil velit agere sine consilio agens respectu effectus fortuiti, licet voluntas esset per se agens ipsum et deliberatione. De talibus enim bonis est bona fortuna, quorum 50 75 actum, per quem deveniret ad illud fortuitum. Impulsus enim ad acquisitio excedit naturalem industriam bene fortunati. Propter quod fodiendum non dicitur fortuna respectu actus talis, I sed respectu I 116'b dicit PHILOSOPHUS quod «totaliter benefortunatum dicimus, cui talia bona inventionis I thesauri quem non est suspicatus fodiens invenire. D 143vb existunt, quorum non est ipse dominus». Et ideo dixi supra quod Quarto oportet quod sit sine ratione I exsequens, ne scilicet ratio H 210'b simplicitas talium debet esse asinina. Unde et dicit PHlLOSOPHUS quod dirigat eos in exsequendo. Unde dicit PHILOSOPHUS quod «in illis in quibus «bene nati quemadmodum indocti, non scientes quae oportet, non docibiles 55 80 male ratiocinasse videntur, I dirigunt, et bene .!ortunate egisse aimus». Ex existentes, tales bene fortunati», et constat quod indocibilitas est ex quo patet quod multum peccat et desipit quicumque dicit quod definitio asinina simplicitate potius quam ex columbina. bonae fortunae, quod est natura sine ratione, est materialis; immo est Secundo debet sic esse sine ratione, ut neque impulsus ille a ratione vere formalis loquendo de fortuna, ut est causa unde motus, licet per procedat. Unde PHILOSOPHUS distinguit impetus in illos, «qui sunt a accidens quoquo modo; loquendo vero de ea ut est effectus fortuitus, est ratiocinatione, et ab appetitu sensibili, et a natura». Et determinat quod 60 85 effectiva, per genus scilicet causae efficientis tradita. C 171'0 «illi qui sunt a natura, primi sunt et quod bene fortunati illos habent I sine Ad primum ergo in oppositum, «si bona fortuna I esset homini Zucc. 34 omni ratione praecedente», et hoc aut ratiocinationis aut simplicis naturalis, conveniret omnibus», dicendum quod verum est, si esset intelligentiae. Unde dicit: «Ratiocinatio insipiens est, et quando ratio- naturalis ratione essentiae naturae communis ut communis est, sed non cinatio visa est non recta esse, fortuna, cauta existens, salvat». est sic, sed solum a dispositione corporis, quae potest esse in uno ita Tertio oportet sic esse sine ratione, scilicet ne ratio ratiocinans 65 90 quod non in alio, et sic tantummodo est naturalis illi in quo est. percipiat illum impulsum iudicando ipsum rectum et esse prosequendum, Secundum iam expositum modum respondendum est, ut puto, ad N' 151'0 sed solummodo ipsum percipiat ipsa ratio simplicis intelligentiae, sine propositam quaestionem I secundum intentionem I PHILOSOPHI Trac- et B 165va ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 68 nec] neque I 69 et] om. HI 72 et] ut BE 73 nihilominus] om. N'W 43 li] om. W 44 sed] si B 48 ne] nec sed in ne corI'. D 50 De] parte E 74 fortuiti] fortuitu BDHI fortuitu sed in fortuiti CO'T. C fortuitu sed in fortuitus mut. 53 ipse] om. W 53-54 supra quod simplicitas] simplicitas supra quod W 54 philo- E 75 deviniret] devinire sed in deveniret CO'T. E 76 fodiendum] faciendum B sophus] philosophos D 55 quemadmodum] et addo sed exp. A 55 indocti] docti 79 in '] om. BCDEHIN'W 79 in 2] his addo sed exp. W 80 egisse] egerisse(?) B BCDEHIN'W 56 indocibilitas] impossibilitas E 59 sunt] a ratio addo sed det. D 81 quo] peccat addo sed exp. C 81 desipit] desipiet N' decipit BE 82 natura sine 60 Et] sup. lin. A 61 sun(l] om. N'W 61 natura] sunt addo (C! supra, p. XXXIX) ratine] sine ratione natura N'W 82 materialis] materialibus sed in materialis corr. CDE A 61 primi sunt] i. m. man. corI'. A 63 insipiens] inspiciens W 64 est] nec addo materialibus BHI 83 vere formalis] inI'. N'W 83 motus] movens sed -vens exp. e/ - N' 64 cauta] tanta DI tanta sed causata i. m. ai. man. E 65 Tertio] i. m. man. corI'. tus sup. !in. man. corr. A 84 quoquo modo] i. m. man. corr. A quo quomodo B A 65 ne] nec sed exp. e/ ne i. m. man. corI'. A 65 ratio] om. BHIN'W 84 fortuitus] fortunatus BE 84 est] om. E de addo N' 85 efficientis] efficienti I efficien- sed in efficientis corI'. D efficien- B efficienter H 88 ut communis] exp. E 89 solum] solummodo B 90 est '] om. BCDEHI 90 naturalis] materialis CEHI 52-53 Ibid. (ms. VAT. la/. 2083, f. 223va; Iun!., III, f. 183H-I; 1207a 18-19. 53 Cr. materialis sed in naturalis corr. D 92 propositam quaestionem] in\'. BCDEHIN'W supra, p. 98, 44-52. 55-56 ARIST., E/h. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. la/. 2083, r. 224rb; Iun!., III, r. 2210; 1247b 22-25). 59-62 Ibid. (ms. VAT.lat. 2083, f. 224rb; Iun!., III, r. 221 F; 1247b 17-20). 63-64 Ibid. (ms. VAT. 10/. 2083, r. 224rb; lunt., III, r. 221H; I 247b • 69 Ibid. (ms. VAT. 10/. 2083, f. 224va; Iun!., III, r. 222A; 1248a 30). 79-80 Ibid. (ms. 35-38). VAT.lat. 2083, r. 224rb; Iun!., III, f. 221H; 1247b 30-32). 86-87 Cr. supra, p. 87, 6-7. 104 QUODLIBETVI QUAESTIOIO 105 tatus de bona fortuna. Sed quid est: numquid in hoc consentit cum iuxta illud quod dicit beatus DIONYSIUS5° cap.o De divinis nomInI- eo fides catholica? bus: «Super reliqua existentia, quae magis sunt circa optimum, abun- Re vera non video quod in aliquo ab eo dissentiat, quoad I hoc scilicet 95 20 dantius ipsius participantes I sunt, et plura et maiora ex eo donationes C 171rb quin quantum est de generali divina providentia, singuli divinos impulsus accipientes». Et quoad hoc in nullo, ut apparet, contrariatur dicta recipiunt et percipiunt, iuxta hoc quod ex parte voluntatis naturaliter determinat io secundum mentem PHILOSOPHIveritati fidei. Singulis enim, sunt dispositi ad suscipiendum impulsus illos divini instinctus ad ea quae ut tenet fides, providet, non solum in dando esse et conservando, sed sibi sunt proficua, licet alii magis, alii vero minus, quemadmodum bruta etiam in necessariis ad esse et ad bene esse providendo, iuxta illud in suo appetitu sunt naturaliter disposita ad suscipiendum instinctus et 00 25 verbum DIONYSII De divinis nominibus cap.o 4°: «Omnia divina motus ad sibi proficua a Deo mediante corpore caelesti, licet ab iustitia ordinat et, uniuscuiusque cognata, omnibus I existentibus donat», H 210" exsecu-Itione frequenter poterunt impediri per liberum arbitrium existens sed hoc iuxta proportiones et gradus rerum. in voluntate, sicut dictum est iam. Quae quidem voluntas in hoc respectu I Sed in hoc consistit tota contrarietas et diversitas et error sive defectus Bad. 228 Dei se habens est tamquam instrumentum naturaliter ordinatum ad philosophorum, quod ultra I huiusmodi provisionem I Dei et curam Zucc. 34 suscipiendum motus relatos secundum artem principalis agentis et sicut 5 30 generalem quae respondet conditionibus et naturis rerum, non posuit W 185" «organum divini intellectus», ut dicit in fine Tractatus de bona PHlLOSOPHUSaliquam ulteriorem provisionem circa creaturam rationa- fortuna PHlLOSOPHUS,et hoc, quemadmodum appetitus brutalis est lem secundum differentias meritorum et· propriam electionem, quibus instrumentum caelestis corporis. Unde, si homines uterentur libero multo aliter a Deo creaturis rationali bus providetur secundum differen- arbitrio, secundum quod naturaliter sunt dispositi, omnes homines tias meritorum et gratiarum, quam secundum differentias naturarum naturales sequerentur suos impulsus sive instinctus in quantum pro- IO 35 etiam sub eadem specie, immo modo contrario frequenter, ut, cu~ cedunt ex generali provisione Dei, sicut eos naturaliter sequuntur bruta. duplex sit ordo rerum, ut habitum est supra, providentia divina magis Sed propter liberum arbitrium frequenter homines adversantur eis. Unde sequitur ordinem gratiarum quam naturarum. Unde inferioribus in generalis providentia divina sic provide t singulis, quantum est ex disposi- natura frequenter providet de maioribus bonis, glorificando scilicet tione naturarum et quantum est ex parte providentiae generalis ut homines super angelos, et angelos bonos inferioris gradus naturalis generalis est, ut instinctu quodam et primo motu, voluntatem cuiuslibet 15 40 praeponendo angelis malis, ut I tactum est supra. Etiam in specie B 165vb moveat in singulis agendis quae sua actio potest attingere, ad id quod humana ordinatos a natura ad maiora eufortunia Deus frequenter, melius est illi, licet diversimode secundum gradus et ordinem rerum, quantum ad bona fortunae, dispensat maiora infortunia. Fides enim ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 19 Super] Supra BCDEHIN'W 20 etl] om. H 20 donationes] de notiones E 93 consentit] sentit W 94 eo] ea I 95 scilicet]sup. lin. ai. man. C 96 divina] 24 etiam] om. N'W 24 in] om. BCDEHI 24 necessariis]necessaria D necessitas om. BCDEHIN'W 97 percipiunt] percipuerint E participiunt D 98 instinctus] BEH necessitas sed in necessariis corI'. ai. man. C 25 verbum] om. AN'W 25- institutus N' 99 sibi] om. BCDEHIN'W 99 alii '] vero minus addo sed exp. W 26 Dionysii ... donat] Dionysii ... cognata ser. in lac. eI omnibus ... donat i. m. man. corI'. 99 magisalii] i. m. N' I Deo mediante] i. m. man. corI'. A I ab] sup.lin. man. corr. A (cf. supra, p. XLIII) 27 sed ... rerum] om. (ham.) N'W 28 sive defectus] i. A in BCDEHIN'W 2 per] om. I 2-3 existens in voluntate] om. I 4 sicut] iam m. man. corr. A 29 phiIosophorum] sive addo sed exp. E 30 posuit] posuerit E addo i. m. E 4 Dei] rei I 4 naturaliter] vel universaliter addo N'W 6 in] om. A 32 quibus] sed vel quoniam addo i. m. ai. man. C 33 providetur] producetur H 8 homines]omnesN'W 8-9 uterentur ... homines]i. m. H 9 dispositi ... sequeren- 33-34 differentias] differentiam B 35 etiam] et I 35 modo] om. W 36 du- tur] i. m. ai. man. D IO naturales] naturaliter BCDEHN'W IO naturales sequeren- plex] dupliciter BD 37 ordinem] ordinationem BCDEHIN'W 37 Unde] om. B tur] inv. D II sicut] sunt sed in sicut corr. N' 12 Sed] Si H 12 propter] per 40 angelis] om. BCDEHIN'W 40 Etiam] Et N' 41 ordinatos] ordinatis N'W N'W 14-15ex ... est] i. m. ai. man. E 16id] illud BCDEHI 16quod] quo sed in 41 eufortuniaj (cf. ARIST.,nfra, p. 120, 15). 42 fortunae] fortuna B i quod corr. ai. man. D 19-21 PS-DIONYSIUS, div. nam., C. 5, § 3 (Dionysiaca, 1,329-330,transI. Eriugenae: PG De 3 Cr. supra, p. 103,70-77. 6 ARIST., lh. E Eud., VII, c. 14(ms. VAT.al. 2083,f. 224va; l 3,818B). 25-26 ID, op. cil., C. 8, § 7 (Dionysiaca, 1,434-435, transI. Eriugenae; PG 3, Iun!., III, 222B; 1248a37-38). 895A). 36 Cf. supra, p. 52, 33-34. 40 Cf. sl/pra, p. 54, 86-(55,)20. 106 QUODLIBETVI QUAESTIOIO 107 catholica ponit provisionem specialem circa creaturas rationales secun- membris quibus fugiunt nociva et adipiscuntur sibi proficua, sed etiam D 144ra dum I differentias meritorum et propriae electionis. Ex qua procedit 70 in bonis exteriori bus quae pertinent ad usum et conservationem quod illis quos ad vitam aeternam eligit, et quibus merita vitae suffra- 45 na-Ituralium. Eis autem quae sunt in eadem specie, quantum est ex se et Zucc. 3- gantur, saepius affici sinit inediis pluribus et rerum temporalium defec- quantum est ex parte provisionis Dei generalis, aequaliter et in eisdem et tibus, ut circa adeptionem rerum fortunae quasi omnino infortunati esse eodem modo providet, et movet impulsu primo semper I voluntatem in H 210vb ideantur, non obstante hoc quod etiam sint tales in dispositione naturali, omnibus quae restant agenda ad melius. Et si in hoc contingit diversitas, quales PHILOSOPHUSponit esse bene natos et bene fortunatos. Aliquibus 75 hoc procedit .ex diversa dispositione naturali individuorum sub specie, ex illis autem quos ad poenas servat aeternas, temporalium bonorum 50 propter quod unus magis disponitur ad recipiendum divinos im pulsus et concedit aff1uentiam, quasi sint secundum determinationem PHILOSOPHI eorum perceptionem et exsecutionem quam alter, iuxta determinationem bene fortunati, cum tamen in naturali dispositione non sint iuxta superius habitam. Et in hoc sistit determinatio PHILOSOPHI, nec ponit I C 171 V• PHILOSOPHI determinat io nem bene nati ut possint esse bene fortunati. PHILOSOPHUSaliquam ulteriorem providentiam a Deo, et po-Init quae- W 185'b Et hoc modo motibus occultis voluntates electorum ad faciendum talia 80 cumque fiunt a divina provisione in Deo naturaliter fieri, quantum est ex I 116 V • incitat, quibus privantur omni temporalium aff1uentia, et e converso I 55 parte Dei et etiam ex parte rerum, licet in rationabilibus eius exsecutio Bad. 229'c movendo voluntates I pra-Ivorum impulsu ad agendum talia incitat, per rationem et liberum arbitrium possit impediri, ut habitum est. Unde N' 151'b quibus acquirunt omnem aff1uentiam temporalium, quod omnino est dicit in suo tractatu: «Tale secundum esse, tale oportet et habere»; E 166v• contrarium, I ut videtur, praedictae determinationi PHILOSOPHI,sed non omnem enim aliam providentiam negavit. Unde AVICENNA IXO Meta- est omnino contrarium, sed partim contrarium, partim vero non. 85 physicae dicit sic: «Causae superiores non conceduntur operari propter Bad. 229'c I Ad cuius intellectum sciendum est quod circa creaturam intellectualem 60 nos nec intendere aliquid propter nos, nec accidit eis electio. Hoc autem triplex est providentia divina: quaedam generalis et quaedam specialis, quod multae impressiones» etc., ut habitum est supra, ubi dicit in fine: A 173" quae I inter se sunt diversae, et quaedam universalis, quae continet «lntelligil ordinationem et I bonitatem quae melior esse potest, et secun- B 166'· ambas. dum quod intelligit eam, fluit ipsa tali fluxu quo perfectius pervenitur ad Providentia generalis respicit naturam absolutam, et secundum istam 90 ordinem secundum possibilitatem, et haec est intentio de cura». Et sic Deus diversimode providet diversis secundum diversitatem naturarum 65 in gradu et specie, aliter angelis, aliter hominibus, aliter brutis, aliter ABCDEHIN'W vegetabilibus, aliter inanimatis. Et diversis speciebus brutorum et vege- tabilium diversimode providet, non solum in bonis naturalibus, et 69 nociva] notiva BE 70 et] ad addo N'W 71 Eis auteml Eisciunt(?) 8 Eiciunt E 71-72 et ... parte] om. I 72 est ex parte] ex parte est N' 72 et '] om. N' 75 diversa dispositione] illI'. BCDEHIN'W 76 propter] per(?) sed propter i. m. 01. 111011. ABCDEHIN'W E per N'W 77 exsecutionem] sub ipsius(?) addo sed exp. H 77 alter] aliter N' 77 determinationem] om. N' 78 habitam] habitum B 78 in] sup. lin. 8 78 de- terminatio] terminatio 8DEHI 78 nec] neque I 78 ponit] possit 8EH possit sed in 43 specialem] seminalem(?) sed specialem sub iiII. ai. mali. D COli W f. 43 creaturas possuit mul. ai. man. D posuit CIN'W 80 est] om. N' 81 rationabilibus] rationa- rationalesl causales rationes sed creaturas rationales i. m. mali. corr. A causales rationes bilium I 81 cxsecutio]forre exsecutionc A exsecutione 8CDEHIN'W 83 suo trac- BCDEHI tales rationes N'W 45-46 suffragantur] suffraguntur B 46 sinit] simit tatu] inI'. N'W 83 tale] et addo N' 83 oportet] i. m. D 83 oportet et] in\'. C BEHI simit sed iII sinit corr. C siniit(?) sed in sinit corr. D sunt W 48 sint] om. I 83 et] om. I 86 nec 'J neque I 86 intendere ... nec] om. (holl1.) I 86 eis] ei 49 philosophus] plures N' 49 Aliquibus ex] Aliquibus (autem addo sed exp.) ex CEHI 88 ordinationem] ordinem N'W 89 tali] secundum addo I 89 nuxu] i. m. man. corr. (cf.supra, p. XXXVIII-XXXIX)A 49Aliquibus]autem add. BCDEHIN'W innuxu I 89 perfectius]superius BCDEHIN'W 90 de cura] 0111.C 50 autem] om. BCDEHIN'W 52-53 cum ... fortunati] om. (hom.) B 53 possint] possit H 53 fortunati] fortuiti W 55 omni] omnium D 55 temporalium] spiri- tualium BEHIN'W spirituaJium sed in temporalium corr. CD 56 movendo] modo CE 77-78 Cr. supra, p. 105,28-40. 78 Cf. ARIST.,Erh. Eud., VII, C. 14(ms. VAT.101.2083, 57 acquirunt omnem afnuentiamJ omni afnuentia N'W 57 afnuentiamJ inOuentiam B f. 224ra; Iun!., III, f. 221 A-B; 1247a25-29). 78-79 lbid. (ms. VAT.101.2083, f.224ra; afnuentia N'W 57 temporalium] privantur N'W Iun!., III, f. 2218; 1247a29-31). 82 Cr. supra, p. 105,40-(106,)49. 83 ARIST., rh. E Eud., VII, C. 14 (ms. VAT.lar. 2083, r. 224va; Iun!., III, f. 221M; 1248a 23-24). 85- 87 AVICENNA, Meraph., IX, C. 6 (ed. S. VANRIET,p. 495, 35-37; r. I05vbA). 87 Cf. 49 Cf. ARIST., rh. Eud., VII, C. 14(ms. VAT.lar. 2083, r. 224ra; Iun!., III, f. 220M; 1247a E supra, p. 35, 59-62. 88-90 AVICENNA, Meraph., IX, C. 6 (ed. S. VANRIET,p. 496, 48-50; 9-12). 51-52 lbid. 52-53 Jbid. ed. 1508, f. 105vbA). 108 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 109 secundum philosophos nulla est Deo specialis cura de rebus. Unde quod dispositionem naturae providendum esset secundum generalem provisio- dicitur in principio Tractatus de bona fortuna: «Deum dignificamus nem et dispositionem naturalem semper aut ut in pluribus bona, quasi dominum esse talium», scilicet bonorum fortuitorum, «ut dignis, id est 15 secundum bonam fortunam secundum supra determinat a, secundum hominibus secundum quod digni sunt, distribuat bona et mala», aut dicit istam provisionem specialem provideantur eis e converso semper aut ut auctor secundum opinionem aliorum, quod forte insinuat cum subdit: 95 in pluribus mala, et e contrario, quae secundum generalem provisionem «Deum pravorum non verisimi/e curam habere», aut nullo modo credi- et naturalem dispositionem essent providenda semper aut frequenter derim tractatum illum PHILOSOPHI fuisse. adversa secundum malam fortunam, secundum provisionem specialem I H 211" Bad. 229'° I Providentia vero specialis respicit merita et gratiam. Et secundum 20 providentur eis e contrario semper aut ut in pluribus bona. Ut secundum istam provisionem diversimode movet secundum diversitatem gratiarum hoc quod videamus I aliquos semper aut ut in pluribus prosperare in N' 151va et meritorum, aliter providendo bonis, aliter malis, et tam his quam illis 00 bonis fortunae, alios autem e contrario, quod non potest esse sine causa, diversimode secundum diversitatem meritorum et demeritorum, secun- re vera verissimum est. Non est enim tamquam a causa materiali dum quod dicit AUGUSTINUS super illud Psalmi 71, «Cantabo Domino receptiva et quasi dispositoria, nisi ab I eis quae in nobis sunt a natura, A 173'b secundum iustitiam eius»: «Qui videt merita animarum sic ordinari a Deo, 25 vel a merito et gratia vel gratiae defectu aut demerito, et a Deo tamquam ut dum'. sua cuique tribuuntur, pulchritudo universitatis nulla ex parte I a causa efficiente impulsiva prima. A natura autem et divino impulsu violetur, in omnibus laudat Deum, si distinguat inter iustorum praemia secundum generalem providentiam, quae procedit quantum est de se et peccatorum supplicia, quemadmodum his duobus universa creatura, aequaliter super omnes modo naturalis diffusionis, et non electionis, quam Deus a se conditam regit, mirifica et paucis cognita pulchritudine iuxta determinationem PHILOSOPHI. Cuius determinatio verissima esset, decoratur». Secundum hanc ergo providentiam suo impulsu bonis pro- 30 si I nulla est alia provisio secundum quod ponit: tunc enim non nisi W 185" videt de bonis fortunae quandoque copiam, quandoque inediam, et secundum dictum modum esset eufortunium vel infortunium hominibus, similiter malis, secundum qualitatem meritorum et demeritorum, non IO scilicet secundum diversos gradus I iuxta diversam dispositionem na- B 166'b secundum dispositionem naturarum. Et derogat frequenter ordo huius turae. Sed ista suppositio falsa est et haeretica, propter quod necessario E 166'b provisionis ordini provisionis I praecedentis, ut illis I quibus secundum falsificatur I determinatio PHILOSOPHI. Immo generalem provisionem, C 17I'b Zucc. 347va 35 quae deberet esse secundum dispositionem naturarum, mutat in suo ABCDEHIN'W effectu provisio specialis quae procedit I secundum dispositionem meri- I 116'b 92 principio] om. C 92 digniticamus] gloriticamus BCDEHN'W gloriticav!mus I ABCDEHIN'W 93 dominum] est in addo sed exp. H 93 scilicet] don?ru.m addo D . .93 fo.rtu~torum] futurorum W 93 dignis] ut addo sed exp. H 94 dlstnbuat] dlstnbutt B dlstnbuet E 94 aut] hoc N'W 94 dicit] hoc addo sup. lin. D 95 cum] dicit addo sed ~xp .. W 15 determinataJ praedeterminata CN' 16 provideantur] providentur I 16 ut] 96 verisimile] visibile sed exp. et verisimile i. m. man. corr. A 96-97 ~redl.denm] om. N'W 17 quae] ser. sed vel quibus addo i. m. ai. man. C quibus N'W 18 essent] credercm N'W 97 illum] i. m. B 98 respicit] i. m. ai. man. E 99 dIversI mode] prop- addo sed exp. A 19 provisionem specialem] inv. BCDEHIN'W 20 providen- om. W 99 secundum] om. N' 99 secundum diversitatem] om. B 99 secundum tur] provideantur(?) sed in providentur CO/T. I 21 quod] ser. sed quid i. 111. aI. lI1an. C diversitatem meritorum] meritorum secundum diversitatem sed signis inversionis inv. CDI om. N'W 21 ut] om. B 21 in '] om. E 22 sine] 0111. W 23 Non est] Est non 2 Domino] qui bona tribuit mihi (er. Ps. XII, 6) addo N'W 5 in] oportet addo sed exp. E sed signis inversionis inv. N' 23 materiali] naturali N'W in addosed exp. A 24 recep- 5 si] sed W 5 distinguat] distingunt I 6 peccatorum] praedicatorum sed d~/.. e: tiva] receptam BC 24 quasi] sup. lin. A 24 dispositoria] dispositiva sed in disposi- peccatorum i. m. ai. man. D 7 a] ad BCDEHIN'W 7. re~it] SCI'. sed exp. et tet1g~t I. toria corr. C 28 modo] modos I 28 diffusionis] detinitionis sed dispositionis i. m. m. ai. man. E 7 cognita] per addo sed exp. E 9 de boms] rter E om. W II huIUS] ai. man. C detinitionis DEHI disfunctionis W 28 et non electionis] 0111. ' N 29 iux- huiusmodi IN'W 12 praecedentis ut] SCI'. in /'Os. man. corr. A ta] secundum sed dei. et iuxta i. m. B 29 determinatio] philosophi mld. sed exp. N' 29 esset] est N'W 31 eufortuniumj fortunium E 35 deberet] debent BCEI debet N'W dicunt H 35-36 in suo effectu] i. m. man. CO/T. A 35 suo] em- mld. sed exp. W 92-94 ARIST., Magna Moralia, II, C. 8 (ms. VAT.lat. 2083, f. 223va; lunt., III, r. 183G; ~n ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE, 13,4; 1207a 7·8. 96 Ibid. (Iunt., III, r. 183G; ID 15 Cr. supra, 106, 64-(p. 108,) 97. 26-29 Cf. ARIST., Eth. Eud., VII. C. 14 (lunt.. III, r. ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE,13,5; 1207a 17). 2-3 Ps. 7,18. 3-8 AUGUST., 221C; 1247a 31-32); ID., Magna Moralia.II, C. 8 (lunt., III, f. 183H; 1207a 6-9). 31 Cf. Enarr. in Ps., Ps. 7 (CC lat. 38, p. 48, n. 19 I. 15-18 et 24-28; PL 36, 108). supra, p. 106, 64-(p. 108.) 97. 110 QUODLIBET VI QUAESTIO IO III torum. Dispensantur enim a Deo bona et mala, sive fortunae quae- quantum est ex parte Dei et quantum est ex parte hominis, ponit aliquos cumque alia, hominibus plus secundum hanc dispensationem specialem, esse bene fortunatos, ita quod non posset eufortunium impediri in eis quae est modo electionis et voluntate liberi arbitrii, quam secundum 65 nisi ab aliquo extrinsecus contingente. illam generalem, quae est quasi modo naturae et absque electio ne, 40 Et secundum hoc determinatio PHILOSOPHI in hoc tractatu, si tamen maxi~e secundum positionem philosophorum, qui illam provisionem ponat I Deum nihil influere sua generali providentia nisi mediante D 144v• posuerunt procedere a Deo naturali necessitate, concomitante voluntate, corpore caelesti, reduci I habet ad fatalem dispositionem, et hoc dupli- H m'b Bad.229vD sicut et ponebant ab eo procedere productionem crea-Iturarum, ut citer: primo,. in quantum scilicet corporalis dispositio secundum quam habitum est supra. 70 habilitatur anima ad recipiendum divinos im pulsus, modo praedicto Cum tamen secundum fidem catholicam non procedit illa prima 45 causatur ab astris tamquam imprimentibus eam; secundo, in quantum provisio nisi voluntate et libera electione secundum libertatem arbitrii, divi nus impulsus non descendit super animas nostras nisi per astra et sicut et secunda, licet modo naturae procedit illa prima, et ista secunda mediantibus corporibus caelestibus tamquam de proximo impellentibus. modo electionis, in quantum illa prima uniformiter omnibus praesen- Et I sic astris eufortunium vel diffortunium debet ascribi, et per hoc E 167'· tatur secundum naturam speciei, non sic ista secunda sed difformiter 75 fato in quantum procedit ab astris, et fortunae in quantum procedit a secundum diversitatem meritorum, et secundum hoc in sufficiens et 50 dispositione naturali. vanum est et erroneum, quidquid PHILOSOPHUS determinat de bona Quod falsum est. I Licet enim dicta dispositio corporalis materialis et A 174" fortuna. Non quin secundum cursum naturae et generalem providentiam recepti va, per quam habilitatur anima ad recipiendum divinos impulsus, ita oporteret poni ut ipse determinat, si non esset providentia specialis, sit ab astris et corporibus caelestibus, quod tamen impulsus I tam varii, B 166'· Zucc. 347 vb sed quia nihil tangit de dicta I providentia speciali, ideo insufficiens est 80 et ad tam varios effectus, et indefinitos et incontingentes et inconnexos quod dicit. Vanum autem est et erroneum, quia quasi negando illam 55 naturalibus effectibus stellarum et corporum caelestium I fiant effective W 185vt providentiam ponit bonam fortunam et dispensationem omnem a Deo mediantibus corporibus caelestibus vel astris universaliter, hoc omnino circa creaturas fieri necessitate naturae, et ex parte Dei et ex parte rerum, est impossibile, quoniam, ut iam dictum est supra, quod fortuitum est ita quod non posset aliter fieri ut semper vel frequenter, nisi impedimen- secundum bonam fortunam, licet sit fortuitum respectu pro positi bene tum aliquod adhiberet hominis liberum arbitrium propria electione et consiliatione, quam tamen consiliationem denegat bene fortunatis, quia nO ABCDEHIN'W quoad actum consiliandi vult eos esse sine ratione, quemadmodum caecus est sine vi visi va, et sic quasi omnino naturali necessitate, 64 posset] possit W 64 eufortunium] i. m. mlln. CO/T. A 64 in eis] suI'. lin. man. COIT. A 65 contingente]contengente sed in contingente eorr. B 66-68 in ... caelesti] i. m. man. CO/T. A 66 in hoc] iter. I 68 fatalem]fan- in lac. 01. man. et talem ser. D ABCDEHIN'W 69-69 et ... primo] suI'. lin. mal1. COIT. A 71 ab astris] abstractis E 71 astris] ,et sic astris secundum determinationem philosophi. addo sed dei. A 71 eam] suI'. lin. man. 37 fortunae] fortitudine BDEHI fortitudine sed in fortunae CO/T. C 38 hominibus] a eorr. A 71-74 secundo ... astris] dictam dispositionem dei. et secundo ... astris Deo addo ABCDEHIN'W 41 et absque] iter. sed dei. B 42 concomitante] conce- i. m. man. COIT. A 71 in quantum] SUI'. lin. mlll1. COIT. A 72 animas] et addo sed dente N'W 45 procedit] procedat N'W 45 prima] suI'. lin. A 46 et] ex N'W exI'. E 74 diffortunium] (er. A. BLAISE, Lexieoll latinitatis "",,' 1975, p. 306: "infor- 47 procedit] procedat N'W 49 naturaml materiam B 49 naturam speciei]SCI'. in tuna... ") 75et] Om. E 77 dispositiocorporalis]dispositionalissed corporalis i. m. ai. ras. man. co,.,.. A 49 sic] autem addo BCDEHIW a addo N' 50 diversitatem] man. E. 77 et] etiam W 79 sit] sic C 79 impulsus] repulsus D 80 et2] diversitates W 50 insufficiens et] i. m. man. corI'. A 51 vanum] vacuum N' om. W 82 universaliter]naturaliter W vel qualiter addo N' 82 omnino] modo sed 51 determinat]determinavit C 54-55 sed ... quasi] ,licet quod sed exI'. et dei. et sed ... dei. et omnino SUI'. lin. a/. man. D 83 est impossibile]il1v. H 83 quoniam] om. W quasi i. m. man. eorT. A 56 ponit] potuit B 57 Dei] de B de sed in Dei co,.,.. 01. 83 fortuitum] fortunatum CE 84 respectu] praeteriti addo sed exI'. W man. D 57 Dei ... parte] om. (hom.) EI 58 aliter] alter N'W 58 ut] ubi N' 58-59 impedimentum] impetum sed in impedimentum eorr. A 59 adhiberet] adhibet BCDEHI 61 actum] causam N'W 62 naturali] naturale B 66-68 cr. ARIST., th. Eud., VII, C. 14(Iunt., III, f. 221M; 1248a25-27);AVERROES, E Phys. VIII, eomm. 43 (Iun!.. IV, r. 3830; in ANON., uct. Aris!., ed. J. HAMESSE, 237). A 2, 71- 74 cr. AVICENNA, Metaph .. IX, C. 4 (ed. S. VAN RIET,p. 485, 22-486.55; ed. 1508. f. 105ra). 83 Cf. supra, p. 89, 47-51. 43-44 Cf. supra, p. 33. 34-(p. 35,) 70. 112 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 113 fortunati, quia improvisum est ab ipso, et absque ratione eius et 85 modo possunt esse eius effectus per se et per se intenti ab illo. Tales proposito, non tamen potest esse improvisum et absque intento impel- IO autem sunt plures effectus bonae fortunae, sicut effectus qui est inventio lentis. Aliter enim respectu eius similiter esset fortuitum, et sic, quantum thesauri nullo modo per se connexus est cum effectu illo qui est fossio est ex se, esset causa illius per accidens, quam oporteret reduci ad foveae. Corpus ergo caeleste nullo modo potest esse causa per se causam per se, aut esset abire in infinitum. Nec esset possibile stare in intendens inventionem thesauri, et ideo neque agere impulsum ad ipsam, N' 151vb causa a qua esset I intentum non provisum, cuiusmodi est causa pure 90 etsi forte in corpore caelesti sit aliqua causa I per se fossionis intendens H 211v• naturalis quia omnis talis causa ad causam providentem et agentem per 15 ipsam et instigans et impellens naturaliter fodientem ad fodiendum. Et cognitionem reducitur, cuiusmodi non est nisi Deus, primus motor sicut non est per se connexa fossio isti effectui caelestis corporis, nec omnium, secundum determinationem PHILOSOPHI VIIIo Physicorum. in alicui alteri, et sicut ipsa non est per se connexa alicui effectui naturali C 172" Casus autem fortuiti I potentes contingere per intentionem huius agentis caelestis corporis, sic nec plures alii effectus fortuiti, qui circa effectus infinitatem quandam habent et inconnexionem ad alios effectus intentos 95 eius naturales poterunt contingere. ab aliis agentibus cum quibus contingunt, ut invenire thesaurum cum 20 Nullum tamen inconveniens est quod aliqui effectus fortuiti hominis Zucc. 348" fossione foveae, propter I quod fieri possunt praeter intentionem cuius- per se sint I connexi naturali effectui corporis caelestis, et sic per se intenti I 117" libet alterius agentis, et esse fortuiti respectu illius, et ita fieri praeter ab illo, ipso ad illum impellente I hominem, et Deo mediante caelo, B 166vb omnem impulsum ab illo sicut a causa per se, sive mediata sive quemadmodum in homine aegrotante potest impellere appetitum ad immediata, quia a causa per se, in quantum est per se, nullus effectus 00 comedendum aliquem cibum, per quem per se sanitatem recipit, quam fit nisi per intentionem, vel a natura vel a proposito. 25 non intendebat acquirere in comedendo. Unde ad effectum talis bonae Bad. 229vE I Quod ita sit ex parte corporum caelestium et astorum, patet ex hoc, fortunae I sufficit generalis providentia divina et eius impulsus mediante D 144vb quia agunt per modum naturae in haec inferiora, cuius non est per se caelesti corpore, et hoc non fit nisi in effectibus corporali bus, qui fiunt in intendere nisi ad unum, et nullo modo ad plura, nisi per quandam homine et non subsunt arbitrio eius, quia impellit ad eos excitando et naturalem et per se connexionem se habeant ad invicem, per quam fiunt etiam ad effectus prosecutionem adiu-Ivando praeter omnem hominis W 186" quodam modo unum. 30 intentionem. Effectus igitur qui nullo modo per se, sed solum per accidens connexi I In effecti bus etiam corporali bus qui fiunt in homine et subsunt quoquo Bad. 22 sunt cum naturali effectu caeli, et ita nullo modo unus cum illo, nullo modo libero I eius arbitrio, dicunt aliqui quod impellit quandoque E 167rb utroque modo. Et hoc vel impulsi one mansiva,ut videlicet aliquis homo ABCDEHlN'W habeat ex aliqua impressione corporis caelestis «quandam vim I eI Bad. 23 35 efficaciam etiam praeler illas quae ad qualitales aClivas eI passi vas f 85 improvisum] COli sed iII improvisum corr. C impulsum D propter visum BE 85 et 21 in addo B 86 tamen] propter addo sed exp. I 86 intento] intentione D 87 Ali- ABCDEHIN'W ter] Alter W 88 est] esset W 90 cuiusmodi] cuius EI 92 cuiusmodi] cuius EI 93 in] om. BCDEHIN'W 94 autem1' est BEHI est sed enim sup. lin. ai. man. et vel autem addo sub lin. ai. man. C est sed in etiam mut. D 94 fortuiti] fortuitu H 94 per] 9 esse] om. B II modo] cum addo sed exp. D 12 causa] causam sed iIIcausa corr. D ser. sed vel praeter addosup. lin. ai. mali. C 94 huius] huiusmodi CDIN' 94 agentis] 13 neque] nec I 13 impulsum] impulsu E 13 ad ipsam] om. N'W 14 in cor- et addo N' 95 et] ad BCDEHI ad sup. lin. W om. N' 95 inconnexionem] connexio- pore caelesti] i. m. lIIan. corr. A 14 sit] sicut W 16 sicut] sic B 16 caelestis] nem I 96 contingunt] contingit N' 97 fieri] dici BCDEHIN'W 97-98 cuiusli- caelesti E 16 nec] nos B 18 circa] est H 21 sint] sunt W coq-(?) addo sed dei. D bel] cuiusque B 98 esse] extra sed in esse corr. ai. man. D 98 fortuiti] fortuitu 21 effectui] effectus B 21 corporis caelestis] illi'. N' 22 ad] illud addo sed exp. C BCEHIN' 99 mediata sive] om. (hom.) B 99-00 mediata sive immediata] imme- 22 impellente] impellendo W 22 hominem] homine D 22 Deo] ideo B 23 ho- diata sive mediata N'W 00 immediata] -diata(?) I 00 effectus] i. m. man. corr. A mine] caelo W 24 comedendum] commedendum(?) BCEN'W 25 comedendo] 1 vel] om. B 2 ita] uti sed iII ita corr. ai. man. D 3 modum] medium B 3 in] commedendo(?) BEN'W 27 nisi] mediantibus atld. sed exp. H 27 qui] quin sed ad B 3 cuius] cuiusmodi B 4 unum] bonum I 7 solum] solummodo C in qui corr. D 31 et] sup. lin. C 31 quoquo] quo quodam sed -dam exp. A 32 quod] non addo N' 35 activasJ accidens D 92-93 Cr. ARIST., Phys., VIII, C. 5 (in THOMAE DE AQ. In Phys. Comm., VIII (ed. Leon., II, p. 404b, text. 43); lunt., IV, 382G-K; 258a 3-27). 34-(p. 114,)39 THOMAS DE AQ. SWI1II1OcOlltra Gell!., III. C. 92 (ed. Leon., XIV, 281a). 114 QUODLIBET VI QUAESTIO IO 115 elementorum consequuntur, quam alius I non habet, ut in sanando medicus 65 Et non restat de dubio nisi an per generalem impulsum factum a Deo unus habet vim quam non habet alius, et similiter agricola in plantando, mediante corpore caelesti sufficienter I anima habens dictam dispositio- B 167" et miles in hostes impugnando, et hoc quemadmodum magnes vim habet nem in suo corpore excitetur ad prosequendum absque proposito liberi Zucc. 348'b ad attrahendum ferrum» quod non habet alius lapis. De quo non est I arbitrii talia, ex quibus contingunt semper vel frequenter effectus bonae dubium, quin talem vim impellendi habet corpus caeleste super unam 40 fortunae, speciem totam, sed utrum super unum particulare ita quod non super 70 Sed, cum anima talia prosequatur ut natura, non ut rationalis alterum, magnum dubium est de hoc. voluntas, ut natura autem nihil prosequitur aliquid determinatum nisi Minus autem dubium est an ad tempus impulsione transeunte super et determinatum sit ad illud, vel ex se, ut grave ad descensum deorsum, individua i\Iius temporis, et magis super unum quam super alterum vel ex eo cui est coniunctum, ut anima ex suo corpore, quemadmodum secundum quod ad receptionem illius magis et minus sunt disposita. 45 determinat ur appetitus hericii ad claudendum antrum, aut ex ipso Bad. 230rG I Certum tamen est quod, si ex pulsu caelesti vel a Deo mediante corpore 75 impulsu, quemadmodum determinatur qui a Deo immediate impellitur, caelesti sit aliquis benefortunatus in effectibus exteriori bus, de quibus isto tertio modo ponunt secundum dictam positionem non fieri istam est bona fortuna, quae non subsunt libero arbitrio, quod hoc oportet determinationem. ponere isto modo, ut videlicet aliquis habeat in corpore suo aliquam Fiet ergo aut primo modo, aut secundo. impressionem a corpore caelesti, qua anima rationalis per generalem 50 <, Non primo modo, quia sic determinatum non potest ad aliud nisi per impulsum quem recipit a Deo in suo corpore mediante corpore caele-Isti, 80 violentiam I inclinari. possit excitari ad prosequendum semper aut frequenter effectus secun- Non restat ergo nisi secundus modus, scilicet quod anima habeat ex N' 152" dum bonam fortunam, et quod hoc pertinet I ad dignitatem et gradum dispositione corporis, ut ille generalis impulsus modo determinetur ad naturae intellectus humani, quod sic sufficienter per generalem impulsum unum, modo ad aliud, quae omnino sunt inconnexa. I Quod non potest Zucc. 3' caeli et dispositionem sui corporis excitetur ad prosequendum semper vel 55 esse, quia illa dispositio est pure naturalis et materialis, et sic in tantum frequentius effectus bonae fortunae, quemadmodum pertinet ad naturam 85 determinata ad unum in homine sicut et dispositio quae est in bruto. bruti animalis quod sufficienter per generalem impulsum caeli et dispo- Quare, cum ex illo, quod est omnino determinatum ad unum, id quod sitionem sui corporis appetitus eius excitetur ad prosequendum semper est ex se indeterminatum, non potest determinari ad aliud, anima igitur vel frequentius effectum aliquem sibi naturalem, quemadmodum hericius ex tali dispositione corporis non potest ad aliud determinari quam ad antrum foveae versus boream claudit, cum instat tempus quo flare I (\0 unum, ad quod ordinatur illa dispositio corporalis. I Quare, I ulterius D 145" E 167vO debet. Quod aliquis habeat in corpore suo impressionem a corpore 90 cum bona fortuna non potest contingere alicui universaliter nisi deter- caelesti qua possit recipere impulsum specialem a Deo immediate, licet non mediante corpore caelesti, ad prosequendum effectus bonae for- ABCDEHIN'W tunae, non negamus secundum praedeterminata. 65 restat de] restante N' 65 de] del-(?) sed iII de cO/'/'. H 66 caelesti] om. D 66 habens] sup. lin. W 67 excitetur] excitare sed iII excitetu r corr. at man. D ABCDEHIN'W 68 semper vel] i. m. man. COIT, A 70 cum] in B 71 autem] aut I 71 aliquid] ad D 71 nisi] alia H 72 et] sup.lin. mali. corr. A etiam N' 72 illud] ser. sed exp. 36 consequunturJ consequitur C 39 ad ... habet] om. (hom.) E 39 allrahendum] et aliud i. m. 01. man. E 72 descensum] descendendum E 72 descensum deorsum] trahendum BCDHIW 39 quod] ser. sed in quam mut. ai. mOl1.D 40 talem] tale B i~l'. I 74 ipso] ipsa sed in ipso corr. man. corr. A impressione addo sed exp. A 76 po- 40 super] i. m. ai. man. C 46-(p. 116,)93 Certum ... fortunatus] i. m. iII! man. corr. A nunt] ponant E 76 positionem] dispositionem N' rationem C 78 Fiet] Fiat N' 46 si] aliquis addo sed exp. A 46 vel] om. E 46-47 vel ... caelesti] om. (ham.) I Fieret D 80 inclinari] i. m. man. COI'/'. A 81 ergo] igitur BCDEHIN'W 81 ani- 47 quibus] quo sed in quibus corr. N' 49 corpore] om. E 53 et '] ad H 55- ma] non E 83 aliud] illud I 83 omnino] omnia BCDEHIN'W 86 omnino] 57 excitetur ... corporis] om. (ham.) H 55 excitetur] exciteretur sed in excitetur corr. B om. B 86 id] illud N'W 86 quod] iter. D 87 ex] in B 87 indeterminatum] 56 frequentius] frequenter BCDEIN'W 58 excitetur] exercitetur N' 59 frequen- determinatum B 88 quam] quoniam sed vel quam addo i. m. 01. man. C 89 ad] id E tius] frequenter BCDEHIN'W 59-60 heri cius antrum] antrum hericius sed signis 89 Quare] quaeritur addo D 90 cum] homo addo sed exp. I inl'ersionis illI'. D inI'. C 60 foveae] fovet E 60 nare] solet et addo BCDEHIN'W 61 Quod] autem addo N'W 61 suo] scilicet B 63 non] ser. sed vel neque addo i. m. C 64 praedeterminata] determinata E 76 Cf. supra, 113,31-114,45. 116 QUODLI8ETVI QUAESTIOIO 117 minetur diversimode ad diversa, nulIo igitur modo mediante impressione Licet autem agens per intellectum et voluntatem sic potest coniungere a corpore caelesti potest anima determinari ad varios effectus bonae 20 quaedam inconnexa, ut quosdam effectus per accidens respectu alterius fortunae, ut universaliter sit quis bene fortuna tus. effectui per se eiusdem, qui tamen am-Ibo sunt intenti ab ipso coniun- N' 152rb Bad. 230rH I De effectibus autem spiritualibus ad quos ordinatur liberum arbitrium, gente, ut patet in exemplo iam posito, quia tamen uni effectui per se certum est quod potest esse a caelesti corpore naturalis dispositio in 95 intento ab aliquo infiniti alii possunt esse coniuncti accidentaliter et homine ad recipiendum impulsus ad electionem operis spiritualis ut inconnexi eidem, qUI per se possunt et connecti per agens per se virtutis. Et possunt impulsus excitantes volentem ad hoc fieri a corpore 25 praevidens et. in-Itendens utrumque, cum omne agens per accidens Bad. 230' caelesti et a Deo mediante ilIo, sed non ad exsecutionem, quia ad reduc-libile est ad tale per se agens, sicut dictum est, infinita acciden- Zucc. 34f exsecutionem talium nUlIo modo se extendit virtus corporum caelestium taliter connexa praevidere, sive circa unum I effectum per se intentum ab W 186va aut etiam angelorum, qui similiter solo impulsu quodam alIectionis aut 00 aliquo sive circa plures, et per se illa connectere non potest nisi agens alicuius huiusmodi possunt excitare, sed solius Dei, cui soli subest providentiae sive praevidentiae infinitae, cuiusmodi non est nisi solus hominis liberum arbitrium. 30 Deus, cuius virtus est universalis et per se respectu omnium effectuum Quod similiter effectus fortuiti secundum bonam fortunam possunt generaliter, omni alia virtute respectu ipsius existente particulari, non fieri praeter intentionem agentis ex proposito et intelIectu, et esse fortuiti respectu omnium effectuum universaliter, sed solum particulariter res- respectu i1\ius, et ita fieri per se, absque omni impulsu ab illo, patet, 5 pectu aliquorum effectuum particularium. Quare, cum effecti bus qui per quia' agens per intelIectum et voluntatem et ex proposito contingentia se sunt intenti ab aliquo bene fortunato per intelIectum et propositum quaedam suo effectui per se potest coniungere, quod non potest naturale 35 infiniti alii possunt accidentaliter esse connexi cuilibet i1\orum et respectu H 212" agens, ut iam dictum est de caelo. Agentis enim I per intellectum est omnium aliorum infinitorum, dicitur aliquis bene fortunatus eo quod in I 117rb inordinata ordinare, I et indivisa dividere, et inconiuncta coniungere, ut omnibus quae agit, in effectibus sic contingentibus prosperatur praeter haec vis acti va spiritualis per intelIectum et voluntatem sit altior virtute IO propositum et rationem, et hoc aut semper aut in pluribus, sicut dictum corporali et virtute naturali, ut non ad qualia extendit se per intelIectum est. Quos «necesse est esse infinitos, ut non cadunt sub scientia humana», et voluntatem, alia se extendant per naturam. Quod patet in infima 40 secundum PHlLOSOPHUMIIo Physicorum I et VlO Metaphysicae, et A 174va B 167rb natura intelIectuali, scilicet in homine. Homo enim unus sciens locum I propter idem nec sub scientia angelorum. C l72va thesauri absconditi in agro posset alium hominem in-Istigare ad ibi Effectus ergo omnes fortuitos secundum bonam fortunam alicui fodiendum foveam, intendendo ut i1\e ibi inveniret thesaurum, respectu 15 possibi1es contingere, solius Dei est praevidere, et eos intendere, et ad cuius inventio thesauri est per accidens, non autem respectu instigantis et coniungentis effectum qui sequitur i1\um per accidens, ilIi quem agit ABCDEHIN'W per se et ex proposito ad instinctum alterius. 19 et] sup. lin. D 19 sic potest] inv. N'W 21 effectui] effectum BEN' 21 ta- ABCDEHIN'W men] cum D 22 in]ex I 23 alii]illi addosed exp. A 24 eidem]idem sed in eidem CO". C 24 qui] est addo N'W 25 et intendens] iter. N' 28 sive circa plures] iter. I 29 providentiae] non potest nisi agens addo N' 29 praevidentiae] providen- 91 diversimode] diversitate D 91 igitur] ergo BCDEHIN'W 91-92 impressione a] tiae C connectere I 29 cuiusmodi] cuius E 30 virtus] equitas I 31 non] autem om. C 93 bene] om. W 94 spiritualibus] ser. sed vel specia- addo i. m. ai. man. C addo BCDEHIN'W 31 respectu]ipsius existenle particulari addo sed dei. C 35 cuili- 94 quos] quod I 97 excitantes] voluntate addo sed exp. A 00 similiter] in addo N' bet] cibus(?) sed dei. et cuilibet i. m. ai. man. C 35 illorum] illo N' 36 fortunatus] 00 impulsu] -pulsu(?) N' 4 agentis] enim per intellectumest addo sed exp. B 6 con- quae addo sed exp. B 38 semper] vel frequenter addo sed exp. W 39 Quos] Quod I tingentia] contingetur E 7 effectuiJeffectu N' IO virtute] om. B II extendit se] 39 cadunt] cadant N'W 40 IIO]IlIOW 41 nec] neque I 42 ergo] sup. lin. man. im'. BCDEHI 12 alia] ad illa N'W 12 extendant] extendat D extendit sed in corI'. A 43 possibiles]plures H plures sed vel possibiles i. m. ai. man. C 43 praevi- extendat mut. W 12 in] om. BEHI i. m. C sup. lin. D 13 homine] iter. H dere] providere N' 43 et2] om. BCDEHIN'W 13 unus] om. BCDEHIN'W 14 absconditi] abscondi N' 14 instigare] om. N' 18 et] om. N' 22 Cr. supra, p. 116, 13-18. 26 Cr. supra, p. 112.89-93. 39 Cf. ARIST.,Me/aph., VI, C. 3 (Iun!., VIII, f. 149K; I027a 20-29); ID., Phys., II, C. 5 (in THOMAE DE AQ. In Phys. 8 Cr. supra, p. 111,77-(112.)87 et 112,7-(113,)9. Comm., II (ed. Leon., II, p. 81b, texI. 53); Iunt., IV, r. 69A-B; 197a 8-10). 118 QUODLIBET VI QUAESTIO IO J 19 ipsos exsequendos impellere, et hoc per se et immediate, quia nec angelica posset universaliter tales impulsus recipere. I Bene tamen verum Zucc. 34S mediante caelo illud possibile est fieri nec etiam mediante aliqua creatura 45 70 est, quod per dictam impressionem a caelo potest esse iuxta determina- I intellectuali. tionem PHILOSOPHI niversaliter bene natus ad recipiendum alterius u Non mediante caelo, quia actio eius non est nisi ad aliquid unum impulsum, scilicet Dei immediate, ut sit universaJiter bene fortunatus. determinatum, et ideo nec potest connectere, et per consequens, nec Aut quando naturam sine ratione, quam appellat bonam fortunam, intendere plures effectus tantum modo accidentaliter connexos. reducit ad principium divinum in nobis quod est supra nos, ut est Deus, Nec mediante creatura intellectuali, quia licet potest plures tales 50 75 non intendit quod I impulsus quibus consequitur quis effectus ut sit C l72vb connectere et eos intendere per se, et < tanto> plures angelus quam universaliter bene fortunatus, fiant in nobis ab illo principio mediante homo, quanto superior est in gradu naturae, non tamen potest praevi- caelo, sed immediate. dere infinitos tales, ut connectat et intendat eos. I Ut secundum hoc generalem providentiam Dei circa homines duplicem Bad. 230V Bad. 230vI I Ex quo plane patet falsum esse omnia fortuita secundum bonam distinguamus: unam mediante I corpore caelesti, quae fit principaliter W 186vb D 145rb fortunam fieri a Deo per I astra et caelum et secundum fatalem 55 80 super corpora nostra, et per corpora super animas nostras, et aliam dispositione'm, dico sicut per impellens in actum. Bene enim verum est, immediate, quae fit primo super animas, et per animas super corpora. quod fiunt per caelum sicut per imprimens dispositionem illam, qua Secundum istam enim solum modo procedunt effectus bonae fortunae anima I habilitatur ad illum impulsum, sed hoc non ponit ipsos fieri per circa illum qui est universaliter bene fortunatus secundum modum fatalem dispositionem, quia ipsa non pertinet nisi ad genus causae, unde praedeterminatum, qui magis concordat fidei. est principium motus. Sed illud sequeretur necessario, ut dictum est, si 60 85 I Ex quo plane apparet quod, cum ARISTOTELES PHlLOSOPHUS plane sentit Bad. 230V PHILOSOPHUS hoc tractatu ponat Deum nihil influere sua generali in in VIlIa Physicorum quod primum movens, I Deus scilicet, non I 117V8 providentia super animas nostras nisi mediante caelo. imprimit aut agit circa haec inferiora nisi mediante caelo, secundum B 167v8 Aut ergo falsum I est quod supponit, scilicet aliquos bene fortunatos quod COMMENTATOR omnino exponit eum ibidem dicens: «Voluntas suus esse universaliter, quia hoc non potest eis contingere mediante influentia antiqua nihil agit novum nisi mediante alio antiquo», appellando «volun- caeli, ut scilicet aliquis recipiat impulsum a caelo, ut semper aut 65 90 tatem antiquam» voluntatem Dei, aliud «antiquum» corpus caeli, et frequenter eligat agere ea quibus consequatur tamquam accidentaliter auctor huius tractatus supponit quod homo possit esse universaliter bene coniunctum, quod sibi melius est, sed solum ut recipiat a caelo impulsus fortunatus, et ostensum est quod hoc non posset fieri mediante caelo, ad aliquos effectus determinat os, et quod magis est, nec virtute naturali plane, inquam, apparet quod ARISTOTELES sententiam huius tractatus ABCDEHlN'W ABCDEHIN'W 44 hoc per] inv. W 44 hoc per se] per hoc se per N' 44 nec] neque I 47 ad] 71 philosophi] i. 111. N' 72 universaliter] universali C 75 quis] aliquis N'W om. D 48 nec I] non BCDEHIN'W 48 per] om. D 49 effectus] tam addo N' 75 ut] om. B 75-76 sit universaliter] inv. D 76 fiant] om. W 78 hoc] hanc(?) I 49 connexos] om. W 52 superior est] superiorem E 52 in] statu addo D 52 na- 79 mediante] immediante sed im- exp. I 80 super] tuas (((Id. sed exp. D 83 est] turae] om. W 54 plane patet] inv. C 54 patet] i. m. 01. man. E 54 fortuita] iter. unde addo sed exp. B 85 plane] 0111. N' 86 in] om. W 86 quod] SCI'.sed -dam i. sed dei. C 55 fatalem] fanta1em BH fanta1em sed in fatalem corI'. CDE 56 impel- m. 01. man. E 88 ibidem] om. E 88 ibidem dicens] inv. N'W 88 dicens:] "Item. lens] interpellens N' 57 caelum] et cetera(?) addo sed cetera(?) exp. D 58 ipsos] ser. addo E 89 nisi] nihil E 89 mediante] aliquo addo sed dei. A 89 alio] aliquod sed sed exp. N' 59 fatalem] fantalem sed in fatalem corr. C 59 quia] anima addo sed vel alio i. m. 01. man. C aliquo addo C 90 et] auctor atld. sed exp. I 91 huius] exp. B 60 sequeretur] sequereretur B 61 generali] con! et genera1i i. m. 01. man. E huiusmodi IN' 93 plane] plana N' 93-(p. 120,)94 sententiam '" ponere] SCI'.in lac. 63 supponit] supponat D 65 ut '] om. B 65 aliquis] quis BDHN'W recuperat man. corr. A 93 huius] huiusmodi I addo sed exp. I 65 ut] aut W 66 ea] om. BCDEHIN'W 66 consequatur] conse- cratur E 66 tamquam] cum addo E 68 determinatos] declinatos I 68 est] om. H 70-71 Cr. ARIST., Eth. Eud., VII, C. 14 (ms. VAT. lot. 2083, r. 224va-vb; lunt., III, 222B; 1248b 3-7). 83-84 cr. supra, p. 104,95-106,59. 85-87 Cr. ARIST., Phys., VIII, C. 5 60 Cr. supra, p. 110.45-(111,)76. 61-62 cr. ARIST., Eth. Eud., VII, C. 14 (Iun!., III, r. (in THOMAE DE AQ., In Phys. Comm., VIII (ed. Leon., II, p. 404b, tex!. 43); Iun!., IV, 382G- 221 M; 1248a 25-27); AVERROES, Phys. VIII comm. 43 (Iun!., IV, f. 383G; in ANON., Auct .• K; 258a 3-27). 88-89 AVERROES, Phys., VIII, CO/liliI.43 (in ANON., Auct. Aris/., ed. Arist .. ed. J. HAMESSE, 2, 237). J. HAMESSE, 2, 237; Iunt., IV, r. 383G). 120 QUODLIBET VI QUAESTIOIO 121 N' 152'· ponere non potuit secundum principia sua quae, ut dictum est, I tractat Est ergo PHILOSOPHUSperplexus inter duo: aut enim necesse habet in VIlIa Physicorum. 95 negare bonam fortunam contra dicta sua in 110 Physicorum I et in VIa D 145'" Verumtamen cum talia, qualia tractatus iste ponit fieri secundum Metaphysicae, ut dictum est supra, et sustinere principia sua praedicta bonam fortunam, contingant semper aut frequenter, necesse habet in VIlIa Physicorum; aut necesse habet cum dictis suis principiis in 110 ponere aliquam causam talia determinate intendentem, secundum quod 20 Physicorum I et in pluribus aliis locis concedere bonam fortunam et Bad.231 ipse determinat in VIa Metaphysicae et in 110 Physicorum et in negare praedicta principia VIIPPhysicorum. Bad. 230'M pluribus aliis locis. I Et secundum hoc ex huiusmodi principiis necesse 00 Quare, cum multo evidentius sit ad sensum bonam fortunam esse habet ponere sententiam huius tractatus, quod etiam apparet ex quibus- secundum sententiam huius tractatus et secundum illa quae superius sunt dam dictis suis in Rhetorica. Dicit enim in 110 Rhetoricae sic: decIara'ta, quam sint illa principia VIIP Physicorum, quibus ponitur «Elatiores quidem et magis impraemeditativi propter bonam fortunam 25 Deum nihil posse agere in haec inferiora nisi mediante caelo, potius sunt. Unum autem assequitur optimus mos bonae fortunae, quare amatores habemus ponere bonam fortunam esse modo supradicto et negare illa E 168'· Dei sunt, et habent I se ad divinum aliqualiter credentes propter facta bona 5 principia VIIP Physicorum in quantum ponunt Deum nihil agere in a fortuna»'. Item, libro IO Rhetoricae: «Causa autem est fortuna inferiora nisi mediante caelo, quam negare bonam fortunam. I Sic ergo Bad.23: H 212'· quorundam quidem quorum et artes, I multorum autem et quae extra artem, ponimus facta bonae fortunae fieri a Deo tamquam a principio proximo puta quorum cumque natura (contingit autem et praeter naturam esse) ; 30 et immediate impellente I bene fortunatos secundum superius pertrac- W 187'. sanitatis quidem enim ars, causa pulchritudinis autem natura. Totaliter tata. autem talia bonorum sunt afortuna, in quibus invidia. Est autem et eorum IO Sic ergo revertendo ad propositum dicimus, quod eufortunium, quo quae extra rationem bonorum, causa fortuna, ut puta si alii fratres turpes, aliquis universaliter bene fortunatus est secundum bonam fortunam, non unus autem pulcher, et, si alii nescieri< n > t thesaurum, hic autem invenit, debet quoad impulsus ascribi astris aut caelo aut fato, nisi per accidens, Zucc. 349'b aut si propinquum tetigit sagitta, I hunc autem non, aut si I non venit solus, B 167'b 35 quia caelum non intendit nisi unum determinatum et non intendit illud semper pertransiens, alii autem solum venientes interempti sunt: talia quod accidentaliter ei annexum est. Quod si contingat, hoc est praeter eufortunia videntur». 15 intentionem, et ita respectu caeli illud omnino per accidens continget ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 94-(121,)30-31non ... per tractata] ser. in reliqua parte columnis in f 174 vb man. corr. A 94 potuit] ponit BEHI ponit sed in potuit corr. aI. man. C possit D 94 est]qualia 16 enim]quod sed exp. ei enim .Il/p. lin. man. corI'. A 17-18contra ... supra] i. m. man. tractatus addo sed exp. B 94 tractat] tracta I 96 talia] alia sed in talia corr. E 96 corr. (cr. supra, p. XLII) A 17 II"] sermo(?) sed in II" corr. N' 19 in '] om. W qualia]qualis N' 96 iste]illeI 97contingant]contingunt W 98 aliquam]aliam B 19 aut] est addo D 19 habet] ponere addo sed exp. A 19 in2] .Il/p. lin. man. CO/T. A 98 talia] i. m. man. corr. A 99 in '] om. W 00 aliis] om. B 00 huiusmodi] huius om. W 21 praedicta]dicta B 21 praedicta principia]inv. BCDEHIN'W 23 se- E I huius] huiusmodi ABCDHIN' I etiam] in B 2 in 2] om. BCDEHIN'W 6 cundum] om. B 23 huius] huiusmodi IN'W 23 illa] iter. sed. exp. H 24 sint] Rhetoricae]eiusdemBCDEHIN'W 7 quorundam]quorum B 7 quorum] om. E 7 sunt N'W 25 mediante]indirecte(?)sed in mediante CO/T. D 26 modosupradicto]i. autem] aut Iam. B 9 sanitatis] ser. sed in sanitas mut. E IO autem] aut I a m. man. corI'. A 27 in2] haec addo C 29 tieri] om. N' 29 a Deo tamquam] DN'W IO quibus] conf. E II causa] cum E II nescieri t] nesciant iter. W 30 et] Sl/p. lin. man. COIT. A 30 bene rortunatos] bona rortuitos N' N'W 13 propinquum] propinqum(?) D 13 hunc] hic D hii EHI 13 non2] om. 30 secundum]quod sed eras. et forte secundum in ras. D quod sed exp. ei secundum 01. CN'W 13venit]invenitW ierit(?)C 14semper]autem addosed exp. A 14solum] man. E quod BCH 35 quia] quod N' 35 illud] id BCDEHIN'W 36 ei] om. B soli N'W 36 contingat] contingit E 36 hoc] hic N' 37 illud] id N'W 94 Cr. supra, p. 119,85-87. 95 cr. ARIST.,Phys., VIII, C. 5 (in THOMAE E AQ., In D 17-18 Cr. ID., Metaph., VI, c. 3 (Iun!., VIII, r. 149K; 1027a20-29); ID., Phys., Il, C. 5 (in Phys. Comm., VIII (ed. Leon., II, p. 404b, tex!. 43); Iun!., IV, 382G-K; 258a 3- THOMAEE AQ., In Phys. Comm., Il (ed. Leon., Il, p. 81b, tex!. 53); Iun!., IV, r. 69A- D 27). 99 cr. ID., Metaph., VI, C. 3 (Iun!., VIII, r. 149K; lO27a20-29);ID., Phys., II, c. 5 B; 197a8-10). 18 Cr. supra, p. 120,99 et p. 117,40. 19 cr. ARIST., hys., VIII, c. 5 P (in THOMAE DEAQ.In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 8Ib, tex!. 53); Iun!., IV, r. 69A-B; (in THOMAE DEAQ.,In Phys. Comm., VIII (ed. Leon., II, p. 404b,tex!.43); Iun!., IV, 382G- 197a8-10). 2-6 ID., Rhet., II, c. 17(TransI.Moerbeke,ed. B.SCIlNEIDER,252, 15-I9; p. K; 258a 3-27). 19-20Cr. ID., P!Zys., Il, c. 5 (in THOMAE E AQ., In Phys. Comm .. II D 1391b 1-5). 6-15 cr. Op. cil., I, C. 5 (transI. Moerbeke, ed B. SCHNEIDER, 178,25- p. (ed. Leon., Il, p. 8Ib, tex!. 53); lunl., IV, r. 69A-B; 197a8-10). 21 cr. ID., Phys., VIII, 179,5; 1362a2-12). c. 5 (in THOMAE DEAQ.,In Phys. Comm., VIII (ed. Leon., Il, p. 404b, tex!.43); Iun!., IV, 382G-K; 258a 3-27). 24 Ibid. 27-28 Ibid. 122 QUODLIBETVI QUAESTIOto 123 secundum istam fortunam quae dicitur contingentia, sicut secundum Verius est ergo dicere, licet nomen non congruat, I quod bona fortuna E 168'b aliam quae dicitur discontingentia, ita quod inter se non differunt nisi est cura quaedam Dei cum merito aut demerito, quam quod sit natura C 173" secundum I plus et minus, quod scilicet ista saepius contingit et illa 40 sine I ratione; «Deum enim dignissimum I dominum esse talium, ut dignis N' 152' rarius. Ita quod, si istud quod contingit saepius reducatur in causam per 65 distribuat et bona et mala. Nec I tamen ex hoc pravum iudicem ipsum B 168" se intendentem et impellentem propter hoc, hoc non est nisi in Deum A 175'· faciemus vel non iustum» cum malis, quasi per bonam fortunam dat immediate agentem sive impellentem, et hoc, tam ex eius provi-Identia bona, et bonis mala I quasi secundum infortunium: quod enim ista dat I l17vb generali mediata secundum dispositionem impressam a caelo, quam pravis aut denegat bonis, hoc facit iusto iudicio. Et hoc ex parte ex eius providentia speciali etiam immediata secundum dispositionem 45 malorum, aut ut ipsos talibus bonis remuneret quasi servos, quos non A 173vb meritorum vel demeritorum, I ascribi debet multo verius Deo secundum 70 servat ad aeternam haereditatem Bad. 231 'o quasi liberos, aut ne ostendat ea esse dispositionem in nobis meritorum vel demeritorum, et hoc non tantum propter se appetenda, si solis bonis ea concederet, aut quacumque alia de sui ipsius, sed etiam parentum, secundum quod quandoque providetur causa, secundum quod plures super hoc sancti assignant. Ex parte vero a Deo filiis in prosperis et adversis secundum merita parentum. Et bonorum, aut ut per defectum bonorum Itemporalium provocet ad D 145vb secundum hoc, aspiciendo ad hanc provisionem specialem, verissimum 50 amorem spiritualium, aut propter aliquam aliam causam, secundum est dictum AUGUSTINIquod «cum unoquoque nostrum agitur secundum 75 quod sancti diversas super hoc assignant. Hoc, inquam, verius est dicere quod oportet», et hoc ideo quia secundum libram aequitatis divinae quam dicere secundum quod dicit PHILOSOPHUS,quod «natura quales iustitiae contingunt hominibus omnia, prospera scilicet et adversa, ut si quosdam facit, et confestim a nativitate differunt, quemadmodum hi quidem quis videre posset regulas iustitiae quibus universa dispensat Deus, glauci, hi autem nigrorum oculorum, eo quod tale secundum naturam tale videret quod nihil eorum I quae contingunt, aliter contingere debuit, et 55 oportet habere, sic et bene fortunati et infortunati». haec omnia quae fiunt, referendo ad Deum, ut iuste efficientem vel iuste 80 Ex quo plane patet quod erroneum est, quod tractat ille I tractatus W 187'b fieri permittentem, et ad nos, ut talia in nobis fieri congruit, non autem ut intitulatus De bona fortuna, excludendo per illam provisionem gene- ad talia vel talia recipienda naturaliter dispositos, licet quandocumque ralem istam specialem. Nec est causa quaerenda ex parte nostra eufor- Zucc. 349v• dispositio naturae I concordet cum dispositione meritorum et gratiae, tunii vel diffortunii nisi merita vel demerita nostra, dico proxima et fortius et efficacius currit divina dispensatio, utraque provisione, et 60 generali et speciali, in unum effectum concurrentibus. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 63 cura] cum B 64 dignis] dignus H 65 Nec] Neque I 65 tamen] tam N' 66 dat] da-(?) sed in dat corr. aI. man. E datur N' 67 infortunium.] Quod enim ista dat pravis aut de~egat.bonis mala, quasi secundum infortunium addo sed vacat superscrips. 39 italam. D 39 non] om. B 39 differunt] vel different (diffe?nt)A 40 contin- C 68 pravIs]eliam quantum procedit a dispositione naturali addo sed exp. A in addo sed git] om. BCDEHIN'W 41 quod'] et addo sed exp. E 41 si] sccundum W 41 rc- deI. D 68 iusto] tertio E 68 hoc21 i. m. N' 69 talibusl talis BDEHI talis sed in ducatur in] irer. sed exp. N' 41 in] reducatur addo sed exp. W 42 hoc'] haec N' talibus corr. aI. man. C casibus N' 69 quasi] om. E 71 si] non N'W 71 solis] 43 hoc] sup. lin. aI. man. D 45 etiam] et BCEHI om. N'W et sup. lin. aI. man. D solum W 71 concederet] concederent sed in concederet corr. D concedent BEHI 45 immediata] a caelo addo sed exp. H 46 vel] con! D 46 demeritorum,] immo concedent sed in concederet corr. aI. man. C concedit N'W 71 quacumque] de addo sed addo sed deI. A 47 vel demeritorum] om. (ham.) I 47 et hoc] sup.lin. man. corr. A exp. B 72 plures ... hoc] super hoc plures W 73 aut ... bonorum] om. (ham.) I 47 tantum] tamen N'W tam H 48 parentum] per exitum sed deI. et parentum i. m. ai. 73. bonorum2] om. B 75 diversas super hoc] super hoc diversas C 75 assignant] man. D 49 Et] sup. lin. B 52 libram] librum E 53 contingunt] continent BEHI ratlO~es addo BCDEHIN'W 75 inquam] in quantum B 76 quam] quia N'W continent sed in contingunt corr. C 53 omnia] opera sed omnino sup. lin. aI. man. C 76 dIcere secundum] om. N'W 77 hi quidem] inv. C 78 tale] tales BCDEHIN'W 53 et] om. N'W 53 adversa] diversa E 53 ut] om. B 54 posset] possit D 78 ~ecundum]quod addo sed exp: E 79 et infortunati] om. E 80 quod '] quidquid 55 quod] quia A 57 ut'] alia addo sed exp. I 57 fieri]cum addo E 57 congruit] sed /Il quod corr. A 80 est] qUIaddosed exp. A 81-82 excludendo specialem]i. m. mentes(?) sed deI. eI congruit sup. lin. man. corr. A 57 autem] i. m. aI. man. E man. corr. A 81 provisionem]pervisionem B 81-82 provisionem istam] iter. N' 58 ad] i. m. ai. man. E om. C 58 quandocumque] quandoque ABDEH 59 dispo- 82 Nec] Neque I sitio]dispositione HI dispositione sed dispositio sup. lin. aI. man. C 59 naturae] om. HI 59 concordet] concoret(?) I 61 generali] provisione addo N'W 64-66 ARIST., agna Moralia, II, C. 8 (ms. VAT.lat. 2083, f. 223va; ed.l. HAMESSE, M 13,n. 4; lunt., III, f. 183G; 1207a7-8). 76-79 ID., Eth. Eud., VII, C. 14(ms. VAT.lat. 2083, f 51-52 AUGUST., Contra Academicos, I, c. I, n. I (CC lat. 29, 3; PL 32, 906). 223vb; lunt., III, f. nOM; 1247a9-13).. QUODLIBET VI QUAESTIO IO 125 124 completa, nec est natura nisi causa dispositiva remota et incompleta; congruo, sed principaliter hoc efficiente divina speciali provisione, dicit nec est alia causa quaerenda ex parte Dei principalis et proxima quam 85 Glossa: «Non aliunde quam a praedestinatione est quod omnia cooperan- secundum electionem et liberum arbitrium eius specialis providentia, nec IO tur in bonum, non ex meritis eorum», propter quod, etsi in hoc aliquo est eius providentia generalis eius causa nisi sicut prima et remota, ita modo Deo cooperantur, quasi tamen a Deo vecti operantur, dicente quod specialis providentia frequenter in effectu contrariatur general!, ApOSTOLO ibidem: «Quicumque Spiritu Dei aguntur, hifilii I Dei sunt». B 168'b ponendo illam procedere secundum dispositionem naturae in nobis Glossa: ««Spiritu Dei», non suo «aguntur» I dicit, non «reguntur», ut E 168" secundum sententiam PHILOSOPHI. 90 magnum I gratiae effectum ostendat. Plus est enim agi quam regi. Agi Bad. 23 I Et secundum istam specialem providentiam non semper ex meritis 15 enim dicimus aliquem quasi vix aliquid agentem; regi aliquem dicimus, Bad. 231 ,p dispensatur bonis eufortunium et ex deme ritis malis diffortu~ium, se.d ex quasi iam agentem, et ideo regitur ut recte agat. Aguntur ergo, non ut mhil utroque ambobus, quandoque eufortunium, quandoque dlffortumu~, agant, sed quia impetu gratiae aguntur, vix tamen ut aliquid agant, et secundum quod quosdam bene meritos contingit in omnibus prosperar~, tamen bene agunt si a bono aguntur». et quosdam alios in omnibus pati mala, et hoc secundum quod expedit 95 Et similiter est de male meritis, quod quibusdam eorum, quasi quibusdam ad bona spiritu alia in quibus semper prosperantu~, ~romo- 20 eufortunatis, semper contingunt prospera, quibusdam vero adversa, veri ita etiam quod adversa quae secundum se mala sunt IpSIS sunt secundum diversitatem demeritorum. Ambo tamen, si praevisi sunt ad bon~, et ma-jgis bona quam prospera. Et secundum hoc eis tamqu~~ aeternam poenam, eis convertuntur in malum, quia dissolvuntur in bene fortunatis semper contingunt meliora, iuxta illud quod dicit prosperis per elationem et franguntur in adversis per impatientiam, et ApOSTOLUS Ad > Romanos < VIlIo: «Scimus quia diligentibus Deum 00 secundum hoc eis tamquam infortunatis semper contingunt deteriora. H 213" omnia cooperantur in bonum», I Glossa: «Prospera vel I adversa 25 I Ista iudicia iustitiae, quibus iuste contingunt singulis, et summo ordine, Bad. 23 Zucc. 349vb procedunt in verum bonum. Tales enim Deus consolatur prosperis, et nihilque a fortuna respectu Dei operantis, solius Dei est cognoscere, et exercet adversis. Et usque adeo Deus talibus omnia cooperatur in bonum, quibus voluerit revelare. Propter quod dicitur: «iudicia tua abyssus ut si qui horum deviant, et exorbitant, etiam hoc ipsum faciat proficere in multa», quae secundum AUGUSTlNUM «semper vera sunt et recta, etsi bonum, quia humiliores redeunt atque cautiores» .. occulta». Unde, quia hoc Deus facit eis nulla naturali dispositione hoc reqm- 30 Providentia autem Dei universalis est illa quae est circa omnem A 175'b rente, nec etiam meritis de condigno, licet aliquo modo de digno aut creaturam, I et circa creaturam rationalem continet in se et I providen- N' 153" tiam I generalem et specialem, quibus providet ei secundum quod requirit D 146'" ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 84 est] om. EW 84 nec ... incompleta] om. (ham.) N' 84 dispositiva] dispensativa sed in dispositiva eorr. C 84 remotal demota sed in remota eorr. D demota B 85 et 8 hocl ser. sed haec sup. lin. ai. man. E 8 provisione] unde addo ABCDEHIN'W proxima] ser. sed exp. B 86 nec] neque I 88 frequenter] inf~e~uenter sed. in 9 a] om. B IO hoc] om. B 11 tamen] tantum CEIN'W IS dicimus'] Deus sed frequenter eorr. D 88 in effectu] i. m. man. eorr. A 89 dl~posltlOnem]. ?OSltlO- in dicimus eorr. aI. man. D 15-16 regi ... agentem] om. (ham.) W IS dicimus2] nem N'· 90 secundum] iter. sed dei. C 91 semper ex mentIs] ex mentIs sem- Deus EI Deus sed in dicimus eorr. ai. man. D Deus sed dicimus i. m. ai. man. C per N'W 93 quandoque2] quando N' 94 bene] fortunatos addo sed exp. W 16 Aguntur] Saguntur(?) B 16 ergo] om. B 17 aliquidl sup. lin. man. eorr. A 96 quibusdam] secundum haec diversi mode diversos sed exp. et qUIbusdam I: m. man. 17 et] i. m. A 18 agunt] agit sed in agunt eorr. A 18 aguntur] agitur sed in aguntur eorr. A 96 quibus] quibusdam sed in quibus eorr. C 96-97 promoven] l. m. man. eorr. A 19 male] mala B 20 contingunt] in addo sed exp. B 21 praevisi] prius eorr. A moveri B 98 et] om. N' 98 hoc] sup. lin. ai. man. D 00 Romanos] addo sed dei. eI praevisi i. m. ai. man. D 23 franguntur] ser. sed f- eras. D tanguntur I sed exp. D 00 quia] quod D 2 consolatur] in addo B 4 si] om. E 4 et.Iam] 25 iustitiae] iustius Iam. N' 25 singulis] simul CN' 25 singulis et] si nihil ex W et I 4 faciat] faciet I 5 quia] quasi W humiles addo N' 5 cautIores] devotIor~s 26 a] ad B 26 cognoscere] contingere sed in cognoscere eorr. B 27 dicitur] om. N' sed devo- exp. et doc- i. m. man. eorr. et deinde cau- sup. do- ser. man. eorr'.A 6 eis] 28 quae] quo N' 30 estl] om. D 31 et circa creaturam] om. (ham.) D 32 re- omnis BN'W 6 hoc] om. I 6-7 hoc requirente] inv. C 7 mentIs] menta E quirit] rectat sed dei. eI requirit i. m. ai. man. D 7 condigno] congruo W 7 digno] condigno I 7-8 aut congruo] i. m. man. eorr. A 9-10 Ibid., (PL ]91, I 448C). 12 Ram. 8, 14. 13-18 PETRUSLOMBARDUS, olleeta- C 1-5 PETRUS LOMBARDUS,Colleetanea in epistolas S. Pauli (PL nea in epistolas S. Pauli (PL 191, 1438D-1439A). 27-28 Ps. 35, 7. 28-29 AUGUST., 00-1 Ram. VIII, 28. De eiv. Dei, V, C. 21 (CC 47, 158; CSEL 40',257; PL 41, 168). 191, 1448B). 126 QUODLIBET VI QUAESTIO II 127 natura specIeI per providentiam generalem, sed perfectius secundum 55 tuo: appellamus bonam fortunam, ut habitum est supra, secundum quod gratiam et merita et I demerita individui per providentiam specialem. I etIam de hoc modo fortunae PHILOSOPHUS loquens in no Physicorum lucc.: W 187" I Secundum iam dicta ergo breviter ad quaestionem dicendum modo 35 di~it: .«:idetur idem esse felicitati aut prope. Felicitas enim eupraxia est », Bad. 231 vR contrario in parte quam prius, et contra determinationem PHILOSOPHI, ubi diCit COMMENTATOR: «Nihil enim aliud est quam actiones finium quod bona fortuna aut nihil est in rebus, quod tamen non est ponendum laudabilium», sic omnes boni praedestinati sunt eufortunati et omnes secundum praedicta, aut non est solum natura, sive sine ratione sive cum 60 mali praevisi infortunati, quasi fortuna et sorte quadam < dante> I illi C 173" ratione, sed est cura quaedam Dei, et extrinsecum aliquod dirigens tam damnationem, eo quod illis quasi absque proposito supervenit eo quod bonos quam malos. 40 quae et quanta sit, praecognoscere non possunt, et boni actione sua Cui concordabunt illi de quibus dicit PHILOSOPHUS n° Physico- in ad illam non perveniunt, sed per divinam I actionem, quemadmodum rum: «Sunt quidam quibus videtur esse quidem causafortuna, immanifesta navis male regibilis melius frequenter navigat, non propter se ipsam, lucc. 350" autem humano intel/ectui, cum divinum quiddam sit et felicius», I ut scilicet 65 sed propter gubernatorem bonum. a Deo tamquam a principio primo motivo, quantum ad bonorum temporalium adeptionem, in quibus solum ponit PHILOSOPHUS bonam 45 < AD ARGUMENTA> fortunam, tam in his quam in illis inveniantur eufortunati et in fortunati, sed non propter naturam principali ter, ut dictum est, sed, quantum est ex Per dicta patet, quid dicendum est ad argumenta utriusque partis. parte nostra, propter merita et demerita, et hoc propter dilectionem Dei erga bonos, erga malos autem non propter dilectionem sed propter odi- QUAESTIO II lum magis: «summa enim ira Dei est malos in praesenti prosperari», 50 secundum AUGUSTlNUM. UTRUMIUSTITIA ORIGlNALIS INCLUDAT INSE I 118ra Si vero bonam fortunam dicamus ad adeptionem I bonorum simpli- ALIQUOD ONUM D INFUSUM citer, in quibus ponunt bonam fortunam illi qui ponunt felicitatem esse I ~equuntur pertinentia ad habitus animae. Et erant tria. Quorum bonam fortunam, ut quemdam effectum, quemadmodum bonum fortui- lucc. : pnmum erat de quodam habitu disponente ad virtutes, scilicet de iustitia ABCDEHJN'W ! originali: utrum iustitia originalis includat in se aliquod donum mfusum. Secundum erat de ipsis habitibus virtutum: utrum cum virtu- tibus acquisitis necesse sit ponere alias infusas eis respondentes. Tertium: 33 per] sup. /in. ai. man. D 33 sed] per addo sed exp. B 34 per ... specialem] om. B utrum status virginalis sit super con-I iugalem, an e converso. lucc. 3 34 specialem] quod addo sed exp. H 35 ergo brevilerJ inv. N' 36 in parte] i. m. man. eorr. A 37 quod'] quasi E 37 tamen] om. H 37 non] iler. sed exp. E 38 so- IO Circa primum arguitur quod originalis iustitia non includebat donum lum] i. m. man. eorr. A solus sed in solum eorr. D 38 sive'] ser. sed exp. C 38- quoniam nulla poena debetur homini sine peccato. Mors, carnis rebellio', 39 sive2 ••• ratione] om. (ham.) C 39 sed] aut sed exp. et sed sup. /in. man. eorr. A 39 est] om. I 39 cura] curam E 41 concordabunt] concordabant BCDEHIN'W ABCDEHIN'W 41 in] om. BCDEHIN'W 42 quidam] a addo N' 43 autem] an BCDEHI 43- 44 ut ... tamquam] a quo ut sed exp. et ut ... tamquam i. m. man. corr. A 44 motivo] et contra determinationem philosophi addo sed exp. A 49 autem] aut I 49-50 odium] 55 habitum est supra] supra habitum est W 56 etiam ... fortunae] fortunae etiam de ordium sed in odium eorr. E 52 Si ... dicamus] Quantum vero sed dei. et Si ... dicamus hoc modo sed signis inversio~is in~. D 56 in] om. BCDEHIN'W 56 II· Physicorum] i. m. man. corr. A 52 ad] quoad EH quo BCDIN'W 53-54 illi ... fortunam] om. 0111. D 57 Idem ess~] ~bl~em messe E 57 prope] proprie W 59 laudabilium] et (ham.) N'W 54 fortunam] om. D 54 ut] et huius sed exp. et ut sup. /in. man. addo sed exp. A 61 Illis] IIII E 62 praecognoscere] praecogitare C 64-65 prop- eorr. A 54-55 bonum fortuitum] bene fortunatum sed exp. eI bonum fortuitum i. m. ter se Ips,am sed] iter .. H .2-3 Utrum ... infusum] (cf. infra, lin. 6-7) 6 donum] man. eorr. A 54-55 fortuitu m] fortunatum I ~onum N W 7 habll1bus VIrtutum] 0111. E 7 virtutum ... cum] om. N' 7 utrum] I. m. man. eorr. A 8 necesse] necessarium BCDEHIN'W 10 Circa] Ad I IO in- c1udebat] aliquod addo sup. /in. C 38 Cf. supra, p. 121, 16-31. 42-43 ARIST., Phys., II, C. 4 (Iunt., IV, f. 65M; in THOMAE DE AQ., In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 75b, texI. 47); 196b 5-6). 44-46 Cf. ID., 55 Cf. supra, p. 114, 46-64. 57 ARIST., Phys., II, C. 6 (in THOMAEDE AQ., In Phys. Magna Mora/ia, II, C. 8 (Iunl., III, 184A; 1207b 16-19). 47 Cf. supra, p. 105, 28- Comm., II (ed. Leon., II, p. 83b, texI. 58); Iunt., IV, f. 70M; 197b 3-4). 58- 40. 50 AUGUST.,Enarrationes in Psalmos, Ps. 9 (CC lal. 38, p. 68, n. 22,1. 3; PL 36, 126). 59 A VERRO Phys., II, eomm. 55 (Iunl., IV, f. 70B) ES, 128 QUODLIBET VI QUAESTIO II 129 et huiusmodi poenae sunt; ergo non fuissent in homine ante peccatum. Rectitudo autem in voluntate non sic est naturalis, I quin voluntas in Bad. 23 Sed in puris naturalibus fuisset sine peccato; ergo stans in puris eo quod est liberum arbitrium, potest se ipsam obliquare et obliquatio- naturalibus mori non potuit neque pati rebellionem. Ista erant effectus 40 nem contrariae iniustitiae superinducere, corrupta ilIa I priori iustitia. N' 153' originalis iustitiae; erat ergo in puris naturalibus et sine dono. 15 Quae iniustitia necessario esset vitiosa, propter quam merito damnare- Zucc.35I'· I Contra. Compositum ex contrariis ex se est corruptibile, et necesse est tur, quia, ut dicit ANSELMUS De peccato originali, cap.o 3°, «Iniustitia corrumpi. Homo in puris naturalibus corruptibilis erat, quia ex contrariis non est aliud quam absentia debitae iustitiae. Non enim videtur esse erat compositus; ergo erat corruptibilis et necesse habuit corrumpi et iniustitia nisi ·in natura, quae, cum deberet habere iustitiam, non habet». mori. Sed ex originali iustitia potuit non mori; ergo erat aliquid 45 Voluntas autem illam iustitiam, quam naturali dono accepit, conservare supernaturaliter, et hoc non nisi donum infusum. Ergo etc. 20 debuit in statu purae naturae, ne eam amitteret, sicut et membra corporis a nocumento custodire, ut sicut peccat ilIa non custodiendo neque < SOLUTIO> nocumenta praecavendo, sic peccasset voluntarie se obliquando et illam naturalem iustitiam I amittendo. B 168'b Quaestio ista quaerit de significat o nominis: quid re dicat originalis iustitia, an scilicet aliqua naturalis rectitudo voluntatis, in qua I creata 50 Sicut ergo ista iniustitia vere potuit dici iniustitia, similiter et illa fuit anima hominis, vel aliquod donum infusum voluntati? iustitia naturalis vera iustitia dici potuit. Et non est dubium qum Et est hic sciendum in principio, quod, licet originalis iustitia vocetur 25 originalis, quia ab origine: «Originale» enim ut dicit ANSELMUS «ab donum istud, sive includat ipsum donum, essentia tamen doni est aliquid origine denominari dubium non est». Unde et peccatum contractum in parvulis, originale peccatum dicitur, quia descendit ab origine personae, re super essentiam naturae in ipsa voluntate, et aliud re ab ea. Et hoc, sive ipsa potentia quae voluntas dicitur, sit re non aliud quam substantia 55 licet non descendat ab origine naturae I humanae, quia ut dicit ANSELMUS c 173'b animae, sive sit aliquod accidens naturaliter sibi inditum. Quamquam «origo eius iusta fl.lit», et hoc ista iustitia naturali, etsi nullum donum habuisset infusum. ergo voluntas numquam fuisset sine illo dono, intellectu tamen concipi 30 potest ipsa voluntas sine illo, et, ut sic considerata, cum sit sine omni Quantum ergo est ex natura rei, non oportet quod iustitia originalis peccato in pura innocentia, non potest esse in ea aliqua obliquatio suo nomine includat aliquod donum. Quod si includat, hoc procedit H 213'· vitiosa, neque contraria bono I moris I neque contraria bono naturae. 60 magis ex usu nominis quam ex ratione rei nominatae, cum tamen usus A 175'· nominis I debet esse rei consonus. E 169'· Fuit ergo aliquid quod non erat illud donum, rectitudo scilicet quaedam D 146'b naturalis I re alia a recti tudine habita per ilIud donum, si tamen alia sit 35 rectitudo, et non eadem, per donum contra obliquationem magis robo- ABCDEHIN'W rata. 38 sic est] inv. N'W 39 potest se] praeter BH praeter sed in potest se corr. ai. man. D praeter sed in potest se corr. I 41 esset] fuisset sed fui- exp. et e- sup. lin. man. corr. A ABCDEHIN'W 42 Anselmus] Augustinus sed in Anselmus corr. mali. co/"/". A 42 3°] 4° N'W 43 aliud] ad sed in aliud corr. C 43 videtur] dicitur I 46 in statu] iustitiam B 46 amitteret] amittet H 46 et] in sed in et corr. C 47 illa] illam sed in illa corr. A 13-14 fuisset '" naturalibus] om. (ham.) B 17 quia] i. m. man. corr. A 18 compo- 47 non] iter. sed dei. A 48 peccasset] in lac. ai. mali. D peccasse ABEHI peccasse situs] componitur B 19 ex] om. E 22 quaerit] erat B 22 significato] hominis sed peccavit mut. C 51 dici potuit] inv. BCDEHIN'W 51 potuit] ponituit(?) H addo sed exp. B 22 dicat] ducat sed in dicat corr. N' 24 anima] habens addo sed 51 quin] dicatur addo N'W 52 quia] om. N'W 53-54 contractum ." peccatum] om. exp. I 24 voluntati] voluntatis N' 25 est hic] hoc est N'W 26 includat] inclu- (ham.) H 54 dicitur] eo addo sup. lin. ai. man. D 54 quia] quod D 56 eius] datur HN' 26 ipsum donum] donum ipsum sed signis inversionis inv. A 26 est] ser. om. B 56 iusta fuit] inv. W 56 hoc] haec BDIW 56 ista] illa N'W 56 nul- sed dicit i. m. C 27 voluntate] sed addo sed exp. B 31 potest] om. N' 31 illo] lum] ser. sed n- exp. E 56 donum] om. B 58 est] om. E 58 ex] in B 59 pro- om. N' 34 aliquid quod non erat] absque sed exp. et aliquid ". erat i. m. sup. man. cedit] praecedit N' corr. A 34 quod] quidem EH 34 erat] erit sed in erat corr. E 34 donum] dono, licet semper sub illo sed in donum corr. A 34 scilicet] sup. lin. man. corr. A 35 re] ser. sed vel res i. m. ai. mali. C 35 re alia] realia N' 35 si] sit sed in si corr. H 42-44 ANSELMUS, De conceptu virginali, C. 3 (ed. F.S. SCHMITT, p. 143, 4-6; PL 158, 35 tamen] aliqua addo sed dei. C a addo sed exp. E 35-36 sit rectitudo] i. m. man. corr. A 436A). 52-53 ID., op. cit., C. I (PL 158, 433A). 56 lbid. (PL 158, 433B). 130 QUODLIBET VI QUAESTIO II ]31 Zucc.351'b Si ergo quaestio proponatur quoad usum I nominis, tunc de hoc non ista conditio congruebat iustitiae pure naturali, quod ex hoc claret, quia est disputandum, sed huiusmodi disputatio pertinacioribus est reliquen- ipsa in puro defectu consistit. Quae naturae creaturae ex se congruit. da, et investigandum quid usus teneat de significato nominis. Quod I De secundo autem est dubitatio, scilicet utrum propter iustitiam Bad. 232' maxime percipere possumus considerando effectus et defectus quos usus 65 90 originalem pure naturalem posset homo non mori, id est semper vivere, praebet originali iustitiae. ita quod numquam moreretur. MAGISTER libro 11° in Sententiis, dist.< 29", cap.o I°, docet quod Et distinguunt aliqui de immortalitate quae consistit in isto posse «homo in statu innocentiae et originalis iustitiae indiguit gratia, non non mori, dicendo quod aliquid dicitur immortale sive potens non mori solum cooperante, sed etiam operante, non ut liberaret a peccato, sed ut dupliciter, quia illa potentia aut potest dicere aptitudinem remotam ad voluntatem praepararet ad volendum efficaciter bonum. Quod per se non 70 95 numquam moriendum, vel potest dicere dispositionem propinquam Bad. 232 similiter ipsum ab omni peccatum semper cavere potuit. exteriori nocumento custodiret. Et ideo dicunt, quod secundo modo Primum istorum et tertium quasi in idem concurrunt: si enim in statu posse non mori non habuit nisi ex dono. I Zucc. 351 Bad. 232' originalis iustitiae I liberum arbitrium non potuit mereri, ergo nec 85 IO Sed quaero, quare dispositio naturalis ad hoc non sufficiebat. Pono proficere, quia non vere proficit, nisi mereatur. Et est manifestum quod enim hominem in pura rectitudine naturali, et arguo sic: «Homo existens ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 87 congruebat] om. E 87 pure naturali] inv. B 88 puro] primo B 88 consistit] i. m. man. corr. A 88 ex se] om. [ 88 ex se congruit] congruit ex se N' 89 prop- ter] ser. sed vel per addo i. m. ai. man. C 90 posset] possit sed -i- exp. eI -e- sup. lin. A 92 quae] i. m. ai. man. D 94 remotam] removentem sed -ventem exp. eI -tam 63 disputanduml dubitandum H 63 disputatio] dubitatio W 63-64 reliquenda] reliquendum W 64 quid] quis I 65 considerandoJ considerandae B 67 libro sup. lin. man. corr. A motam N' 94-95 ad numquam] om. W 96 quam] qua IIol i. m. man. corr. A 67 libro IIO in Sententiis] in Sententiis, libro no BCDEHIN'W ABCDEHIN'W 96 esse] eam D 99 moreretur] moretur E I corruptibile] cor- 68 statu] gratiae addo sed. dei. A 69 uti] sup. lin. I 70 eflicaciter] om. E 70 bo- porale E I de] ex W 2 illam] de addo D 2 habere non posset] non posset num] om. N' 70 non' ... poterat] om. (hom.) E 73 est] sup. lin. A 74 mo- habere C 2 Et] ab addo sed exp. E 4 II Cum resurrectio naturalis fuerit in Christo, do necesse] inv. E 75 immortalitatem] in morten HIW 75 poterit] poterunt I qui tamen absque omni culpa vere fuit mortalis, videtur quod etiam(?) purus homo. nullum 77 quod] quidem N' 79 quod] sup. lin. A quia BCDEHIN'W 80 praeberetur] om. habens peccatum, nec a se actum (et addo sed exp.) nec ab alio tractum, in puris naturalibus N' 84 quasi] om. N' 85 mereri] mereatur sed in mereari mut. H existens, erat vere mortalis (nisi don- addosed dei.) et necessario moreretur, nisi virtute doni supernaturaliter praeservaretur. i. m. deXlra sup. ai. man. (man. corr.1), sed sine signo insertionis. A 5 quod] sup. lin. A 5 talis] tales B 5 non'] erat addo sed exp. E 5 moriendi] moriendo N' 5 quo] quod N'W 6 temperantiam] temperantur sed 68-80 PETRUSLOMBARDUS, en/., II, d. 29, c. I, n. 2 (ed. Quaracchi 1916, p. 456-457; ed. S in temperantiam corr. C 6 elementorum] om. N'W • 6 perpetue] perpetuo N'W Quaracchi 1971, p. 492; PL 192,719). 82-83 Cf. ANSELMUS,De casu diaboli, c. 1-3 (ed. 7 similiter ipsum] inv. CDN'W IO dispositio] dispositionem E II hominem] i. m. F.S. SCHMITT, I, p. 235, 14-15 et 20-22; 238, 27-28; PL 158, 328A et 329C). man. corr. A 132 QUODLIBETVI QUAESTIOIl 133 in tali dispositione naturali ipsam amittere non posset I sine peccato loquitur MAGISTERSENTENTlARUM,quod «appellat gratiam cooperantem voluntatis, qua se ab illa obliquaret voluntarie, ut iam dictum est et operantem», ut patet inspicienti litteram suam), non posset haberi secundum ANSELMUM. Sed poenam pati non posset etiam in puri s illud donum iustitiae originalis aut conservari. Quod nullus ponit, unde, naturalibus existens, sine peccato, sicut neque existens in dono. Ergo, 15 40 de originali iustitia dicit ANSELMUS De casu diaboli, cap.o 2°, quod sicut posito dono in ipso non posset mori, cum mors sit poena sine eam semper servare voluit, nec facit mentionem quod ad hoc requiratur praecedent i peccato, sic neque posita pura natura, licet virtus fortior donum. esset cum dono quam sine dono. Qualitercumque ergo conservaret Praeterea, si.illa originalis iustitia quae est ex dono, non potuit sine illo donum corpus a corruptione ab intra et ab extra, ipso manente similiter, adiutorio conservari, multo minus et illa quae est pure naturalis, sine C 174" et recti-Itudo naturae, nisi ponatur quod poena posset esse in homine, 20 45 dono. E 169'b manente ipso in puris I naturalibus, licet huiusmodi poena non posset Praeterea, si non potuit dari sine illo adiutorio gratiae operantis et dici punitio et vindicta». Quoad hanc ergo conditionem non video cooperantis, superflue daretur, quia illud adiutorium cum recti tudine differentiam aliquam in usu loquendi de originali iustitia, cum ei naturali I sufficeret, sicut etiam sola sufficit post lapsum, nisi forte B 169'b attribuitur ista conditio quod per eam homo possit non mori, quin dicatur quod illa rectitudo doni directe ordinata erat ad conservandum aequaliter possit intelligi pro rectitudine naturae solius, vel doni cum 25 50 a morte, ad quod non erat ordinata rectitudo naturalis neque gratia Ipsa. gratum faciens. De quarto, videlicet quod «iustitiae habendae vel conservandae libe- I Si vero auxilium illud sit ipsa iustitia, quasi ipsa voluntas naturalis eam Bad. 232 rum arbitrium non sufficiebat, nisi I divinum praeberetur auxilium», non possit habere ex se aut conservare, adhuc ista conditio non magis quaero an in illa disiunctiva habendae vel conservandae partes referantur pertinet ad illam quae est donum, quam ad illam quae est naturalis, quia Bad. 232vX ad eandem I iustitiam, scilicet vel pure naturalem vel per donum habitam, 30 55 neutram voluntas habet nisi divino auxilio, quia nec ipsa est nisi divino vel ad diversa, una scilicet ad unam et alia ad aliam. auxilio, similiter nec conservatur. I Zucc. 35 Si ad eandem, (puta ad illam quae habetur per donum), tunc quaero Si vero haberi et conservari referatur ad diversas iustitias, aut ergo quomodo auxilium divinum I praeberetur ad illam conservandam vel haberi pertinet ad naturalem, conservari ad donatam, aut e converso. habendam. Aut idem quod ipsum est, aut aliud. I Primo modo non potest stare, quia illa naturalis non magis habetur Bad. 232 Si aliud, cum aliud praeter donum gratis datum non sit nisi donum 35 60 sine divino adiutorio quam alia, ut dictum est. gratum faciens, sine Deo ergo gratum faciente (de quali adiutorio etiam Non secundo modo, quia illa quae est naturalis, multo minus posset conservari sine divino adiutorio. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 13 obliquaret] obligaret sed in obliquaret corr. I 14 etiam] et B 15 existens2] om. E 16 cum] dum H 17 neque] nec BCDEHIN'W 17 licet] sed N'W 37 gratiam] et addo B 38 et operantem] om. (ham.) C 38 operantem] om. E 18 ergo] modo addo sed exp. A 19 ab'] ex addo sed exp. E 19 manente]movente E 38 non] ut sed exp. et non sup. lin. I 39 illud] id N'W 40 dicit] de sed in dicit 20-22 nisi ... vindicta] i. m. man. corr. A 20 posset esse] inv. N'W 21 manente] corr. H 41 semper] om. N' 48-51 nisi ... faciens]i. m. in! man. corr. A 53 ex in addo B 23 differentiam aliquam] inv. B 23 loquendi] loquendo sed in loquendi se]esse N' 53 conditio] conductio N' 53 magis] iter. E 54 quia] om. B 55- corr. D 24 ista] om. W 24 homo] non B non addo E 25 possit] pos- 56 quia ... auxilio] om. (ham.) C iter. B 55 nisi] sine sed exp. et nisi sup. /in. A sine set B 29 an] nec(?) D 29 in] sup. lin. N' 29 conservandae] considerandae N' BCDEHIN'W 57 referatur] referantur W referuntur N' 58 naturalem]et addo i. m. 30 eandem]eundem B 30 per] i. m. D 30 donum] donam H 31 una] unam E D 61 minus] et illa quae est pure addo sed exp. B 62 divino] om. B 62 divino 31 et] om. W 33 auxilium]auxium(?) BD 35 Si aliud] i. m. D 36 Deo] ser. sed adiutorio] inv. C in dono mut. C 36 etiam].et B ,. 13-14 Cf. supra, p. 129,42-44. 27-28 PETRUS OMBARDUS, II, d. 29, C. I, n. 2 (ed. L Sent., 37-38 Ibid., (ed. Quaracchi 1916,p. 456-457;ed. Quaracchi 1971,p. 492; PL 192,719); er. Quaracchi 1916,p. 457; ed. Quaracchi 1971,p. 492; PL 192,7(9); etiam supra, p. 130,79- supra, p. 130,68-69. 40-41 Cf. ANSELMUS, casu diaboli, C. 1-2(ed. F.S. SCHMfTT, De II, 80. p. 235, 14-22; PL 158,328A). 60 Cr. supra, 43-45. 134 QUODLIBET VI QUAESTIO II 135 Et sic ista quarta conditio, quantum ad suum usum, non pertinet plus 90 rectitudo est aliquid praeter substantiam et essentiam voluntatis - aliter ad iustitiam originalem quae est ex dono, quam ad illam quae est pure enim voluntas manens non posset eam amittere -, ut qualitas quaedam naturalis. 65 in quantitate spirituali, quemadmodum rectitudo in linea est qualitas D 146vb I Si ergo in aliquo differt usus originali s iustitiae uno modo et alio, quaedam in quantitate corporali, et incurvatio est praeternaturalis, I 118 v8 scilicet I cum dono et sine dono, hoc est secundum quintam conditionem, quemadmodum in virga pullulante de radice rectitudo est ei naturalis, I B 169v8 quod homo per ipsam originalem iustitiam ex dono semper cavere 95 quia omnes naturaliter crescunt in directum superius, incurvati o autem peccatum potuit. Re vera nihil habemus quod contra hoc dicere possu- est ei praeternaturalis. Et ita, respiciendo ad essent iam voluntatis donum mus, si ista sit conditio originalis iustitiae, et pro tali cuius haec est 70 erat ei factum, quod in tali recti tudine erat creata, unde tenebatur eam conditio, nomen assumitur, quin iustitia originalis donum gratiae, ad custodire, et eius amissio fuit ei peccatum. Et conveniunt iustitiae minus gratis datae, includat, quo semper posset stare sine peccato, licet originali sic dictae omnes conditiones quas sancti et magistri iustitiae numquam mereri aut proficere. Etenim, licet homo ut existens in pura 00 originali simpliciter dictae attribuunt, praeter ultimam, quae est quod naturali rectitudine absque omni dono nullam haberet omnino necessi- per illam homo sine alia gratia I posset semper stare et numquam Zucc. 35: tatem impellentem ad peccatum commissionis, quia tamen tenebatur ex 75 peccare. Unde, si originalis iustitia nominat id cuius talis est conditio, E 169v8 praecepto I iuris naturalis ad sui custodiam ne aliquid poenale corpori dico quod necessario donum includat, quia ad hoc nuda natura non obviaret, nec sufficit sibi ab omnibus praecavere nisi per specialem sufficiebat, ut dictum est. custodiam, sine qua necesse tamen haberet incurrere peccatum omissio- Et nota quod, cum originalis iustitia donum includit, non dicitur nis, nisi Deus eum dono suo praevenisset, aut per iustitiam originalem ipsum donum praecisum ipsa originalis iustitia, quia sola eius privatione W 188ra naturalem non fuisset obligatus nisi ad I ea quae per se potuisset - licet BO secundum intellectum staret adhuc in rectitudine naturali sicut alius qui A 176ra enim posset sibi praecave re a singulis ex puris naturalibus, I non tamen I numquam eam habuisset, nec posset esse poena ei debita ex illius iustitiae C 174'b ab omnibus, sicut patet in exemplo debentis obturare foramina navis-, amissione, quam non pateretur ille qui eam numquam habuisset, secun- si tamen faceret quod in I se esset, Deus ipsum semper dono praeveniret IO dum quod infra videbitur in quadam quaestione, illud autem est aut commissum non imputaret, secundum quod de hoc alias locuti inconveniens. Sed ipsum donum una cum rectitudine naturali dicitur sumus. 85 originalis iustitia, cui opponitur iniustitia, quae consistit in carentia Bad. 232vA I Quod ergo quaeritur, utrum iustitia naturalis includat in se aliquod utriusque, quae necessario ponit in voluntate obliquationem contrariam N' 153vb donum infusum, dicendum quod I iustitia originalis, quantum est ex naturali rectitudini, ut originalis iniustitia dicat spoliationem in gratuitis natura rei, potest appellari rectitudo naturalis ipsius voluntatis absque 15 et vulnerationem in naturalibus. omni alio dono, et sic nullum donum includit nisi se ipsum. Talis enim ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 90 aliquid] propter addo sed dei. A 91-96 ut ... praeternaturalis] i. m. man. corI'. A 92 inI] sp-(?) addo sed exp. A 92 rectitudo] et addo A 92 est qualitas] inv. D 63 suum] om. E 63 pertinet] pertet(?) B 67 scilicet ... dono2] i. m. man. corr. A 94 ei] enim sed exp. e/ ei sup. lin. C 95 incurvatioJ inclinatio I 96 respiciendo] 68 originalem ... dono] i. m. man. corI'. A 68 iustitiam] om. BCDEHIN'W 69 pec- respondendo B 97 erat] i/er. N' 97 in tali] nihil N' 99-00 sic ... originali] i. m. catum] sup. lin. man. corI'. A 69 peccatum potuit] inv. C 69 nihil] nisi sed eras. e/ ai. man. C 99 sancti et magistri] magistri et sancti C I homo] habet CDEHN'W nihil ser. D nisi EHN' 73 mereri ... ut] ut sed mereri ... ut i. m. H 73 licet homo] I gratia] quod addo sup. lin. ai. man. C quod addo N'W I posset] posse D 2 cuius] inv. I 78 tamen] om. N'W 78 haberet] haberent I 78 incurrere] secrete E in quo est N' in quo W 2 talis est] inv. N'W 3 quod] circa(?) addo D 3 neces- 79-80 nisi ... potuisset] i. m. in! man. corI'. A 79 aut] ad addosed exp. A 80 natura- sario] necesse I 3 nuda natura] inv. BCDEHIN'W 5 nota] non E 5 originalis lem] originalem B 80 nisi] i/er. B 80 potuisset] possent sed -tuisset addo i. m. C iustitia] i. m. man. corI'. A 7 secundum intellectum] i. m. man. corI'. A 7 sicut) ruit 81-82 non ... omnibus] om. (ham.) H 82 exemplo] exemplis W 83 quod] sup. sed in sicut corI'. D sicut addo I 8 esse] esset sed in esse corI'. N' 9 eam numquam] lin. A 84-85 locuti sumus] inv. BCDEHIN'W 86 naturalis] originalis N'W inv. N'W IO-II est inconveniens] inv. N'W II ipsum donum] inv. BCDEHIN'W 88 absque] i/er. sed. dei. I 12 opponitur] opponuntur BCEI 13 obliquationem] obligationem sed in obli qua- tionem co,.,.. I 14 ut] vel B 68-69 cr. supra, p. 130,82-83. 80-85 Cr. HENR. DE GAND., Quodl. V, q. 20, (ed. 1518,' r. 195vT-197rC; ed. 1613, r. 363va-364vb). 4 Cr. supra, p. 130, 79-81. 9-10 cr. infra, p. 198,44-199,74. 136 VI QUODLIBET QUAESTIO Il 137 Unde, quia originalis iustitia, secundum quod includit donum, neces- 40 conditio est posse semper praeservare a peccato, hoc modo, secundum sario simul et includit rectitudinem naturalem, secundum autem quod quod iam dixi, puto quodoriginalis iustitia I in se donum includat. C 174" ponit tantummodo rectitudinem naturalem, non necessario includit Ad secundum, quod «homo quantum est ex natura sua, est corrupti- donum, simplicior ergo et prior naturaliter est ratio originali s iustitiae, bi]is, quod ergo erat I incorruptibilis, hoc erat ex dono», dicendum quod ut ponit solam naturae rectitudinem, quam ut includit donum. Quare, 20 in homine est duplex natura, corporis scilicet et animae. Quantum cum esse originale secundum quod originale, includit rationem prioris et 45 quidem est ex natura corporis, homo semper et in omni statu, scilicet primi seu principii, simpliciter ergo et absolute, quantum est impo- innocentiae, peccati, gratiae et gloriae, est corruptibilis, et quantum ad Bad. 233'A Isitione nominis, verius dicendum est quod iustitia originalis donum corporis resolutionem et per consequens quantum ad animae separa- aliud non includit quam illud quod est naturalis rectitudinis, licet quoad tionem, et semper ab alio habet suam incorruptibilitatem sicut et suam usum et aliquas conditiones sive effectus necessario donum supernatu- 25 glorificationem. I Quantum vero est ex parte animae, homo semper est Zucc. 352'~ Bad. 233'c rale infusum includit, ut dictum est. Unde ANSELMUS, casu diaboli, De 50 incorruptibilis quantum ad animae durationem. cap.o 7° in fine, describit originalem iustitiam talibus conditionibus quae Quantum vero ad corporis I resolutionem, et per consequens quantum maxime videntur ei convenire, ut consistit in recti tudine naturali pura, ad animae separationem ab anima, incorruptibilis erat in duplici statu, cum dicit «Iniustitiam nihil aliud esse asserimus quam privationem iusti- scilicet innocentiae et gloriae, corruptibilis vero in statu culpae. D 147'8 E 169vb tiae. Quamdiu I enim voluntas primum data rationali creaturae, et I simul 30 I In statu innocentiae subdistinguendum est, quia per se erat corpus Bad. 233'D W 188vb in ipsa datione I ab ipso datore conversa, immo non conversa, sed facta 55 incorruptibile ab anima, ut posset non mori sive numquam mori, per fuit iusta. Cum autem se convertit ab eo quod debuit, et convertit ad id accidens autem nequaquam. H 214v8 quod non debuit, non stetit in originali, I ut ita dicam rectitudine, in qua Per se autem corpus in statu innocentiae habuit ab anima ut numquam facta est». corrumperetur, quia per naturalem rectitudinem naturalis iustitiae cor- pus erat in plena oboedientia ad animam quoad substantiam e1emento- < AD ARGUMENTA> 35 60 rum, et similiter vires inferiores respectu superiorum, ut I vires inferiores A 176'b ad nutum I oboedissent superiori, nec recalcitrare potuissent si servasset N' 154'8 Bad. 233'B I Quod ergo arguitur in primo argumento, quod «iustItia originalis et servare potuisset illam rectitudinem similiter. Et quoad substantiam erat in puris naturalibus», dicendum quod verum est secundum quod elementorum singula elementa in mixto erant in plena oboedientia appellatur conditio, qua stante posset homo non mori aut nihil pati, de respectu animae, ut omnem eorum actionem ad nutum suum temperas- qua processit obiectio. Appellando autem iustitiam originalem illud cuius 65 set, et sic, licet mutuo egissem, actio illa non fuisset ad aliquam corruptionem in substantia humidi radicalis aut alicuius quod radica]e ABCDEHIN'W erat in substantia elementorum primo concurrentium ad constitutionem 17 rectitudinem naturalem] inv. B 17 naturalem] om. E 19 simplici or] simplici- tate E 19 naturaliter] naturalis sed -s exp. et -ter sup. lin. man. corI'. A 20 ut] ABCDEHIN'W om. B 21 secundum quod originale] om. (ham.) N'W 22 simpliciter] similiter(?} E 22 est] ex addo BCDEHIN'W 22-23 impositione] positione I 22-23 impositione nominis] ex natura rei sed exp. eI impositione nominis i. m. man. corI'. A 24 aliud] 41 includat] nihil dat sed in includat corI'. ai. man. C includit W 42 secundum] aliquod I 25-26 supernaturale] om. I 26 Anselmus] Augustinus sed exp. et Ansel- dicendum addo N'W 44 est] om. BCEHN'W om. sed ser. sup. lin. post duplex DI mus i m. man. corI'. A 27 iustitiam] om. A 28 ut] non N' 29 Iniustitiam] 45 et] om. BCDEHIN'W 49 vero] ex addo sed exp. N' 53-54 et ... innocentiae] om. Iustitiam BE Iustitiam sed In- addo sup. lin. DI Iustitiam sed In- addo i. m. ai. man. C (ham.) I 55 ut] non BDEHI non sed exp. et vel quod add i. m. ai. man. C 30 primum] Deum addo N' 31 conversa] ita addo sed exp. H 32 Cum] Circa E 55 numquam] umquam I 56 autem] om. N' 57 numquam] umquam I 58 per 32 et] om. N' 32 id] hoc sed dei. et id sup. lin. A illud W 36 ergo] autem naturalem] plenum(?} sed dei. et per naturalem i. m. I 58 iustitiae] om. E 59 ani- BCDEHIN'W 36 iustitia] ser. in ras. man. corI'. A 37 verum] om. B 38 posset] mam] corpus sed exp. et animam i. m. man. corr. A 61 nec] neque I 61 recalcitrare] possent H 38 mori aut] morant N' 39 illud] id CDHN'W ad BE ad sed in id mut. I calcitrare D 62 Et] om. N' 66 substantia] habendi(?} addo sed dei. C 26 cr. supra, p. 134, 86-135, 4. 29-34 ANSELMUS,De casu diaboli, c. 9 (ed. F.S. SCHMITT,p. 246, 26-247,1; PL 158, 337B). 36-37 Cr. supra, p. 127, 10-128, 15. 40-41 cr. supra, p. 134,86-135, 15. 42-43 Cr. supra, p. 128, 16-20. 138 QUODLIBET VI QUAESTIO 12 139 illius mixti, sed solum ad corruptionem alicuius in humido nutrimentali inoboedientia. Et licet naturaliter ipsa substantia manens posset illa sub et eius quod erat de natura elementari contractum ex nutrimento, et hoc oboedientia tenere, tamen in poenam ab illius oboedientia sunt absoluta, multum coadiuvante ad hoc virtute ligni vitae, quod tunc homo accepis- 70 et mors est subsecuta. set in esum. Unde anima ab initio sic corpori coniuncta est, ut numquam ab ea separatur, quod est ei naturale, et separari praeternaturale. Unde dicit PHILOSOPHUS fine fi De anima quod «anima continet corpus». in QUAESTIO 12 Per accidens autem corpus in statu innocentiae ab anima habere non .UTRUMCUMVIRTUTIBUSACQUISITIS NECESSE potuit ut numquam corrumperetur, quia naturalem rectitudinem ex se 75 SITPONERE LIAS A INFUSAS ISRESPONDENTES E servare non potuit, quia, ut dictum est, ex se non potuit semper omne peccatum praecavere, et peccato necesse habuit illam rectitudinem I Circa secundum arguitur quod cum virtutibus acquisitis non necesse Zucc. 353 amittere. Incorruptibile autem servare corpus, nisi per rectitudinem sibi 5 est ponere in homine alias infusas eis respondentes, ut temperantiam inditam, non potuit, postquam inf1icta est mors a Deo in poenam peccati. infusam respondentem temperantiae acquisitae, sic: «Superfluum est Quousque enim, ea servata, oboediens erat suo superiori, recti-Itudinem 80 fieri per plura, quod potest fieri per unum, vel per pauciora, secundum Zucc. 353 habitam conservando, necesse erat ut sibi oboedirent sua inferiora. I PHILO-ISOPHUMI° Physicorum. Per virtutes acquisitas cum caritate D 147rb Et statim cum facta est inoboediens suo superiori, amissa illa rec- potest homo finem suum acquirere sine aliis in fusis, quia eiusmodi est Ititudine, in poenam factum est ut sibi essent inoboedientia sua inferiora, IO fini coniungere. Ergo etc.» quae tamen naturaliter semper oboedire debuissent, et necessitas mo- Contra. Virtutes acquisitae non ducunt ex se in finem ultimum. I Bad. 233' ,riendi est consecuta. Et sic nullo modo est simile de anima peccatrice et 85 Homo I autem ordinatur ad ultimum finem, ergo praeter illas virtutes C I 74vb non peccatrice. acquisitas debent esse, quae virtutes acquisitas et actiones earum ducunt Et quod arguebatur in solvendo, quod «anima peccatrix habet omnia in finem. Quae non possunt esse nisi infusae. Ergo etc. sua naturalia sicut non peccatrix», dicendum quod verum est quoad substantiam, non tamen quoad dispositionem a naturali creatione 15 < SOLUTIO> inditam I eius substantiae, qua amissa, meritorie inferiora I facta sunt 90 · I DIcendum ad hoc secundum aliquos, quod virtutes duo respiciunt: et Bad. 233v; Zucc. 354 finem ad quem sunt, et actiones per quas in finem dirigunt; et secundum ABCDEHIN'W 69 natura] nutrimentali addo sed exp. W 70 coadiuvante] coadiuvanta(?) sed iII ABCDEHIN'W coadiuvante corr. ai. mali. C 70 quod] iter. sed exp. B quia D 71 Unde] ab addo sed exp. B 71 corpori] corporale N' 72 separatur] ser. sed iII separaretur mut. I 72 est] om. N' 72 praeternaturale] praeternaturalem sed iII praeternaturale corr. C 91 posset] possent H 92-93 tenere ... subsecuta] mali. corr. A 93 subsecuta] praeternaturalem D 75 potuit] poterit N' 76 semper] super E 78 Incorrupti- secuta N'W 2-3 Utrum ... respondentes] (er. supra, p. 127,7-8) 4-5 necesse est] bile] Incorporale sed iII Incorruptibile corr. I 79 non ... peccati] i. m. man. corr. A inv. W 5 respondentes] respondens sed iII respondentes corr. ai. mali. D responde-(?) 80 suo] om. D 80 superiori] corpori N' 81 conservando] ser. in lac. ai. mali. sed dei. C 6 est] ponere addo sed exp. D 7 per'] om. BDEH sup. iiII. I 7 unum D conversando CI 8 I ut] om. A 8 I sua] superiora addo sed exp. I 81 inferiora] .... pauciora] pauci ora vel per unum C 9 homo] sup. iiII. mali. corr. A 9 eiusmodi] om. D 8 I sua inferiora] inv. N'W 82-83 illa rectitudine] inv. BCDEHIN'W 83 est] eIUS BE II ducunt] ducant(?) BE 12 ultimum finem] inv. BCDEHIN'W 13 i. m. 01. man. C 84 quae tamen] quantum EH 84-85 et ... consecuta] i. m. man. corr. debent ... acquisitas] sup. Iiii. 01. mali. C 13 esse] aliae addo N'W 13 acquisitas] A 87 arguebatur] arguitur BCDEHIN'W 87 habet] iter. B 87-88 omnia sua ser. sed exp. I 13 ducunt] ducant BDEHIN'W ducant sed in reducant mut. ai. man. C naturali a] sua naturalia omnia BCDEHIN'W 90 meritorie] meritorio D 90-91 sunt 14 in] iter. I 14 nisi] plures sicut plures specie sunt illae et earum actiones, et non nisi inoboedientia] tenere tamen in poenam ab illius oboedientia sunt inoboedientia tenere tamen addo sed dei. A 14 Ergo etc.] om. I 16 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum I in poenam ab illius oboedientia addo sed exp. eI sunt inoboedientia i. m. N' 16 quod] quia BCDEHI 16 et] in C ut N' 17 dirigunt] di rigant D 6-7 ARIST., Phys., I, C. 4 (in ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE,2, 26; in THOMAEDE AQ., 73 Cf. ARIST., De 011., I, C. 5 (in ALBERTIMAGNI Comm., ed. CI. STROlCK,p. 61, lin. 73-74; In Phys. Comm., I (ed. Leon., II, p. 27b, tex!. 41); lunt., IV. r. 261; 188a 17-18). 11- in AVERROES.De AII. I Comm., ed. F. SI. CRAWFORD,p. 122, lin. 1-5; Iunl., Suppl. II, r. 14 Cf. TI!. DE AQ., Summa Theol., I' II", q. 65, arI. 2, resp. (ed. Leon., VI, 423a- 46D; 41 Ib 14-15). 76 cr. supra, p. 137,42-50. 87-88 Cr. supra, p. 131,2-4. b). 16 cr. Ibid. 140 QUODLIBET VI QUAESTIO 12 141 hoc duplex est forma in virtute: una quam habet a ratione formali sui 45 sine morati virtute, I nec e converso», quia virtus moralis determinat obiecti; alia quam habet a modo actionis in obiectum directae. et praestituit finem, prudentia vero determinat modum et medium in Et dicunt quod primo modo virtutes morales acquisitae distinguun- 20 actione ad finem. Finem ergo I habet virtus moralis ex se, modum autem 1 119'· tur inter se et a theologicis. Alius est enim finis theologicarum, scilicet et rationem medii in actione quae ad finem, habet a prudentia. Virtutum finis ultimus. Morales autem virtutes, ut acquisitae sunt modo humano, autem distinctio non est nisi a forma quam habet ex se, non autem a habent finem humanum bonum sub illo fine ultimo, et hunc diversum in 50 forma quam habet ab alio; immo illud aliud sua forma quam alteri diversis virtutibus moralibus. imprimit, ab alio quod non habet eam, distinguitur. Moralium ergo Secundo distinguuntur morales acquisitae ab infusis. Modus enim 25 virtutum distinctio nullo mo-Ido habet sumi nisi a ratione formali finis, Zucc. 354 actionis est ratio medii, ut in concupiscentiis circa temperantiam, in et nullo modo a ratione formali in medio circa actionem quae est ad terroribus circa fortitudinem. Nunc, cum necesse sit hominem per finem; immo talis differentia potius distingueret diversas prudentias in virtutes oridinare actiones virtutum, non solum ad fines suos naturales, 55 unaquaque specie moralis virtutis, non autem diversas morales virtutes, sed ad finem ultimum supernaturalem, cum autem ordinantur ad fines quarum una sit acquisita, altera vero infusa. Immo quia homo ad nihil naturales, habent modum actionis et rationem medii modo humano, 30 aliud indiget virtute infusa alia a morali, nisi ut actus sui ultimum finem \ puta in sobrietate quoad actum edendi ne laedatur ullo modo crapula vel attingant, quare, cum aliae virtutes a prudentia, quae sunt circa actiones, parcitate, et hoc convenit virtutibus moralibus in quantum sunt acquisi- per se determinant finem, ipsa ergo distinctio non debet I sumi nisi ex tae,cum vero ordinantur ad finem supernaturalem, habent modum 60 parte finis. actionis et rationem medii modo superhumano, puta in sobrietate quoad Quare, cum super fines virtutum moralium non sit nisi unicus finis, actum edendi, ut corpus in oboedientiam animae etiam cum aliquo suo 35 supra virtutes ergo morales non debet esse nisi unica virtus respiciens A 176" gravamine redigatur, quia virtus in infirmitate perficitur, et hoc convenit I omnium aliarum actiones et directiva earum in ultimum finem, cuius- virtutibus infusis, quare, cum huiusmodi ratio medii in actione diversi fi- modi est sola caritas. Dico igitur quod praeter virtutes morales ab N' 154,b catur I in qualibet specie virtutis moralis, quamlibet ergo virtutem 65 homine acquisitas non est ponere aliquam moralium infusam, ut nulla moralem necesse est distingui penes acquisitam et infusam. Propter quod sit temperantia infusa, nulla fortitudo, nulla iustitia, sed tantummodo H 215ra praeter morales acquisitas I dicunt oportere ponere alias infusas, et tot 40 una caritas, quae est forma una virtutum, in quantum ad finem unum W 189'b infusas quot acquisitas. I omnes perducit, et per hoc omnes facit esse gratuitas, et sufficit cum Bad. 233vF I Quod non videtur verum, primo quoad distinctionem duplicis formae acquisitis ad eliciendum actiones omnium earum sub ratione qua sunt D 147'8 in virtute, ex parte finis, et ex parte medii et modi in actione, quoniam 70 gratuitae et in finem ultimum ordinatae, Et est una I pru-Identia, quae C 175'· PHILOSOPHUS VIO Ethicorum in determinat quod «nOI1 est prudentia regulam imprimit actionibus et dat eis rationem medii, ut ordinantur in fines proprios et in finem ultimum: ut ordinantur in fines proprios, ex ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 18 duplexl dupliciter D 21 est enim] inv. BCDEHI 22 Morales autem virtutes] Moralium autem virtutum ABCDEHI Moralis autem virtutis N'W 26 ratio] Deo E 45 moralis] mobilis BD et alibi addo E 47 Finem] om. N' 48 a] om. W 49 au- 26 in] sup. lin. ai. man. D 26-27 in terroribus] interioribus DEIN'W 27 cum] sup. tem] om. Edispositoadd.sedexp.D 49 a']om.E 51 alio] et add.H 51 Mora- lin. ai. man. C 30 humano] humane sed exp. e/ humano i. m. ai. man. C 31 ullo] lium] Mobilium sed in Moralium corr. C 51 ergo] autem BCDEHIN'W 53 actio- nullo C 32 convenit] contingit CW 32 quantum] con! C 32-33 acquisitae] nem] rationem N' 54-75 immo ... sobrietate.] Signo i. m. (linea ver/icali interrupta sub infusae sed exp. e/ acquisitae i. m. man. corr. A 35 animae] scr.( ?) sed delo e/ animae i. tribus punc/is) hic passus no/a/ur. A 54 distingueret] distingeret(?) C 55 morales] m. ai. man. C 35 etiam] om. D 36 convenit] contingit N'W 37-38 diversi fi- mobiles BDH 57 morali] mobili E 57 nisi ut] insint N' 59 ergo] om. C catur] diversificate sed in diversificatur corr. D 42 quoad] modo ad BCDEHN'W 62 virtus] virtutus D63 aliarum] aliorum BCDEHlN'W 63 directiva] directa E modo quoad sed quo- sup. lin. I 43 finis] i/er. sed delo C 43 quoniam] quam E directionem N'W 63 earum] eorum N'W 63-64 cuiusmodi] cuius BE 67 una '] 44 VI"] om. A X" sed exp. e/ VI" ser. N' om. E 67 unum] n-t?) formalem addo sed. n- exp. e/ formalem dei. A 68 et'] om. E 68 omnes] om. DN' 68 facit] i/er. B 71 ut] et B 71 ordinantur] ordinant H 36 Cf. Il Cor., XII, 9. 44-45 Cf. ARTIST., E/h. ad. Nic., VI, C. 17 (TransI. Grosseteste con! I 72 proprios'] om. N' 72 et ... proprios] om. (hom.) H 72 finem A, ed. R.A. GAUTlllER, p. 270, 15-16; lunl., III, f. 92E; 1144b 31-32). ultimum] inv. CDEIN'W 72 ordinantur] ordinante(?) N' 142 QUODLIBET VI QUAESTIO 13 143 se, ut est prudentia humana, in finem vero ultimum, ut ipsa est imperata a voluntate caritate informata et per hoc facta est gratuita, sicut patet in QUAESTIO 13 exemplo iam proposito de sobrietate. 75 UTRUMSTATUS IRGINALIS V SITSUPER < AD ARGUMENTUM> CONIUGALEM, ANECONVERSO Bad. 234' Bad. 233'0 I Ad primum in oppositum, quod «virtutes acquisitae non ducunt ex se I Circa tertium arguitur quod coniugium sit supra virginitatem, quo- Zucc. 35" in finem ultimum», dicendum quod verum est ex se, ut ipsum includant 5 niam illud est superius, propter quod alterum debet postponi et dimitti, et attingant, et ideo debent habere quo ducantur et finem includant. ut patet in regulis religionum. Illa enim perfectior est et superior, propter Et quod assumitur, quod «illae non possunt esse nisi plures specie 80 quam suscipiendam altera dimittitur, sed propter coniugium dimittitur sicut sunt illae», dicendum quod falsum est. Non enim differunt specie virginitas, immo virgo per ecclesiam potest cogi ut subintret coniugium. actiones elicitae ut ducentes in fines proprios et ut ducentes in finem Ergo etc. ultimum, sed solum secundum gratuitum et non gratuitum, prout IO In contrarium est, quod illud est superius et perfectius quod est in manent in eadem forma medii, et secundum gradus diversos in eadem consilio, quam quod est solum in permissione. Virginitas est in consilio, specie, quando caritas mutat gradum in forma medii, accedendo magis 85 coniungium in sola permissione, ut patet per ApOSTOLUM. Ergo etc. ad unum latus medii in quo nata est virtus stare ut in extremo, non in H 215'b medio I prioris gradus. Licet enim virtutes, ut habentur modo humano, < SOLUTIO> W 189vO media sunt secundum PHILOSOPHUM, tamen natae I sunt I haberi ut B l70vo I Dicendum ad hoc quod coniugium et habet rationem sacramenti I Bad. 234' modo superhumano, habent rationem extremi, secundum quod posue- A 176vb 15 simpliciter, et habet in se secundum quod est sacramentum, annexam runt STOICI;et ad hoc, ut sic habeantur, sufficit unica virtus infusa 90 rationem virtutis, secundum quam dicitur virtus. Rationem sacramenti quae est circa actiones, cuiusmodi est caritas, ut dictum est. habet, I in quantum est signum sensibile expressivum mutui consensus N' 154vO animorum personarum legitimarum ad coniugium, efficiens quod figu- rat, scilicet mutuam corporum obligationem ad actum, secundum quod ABCDEHIN'W 20 dicit ApOSTOLUS: «Vir non habet potestatem corporis sui, sed mulier, nec mulier habet potestatem corporis sui, sed vir». I Virginitas autem non Bad. 234' habet rationem sacramenti, sed virtutis tantum. Ratio autem sacramenti 73 ut] est ordinata addo sed dei. A 74 a] om. E 74 est] sunt N'W 74 gratuita] a voluntate caritate informata addo N'W 77 virtutes] virtes E 77 non ducunt] non et virtutis in una communi ratione non univocantur, et solum talia sunt dicunt sed exp. W 77 ducunt] dicunt N' 77 se] non ducunt addo W 78 finem comparabilia. I De coniugio autem secundum quod est sacramentum Bad. 234' ultimum] inv. BCDEHIN'W 78 dicendum] est addo C 79 et' ... includant] om. 25 simpliciter, et virginitate non potest habere locum comparatio quaestio- (ham.) N'W 79 et'] in C 80 possunt] possit BCDEHIN'W 80 nisi] i. m. ai. man. C 81-87 Non ... gradus] (cf. R. MACKEN, Les Correc/ions d'Henri de Gand d ses nis propositae. Quodlibe/s, p. 18, example 16) 82 fines ... in] om. (ham.) C 82 proprios] i/er. N' 83-86 secundum medii] secundum maiorem arctationem et minorem ad unum latus sed ABCDEHIN'W dei. e/ secundum medii i. m. man. corr. A 83 gratuitum'] gradum N'W 84 ma- nent] maneat D 85 mutat] mutatur E 85 accedendo] attendendo sed in accedendo corr. C attendendo E 86 in] ut N' 87 prioris gradus] i. m. man. corr. A 87 ha- 2-3 Utrum ... converso] (cr. supra, p. 127,9) 4 virginitatem] virginitate E 5 post- bentur] ser. in ras. man. corr. A 87 humano] humana sed in humano corr. B 90 sic] poni] componi W 6 perfectior est] inv. N' 7 altera] om. E 7 dimittitur] dimit- sicut B 91 cuiusmodi] cuius CE 91 est'] sup. lin. A tatur H 8 ut] om. I 14 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum I 14 quod coniugium] i. m. C 14 et] om. I 15 est] in se addo N' 16 Rationem sacra- menti] inv. N'W 17 expressivum] expressi ve D 20 corporis sui] inv. BCDEHIN'W 74-75 Cf. supra, p. 140, 25-41. 77-78 Cr. supra, p. 139, Il. 80-81 Cf. supra, 21 corporis sui] inv. BCDEHIN'W 21 non] i. m. ai. man. D 22 virtutis] coniu- p. 140, 36-41. 87-88 Cf. ARIST., E/h. ad Nic., II, c. 3 (TransI. Grosse.leste A, ed. gium E 23 virtutis] virginitatis I 26 propositae] proposito I R.A. GAUTHIER,p. 170,24-27; Iun!., III,f. 24B; 1I06b 25-28). 91 Cr. supra, p. 141,61- 142,75. 11-12 Cf. I Cor., VII, 5 20-21 Cr. I Cor., VII, 4. 144 QUODLIBET VI QUAESTIO 13 145 Si ergo locum habeat, hoc non potest esse nisi comparando coniugium I Quid horum dignius aut melius aut perfectius? Hic re vera distin- Bad. 234'L ratione alicuius boni quod habet, ad virginitatem, quia in ratione boni gucndum est, quoniam fecunditas in effectu prolis, quae est in coniugio, E 170v• comparationem habere possunt. Et de ilIa I quaerit quaestio, quid eorum et fecunditas non in effectu, quae in virginitate, ambae, ut sunt simpli- sit bonum praeeminentius. 30 60 citer fecunditas, possunt considerari tripliciter: vel in respectu ad effec- Quod ut expressius videamus, oportet per singula bona coniugii tum, ut ad prolis procreationem, vel in respectu ad subiectum, ut ad discurrere. Quae sunt tria: fides, proles et sacramentum. corporis integritatem, vel in comparatione ad affectum, ut ad continentis Sacramentum aliter hic sumitur quam secundum quod dicitur coniu- voluntatem. gium unum sacramento rum, quia, cum utroque modo sacramentum Si primo modo, cum carentia effectus prolis sit, quantum est de se, dicitur quia est sacrae rei signum, sed ut est unum sacramentorum, est 35 65 pura privatio boni, talis carentia nihil boni omnino ponit circa virgini- signum effectivum sacrae rei quam figurat, in quantum vero est bonum tatem, et ideo secundum hoc coniugium praefertur virgini tati. Sed hoc est coniugii, est signum tantum sacrae rei, scilicet coniunctionis Christi et praeferri secundum quid, non simpliciter, quia propter aliud bonum ecclesiae, si igitur coniugium secundum quod est bonum sacramenti, ad praefertur virginitas, respectu cuius bonum prolis est bonum secundum virginitatem comparetur, cum, sicut bonum sacramenti in coniugio est quid, ut iam videbitur. Quia tamen effectus ille aliquid perfectionis signum unionis inseparabilis Christi et ecclesiae, sic virginitas est sacra- 40 70 dicit circa fecunditatis bonum, ideo, aliis eisdem retentis, praeeminentius mentum et signum puritatis utriusque, quorum puritas bonum maius est bonum est virginitas cum fecunditatis effectu quam sine eo, qualis fuit quam eorum coniuncti o, quia coniunctio non esset bona et laudabilis nisi in Virgine Maria. esset in puri ta te, si igitur consideretur coniugium secundum quod habet Si vero fecunditas consideretur in respectu ad subiectum, ut ad in se rationem boni sacramenti, hoc modo dico quod virginitas omnino corporis integritatem, hoc modo, cum integritas corporis melior sit quam praefertur coniugio, quia per ipsam eius quod melius est et dignius, fit 45 75 eius corruptio, melior et praeeminentior est quoad hoc virginitas, cuius figuratio. fecunditas est cum corporis integritate, quam fecunditas illa quae non est C 175'b Si I vero coniugium consideretur secundum quod habet in se bonum sine corporis corruptione in coniugio, et secundum hoc virginitas D 147vb prolis saltem in proposito, etsi non semper in effectu, sic I comparantur I praeferenda est coniugio. Sed hoc est secundum quid: multo enim melius H 215v• I 119'b inter se I coniugium I et virginitas sicut fecunditas et sterilitas. Non dico, est, aliis eisdem I retentis, fecunditas in effectu cum corporis corruptione, A 177" B 170vb sterilitas germinis sive principii seminalis privatio, qualem habent casti 50 80 quam sola corporis integritas absque prole. Ambo tamen esse simul naturaliter, ut spadones, vel violenter, ut castra ti, sed dico, sterilitas melius esset quam alterum per se: sicut erant in Maria, secundum quod voluntariae cohibitionis. Prima enim sterilitas omnino est vitiosa, nec de ipsa dicit AUGUSTINUSn Sermone de nativitate eius: «Haec duo i habet ex se aliquam rationem boni, sed solummodo privationem germi- iucundius amabat, virginitatem scilicet et fecunditatem: virginitatem, nis, quod est bonum fecunditatis, I quo non privantur virgines secundum actum, sed solum secundum effectum, ut secundum hoc comparentur 55 ABCDEHIN'W coniugium et virginitas sicut fecunditas in effectu et non in effectu. 57-58 Quid ... effectu] om. (hol1l.) N' 58 prolis] propriis D 60 fecunditas] om. E 60 vel] nihil sed dei. et vel i. m. ai. man. D 60 in] ita H 62 affectum] effec- ABCDEHIN'W tum CDN'W 65 pura] puta B 65 boni] doni(?) I 65 nihil] vel sed exp. et nihil i. m. ai. man. C vel B 65 omnino] poterit addo sed dei. A 66 hoc2] haec D 67 quid] quod B 68 prolis] causa(?) addo E 68 est bonum] illv. EN'W 69 ta- 27 habeat] om. N' 29 quid] quod BH 30 bonum] quaestio H 31 oportet] est men] cum N' 69 aliquid] quid A 70 ideo] vero BE 70 aliis] i. m. man. corr. A sed exp. et oportet i. m. man. corr. A 31 bona] om. E 35 est sacrae] inv. B 35- 73 consideretur] consideratur C 75 corruptio] corpus N' et addo W 75 et] e-C?) sed 36 est2 ••• sacrae] om. I 38 igitur] ergo I 38 secundum] om. E 39 cum ... in et corr. D 75 hoc] haec N' 76 illa quae non] iter. I 79-80 corruptione ... sacramenti] om. I 41 et] in B 43 igitur] ergo C 43 consideretur] confitetur B corporis] iter. N' 80 quam] qua N' 81 esset] esse E 82 Sermone] fine W 48 in2] om. BCEHIN'W 49-50 Non dico sterilitas] i. m. ai. man. C 50 sive] sed I 83 fecunditatem] et addo B 51 utI] in N' 51 ut2] om. I 51 castrati] castitati DEHN' 52 cohibitionis] coha- bitationis BCDEHIW 52 sterilitas] enim addo N' 52 nec] neque I 53 aliquam] om. W 56 coniugium] om. E 56 et'] ut E 56 fecunditas] i. m. man. corr. A 69 cr. infra, p. 148,40-150,94. 82-(p. 146,)86 Non inveni, sed cf. AUGUST., Sermones, 146 QUODLIBET VI QUAESTIO13 147 quia hanc per omnia Deo placere intelligebat; fecunditatem, quia sine ne at ad vitam activam, et actus vitae contemplativae omnmo prae- hac maledicta legis incurrere metuebat. Vicit tamen amor servandae 85 IO eminentiores sunt quam actus vitae activae. virgini-Itatis, et exclusit timorem incurrendae maledictionis». Si primo modo, tunc dicunt aliqui, quod propositum de laxando Si vero fecunditas consideretur in respectu ad affectum, hoc modo appetitum secundum regulam rationis rectae in actum propagandi quaestio habet suam difficultatem, utrum scilicet melius et praeeminen- perfectius est. Immo ulterius dicunt aliqui, quod propositum de non tius propositum voluntatis sit de restringendo appetitum et refrenando laxando non esset virtutis ullo modo, sed vitii, et sic omnino supereminet ab actu, quo fecunditas impugnatur ne ipsa germinet I in prolem, vel 90 15 I secundum istos coniugium, aut nihil virtutis habet virginitas, et vergit D 148ra de laxando appetitum in actum talem, ut fecunditas ipsa germinet in potius in vitium. Cuius rationem ponunt, quod propositum de non Bad. 234vL prolem, et intelligo quod utrumque horum fiat I secundum regulas rectae laxando non potest habere nisi rationem boni privati, quia scilicet rationis. Et debet esse quaestio, quid horum praeemineat simpliciter et quietius vivit homo, restricto appetitu ne insurgant concupiscentiae, secundum I se ex natura rei, non autem quid praeemineat quoad aliquod quam ipso laxato. Laxando enim semper crescunt appetitus et concu- tempus determinatum. Manifestum enim, quod nunc tempore gratiae 95 20 piscentia, ut nec satiari possunt, propter quod hominem, et adipiscentem praeeminet virgini-Itas, tempore vero legis mosaicae praeeminebat coniu- et non adipiscentem, concupitum semper oportet esse in tristitia et gium. De tempore vero ante legem Moysi, sive post peccatum sive ante, dolore, ut dicit PHlLOSOPHUSin IXO Ethicorum. Propositum autem de quid praeeminebat? Sed quodcumque illorum praeeminet ex natura rei, laxando habet rationem boni publici, quia est ad conservationem speciei illud simpliciter praeeminebat in omni tempore, licet alterum in aliquo et multiplicandam societatem hominum, m qua bonum humanum tempore propter temporis statum praeeminere potuit, et ita secundum 00 25 consistit et ad quod «homo naturaliter tendit» secundum PH]LOSOPHUM in quid. I° Politicae. Et quod amplius est, propositum restringendi omnino I Hoc ergo modo intelligendo quaestionem, dico quod adhuc subdistin- appetitum, quia omnino est impeditivum huiusmodi boni et destructi- guendum est, quoniam voluntas sive propositum de restringendo aut vum speciei humanae, quantum in se est, nullo modo potest habere laxando dicto modo appetitum potest considerari dupliciter: uno modo rationem virtutis, sed vitii tantum. secundum se et absolute, alio modo in comparatione ad actum voluntatis 5 30 I Sed Iovinianus non tantum excessit, quia nec virginitatem damnavit, Bad. 234 V sive ad propositum superius aut praeeminentius quam sit aliquod sed coniugium ei comparavit, in aliquo tamen virginitatem aut continen- istorum, cuiusmodi est voluntas sive propositum contemplandi secun- tiam praeelegit, secundum quod de eo dicit AUGUSTINUS libro De dum vitam contemplativam, I utrumque dictorum propositorum perti- hae res ibu s: «Virginitatem et I sanctimonialium continentiam coniugio- I IW· ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 85 maledicta] maledanta(?) H 86 virginitatis et] unitatis E 86 exclusit] exclu- 9 activami contemplativam sed in activam corr. N' II tunc] nunc N' 14 esset]es- dit N'W 87 consideretur] consideratur CN'W 87 affectum] effectum CDN'W se C 14-15 ullo ... virtutis] om. (hom.) N' 16 Cuius]Cuiusmodi CEW 18 res- effectumsed in affectum corr. H 88 difficultatem]definitatem sed in difficultatem corr. tricto] restrictu B 19 crescunt] creant N' 20 ut] in N'W 20 nec] neque I D definitatem sed in difficultatem corr. C definitatem E 89 et] om. N' 89 refre- 20 ut nec] inv. BCDEHIN'W 20 propter] om. N' 21 semper]sed BDEHIN'W sed nando] reserv.andoBCDEHIN'W 90 quo] quomodo I 90 germinet] germet(?) E sed vel semper addo i. m. a/o man. C 22 dolore] dolorem D 22 in] om. CDEHIN'W 92 secundum] per BCDEHIN'W 93 praeemineat] -mineat(?) H 93 et] om. E 22 IXO] VO IYO(?) ' I W N 22 Ethicorum] Metaphysicaesed in Ethicorum corr. I 22- 94 secundum] ex BCDEHIN'W 94 rei] non E 94 autem quid] quod quidem 23 de laxando] relaxando H 24 qua] quo H 25 ad] id addo E 25 in] om. BCDEHIN'W quid quidem E 95 Manifestum]est addo N' 97 Moysi]Moysae sed- CW 26 propositum] proposita N' 27 omnino est] inv. BCDEHIN'W 27 im- ae exp. et -i sup. lin. A 98 ex] extra N' 00 statum] statuta C 3 propositum] i. peditivum] impeditum H 27 huiusmodi] huius BCDEHW 27 boni] bonum B m. B 5 ad] sup. lin. man. corr. A 7 cuiusmodi]cuius BCE 27 et] om. I 29 virtutis] virtutum I 29 tantum] cum BH 31-32 continentiam] continentia B App. 194-195(PL 39, 2105-2110);op. cit., App. 208, n. 4 (PL 39, 2130-2131);cr. etiam 19-22 Cr. ARIST., th. ad Nic., IX, C. 9 (TransI. GrossetesteA, ed. R.A. GAUTHIER, 335, E p. HUGODE S. YICTORE, B. Mariae virginitate, c. 1 (PL ]76, 857-870); cf. etiam De 15-21; 1168b 15-21). 22-26 ID., Polit., I, C. 2 (TransI. Moerb., ed. F. SUSEMIHL, 7, p. AUGUSTINUM citatum in HENRICI DEGANDAVO, Quod/.IX(ed. R. MACKEN, 206,29-33; p. 67; in ANON., uct. Arist., ed. J. HAMESSE, 3; 1253a2-3). A 15, 33-(p. 148,)36AUGUST., ed. 1518,374rZ); cf. etiam supra, p. 56, 33-37. De haeresibus, LXXXII (CC la!. 46,337; PL 42,46). 148 QUODLIBET VI QUAESTIO 13 149 rum castorum meritis adaequavit. Non sane ipse vel habebat vel volebat I Ex parte individuorum, scilicet propter eorum corruptionem, secun- Bad. 234vP habere uxorem. Quod non propter maius meritum, sed propter praesentem 35 dum quod dicit libro De anima : «Generationem per se variam habere necessitatem». est facere alterum sicut ipsum est, quatenus ipso semper divino esse Falsitas sententiae illorum ex hoc apparet ducendo ad inconveniens, participent secundum quod possunt. Quoniam igitur communicare non quia, si ita esset ut dicunt, etiam in isto tempore gratiae praeferendum 65 possunt ipso semper, propter id quod nihil contingit corruptibilium idem esset coniugium, quia illa causa habet aequalem locum in omni tempore. et unum numero permanere, permanet non idem, sed ut idem: I numero N' 155" Praeterea apparet falsitas ostensive sic. Quod solum bonum est ex 40 quidem non unum, specie autem unum». Licet ergo generare sit propter circumstantia necessitatis, qua sublata, melius est contrarium, illud perfectionem individui, quia tunc secundum PHILOSOPHUM «unum- est respectu alterius non est nisi bonum I secundum quid, quemadmodum quodque perfectum, cum potest genera re sibi simile», est tamen propter bonum est proicere merces in mare tempore necessitatis et periculi si non 70 imperfectionem esse speciei in ipso, tum quia in illo non habet totam E 171" proiciantur, sed simpliciter melius ipsas non proicere sed I conservare. naturam suam, quam I si haberet, impossibile esset quod alterum a Propositum laxandi concupiscentiam dicto modo non est bonum, ut 45 se generaret - quamvis enim generare est perfectionis simpliciter, A 177'b dicunt, et verum dicunt, nisi propter necessitatem propagandae I prolis generare tamen alterum a se est im perfectionis, propter quod non est H 216" et speciei conservationem; melius autem esset humanae speciei, si non generatio propter speciei perfectionem simpliciter, quia simpliciter non haberet huiusmodi necessitatem, prolis scilicet propagandae, et per 75 est generatio perfecta nisi in solo Deo -, tum quia in illo habet esse consequens speciei conservandae. Non ergo propositum laxandi est corruptibile: quod si haberet esse incorruptibile, aut non haberet species bonum simpliciter, sed potius contrarium, scilicet propositum restrin- 50 plura individua, aut non haberet per generationem unius ab alio, sicut gendi. contingit in angelis, ut secundum hoc maioris perfectionis sit in angelo Bad. 234vO I Quod autem illud melius esset humanae speciei, hoc primo patet ex non posse generare alium a se, quam posse. W 190'b parte propagationis, quoniam, quando sub specie est individuorum I 80 Et sic generare alterum a se simpliciter est imperfectionis, non generare propagatio, provenit ex duplici defectu, quorum unus est ex parte autem alterum est simpliciter perfectionis, ita quod, si perfectius sit speciei, alius vero ex parte individuorum sub specie. 55 Ex parte speciei, scilicet propter eius diminutionem, quia ut dicit ABCDEHIN'W COMMENTATOR super principium Caeli et mundi, quod «invenitur plus quam unum, est diminutum, quia, si esset perfectum, sufficeret esse 62 Generationem] enim addo W 63 sicut] sic E 63 ipso] iter. B 64 participent] unum. Et secundum hoc causa esse multorum individuorum unius speciei participeret B 64 possunt] eo addo sed exp. W 65 propter ... quod] id quod prop- est, quod propter diminutionem non fuit natura contenta in esse unius». 60 ter E 65 corruptibiliuml contrarium sed exp. eI corruptibilium i. m. in! ai. man. N' 65-66 idem et unum] unum et idem N' 66 numero ... idem] om. (ham.) N' 69 ge- nerare sibi simile] sibi simile generare C 69 simile] similem sed -m exp. A suae B ABCDEHIN'W 69 est] om. W 69 tamen] cum W 70 tum] tamen EI cum N' 70 tum quia] cumque W 71 esset] om. N' 73 tamen] cum N' 73-74 propter ... generatio] 34 Non] Ut N' 34 habebat vel] om. (ham.) E 35 Quod] Quia N' 37 apparet] om. (ham.) B 76 si] om. I 76 species] et addo D 77 individua] dividua EI ducendo et in addo sed exp. N' 38 esset] est sed exp. eI esset i. m. man. CO". A dividua(?) C di vidua sed in individua CO". D 77 ab] om. D 78 contingit] convenit I 39 coniugium] om. B 39 quia] in addo N'W 39 aequalem] aequale B 42 nisi 78 angelis] et addo sed exp. N' 78 ut ... angelo] om. (ham.) W 78 sit] sicut N' bonum] inv. BCDEHIN'W 43 tempore] i. m. D 44 proiciantur] proiciatur D 78 angelo] angelis N' 80 imperfectionis] im- SI/p. lin. N' 80·81 non ... perfectionis] 44 simpliciter] est addo SI/p. lin. C 44 sed'] sic D om. N'W 46-47 prolis et speciei] om. (ham.) W 80 generare] est addo B 81 autem] om. BCDEHIN' 81 alterum] speciei et prolis N'W 47 conservationem] conservatione B 47 autem] i. m. SI/p. i. m. man. CO". A man. CO". A qualis N' 49 consequens] ser. in lac. man. CO". A 49 speciei] i. m. man. CO". A 49 propositum] restrimd-(?) addo sed dei. D 52 Quod] Quoniam B 57 Commentator] communiter N' 57 mundi] ,quia addo N' 58 quia] quod C 62-67 Cf. ARIST., De an., II, c. 4 (in ALBERTlMAGNI Comm., ed. CI. STROlCK,p. 83, lin. 64- 58 esset] unum addo sed exp. N' 59 esse] est sed in esse corr. ai. man. C 60 est] 69; in A VERROES, e an. II Comm., ed. F. St. CRAWFORD,p. 181, lin. 1-14 et 183, lin. l-IO; D esse C lunt., Suppl. II, f. 67B-C et F; 415a 25-415b 7). 68-69 ID., De an., II, C. I (in ALBERTI MAGNI Comm., ed. CI. STROICK, p. 82, lin. 63-65; in A VERROES,De An. II Comm., ed F. St. CRAWFORD,p. 83, lin. 63-64; lunt., Suppl. II, f. 67A; in ANON., Al/cl. Arisl., ed. 57-60 AVERROES,De Caelo I Comm., S. 2 (Iunt., V, f.4G-H). J. HAMESSE,6, 57; 4!5a 26-bl). QUAESTIO 13 151 150 QUODLIBET VI generare alterum, hoc est propter necessitatem, qua cessante, imperfec- bonum viduae Annae, ac mul-Ito magis Mariae virginis anteponimus». Et E 17I'b tius esset omnino, et e contra non generare alterum perfectionis est IO infra: «Alia bona propter se ipsa expetenda sunt, sicut sapientia, salus; alia simpliciter, imperfectionis autem propter necessitatem. Quare similiter propter aliquid sunt necessaria, sicut doctrina, cibus, somnus, coniugium. est de propositis, quod propositum laxandi appetitum ad generationem 85 His itaque bonis quae propter aliud necessaria sunt, quisquis eis propter hoc est imperfectionis simpliciter, perfectionis secundum quid, propositum utitur propter quod data sunt, bene facit; cui necessaria non sunt, si non eis Bad. 235'P autem restringendi, e contrario. Quare, I cum bonum coniugii non utatur, melius facit. Proinde ista bona, cum opus habemus, bene volumus, 15 sed melius ea nolumus quam volumus, quia tunc nos melius habemus, cum consistit nisi in bono generationis et propagationis, bonum vero virgini- tatis consistit in contrario, simpliciter ergo et absolute praeferenda est ea necessaria non habemus. Ac per hoc bonum est nubere, quia bonum est O 148'b virginitas coniugio, et non coniugium virginitati I nisi secundum quid, 90 filios procreare, sed melius est non nubere, quia melius est ab ipsa humana instante scilicet necessitate. Et secundum hoc dicendum est quod simpli- societate I hoc opere non egere». Quod tunc erit, quando impletus fuerit A 177" citer et in omni statu virginitas praeferenda est et debet esse in desiderio, numerus electorum. licet aliquibus temporibus propter necessitatem est dimittenda et coniu- 20 Ex quo oritur secunda necessitas coniugii, et in statu innocentiae et in gium assumendum. statu legis mosaicae, non autem in tempore moderno, de quo continuo B 171va Et I est huiusmodi duplex necessitas. 95 subdit: «lta iam sese habet humanum genus, ut, aliis qui se non continent, Una naturae, quae per naturam numquam auferri potest sed per non solum per nuptias occupatis, sed multis etiam per illicitos concubitus gratiam et gloriam, quae est individuorum corruptibilitas, quae auferetur luxuriantibus, bono Creatore de malis faciente quod bonum est, non de-Isit I 119vb H 216'b in statu gloriae, de qua dicit AUGUSTINUS lib.o I De bono coniugali: 25 numerositas prolis et abundantia successionis, unde sanctae amicitiae «Scientia destruetur, ut ait ApOSTOLUS, t tamen huic tempori necessaria e conquirantur. I Ex quo colligitur primis temporibus genus humanum Bad.235rQ est; caritas autem numquam cadet. Sic et mortalis ista generatio, propter 00 maxime propter Dei populum propagandum, per quem prophetaret ur quam fiunt nuptiae, destruetur; ab omni autem concubitu immunitas, et hic et nasceretur Princeps et Salvator omnium populorum, uti debuisse angelica meditatio est, et permanet in aeternum». Nota quod dicit «et sancto < s > isto, non propter se expetendo, sed propter aliud necessario hic», notando per hoc quod etiam tempore necessitatis exercendi coniu- 30 bono nuptiarum; nunc autem, < cum> I ad ineundum sanctam et C 176'a gium, etsi coniugium sit in opere, debet virginitas esse in voto tamquam sinceram societatem undique ex omnibus gentibus copia spiritalis cogna- id quod simpliciter melius, propter quod subdit dicens: «Sicut bonum 5 tionis exuberet, etiam propter solos filios connubia copulare cupientes, ut erat quod Martha faciebat, occupata circa ministerium sanctorum, sed ampliore potius continentiae I bono utantur, admonendi sunt. Sed novi N' 155,b W 190va melius quod Maria soror eius sedens ad pedes Domini I et audiens verbum quia murmurent: « Quod si» (inquiunt) « omnes velint ab omni concubitu illius, ita bonum Susannae in castitate coniugali laudamus, sed tamen ei 35 continere, unde subsistet genus humanum?» Utinam omnes hoc vellent, ABCDEHIN'W ABCOEHIN'W 82 alterum] i. m. man. corr. A 83 alterum] i. m. man. corr. A 84 similiter] 9 virginis] virgine H IO Alia bona ... ] Nota. i. m. A IO expetendaj expedien- simpliciter E 87 autem] aut O ante E 87 cum] ut B 88 et] om. I 89 in] i. da N'W 12 His] om. E 13 non2) vero N'W 14 utatur] utitur E 15 quia] m. N' 90 quid] aliquid BCOEHI 94 assumendum] om. E est addo N'W 95 Et] quam A quod BCOEHIN'W 18 fuerit] erit C 21 non) nos I 23 per] om. N' sup. lin. A etiam addo sed exp. N' 95 huiusmodi] huius BCEHW 96 naturam] 24 est] om. H 25 et] ex N' 26 conquirantur] conquiruntur N'W 28 Princeps] naturae B 98 Augustinus] in addo N'W 99 tamen] cum BN' 1 immunitas] im- omnium addo sed exp. A 29 expetendo] exponendo BCDEHIN'W 30 ineundum] lac. -nitas H in mmunitas(?) I 3 notando] notandum E 3 etiam] in N'W 4 etsi eundem sed in ineundum corr. O 31 spiritalis] ser. in lac. man. COrr. A 31- coniugium) om. (ham.) I 4 opere] operatione sed in opere corr. I 5 id) illud W 32 cognationis] cognitionis EW cognitionis sed in cognationis Corr. C 32 exuberet] 5 Sicut] Sic H 6 quod Martha] inv. ABE Martha quod sed cum signis in versionis exhiberet N' 32 connubia] cum addo H 33 Sed novi ... ] Nota. i. m. A 34 quia] inv. CO 6 ministerium) ministeriorum CE 7 et audiens] audiebat N'W 8 ta- vel quid? A quid DN'W qui BCEHI 34 inquiunt) inquirunt DEHW inquirunt sed in men] cum H inquiunt corr. C 34 ab omni] a bonum N'W 35 omnes hoc] il1v. I 99 I Cor., X III, 8. 99-2 AUGUST., De bono coniug., c. 8 (CSEL 41, 198; PL 40, 10-18 AUGUST., De bono coniug., C. 9 (CSEL 41, 199-200; PL 40,380). 22-(p. 152,) 39 379). 5-(p. 151,)9 lbid., (CSEL 41, 199; PL 40,379-380). 7 Luc., X, 39. lbid., C. 9-10 (CSEL 41,200-202; PL 40,380-381). 152 QUODLIBET VI QUAESTIO 13 153 dumtaxat I de corde puro et conscientia bona et ftqe nonficta, multo citius possint», dicente AUGUSTINO, supra: «Sic I usi sunt perfecti animi ubi E 171v• Dei civitas compleretur, et acceleraretur terminus saeculi». Et infra: bonis terrenis ad aliud necessariis per habitus continentiae, quo eis non « Unde mihi videtur hoc tempore solos eos qui se non continent, coniugari 65 obligarentur, et quo possent etiam eis non uti, si non opus esset», oportere». consimili ter etiam oportet uti bonis corporis secundum mensuram qua Non est ergo verum quod dicunt praedicti, quod virginitas respectu 40 congruunt animae, et omnibus bonis animae quae pertinent ad vitam H 216" coniugii non est I praeeligenda nisi propter privatum bonum, quemad- activam, secundum mensuram qua congruunt contemplativae. Et sic modum illam dixit praeeligendam IOVINIANUS, immo quia ipsa est bonum ad usum contemplativae simpliciter praeeligenda est virginitas et post- simpliciter in se et absolute, et respectu boni nuptiarum. Res ergo ipsas si 70 ponendum coniugium, nisi dum opus postulat, ut tamen etiam tunc illam comparemus secundum se et absolute, ut utar verbis AUGUSTINI, ico d in desiderio habeat et paratus sit isto non uti per habitum virtutis, quod nullo modo dubitandum est meliorem esse castitatem continentiae 45 quemadmodum Timotheo per doctrinam relaxata est corporis utilitas quam castitatem nuptialem, cum tamen utraque sit bonum. vivendi, ut maneret in animo habitus continendi, et totum hoc sit Si autem comparemus ipsas inter se in respectu ad usum vitae secundum iudicium rectae rationis determinantis diversimode medium contempla'tivae, quae est vita summe eligenda, hoc etiam modo virginitas 75 in agendis, ut partim tactum est in praecedenti quaestione. Nunc autem praeferenda est, quia expedit ad vitam contemplativam, a qua connu- illud quod perfectius ordinatur ad bonum simpliciter perfectum, illud in bium retrahit, dicente AposTOLOP < ad > Corinthios, VIIO: « Volo vos 50 se perfectius est et simpliciter praeeligendum. Secundum hanc viam sine sollicitudine esse»; deinde subiungit: «Qui sine uxore est, cogitat ea iterum patet quod omnino virginitas per se est praeferenda coniugio. quae sunt Domini, quomodo placeat Domino; qui autem matrimonio I Sic ergo patet ex longa deductione quomodo virginitas praeferenda Bad. 235vR D 148" iunctus I est, cogitat ea quae sunt mundi, quomodo placeat uxori»; et 80 est coniugio in quantum I coniugium continet in se bonum prolis, propter B In" W 190vb consimili a dicit ibidem I de muliere virgine et nupta. quod maxime visum est aliquibus coniugium praeferendum, ut patet ex Bad. 235'R I Est igitur intelligendum quod eis quae sunt ad finem, utendum 55 dictis. est secundum quod melius congruunt fini. Unde, cum secundum Si vero consideretur coniugium ut continet bonum fidei, et secundum PHlLOSOPHUM I° Ethicorum, in triplex sit hominis bonum: bonum hoc comparentur inter' se virginitas et coniugium, cum fides in hoc exterioris possessionis, bonum corporis; bonum animae, inter quae 85 consistit quod coniuges I secundum rectam rationem infra limites H 216vb opera contemplativae sunt magis pretiosa, sicut ergo bonis exteriori bus matrimonii commisceantur ad alterius libitum, et I non commisceantur A 177vb utendum est secundum mensuram qua corpori congruunt, et praecipue 60 extraneis, in hoc et secundum hoc habet coniugium rationem virtutis, et animae exercenti se in actu contemplativae, unde oportet perfectos per nominat continentiam distinctam I sub continentia simpliciter contra C 176'b virtutis habitum sic habere animos paratos ut, «si opus non sit eis, non uti continentiam virginalem et vidualem, cuius ratio consistit in hoc quod est 90 propositum abstinendi a delectationibus venereorum, secundum quod ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 36 multo] multa N' 36 multo citius] multocies H 37 compleretur] terminus addo sed exp. E 38 se] om. D 38 coniugari] coniugare D 40 quod'] quia BCDEHIN'W 40-41 respectu coniugii] om. C 43 Res] Rei BDEI 48 contem- 63 ubi supra] verbi gratia BCDEHIN'W 63 animi] cum N' 64 habitus] habitum plativae] conplativae(?) eI -tem- sup. lin. man. corr. A 52 placeat] placet E 53 iunc- BCDEHIN'W 65 obligarentur] obligaretur B 65 si] om. E 65 non'] vero B tus] coniunctus I 53 iunctus est] inv. E 56 congruunt] congruant E 57 in] om. 66 etiam] et E 67 et] in B 69 contemplativae] om. D 69 et] om. E 69- BCDEHIN'W 57 hominis] bonum E 60 qua] quae BCDEHI iler. D 61 per- 70 postponendum] post modum BCDEHN'W 70 tamen] cum N'W 70 tunc] in fectos] perfectionis E addo BDEHI in addo sed exp. C 75 Nunc autem] in lac. man. corr. A 77 praeeli- gendum] praeligendo BCEH praeeligendo sed in praeeligendum corI'. D 78 iterum patet] inv. I 83 consideretur] consideratur CDEHIN'W 86 alterius] ulterius E 36·37 , Tim., I, 5. 50-51' Cor., VII, 32. 51-53 , Cor., VII, 32-33. 54 Cf. 86 commisceanturJ communisceantur(?) B 87 in] ex sed exp. eI in sup. lin. H 'bid., VII, 34. 56-58 Cr. ARIST., Elh. ad Nic., I, c. 6 (TransI. Grosseteste A, ed. 87 hoc] i. m. 01. man. D 88 distinctamJ virginalem addo sed exp. H 90 a] et I RA GAUTHIER,p. 145,8-9; Iun!., III, f. 4G; 1095b 17-19). 58-59 Cf. ID., op. eil., c. IO (TransI. Grosseteste A, ed. R.A. GAUTHIER, p. 152, 15-16; Iun!., III, r. 10C; 1098b 13- 14). 62-(153,)65 AUGUST., De bono coniug., C. 21 (CSEL 41,219; PL 40,390). n Cf. , Tim. V, 14. 75 Cf. supra, p. 140, 25-41. 154 QUODLIBET VI QUAESTIO 13 155 recta ratio docet, quanto ergo in excellentiori gradu ab illis abstinet iuxta 20 et portam aperiri. Est autem specialis difficultas, etiam super alias regulam rectam rationis, tanto magis habet rationem continentiae et continentias, ante omnem experientiam venereae delectationis huiusmodi virtutis. ciausuram custodire illibatam, quia ut dicit HIERONYMUS, «ferreas mentes Nunc autem in virtute tanto est excellentior gradus, quanto circa libido domat, quae maiorem in virginibus I patitur famem, cum dulcius B 172'b materiam suam est maior difficultas, ut patet in fortitudine martyrii, 95 putat omne quod nescit». Et incidit duplex specialis difficultas: I una ex H 217'0 quae est circa mortis tolerantiam voluntariam, quae excedit omnes alios 25 inexperientia, alia ex signaculi custodia; et penes primum consistit gradus martyrii circa quamlibet materiam aliam. praemium essentiale virginum ex habitu mentis, penes vero secundum Ubi ergo est distinctus gradus difficultatis in virtute aliqua circa praemium accidenta]e ex custodia corporis, de quo nihil ad praesens. materiam specialem excedens difficultatem circa quamcumque aliam Sic ergo patet quod simpliciter et absolute et etiam in comparatione materiam, ibi est distinctus gradus virtutis, et quasi specialis ratio 00 'id id quod est perfectius in homine, virginitas est supra coniugium. virtutis, sicut patet in magnificentia respectu liberalitatis. Hoc autem contingit in continentia virginali respectu aliarum, in eo 30 < AD ARGUMENTUM> W 191" videlicet quod continentia I virginalis consistit in proposito I voluntatis N' 155vO Ad obiectum in oppositum quod «propter coniugium dimittenda est servandi integrum signaculum virginale et clausum, atque ab omni virginitas», dicendum quod eorum, quae fiunt a voluntate, quaedam experientia delectationis venere ae sese custodiendi immunem, continen- fiunt ex libertatis electione, quaedam ex necessitatis coactione. Primo tia vero vidualis consistit in proposito voluntatis servandi claustra modo numquam propter coniugium debet dimitti virginitas, sed magis pudicitiae in via atque ab omni experientia delectationis venereae sese 35 e converso, sed secundo modo solummodo, ut, si necessarium esset custodiendi immunem, continentia vero coniugalis consistit in proposito ecclesiam periclitari nisi virgo etiam solemniter professa contraheret, voluntatis servandi claustra pudicitiae in via ab omni praeter quam a potius deberet contrahere quam cum periculo ecclesiae votum suum I 120'0 coniuge proprio, atque ab I omni experientia aliena venereae delecta- IO custodire. Et tunc quidquid ei decresceret ex voti mutatione, totum et tionis sese custodiendi immunem. In quo patet specialis materia et amplius recompensaretur ex oboedientiae condescensione, quemadmo- difficultas virginalis continentiae super alias, videlicet quod est cum 40 dum recompensatum est patribus sub veteri testamento, «qui castitatem proposito custodiendi claustra pudoris in via, non solum aliis ab uno, sed caelibem habebant in habitu, castitatem vero nuptiarum in usu», ut dicit I . C 176vO omnibus, atque immunem ab experientia venereae I delectationis, non AUGUSTINUS e bono coniugali. D solum alienae, sed cuiuslibet omnino. In quo virgi-Initas tenet universale, 15 ubi coniugium excipit particulare. Et in hoc convenit cum continentia viduali, sed differt ab ea, quod non solum est in proposito custodiendi ABCDEHIN'W claustra omnibus in via, sed integrum signaculum et portam clausam, quod vidua facere non poterat quia iam signaculum disrumpi permisit 21 ante] super N' 22 c1ausuram] c1ausurum(?) D claustrum N'W 22 illibatam] illibatum N'W 22 ferreas] feritus sed exp. eI ferreas i m. ai. man. D 24 specialis ABCDEHIN'W difficultas] inv. N'W 24 ex] om. N' 25 primum] iler. i. m. ai. man. D 25- 26 consistit praemium] i. m. ai. man. D 26 praemium] primum N' 28 ergo] om. N'W 29 id] illud CW 32 virginitas] eorum addo sed exp. B 32 liunt2] 91 excellentiori] excellentiorum I 95 patet] om. BCDEHIN'W 97 aliam mate- secundum addo sed exp. H 34 propter coniugium debet Idebet propter coniugium N'W riam] inv. BCDEHIN'W 2 aliarum] alarum(?) sed in aliarum eorr. D aliorum N'W 38 voti] uti sed in voti eorr. D 39 recompensaretur] re- i. m. ai. man. E 41 caeli- 3 virginalis] virginali BEH virginali sed in virginalis eorr. D 5 delectationis] dilectionis bem] delibem(?) sed dei. eI caelibem sub lin. ai. man. C 4] habebant] habe- eI EHN'W dilectionis sed in delectationis eorr. D 6 servandi] servandae BCDEHIN'W -bant in lac. man. eorr. A 41 dicit] a addo sed exp. C 42 Augustinus] libro addo I 7 atque] absque addo sed dei. W 7 delectationis] delectionis DH dilectionis BEIN' 7 delectationis] delectionis BDEHIW dilectionis N' 12 est] ser. sed vel sit addo i. m. ai. man. C 13 solum aliis] soliis(?) sed exp. eI solum aliis i. m. I 14 omnibus] non solum ab uno, sed ab omnibus addo i. m. ai. man. C 14 atque] neque B 14 ab] omni 22-24 HIERON., Epist., (ad malrem eI filiam in Gallia), n. 6 (PL 22, 957B). 31-32 Cf. addo BCDEHIN'W 14 delectationis] delectionis BDEHI 16 particulare] partici- supra, p. 143,7-8. 40-42 AUGUST., De bono eoniug., C. 22, n. 27 (CSEL 41.222; PL 40, pare E 17 est] lac. H 19 poterat] poterit N' poterat sed in poterit mUI. W oportet B 392). 156 QUODLIBET VI QUAESTIO14 157 mentum eius». Non quod aliqua forma mixti manens sit praecedens QUAESTIO 14 25 animam in corpore, sed quod materia existens sub forma corrumpenda disponitur per agens ut fiat necessitas ad formam mixti educendam de UTRUM, SI DUOCAPITAIN MONSTRO APPARERENT, IN potentia materiae, cum qua, cum educitur de potentia materiae per BAPTlZANDO DEBENT IMPONIDUONOMINA,ANUNUM EI generationem naturalem, simul inducitur anima rationalis per crea- Zucc. 357" I Sequuntur quaestiones de homine simpliciter ex parte corporis prin- tionem. Illa tamen forma est ut dispositio in materia ad animam, ad illam cipaliter. Et erant duae de monstro respectu baptismatis. Quarum prima 30 autem formam .mixti generandum agens seminale in materia ordinata ad generationem hominis, I antequam incipiat I movere materiam. N' 155vb erat, si duo capita in eo apparerent, utrum in baptizando debent ei B 172v• imponi duo nomina, an unum. Secunda, utrum, si dicat sacerdos «Ego Cum tota materia seminis est una et continua, principium seminale est te baptizo», ambo vel alter eorum sit baptizatus. unum, et cum totum semen cadens recipiatur in una incastratura I Zucc. 357,b I Circa primum arguitur quod debet ei imponi unum nomen, quia non matricis tamquam in una camera inter duas vili uIas matricis, - sunt W 191'b est ibi nisi una anima, quia non est nisi unum I continuum, cuius non IO 35 enim in matrice plures incastraturae quasi plures camerae sive monetae I E 172" est nisi una forma. «Nomen autem imponitur a forma», secundum secundum numerum fetuum, qui possunt simul formari in femina PHlLOSOPHUM VIIO Metaphysicae. cuiusque speciei animalis, et singulae incastraturae ab invicem villulis A 178" Contra. In duplici capite geminantur omnes sensus. I Sed non gemi- quasi parietibus distinguuntur; quae villulae, quandoque sunt integrae, nantur sensus nisi geminata anima. Et ubi anima est geminata, sive duae ut semina recepta in eis nequaquam possunt concurrere, quandoque ex animae, duplex debet nomen imponi. Ergo etc. 15 40 aliqua parte ruptae, ut semina in duabus incastraturis existentia ibi necesse habent concurrere -, cum inquam, ut dictum est, totum semen I D 149" < SOLUTIO> in una incastratura recipiatur, tunc totum unica vi caloris illius incas- traturae confovetur semen, et totum seminale vigens in calore seminis Bad. 235's I Quaestio ista non quaerit nisi utrum tale monstrum sit una persona Zucc. 357v• ab una anima, cui debetur unum nomen, vel duae, quibus debeantur excitatum calore illius partis matricis incipit materiam coagulare ad fetus 45 formationem, secundum illud quod dicit MACROBIUS:«Semen quod post duo nomina, quia nomina debent esse consona rebus. Et est dicendum iactum sui intra horas septem non fuerit in effusione relapsum, haesisse secundum quod dicit AVlCENNAIVO Metaphysicae et secundum quod 20 in vitam pronunciatur. Verum semine semel intra formandi hominis alias determinavimus: «anima rationalis aliquo modo pendet ex subiecto moneta < m > locato, hoc primum artifex natura molitur, ut die septimo ad hoc ut sit, quia anima non habet esse post non esse, nisi cum fuerit esse fo//iculum genuinum circumdet humor i ex membrana tam tenui, qualis in corporis secundum modum commixtionis, per quam aptatur fieri instru- ABCDEH1N'W ABCDEHlN'W 25 animam]anima N' 25 corrumpenda] corrupta BH 27 cum'] et sed exp. et cum 2-3Utrum ... unum](cf. infra, lin. 6-7) 6 erat] duo addo B 6 apparerent] apparent sed sup. lin. man. corr. A 28 naturalem] materialem sed in naturalem corr. E simul in apparerent corr. N' 8 te baptizo] inv. N'W 8 eorum] illorum N' 9 ei] om. B (inducitur sed exp.) educitur de potentia materiae per generationem addo sed va- eat 9 ei imponi] inv. CDEHlN'W IO ibi] om. BCDEHIN'W 13 geminantur] generan- superserips. I 33 incastratura] in castratu in N' castratura HI 34 matricis'] ser. in tur sed gemi- addo i. m. ai. man. C 13 sensus.]Sed non addo A 13 non] una forma lac. man. corr. A 34 duas] i. m. man. corr. A 35 incastraturae] eastraturae H addo sed exp. B 14 sensus]om. BCDEHIN'W 17 Quaestio]Quomodo E Quomodo 36 formari] informari BCDEHIN'W 37 cuiusque]euiuslibet N'W 38 quae] quo B sed in Quaestio corr. D 17 monstrum] brutum sed exp. et dei. er monstrum i. m. ai. 39 ut] et N' in BEHI om. W 39 ut ... possunt] i. m. ai. man. D 39 recepta in eis]in man. (cf. supra, p. XXXVII) A 18 una anima] inv. D 19 nomina] omnia sed in eis recepta W 40 aliqua] alia E 40 ibi] sibi B 41 necesse habent] inv. W nomina corr. C 19 dicendum]quod addo W 22 anima] om. N'W 22 esse'] cum 42 incastratura] castratura N' 42 tunc] tantum H 42 illius] 0111. W 44 incipitl addo sed exp. W in addo N' 45 illud] om. BCDEHIN'W 46 haesisse] hebuisse D 49 humori] humorum W 49 tam] tamen W 49 qualis] quasi D qual-(?) N' II Cf. ARIST.,Metaph., VII, C. II (Iun\., VIII, f. 188H; 1036a 28-29). 21-(p.157,) 24 AVICENNA, Metaph., IV, C. 2 (ed. S. VANRIET,p. 205, 87-90; ed. 1508, f. 85rbF). 41 Cr. supra, lin. 33. 45-(p.158,)53 MACROBlUS,Comm. in Somnium Scipionis, I (ed. 21 Cf. HENR.DE GAND.,Quodl. IV, q. 13 (ed. 1518,r. 112vB;ed. 1613,I, f. 170rB). WILLlS, I, C. 6 (p. 30, 8-14 et p. 30, 30-31, I». I 158 QUODLIBET VI QUAESTIO 14 159 ovo ab exteriore testa clauditur, et intra se claudit liquorem etc.», ut ibi 50 in scamno, et ab illo formato dirigit vires ad formationem ceterorum determinat. Ita quod «quinta hebdomade in ipso describatur humana membrorum», et est prima origo omnium membrorum et venarum, figura magnitudine quidem apis, ut in illa brevitate membra omnia et totius contra opinionem quorundam medicorum. Et tunc, cum formato cor- corporis lineamenta consistant». Et hoc intelligendum est materia adhuc pore anima infunditur, licet tota sit in toto corpore, ordine tamen existente sub forma abicienda. Et «agit virtus seminalis», ut dicit 80 quodam naturae perficit primum cor, et per ipsum cetera membra, sicut COMMENTATOR super VIIo Metaphysicae «in isto semine non per 55 a virtute cordis nutriuntur et confoventur, unde dicit PHILOSOPHUS I quod A 178'b instrumentum, sed solum per calorem qui est in semine, movet materiam «divinum membrum est cor et eius inhabitator est anima». quousque formam dispositivam ad intellectum educat I de potentia I Qui vult ergo discernere in monstro tali quod habet duo colla perfecta Bad. 236'1 materiae, et corrumpat formam praecedentem». et similiter duo capita cum sensibus suis, sive alia membra sint geminata Zucc. 35rb I Cum autem I fuerit abundantia seminis, ita quod, cum cadit in 85 sive non, ut, sub duobus collis sitis, quasi in humero uno residuum W 191va matricem, portio una I recipiatur in una incastratura sicut in una moneta, 60 corporis sit, quasi unius hominis perquirere debet, an in eo sint duo C 176'b et alia recipiatur in alia sicut in alia moneta, et villula matricis integra corda. Quod si sic, procul dubio, quidquid appareat in aliis membris, separaverit perfecte has partes ab invicem in qualibet illarum partium, et duplex erat virtus seminaria et informativa, ad minus quoad diversos inclusum diversis pelliculis, et si plures recipiantur simili modo virtute actus informandi corda in diversis I partibus materiae, etsi sit una ubi E 172'b caloris illius incastraturae, incipit proprium seminarium movere ma- 90 semina concurrunt forsitan, et praeparata sunt duo receptacula duarum teriam ad productionem proprii fetus, et plura seminaria ad productio- 65 animarum. Si autem non fuerit nisi unicum cor, quantumcumque sunt I N' 156" nem plurium fetuum perfectorum. geminata membra exteriora, non est praeparatum nisi unicum receptacu- Si vero fuerit tanta abundantia seminis, ut pars cadat in una incastra- lum unius animae. tura et pars in alia, et per rupturam villulae, quae deberet esse ut paries I An vero sint duo corda vel non, advertendum est ex lateribus, Bad. 236'v inter duo semina, ex una parte, puta versus locum formationis partis 95 quomodo concurrunt in medio pectoris, et in spina dorsi. Si enim ibi inferioris, ut ibi necesse habent semina concurrere, integra autem ex illa 70 appareat prominentia maior debito in uno corpore, et maxime si parte in qua debent formari partes superiores fetus, ut semina ibi non appareant quasi duae gibbositates in longum protensae, quasi ex lateri- concurrunt, tunc est advertendum quod sic procedit membrorum forma- bus concurrentes, hoc est signum quasi manifestum quod subtus latent tio, quod virtus illa in semine, I quae non agit per instrumentum, format duo corda. Quale erat monstrum duorum capitum et collorum perfec- sibi inter omnes partes et membra primo cor, et, secundum PHILOSOPHUM H 217va XVIo De animalibus, est «operans in semine I sicut manus artificis 75 ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 76 scamno] lac. E 76 dirigit] dirigat sed in dirigit corr. D 77 membrorum] mem- 50 exteriore] exteriori CW 51 hebdomade] describens addo sed dei. A 52 magni- brorum numerorum sed membrorum exp. A numerorum BCDEHI 77 venarum] tudine] ser. in ras. man. COIT.A 52 membra] membri E 52 membra omnia] inv. W variarum B 79 tamen] tantum BEHIN' tantum sed in tamen corr. D 80 primum] 54 agit] ait sed in agit corr. C 54 seminalis] specialis E 56 materiam] quod addo sed primo BCDEHIN'W 83 discernere] discurrere I 84 geminata] gemita sed in ge- exp. H 57 ad intellectum] om. W 58 cor rumpat] corrumpit E 60 incastratura] minata corr. ai. man. D 85 sitis] suis N'W 86 an] i. m. D 88 et] 0111. I castra tura IN'W 60 moneta] monaeta(?) sed in monet a corr. H 2 61 et ] sup. lin. D 88 informativa] informatam BCD informationem I 89 informandi] informationi H 61 villula] inviIlula O 62 separaverit] perseveravit BDE! perseveraverit CHN'W 89 una ubi] inv. W 90 semina] seminaria N'W 90 praeparata] praepartita sed 62 et] 0111.E 64 caloris] calore N' 64 proprium] Om. N'W 64 semmarIum] in praeparata COIT. D 91 fuerit] !ierunt D 91 unicum] unum BCDEHIN'W seminatum sed in seminarium corr. H 65-66 proprii ... productionem] i. 111. ai. man. D 91 cor] ,si autem addo sed exp. H 91 sunt] sint BCDEHIN'W 92 geminata] gemita 65 et] ut B 65 plura] plurima E 67-68 incastratura] incastratatum(?) O ~8 vil- sed in geminata corr. ai. man. D genita E 94 sint] sin-(?) sed in sint corr. ai. l11an.C lulae] ululae(?) E 68 quae] qui BCDEHI 68 paries] pariens D 72 procedIt] ser. sunt W 95 quomodo] quem N' 95 concurrunt] currunt N' 95 pectoris] pecca- in lac. man. corr. A 74 partes] om. BO 74 primo] sup. lin. man. corr. A 74 cor] toris sed in pectoris corr. D 95 spina] spiria(?) E 95 Si] om. N' 97 appareant] apparent W 97 duae] dire E 99 erat] et addo N'W 99 duorum] corporum addo eorum N' sed exp. H 99 capitum] capitorum E 54-57 AVERROES,Metaph., VII Comm. 31 (Iun!., VIII, r. 18IE-G). 75-77 Cr. ARIST., De generatione animalium, I, c. 22 (TransI. Moerbeke, ed. H.J. DROSSAARTLULOFS,p. 38, 82 ID., De vita et morte, c. 3 (Iunt., VI, f. 150D-E; 469a 5-10). 19-39, 16; lunt., VI, f. 61B-F; 730b 5-31). 160 QUODLIBETVI QUAESTIO14 161 torum, quorum unum habuit caput nigrum et vultum pinguem sed 00 modum praedictum villula, quae est paries inter eas, fuerit integra infra Zuc~. 358" austerum, alterum vero caput subal bum et vultum I macilentum sed loca formandi partes superiores, et disrupta in loco formandi partes pium, et quattuor brachia, licet non perfecta, et similiter quattuor 30 inferiores, et licet semen illud sit distinctum in locis formandi partes manus; et erant I duo brachia perfecta cum perfectis manibus sita suis superiores, non tamen est distinctum in loco formandi partes inferiores, locis, unum procedens ex humero lateris unius capitis, aliud I vero ex alio sed manet unum continuum vere sicut prius, materia secundum essen- humero ex latere alterius capitis et alia duo parva brachia cum parvis 5 tiam existente unica in toto semine, diversas partes habens sub diversis manibus exibant inter duo capita ex parte dorsi, ad modum si duo a partibus seminis, ita quod totum illud semen sub unica pellicula necessa- lateribus iungerent se strictissime et brachia laterum contingentium se 35 rio involvatur, quasi sacculos duos habente continentes partes seminis, haberent extenta ad partem posteriorem inter eos. de quibus duo capita debent generari. Quod si sic est in substantia Bad. 236'xI Quibus suppositis, videbitur forte aliquibus dicendum quod talia seminis totius, quod est unum secundum substantiam et vere continuum, Bad. 236'x corpora, etsi appareant I unum continuum in quadam parte, non sunt IO similiter et calor naturalis existens in eo sicut accidens in subiecto, erit tamen vere continuata, sed opere naturae imperceptibiliter consolidata unus in essentia, per accidens extensus I secundum extensionem subiecti, I 120'8 per totum ab humeris usque ad anum, ita quod nullum membrum aut 40 in quo per totum consimili ter diffusa est una virtus seminalis. Et sicut or-Iganum aut partem membri, habent commune illa duo corpora: tunc ipsa est una, et materia una, et calor unus, sic unicus est actus enim duae formae et duae animae eandem partem perficerent, quod transmutationis materiae per totum, et per consequens forma una mixti omnino est impossibile in natura, et multo impossibilius quam quod 15 et continui educta de potentia materiae, extensa per partes secundum duae albe-Idines numero essent in eadem parte corporis secundum extensionem materiae, licet partibus illius mixti figuratis I diversimode E 172" numerum. 45 secundum quod re-Iquirunt partes incastraturae, in quibus formantur Zucc.358 B 173" Sed huic omnino contrariatur sensus, quoniam, si inspiciatur cutis I diversae partes seminis sicut in diversis partibus monetae. Tale ergo per totum, ubi concurrunt illa corpora in unum, in nullo apparet monstrum totum in rei veritate necesse est esse vere unum I mixtum et A 178'8 discontinuatio magis in medio ipsorum quam alibi, similiter neque in 20 continuum, ab unica forma mixti educta de potentia materiae et una carne. Unde durum multum est sensui contradicere in eo quod ei apparet forma continuitatis, ita quod tale monstrum quoad omnem formam non habe~ti causam deceptionis. 50 quae educibilis est I de potentia materiae, oportet esse unum in forma W 192" Et praeterea, quod sit vere unum et continuum ubi semina concurrunt, numerali, ita quod, si illa sit forma sensibilis bruti, ut equi vel asini, non aperte docet ratio, quoniam talis fetus non nisi ex unico semine semel esset illud monstrum nisi unus equus numero aut unus asinus numero. proiecto in matrice generatur ut in pluribus, vel ad minus potest generari, 25 I Sed quid est sentiendum, si appareant in ipso' membra hominis, ut per Bad. 236' semine uno in tantum exuberante ut necesse sit partem unam recipi in hoc oporteat iudicare quod pertinet ad speciem hominis et informetur I N' 156,b una incastratura, et partem aliam in alia. Et tunc, quando secundum 55 anima humana, quoniam, ut dicit COMMENTAl'ORsuper lum De anima, ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 00 quorum] quod BCDEHIN'W 00 et vultum] ser. in lac. ai. man. D 00 vultum] multum sed exp. et vultum sup. lin. man. eorr. A multum BCDEHIN'W 00 pinguem] 29 partes'] inferiores, sed manet addo sed dei. ei exp. A 29 superiores ... partes] om. pingue CDEHIN'W I austerum] om. E I vero] eonf. H I caput] capita E (hom.) B 32 manet] manent C 32 prius materia] materia prius sed signis inver- I vultum] multum BCDEHIN'W 3 perfecta] cum perfecta addo E 3 sita] sit a W sionis inv. W 33-34 habens ... partibus] om. B 40 seminalislseminaris A 41 ip- 4 ex] sup. lin. man. eorr. A 4 lateris] ex latere sed dei. et lateris i. m. man. eorr. A sa] iter. B 41 unicus est] inv. N'W 44 diversimode] diversitate sed in diversimode 4 vero] om. BCDEHIN'W 5 parvis] per suis E 7 strictissime] subtilissime sed eorr. ai. man. D 46 seminis] om. N'W 47 totum] om. W 47 est] sup. lin. man. strictissime(?) addo i. m. ai. man. C II consolidata] consolidanta(?) H 12 humeris] corI'. A 48 mixti] multi-(?) E multiplici sed mixti addo i. m. ai. man. C 48 educta] a addo sed exp. D 12 aut] iter. N' 16 in eadem] iter. B 16 parte] animae addo W deducta sed in educta eorr. C 48 potentia] potentiae B 51 numerali ... formal 18 omnino] non addo sed exp. C 21 Unde] ser. sed in non mut. E 21 est] sup.lin. A om. (hom.) H 51 sensibilis] seminalis I 51 forma .., asini] (cf. supra, p. 22 deceptionis] ser. in lac. man. eorr. A 23 sit] si sed in sit corr. ai. man. I 24 docet XXXVII) 51 ut] vel BCHIN'W vel sed in ut eorr. D 54 hoc] haec DHI 55anima] ratio] inv. BCDEHIN'W 24 semel] om. E 27 incastratura] castratura N'W i. m. man. co/'(. A forma B 162 QUODLIBET VI QUAESTIO 14 163 «non differunt membra leonis a membris cervi, nisi quia differt anima ab materia ut fiat necessitas ad corruptionem formae praecedentis in anima» ? materia, creando infunditur et perficit eandem materiam secundum Re vera duo genera hominum ponerent, quod non esset in eo nisi una 85 omnes partes eius, quam perfecit forma praecedens corrupta, et hoc anima rationalis, et sic quod non esset nisi unus homo in numero. secundum rationem corporeitatis substantialis et mixti et vegetabilis et Primo istud ponerent tenentes de anima humana positionem 60 sensibilis et rationalis. Si enim ita est ut ipsi dicunt, cum materia, ut H 218ra A VERROIS, quod videlicet «anima non unitur corpori ut forma et I actus, erat sub forma seminis ante infusionem animae rationalis, erat una in sed tantum ut molOr quodam modo», et hoc quoad phantasticum essentia, habens partes extensas secundum unam formam continui hominis, intelligendo species in phantasmate, cum tamen sit secundum I 90 secundum omnes partes seminis totius, ex quo procreatur totum mons- substantiam separatus, unde, sicut ponunt in diversis unum intellectum trum praedictum, et similiter calor unus et seminale principium in eo propter diversas phantasias, et quod non sunt diversi homines I nisi 65 unum, secundum quod dictum est, disponit ergo illud seminarium unum propter diversas phantasias omnino separatas secundum diversa corpo- totam materiam ad suscipiendum formam et actum unum, qui perficiat I Bad. 237') ra, similiter cum in isto monstro sicut et in bruto sunt diversae omnes partes materiae illius prius existentis sub una et eadem forma phantasiae, sicut et diversi sensus particulares, et diversi sensus com- 95 seminis et secundum rationem mixti, ac si forma mixti fuisset educta de munes in diversis capitibus, quia, qua ratione ponantur in uno, et in alio, potentia materiae. Quare, cum, ut dictum est, anima non infunditur aut ergo in neutro aut in ambobus, in isto monstro ponerent unum 70 corpori sive materiae nisi prout est dispositiva ad illam susci-Ipiendam, W i92'b intellectum operari per diversas phantasias, ac si essent omnino diversae in tali ergo materia ad perficiendum tale monstrum necesse est ponere, in separa-Itis corporibus. Et sic secundum diversas phantasias quodam secundum illos, quod non sit nisi una anima intellectiva, et ita, quod modo ponerent ipsum esse diversos homines, sed substantialiter nullo 00 non sit nisi unus homo. modo possent, quia forma sensitiva secundum istos in homine educta est I Ex quo complurima inconvenientia sequuntur, scilicet quod unus Bad. 237'2 de potentia materiae, quam oportet unicam esse in hoc monstro, ut 75 homo I secundum numerum intelligeret per diversas phantasias, et hoc E 172vb dictum est. Quare, cum intellectus sit unicus numero, et forma materialis diversimode secundum diversas dispositiones diversorum capitum, quae unica realis, nullo modo possent isti ponere quod essent diversi homines, possent pati diversas passiones aut egritudines, et unum posset pati sed tantum unicus, quemadmodum ponendum est quod tale monstrum 5 quod aliud non pateretur, sicut contingit in diversis branchiis unius in brutis sit tantum unicum brutum animal, ut dictum est. hominis, et secundum hoc secundum unam phantasiam posset errare et Similiter, quod non esset nisi unica anima rationalis in tali monstro, et 80 secundum aliam non errare, et secundum u-Inam esse phreneticus, H 218'b quod non esset nisi unus homo, necesse habent ponere illi qui dicunt secundum aliam non, et secundum unam sapiens, et secundum aliam quod in homine non est nisi unica forma substantialis, quae, disposita ignorans, et secundum hoc habitus diversi I et contrarii simul et semel B i73v• ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 56 quia] qua N' 58 non] om. BCDEHIN'W 59 nisi] om. I 59 in] om. C 83 ad] om. B 86 substantialis] om. E 87 ipsi dicunt] inv. N' 88 in] om. I 60 ponerent] om. D 60 positionem] quod ponit N'W ponit(?) D 62 et] sup. /in. B 91 eo] immo sed iII eo corI'. B 92 unum'] unam N' 93 suscipiendumJ suscipien- 62 phantasticum] phantas(?) cum N' 66 phantasias] phantasmatas B 67 in] om. I dam I 95 et] om. N'W 95 secundum] omnes addo sed exp. I 95 educta] deduc- 67 isto] modo addo sed exp. D 67 monstro ... in] i. m. mali. corr. (er. supra, ta B 96 cum] om. N' i. m. B 97 dispositiva] disposita I ser. sed in disposita mut. C p. XXXVII) A 68 particulares ... sensus] om. (ham.) H 69 ponantur] ponentur N'W 98 monstrum] brutum sed deI. et monstrum i. m. man. corr. (cr. supra, p. XXXVII) A 70 monstro] bruto sed deI. eI monstro sup. /in. man. corr. (er. supra, p. XXXVII) A 72 in] 99 non] ser. sed exp. C 99 sit] sic CD est N'W 99 nisi] est CDEH est sed exp. et et sed exp. eI in sup. iiII. man. corr. A 75 materiae] i. III. mali. corr. A 77 possent] nisi sup. /in. ai. lIIan. I 1 complurima] quamplurima ABCDEHIN'W I incon- om. E 79 dictum est] illv. E 82 unus] unicus sed iII unus corr. N' venientia] convenientia BEHI convenientia sed in- sup. /iII. aI. man. D 2 intelligeret] intelligerent I 4 diversas ... pati] om. (ham.) B 6 secundum'] om. N' 6 er- 56-57 AVERROES,De an., I, Comm., 53 (ed. F. St. CRAWFORD,p. 75, lin. 17-19; lunt., rare'] 0111. D 7-8 esse ... unam] om. (ham.) D 7 phreneticus] et addo W 8 non] noti N' 8 unam] non N' 9 et'] ut B Suppl. II, r. 28F; in ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE,6, 29). 61-62 AVERROES, Metaph., VIII Comm. 16 (lunt., VIII, r. 225D-F; 1045s 7-8, 23-25, b 16-22). 75-76 cr. supra, p. 161,40-52. 79 Cr. supra, p. 161,46-52. 92 Cr. supra, p. 161,36-46. 96 cr. supra, p. 158, 54-58. QUODLIBET VI QUAESTIO t4 165 164 in eadem anima intellectiva numero aggregarentur, quod non est plus !o quemadmodum duae arbores ex duabus radicibus crescentes coniunctae possibile quam quod duae albedines numero differentes, vel una albedo consolidantur ut una arbor videatur, sicut etiam patet in inserto ramo- et una nigredo differentes numero, essent in eadem parte corporis. I rum diversarum specie rum sub trunco omnino alterius speciei, aut, si Bad. 237'A Sequuntur etiam plurima alia inconvenientia, ut secundum unum caput talem consolidationem ibi impossibile est ponere propter praedicta, posset dormire et somniare, et secundum aliud evigilare et ratiocinari et 40 quoniam materia illa in forma seminis existens numquam fuit separata sibi vigilanti recitare sua somnia quae simul videret I dormiens: quae re 15 et in eodem instanti quo illa corrumpitur, anima rationali informatur, vera non est aliud ponere nisi fingere. nisi quod eandem materiam numero perficiant diversae animae, una Praeterea, quod non sit ita, patet ex experientia. Visum enim est secundum unam partem, alia secundum aliam. quandoque monstrum habens capita duo et superiora separata, quod in I Sed quaero: quid erat continuans et continens partes materiae et Bad. 237'[ quibusdam aliis partibus erat unum continuum et provectae aetatis, ut 45 continui in unum? loqueretur in uno capite et in alio, ita ut quasi diversae personae 20 I Non altera illarum vel ambae, quia utriusque est distinguere et dividere W 192v, altercarentur frequenter inter se, et quando una voluit comedere, alia potius unum ab altero: «forma enim et actus dividit» secundum voluit ieiunare, I et quando per unum os nimium comedebat, per alterum PHlLOSOPHUM Metaphysicae. XO N' 156v, os conquerebatur se gravari. Iterum, quando una voluit orare, altera Et continget quaerere ab eis et arguere contra eos, quemadmodum voluit iocari. Et una erat talis quod voluit luxuriari et esse dissoluta, 50 PHILOSOPHUSuaerit ab illis qui ponebant quod intelligere, sentire, q H 218v, altera vero voluit esse religiosa. Et una moriebatur longo tempore ante 25 opinari, de-Iliberare, appetere, et huiusmodi non in-Iessent toti animae, B 173vb vb aliam, et erant I coniunctae una viva et altera mortua. Quae re vera nullo sed aliis et aliis, ut partibus animae haec facimus. Et arguit contra ipsos D 149 C 177v, modo potuissent contigisse, si I fuissent una persona, et unica I sola dicens in fine F De anima: «Dicunt autem quidam partibilem ipsam esse, I 120vb anima informaretur totum monstrum. et alio quidem intelligere, alio autem concupiscere. Quid igitur continet I Dico igitur quod necesse est ponere tale monstrum habere duas animas 55 animam, si partibile esse < t > apta nata? Non enim corpus: videtur enim Bad. 237'B rationales, ut vere sint duae personae et duo homines. 30 contrarium magis, anima < m > corpus continere: egrediente enim, exspi- Sed quomodo sunt unum continuum secundum materiam unam rat et marcescit: si igitur alterum aliquod unam ipsam facit, illud maxime numero, licet per partes extensam sub partibus continui? utique erit anima. Oportebit autem et illud quaerere, utrum unum aut I Qui non ponunt in homine cum anima intellectiva formam aliam multum partium sit. Siquidem I unum est propter quid, non mox est et E J 73" Bad. 237rC perficientem materiam, non possent dicere aliud quam quod non esset materia una continua, sed separata et iterum naturaliter consolidata, 35 ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 36 crescentes] credentes D 37 arbor] consoli addo sed. dei. C 37 inserto] in- sup. lin. man. eorr. A in sexto N' 38 diversarum] divinarum C 38 aut] quod I 38 si] 10 aggregarentur] aggenerarentur A agenerarentur W aggravarentur BDHI aggravaren- om. H nisi sed in si corr. D 39 talem] considerationem addo sed exp. E 39 propter tur sed aggrega- addo i. m. ai. man. C aggraverentur(?) E II quam] quod E 13 plu- praedicta] om. W 40 quoniam] quam E 40 in] om. B 41 quo] .Et ideo I rima alia] inv. N'W 14 evigilare] vigilare W 14 et'] om. B 15 vigilanti] vigilan- om. DN'W et addo C 41 illa] om. N'W 41 corrumpitur] corrumpi E forma illa di B 15 sua somnia] inv. BCDEHIN'W 15 quae] quod CDEHN'W 16 aliud] et materia addo N'W 42 nisi] dicas addo N'W 45 in] neque E 46 distin- i. m. sup. man. eorr. A 16 fingere] somniare sed dei. eI fingere i. m. sup. man. guere] distinguens sed in distinguere corr. N' 49 continget] contingit BCDEHIN'W eorr. A 17 ex] om. N' 18 quandoque] -que sup. lin. B 18 capita duo] inv. 50 ponebant] ponebat I 51 sentire] et addo C 51 toti animae] om. E 52 haec] BCDEHIN'W 21 altercarentur] alterarentur EHIN'W alterarentur sed -ca- addo i. m. hoc N'W 53 dicens] om. I 54 continet] contiget(?) sed in continet eorr. ai: man. C ai. man. C 21 comedere] commedere(?) E 22 voluit] voluerit I velut BEH velut sed 55 nata] natura BCDEHI 57 alterum] alteram sed in alterum(?) eorr. C 57 ipsam in voluit eorr. ai. man. D 22 os] sup. lin. man. eorr. A 22 comedebat] commede- facit] in;'. N'W 59 sit] scit E bat(?) E 23 Iterum] Item BCDEHN'W Idem I 26 coniunctae] altere addo sed exp. W 26 et2] om. I 27 potuissent] potuisset ABCDEHI 27 contigisse] conti- gisset sed in contigisse eorr. W 27 fuissent] fuisset C 29 habere] haberes(?) sed in 47 Cf. ARIST., Melaph., X, c. 8 (Iunt., VIII, r. 272C; !058a 9-14). 53-(p.166,)61 Cr. habere corr. H 32 per] sup. lin. ai. man. B 33 ponunt] om. N' 34 perficien- ID., De an., I, c. 5 (in ALBERTI MAGN! Comm., ed. CI. STROJCK, p. 56, lin. 78-82; in AVERROES,De An. I Comm., ed. F. St. CRAWFORD,p. 120, lin. 1-7 et p. 122,lin. 1-5 et 1-8: tem] perficientens(?) B 34 quam] quod E 34 esset] essent sed in esset eorr. C Iunt., Suppl. II, r. 45E; 46A-B; 411b 5-19). 35 continua] communiter I QUAESTIO 14 167 166 QUODLIBET VI animam esse unam? Si vero divisibile, iterum ratio quaeret quid est 60 90 divisione partium anguillae. Et sic dividentur In resurrectione, si illi gloriose resurgant. continens, et sic procedet in infinitum». Bad. 237vE I Et est mihi hoc argumentum I magnum, quod in homine cum anima D 150" Similiter in proposito quaero si animae in hoc monstro sunt partitae, et alio intelligit una pars illius continui, alio alia, et similiter sentit, et rationali oportet ponere I aliquam aliam formam materialem, quae est N' 156vb cetera huiusmodi, quid igitur continet animam unam cum alia in tali quasi dispositio I ad ipsam in materia. Unde, etsi I totum istud monstrum W 192vb continuo, cum ex se quaelibet illarum apta nata sit esse partita ab alia? 65 95 sentiret una anima sensitiva, ut quod pungeretur caput unum, sentiret B 174" Non enim ipsa substantia materiae aut corpus, quod est quantitas laesio-Inem ille cuius est alterum caput dicerem quod vis sensitiva esset illius formae naturalis et materialis, et non animae infusae, nisi ponendo continua. Videtur magis contrarium, quod anima contineat illa: si igitur alterum aliquod, illud potius erit anima. De qua quaero, utrum una aut duplicem sensitivam in homine. Est autem multum conveniens et possi- diversae? Si una, eadem ratione standum a principio in uno, dicendo bile secundum naturam, quod secundum dictum modum una forma scilicet quod non sit ibi nisi unica. Si vero plures, tunc ut prius 70 00 secundum diversas partes suas est sub diversis animabus in diversis procederet ur in infinitum. Cum ergo impossibile sit in infinitum proce- partibus materiae, propter convenientiam, quam habent animae, et dere, impossibile etiam est ponere quod illa unitas sit in materia et symbolum inter se, cum videmus quod in eadem parte materiae dispo- continuo ab illis diversis animabus, et non est stare in unica. sitio symbola manet cum diversis formis materialibus et contrariis, Et tamen necesse est ponere aliquid quod sit causa illius, et hoc non secundum PHILOSOPHUM IIo De generatione. in est nisi formam aliquam non accidentalem. 75 Dico ergo ad quaestionem quod, si possunt percipi duo corda esse in Tum quia quod sic continet partes materiae, immediate est actus eius, monstro, duae personae sunt re vera, et duo nomina eis imponenda si quod non est nisi forma substantialis. vero ex aliquo indicio percipi possit quod non sit ibi amplius quam unum Et praeterea, tunc illa forma esset in nullo sicut in subiecto, aut esset in cor, tunc procul dubio non est ibi nisi una anima, et non est nisi una utroque supposito, et hoc secundum diversas partes suas, et sic formae persona et non nisi uno nomine nominanda. substantiales potius illam continerent quam e converso. 80 Oportet ergo ponere I necessario, quod in tali monstro uno et continuo IO < AD ARGUMENTUM> Bad. 231'D subsistente in eadem materia numero sit una forma substantialis educta Per dicta patent obiecta utriusque partis. de potentia materiae, quae naturaliter continet totam materiam, et a qua est forma continui in illo, et est extensa per materiam, et dispositio ad unam animam in una parte materiae per unam partem suam, et per 85 A 179'" aliam in alia ad aliam animam. Et sunt illae I partes formae dispositivae C 177vb ad duas animas, sicut I et partes materiae ab invicem divisibiles, ut de una materia fiant duae, et de una forma duae: sic enim divisibiles sunt omnes formae materiales, ut patet de divisione animae sensibilis in ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 90 in] ratione addo sed exp. B 94 istud] illud W 98 auteml tamen BCDEHIN'W 60 iterum] om. N' 62 animae] anima sed in animae corI'. C 62 monstro] bruto 98 et] om. B 98-99 possibile] impossibile B 2 materiae] animae N' 4 secun- dum] om. E 4 in] om. BCDEHIN'W 5 possunt] possint N'W 5 duo] iter. E sed exp. et monstro i. m. man. corI'. (er. supra, p. XXXVII) A 63 alio'] alia N'W 64 igitur] ergo N'W 64 animam unam] inv. N'W 65 se] in addo sed exp. N' corda esse in eodem addo sed exp. C 6 sunt] non addo sed exp. B 7 indicio] iudicio 65 quaelibet] qualibet BCDEHI 67 Videtur] enim addo N'W 68 illud] id BCDEHI CEIN' indicatio(?) D 8 una anima] inv. CDEN'W 8 est'] nisi ibi addo sed exp. B 70 nisi] natura addo E 72 est] om. N' 72 materia] natura N' 73 et] om. I ibi addo N'W 75 formam aliquam] inv. E 76 sic] sicut B 76 materiae] iter. sed exp. B 76 im- mediate] in Metaphysicae sed in immediate corr. B 78 in' ... esset] om. (ham.) I 98-4 Cr. ID., De generatione animalium, 11, c. 5 (TransI. Moerbeke, ed. H.J. DROSSAART 79 et 1] secundum addo sed exp. B 83 materiam] naturam N' 86 ad] et I 88 sic] LULOFS, p. 65, 6-22; lunl., VI, r. 80F-H; 741b 8-23). forre sicut A 168 QUODLIBET VI QUAESTIO 15 169 Unde in dubio sive sint duo sive non, utrumque per se apparens QUAESTIO 15 25 secundum capita debet baptizari sigillatim, et tunc, si duo sunt, ambo baptizati sunt, et si tantum unus, ille etiam baptizatus est, quia in UTRUM, SI DUO CAPITA IN MONSTRO APPARERENT ET SI quacumque parte apparente puer, si cognoscitur esse vivens, potest DICAT SACERDOS «EGO TE BAPTIZO», AMBO VEL ALTER baptizari. EORUM SIT BAPTIZATUS Zucc. 359" I Circa secundum arguitur quod ambo sunt baptizati dicendo «Ego 5 < AD ARGUMENTUM> te baptizo», quoniam sicut se habent corporaliter ad generationem Bad. 237vG 30 I Ad argumentum in oppositum < dicendum> quod «generatio» Zucc. 359" corporalem, sic se habent spiritualiter ad generationem spiritualem. Sed improprie appellatur seminis proiectio in matricem, quia non est mSI una generatione corporali simul fuerunt corporaliter generati, ergo quaedam preparatio ad generationem, qua scilicet ponitur semen in loco similiter unico actu spirituali sunt simul spiritualiter generati. Talis formationis in matrice, sed proprie appellatur «generatio» formatio fetus autem actus spiritualis fit per verba sacramenti, quibus dicitur: «Ego IO per vim seminalem modo iam dicto. I Et, si sunt duo generati, duae sunt B 174'b te baptizo». Ergo etc. 35 generationes, et duo generantia proxima, scilicet duo principia seminaria, ut dictum est, licet sit unus generans a quo desidebantur, qui non dicitur E 173'b Contra. In baptismate debet esse I determinata intentio ad baptizan- proprie generans ex hoc quod semen effudit in matricem mulieris, sed ex I 121" dum. Sed in isto actu ad neutrum illorum I fit determinat a directio hoc quod vim I semina]em in semine ad generandum hominem ex semine W 193'· intentionis, ut supponit quaestio, quia aliter nihil dubii haberet. Ergo etc. vir-Itute caloris membrorum seminalium in ipso generavit. Quae licet sint Zucc. 359vb 40 una, quia in uno semine cum effundebatur, semine tamen diviso per < SOLUTIO> 15 partes ut sint duo I semina, similiter et dividitur vis seminalis una ut fiant H 219'· Ista quaestio supponit quod iam dictum monstrum sit duae personae, duae. Similiter dicendum est ex parte generationis spiritualis quod quod re vera bene debet a baptizante supponi in dubio et baptizare ipsum improprie est generatio I spiritualis positio pueri in aquam, et hoc modo, C l78'· sicut duas, quia dico simul respondendo ad quaestionem quod, ut sicut simul possunt poni in aquam, improprie simul et unico actu procedit obiectio, «determinata debet esse intenti o ad determinatum 45 spiritu aIi generantur; proprie autem loquendo generantur spiritualiter baptizatum», ita quod si deficiat determinatio, nihil agitur. 20 per intinctionem et verba, et ideo ipsa debent geminari in generatione Bad. 237vF I Quare, si contingeret quod in rei veritate essent duae personae et spirituali, sicut ibi gemina tur vis seminalis in generatione corporali. dirigeret intentionem quasi ad unum solum, non determinando quem- quam illorum, nihil omnino ageret et neuter eorum esset baptizatus. ABCDEHIN'W 26 ille etiam] inv. N' 26 est] sup. lin. D 27 apparente] om. I 31 improprie] ABCDEHIN'W etiam proprie sed etiam exp. E 31 matricem] matrice W 33 formationis] ,quasi addo sed dei. A 36 desidebantur] descindebatur BCDEHIN'W 37 effudit] infun- 2-4 Utrum ... baptizatus] (cf. supra, 156, 7-8) 5 baptizati] ser. sed in ras.? (ubi dit C 40 cum] tamen B 40 per] propter B 41 sint] ser. sed fiunt sup. lill. a/o prius erat baptizandi?) A baptizandi BCDEHIN'W 6 generationem] cognitionem [ man. C 41 seminalis] seminaris A 42 duae] i. 1/1. mali. corI'. A 42 est] om. E 7 generationem] cognitionem [ 8-9 fuerunt ... simul] iter. B 8 corporaliter gene- 42-43 quod ... spiritualis] iter. B 43 modo] ut sed dei. er modo sup. lin. man. corI'. A rati] inv. W 9 simul] om. W 9 simul spiritualiter] inv. N' 9 generati] ser. sed 44 sicut] semel addo sed exp. D 44 poni] 01/1. E 46 intinctionem] intentionem N'W in generandi mut. C IO spiritualis] sicut(?) addo sed exp. C IO fit] sup. lin. ser. sed in intentionem mut. C 46 ideo] sup. lin. man. corI'. A ratio H quod C cum sed man. corI'. A Il Ergo] om. I 12 determinata] determinatum D determinatio E exp. et immo(?) sup. lill. a/o man. E 46 geminari] ser. sed dei. et reser. i. m. man. corI'. A 16 quod] iter. sed exp. E 17 et] sup. lin. E 18 dico] duo E 18 quod] quia E generari sed in geminari corI'. a/o man. C geminat E 46 in generatione] i. m. D 21 quod] om. BCDEHI 21 veritate] quod addo sup. lin. D quod addo i. m. ai. man. C 47 ibi] in I spiritualis addo sed exp. H 47 geminatur vis seminalis] seminalis vis 21 et] ut B 22-23 quemquam] quamquam BDEHN' 23 et] om. E 23 neuter] geminatur BCDEHIN'W 47 seminalis] seminali I neutrum DE 23 eorum] esset sed exp. et eorum i. m. D 23 esset] esse N' 30 Cr. supra, lin. 5-11. 34 Cr. supra, p. 156, 17-159, 82. 36 Cr. supra, p. 157, 32- 19-20 Cr. supra, lin. 12-13. 159,82. ]70 QUODLIBETVI QUAESTIO17 171 sunt edicta, quam iuxta verba sonantia. Quare, cum edictum quo regula QUAESTIO ]6 aliqua sic interdicitur quod «pro-lfessores eius nullum deinceps ad eorum E 173" professionem admittant», ut in constitutione De religiosis domini UTRUM PROFESSUS REGULAARTIORIINTERDlCTA QUIS IN NE 30 GREGORlI X, non interdicitur nisi ut in se et in personis ipsis professis et NOVITIUS EA DE CETERORECIPIA IN TUR,SI DE LICENTIA profiteri petentibus omnino deficiat, et ob hoc datur omnibus iam PAPAETRANSEAT LAXIOREM, AD POTERITREVERTIET professis eam potestas transferendi se ad regulam laxiorem, Quam cum REACCIPI DSUAMREGULAM A PRIOREM aliquis istorum ingressus fuerit et professus, iam I omnino est absolutus Zucc. 360" Zucc. 359" I Sequuntur quaesita de homine principa]iter ex parte coniuncti. Et erant a regula illa interdicta, et ipsa deficit in persona illa, ita quod, si v8 quaedam pertinentia ad obligationem, quaedam ad poenam. De primo 35 reverteretur I et iterum eam assumeret, iam contra edictum augeretur. I B 174 Bad. 238" erant quattuor proposita: unum pertinens ad .statum, aliud ad regulam, Idcirco oportet simpliciter tenere quod talis non potest reverti etiam post tertium ad votum, quartum ad ingressum. regulae laxioris professionem, nec licitum est eum ad illam resumere. Primum, utrum professus in regula arti ori I interdicta ne quis novitius IO in ea de cetero recipiatur, si de licentia papae transeat ad laxiorem, < AD ARGUMENTUM> poterit reverti et reaccipi ad suam regulam I priorem. Secundum, utrum I Ad argumentum in oppositum quod «non est prohibitum ne recipiant Zucc. 360" omnia quae continentur in regula beati AUGUSTINI, sint praecepta. 40 suum professum», dicendum quod verum est quantum ad verba pro- Tertium, utrum sit licitum volentes morari in saeculo inducere ad hibitionis et explicite, quantum tamen ad intentionem et rationem vovendum tria principa]ia vota religionis. Quartum, si propter pauper- 15 prohibentis est prohibitum de omnibus qualescumque fuerint, ut dictum tatem parentum quis post promissum religionis ingressum debet ipsum est. differre. Zucc. 359vb I Circa primum arguitur quod non. Quia non licet in illa recipere Bad. 237vH novitium; quare eadem ratione nec alterius professionis religiosum. I QUAESTIO ]7 Bad. 238'H I Contra. Non est existentibus in illa regula inhibitum ne suum 20 pro-I fessum postquam abscesserit, revocent. Ergo licitum est eis revocare UTRUM OMNIAQUAECONTINENTUR REGULA IN N' 157'" et recipere eum iterato. BEATIAUGUSTINI. INTPRAECEPTA S Circa secundum arguitur quod quaecumque continentur in regula beati Zucc. 360" < SOLUTIO> AUGUSTINI, cadunt sub praecepto, quia ipse dicit in principio I regulae: W 193'b Ad hoc dicendum quod in omnibus edictis ecclesiasticis et saecularibus «Haec sunt quae ut observetis, praecipimus». non tam inspicienda sunt verba edicti quam causa sive ratio, ut potius 25 ABCDEHIN'W ipsa observentur iuxta intentionem edicentis et rationem propter quam 29 constitutione] i. m. ai. man. D -titutione ser. il! lac. aI. man. E 29 religiosis]regu- ABCDEHIN'W lis E 31 omnibus iam] il!v. N'W 32 professis eam] om. (holl1.) BCDEHIN'W 32 transferendi] transferandi(?) B 32 Quam] ser. sed eras. et deinde Quare il! ras. D 2-5 Utrum ... priorem] (cr. inji-a, lin. 10-12) 7 pertinentia] particularia B 19 in] 33 professus] processus B 34 illa2] iter. B 35 reverteretur] et addo B 35 edic- revela addosed exp. C 10 artiori] artiorum H IO novitius]novians(?) N' II re- tum] assumeretur addo sed exp. I 35 augeretur] ageretur BCDEHIN'W 39 ne] cipiatur] recipietur D recipiat I II ad] in C 12 regulam] om. N' 14 volentes] proiciant addo sed exp. N' 40 suum professum] novitium ABCDEHI etc. addo W i. m. aI. man. E 14 morari] maiori BD 16 post] i. m. A 18 Circa] Ad I 41 et explicite] 0111. W 42 est] om. E 42 qualescumque]qualitercumque sed deI. eI 18 non2] iter. sed exp. H 19 professionis] perfectionis B 21 abscesserit] obces- qualescumque i. m. man. corI'. A 2-3 Utrum ... praecepta] (cf. supra, p. 170,12- sent E 24 hoc] om. I 24 dicendum]est addo I 25 causa] cum sed causa(?) i..m. 13). 6 Haec] Hic BEH conf D 6 quae] qua H 6 praecipimus] principimus N' ai. man. E 26 observentur] observeretur D 26 edicentis]educentis sed il! edicentis COrI'. A 26 edicentis et rationem] et rationem edicentis sed signis inversionis inv. A 28-29 BONIFATlUS, VI"' Liber Decretalium, III, tit. 17, C. I (ed. A. FRIEDBERG, p. 1055). II, 26 propter] post B 39-40 Cr. supra, p. 170,20-21. 42-43 Cr. supra, p. 170,24-25. 6 AUGUST., Regula, 12-13 Cr. AUGUST., Regula, n. 1 (PL 32, 1377-1378). n. 1 (PL 32, 1377-1378). 172 QUODLIBET VI QUAESTIO 17 173 Bad. 238'K I In contrarium est quod multa quae sunt in ea, non observantur; et sic praecepto a praelato vel principe omnibus generaliter illa quae sunt ex se omnes eam professi damnarentur, quod non est conveniens dicere. indifferentia. Illa autem quae sunt bona praerogativa et pertinent ad consilia, ab eo praecipi nulli debent, nisi ex evidenti causa et necessaria < SOLUTIO> 35 valde. I Sed de istis quae pertinent ad consilia sciendum quod dupliciter Bad. 23S'M Dicendum ad hoc, praeceptum duplex est: I divinum scilicet, et IO praecipi possunt: vel directe vel indirecte. humanum. Praecepta divina sunt illa quae continent ea quae per se et Directe, ob fugam mali, et hoc futuri, vel emendationem praeteriti, absolute sunt de genere bonorum, et quorum contraria sunt per se mala. quemadmodum posset praecipi continentia alicui, si casus emergeret Unde etiam sunt de iure naturae et debent includi in omni praecepto 40 quod alioquin I periclitaretur ecclesia; ob emendationem mali praeteriti, A 179va humano, quia omnes obligant. Ita quod, si ei contrarietur praeceptum quemadmodum indicitur I seu praecipitur I alicui perpetua continentia B 174vb humanum, non est ei oboediendum, sed contemnendum, quia «magis 15 O 150v• ratione perpetrationis delicti incestus vel uxoricidii, et aliis qui nominan- oportet oboedire Deo quam hominibus» secundum quod dicitur in Acti- tur XXXI" causa in principio. bus Apostolorum. Nec sunt de talibus per se praecepta humana, sed Indirecte, propter adeptionem boni, quemadmodum praecipitur con- humana praecepta, quae per se sunt humana, sunt illa quae continent ea 45 tinentia volentibus promoveri in subdiaconum, et hoc ex statuto annexo quae licite et absque peccato, quantum est de se, possunt fie:i et ~on fi~ri, quod quicumque se ordinari in subdiaconum procurat aut promittit, de ut sunt ex se indifferentia, quae et possunt bene et male fien, et In mento 20 cetero contineat, ut habetur dis!! XXXI", cap.o la et LXXXIY', cap.o praerogativa, quae melius est fieri quam non fieri, ut sunt ea quae «Cum I in praeterito». Unde dicitur ipsis praecipie-Indo cum promoven- E l73vb pertinent ad divina consilia. Zucc. 360v• Bad. 238'L I De praecep-Ito autem humano sciendum quod in se dupliciter potest tur: «Si hucusque incesti, amodo casti». C 178'b 50 I Si autem fiat praeceptum praevia obligatione et consensu eius cui Bad. 238'N fieri circa illa quae pertinent ad ipsum: vel absque praevia obligatione et praecipitur, iste est modus praecipiendi qui pertinet ad regulas I religioso- N' 157'b Zucc. 360'b consensu eorum quibus praecipitur, vel cum eorum I consensu et 25 rum, et fit hoc modo aut debet fieri. Primo enim debet legi regula illi qui obligatione. Primo modo nullus hominum potest praecipere ea quae ad eam se debet obligare, et exprimi quae et qualia sint ad quae se debeat pertinent per se ad humana praecepta, nisi fuerit praelatus .aut prince'p~ ordinarie illis quibus praecipit praepositus. Quae tamen ab IpSO praeclpl obligare, si tamen velit. Quod si voluerit, et consensum exhibuerit, et se non debent nisi I imminente causa rationabili, qua contingente peccaret transgrediens id quod praeceptum est, etiam si non praeciperetur. Sed ex 30 ABCOEHIN'W causa minus evidenti et minus necessaria possunt praecipi humano 39 alicui]aliter A 40 quod] quia B 40 ob] i. m. sup. man. corI'. A 42 uxoricidii] ABCOEHIN'W uxoricida(?) W (cf. A. BLAISE, Lexicon la/ini/a/is p. 942) 42 aliis] alia I 42 qui] quae BCOEHIN'W 42-43 nominantur] notantur CEHIOV i/er. I 43 causa] ca- 7 observantur] observentur O 8 est] om. E IO hoc] quod addo N'W 13 iure] pitulo C 45 subdiaconum] subdiaconos N'W 45 ex]e-(?) sed in ex corr. at. man. O iuris I \4 quia] quod W 14 contrarieturJ contrariaretur W 15 contemnendum] 46 promittit] permittit BCOEIN'W 47 ut] et sed exp. eI ut sup. lin. man. COIT. A contempanindum(?) E om. N' 16 secundum quod dicitur in Actibus Apostolorum] 48 Unde] et addo BCOEHIN'W 48-49 promoventurj promovetur B 49 incesti] Actibus A 17 humana] om. E 19 fieri'] respectu sed exp. e/ dei. e/ fier~ I. m. incasti sed -a- exp. e/ -e- sup. lin. man. CO'T. A 49 amodo] autem modo CE in modo I man. corI'. A 20 ut] et W sed E haec H 20 etl] etiam W 21. pra~rogal1~a]cf. 49 casti] caelesti BEHI caelesti sed exp. e/ casti i. m. at. man. O caelesti sed in casti CO/T.at. A BLAISELexicon La/ini/a/is Medii Aevi (Corpus Christianorum. ContInUa/lO Medweva- man. C 50 praeceptum] prima addo N' 50 praevia] prima CI 51 qui] quae E li;) Turnholti, 1975, p. 907: "praerogativa (c!.): 1. exceptionel, de pierogative... ; 2. 52 debet] i/er. sed exp. B 53 se debet] inv. IN'W 53 se debeat] inv. N'W 53 de- qui' precede, qui va devant ..." 21 melius est] inv. W 21 est] sun.t.B om. N' beat] debet BCOEHIN'W 54-55 etl ... voluerit] om. (ham.) B 54 exhibuerit] ei 21 quam ... fieri] om. (ham.) H 23 humano] habent E 23 d~phcller potest] addo sed exp. e/ dei. A 54 se] et addo I inv. N'W 24 praevia] prima CIN' 28 Quae] QUIH 28 praeclp~]hu~an? pra~- cepto a praelato addo sed dei. A 29 rationabili] rationali N' 31 eVldenl1] Vldenl1a e sed in evidenti CO/T. B 42-43 GRATIANUS.Decre/lim, II, C. XXXI (ed. A. FRIEDBERG, \,1108: PL 187, 1451C- 14520). 47 \D., op. cit., I, dis!. XXXI, C. I (ed. A. FRIEDBERG, III: PL 187. 169A- I, 170B). 47-48 ID., op. cit., I, dis!. LXXXIV, C. 3 (ed. A. FRIEDBERG, 295-296:PL 187, I, 15-16 Ac/., V, 29. 403B-C). 174 QUODLIBET VI QUAESTIO 17 175 W 193va obligare voluerit, observantiae regulae I et omnium contentorum in ea se 55 potest», Glossa: «nisi aliqui fecissent sibi praeiudicium vel vovendo vel obligabit, quo facto illa omnia quae ad regulam pertinent, etsi sibi primo sumendo sacrum ordinem». H 219va erant in consilio tantum, iam facta sunt I ei in praecepto. Et tunc debet 80 I Quantumcumque ergo illa quae cadunt in regula beati AUGUSTINIvel B 175" vel potest institutor regulae vel eius vicem gerens quasi resumendo quaecumque alia pertineant ad consilia, si tamen praemittitur sic: «Haec contenta in regula, et prius proposita sub forma consilii illi iniungere sub sunt quae ut observetis, praecipimus», sicut in regula beati AUGUSTINI forma praecepti: «Haec sunt quae ut observetis, praecipimus», secundum 60 praemittitur, quaecumque sequuntur, nisi expresse des igne nt ur quia quod dicitur in principio regulae beati AUGUSTINI.Unde continuo ad praeceptum illius generaliter promissi non pertineant, sub praecepto sequitur «in monasterio constitut;», et sive ille qui praeest hoc dicat vel 85 cadunt. Et quod amplius est: esto quod illa c1ausula «Haec sunt quae non, cum ipsa regula hoc illi dicat, necesse est quod omnia illa in ut observetis, praecipimus» non praemittatur, sed ista «Haec sunt quae praecepto teneat. monemus nisi alia fieret determinatio», omnia quae in regula continen- Unde fatuum valde est sic arguere: «Illa quae pertinent ad vota 65 tur, adhuc caderent sub praecepto, postquam ad observantiam regulae et principalia religionis, ut sunt castitas, paupertas, et oboedientia, perti- omnium quae in illa continentur, voto aliquis se obligavit. Quae enim ei nent ad divina et apostolorum consilia et continentur in regula. Ergo non 90 primo sunt admonita ut voluntaria, deinde fiunt praecepta ut necessaria: Bad. 238vN quaecumque continentur in re-Igula, cadunt sub praecepto». Licet enim aliter enim I ex voto non plus ad illa obligaretur quam sine voto, quod Zucc. 360vl consilia in quantum consilia sunt, non cadant sub praecepto Dei et inconveniens est dicere. apostolorum consulentium tantum, in quantum tamen sunt voto et 70 I Utrum autem aliqua in regula sic tradantur, ut appareat quod per Bad. 238vO obligatione firmata, iam non sunt consilia tantum illi qui vovit ea et se votum eis non obligantur regulam professi, hoc videant illi quorum ad illa obligavit, immo cadunt iam sub praecepto illius, sive hominis sive 95 interest. Hoc enim consistit in facto. Quod si hoc non appareat, non regulae, cui se obligavit. Unde non est inconveniens quod ea quae ex se dubitent illi qui regulam ipsam sunt professi, quin de omnibus contentis et natura sua sunt consilia, et illius qui tantum consulit, et illi qui se in ea rationem reddituri sint in extremo exami ne tamquam de praeceptis, non obligavit, sint ex voto et obligatione praecepta illius, cui aliquis se 75 nisi ex dispensatione vel indulgentia superioris vel ex aliqua alia causa obligavit, et illi qui se obligavit. Unde XXXII' causa, q" I', cap.o legitima obtinuerint, propter quam ad I observandum aliqua contenta in C 178va «Integritas», I super illud: «Virginitas suaderi potest, imperari non ()() regula minime teneantur. Aliter enim non video qualiter regulam pro- fessi, I in quantacumque multitudine sint, si ab eis plurima quae in regula H 219vb vb sunt, non observentur, damnationem effugient, I nisi super transgres- N' 193 ABCDEHIN'W E 174" ABCDEHIN'W 55 obligare voluerit] obligaverit N'W 55 ea] secundum addo BCDHIN'W 56 obli- gabit] obligavit sed -vit dei. et -bi t sup. lin. man. corr. A 56 quo] facta addo sed exp. E 56 illa omnia] inv. I 56 etsi] -si sup. lin. man. corr. A 57 erant] erat E 57 tan- 78 vovendo] vollendo [ 80 illa] cadant addo sed exp. A 81 sic] sed N' et W tum] tamen W 57 iam facta] i. m. man. cOr/". A 58 ve!'] post addo sed exp. N' 81 Haec] Hoc E 82 sunt] illa addo I 83 sequuntur] sequitur I 86-87 non ... 60 quae] om. I 62 praeest] post I 62 dicat] dicit N' 63 non ... dicat) om. W monemus] om. C 86 praemittatur] praemittitur W 87 alia] amba E nisi addo B 63 cum ... dicat] om. N' 63 quod] ut C 65 pertinent] pertinet E 67-68 Er- 87 quae in] om. N' 87 in] om. W 88-89 et ... continentur] i. m. man. corr. A go ... regula] om. (hom.) B 68 continentur] contineretur I 69 cadant] cadunt 89 voto] se addo sed exp. W 90 utI] et BCDEHIN'W 90 fiunt] fuit BE BCDEHIN'W 69 sunt] sub BCDEHIN'W 70 tantum] om. N'W 71 vovit] 90 praecepta] praeterita W 91 aliter] alter W 93 tradantur] turdantur(?) sed in vocavit sed in vovit cOr/".E 71 ea] om. E 72 obligavit ... iam] om. N'W 73 re- tradantur cor/". D 93 ut appareat] iter. N' 94 votum] motor W 95 consistit] gulae] qui addo sed exp. B 73 obligavit] immo cadunt, iam sub praecepto ad~. consentit(?) E 94 hoc] om. N'W 95 non'] on1. BCDEHI 96 dubitent] dubi- (homoeoceph.) sed exp. H 76 XXXII'] XXI' I 76 causa] cap." E 77 super] Id tant N' 96 quin] qui I 97 reditturi] redittur B sunt professi, quin de omnibus addo sed exp. D contentis in ea rationem reddituri addo (homoeoceph.) N' 98 ve!'] ex I 00 non] om. E O-I professi] processi E 60-62 AUGUST., Regula, n. I (PL 32, 1377-1378). 65-68 Cr. TH. DE AQ., Summa Theol., II' Il", q. 186, ar!. 9, resp. (ed. Leon., X, 500b). 76-(p. 175,)78 ORATIANUS, 78-79 ORATlANUS,Decretum, una cum Glossis, Il, C. XXXII, q. I, C. 13 (ed. Venetiis 1584, Decretum, II, C. XXXII, q. I, C. 13 (ed. A. FRIEDBERG,1,1119: PL 187, (467). p.2103g). 81-82 AUGUST., Regula, c. 1 (PL 32,1377-1378). 85-86 Ibid. 176 QUODLIBETVI QUAESTIO18 177 sione poeniteant: nec credere debent blandientibus, qUIcumque eIs possunt impleri haec omnia regularia praecepta nisi per amorem iustitiae, contraria asserunt. etc.». Bad. 238'P I Perlecta autem diligenter regula atque super ea expositione HUGONIS, 5 Quantum ergo mihi apparet, omnia quaecumque in regula beati nihil re vera in regula ipsa invenire potui quod quidquam contentorum 30 AUGUSTINIcontinentur, sub praecepto sunt his qui ad hanc sunt obligati, in ipsa sic mitiget, ut ipsum extra praecepti obligationem trahat. Propter nec in hoc praeiudico alteri, cui melius veritas in hoc apparuerit. illud autem quod dicit HUGO in principio suae expositionis: «Prima nobis haec admonitio fit de unitate et concordia», putant aliqui ita < AD ARGUMENTUM> esse glossandum dictum AUGUSTINI «ut observetis praecipimus», id est IO Per dicta patent utriusque partis obiecta: «admonemus». Quod etsi ita esset, ut AUGUSTINUSverbis suis solum admoneret, tamen in eo quod sub voto sunt obligati ad observandum regulam, vim et obligationem praeceptorum habent. Quod etiam aperte QUAESTIO 18 videtur sentire qui illud quod dicit AUGUSTINUSversus finem regulae: I 121" «Cuncta ista serventur, et si quid servatum minus fuerit, non negligenter I 15 UTRUMSIT LICITUMVOLENTES ORARIIN SAECULO M INDUCERE B 175'b praetereatur etc.», I ex ponens et loquens pro se I et pro omnibus aliis AD VOVENDUM TRIAPRINCIPALlA VOTARELIGIONIS N' 15r" regulam AUGUSTINIpro fessis, dicit «Ad hoc quidem data sunt praecepta I Circa tertium arguitur quod licitum sit inducere ad tria vota religionis C 178'b regularia ut cuncta serventur, et si quid servatum minus fuerit, oportet ut etiam volentes morari in saeculo, quia ANSELMUS dicit in lib.o De cito emendetur: non enim possumus aliquid negligenter praeterire sine similitudinibus: «Melius est bonum agere cum voto quam sine voto». periculo animae nostrae. Ea enim vovimus spiritualiter tenere, et secundum 20 Agere autem melius bene licitum est, si licitum sit I agere minus bonum, Zucc.36l't ea vivere iuravimus». Per hoc ergo innuit quod omnia in regula obligant quia magis bonum includit. Sed licitum est tenere illa tria in saeculo quasi divina praecepta. Quod aperte insinuat, quod ad confirmationem commorando sine voto, ergo et cum voto. Sed licitum est hortari et dicti sui auctoritates DA VIDet ApOSTOLI,quae principaliter loquuntur de IO inducere ad illud quod licitum est. Ergo etc. divinis mandatis, subdit dicens: «Et Psalmista dicit: «Tu mandasti In contrarium est, quoniam illud multis esset occasio ruinae, et ad mandata tua custodiri nimis»; et Apostolus: ((Si quis totam legem 25 tale non licet inducere. servaverit », etc.». Et iterum versus finem expositionis suae dicit: «Neque < SOLUTIO> ABCDEHIN'W Bad. 238'Q I Dicendum quod magna diversitas est in proposita quaestione quoad Zucc. 36 I' 3 poeniteant] poenitenl D 3 nec] neque I 5 PerIecta] Personalia(?) sed Pcrlecta 15 illa tria quae principaliter in religione voventur. i. m. 01. man. D 6 in] om. BEHI SlJp. lin. D SI/p. lin. 01. man. C 6 regula] Discurrendo igitur per singula dicimus primo de virginitate quod ad om. BCDEHIN'W 6 quidquam] centorum addo sed dei. D 7 trahat] traxit E 8 illud] id W 9 haec] expositio addo sed exp. H 9- IO ita esse glossandum] esse illius observantiam magis licitum est inducere volentes morari in saeculo, glossandum ita N'W 11 Quod] Quia BCDEHIN'W 12 tamen] cum I 12- 13 obligati ... regulam] i. m. man. COIT. A 14 qui] quia C om. N'W 15 ista] illa W ABCDEHIN'W 15 non] iter. B 16 praetereatur] praetereat B 17 quidem] quid N' 20 vovi- mus] novimus BIN'W volumus CE 21 hoc] haec DI 21 innuit] contra addo N' 30 his ... obligati] i. m. man. CO/T. A 30 qui] sup. lin. 01. man. C 31 nec] 21 quod] om. B 21 quod omnia] iter. W 22 confirmationem] conressionem BDHI neque I 31 praeiudico] praeiudicat I 31 hoc] haec D 31 apparuerit] apparuit 25 totam] iter. sed exp. B BCEHIN' 33 utriusque partis obiecta] obiecta utriusque partis N' 2-3 Utrum ... religionis] (cr. supra, p. 170, 14-15) 5 volentes] voluntes(?) I 7 Agere] ibi addo sed 8-9 HUGO DE SANCTOVICTORE,Expositio sI/per RegI/Iam S Augustini, C. 1 (PL 176, 881 C- exp. C 7 est] om. N' 8 magis] maius W 8 bonum] minus addo BCDEHIN'W 882A). IO AUGUST., Regula, n. I (PL 32, 1377-1378). 15-16 ID., op cit., C. 11 (PL 8 tria] canI sed tria addo i. m. 01. man. D I I quoniam] quod E 14 Dicendum] Ad 32, 1384). 17-21 HUGO DE SANCTOVICTOR Expositio super Regulam S. Augustini, c. E, hoc dicendum I 15 voventur] vovent E 16 igitur] om. B 16 dicimus] divinus B 11 (PL 176, 920C). 24-26 lbid., (PL 176, 920C-D). 24-25 Ps. 118,4. 25-26 lac. 17 licitum est] inv. W I!, IO. 26-(p.I77,)28 HUGO DE SANCTOVICTORE,Expositio sI/per Regulam S. Augus- tini, C. I I (PL 176, 923B-C). 6 ANONYMUS,De simililudillibus, er. C. 84 (PL 159. 656A-C). 178 QUODLIBET VI QUAESTIO 18 179 H 220" tum ex parte inducti tum ex parte inducentis, quam alicuius aliorum, I I Quantum ad votum paupertatis distinguo: aut inducti o est ad votum Bad. 238's B 175va quia pericula quoad observantiam I castitatis imminentia (periculo dico 45 renuntiandi omnibus quae possidet, renuntiandi dico et quoad proprie- W 194" ab exteriori) potest persona I quae vovit facilius vitare, quam imminentia 20 tatem et quoad usum, vel quoad proprietatem reservato sibi usu ad quoad votum paupertatis aut oboedientiae, quia ad castitatis observan- vitam. tiam minime indiget homo alterius adminiculo, et melius custoditur in Si secundo modo, scilicet ut vovens proprietatem omnium bonorum Bad. 239'Q solitario quam in pu-Iblico. Ad paupertatis autem observantiam mo- suorum det pauperibus et piis locis donatione inter vivos, et solummodo rando in saeculo multum indiget homo alterius adminiculo, a quo vel 50 reservet sibi usum ad vitam, dico quod pium est et bene licitum. cuius adminiculo poterit acquirere necessaria vitae, ita quod vix potest 25 Si primo modo, tunc subdistinguo, quia cum sic vovens indiget ut, custodiri in solitario. Unde heremitae antiquitus necesse habebant postquam fuerit omnibus bonis temporalibus denudatus, sibi providea- frequenter propter victualia et alia necessaria adire saecularium castra. tur de necessariis ad suam sustentationem, aut ergo denudat se omnibus Zucc. 361vb Similiter oboedientiam nullus potest custodire in solitario absque con- bonis per votum morando 1ll sae-Iculo, in-Itendendo quaerere sibi N' 157vb victu cum alio cui debeat oboedire, quia non est oboedientia nisi sint qui 55 necessaria mendicando aut aliqua opera exercendo aut ab aliquibus oboediat et cui oboediat. Et in eis quae oportet tenere conversando cum 30 amicis provisionem exspectando. aliis, difficilius vitantur exterior a pericula quam in eo quod potest homo Et in quolibet istorum casuum dico, si maiorem sollicitudinem opor- Bad. 238'R tenere per se. IAd illius autem observantiam securius potest persona com- Iteat ipsum sustinere in sic sibi necessaria quaerendo quam in propria ad C 179" D 151" morans I in saeculo induci, quod magis sine periculo potest custodiri in necessarium victum reservando, quod nullo modo licet, aliis enim eisdem E 174,b saeculo; ob aliud autem non est illicitum inducere ad I alicuius voti obser- 60 retentis, ubi est maior sollicitudo circa I tempora]ium etiam necessario- vantiam manendo in saeculo, nisi propter periculum imminens de trans- 35 rum acqui-Isitionem, et per consequens maior distractio a spiritualium gressione. Unde dico quoad votum castitatis, si persona inducenda sit ta- vacatione, et sic bonorum operum et meriti diminutio, ad quam nullo lis quod omnibus consideratis non debet esse probabili ter timor de peri- modo licitum est quemquam inducere, licet ipsi liceat propria voluntate culo transgressionis, quod licitum sit inducere volentes morari in saeculo statum minoris meriti eli-Igere. A 180" ad votum castitatis. Si autem probabile I periculum transgressionis 65 Si vero non oporteat ipsum sustinere maiorem sollicitudinem in immineat, vel propter aetatem vel propter conversationem vel qua- 40 quaerendo sibi necessaria, aut forte minorem, dico quod adhuc non licet cumque alia de causa, dico quod nullo modo licet, immo multum peccat intendendo quaerere sibi necessaria mendicando, nisi iuxta determina- inducens, non solum inducens ad castitatem morando in saeculo, sed tionem habitam in alio Quodlibet, in quaestione an liceat omnia sua etiam inducens ad quodcumque votum intrando religionem. ~.' ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 44 inducti o] inducto I 44 est] aut addo C 49 vivos] vivens E vivens sed in vivos corr. C eos vivens N'W 50 bene] om. BCDEHIN'W 5] tunc] sup. lin. man. corr. A 18 tum'] tam D 18 tum'] tam D 19 observantiam] servantiam N'W castitatis 5] subdistinuo] distinguo C dintingui E 51 sic] om. BCDEHIN'W 52 fuerit] imminentia. 'Prima nobis haec admonitio fit de unitate et concordia', putant aliqui ita esse fiunt E 52 denudatus] ut addo ABCDEHIN'W 52 sibi] ut sibi addo B 54 mo- glossandum dictum Augustini, 'ut observetis precipimus' id est 'admonemus'. addo (cf. rando] manendo N'W 54 saeculo] solo B 55 necessaria] et addo D 55 aliqua supra, p. 176, lin. 8-11) sed va- cat superscrips. B 20 vovit] novit HN'W voluit B opera] aliquam operam ABCDEHIN'W 57 maiorem] minorem sed exp. eI maiorem 20 imminentia] emmentia(?) D 21 ad] iter. D 24 a quo vel] om. W 27 victua- sup. lin. man. cor/'. A 58-59 sustinere ... necessarium] om. I 59 modo] habet addo lia] vitualia DI 27 castra] claustra sed in castra cor/'. H 28 potest] poterit N'W sed exp. W 59 licet] habet N' 60 est] om. C 60 etiam] et EN'W 61 maior] 28 in] om. N' 28-29 convictu] coniunctu CD coniuncta BEH con iuncto I conf N' om. BCDEHIN'W 61 a] om. E 62 bonorum operum] inv. CN'W 63 licitum] 29 sint] sit C 29 qui] cui B 30 et cui oboediat] iter. B 30 quae] qui BCEHI om. W 63 liceat] licea-(?) sed in liceat COrr'C 64 minoris meriti] inv. BCDEHIN'W 30 conversando] adversando W 31 exteriora] exteriori N' 31-32 homo tenere] 64 meriti] iter. H 66-67 aut ... necessaria] om. (hom.) B 66 forte] fore sed in forte inv. BIN'W 32 tenere] om. CDEH 34 inducere] om. H 35 imminens] inu- cor/'. D 67 mendicando] indicando I 67-68 nisi ... determiriationem] nisi ... deter- nens(?) D sumens H ibi E 36 quoad] quod non ad sed non exp. D 38 quod] quia mina- conf. E 68 Quodlibet] Quolibet BCDEHIN'W 68 in 2] om. W EH per C 38 sit] est BCDEHIN'W 38 volentes] voluntes(?) I 39 probabile] improba bile E 40 immineat] immaneat E 41 dico] dato H 41 multum] intel- 68-(p. 180)69 Cf. HENR. DE GAND., Quodl. V, q. 30 (ed. 1518, f. 208vB & C; ed. 1613, I, f. lectum B 42 solum] om. E 312rB-vB). QUAESTIO 18 181 180 QUODLIBET VI dimittere intentione mendicandi in saeculo. In secundo vero casu et I Si primo modo, scilicet ut sit eius sacerdos curatus aut episcopus aut Zucc. 362" tertio bene licet, nisi probabile sit quoquo modo quod periculum aliquod 70 cui episcopus generalem curam illius forte specialiter commisit, puto I l21vb aliud ex hoc magis immineat voventi I aut occasio aliqua amplius quod in isto casu bene liceat ipsi praelato vel cuicumque alii inducere delinquendi, quam immineret bona sua reservando: in tali enim casu quamcumque aliam personam omnino absolutam ad vovendum oboe- nullo modo licitum esset inducere. 00 dentiam suo praelato praedicto modo, dum tamen nullum periculum Bad. 238,T I Quantum autem ad votum oboedientiae, dico quod quaecumque amplius de]inquendi ex hoc immineret; si enim immineret, nullo modo persona aliam habet sub oboedientia sua et cura, in quantum huiusmodi 75 liceret, secundum quod iam dictum est de voto virginitatis et paupertatis. superior suus et praelatus in hoc existit; nunc autem, quod quisque Dico: omnino absolutam, quia, si esset alteri obligata, vel matrimonio praelaturam quamcumque sibi assumat propria auctoritate, cum nullam vel aliter, omnino non liceret. ordinariam in hoc omnino habeat, nullo modo licet, iuxta illud ApOSTOLI 5 Si secundo modo, dico quod, etsi liceret voventi sic I se obligare si B 176" ad Hebraeos: «Nemo sibi assumit honorem nisi qui vocatus fuerit a vellet, nullo I tamen modo licet cuicumque talium personam quamcum- H 220va Deo», hoc est dictu quod aliter honorem praelaturae sibi nullo modo 80 que propria au-Ictoritate, quia nullam ad hoc habet, sub sua oboedientia Bad. 239vV assumere debet, etiam si ad hoc moveri videatur ex caritate. Vocatio recipere, ut I dictum est. Nulli autem licitum est inducere personam ad A 180'b autem ista debet fieri per ecclesiam et secundum quod ecclesia ordinavit, promittendum oboedientiam illi qui non potest eam recipere, quia hoc immo Christus in ecclesia, ut amplius videbitur in quarta quaestione IO est illum qui eam debet recipere, et iIlaqueare et dare ipsi occasionem sequente, videlicet quod prima auctoritas super totam ecclesiam consis- faciendi quod non licet ei. Idcirco dico quod omnino illicitum est teret in uno praelato et superiore ut in Summo Pontifice, et ab illo 85 inducere personam quamcumque ad oboediendum illi, qui alias nullam secundum eius dispositionem gradatim descenderet per omnes ecclesias- habet iurisdictionem super illam vel ordinariam vel commissam; et hoc W 194va ticos ordines inferiores praelatos. Ita nulli licitum sit praelaturam super quin illi I quantum est de se, licitum esset se dicto modo I obligare, sed C 179,b quamcumque personam accipere, nisi vocetur ad eam secundum aliquem 15 quia nullo I modo licet eam illi assumere, etiam etsi videatur moveri ad' Zucc. 362,1 modum vocationis sive electionis dispositum et ordina tum ad hoc per hoc ex caritate; quod tamen non potest esse, quia caritas ordinata est, ecclesiam et per auctoritatem Summi Pontificis. 90 immo talis motus potius esset ex elatione aut ex aliqua cupiditate. Et Bad. 238'v I De recipiente ergo personam talem ad dictam oboedientiam, videlicet praeterea, si illicitum est quemquam sic inducere personam alteram ad quod voveret in manu sua continentiam et omnibus renuntiet, ponendo oboediendum alteri qui nullam habet iurisdictionem super eam, multo E 174va omnia bona sua in manu eius et dispositione, promittat etiam ei I plenam 20 fortius illicitum est cuicumque talium inducere personam quamcumque oboedientiam in omnibus, distinguo, quia aut est alias per ecclesiae D 151'b ordinationem et vocationem praelatus I eius constitutus, aut non. 95 ABCDEHIN'W 96 episcopus aut] om. (ham.) N'W 97 episcopus] aut addo N'W 98 bene liceat] ABCDEHIN'W beneficiat BDEHI 99 omnino] cum sed dei. et omnino i. m. man. corr. A 00 praedicto] dicto B I delinquendi] derelinquendi BH derelinquendi sed in delinquendi 70 benel dum I 72 immineret] immitteret(?) H 72 enim] modo B 73 esset] esse corr. I 1 immineret 1] immieret(?)D inuneret(?) W I si enim immineretl om. (ham.) A 74 autem] iter. D 75 et] om. H 75 et cura] lac. E in lac. ai. man. C 76 et] N' 2 liceret] licet E secundum quod liceret addo E 4 omnino non liceret] non liceret esse H 76 in hoc] nihil(?)W 76 quisque] quilibet N'W 77 propria] in(?) addo sed omnino C 6 licet] liceret CE 6 cuicumque] quemcumque ACI quamcumque exp. C 78 ordinariam] i. m. man corr. A 79 assumit] assumet N'W 81 debet] de BDEN'W 6-7 quamcumque] quantumque EH 7 quia] quam ACDEHIN'W quam- I 81 si] sup.lin. D 84-85consisteret] consentiret(?) sed in consisteret corr. ai. man. C quam B 7 nullam]habet addo DEN'W habet addo sed exp. H 7 habet] om. N'W 8 debet addo sed exp. A 85 ut] iter. B om. N' 86 gradatim] graditum sed -datim i. m. ai. recipere] repetem(?) E 8-9 recipere ... qui] om. N'W 8 dictum est] inv. E 12 man. C 87 nulli]quod BCDEHIN'W cum addo C 87 licitum] ser. sed il- addo sup. lin. oboediendum] oboedientiam BCDEHIN'W 15etiam etsi]et etiam si N'W 15etsi]si C 87 sit] sup.lin. man. corr. A 88secundum]dispositum et ordinatum addosed va- eat B 16 quod ... esse] om. C 16 quia] quod N' 16 est] esset W 18 quemquam] superserips. H 92 voveret] voveat BCDEHIN'W 93 bona] ei addo sed exp. C 93 con! A quamquam CHN'W 19nullam] in illam N'W 19 iurisdictionem]iuredictio- ei] neque(?) addosed exp. E 94 oboedientiam] om. E 94 aut] om. W 94 alias] aliis nem(?) N' 19 multo] facius addo sed exp. C. 20 cuicumque] quemcumque A W 95 eius] ei BCDEHIN'W quemquam BCDEHIN'W 79-80 Hebr., V, 4. 83-84 cr. infra, p. 215, 29-(220,)58. 8 Cr. supra, p. 180, 75-91. QUODLIBET VI QUAESTIO 19 183 182 ad vovendum quod sic oboediat sibi. Et adhuc multo amplius hoc esset IO obligatione secunda. Cum ergo providere parentibus in sua necessitate illicitum illi qui alias esset alteri obligatus, per quem posset distrahi eo pertinet ad illud divinum praeceptum «Honora patrem tuum et matrem invito, ne curam illius posset exercere, vel alteri exercitio, a quo oporteret tuam», ergo etc. distrahi si illius deberet I curam gerere qualiter sunt obligati omnes viri Contra. Non minus obligat votum religionis quam votum crucis, quia N' 158" religiosi, quibus, ut puto, summe illicitum est sic sibi velle quamcumque 25 votum crucis potest mutari in votum religionis, et non e converso. Sed personam sic obligare, sive voto oboedientiae sive voto paupertatis, 15 propter paupertatem parentum non posset differre impletionem voti accipiendo omnia bona illius in manu sua et distribuendo ei necessaria, crucis, cum tempus esset opportunum propter ecclesiae coactionem, ergo et de residuo disponere prout libet. multo fortius nec propter eorum paupertatem potest differre ingressum religionis. E 174vb < AD ARGUMENTUM> Item. I Non minus tenetur homo parentibus ad provisionem I quam B 176'b 20 ad I pacis eorum custodiam et ad cavendum eorum offensam, sed H 220vb Bad. 239vX I Ad argumentum in oppositum, quod «bonum facere sub voto est 30 propter eorum offensam vel disturbationem non debet differre religionis melius», di~endum quod verum est aliis omnibus circumstantiis licitis ingressum. HIERONYMUSnim dicit Ad Heliodorum: e «Fer ca/catum exstantibus; melius tamen est facere bonum sine voto, quam cum voto perge patrem, per calcat am perge matrem, etc.». Ergo etc. facto ab eo a quo melius esset non fieri, vel cui non licet fieri, vel modo quo non licet fieri. < SOLUTIO> 25 I Hic est advertendum quod in omnibus potestatibus ordinatis potestas Bad. 238v) QUAESTIO 19 superior potest revocare edicta potestatis inferioris I et suis edictis ea D I51va infringere aut annullare, non autem e converso. Nunc autem ita est UTRUMPROPTERAUPERTATEM P PARENTUMUIS Q POST PROMISSUM quod divina potestas super omnes est. Nullum ergo edictum potestatis RELIGIONIS INGRESSUMEBEAT D IPSUMDIFFERRE humanae, sive sit publica, ut est potestas praelatorum et principum, sive va I Circa quartum arguitur quod possit aliquis differre religionis ingressum 30 sit privata, ut est potestas liberi arbitrii, in unoquoque potest infringere Zucc. 362 propter paupertatem parentum, quia minor obligati o potest differri et edictum divinum, seu in aliquo derogare eidem aut ipsum omnino I W 194vb postponi propter maiorem. Minor obligatio est, qua homo voluntarie annullare. Bad. 238vZ obligatur promisso vel voto homini ad ea quae sunt consilii, quam qua I Quare, cum edictum de ho-Inorando parentes I divinum sit, votum I 122" Zucc, 362'1 obligatur Deo naturaliter ad ea quae sunt praecepti, quia in obligatione autem sive promissum simplex de intrando religionem, aut sollemne prima potest homo dispensare, ut Summus Pontifex, non autem in 35 quod est professionis de perpetuo in ea persistendo, ad edicta humana pertinet, in nullo ergo potest votum sive humanum promissum derogare ABCDEHIN'W ABCDEHlN'W 21 vovendum] volendum W 21 quod] om. B 22 quem] quam W 22 posset] possit E 23 ne] nec EN'W 23 posset exercere] inv. N'W 24 deberet] deberent H 24 12 tuam] etc. addo BCDEHIN'W 13-14 quia ... crucis] om. (ham.) B 17 multo] qualiter] sir?) addo sed exp. E 25 religiosi] et addo E 25 ut] i/er. B 25 summe] sunt facto addo sed exp. D 18 religionis] om. N' 20 offensam] vel disturbalionem addo C N' om. D 25 est] summe addo D 25 sic] om. BI 28 libet] licet H 30-31 est 20-21 sed ... offensam] om. (ham.) E 21 differre] iutare(?) C 21 religionis] regio- melius] inv: BCDEHIN'W 31-32 licitis extantibus] om. E 32 exstantibus] exi stanti- nis E 22 Per] i/er. I 23 Ergo etc.] om. (ham.) E 25 Hic ... advertendum] bus(?) N' 32 quam cum voto] om. (ham.) N' 33 melius] est addo BN'W est addo sed Advertendum autem est hic I 31 seu] sive W 31-32 omnino annullare] inv. I dei. D est addo sed exp. C 33 non '] sup. lin. N' 34 quo] om. N'W 2-3 Utrum ... 33 Quare] om. W 35 professionis] ser. in lac. ai man. C perfectionis D voluntas N'W differre] (er. supra, p. 170, 15-17) 5 obligati o] est addo sed exp. CD 6 Minor] Maior sed in Minor eorr. ai. man. D 6 qua] quo BCDEHIN'W 7 sunt consilii] inv. C 7 35 persistendo] per- sup. lin. A 35 ad] om. H i. /11. D qua] quam N' 11-12 Exod., XX, 12 eI Deul., X, 16. 22-23 HIERON., Episf., 14, n. 2 (CSEL 54, 47; PL 22,348); etiam citatur in TH. DE AQ., Summa Theol., II' II", q. 101, arI. 4, resp. (ed. Leon., 30-31 Cr. supra, p. 177, 6. IX, 370a). 184 QUODLIBET VI QUAESTIO 19 185 edictum divinum de honorando parentes aut sic infringere, ut aliquando quamdiu I vita naturali quam secundum corpus ex parentibus traxerunt, N' 158'b ab illius exsecutione cum opportunum fuerit, absolvantur stante vita vivunt, semper in eis quae pertinent ad necessitatem vitae naturalis, eis naturali. obligati sunt, etiam si mali et infideles sint, et maxime si fideles, ut in C 179va Nec putamus quod in aliquo restat quoad I illos qui nondum intra- 40 eis honorent non tantum naturam sed fidem. Bad. 240'B verunt et quoad illos qui iam professi sunt in religione, licet aliqui inter 65 I Unde contra adhaerentes dictae sententiae et I religionis I causa Zucc. 363" H 221" istos distinguant dicentes quod iam professus mortuus est mundo et putantes non debere parentibus in necessitatibus suis providere, dicitur B 176v, A 180va per huiusmodi mortem absolvitur I a cura parentum, ut non peccet si Decretorum dist! XXXa: «Si qui filii parentes, maxime fideles, deserue- propter praeceptum praelati aut ordinis observantiam curam parentum rint occasione Dei cultus, hoc iustum esse iudicantes, et non potius debitum praetermittat. 45 honorem parentibus reddiderint, ut hoc ipsum in eis venerentur, quod fideles Bad. 239vA I Quorum ratio frivola est. «Professus enim mortuus est», id est: esse 70 sunt, anathema sint». Sed intellige hoc: dum multum indigent et non sint debet «mundo» de quo dicitur quod «totus in maligno positus». Et iterum alii per quos satisfiat aut satisfieri possit parentibus in suis necessitatibus; «In mundo erat et mundus eum non cognovit», de quo dicit AUGUSTINUS alias enim non deberet quis differre religionis ingressum, neque praeter- Sermone 2° super Ioannem: «Caelum, terra et omnia quae in eis sunt, gredi praelati praeceptum aut religionis observantiam propter honorare mundus dicitur». Iterum, alia significatione dilectores mundi «mundus» 50 parentes, dicente CHRYSOSTOMO et exponente ad litteram illud «Dimitte dicuntur. Religiosus ergo mortuus est mundo, non mundo qui est rerum 75 mortuos I sepelire mortuos suos»: «Malum est» (inquit) «abducere E 175" naturali um, sed mundo qui est pravarum concupiscentiarum, quia hominem a spiritualibus et maxime cum fuerint qui I ministerium W 195" «omne quod est in mundo» tali, «concupiscentia carnis est», etc. Bene ergo parentum compleant». Unde a contrario, si multum indigerent et non sint mortui mundo, ut non agnoscant patrem et matrem in quantum ipsi esset qui compleret, bonum esset abducere hominem a spiritualibus. mundus sunt, volentes retrahere a religione ad mundi concupiscentias, 55 Bonum dico necessitatis, non electionis, et hoc quemadmodum vacat io sed dicant eis in hoc casu: «Nescio vos», et «dimittant mortuos sepelire . 80 vitae contemplativae praeponenda est propter necessitatem vitae activae, mortuos suos», qui mortui sunt Deo, viventes autem mundo. Mundo ut supra dictum est. Bad. 240'A autem rerum naturalium non sunt religiosi mor-Itui: alioquin nec bibant Unde, licet impletio voti sit de praecepto divino, et si-Imiliter honor Zucc. 363'b nec comedant. Quare, cum filii parentum suorum sunt in quantum parent,um, hoc tamen est per se de praecepto, illud autem per accidens, naturaliter ex eis sunt secundum elementa huius mundi sensibilis, 60 scilicet propter obligationem propriae voluntatis. Et quod est per se, non 85 debet infringi propter illud quod est per accidens, sed magis e converso. ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 37 aliquando] scilicet addo CDEIN'W 38 exsecutione] excusatione sed exp. et exse- 63 obli gaI i sunI] inv. BCDEHIN'W 63 sint] sunt N'W 64 tantum] f-t?) addo sed cutione i. m. A 38 absolvantur] obsolvantur(?) nDEH 38 vita] via BCDEHI exp. A 66 non debere] iter. I 67 parentes] om. I 67-68 deseruerint] deseve- 40 Nec] Neque [ 41 religione] religionem BCDEHI 43 a] ab E 47 debet] i. m. rerunt C deserverunt N' deservuerunt H deservuerit W lac. E 68 Dei] divini W ai. man. D in addo D 47 positus] est addo BCDEHIN'W 48 erat] om. B 49 su- 68 iudicantes] indicantes BDHI iudicates(?) E 68 debitum] om. C 69 reddiderint] per Ioannem] sup. lin. ai. man. D 49 Caelum] et addo D et addo sed exp. E redderint(?) D reddiderunt W 69 fideles] sint addo sed exp. W 70 sint] sunt N'W 50 significatione] om. B 50 dilectores] conf. I 53 tali] talia N' talia sed in tali 7] alii] alteri W 71 satisfiat] satisfiant sed in satisfiat corI'. H 71 aut] om. I COIT. W 54 sint] sunt BN'W 54 agnoscant] cognoscant BCDEHIN' cognoscunt W 72 quis] om. C 73-74 praetergredi] om. I 74 Dimitte] Dimitte're D 74 et] 55 volentes] voluntes(?) I 56 et] ut B 57 Mundo] In mundo N'W 58 nec] om. N'W 76 fuerint] fuerit W 76 ministerium] hoc(?) addo sed exp. W 78 com- neque I 59 comedant] commedant W 59 sunt] sint N'W 60 huius] huius- pleret] complet(?) BI 79 hoc] hic D 79 vacatio] vocatio C 80 praeponenda] modi D postponenda CDIN'W proponenda E 80 acti vae] ite/'. N' 82 voti] non addo N' 82 honor] honore H 83 tamen] om. BCDEHIN'W 85 infringi] in- sup. lin D 85 propter illud] om. B 40-45 Cf. THOMASDE AQ., Summa Theol., II' II", q. 101, arI. 4, ad 4 (ed. Leon., IX, p. 371b). 47 I loann. V, 19. 48 loann. I, IO. 49-50 AUGUST., In Ioannis Evangelium, tract. 2, n. Il (CC lat. 36, 16-17; PL 35, 1393). 53 I Ioann. II, 16. 67-70 GRATlANUS, Decretum, I, dis t. XXX, C. I (ed. A. FRIEDBERG, I, 107: PL 187, 55 Deut. XXXIII, 9; etiam citatur in TH. DE AQ., Summa Theol., II' II", q. 101 art. 4 (ed. I64C). 74-75 Mallh. VIII, 22; supra, p. 184, 56-57. 75-77 IOANNESCHRYS., In Leon., IX, 370b). 56-57 Mallh. VIII, 22. Mallhaeum homiliae, homo 27 (PG 57, 348A). 81 Cr. supra, p. 179,57-180,73. QUODLIBET Vl QUAESTIO 20 187 186 < AD ARGUMENTA> IO Circa primum arguitur quod non, quia homicida irregularis est, et irregularitas poena est, non peccatum. Poena autem non removetur per I Ad primum in oppositum, quod I «propter paupertatem parentum non baptismum; I baptizatus I ergo manet irregularis. Irregularis autem non debet dimitti impletio voti crucis» dico quod falsum est, dum tamen potest promoveri. Ergo etc. multum indigerent et propter filii absentiam magnam inediam sustinere In contrarium est illud L" Decretorum, «Si quis viduam», ubi oporteret, nec esset probabile quod per alios eis deberet sufficienter ut 90 15 dicitur: «Post baptismum conscius homicidii, deiciatur»; ergo a contrario deceret, subveniri. Quod si constaret ecclesiae, numquam cogeret ipsum si ante, non dei.ciatur. Ergo etc. ad voti impletionem, nisi parentes sub sua provisione assumeret. Bad. 240rD I Ad secundum de HIERONYMO, dicendum quod non valet ad proposi- < SOLUTIO> tum, quia loquitur de parentibus carnalibus, qui propter amorem. carnalem quo non poterant ca-Irere praesentia filii nec aliter eo indige- 95 I Difficultas nulla est in hac quaestione, nisi an per baptismum tollatur Bad. 240rE bant, volebant ipsum retrahere ab impletione boni propositi; et tales irregularitas. Est ergo hic primo videndum quid tenendum est cum potius offendendi sunt et non honorandi impletione voluntatis eorum, 20 ecclesia, secundo quare illud ecclesia tenet. quia in quantum sic carnales sunt et «mundus» qui «non cognovit quae De primo dixit BASlANUS, notatur super illud «Post baptismum»: ut sunt Spiritus», eis mortuus est quantum ad suum bonum propositum, et «Si quis ante baptismum occidit non peccando, ut I iudex, post baptis- sic quasi impotens implendi eorum voluntatem. 00 mum non potest promo veri, sed potest si occiderit peccando». Sed «sic melior esset conditio peccantis quam non peccantis, ut dicit ibidem 25 BARTHOLOMAEUS». Propter quod, ut dicit RAYMUNDUS Summa sua: in QUAESTIO 20 «Alii doctores omnes dicunt quod, sive cum peccato sive absque peccato ante baptismum, post baptismum non imputatur». Et hoc sumunt a sensu UTRUMHOMICiDA NTE A BAPTISMUM, SUSCEPTUM POST contrario ex illa littera «Post baptismum», ex qua concludunt ergo: BAPTISMUM POSSIT ADORDINESROMOVERI P «si ante, potest», ut ibidem dicit Glossa. Unde sicut illud «Post I Sequuntur duo pertinentia ad poenam hominis coniuncti, scilicet ad 30 baptismum» generale est de omni occisore, sive cum peccato sive Zucc. 363v8 poenam damni. Quorum unum pertinebat ad damnum temporale, utrum absque peccato, quod irregularis est, «nec potest promo veri etiam iudex, homicida ante baptismum, post susceptum baptismum possit ad ordines vel exsecutor vel assessor in causis criminalibus, et hoc non ratione promoveri; secundum vero ad damnum aeternum, utrum parvulus peccati, quia non peccant, sed propter irregularitatem», ut ibi dicit decedens non baptizatus I habeat poenam damni tantum, an etiam poenam sensus. ABCDEHIN'W ABCDEHlN'W 10 irregularis] irregularitatis sed in irregularis COri'. I IO est] om. A II non'] sicut N'W 12 IrreguJaris] om. N'W 15-16 a ... Ergo] om. (ham.) D 18 an] sup. 88 dico] dicendum BCDEHIN'W 88 quod] illud addo W 90 oporteret] oportet lin. W 19 ergo hic] inv. N'W 20 secundo] scio E 20 illud] haec N' hoc(?) W sed exp. et oporteret i. m. ai. man. D 90 nec] neque I 90 quod] quia E 90 eis] om. E 20 illud ecclesia] ser. in lac. ai. man. C 20 ecclesia] etiam N'W non addo E esse W 90 deberet] debet BC 91 deceret] decent BEH 91 Quod] Quia D 21 Basianus] Basilanus N' Basillius H 22 post] in addo sed exp. E 24 ibidem) 92 voti] vota B 93 non] iter. sed delo D 95 poterant] poterunt BCDEI 95 nec] idem H 25 ut] om. N'W 29 ibidem dicit] inv. BCDEHIN'W 30 de omni] om. E neque I 96 volebant] volebat D 96 ab] ad B 97 offendendi] orrendendum E 31 est] om. EN'W sup.lin. 01. man. B 31 nec] neque I non N'W 31 etiam] et N'W 97 et] om. H 97 non] modo H 97 impletione] impletio N' 98 quia in] quod om. E scilicet H 98 sic] sunt B 98 sic carnales] lac. E 98 carnales] ser. in lac. 01. man. C 98 non] ser. sed exp. B ei sed vel non addo i. m. 01. man. C om. DEHIN'W 15 GRATIANUS, Decretum, I, dist. L, C. 8 (ed. A. FRIEDBERG, I, 179-180: PL 187, 2-3 Utrum ... promoveri] (er. infra, lin. 5-7) 6 post] ad D 8 tantum] num W ante 258A). 22-25 GRATIANUS,Deeretum, una cum Glossis, I, dist. L, C. 8 (ed. Veneti is 1584, H lac. E 8 an] aut N'W p. 3191). 26-27 RAYMUNDUS DE PENNAFORTE, Summa de casibus, II, tit. 1 (ed. X. OCHOA-A. DIEz, p. 445). 29 GRATIANUS,Decretum, una cum Glossis, I, dist. L, C. 8 98-99 loann. I, IO et I Cor. II, 14. (ed. Venetiis 1584, p. 3191). 31-33 Ibid., (ed. Venetiis 1584, p. 319a). 87-88 Cr. supra, p. 183, 15-16. 188 QUODLIBET VI QUAESTIO 20 189 W 195rb G]ossa, sic I istud a contrario sensu ante baptismum etiam generale est est delictum in suo facto particu]ari, hoc I est ex circumstantia, quia 0152" N' 158v• consimiliter. I Et hoc tenet ecclesia, et tenendum est cum ipsa. 35 scilicet occi-Idit ut iustitiam faciat. Et per hoc tenent quod bigamia C 180" E 175rb Et I tunc restat difficultas, quare post baptismum non manet irregula- contracta ante baptismum non deletur per baptismum, quia nec in se nec ritas contracta per homicidium ante baptismum. in suo genere est delictum. Et hoc est contra sententiam HIERONYMI, Dicunt autem iuristae concorditer quod hoc contingit ex virtute 60 cum I AUGUSTINO dicit super epistolam ad Titum: «Acutius inte/li- B 177" qui sacramenti, quia, ut dicunt, sacramentum baptismi non tantum tollit gunt I qui nec eum qui catechumenus vel paganus habuerit unam et pos H 221" peccatum, sed etiam poenam et sequelam peccati. Et erat opinio 40 baptismum alteram, ordinandum censuerunt». HIERONYMI dicentis Ad Occeanum, et habetur dist.e XXVI" cap.o ]0: Sed contra. Si quis ergo ex peccato suo bigamiam contrahat ante « Unius uxoris virum et monogamum post baptismum. Si enim et ante baptismum, ut puta, si, postquam duxit secundam ante copulam cum Zucc. 363vb coniugem habuerit I quae obierit, non imputabitur. Cui prorsus novo nec 65 ipsa, cognoscat illius consanguineam et postmodum suam quam contra stupra, nec alia, quando ante fuerint, iam obsunt». interdictum ecclesiae sine peccato non potest cognoscere, et per hoc Sed obiicitur contra eos quod passibilitas et mortalitas in nobis sequela 45 tamen factus est iam bigamus, ergo talis posset promoveri post baptis- peccati et poena ex peccato sunt, et tamen non tolluntur in baptismo. mum. Quod non tenetur, sicut non tenetur quod corrupta per fornica- Sed dicent quod illa poena provenit ex delicto alieno, sed loquimur de tionem ante baptismum post baptismum consecrari possit inter virgines, vO poena quae provenit ex delicto proprio. 70 ut dicit AUGUSTINUS praedicto cap.o «Acutius». I Quod ergo homicida Bad. 240 in Bad. 240vE Sed tunc iterum arguitur contra eos quod iudex homi-Icida irregularis ante baptismum possit promoveri post baptismum, non autem bigam us, Iest ante baptismum sicut post, et non ex proprio delicto, et tamen tollitur 50 non est ratione baptismi tollentis seque]am aliquam peccati, quia peccato irregularitas in baptismo, aut stabit opinio BASIANJ. ed dicent quod S est annexum, sive in se sive in suo genere. Si enim ex natura sua tolleret «proprium delictum» dicitur a]iquid: aut quia in ipso facto particula ri poenam annexam peccato in tollendo unum peccatum, ut irregu]aritatem est delictum, quale est in homicidio, cum latro occidit ut merces habeat; 75 circa homicidium in tollendo peccatum homicidii, similiter et in tollendo aut est delictum in suo genere, quale est in homicidio iudicis, quia aliud, ut irregularitatem circa fornicationem ve] adulterium in tollendo homicidium in genere facti simpliciter considerat i est delictum, quod non 55 peccatum fornicationis vel adulterii, quod non est verum. Nullo ergo modo tenendum est quod ex virtute baptismi aliqua talium poenarum ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 34 sic] sicut W 34 istud] illud W 34 etiam] et BOE 42 hoc] om. B 36 dif- ficultas] diffici- sed in difficultas cor/'. ai. man. B dici E om. I 38 iuristae] lac. E iniuste 57 iustitiam] custodiam E 57-58 bigamia contracta] inv. I 58 deletur] debetur N' sed in iuristae corI'. N' 39 baptismi] baptismati D 40 et] iter. E 43 habuerit] 58 per] ante I 58 necI] om. H 58 se] nullo H 59 delictum] debitum N' habuit DE 43 quae] oboed-(?) addo sed dei. A 43 nec] neque I 44 quando] 59 est] om. A 61 catechumenus] catechumus N' 61 habuerit] habuit BCOEHN'W ser. sed in quae mut. C quae W 44 ante] om. N' 44 fuerint] fuerunt OIN'W 62 ordinandum] ordinandam BCOHI ordinariam E 63 bigamiam] ligamia OEH 44 iam] uno H 45 passibilitas] possibilitas N'W 46 et poena] iter. sed exp. C ligamia sed in bigamiam corr. B 64 duxit] secundum addo sed exp. W 64 copulam] 46 poena] poenam I 46 sunt] in lac. man. corr. A 46 tamen] cum I 47 dicent] copulas H 65 cognoscat] cognoscit H 66 interdictum] interdictam D 67 ta- dicetur C 47 delicto] delecto(?) B dilecto COE dilecto sed in delicto corI'. I dilicto(?) H men] cum C 67 posset] possit W 67-68 posset ". baptismum] post baptismum 47 loquimur] loquitur OH 48 delicto] delecto(?) B dilecto COE dilecto sed in delicto posset promoveri W 68 tenetur2] om. I 69 consecrari] consecrati HI consecrata D corI'. I dilicto(?) H alieno addo sed exp. N'W 50 non] om. E 50 delicto] dilecto CO consecuta sed in consecrari corI'. B lac. E 70 homicida] homicidia I 71 autem] dilecto sed in delicto corI'. Iam. BEH 51 Basani] bapti-(?) sed exp. B baptismi sed ante E 74 poenam] peccatum sed in poenam corI'. C lac. E 74 unum] om. H Basiani i. m. ai. man. C om. EN'W lac. H 52 delictum] deiectionem D dilecto sed in 74 peccatum] per votum B 75 et] om. BCOEHIN'W 76 ut] aut I 76 in tol- delictum corr. I de iure sed dei. et delictum i. m. ai. man. B 52 particulari] particula- lendo] lac. E ser. in lac .. ai. man. BC sic addo C 77 adulterii] adulterationis E ria sed in particulari corI'. C lac. H 53 merces] pantes(?) E 53 merces habeat] 77 quod non est] lac. E ser. in lac. ai. man. C 77-78 ergo modo] inv. W 78 ex] parte inv. N'W 54 delictum] dilictum(?) sed in delictum corr. I 54 iudicis] iudici CE addo sed exp. N' 78 poenarum] lac. E 55 considerati] considerari E 55 delictum] delicatum N' 60-62 AUGUST., De bono coniugali, c. 18, n. 21 (CSEL 41,214; PL 40,387); GRATlANUS, 41-44 GRATIANUS,Decretum, I, dis!. 26, C. I (ed. A. FRlEDBERG,I, p. 95; PL 187, 149A-B); Deeretum, II c. XXVIII, q. 3, c. 2 (ed. A. FRlEDBERG, I, 1090; PL 187, 1430A); ID., HIERON. Epist. 69, c. 2 et 3 (CSEL 54, 680-684; PL 22, 654-657). 42 I Tim. 3, 2. Decretum, I, dist. XXVI, c. 2 (ed. A. FRIEDBERG,I, 95; PL 187, 149B). 70 lbid. 190 QUODLIBET VI QUAESTIO 20 191 A 181" tollatur, sed quod praecisam efficaciam I spiritualem habet ad tollendum vero facta non infamant ex enormitate quam habent ex se, sed quam Zu~c. 364 ra omne peccatum et non amplius, nisi quod carita-Ite quam confert, 80 habent ex hoc solo quod sunt prohibita, ut I factum simoniacum circa B 177'b mitigat stimulum fomitis. 5 simoniaca, I quia sunt prohibita -, sic duplex est irregularitas: quaedam N' 158vb Praeterea. Si baptismus talem poenam tolleret, tunc ecclesia, quantum- I ex natura facti secundum se, quaedam ex statuto et prohibitione circa H 22lvb cumque statueret quod homicida ante baptismum non posset promoveri factum. Isto secundo modo dicunt quod irregularitas annexa est homici- W 195" post baptismum, nihilominus I posset promoveri in rei veritate et bona dio et quod irregularitas primo modo annexa est bigamiae. Et hoc, quia conscientia coram Deo, qui videt baptismi efficacia m et quod omnem 85 ordo ecclesiasticus, quo persona ordinata praeponitur in gradu aliquo poenam irregularitatis amovit, et ita ecclesia non posset statuere ut IO ecclesiae, significat unitatem individuam in spirituali unione matrimo- homicida ante baptismum non posset promoveri post baptismum, quod niali Christi et ecclesiae, quae etiam significatur in unione matrimoniali falsum est. Posset enim statuere quod habens unicam et virginem, sive unius cum una, a qua vir carnem suam non divisit commiscendo se ante baptismum sive non, irregularis esset ipso facto, ita quod numquam matrimonialiter cum alia, a qua carnem suam divisit commiscendo se posset promoveri ad ordines I sacros, sicut et nunc statuit quod habens 90 cum alia matrimonialiter. Propter quod in matrimo-Inio unius cum una C 180'b unicam quam virginem accepit, non possit promoveri ipsa vivente sicut 15 non deficit sacramentum, hoc est illius sacrae rei significatio et expressio antiquitus promovebatur. quae est in sacramento ordinis significata et expressa, ut est individua Bad. 240vH I Tenendum est ergo quod baptismus non plus delet irregularitatem uni o Christi et ecclesiae, in matrimonio I autem bigamiae illud sacra- D 152'b homicidii quam bigamiae, quia non ordinatur ad tale quid tollendum, mentum deficit. Non sacramentum quod est unum de septem; tale enim sicut neque poenitentia aut aliquod aliorum sacramento rum, de quibus 95 sacramentum est in matrimonio bigamiae sicut et in alio; sed sacramen- non tenet ecclesia quod aliquam harum poenarum tollant. 20 tum quod est unum de bonis matrimonii. Unde, quia matrimonium Alia ergo ratio quaerenda est postquam irregularitas homicidii non simplex eandem significationem habet quam tenet ordo, non autem manet post baptismum sicut irregularitas bigamiae. matrimonium bigamiae, ideo dicunt quod ex natura I talis facti, non ex Zucc. 364' Et dicunt aliqui quod, sicut duplex est infami a, quaedam scilicet ex statuto ecclesiae, contrahitur irregularitas in bigamia, et ideo aequaliter natura facti proveniens, quaedam vero ex statuto circa factum, - 00 ante baptismum et post baptismum, ita quod, sive ante baptismum sive quaedam enim facta infamant ex natura enormitatis suae, ut I factum 25 post fuerit contractum, impedit promotionem ad ordines. Homicidium simoniacum circa prohibita, quia sunt simoniaca ex natura rei; quaedam autem ex genere facti in nullo contrariatur ordinis sacramento, propter quod neque commissum ante baptismum neque post impediret promo- ABCDEHIN'W tionem, nisi hoc haberet ex statuto ecclesiae. Unde, quia ecclesia non statuit quod homicidium ante baptismum commissum impediret promo- 79 efficacia m] lac. E ser. in lac. ai. man. BC 79 spiritualem] -alem sup. lin. man. corr. A supernaturalem N' 79 spiritualem habet] inv. W 80 omne peccatum] lac. E 80 confert] lac. E ser. in lac. ai. man. C conficit sed in confert corr. B consistit N' con- ABCDEHIN'W sistuit W 82 tunc] cum C in E et W om. B 82 ecclesia] etiam W 83 homicida] homicidio sed in homicida corr. ai. man. B 84 post] ante E 84 post baptismum] in lac. ai. man. C 84 nihilominus ... veritate] i. m. ai. man. C 84 nihilominus] posset 3 non] om. D 3 infamant] infamiant H 4 solo] saeculo BDEH conf C om. N'W addo W 84 rei] om. E sup. lin. ai. man. B 84 veritate] voluntate E 86 amovit] 5 duplex est] inv. BCDEHIN'W 5 quaedam] quodam B 7 irregularitas] primo ammonet N' ammovet W 86 ecclesia] etiam CW 86 statuere ut] statuit?) in E modo addo H 7 est] bigamiae addo sed exp. H 8 et] est sed in et corI'. B 8 primo 86-87 non ... baptismum] om. (hom.) H 88 unicam] lac. E quem addo sed exp. B modo] i. m. aI. man. C 8 hoc] haec B 9 ordinata praeponitur] praeponitur ordinata 88 virginem] virginitatem E 89 sive non] lac. E 89 non] post CN'W 89 num- sed signis in versionis inv. A. 9 praeponitur] proponitur N' proposita I II quae] quam] non I 90 et] om. N'W 90 statuit] statuat D 92 antiquitus] antiquitas quo B 12 qua] quo sed in qua corr. B 13 alia] aliqua BCDEHI 13 qua] ser. sed BCDEH 93 dele t] debet EH debet sed delet addo i. m. ai. man. C 94 bigamiae] vel quae addo i. m. ai. man. C 13 divisit] dimisit N' dimitisit(?) C 13 ommiscendo ligamen N' 95 sicut] spiritus D spiritus sed dei. et sicut i. m. ai. man. B 95 neque] se] inv. C 14 alia] ser. sed in alio mut. C 14 matrimonialiter] propter quod in nec I 95 aliorum] alias sed dei. et aliorum i. m. ai. man. B quorum E 96 non] matrimonialiter addo sed dei. C 15 est] sup. lin. A 15 rei] Dei sed in rei corr. ai. vero N' 00 factum] ser. in. ras. man. corr. A I infamant] infamiant H infamiant man. C 15 significatio] signa N' signum W ergo D 15 expressio] expressit D sed in infamant corI'. C 2 prohibita] ser. in ras. man. corr. A sunt prohibita. Sic duplex 21 habet] i. m. man. corr. A 24 et ... baptismum] om. (hom.) H 24 ante] sive addo est irregularitas addo sed exp. et dei. A sed exp. A 27 neque] nec C 28 ecclesia] iter. sed exp. D 29 ante] non N' 192 QUODLIBET VI QUAESTIO 20 193 tionem, sed solum commissum post baptismum, ideo sic tenet adhuc 30 55 ad ordinis susceptionem, ordo autem non est natus suscipi ante baptis- ecclesia et non propter aliquam efficaciam sacramenti, qua illa poena mum, sicut neque aliquod aliorum sacramentorum: - est enim baptis- deleatur, licet illud quod in hoc statuit ecclesia circa poenam homicidii, mus ianua omnium sacramentorum. Non est autem natum inesse alicui scilice,t quod ante baptismum commissum non gravat, post baptismum impedimentum alicuius dispositionis priusquam ipsa nata sit inesse. statuit, ut iam dicetur, in favorem et reverentiam baptismi. Igitur, quia ordo non est natus recipi aut inesse ante baptismum, neque W 195vb Quod si ita esset ex parte bigamiae, I ut dicunt, tunc papa non posset 35 60 irregularitas quae est impedimentum eius. dispensare cum bigamo sicut potest dispensare cum homicida post I Et patet falsitas medii assumpti in ista ratione, quoniam non solum Bad.24l'k baptismum, dist.e LI·, «Aliquantos». Sed illud non tenetur, immo potius impedimentum ex humana institutione, quod minus essentialem habet tenetur quod papa posset dispensare cum bigamo contra ApOSTOLUM, ordinem ad illud cuius est impedimentum, quale est irregularitas, natum secundum quod dispensavit MARTJNUS papa, XXXIV· dist.e «Lector», est inesse priusquam natum est inesse illud respectu cuius est impedi- de quo ibidem in Glossa et Extravaganti «de bigamis», cap.o «Super 40 65 mentum, sed I et impedimentum naturale, secundum quod videmus quod Zucc.364va eo» super illud «Dispensare». Non ergo ex natura facti potius ex bigamia visus non est natus inesse catulo I ante nonum diem, impedimentum C 180V• contrahitur irregularitas quam ex homicidio, immo ex utroque ex solo tamen potest ei inesse a primo die nativitatis suae, ne ullo modo possit ecclesiae statuto, quod verum est. videre etiam post nonum diem, licet non sit nata ei inesse caecitas, quae E 175 vb Quare ergo bigam ia ante baptismum impe-Idit promovendum et est visionis privatio, priusquam visio nata sit inesse. Unde supponit illa causat irregularitatem etiam post baptismum potius quam homicidium? 45 70 ratio quod eadem debet esse ratio de privatione alicuius dispositionis et A 181'b Et dicunt aliqui quod non est ita, sed quod nulla I irregularitas eius impedimento, quod non est verum. omnino, neque etiam ex statuto ecclesiae, potest esse ante baptismum, I Tenendum est ergo quod, quantum est ex parte statuti ecclesiae, Bad. 241'L Bad.241'H immo quod nec bigamia nec homicidium impediunt promotionem I quia aequaliter possit esse irregularitas ante baptismum et post, et quod contrahatur aliqua irregularitas per ipsa ante baptismum et ideo post similiter ex solo statuto ecclesiae est quod homicidae ante baptismum, baptismum gravant, sed quia sic statuit ecclesia ut, quando ante baptis- 50 75 etiam si essent irregulares, post baptismum non maneant irregulares, v B I77 • mum contingat I bigamia, post baptismum fiat irregularis ad promo- bigami vero, etiam si ante baptismum non essent irregulares, post I N' 159'· H 222'· tionem, non ante, non autem sic est circa homicidium. I Et quod etiam baptismum sint irregulares, et hoc non ob aliquam dero-Igationem D 152v• nec ex statuto ecclesiae irregularitas contrahi possit ante baptismum, baptizantis, sed ob reverentiam sacramenti ordinis, respectu cuius eccle- huius rationem assignant quia irregularitas non est nisi impedimentum sia rationem accepit diversimode statuendo circa irregularitatem homi- 80 cidii et bigamiae, quam rationem quaerimus. ABCDEHIN'W I Ad cuius perceptionem sciendum est quod, nisi esset prohibitio sive Bad.241'M statutum ecclesiae, bigami et homicidae, sive tales facti ante baptismum 32 ecclesia] etiam W 33 scilicet] secundum CDH om. E 35 tunc] om. I 36 bi- sive post, indifferenter possent promoveri. Unde quod nunc non est sic, gamo] sicut potest dispensare cum homicida addo (homoeoceph.) sed dei. C 39 XXXIV'I XLlV' sed in XXXIV' corI'. C 40 de quo] om. D 40 etIam. W 45 causa!] enim addo N' 46 quod non] iter. B 47 etiam] om. BCDEHIN'W 47 baptismum] ABCDEHIN'W potest esse addo sed exp. W 49 contrahatur] contrahitur CIW 49 et] om. N'W 49 ideo] non I 50 post] pot-(?) sed in post corr. B 50 baptismum] et ideo post baptismum addo (homoeoceplr.) I 51 fiat] om. I 52 non ante] om. N'W promo- 56-57 est ... sacramentorum] om. (ham.) DI 58 nata sit] inv. N'W 62 minus] tionem addo sed exp. C 52 non2 •.• sic] scr. in lac. man. corI'. A 52 non autem] unus E 63 illud] id N' 64 inesse2] esse N' 65 et] etiam N'W 66-67 impe- om. C 52 est] om. A 52 Et] om. B 52 quod etiam] inv. B 52 etiam] dimentum tamen] inv. N' 67 tamen] om. W 67 ullo] illo sed dei. et ullo i. m. C om. N'W 53 nec] non N'W 54 huius] huiusmodi I 54 assignant] assi gn at I 68 etiam] et N' 69 priusquam] quam HW 70 ratio de] om. N' 72 est ergo] 54 quia] super addo B inv. CDEHI 73 possit] posset H 73 baptismum] sed addo sed exp. D 75 si] iter. N' 76 si] essent addo sed exp. A 76 non essent] om. D 77 baptismum] 34 cr. infra, p. 194, 2-(195,) 21. 37 GRATIA NUS, Decretum, I, dis!. LI, C. I (ed. etiam addo BCDEI 77 sint] sunt BH 77 non] sub lin. ai. man. B 77 deroga- A. FRIEDBERG, I, 203-204; PL 187, 286C-287D). 38 1 Tim. III, 2 39 GRATlANUS, tionem] deroga- in f 153rb et -ga tionem in f 153va B 78-79 ecclesia] etiam W Decretum, I dis!. XXXIV, C. 18 (ed. A. FRIEDBERG, I, 130; PL 187, 194A-B). 40-41 81 quod] ubi est addo sed exp. W 81 nisi] si non sed si sup. lin. ai. man. C si i. m. ai. man. GRATIANUS, Decretum, una cllm Glossis, I, dis!. XXXIV, C. 18 (ed. Venetiis 1584, p. 230g). B si sup. lin. I non DEH 83 possent] posseret D 83 non] vero N' 194 QUODLIBETVI QUAESTIO20 195 hoc contingit ex solo statuto ecclesiae. Et quod in ipsis quoad legem I idcirco rationabiliter magis arcentur bigami a promotione ad ordines promotionis est differentia, hoc ex nullo alio provenit, nisi quia ecclesia 85 quam homicidae. In hoc scilicet quod bigami ante baptismum, nec diversimode circa illos statuit. Et hoc non nisi rationabiliter, scilicet quia IO post baptismum possunt promoveri sicut possunt homicidae, non quia W 196ra vehementior I ex natura rei est ratio prohibendi bigamos a promotione baptismus aliquid aufert quod prius erat in bigamo aut homicida, nisi quam homicidas. Homicidae enim prohibentur a promotione solum- solum peccatum, sed, quia propter reverentiam et favorem baptismi a modo hac ratione, scilicet quod personae eorum detestantur propter cordibus fidelium aufertur omnis I detestatio quam habebant, erga A 181va horrorem effusi sanguinis atque crudeli tatis, propter quod in figura 90 infideles propter horrorem homicidii postquam fuerint baptizati, propter dictum est DAVID quod «non aedificaret templum Domino, quia multum 15 aliud autem, ut dictum est, non erant prohibiti a promotione ad ordines, sanguinis effuderat», bigam i autem prohibentur a promotione solum- idcirco cessante hac causa prohibitionis debet cessare effectus, unde et modo propter defectum sacramenti, ut iam expositum est. Propter quod homicidae involuntarii omnino et casu fortuito dando operam rei licitae AUGUSTINUSdist! XXVP cap.o «Acutius», assignans rationem quare aut se defendendo cum moderamine inculpatae tutelae non prohibentur bigamus ante baptismum, post baptismum non potest promoveri, dicit: 95 ab ordinum susceptione, neque a iam susceptorum exsecutione; non «quia de sacramento agitur, non de peccato, propter sanctitatem Isacra- 20 autem erat talis causa in bigam o, quia nullo modo erat ex parte nostra, menti». Unde dicit Glossa: «Sensus est: bigamus non repellitur quia sed ex par-Ite rei tantummodo, ut dictum est. C 180vb peccavit,sedpropter sacramenti defectum, qui I est in eo, ut Ex tra vagan ti Sic ergo ad quaestionem breviter dico quod, quantum est de iure «de bigamis », «A nobis», et cap.o «Nuper» ». Et in quo consistit istud divino, homicida ante baptismum et post promoveri potest, sed quantum sacramentum, continuo subdit iuxta id quod iam expositum est. Et hoc 00 est de iure humano et statuto ecclesiae solummodo homicida ante E 176'· est quod subdit AUGUSTINUS in simili, «Sicut femina, I si catechumena» 25 promoveri potest, post non, non propter aliquem effectum baptismi, sed Zucc. 364vb etc., ut patet inspicienti. Nec oportet ad praesens exponere. I Unde, propter rationem statuti, ut dictum est. quia multo maior est causa ex parte bigam orum quare debent arceri ab ordinibus, quam homicidarum, eo quid ratio arcendi bigamos < AD ARGUMENTA> omnino est ex parte rei, scilicet in ipso facto bigamiae, quod caret 5 Per dicta patent obiecta. Bad.241'N sacramento praedicto, ratio vero arcendi homicidas est ex parte nostra, Cum enim dicitur in primo: «Poena non removetur in baptismo», scilicet quia detestamur eorum personas propter horrorem cnmmlS, 30 dicendum quod verum est ex virtute baptismi, bene tamen removetur in ABCDEHIN'W baptismo virtute statuti ex favore et reverentia baptismi, ut dictum est. Et sic, quantum est ex parte baptismi et virtute eius, homicida irregularis 84 ecclesiae]om. N'W 85 hoc] om. N' 85 ecclesia]etiam W 86 diversimode] diversitate sed in diversimode corr. 01. man. B 86 hoc] om. D 86 quia] quasi N' ABCDEHIN'W 88 prohibentur] probantur W 88-89 solummodo] solum BCDEHIN'W 89 hac] hoc E hanc N' 90 horrorem] honorem N' 91 templum] om. W 92 effuderat] 9 nec] neque I IO baptismum] om. C IO non] nisi W 14 fuerint] fuerunt N' effuderitN'W 94 Augustinus]i. m. man. corr. A 95 post ... potest] non potest post 15 erant] erat E 16 idcirco]autem(?) addo sed dei. A 16 prohibitionis] probationis baptismum BCDEHIN'W 99 quo] quibus W 00 id] illud BCDEHI 1 Sicut]in sed in prohibitionis corr. C probabile sed in. prohibitionis corr. B 16 debet] om. E addo BCDEHIN'W I si] om. D I catechumena] catechumina ABCDEHIW cate- 18 se] i. m. D 18 moderamine]moderatione CEI 18-19 non ... susceptione]om. E chumia N' 2 Nec] Neque I Neque sed in Nec corr. D 3 ex parte] om. N 5 est] 19 neque a iam] om. D 19 a iam] anima BE om. N'W 20 erat talis causa] talis esse sed in est corr. D 5 quod] quia N' 6 sacramento] prae-r?) addo sed exp. B causa erat BCDEHIN'W 20 nostra,] sequitur lac. A 22 Sic ergo ad quaestio- 6 vero] est addo N' 7 detestamur] de- sup. lin. E 7 propter] sup. lin. ai. man. B nem] Ad quaestionem ergo I 23 homicida ante] inv. BCDEHIN'W 25 non'] om. ABDEHN'W sup. lin. I sup. lin. ai. man. C 25 aliquem] aliquam B 28 Per] iam addo W 29 inI] om. BCDEHIN'W 29 primo] om. N'W 30 dicendum quod] 91-92 Cr. I Par. XXII, 8 93 Cf. supra, p. 193, 72-80. 94-97 AUGUST., bono De coniugali, c. 18,n. 21 (CSEL 41,214; PL 40,387); GRATlANUS, Decretum, I, dist. XXVI, C. om. A 30-31 dicendum ... baptismo] i. m. ai. man. B 30 virtute] parte I 32 ho- 2 (ed. A. FRIEDBERG, 95; PL ]87, ]49B). I, 97-99 GRATlANUS, Decretum, una cum micida]et addo D Glossis, I, dist. XXVI, C. 2 (ed. Venetiis 1584,p. 167b). I AUGUST., bono coniugali, De C. 18, n. 21 (CSEL 41,214; PL 40,387); GRATlANUS, Decretum, I, dist. XXVI, C. 2 (ed. 15 Cr. supra, p. ·194, 3-(195,)9. 21 Ibid. 29 Cr. supra, p. 193, 72-(195,) 21. A. FRIEDRERG,95; PL 187, 149B). I, 29 Cf. supra, p. 187, 11-12. 31 Cf. supra, p. 193,72-80. 196 QUODLIBET Vl QUAESTIO 21 197 ante baptismum irregularis manet post baptismum, sicut et bigamus, et I Contra. Poena sensus non debetur nisi culpae actuali. Cum ergo Bad.241'o non posset plus promoveri quam bigamus, quemadmodum diximus in 15 decedens in solo originali nullum habet actuale, nullam ergo debet determinando contra quosdam canonistas, qui virtute sacramenti baptis- 35 habere poenam sensus. mi ponunt aboleri legem statuti ecclesiae et poenam eius, quod non plus potest quam potest abolere legem copulae matrimonii praecedentem < SOLUTIO> baptismum, neque consequentia I ex ea, ut dicit AMBROSIUS e officiis D I Ad solutionem huius quaestionis et ad maiorem declarationem eorum Zucc. 365,b et habetur XXVI' dist", cap.o «Una tantum». Bene tamen removetur quae supra determinata sunt in quaestione de originali iustitia, oportet poena in baptismo virtute statuti, I et ob favorem et reverentiam 40 20 redire ad quaedam supra determinat a circa iustitiam originalem, quae baptismi, sicut dictum est. sola credenda est privari per peccatum originale, et per hoc pri vatum Ad secundum de L' dist.e, cap.o «Si quis», patet quid sentiendum est ex praedictis. debitorem illius esse, et ideo reum teneri pro eius amissione remanente sola voluntatis natura, dicente ANSELMO, e casu diaboli, cap.o 15°, D quaerente «an remanet aliquid aliud cum ipsa voluntate, quam quod prius 25 con-Isiderabamus ante additamentum iustitiae?»; et statim respondet E 176'b QUAESTIO 21 dicens, «quoniam nihil aliud est additum quam iustitia, separata iustitia UTRUMPARVULUSDECEDENS NONBAPTIZATUS HABEAT nihil aliud est certum remanere quam quod erat prius, nisi quia debitricem POENAM DAMNI ANTUM, T ANETIAMPOENAMSENSUS fecit eum accepta iustitia». Est igitur in voluntate iusta duo considerare: Bad.241'N Circa secundum arguitur quod decedens in peccato originali patietur et essentiam voluntatis, quasi aliquid subiective subratum; et ipsam Zucc. 365" poenam sensus, quoniam poena I damni minor poena est, qua non potest 30 iustitiam, quasi aliquid eidem inhaerens, dicente ANSELMOin fine B 178ra esse minor, et illam pateretur decedens in puris naturalibus absque cap. i 14i : I «Putas aliquid esse additum voluntati, temperans·illam, ne plus Zucc. 365" H 222" peccato originali, quia sine gratia non posset recipere gloriam, et existens velit quam velle oportet et expedit? I Nullus intelligens nihil esse hoc 1 123'· absque gratia et gloria necesse habet pati poenam damni, quia carere putabit. Hoc ergo non aliud est quam iustitia, qua deperdita nihil aliud succedit in voluntate quam iniustitia», et ideo, ut dicit cap.o 7,0: «Iniusti- oportet eum visione divina, ad quam naturaliter ordinatus erat. Qui 35 tiam nihil aliud esse asserimus quam privationem iustitiae». N' 159'b tamen I minorem poenam debet habere quam ille qui decedit cum IO originali, et ille maiorem. Quare, cum poena damni nulla est maior quam illa quae est sensus, quia in ipso damno eo quod pura carentia est, non ABCDEHIN'W est accipere magis et minus, ergo etc. 15 nullum] non N'W 15 habet] ullum addo N'W 16 poenam] om. B 19 supra ABCDEHIN'W determinata sunt] sunt determinata supra BCDEHIN'W 20 supra] ibidem BCDEHI ibi W ibi sed exp. et ibidem i. m. N' 20 iustitiam] om. E 20 originalem] originale D 23 De] Cum B 23 15°] 11° H 24 quaerente] scilicet (?)add. sup.lin. ai. man.(?) A 33 baptismum'] et addo B 33 et2] sup. lin. A 35 contra] circa E 35-36 bap- 24 ipsa] illa E 27 nihil] vel N' 27 certum] circum N' 27 debitricem] scr. sed in tismi] om. D 36 et] om. H 36 poenam eius] ponamus W 36-37 plus potest] debitorem mut. D lac. E 28 eum] eam W 28 in] om. E 28 iusta] ista CIW inv. N'W 37 matrimonii] om. E 38 baptismum] baptismi E 38 consequenti a] 29 subiective] sub me N'W 29 et2] ad addo W 31 ne] non H 32 velle] debet onera D anima N' ex addo W 39 habetur] habitur D 39 tamen] cum D 40 et'] addo sed exp. W 32 intelligens] intellectus sed in intelligens corr. A intellectus N'W om. D 42 V] L" CDEHIN'W 2-3 Utrum ... sensus (cf. supra, p. 186, 7-9) 33-34 qua ... iniustitia] om. (ham.) W 33 deperdita] deparata(1) H 34 iniustitia] 4 peccato] puro ABCDEHI 5 poena est] inv. BCDEHIN'W 7 recipere] gratiam iustitia DEHI 34 ideo] om. N'W 34-35 Iniustitiam] Iustitiam BEN' Iustitiam sed addo sed exp. W 9 oportet eum] inv. BCDEHIN' IO tamen] cum E IO ille] illa in Iniustitiam corr. D Iustitiam eI in- addo i. m. C sed in ille corr. B 13 accipere] accipe E 13 magis] maius N'W 3~-39 AMBROS.,De officiis ministrorum, I, C. 50 (PL 16, 97A); ORATtANUS,Decretum, I, 19 cr. supra, p. 127, 1-(139,)93. 20 Cf. sI/pro, p. 135,5-15. 24-28 ANSELMUS,De d,s!. XXVI, C. 4 (ed. A. FRIEDBERG,I, 97; PL 187, 152A-B). 41 Cf. supra, p. 193,72- casu diaboli, (ed. F.S. SCHMITT, (c. 16,) p. 259, 26-260, 1; PL 158, (15,) 347C). 31, 80. 42 ORATIANUS,Decretum, I, dis!. L, C. 8 (ed. A. FRIEDBERG,1,179-180; PL 187, 34 {bid., (ed. F.S. SCIIMITT, (c. 15-16,) p. 259, 7-10, 260, 31-32; PL 158, (c. 15,) 347B. 257C-258A); er. supra, p. 187, 14-15. 348B). 34-35 {bid., e. 9 (ed. F.S. SCHMITT,p. 246, 25-26; PL 158, 337B). 198 QUODLIBET VI QUAESTIO 21 199 Ut autem dictum est in praenotata quaestione, istam iustitiam uno quam poena sensus -, poenam ergo sensus oporteret ponere istum pati, modo possumus intelligere praecise ipsam naturalem animae rectitu- et non illum, si peccatum originale praecise consisteret in carentia illius dinem, in qua naturaliter absque omni dono quod sit ei infusum, creata 65 iustitiae. est, ita quod, si sit accidens essentiae, est tamen accidens naturale, Cum ergo isti non potest deberi poena sensus, non possumus in ista C 18!" quemadmodum rectitudo accidit lineae, alio modo possumus intelligere I 40 carentia praecisa ponere originalem iniustitiam sive originale peccatum, A 181vb praecise illam iustitiam esse aliquod donum gratuitum, I quod est quare neque iustitiam originalem in praecisa iustitia illa. accidens supernaturale animae infusum, tertio vero modo possumus Si vero intelligamus illam iustitiam originalem primo modo, scilicet intelligere istam iustitiam utrumque istorum simu\. 70 ipsam naturalem rectitudinem, et iniustitiam ei oppositam privationem Si intelligeremus illam iustitiam secundo modo, scilicet esse ipsum illius iustitiae, tunc ista iustitiae carentia esset destitutio animae a sua donum infusum et iniustitiam eius pri vationem, tunc ista iustitiae 45 naturali rectitudine, et esset in isto aliquid privatum quod manet in illo, carentia nihil aliud esset quam restitutio animae in sua sola et pura et cum hoc habet reatum, quia debitor est illius iustitiae amissae. naturalia in naturali sua rectitudine persistentia. Nec esset aliquid plus Et sic appellando istam carentiam cum reatu originalem iniustitiam aut minus in isto sic decedente, privata ab ipso illa iustitia, quam in illo 75 sive originale peccatum, dicendum est ad quaestionem quod iste nullam Bad. 241 vP qui factus est decedens in puris naturalibus, I si tamen possibile est quod poenam sensus sentit plus quam ille, sed poenam damni tantum, quae aliquis talis possit sine omni peccato decedere sive mori, de quo tactum 50 consistit in respectu ad intra in carenti a illius rectitudinis et obliquatione B 178'b H 222vb est supra, absque eo quod numquam habuit talem I iustitiam qualis ab contraria facta in voluntate, quae est in voluntate non natura, sed W I96v8 illo privata I est. Nec restat in aliquo, nisi quod ille debitor est iustitiae malitia. Ex qua sequitur poena I secunda, scilicet excaecatio seu obnu- E 176v8 quam acciperat et amisit, iste vero non, quia numquam eam acceperat et 80 bilatio in ratione secundum proportionem illius infectionis I per malitiam N' 159v8 ideo nec amisit. in voluntate: sic enim naturaliter connexa sunt voluntas et ratio, ut Quare, si originale peccatum diceremus originalem iniustitiam, quae 55 omnis malitia voluntatis ponat obnubilationem sibi proportionalem in consistit in carentia dictae iustitiae cum debito habendi eam sive cum ratione. Ex quo sequitur tertia poena, scilicet carentia visionis non solum reatu de non habendo eam, non video quod aliquam poenam damni iste divinae essentiae, quae sine gratia et gloria non est tam poena ex culpa, patiatur quam non patitur ille, quoniam quantum ad carentiam divinae 85 quam defectus ex naturae impotentia, quam patitur etiam ille qui decedit visionis aequales sunt, quantum vero ad notitiam rerum naturalium absque originali culpa, sed etiam visionis atque limpidae cognitionis similiter aequales sunt, eo quod ambo naturam habent aequaliter 60 eorum, quae circa creaturas et de Deo ex creaturis naturaliter posset D 153" integram. Si ergo iste decedens I poenam aliquam aliam patiatur quam cognoscere, et hoc impediente rationis obscuratione quae non est in iBam naturalem quam naturaliter patitur alter - et non potest esse alia altero, propter quod limpidius cognoscet omnia naturaliter cognoscenda 90 quam iste. ABCDEHIN'W Si vero intelligamus illam iustitiam donum supernaturale cum ipsa 36 praenotata] praenominata BCDEHIN'W 36 uno] om. N' 38 sit] sicut I ABCDEHIN'W 38 infusum] sive addo E creata est] i. m. man corr. A 38-39 39 si] om. C 39 est tamen] inv. N' 44 Si] Sed E Sed sed in Si corr. C 45 et] om. E 45 ista] sibi ubi 65 iustitiae] om. E 66 ista] illa N'W 67 iniustitiam] iustitiam W iustitiam sed in- sed exp. eI ista i. m. D ubi N'W 48 decedente] descendente D 49-51 si ... supra] addo i. m. ai. man. C 68 neque] nec I 70 ei] eius W 70 privationem] eius addo i. m. sup. man. corr. A 50 possit] posset N'W 51 numquam habuit] antequam sed exp. W 71 ista] isti H 71 esset] esse E 72 isto] illo N'W 72 in2] om. C habet H 51 qualis] est addo W 52 illo] eo N'W 52 privata est] privatione H 73 cum] eis N' 75 dicendum ... quaestionem] ad quaestionem est dicendum I 52 est] om. N' 53 iste] ille W 53 quia] oportet N' 53 numquam eam] inv. N'W 75 iste] ille W 77 obliquatione] obligatione sed il! obliquatione corr. I 79 qua] 55 diceremus] dicimus D 55 iniustitiam] iustitiam E 57 iste] sup. lin. W quo H 79 excaecati o] execatio(?) I 84 quae] quam ABCDEHI 85 naturae] 58 non] ut BDEHIN'W ut sed vel non addo i. m. ai. man. C 58 patitur] patiatur W natura BCDEHIN'W 85 quam2] quem N'W 85 etiam ille] inv. BCDEHIN'W 58 quantum] quam H 58-59 quantum ... sunt] om (ham.) B 61 aliam] i. m. man. 85 decedit] etiam a addo sed exp. W 86 limpidae] li- lac. -dae H lac. E 86 cogni- corr. A aliquam B 61 aliam patiatur] inv. CH tionis] cognotionis(?} C 87 creaturas] lac. H 87 et] om. E sup. lin. D 87 et de Deo] ser. in lac. ai. man. C 87 ex] om. D 87-88 posset cognoscere] inv. 36 Cr. supra, p. 134, 86-(1 35,} 4. 50-51 Cf. supra, p. 131, 10-(132,) 26. BCDEHIN'W 91 rectitudine] rectitudinem sed in rectitudine corr. B 200 QUODLIBET VI QUAESTIO 21 201 naturali rectitudine, et per consequens InIustitiam ei oppositam priva- consequitur aliquid poenale in aliquo quod non habet proprie rationem tionem utriusque, tunc ista iustitiae carentia esset destitutio animae a sua poenae, quemadmodum mors et alii defectus poenales inveniuntur in Zucc. 366" Bad. 242'P rectitudine naturali et gratuita, simul et reatus iustitiae dU-lplicis seu brutis, videtur quod I saltem talis poena [ ex parte animae potest poni I 123'b duplicis rectitudinis amissae, ut hoc totum appelletur originale peccatum 95 esse in istis [ per hunc modum, videlicet quod naturali sua cognitione D 153'b Bad. 242rQ Zucc. 365vb sive iniustitia. I Tunc dicendum est I ad quaestionem quod iste adhuc 20 perfecti omnibus quae sciri possunt, ab homine ex naturalibus perci- B 178" ampliorem poenam I damni sentit, primo illius doni carentiam, secundo perent naturam suam esse ordinatam ad aliquam ulteriorem perfectio- C 181,b carentiam naturalis rectitudinis, [ et obli-[quationis ei oppositae et etiam nem, tam secul1dum intellectum quam secundum voluntatem, qua H 223" maioris reatus, quam si originalis iustitia intelligatur solummodo rectitu- percepta voluntas illam appeteret, sed cum illam numquam attingeret, do naturalis. Quanto enim pluris est debitor et maiorem reatum habet ex 00 talis appetitus non posset esse sine tristitia et dolore, sive poena sensus duplicis rectitudinis amissione quam deberet habere, tanto magis punitur 25 spiritualis. quoad se in maiori obliquatione, et ex hoc ulterius magis punitur in Propter hoc intelligendum quod perfectus dicto modo notitia omnium maiori rationis obnubilatione, et per consequens in minus limpide rerum naturalium et amore illi proportionato ex puri s naturalibus, posset habendo n'aturaliter scibilium I cognitionem. scire quod ad ulteriorem perfectionem non posset attingere per pura Ut si ponamus tres parvulos decedentes hoc modo: unum in puris naturalia. Circa huiusmodi ergo ulteriorem perfectionem se haberet naturalibus non obliquatis, alterum obliquatum a carenti a naturalis 30 altero trium modorum. rectitudinis solum, et tertium obliquatum pro reatu carentiae utriusque I Aut enim crederet se nullo modo ad aliquam perfectionem ulteriorem Bad. 242'R rectitudinis, nullus istorum haberet poenam sensus, sed primus haberet posse vel potuisse pertingere, et hoc esset error; quod non est ponere in A 182" solummodo damnum naturale, secundus et tertius haberent I cum hoc natura nisi per peccatum depravata, nec poni debet in talibus de quibus poenam damni vitiosi, sed secundus haberet ipsum simplex tantum ex IO est sermo. vulneratione in naturalibus, tertius vero haberet ipsum duplex, scilicet ex 35 Aut crederet se ad ulteriorem perfectionem posse attingere, sed non vulneratione in naturalibus et spoliatione in gratis dato. Poenam vero nisi alterius adiutorio, licet nesciret cuius adiutorio, aut quomodo ad sensus, ut dictum est, nullus istorum haberet, quoniam poena sensus illam perfectionem ulteriorem posset perve-[nire, quam necessario appe- proprie consequitur ex defectu naturae, videlicet ex peccato proprio teret, et cum ad illam numquam perveniret, ut dictum est, talis appetitus actuali, quale nullum ponitur in istis. Sed, cum ex imperfectione naturae 15 sine dolore vel tristitia non esset, et sic poenam secundum hoc sentiret. 40 Sed huiusmodi dolor proprie non debet dici poena, sed natura eo quod ABCDEHIN'W ex imperfectione naturae procedit, quemadmodum mors, si consecuta fuisset aliquem existentem in puri s naturalibus absque omni peccato 93 iustitiae carentia] inv. BDN'W 94 simul] similiter N'W 94 iustitiae] iter. D 94 seu] om. N' 94-95 seu duplicis] om. W 95 appelletur] appelleretur E 96 si- ABCDEHlN'W ve] om. B 96 Tunc ... quaestionem] Ad quaestionem tunc dicendum est tunc dicendum est I 96 iste] ille W 97 illius] istius CEHI 97 doni] boni CEHI 97 caren- tiam] carentia W 98 obliquationis] obligationis sed in obliquationis corr. I 99 rea- 16 consequitur aliquid] inv. C 16 habet] sup. iiII. ai. mali. D 16 proprie] om. B tus] i. m. man. corr. A 00 maiorem] maior E 00 reatum habet] illv. BCDHIN'W 16 proprie rationem] illv. N'W 18 videtur ... saltem] i. m. man. corr. A 18 talis] 00 habet] om. E I tanto magis] om. B 3 minus] unus B 6 non ... alterum] autem addo sed exp. A 18 talis poena] inv. CEHI 18 animael non·add. sed exp. A om. E 6 obliquatum] obligatum I 8 primus] istorum addo sed exp. W IO poe- 18 poni] om. E 19 istis] non addo sed exp. A 19 naturali] natura a N'W 21- nam] om. B II vitiosi] .visionis N'W IO secundus] sensus W IO ipsum] 22 perciperent] percipet D participent CEHI 24 esse] om. CEHI 23 iIlam2] illa D om. N'W 12-(p. 202,)56 Poenam ... sciendi] i. m. in! mali. corr. A 14 consequitur] 23 attingeret] attinget H 27 et] om. EHI sup. lin. C 27 proportionato] proposito I ser. sed vel non i. m. ai. mali. C 15 quale] om. E lac. H i. m. C sup. iiII. I 15 nullum] 28-29 non ... perfectionem] om. (ham.) C 28 pura] plura B 29 huiusmodi] huius I modo W 15 in] ipsis addo sed exp. D 15 cum] sup.lill. man. corr. A 15 ex] om. 30 altero] altera N' alter W 30 trium] utrum W 33 nec] natura EI 33 de] B 15 im perfectione] perfectione BEHIN'W perfectione sed iII imperfectione corr. ai. om. W 36 quomodo] quo N' 37 posset] attingere addo sed. exp. A 41 naturae] mali. D perfectione sed vel im- i. m. ai. mali. C om. C 42 existentem] om. W 13 Cf. supra, lin. 8. 38 Cr. supra, lin. 23-25. 202 QUODLIBET Vl QUAESTIO22 203 Zucc. 366'b prae-Icedenti, potius diceretur naturae defectus quam poena, quia seque- QUAESTIO 22 B l78vb retur I ex naturae imperfectione, non ex defectu sive debito culpae. Aut neutrum illorum crederet, sed staret sub quadam indifferentia 45 UTRUM COMMUTATIOAMPSORIA L1CITA C SIT respectu utriusque, ut pote contentus sua perfectione quam secundum I Sequuntur pertinentia ad hominis possessionem. Quorum unum Zucc. 366 V8 statum illum haberet, et sciens immutabilitatem illius sui status secun- pertinebat ad commutationem, quaedam vero ad donationem, alia vero dum gra-Idum illius perfectionis, quemadmodum beati et damnati 5 ad restitutionem. Primum erat, utrum commutatio campsoria sit Iicita. cognoscunt immutabilitatem suorum statu um, nec crederet se ordinatum Et arguitur quod non, quia dicit PHlLOSOPHUS I° Politicae in quod est N' 159vb ad ulteriorem perfectionem, I nec etiam contrarium. Et secundum istum 50 «iuste vituperata». Non autem vituperatur iuste commutatio, nisi sit modum planum est quod nullam poenam sensus sentiret, quoniam, si iIIicita. secundum istum modum haberet aliquem appetitum ad ulteriorem Item. Pecunia medium est in commutationibus, et non terminus. perfectionem, iste appetitus non esset nisi in natura, in tali autem non est IO Facere autem medium commutationum esse terminum ad maius lucrum tristitia sive poena: media enim via videtur magis congrua conditioni est usura, quae est omnino iIIicita. Ergo etc. humanae naturae, secundum quod de hoc sermonem fecimus in quadam 55 Contra. Tunc esset ab ecclesia prohibita. Et non est ita. Ergo etc. W 197" quaestione I de appetitu sciendi. < SOLUTIO> < AD ARGUMENTUM> I Dicendum ad hoc quod aequitas iuris naturalis quoad praecepta et Bad. 242'T Bad. 242's I Per quod patet ad argumentum soIvendum, dicendo quod ille qui 15 prohibita secundae tabulae, quae sunt erga proximum, consistit in his decedit sine originali, debet habere minorem poenam, quae tamen non duabus regulis; «quod tibi vis fieri, hoc facias alii», in quo continentur C 181va est proprie poena I illi, sed natura. Sed tamen illa non est sensus, immo 60 universa praecepta, «Quod tibi non vis fieri, ne feceris alii», in quo damni, non in visione Dei, sed in notitia naturali, in qua, ut dictum est, continentur universa prohibita, et hoc quoad omnem statum, gloriae accipere est magis et minus ex parte carentiae, sicut ex parte notitae. Et scilicet, innocentiae et gratiae. Sed aliter observanda, et modo perfectiori cum assumitur quod «non est maior poena damni quam poena sensus», 20 atque sublimiori, in statu gloriae quam I in statu innocentiae, et in statu D 153 v8 verum est sumendo poenam damni universaliter et in genere, maior innocentiae quam in statu gratiae, et hoc specialiter quoad bonorum tamen quam haec poena damni in particulari bene potest esse alia poena 65 communionem. damni, non sensus. In statu enim gloriae est tantum unius boni increati communio, quod communiter omnium bonorum una est omnium communis hereditas et 25 possessio, quia summa I omnium bonorum est, et ideo tota singulorum Zucc. 366vb ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 43-44 sequeretur]consequeretur sed con- exp. C 48 gradum] gradus CEHI 48 il- lius perfectionis] inv. I 49 immutabilitatem] sui status addo C 49 ordinatum] ordinatam sed in ordinatum corr. B 50 nec]neque I 50 etiam]in CEH 51 mo- 2 Utrum ... licita] (er. infra, lin. 5) 3 possessione]passionem CEN'W 4 vero'] dum] iter. W 52-56 appetitum ... sciendi]marginalia abscisa sunt. A 53 perfectio- ut N' 5 campsoria]campsaria C (Cf. A. BLAISE, Lexiconlatinitatis , p. 132.) 6 in] nem] perfectoremD 53 iste] ille BDN'W 53 in'] ut CEI 58 enim] om. CEHI om. COI 7 vituperata] vitupata(?) B vituperatam E II usura] con! W 14 Di- 54 videtur] om. N'W 54 conditioni] conditionem N'W 58 Per] Propter CEHI cendum ad hoc] Ad hoc dicendum I 15 sunt] facti CEHI 15 consistit] consis- 58 quod'] hoc BEN'W 58 dicendo] dicendum N' 59 decedit] descedit(?) W tunt N'W 16 facias]fac I 17 ne] nec W 18 omnem]communemW 19 sci- 60 sed natura] i. m. man. corr. A 60 sed] magis addo BCDEHIN'W 60 immo] licet] seu(?) B 19 Sed] Et B 19 aliter] alter W 19 observanda] observando sed C 62 magiset]magnorum EHI 62 et] sup. lin. C 62 Et] om. N' 63 est] CEHI 20 sublimiori] con! W 20 innocentiae ... statu] i. m. D 20-21 et ... in addo BEN'W 65 tamen] est addo N'W 65 bene] unde CH 65 poena] a addo innocentiae] om. (ham.) BI 21 bonorum] beatorum BCDEHIN'W 24 communis] W om. N'W 58 cr. supra, p.'196,4-13. 61 Cf. supra, p. 20I, 26-56. 63 Cr. supra, p. 196, 11-12. 7 Cr. ARIST., olit., I, C. P IO (TransI. Moerb.. ed. R. SUSEMIHL, 438; 1258a38-1258b8). p. 204 QUODLIBET VI QUAESTIO22 205 Bad. 242vT est et singularis omnium, quam quilibet illorum alteri I adesse vult sicut isto ergo statu gratiae expedit ut sint quantum ad statum communem sibi, nec ab illo separari sicut nec a se ipso, secundum proportionem civitatum, hereditates proprietariae et possessiones fructuum, ita tamen tamen et gradus donorum atque meritorum. quod, si alius ex eis aliquid indigeret ad usum, quantum ei opus esset, Qualis communicatio non potest esse in aliquo bono alio, scilicet libere possessor concedere deberet absque omni commutatione et reddi- creato: bonum enim creatum unum et idem etsi plurium sit, potest esse 30 55 tione rei eiusdem et cuiuscumque alterius, I si vellet quod esset pietas et c 18Jvb B 179" communis hereditas, I non tamen possessionis utilitas, quia quod ponitur misericordia, vel si hoc nollet, cum pactione restituendi in futuro rem in usum unius, frequenter non simul potest poni in usum alterius. Sed eandem in se vel.in aequivalenti pro voluntate restituentis, vel statim per talis boni communio sublimior et perfectior fuisset in statu innocentiae, commutationem pro voluntate utriusque. Hoc enim secundum iudicium quam post lapsum possit esse in statu gratiae, quoniam in statu rectae rationis quilibet homo velle fieri sibi debuit secundum communem H 223v• innocentiae bonorum omnium temporalium fuisset omnium una I com- 35 60 cursum, et ideo hoc idem debuit alteri facere et sibi velle non denegari, E 177" munis hereditaria proprietas. Quia tamen quod in usum I secessit unius, propter quod nec denegare alteri debuit. Intellige, dum tamen I pro A l82,b non simul cedere potuit semper in usum cuiuscumque alterius, idcirco tempore I et loco ad necessarium usum eo non indiguit; vel tantum vel N' 160" fuisset distincta possessionis utilitas, ut singuli ad hoc apti singulos agros magis. coluissent, et fructus ex illis collegissent, et ad usum suum custodissent, Et est hoc stricta iustitia, ut scilicet inter datum et receptum sit ita tamen quod, si alius usu eorum indiguisset, quantum ei opus fuisset, 40 65 summa aequalitas in omni mutuatione, sive per accommodationem in libere assumere potuisset absque omni commutatione et redditione nihilo recipiendo ultra accommodatum, aut in se aut in suo valore, sive eiusdem et in valore cuiuscumque alterius rei: hoc enim quilibet homo per commutationem emptionis et venditionis aut cuiuscumque alterius pro statu illo secundum rectam rationem sibi fieri voluisset, et in hoc generis contractus, ut omnino sit aequalitas dati et recepti, et sic contradictionem aliquam sibi fieri noluisset. impleatur illud Evangelii: «mutuum date, nihil inde sperantes». Et dicit In statu vero gratiae post lapsum non fuisset expediens ut bonorum 45 70 notabi]iter «nihil inde». Potest enim sperare aliquid amplius ex grati- Zucc. 367" omnium temporalium fuisset una communis hereditaria possessio et tudine et curialitate et mutua caritate, qua naturaliter obligatur recipiens I 123v• communis I usus fructuum libere I et absque omni commut-Iatione, illi a quo recepit, licet non ex hoc quod mutuavit, ut pro ipso mutuo W 197'b secundum quod probat PHlLOSOPHUSin Politicis quod «melior est aliquid speret, quasi quantum ad suam intentionem in mutuando dispositio civitatis quod bona sint proprietaria» quam quod essent pactum I fecisset, ita quod non mutuasset nisi amplius aliquid recipere B J79'b communia, et alias in quadam quaestione hoc idem declaravimus. In 50 ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 51 ad] om. N' 51 statum] cum N' 53 ex] ite/'. E 54-55 redditione] recon- ditione E 55 rei] om. EH[ sub lin. ai. man. C 56 nollet]velletCEHI 56 pactione] 26 alteri] sibi addo sed exp. A 26 alteri adesse] inv. N'W 26 sicut] om. W pastione(?) sed in pactione corI'. ai. man. B conf. [ 57 aequivalenti] equalem H 27 nec2] neque [ 29 esse in aliquo] in aliquo esse N' 29 alio] aliud N' om. B 57 restituentis]om. CEHI 59 velle]i. m. man. cor/'. A 59 fieri sibi] inv. N' 59- 30 idem]id N' 30 sit potest] inv. N'W 31 ponitur] om. E 32 simul]non addo 60 communem cursum] inv. BCDEHI 60 velle] i. m. man. corr. A 60 denegari] EHI non addo sed exp. C 33 fuisset]i/er. E 34 quoniam] quantum N' 35 om- denegare W 61 denegare] derogare EI 61 Intellige] Intelligere E 62 ad] ali- nium2] non addo N' 36 hereditaria] hereditas E hereditas sed in hereditaria corr. C quid E 62-63 vel tantum vel magis] i. m. sup. man. corI'. A 64 inter] om. [ 36 secessit]cessitCEHI cessit sed fe- addo i. m. B 37 usum] unum sed in usum corr. C 65 summa] simul sed exp. et summa i. m. ai. man. C 65 mutuatione] mutatione DI 38 agros] agitos sed in agros corr. D 39 fructus] fractus E 39 et ... custodissent] 65 accommodationem]et addo E 67 commutationem]atque addo C 67 emptionis] om. (hom.) H 39 usumsuum] inv. CEI 41 libere]potius addo sed exp. B 41 po- campsionis sed vel emptionis addo i. m. ai. man. C 68 omnino sit] inv. CEH[ tuisset] sed addo N'W 41 omni] om. N' 42 et] sup. lin. A vel BCDEHIN'W 69 Evangelii]lac. AEH in lac. ai. man. C 69 mutuum] mututum sed dei. e/ mutuum i. 42 in valore] i. m. man. corr. A 43 illo] suo N'W 44 contradictionem aliquam] m. ai. man. D 69 nihil] i. m. H 69 inde] recipi addo EH 70 nihil] i. m. B contradictionali quam N' 44 noluisset]voluisset BHI 46 hereditaria] hereditas C 71 obligatur] i. m. ai. man. D 74 pactum fecisset]inv. CEHI 74 non mutuasset] 50 quaestione]de Quolibet addo BCDEHIN'W 50 hoc] hic D 50 In] om. E inv. HI mutuasset non sed signis inve/'sionis inv. C 74 nisil om. HI i. m. C non E 74 amplius aliquid] inv. N'W 74 recipere]reciperere(?)D 48-48 Cr. [D., op. cit., II, C. 5 (TransI. Moerb., ed. F. SUSEMIHL, 75, 67; 1263a 38- p. 40). 50 Cf. HENR.DE GAND.,Quodl. IV, q. 20 (ed. 1515,r. 134vX; ed. 1613, I, f. 69-70 Cf. Luc. VI, 35. 197vA-198rA). 206 QUODLIBET VI QUAESTIO 22 207 sperasset ob mutuatum. Ita quod in quocumque genere commutationis 75 commutando scilicet numisma pro numismate, quod est elementum, hoc aut mutui ex dato amplius speratur, et maxime si accipitur, cupiditas est et est principium et finis, commutationis talis, quae, ut dicit PHILOSOPHUS, peccatum iniustitiae contra aequitatem naturalis I iustitiae, qua quisque «iuste vituperata est». tenetur alteri facere quod secundum iudicium rectae rationis sibi vult I Ad cuius intellectum sciendum quod in rebus naturalibus, quae in Bad. 242vX fieri, et alteri non facere quod sibi non vult fieri. 5 commutativa naturali inter se debent commutari, duo est considerare, I De ista autem humana I commutatione rerum temporalium quae 80 scilicet rei substantiam et eius valorem, non in gradu et natura rei sed cadunt in usu hominum pro tempore gratiae quod nunc currit, sciendum ad usum hominum, quemadmodum, licet in natura et essentia rei plus quod secundum PHlLOSOPHUM VO Ethicorum in et in IO Politicae, valet morbidus equus quam robustus asinus, ad usum tamen plus valet «quaedam est commutatio secundum naturam, quaedam secundum ra- robustus asinus quam morbidus equus. Cum igitur in commutatione vult tionem». IO aliquis dare vel accipere rem pro re vel pro pecunia, non tam debet inspici Quarum prima est ipsarum rerum inter se, secundum quod homines H5 ad rei vel rerum substantiam quantum ad valorem: aliter enim aequitas habent eis opus, et non ad amplius, secundum quod homines vinum et non observaretur. Ut, si tres oves commutari deberent cum tribus triticum dantes sunt et accipientes et aliorum talium unumquodque. Et gallinis, pretium utriusque debet considerari: plus enim valent haec Bad. 243'x non est haec commutativa campsoria neque pars pecunia tivae. quam illae, et non esset I aequa commutatio dando has pro illis. I Pretio C 182ra Sed quia hominibus a longinquo adducuntur saepius ea quibus 15 autem aestimato ut haec valeant in tanto plus quam illae, cum non posset indigent, ubi nimis sumptuosum et laboriosum est mittere res suas quas <)0 superexcrescens abscindi et sine hoc non posset fieri aequa commutatio, habent, similiter quia res non frequenter ex se veniunt ad aequalitatem in ideo a substantia rerum venalium separatus est valor sive pretium, et commutatione, quia plus valet dolium vini quam raseria bladi, et non factus est nummus, non solum propter iam dictam causam, sed ut esset debet fieri, ut dictum est, commutatio nisi per aequalitatem, ideo ex pretium. Ita quod, si habeat in se substantiam «in pondere et .figura», I B ) 79" necessitate I numismatis inventus est usus, quod factum est ex aliqua 20 habet tamen in quantum nummus est, cursum SUUql habens rationem materia pretiosa et utili cum debita quantitate seu pondere, cuius signum 95 pretii, non substantiae, ut per pretium minimum in nummo adaequenter est character impressus, per quem fit secunda species commutationis, pretia rerum venalium, ut recipiens oves cum gallinis addat tantum in Zucc. 367'b quae dicitur I secundum rationem. nummis, quantum excedit pretium ovium pretium gallinarum, vel det W 197" Et habet duas species, quarum una est necessaria, I quae vocatur tantum de pretio in nummis, quantum iuste debent appretiari oves, ut sit pecuniativa oeconomica, commutando scilicet res quae sunt ad usum 25 omnino aequalitas. Ita quod, si statim absque omni commutatione circa necessarIae, pro nummis, alia vero lucrativa, quae vocatur campsoria, 00 pretium ovium ratione I loci et temporis et aliarum circumstantiarum H 224" vellet oves illas revendere, plus non posset inde accipere quam dedit, ABCDEHIN'W ABCOEHIN'W 75 quocumque] quolibet BDN'W 77 iustitiae] naturalis addo sed exp. I 78 sibi] non addo sed exp. I 79 fieri ... vult] om. (lzom.) I 80 humana] om. B 81 nunc] non H 81 currit] orit(?) sed exp. er currit i. m. C 82 in'] om. BCDEHIN'W I quod] qui ABDN'W quae CEHI 2 quae] est addo H 5 com- 82 in2] om. CDEHIN'W 83 quaedam] quae cum N' quae tamen W 83-84 quae- mutativa] commutatam sed iII commutativa eo/'r. D 6 scilicet] vel CEHI 6 et 'J dam secundum rationem] i. m. C 86 ad] sup. lin. 01. man. B 87 sunt et accipientes] vel CEHI 6 et2] sup. iiII. B 7 et ... rei] rei et essent ia N'W 8-9 ad ... asinus] et accipientes sunt N'W 87 talium] taliorum B 88 commutativa] commutatam sed om. (ham.) D IO tam] tamen EHI II rei vel] om. W ) I quantum] quam in commutativa corr. D commutatio N'W 89 saepius ea] inv. CEHI 90 nimis] ABCOEHIN'W II aliter] alter W 12 tribus] pers-(?) addo sed exp. E 13 va- nimus N'W 90 et laboriosum] om. N' 92 plus] amplius BDN'W 92 vini] om. E lent] valeat B 14 aequa] et addo E 17 venalium] venialium W 18 iam] 0111. BD 92 quam] vel mensura addo N' 92 raseria] rasoria BO mensura W 92 et] 18 causam] rationem CEHI 20 in] sup. lin. B 20 est] quod EHI quod sed dei. C om. N'W 93 commutatio] commutationi N' 93 ideo] et est E 94 necessita- 20 cursum] cursus E 21 non] sub. addo B 21 per] sup. iiII. 01. mali. D 21 pre- te] numist-(?) addo D 96 character] characteri CE 96 impressus] impressum E tium minimum] illv. BCOEHI 21 minimum] nummum BCOEHI 21 pretium] om. 96 quem] ser. sed vel quam addo i. m. 01. man. C Ei. m. 01. man. D 23 quantum] quam CEHI 23 ovium] conf. sed in ovium cor/'. I 83-84 Cr. ARIST., Erh. ad Nic., V, C. 8 (TransI. Grosseteste A, ed. R.A. GAUTHIER,p. 237, 18-23; Iunt., III, f. 71E; 1133a 27-31); ID., Polit., I, C. 9 (TransI. Moerb., ed. F. SUSEMIHI., 3 ARIST., Polit., I, C. 10 (TransI. Moerb., ed. F. SUSEMIHI.,p. 43, 8; 1258b 1-2). 19 Sap. p. 16,10-17,15; 1257a 18-32). 93 Cr. supra, p. 205, 64-68. XI, 21. 208 QUODLIBET VI QUAESTIO 22 209 A 182" iuxta determinationem I quam alias in alio Quolibet exposuimus. Semper 55 enim iam appretiati sunt -, aut est facienda in loco in quo pro tempore enim naturalis aequitas dati et recepti debet observari bona fide, ut instanti vel alterum numisma vel neutrum currit. dictum est. 30 Si primo modo, aut numisma eius qui vult accipere amplius pretio Bad. 243'Y I Quare, cum nummus eo quod per se habet rationem pretii et medii in instituto, plus valet in pondere quam sit appretiatum, ut puta rex commutationibus, et non extremi nisi per accidens, ipse in quantum appretiatus est sterlingos minus iusto, nec aliter permittit ut habeant N' 160'b nummus est, determinatam I habet rationem pretii ab aestimatione et 60 cursum in terra sua, aut I non valet plus in pondere. impositione eius secundum iudicium rectae rationis, ita quod nec plus Si primo modo, dico quod usque ad iustum pretium debet mutuare nec minus possit I valere, propter quod, si quis petit ab altero commutari 35 gratis et pondus superexcrescens potest vendere in forma ponderis, non pecuniam suam pro pecunia alterius, secundum aequitatem iustitiae autem numisma tis, et sic accipere amplius quatenus sua interest, pro naturalis, nisi aliter sua interesset, deberet ei commutare aequale in pondere, et hoc, nisi hoc specialiter et publice a principe fuerit inter- pretio pro aequali et nihil excrescens superaccipere exinde. Quod si 65 dictum, vel ex natura institutionis numismatis per impressionem charac- D 154" accipiat, accipiet aliquid pro quo nihil omnino dedit, quod est I iniquitas teris de iure communi sit interdictum, quemadmodum interdicta est contra naturalem iustitiam humanae societatis, ut dictum est. Aut ergo 40 decopatio nummorum: tunc enim ista commutatio reduceretur ad illam debet mutare aequale pro aequali si aliter non interest sua, et peccaret speciem commutati vae non naturalis quam PHI-ILOSOPHUS appellat obo- Zucc. 367vb contra iustitiae naturalis aequitatem, si hoc non faceret, vel, si sua lostaticam, de qua dicit quod «rationabilissime odio habetur obolostatica, interesset ut indigeret propria pecunia, tunc posset eam non mutare sine 70 eo quod ab ipso numisma te fit acquisitio, et non super quo acquisitivus est: peccato si vellet, vel si aliquo modo alias eius interesset, posset aliquid translationis enim gratia factum est» numisma, ut scilicet in ipso solum amplius secundum iudicium rectae rationis accipere. 45 consideret ur ratio pretii ad trans-I ferendum rem venalem a venditore in C 182'b Bad. 243'z Zucc. 367va I Ad cuius intellectum I sciendum est quod, cum nummus sit medium emptorem, et non ut aliquid I ponderis abscindatur vel vendatur. H 224'b E I 77va sive regula sive pretium sive mensura in commutationibus, I hoc non est I Si secundo modo, sic nullo modo licet accipere amplius, nisi quatenus Bad. 243'A nisi in tempore et loco ubi cursum suum habet, et hoc vel ex principis 75 sua interest pro labore computandi et custodiendi numismata et cetera statuto, quemadmodum Parisius currunt ex regis edicto turonenses albi quae pertinent ad curam eius, dum tamen hoc faciat bona fide: alias et nigri et parisienses I ad eius iustam aestimationem, vel ex principis 50 autem nullo modo licet, sed est species usurae quam PHlLOSOPHUS permissione, quemadmodum Parisius currunt sterlingi. De commuta- appellat «tokos», de qua dicit PHlLOSOPHUS quod «Tokos secundum se tione ergo numisma tis pro numismate: aut est facienda in loco in quo ABCDEHIN'W pro instanti tempore ambo genera numisma tum currunt, puta si quis Parisius pro uno albo Turonense vellet habere decem Parienses - sic 54 decem] quindecem I 57 qui] ser. sed quod sup. lin. I 58 valet] videlicet sed dei. et valet i. m. ai. man. D 59 iusto] iustae IW 59 nec] neque I 59 aliter] ABCDEH[N'W om. CEHI 60 cursum] suum addo B 61 modo] om. E 61 dico] dicit E 61 ad] om. CEHI 62-73 et ... vendatur] i. m. man. corr. A 64 hoc'] haec H 29 naturalis] om. W 31 Quare] Quod B 31 per se] sup. lin. ai. man. A 35 pos- 64 hoc2] contra I lac. C om. E 64 a principe fuerit] fuerit a principe N'W 64- sit] posset W 35 petit] petat CEHI 36 aequitatem] equalitatem CEHI 37 ali- 65 interdictum] interdicta N' 65-66 vel ... interdictumJ i. m. man. corr. A 67 deco- ter] alter W 37 deberet] debet N'W 38 superaccipere] accipere CEHI 39 acci- patio] (Non inveni: cf. 'decoupage'?) cupatio sed in decupatio mut. H 67 ista] illa W piet] accipiret(?) D 41 aequale] aequali E 41 aliter] alter W 41 non] om. B 68 commutativae] commutatione E commutationis N'W 68 quam] qua CH 68- 42 si'] om. E 43 ut] om. EHI sup. lin. ai. man. C 43 mutare] ser. sed in mutuare 69 obolostaticam] obolocosticam(?) CEHI obolasticam W 69 habetur] i. m. ai. man. C mUl. W 43-44 sine ... vellet] si vellet sine peccato CEHI 44 posset] iter. I 70 eo] et HI 70 acquisitivus] acquisitus CEHI 72 venalem] venialem EHI 48 nisi] intentione addo sed exp. N' 48 ubi] ub-(?) E et sed exp. et ubi i. m. B 48 ex] 73 abscindatur] abscinditur BN'W 74 sic] om. CEHI haec addo N' 74 licet] om. N' ad B 49 albi] om. E 50 et'] om. H 51 sterlingil cr. J.F. NIERMEYER,Mediae 75 computandi] computandi(?) D 77 est] etiam H etiam sed in est corr. EI etiam sed Latinitatis Lexicon minus. Lexique latin medieval-francaisfanglais. Preficiendum curavit exp. eI est i. m. C 78 tokos] tapos sed in tokos corr. man. corr. A takos BCDEHIW C. VAN DE KlEFT, Leiden, 1976, p. 991: 'English and Scotch silver penny'. 53 curruntl cathos N' 78 quod] om. A 78 Tokos] Tapos sed in Tokos corr. man. corr. A Takos currant CH om. E BCDEHIW Takos N' I 28 Cr. HENR. DE GAND., Quodl.l. q. 40 (ed. R. MACKEN,p. 221, 51-53; ed. 15[8, r. 26vP; ed. 69-71 ARIST., Polit., I, C. IO (TransI. Moerbeke, ed. F. SUSEMIHL,p. 43, 9-11; 1258b 2- 1613, [, f.42rB-vB). 29-30 cr. supra, p. 205, 64-65. 40 Cr. supra, p. 207, 25-(208,) 6). 78-(p.2IO,)81 Ibid,. (TransI. Moerbeke, ed. F. SUSEMIHL,p. 43, 1-4; 1258b 7). 30. 210 QUODLIBET VI QUAESTIO 23 211 D 154rb facit, unde et nomen accepit, similia enim parta generantibus ipsa sunt, IO Et arguitur quod sic, quia I qui habet potestatem super maius, habet I W 198" potestatem I super minus. Papa habet potestatem super personas regum N' 160va tokos autem fit numisma ex numismate, quare et maxime praeter naturam 80 istarum pecuniarum acquisitio est». Qualiter autem differt ab usura usuali et principum, quia eos deponit, XV" , q.e 6", cap.o «Alius». et proprie dicta secundum rationem tantum, per se patet consideranti. Quae maius sunt quam res tem-Iporales suae et aliarum quae subsunt ei. I Bad. 243'B I Si vero numisma unum aut neutrum habet cursum suum ubi et quando Ergo etc. fit commutatio, ibi et tunc non habet rationem medii et pretii, sed potius 15 Item. Potest pro negotio crucis differre debita; ergo, et eadem ratione extremi et rei appretiandae, et potest licite vendi iusto pretio, et ille qui 85 potest ea condonare, et similiter alia eorum bona alienare. emit, potest industria sua deferre ad locum ubi habet cursum, et pro Contra. Dignitates principum et ecclesiae sunt distinctae, quare una ampliori pretio in usum ponere. non debet se intromittere de rebus alterius. Sicut ergo principes non possunt disponere I de bonis ecclesiarum, nec praelati de bonis tempo- B 180" < AD ARGUMENTA> 20 ralibus laicorum, quae pertinent ad dispositionem principum. Per dicta patent obiecta primae partis. < SOLUTIO> Ad argumentum in contrarium quod «campsoria non est prohibita», 90 dicendum secundum dicta quod falsum est, quia secundum quod est I Hic oportet scire quod in hierarchia creaturarum sub Deo, quae ibi Bad. 24Yc il\icita, reducitur ad usuram, et ideo prohibita est in eo quod prohibetur incipit ubi hierarchia divina terminatur, secundum quod habitum est in usura. supra determinatis, duplex est ordo: unus secundum quod creaturae 25 habent exitum a Deo, alius secundum quod revertuntur et reducuntur in Ipsum. QUAESTIO 23 Primus ordo consistit in puri s naturalibus, hoc est in eis quae pertinent ad essentias creaturarum, secundum quem ordinem hierarchicum habent UTRUMPAPAPOSSIT LICUI ROUTILITATE A P ECCLESIAE secundum gradus dignitatis naturae species singularum creaturarum, ita CONCEDERE DECIMAS DEBONIS LAICORUM, ETEOS 30 quod non sunt aliquae duae species per aequidistantiam se habentes ad ADEARUM SOLUTIONEM COMPELLERE primum. pt hoc manifestum est in angelis, qui forte non distinguuntur Bad.243vB Sequuntur pertinentia ad donationem bonorum alienorum. Et erat secundum species per aliquas differentias I sub communi genere, sicut I 124" Zucc. 368'" unicum de donatione, scilicet bonorum alienorum existentium in posses- corporalia, sed solummodo penes gradus dignitatis naturarum. Quod sione et dominio alterius quam donantis: utrum papa possit alicui pro etiam manifestum est in omnibus quae distinguuntur per genus et H 224va utilitate ecclesiae concedere decimas de bonis laicorum, et eos ad earum 35 differentiam, sive sint angeli sive aliae I creaturae, per hoc quod I dicit Zucc. 368rb solutionem compellere. PHiLOSOPHUS XO Metaphysicae: in «In qualibet divisione generis est ABCDEHlN'W ABCDEHIN'W I I potestatem2] potatens(?) E 12 deponit] inter(?) addo E 12 XV'] XVI' sed 79 sunt] om. E 80 tokos] tapos sed in tokos corI'. man. corI'. A takos BDEHIW in XV' corr. B 13 Quae maius] iter. B 13 ei] eis BCDEHIN'W 15 item] takes C cakos N' 80 fit] sit BCDHIN' 84 commutatio] ,tunc addo sed exp. A iterum N' 15 differre] differra(?) N' 15 ergo] om. E 16 ea] ei CEHI 84 et'] om. C 84 potius] post N'W 85 iusto] in isto BEH in isto sed in iusto 17 quare] ergo BCDEHIN'W 18 intromittere] intromitte H 18 ergo] igitur N' corI'. CI 85 ille] iste CEHI 86 cursum] suum addo EI 91 dicendum] quod 19 de bonis] iter. W 19 bonis2] ecclesiarum addo sed exp. E 22 hierarchia] ec- addo I 91 quod] om. I 92 ilIicita] il- i. m. C 2-4 Utrum ... compellere] (cf. infra, clesiarum addo sed dei. et exp. A 27 inI] sup. lin. I 28 creaturarum] om. I lin. 7-9) 6 unicum] unum CEHI 7 dominio] divino E 7 quam] sup. lin. man. 31 est] om. I 33 solummodo] solum numero CE 35 differentiam] differentias C corI'. A 7 donantis] donantes EI donantes sed in donantis corI'. C 8 bonis] sup. lin. 35 per] propter CEHI 36 in] om. BCDEHIN'W man. corr. A 8 laicorum] laicis sed -cis exp. et -corum sup. lin. man. corI'. A et os(?) addo D 8 earum] eorum N'W 12 GRATIANUS,Decretum, II, C. XV, q. 6 C. 3 (ed. A. FRIEDBERG,I, 756: PL 187, 983C- 984A). 23-24 Cr. supra, p. 52, 29-(55,) 20. 36-37 Cr. ARIST., Metaph., X, C. 8 89 Cr. supra, p. 203, 6-11. 90 Cr. supra, p. 203, 12. (Iun!., VIII, r. 272A-F; 1057b 35-1058a28). 212 QUODLIBETVI QUAESTIO23 213 ponere unum vilius extremum contrarietatis, et aliud nobilius», quemad- et reducuntur in ipsum circulo perfecto ipsum perfecte attingendo I W 198'b modum cum corpus dividitur per animatum et inanimatum, nobilius est secundum intellectum et voluntatem per gratiam, iuxta gradus tamen animatum, et cum dividitur per rationale et irrationale, nobilius est 65 gratiarum et donorum, non autem naturarum, ut tactum est supra. I Zucc. 368v• rationale. Semper autem nobilius in gradu et ordine naturae est super 40 Unde in hoc ordine supremus omnium Christus est secundum quod ignobilius, sed de hoc ordine nihil ad praesens. homo, ut habitum est supra. Secundus vero ordo duplex est: unus, qui consistit in puris naturalibus Sed ista reductio inchoatur in hierarchia praesentis I ecclesiae militan- B 180'b sicut prior, et est communis omnibus; alter vero, qui consistit in gratuitis, tis, sed perficietur in ecclesia triumphante. De cuius dispositione et C 182'· et est communis solis creaturis rationalibus I et intellectualibus. 70 ordine hierarchico nihil ad praesens habemus exponere, sed solummodo Per primum istorum reducuntur creaturae in Deum, a quo educuntur, 45 de ordine hierarchico ecclesiae militantis, in qua sub Deo Christus licet circulo imperfecto, quia eum in sua essentia et natura non attingunt, secundum quod homo etiam caput est et monarcha, non tantum in sed solum in effigie et similitudine aliqua, scilicet secundum gradum spiritua]ibus, secundum quod dixit ei Deus Pater in Psalmos: «Postula a perfectionis in esse suo naturali, quem unaquaeque creatura secundum me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam I terminos E 178'· suam speciem nititur attingere. In quo verificatur quod omnia bonum 75 terrae, etc.», propter quod dixit apostolis suis «Data est mihi omnis divinum appetunt et in ipsum tendunt naturaliter, et agunt quaecumque 50 potestas in caelo et in terra». Unde de ipso dicit DIONYSIUScap.o 5° agunt secundum naturam, dicente DIONYSIO, 4° capo De divinis no- Ecc]esiasticae I Hierarchiae: «In ipso perficitur et completur omnis D 154v• minibus: «Divina bonitas a sublimibus et maximis essentiis usque ad nostrae hierarchiae dispositio». novissima pervenit, et in quam omnia convertuntur sicut in propriam Ipse autem tamquam homo peregre proficiscens in altum, ecclesiam sublimitatem. Et concupiscunt omnia intellectualia quidem et rationalia 80 non absque regimine et ordine in terris relinquere voluit, ne tumultuaret scienter, sensualia vero sensibiliter, sensus autem expertia insito motu 55 iuvenis contra senem et contra sapientem fatuus, sed inferiores in donis vitalis appetitus, inanimata autem et tantummodo existentia ad solam . et naturalibus et gratuitis per superiores in ordine debito custodiret, et A 183'· essentialem participationem.» Et secundum hoc, secundum quod dicit sic in hierarchia I totius ecclesiae militantis esset principans, I et cui N' 160vb in ·cap.o 11°: «unam quandam et simplicissimam pacificam unitatem principaretur, invenire. Quaecumque enim, ut dicit PHILOSOPHUSin I° contemplabitur, natura copulante omnes sibimet invicem, ima per media 85 Politicae: «constituta sunt unum aliquod commune, sive ex coniunctis, summis». 1>0 sicut homo ex anima et corpore, sive in divisis, sicut exercitus ex militibus, Bad. 243 vO I Secundum alterum ordinem, qui consistit in gratUltls, creaturae I in omnibus est invenire principans et subiectum, quemadmodum in H 224vb rationales et intellectu ales spiritualiter a Deo procedunt in esse gratuito, harmonica musica est unus sonus principalis, et in mixto unum elemen- ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 37 aliud] aliis I aliis sed -is exp. et -ud i. m. C 37 nobilius,] quemdam-(?) addo sed 63 reducuntur] procedunt W 63 perfecto] perfecte N'W 64 gradus tamen] inv. W exp. B 38 cum] om. N'W 43 communis] omnis H 43-44 omnibus ... commu- 65 tactum est] inv. E 66 supremus] summus E 68 in] sub lin. B 68-69 militan- nis] om. (ham.) B 45 Deum a] divina CE 46 licet]sed BCDEHIN'W 46 eum] tis] , in qua sub Deo addo sed exp. A 69 in] iter. I 70 solummodo] solum E cum E 46 sua]eu-(?) addo sed exp. I 48 quem]quam EHI quam sed quem addo i. m. 71 de ordine] om. B 72 etiam] om. CEHI 72 tantum] tam ABDN'W 73 dixit C quomodo sed in quem corr. D 48 unaquaeque] unaquaque CDEHI unaquae(?) N' ei] inv. N'W 73 ei Deus] ericius(?) H 73 Deus] Dominus N' 75 etc.] et est N' 49 nititur attingere] inv. BCDEHIN'W 51 4' cap.'] inv. BCDEHIN'W 52 sub- 75 est] iter. D 75 omnis] om. N'W 77 In ipso] Etiam ipsis E 79 peregre] limibus] similibus EHI 53 novissima] novissimam N'W 53 Quam] qua N'W pegre(?) B 83 totius] om. N'W 84 in] om. BCDEHIN'W 85 unum] unam B 54 quidem] quidam N'W 55 sensualia] sensibilia EN'W 55 scr/sibiliter]sensien- 86 anima et corpore] corpore et anima BCDEHIN'W 86 militibus] miltibus(?) sed in dum(?) E 55 expertia] inexpertia BDHIN'W expertia sed in inexperti~ mul. ai. man. C militibus corr. I 87 in omnibus] communibus E 87 invenire] iter. B 88 mixto] inexpertitia E 56 vitalis] in talis(?) C 56 et] i. m. C 56 solam] naturalem et mixtus sed in mixto corr. N' addo D 59 sibimet] sublimet EHI siblimet sed sibimet i. m. ai. man. C 59 ima] in lac. ai. man. D 61 consistit] consistat D 65 Cf. supra, p. 212,42-44. 67 Cr. supra, p. 155, 13-20 73-75 Ps. 2, 8. 75- 76 Mallh. XXVIII, ]8. 77-78 PS-DIONYSIUS, eccles. hier., De 5, § 5 (Dionysiaca, 2, C. 52-57 PS.-DIONYSIUS, div. nam., c. 4, § 4 (Dionysiaca, I, 168-169,TransI. Eriugenae; PG De 1334, TransI. Eriugenae; PG 3, 506A). 85-(p.214,)91 ARIST.,Polit., I, C. 5 (TransI. 3, 198). 58-60 Op. cit., C. II, § 1 (Dionysiaca, I, 502-506,TransI. Eriugenae; PG 3, 950). Moerbeke, ed. F. SUSEMIHL, 17,5-19,16; 1254a7-1254b 15). p. 214 QUODLIBET VI QUAESTIO 23 215 tum praedominans, et in homine anima corpori, et intellectus appetitui habitum suum factus deiformissimus, et ad divinae intelligentiae et iudicii sensibili, et in domo vir uxori, et universaliter masculus feminae, et homo 90 compaginationem approbatus». bestiis». Talis ergo hierarcha, sicut vir «spiritualis, omnia iudicat, et ipse a Unde quaecumque personae inter se talem habent distantiam in nemine iudicatur», ut dicit ApOSTOLUS < ad > Corinthios, I" IIO.Iudicat gratuitis sive naturalibus, sive acquisitis sive a Deo datis, quantum 20 autem non solum in spiritualibus, sed etiam in temporalibus, quia distant praedicta ab invicem, talem habent inter se dispositionem quod temporalia non nisi secundum spiritualia iudicari I debent et regulari, unum natum est, et debet, alteri principari et ipsum dirigere, et hoc per 95 dicente ApoSTOLOI" < ad > Corinthios, VIO: «Angelos iudicabimus, ordinem, cunctos reducendo ad unum in ordine hominum gratuito, sicut quanto magis saecularia», Glossa I° «de rebus saeculi», «semper enim et in ordine naturali omnium creaturarum. Ut ille super omnes principa- qui iudicat de maiori, ad ipsum sicut ad primum iudicem debet reduci tum habeat, qui Christo magis est conformis, et sapienta divini spiritus 25 omne iudicium de minori», iuxta illud Extravaganti «Qui filii sunt amplius illustratus, quem secundum dispositionem AUGUSTINIlIO De I legitimi», «Per venerabilem», ubi dicitur, «Cum maior in Trini tate cap.o 4°: «Constituamus talem sapientem, cuius anima rationa- 00 spiritualibus tam providentia quam auctoritas et idoneitas requiratur, quod lis iam sit particeps incommutabilis aeternaeque veritatis quam de omnibus in maiori conceditur, licitum esse videtur et in minori». Bad. 244'D suis actionibus consulat, I ne aliquid omnino faciat quod non in ea I Iste autem hierarcha primus post Christum super universalem eccle- Bad. 244'F Bad. 244rE cognoverit essefaciendum. I Cuius anima sedes est sapientiae cunctis utens, 30 siam Petrus erat, cui ambas claves tradidit et duos gladios commisit, sic et malis et irrationalibus et inanimatis, cum primitus uteretur ipsa bona ut regimen universalis ecclesiae, tam in spiritualibus quam in temporali- anima et sancta quam sibi ad pium obsequium subdidisset, sive in se ipso bus, ad ipsum pertineret, iuxta illud quod dicitur dist! XXII' I Decre- sive I in aliqua domo, sive in una civitate vel etiam in orbe terrarum, si torum cap.o «Omnes»: «Romanam ecclesiam solus ipse fundavit, et penes sapientes sancteque et perfecte Deo subditos sit principatus et supra petram fidei mox nascentis erexit, qui beato Petro, aeternae vitae H 225" regimen rerum humanarum». Talis enim debet esse monarcha ecclesiae 35 clavigero, I terreni simul et caelestis imperii iura commisit». Ubi I dicit D 154vb Zucc. 368 vb militantis, iuxta hoc quod dicit DIO-INYSIUSap.o I° Ecclesiasticae c Glossa: «Argumentum quod papa habet utrumque gladium, spiritualem Hierarchiae: «Divinus hierarches omnium habebit secundum ipsum IO et temporalem». sacratissimorum participationem. Sicut enim hierarchiam qui dicit, om- Quod verum est prima auctoritate et superiori, sed iurisdictionis nium simul comprehensam dicit sacrorum dispositionem, sic hierarchen exsecutionem meram habet in spiritualibus, in temporalibus autem non B 180v, dicens, declarat mirabilem I et divinum virum, omnis sacrae eruditum 40 nisi in casibus, ut iam dicetur, sed imperator, qui sub ipso habet W 198va scientiae, in quo pure sua hierarchia omnis perficitur et agnoscitur». I Unde dicit in fine 3i cap.i: «Non audebit aliquis dux esse, nisi secundum omnem 15 ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 16 deiformissimus] deifortissimus BHN' 17 compaginationem] compaginem CEHN' 18 omnia] omnino ABDEHIN'W omnino sed in omnia COIT. C 21 debent] deberet E 92 personae] potentiae CEHI 94 quod] quasi CI 96 cunctos] curatos N' 22 iudicabimus] iudicamus D 23 saecularia] similaria N' 25 minori] minoribus sed 96 hominum] homini I 97 in] om. B 97-98 principatum habeat] inv. BCDEHIN'W -bus exp. A 28 videtur] iudico CEHI 32 ad] id B 32 pertineret] pertinerent 98 est conformis] inv. BCDEHIN'W 98 sapientia divini] inv. N'W 99 illustra- DH pertinet N' 32 dist.'] om. N'W 32 XXII'] XII' W 33 solus] et addo B tus] illustratur D 99 quem] quae CE I incommutabilis] indivisibilis CEHI 34 nascentis] nascentia CE ei addo sed exp. H 35 caelestis] caelestem sed in caelestis I veritatis] virtutis D 6 in'] om. B 6 una] aliqua N'W 8 regi men] regine N' corr. N' 35 iura] vira H vim CEI 36 papa habet] inv. E 38 iurisdictionis] ex se IO hierarches] hierarchos BCDEHI 10 omnium] dictum N'W 11-12 omnium] addo sed exp. A 39 exsecutionem] exsecutionis E omnem BCDEHI 14 comprehensam] apprehensam D 12 sic] sicut CEHI 14 omnis] om. W 14 et] om. E 14 agnoscitur] cognoscitur CEHI 15 audebit] c1audebit E 15 aliquis] quis CEHI 15 omnem] om. CEHI 19-20 J Cor., II, 15. 22-23 J Cor., VI, 3 23-25 GREGOR. IX, Decretales, una cum 00-8 A'JGUST., De Trin., III, c. 3-4, n. 8-9 (CC lat., 50A, 134-135; PL 42,872-873). 10- Glossis, IV, tit. 17, c. l3 (ed. Romae 1582, 1540). 26-28 GREGOR. IX, Decretales, IV, 14 PS-DIONYSIUS,De eceles. hier., c. I, § 3 (Dionysiaca, 2, 1087-1088, TransI. Eriugenae; tit. 17, c. l3 (ed. A. FRIEDBERG,II, p. 714). 33-35 GRATlANUS,Decretum, I, dist. XXII, PG 3, 374C). 15-17 Op. cit., c. 3, § 14 (Dionysiaca, 2, 1255, TransI. Eriugenae; PG 3,' C. I (ed. A. FRlEDBERG, I, 73; PL 187, 122C). 36-37 GRATlANUS,Decretum, una cum 446B). Glossis, I, dist. XXII, c. I (ed. Venetiis 1584, p. l30e). 40 Cf. infra, p. 216,57-(217,) 65. 216 QUODLIBET VI QUAESTIO 23 217 auctoritatem in temporalibus. Qui etiam in illis habet iurisdictionis temporalibus gerimus potestatem, verum etiam in aliis regionibus, certis liberam exsecutionem, et hoc forte non a papa concessam, .~ quia sic 65 causis inspectis, temporalem iurisdictionem casualiter I exercemus». C 183'· papa haberet super temporalia iurisdictionem talem ut posset a princi- Est autem casus unus, secundum quod ibidem ostenditur I auctoritate W 198vb pibus passim appellari ad papam, quod forte non est verum -, sed a Deuteronomii, cum aliquid fuerit difficile vel ambiguum: tunc ad Christo commissam, quoniam, ut dicitur Decretorum dist.e XCVP, 45 iudicium est sedis apostolicae recurrendum. Et secundum hoc sacerdos cap. ° «Cum ad verum»: «Mediator Dei et hominum homo Christus Iesus, apostolicus se habet ad reges et principes tamquam architectonici ad actibus propriis I et dignitatibus distinctis officia potestatis utriusque 70 artifices. Illi enim «propter quid» et regulas iudicandi sciunt, isti propria discrevit». Quod non nisi dispensative factum est, quatenus, ut mechanici vero, tamquam experti in multis, ipsum «quia» sciunt, N' 161'· dicitur ibidem, «spiritualis actio a carnalibus distaret incursibus, I et, Deo «propter quid» autem ignorant. Propter quod debet illis leges dare, militans, minime se negotiis saecularibus implicaret, ac vicissim ne ille 50 secundum quas debent iurisdictionem suam exsequi et populum regere, rebus divinis praesidere videretur, qui esset negotiis saecularibus impli- nec aliorum leges recipere, nisi per ipsum prius fuerint approbatae. catus». Et ideo dicitur in cap.o 4° sequenti, «Duo sunt, Imperator Auguste, 75 Alius vero casus est ratione delicti: vel ex omissione, ut cum ad papam quibus principaliter hic mundus regitur, auctoritas sacra pontificum et appellatur propter defectum iudicis saecularis, ut Extravaganti «de regalis potestas. In quibus tanto gravius est pondus sacerdotum, quanto foro competenti», «Licet», vel commissionis, quae papae etiam pro rebus hominum in divino iudicio reddituri sunt examine ra- 55 denunciatur vel pro qua ad ipsum appellatur, ut Extravaganti «de tionem». iudiciis», < cap.o > «Novit». Zucc. 369'· I Reddet autem rationem tamquam superIor iudex de rebus etiam 80 Tertius casus est, cum vacat imperium, Extravaganti, «de foro temporalibus hominum, si dimittat eas a regibus male et iniuriose competenti», < cap.O > «Licem. tractari, non I quia iurisdictionem habeat ordinariam in temporalibus Sic ergo de iure divino et naturali sacerdotium supereminet imperio, regibus commissis, sed quia in certis causis sive casibus iurisdictionis suae 60 et penes ipsum residet de iure divino et naturali utraque iurisdictio, et habet liberam, immo necessariam exsecutionem, iuxta illud quod legitur super spiritualia et super temporalia, et similiter eius immediate exsecu- Extravaganti «Qui filii sunt legitimi», < cap.o > «Per venerabilem», 85 tio. Unde in tempore legis naturae simul ambo currebant regnum et ubi dicitur, «Non solum in ecclesiae patrimonio, super quo plenam in sacerdotium, ut omnes I primogeniti regum sacerdotes essent et reges, et iurisdictionem in temporalibus et in spiritualibus exercebant, nec debebant distingui illo tempore, quia nondum erant sacerdotes vocati ad ABCDEHIN'W spiritualis vitae exerciti um, sicut tempore gratiae. Sic etiam ambo simul 41 iurisdictionis] om. B 42 hoc] sup. lin. I 45 XCVP] XVI' sed XCVI' i. m. man. ABCDEHIN'W corI'. A XVP BCDEHIN'W 46 Iesus] om. I 47 actibus] suis addo C 47 officia] pietatis addo sed exp. N' 48 dispensative] dispensationem EHI 48 factum est] inv. N'W 49 Deo] ideo EHIN'W ideo sed vel Deo addo i. m. 0/. man. C 50 se] 64 gerimus] germinis N' 64 certis] a addo sed exp. B 65 causis] causibus D om. C 50 saecularibus] stantibus sed exp. e/ saecularibus i. m. 0/. man. D 50 vicis- 65 inspectis] incertis B 66 ibidem] dicitur addo sed exp. B 67 cum] qua HI qua sed sim] vicissemsim(?) E 51 divinis] om. CEHI 51 videretur] necesse E 51 nego- de/o D quando CE 68 est] om. CEHI 70 isti] om. D 72 debet] debent D tiis] ita addo sed deI. D 55 in] etiam I 55 iudicio] om. BCDEHIN'W 57 Reddet 74 aliorum] alios sed in aliorum corI'. N' 74 recipere] accipere H 75 vel] i. m. aI. ... rationem] om. (ham.) B 57 iudex] videt E 57-58 etiam temporalibus] i. m. man. man. D 75 ex] om. N' 75 ad] populum addo sed exp. I 77-81 vel ... Licet] i. m . CO". A 57 etiam] et BCEHIN' et sup. lin. W 58 dimittat] dimittatur B omittat N' man. corI'. A 78 ipsum] sup. lin. man. corI'. A 80 Tertius] sub lin. man. corI'. A 58 dimittat ... regibus] a regibus dimittat eas D 58 a] rebus addo sed exp. HI 58 re- 80 Extravaganti ... foro] sub lin. man. corI'. Ii. 82 Sic] Si D 85 currebant] cresce- gibus] rebus N' 58 male] om. W i. m. N' 60 certis] casibus addo sed exp. I bant B 85-86 et sacerdotium] i. m. man. cor,.. A 86 regum] regatur W 86 es- 62 legitimi] legis N'W 63 solum] non dicitur addo sed de/o D sent] erant BCDEHIN'W 87 et'] scr. sed exp. C 87 in2] om. CEHI 89 sicut tempore gratiae] i. m. man. corI'. A 89 etiam] sic add sed exp. A 89 etiam ambo] inv. N'W 46-48 GRATlANUS, Decre/um, I, dist. XCVI, c. 6 (ed. A. FRIEDBERG, I, 339; PL 187, 457A). 48-52 lbid. 52-56 Op. ci/., dist. XCVI, c. IO (ed. A. FRIEDBERG, I, 340; 67 DeUI. XVII, 8. 76-77 cr. GREGOR. IX, Decre/ales, II, tit. 2, c. IO (ed. A. PL 187, 458C). 63-(p.217,)65 GREGOR. IX, Deerelales, IV, tit. 17, C. l3 (ed. A: FRIEDBERG, II, 250-251). 78-79 Cf. Op. ci/., II, tit. I, c. 13 (ed. A FRlEDBERG, II, 242- FRlEDBERG, II, 716). 244). 80 Op. ci/., II, tit. 2, c. IO (ed. A. FRIEDBERG, II. 251). 218 QUODLIBET VI QUAESTIO 23 219 E 178v• currere debebant propter eandem rationem in I lege mosaica, sicut et 90 Iuxta illud quod dicit DIONYSIUSap.o 5° De ecclesiastica c hierar- cucurrerunt usque ad Samuelem, sub quo populus petivit sibi regem, chia, «Divinus pontificum ordo primus quidem est divinarum ordina- quem, quantum erat ex parte populi, Dominus concessit in onus propter 20 tionum, sublimissimus ut et novissimus idem: etenim in ipsum perficitur Bad. 244vF peccata eorum, unde dixit Dominus I Samueli «Non abiecerunt te, sed me, et completur omnis nostrae hierarchiae dispositio. Etenim sicut omnem ne regnem super eos». hierarchiam videmus in Iesum consummatam, sic unamquamque in pro- Bad. 244vG I Disponente tamen aeterna providentia, quae mala nostra et ea quae 95 prium divinum sacerdotem. Ipsa autem hierarchici ordinis virtus in omnibus concedit pro peccatis nostris, in bonum convertit, hoc factum est in locatur sacris universitatibus, et per omnes divinos ordines operatur praesagium eius quod futurum erat, Deo ordinante, in nova lege, et ut 25 propriae hierarchiae mysteria». Sed post Christi adventum, cum tempus I D 155" sacerdotes, expediti a iudiciis temporalium, I assuescerent imminente erat vacandi spiritualibus et homines vocarentur a nuptiis, dispensative a tempore adventus Christi vacare spiritualibus. Qui veniens rex et sacer- Deo regimen et auctoritas temporalium, et iurisdictio omnis circa illa et dos simul secundum ordinem Melchisedech, qui simul erat rex et 00 exsecutio eius commissa est imperatori, remanente solummodo prima Zucc. 369'b sacerdos Dei altissimi, sacer-Idotium, quod per accidens secundum auctoritate, ut dictum est, apud sacerdotes tamquam apud illos quorum praedicta servile factum erat in lege mosaica, in qua sacerdotes subiecti 30 debet esse nobilior exercitatio, et qui sunt in gradu superiori et maiori, erant regibus, ad libertatem sacerdotii legis naturae reduxit, in qua in agentibus regibus I et principibus temporalia negotia, qui tamquam H 225v• eadem persona utraque dignitas iuxta cursum legis naturae debuit minores et inferiores occupati sunt circa inferiora, sicut famuli in B 181" residere, qui rex et sacerdos debuit esse ordinarius suae gentis. I Et hoc remedium dominorum suorum, iuxta illud quod dicitur dist.e XCVIP, I 124v• principali us ratione qua sacerdos super spiritualia principali ter, I quam «Honor et sublimitas episcopalis nullis potest comparationibus adaequari, ratione qua rex super temporalia principaliter. Ut, etsi fuissent reges alii 35 si regum fulgori compares et principum, longe inferius erit quam si ab institutione, qui non essent sacerdotes, sub quibus essent sacerdotes plumbi metallum ad aurifulgorem compares», unde ApOSTOLUSa < ad > I A 183v• non ordinarii, sed instituti, illi subesse debuerunt illi qui simul rex I esset Corinthios, VIo, loquens de iudicio circa temporalia dicit «Si saecularia et sacerdos ordinarius, et hoc non tam ratione qua rex erat, sed ratione IO iudicia habueritis, contemptibiles qui sunt in ecclesia, illos constituite ad qua erat sacerdos. iudicandum». Ubi dicit Glossa: «Maiores enim spiritualibus intendere Unde, cum diversae hierarchiae particulares distinguuntur in hierar- 40 debent», quod exponens GREGORIUS IXO Moralium dicit «Ac si aperte X W 199" chia generali ecclesiae I militantis, illae distinguuntur secundum ponti fi- ABCDEHIN'W cum distinctionem, quorum ordo primus est in ecclesia, ita quod singulae I hierarchiae in proprios pontifices terminantur, quibus de iure communi 15 18 cap.o 5°] inI'. W 19 Divinus] quidem addo sed dei. C 20 ipsum] ipso N' subsunt singuli in sua hierarchia contenti, et medi antibus ipsis omnes in 21 omnem] communem BCDEHIN'W 22 Iesum] lesura(?) B 22 consummatam] una universali hierarchia subsunt summo ipsorum pontifici. consummatum D 22 sic] sicut H 23 hierarchici] hierarchia E hierarchiam(?) A 23 hierarchici ordinis] inI'. N'W 24 locatur] loquatur I 24 per] om. D 24 divi- nos] diversos I 26 vocarentur] vacarentur D 27 regi men] regiminem D regum I ABCDEHIN'W regnum E 7 omnis circa] inI'. D 28 imperatori] imperatorum H 28-29 prima auctoritate] inI'. N'W 33 remedium] remediorum sed in remedium corI'. B 33 dici- turI om. BCDEHI 33 XCVJJ'] XXVJJ' CDEHI 34 nullis] nullus BN' 34 compa- 90 currere] curret?) E 91 cucurrerunt] cucurrit sed -it exp. et -erunt sup.lin. man. corr. rationibus] cooperationibus BDEHIN'W cooperationibus et vel comparationibus addo A occurrerunt BCDEHIN'W ei addo H ei addo sed exp. C 91 petivit] potuit BN'W i. m. ai. man. C 37 iudicio] iudico(?) B 38 illos] illis sed -i- exp. et -0- sup. lin. man. 92 concessit] cum addo ABCDEHIN'W eum addo E 93 sedI se sed in sed corr. D corr. A 38 constituite] constitute W 39 Ubi dicit] om. BCDEHIN'W 39 Glos- 94 regnem] regem I 95 quae'] in addo HI etiam addo CE 97 quod] quidem N' sa] ibidem addo BCDEHIN'W 39 enim] 0/11. BCDEHIN'W 40 Gregorius] dicit 97 et] sed B 99 et] om. N'W I altissimi] et addo N'W 3 legis] legem B 6- addo sed exp. A 40 dicit] convenit HI 7 quam ... principaliter] om. (ham.) B i. m. ai. man. D 7 temporalia] iter. sed dei. D temporantia sed in temporalia corr. W 7 principaliterj principiatur W 7 etsi] si 19-25 PS-DIONYSIUS,De eedes. hier., C. 5, § 5 (Dionysiaea, 2, 1333-1335, TransI. Eriugenae; EW et- sup. lin. B 13-14 pontificum] pontificam CE 14 distinctionem] distincto- PG 3, 596). 3 Cr. supra, p. 218, 95-11. 34-36 GRATlANUS,Decretum, I, dist. XCVI, rum sed in distinctionem corI'. B 15 terminantur] con! I 16 contenti] converti N'W C. 10 (ed. A. FRIEDBERG, I, p. 340-341; PL 187A-B). 37-39 I Cor. VI, 4. 39- 40 PETRUS LOMBARDUS,Collectanea in Epistolas S. Pauli, I Cor. VI, 4 (PL 191, I 577B). 40-(220,)50 GREGOR., Moralia, C. XXV, n. 42 (CC la!. 143A, p. 990; PL 76, 93-94 cr. I Reli., VIII, 7. 125B-C). 220 QUODLIBET VI QUAESTIO 23 221 dicat: « Qui minoris meriti sunt in ecclesia et nullis magnorum virtutibus tione, peccat si ab ecclesia requisitus ea administrare noluerit, nec ei E 178vb pollent, ipsi de I terrenis negotiis iudicent, quatenus per quos magna assistere sicut tenetur. Ratione ergo delicti atque peccati, ad minus Zucc. 369V' nequeunt, bona minora suppleantur ».1 Quos et contemptibiles nominat, et tempore necessitatis, dico quod I papa potest dare ad defensionem et A 183vb tamen sapientes vocat, cum dicit «Sic non est sapiens inter vos quisquam, 70 sustentationem ecclesiae decimas accipiendas a laicis, et eis indicere, et si qui possit iudicare inter fratrem et fratrem suum?» Qua ex re quid 45 opus fuerit ad ipsas tribuendas compellere. colligitur, nisi quod hi terrenas causas examinent, qui exteriorum rerum B 181'b sapientiam perceperunt? Qui autem spiritualibus donis ditati sunt, I < AD ARGUMENTA> profecto non debent terrenis negotiis implicari, ut dum non coguntur inferiora bona disponere, exercita ti valeant superioribus bonis deservire, I Secundum hoc ergo concedenda sunt duo obiecta ad primam partem. Bad. 244vH etc.». Unde et tale consilium dedit PHILOSOPHUS I° Pol iticae patri- in 50 Non enim potest deponere papa principes, nisi I ratione delicti aut H 225vb busfamilias, ut scilicet procuratoribus domus negotia committant, ne 75 insuf-[ficientiae. Quod bene exprimitur in illo cap.o «Alius», ubi dicitur, Zucc. 369vb in hoc laborando a melioribus retrahantur. «Quibuscumque», inquit «Romanus Pontifex Zacharias re-Igem Francorum non tam pro suis Bad.245'H «potestas est quod non ipsi malum patiantur, procurator accipit hunc iniquitatibus, quam pro eo quod tantae potestati inutilis erat, a regno honorem, ipsi autem aut civiliter vivunt aut philosophantur». Unde, quod deposuit». Et secundum hoc sacerdos apostolicus se habet ad reges et D 155,b ecclesiastici temporalium habent iurisdictionem, I forte non multum 55 principes sicut architector civilis ad alios artifices in civitate. Sicut enim expedit, et erat forte venenum quoad legitur cecidisse in ecclesia Dei 80 architectonici est praecipere, qui et quales debent I exercere scientiam N' 161v• tempore Constantini, qui iurisdictione sua dotavit ecclesiam, sed non medicinalem, rhetoricam et sic de aliis in I civitate, et quosdam admittere, C 183V' W 199,b assero. I quosdam repellere, sic sacerdos apostolicus debet considerare, qui et Descendendo igitur ad quaestionem dicimus quod, cum quisque quales regna et principatus regere debeant et bonos honorare, malos christianus ex professione christianae religionis tenet quod patrem et 60 autem et male regentes deponere, et alios loco illorum substituere. Et matrem honorare teneatur, non solum in reverentiam exhibendo, sed 85 concessum est quod in illo casu in quo laicus delinqueret non subve- etiam in necessaria administrando, et si necesse sit pro eorum salute niendo bonis suis ecclesiae, potest ipsum compellere ad decimarum omnia temporalia exponendo, etsi in hoc patrem et matrem carnales solutionem. Ius enim petendi I in casu semper residet penes ecclesiam, I 124vb honorare debeat, multo fortius et spirituales, Christum scilicet et eccle- nec contra ipsam umquam praescribitur, sicut neque contra ius petendi siam. Si quando ergo necessitas periculosa incumbit ecclesiae, ut cum 65 decimas et recipiendi ad usum ministrorum ecclesiae, licet quoad per- pro salute eius indigeat bonorum temporalium cuiuscumque administra- 90 ceptionem quandoque pro tempore et loco praescribatur ne forte ecclesia I debeat eas petere, quemadmodum non imminente necessitate non debet B 181v• ABCDEHIN'W decimas praedictas a laicis petere, neque etiam a clericis, licet possit eas a 41 nullis] nullus sed exp. W 41 virtutibus] nullis addo W 42 terrenis] virtuti- ABCDEHIN'W bus addo sed exp. B 43 nequeunt] nequiunt N'W 43 minora] iter. N' 44 vos] nos N' 47 ditati] dati N'W 48 profecto] prostricto N' 48 negotiis] om. CEHI 67 ea] ei CHI 67 noluerit] voluerit B noluit I 67 nec] neque I ac addo sed exp. B 49 exercitati] om. B 50 dedit] eis addo CEHI 50-51 patribusfamilias] superiori- 68 sicut tenetur] inv. B 68 ergo] igitur N'W 70 indicere] indedicere(?) sed iII bus(?) feminalias(?) B 51 ut] nec EH neque I 51 domus negotia] inv. N'W indicere cor/". B 71 compellere] expelle N' 73 ergo] igitur N'W 79 architector] 55 multum] mult-(?) I 56 cecidisse] excidisse W 57 qui] in addo CE! 57 dota- architectio BDEHI architecton N'W 79 civilis] in lac. mali. CO/T. A 80 architec- vit] in lac. ai. man. D vocavit EHI vocavit sed in dotavit corr. ai. man. C 59 Des- tonici] architector CEHI 80 praecipere] praecipe N' 84 alios] alias N' 84 illo- cendendo ... quaestionem] Ad quaestionem igitur descendendo I 59 quod] et D rum] aliorum CEI eorum W 84 substituere] iter. sed exp. I 85-86 subveniendo] 59 quisque] quisquidque(?) B quique N' 60 professione] perfectione N' 62 in] de addo sup. lin. man. corr. C 88 nec] ut CEHI 88 umquam] numquam CE om. B 62 et] om. E 64 honorare debeat] inv. BCDEHIN'W 65 ergo] igi- 88 praescribitur] praescribit I 88 sicut neque] iter. E 88 neque] nec I 88 con- tur N'W 65 incumbit] incurabit H et addo sed exp. E 65 ut] om. W 65 cum] tra] om. E 90 forte] i. m. mali. corr. A 90 ecclesia] etiam W 92 neque] potest om. N'W 66 cuius cumque] cuiusque H addo sed exp. A 92 possit] posset E 44-45 I Cor. VI,5. 50-54 Cr. ARIST., Polit., I, c. 7 (ed. F. SUSEMIHL,p. 27, 8-10; 1255b- 73 cr. supra, p. 211, 10-16. 76-78 GRATIANUS, DecretI/III, II, c. XV, q. 6, c. 3 (ed. 35-39). A. FRIEDBERG,I, 756; PL 187, 983C). 222 QUODLIBETVI QUAESTIO24 223 clericis petere ex minori necessitate imminente, eo quod non habent ita In contrarium est quod ecclesia sic iudicat restituendum, ne egeat proprietarium ius in bonis ecclesiae sicut habent laici in suis. restituens. Bad. 245'1 I Ad argumentum in oppositum, quod «dignitates I distinctae sunt», 95 E 179" dicendum quod verum est propter divinam dispositionem, sed non ex < SOLUTIO> natura rei, sicut dictum est, et hoc non penitus distinctae, quin superior I Dicendum est ad hoc simpliciter et absolute, quod, quantum est ex Bad. 245,K iurisdictio remaneat penes papam. Unde, quia propter distinctionem 20 ratione actus I quo ille est iniustus possessor, statim debet restituere H 226'8 digni ta tum non habet papa regularem iurisdictionem in temporalibus quidquid tenet I' de alieno. Eadem enim iniuria qua alienum aliquid luce. 370V8 dicit Extravaganti «de iudiciis», «Novit»: «Non putet aliquis ()() recipit, illud detinet. Unde, sicut semper et ad semper tenebatur non quod iurisdictionem i/lustris regis Francorum perturbare aut minuere recipere alienum (dico, invito domino, quemadmodum intelligi debet in intendamus, cum ipse iurisdictionem nostram nec velit nec debeat im- quaestione), sic semper et ad semper tenetur alienum restituere. Ad idem pedire», quia vero habet iurisdictionem in eis casibus subdit: «Sed cum 25 enim praeceptum negativum pertinet aliena non tollere et ablata non Dominus dixit in evangelio, etc. ». detinere, dicente AUGUSTINOde verbis ApOSTOLI, sermone 20°: «Quod non reddidisti, rapuisti. Quantum potuisti fecisti, quia p/us non potuisti, ideo non plus fecisti. Qui alienum negat, si possit, et tollit». QUAESTIO 24 Si vero contingere possit quod in casu non teneatur restituere, hoc UTRUM QUI HABETPENESSEQUODRESTITUENDUM 30 solum evenit ex circumstantia, vel ex parte detinentis, vel ex parte illius ESTALTERI,TENEATURIPSUMSTATIMRESTITUERE cui restituendum est, qua contingente, iudicante recta ratione, non est statim restituendum. luce. 370'8 I Sequuntur pertinentia ad restitutionem faciendam. Et erant quattuor: I Ad cuius ergo intellectum sic distinguendum ex parte eius cui est Bad. 245'L W 199v8 primum, utrum qui habet penes I se quod restituendum est alteri, facienda restitutio: aut enim nocivum esset illi quod statim fieret ei I A 184'8 teneatur ipsum statim restituere; secundum, utrum receptores donorum 35 restitutio, aut non. aut eleemosynarum ab eis qui habent bona sua partim bene, partim male Si primo modo, non est statim restituendum, ut, si gladius I sit B 181vb acquisita, teneantur illa restituere; tertium, utrum recipiens aliquid pro restituen-Idus, et conversus est in furiam, ille, cui debet restitui, non C 183vb mutuo, non ex pacto, teneatur illud restituere; quartum, utrum ille qui licet ei statim restituere facto, sed animo debet esse ad restituendum luce. 370'b recipit de bonis alterius I tantum in quantum ille tenetur eidem, teneatur IO paratus, si aliud non obstet, quia non excusaret detinendi necessitas orta ad restitutionem illius recepti. 40 ex parte eius, cui facienda est restitutio, si dominaretur detinendi D 155 v8 Circa primum arguitur quod habens pe-Ines se restituendum, teneatur cupiditas ex parte eius qui detineret. statim restituere, quia AUGUSTINUS dicit De Verbis Domini: «Non dimittitur peccatum, nisi restituatur ab/atum». Sed statim tenetur facere, ABCDEHIN'W sine quo non dimittitur ei peccatum. Ergo etc. 15 ABCDEHIN'W 16 ne]nec sed in ne cor/'. D 19 Dicendum ... hoc] Ad hoc dicendum est I 19 quod] om. CEHI 20 actus] a quae(?) N' 20 iniustus] iustus sed iniustus addo i. m. ai. 93 ex] i. m. B 93 ita] om. N' 96 sed] si sed in sed corr. at. man. C 97 peni- man. W 21 qua] sup. lin. ai. man. EH 23 invito] et vito N' 25 nonI] om. EHI tus] non addo D in addo N' 98 propter] i/er. D 00 dicit] dicitur BCDEHIN'W sup. lin. ai. man. C 27 potuisti] fecisti, quia plus addo sed exp. I 27 non plus] I Francorum] om. E 2 nec2] neque I 3 casibus] scr. sed vel certis addo i. m. ai. inv. CEHI 29 non] om. B 30 vel ... detinentis] i. m. D 30 detinentis ... parte] man. C 2-3 Utrum ... restituere] (er. infra, lin. 5-6) 4 ad] in addo sed exp. C om. (ham.) N'W 31 est'} vel ex parte detinentis addo N'W 33 distinguendum] est 4 faciendam] faciendum N'W 5 primum] primo W 5 quod] ad B 6 statim] addo N'W 33 eius] om. N'W 33 cui] cuius N'W 33-34 est facienda] inv. I statum N' 7 bene] et addo C 8 acquisita] om. W 13 statim restituere] inv. 34 nocivumJnotium(?) B 34 esset]ei addo N'W 38 ei statiml inv. W 38 animo] BCDEHIN'W 15 non] nec BCDHIN'W 15 ei] sup. lin. man. corr. A est B omnino I 40 parte] ibi addo H 41 cupiditas] cupitas(?) A 95 Cr. supra, p. 211, ]7. 97 Cr. supra, p. 219,25-34. 00-4 GREGOR, Decre/ales, IX, II, tit. I, C. 13(ed. A. FRIEDBERG, 11,243). 13-14 AUGUST., Epis/. 153,C. 6, n. 20 (CSEL 19-28 Cf. TI!. DE AQ., Summa Theol .• II' II", q. 62. art. 8, resp. (ed. Leon., IX, 44, 419; PL 33, 662). 60a). 26-28 AUGUST.,Sermo 178, C. 8 (PL 38, 965). 224 QUODLIBET VI QUAESTIO 24 225 Si secundo modo, aut ergo detinet restituendum, illo invito cui est 70 exspectare tempus quo illum magis pacatum possit invenire. Si tamen I I 125" restituendum, aut eo consentiente et annuente. Et isto secundo modo detinens quoad utrumque casum in culpa sit ex nimia detentione, forte non oportet statim restituere, quia quod consentit detentioni, perinde est tenebitur illi ad suum interesse, ad quod omnis violentus detentor rei ac si accommodaret, dum tamen libere et absolute consentiat: si enim 45 alienae tenetur cum hoc quod tenetur ad restitutionem. libere non consentiret, sed ex timore quodam erga detentorem, per-linde Si secundo modo, aut ille qui debet restituere, multum indiget eo quod est ac si denegaret, et oporteret statim restituere, nec liceret diutius 75 restituendum est pro toto vel pro parte. aut non multum indiget eo, tenere, nisi aliquid aliud obstaret ex eis. Quae iam dicentur, maxime si neque ut totum neque ut partem detineat. Isto secundo modo tenetur detenta r paratum non haberet animum ad statim restituendum, si ille statim restituere ex virtute praecepti negativi, cui nulla rationalis cir- non consentiret simpliciter in detentionem. 50 cumstantia obstat. Si primo modo, aut ergo detinet cum proposito aliquando restituendi Si primo modo, aut ergo ille cui tenetur restituere, similiter multum totum et integre, aut non, sed aut nihil aut non totum intendit restituere. gO indiget illo sibi restituendo, ut aequaliter illi qui tenetur restituere aut Bad. 245'M E 179'b I Isto secundo modo, nullo modo licet detinere, sed statim tenetur I hanc prope, aut ille non multum indiget. voluntatem mutare in voluntatem de statim restituendo, et statim Si primo modo, dico quod statim tenetur I restituere, quia nemini licet B 182" restituere, nisi aliqua circumstantia assistat, prout iam dicetur, et hoc 55 facere profectum suum de re aliena cum iactura illius cuius est, ipso propter vim praecepti negativi, quod semper et ad semper obligat ad non invito. faciendum et non volendum I illicitum. 85 Si secundo modo, aut ergo detinens tantum indiget re restituenda; Si primo modo, aut ergo debens restituere exspectat maiorem oppor- indiget, dico, pro toto vel pro parte. Quod si ille cui est restituendum, tunitatem restituendi cum maiori pace aut honestate quam si statim sciret eius indigentiam et necessitatem, secundum iudicium rectae ra- restitueret, aut non. 60 tionis et motum fraternae dilectionis non deberet ei claudere viscera eius, Bad. 245vM Si primo modo, licitum est non I statim restituere, dum tamen, sed compati et misereri, et differre debitum vel pro toto vel pro parte. quantum est ex se, paratus sit omnino ad restituendum, puta, si ille cui 90 Puto quod non tenetur statim totum restituere, sed pro toto vel pro parte Zucc. 370vb restitutio est facienda, ignorat debitum, et non sine scandalo I aut secundum statum indigentiae suae restitutionem differre, sed hoc non I C 184" dehonestate aliqua posset ille per se et statim sine alia occasione facere propria auctoritate. sed iudicis ecclesiatici, vel in foro contentioso, si res restitutionem, aut si forte sciret quod pro dilatione habita, pro tempore 65 deducatur ad iudicium, vel in foro conscientiae, ut petat super hoc a ut nunc nimium exasperaretur erga restituentem. I In primo enim casu confessore consilium. Et puto quod, sicut in foro contentioso iudex licet exspectare commodum tempus quo per alium occulte possit resti- 95 officialis debet providere illi qui omnino paratus est ad restituendum tuere, aut per se ipsum, nacta sufficienti occasione qua possit restituere, debitum, ne egeat extrema necessitate, non cuilibet aequaliter, sed iuxta sicut non percipiatur I in mora fuisse. In secundo etiam casu licet statum et conditionem personae omnibus circumspectis, sic in foro ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 42 restituendum] illud addo N'W 43 annuente] annuerente(?) H 44 quod] qui- dem sed in qui mut. C 46 detentorem] detentiorem C 47 nec] neque I 47 li· ceret] licet W 48 aliquid] ad I 49 statim] etiam addo sed exp. C 51 resti· 70 pacatum] peccatum IN'W placatum C 70 Si] Sed N' 71-72 forte tenebitur] tuendi] restituendum BCDEHI 52 intendit] intendat sed in intendit corr. A intendat inv. ]'(I'W 74 multum] nullum B 76 Isto] Ita(?) N' 77 cui] cum N'W CDEHN'W 55 nisi ... dicetur] i. m. man. COIT. A 58 debens] debent E 58 ex- 77 nulla] om. E 77 rationalis] creatura addo sed exp. W 79 cui] om. W 80 ut] spectat] ex parte eius, cui restituendum est, addo sed dei. A 61 Si ... non] i. m. 01. aut C 80 aut] iter. sed dei. D 82 tenetur] am. B 85 re] om. N' 85 resti- man. D 61-62 dum ... restituendum] om. (ham.?) N' 62 paratus] per actus sed in tuenda] restituendo sed in restituenda COIT. 01. man. D 86 Quod] Quia DEI 86 cui paratus corr. D 62 cui] ille addo I 64 ille per se] per se ille B 65 sciret] senti- ... restituendum] i. m. IllO/I, carr. A 87 et] om. BEl sup. lin. 01. man. D 88 motum] ret N'W 65 quod] quia E 65 dilatione] dilectione BD 67 commodum] i. m. N' modum N' 88 non] modo(?) sed in non corr. W 90 totum restituere] inv. N'W 68 nacta] nata N' 68 sufficienti] sufficiente B 69 sicut] sic C 92 res] dicendi addo sed exp. D 93 petat] pateat BCEHIW con! D patebit N' 95 illi qui] i. m. 01. man. D 96 extrema] ex tua(?) D ex tali C lac. EH 96 necessitate] 48 Cr. infra, lin. 61-(p. 225,)78. necessitare(?) B 96 sed] Olll. D 97 statum] situm C 97 omnibus] circumstantis 55 Ibid. addo sed exp. I 97 circumspectis] et mld. sed exp. I 226 QUODLIBETVI QUAESTIO25 227 conscientiae iudex confessor vel consiliarius potest permittere ut restitu- 25 paratum, quantum est de se, ad restituendum. In casibus tamen in tionem differat, non praecipiendo quod statim restituat, vel, quod quibus restitutionem non differt voluntas sed necessitas, bene dimittitur amplius est, insinuando quod in tali statu non tenetur restituere, sed 00 peccatum propter bonam et paratam voluntatem ad restituendum quan- quod paratus debeat esse animo ad restituendum, si mutetur sua condit io tum est ex se, nisi obesset necessitas propter quam nondum restituitur ut amplius valeat vel ne tantum indigeat, I aut sic mutetur conditio illius ablatum, ut patet in quattuor casibus praedictis. cui est restituendum, ut scilicet amplius indigeat. Sed expresse illud 30 Ad secundum, quod «oportet providere ne egeat», I dicendum quod B 182'b W 200" insinuare non esset securum, ne audacia I et confidentia nimia daretur hoc pertinet ad unum casum detinendi propter necessitatem, ut visum debitori de detinendo restituenda. 5 est, propter quod non potest ex hoc argui quod regulariter licet non E 179v• Aut detinens non tantum I indiget, sive pro toto sive pro parte, statim restituere, ut patet ex dictis. Zucc.37I" restituendo I quin, etsi ille cui est restituendum, sciret eius necessitatem et indigentiam, non teneretur differre debitum diutius secundum iudicium rectae rationis et motum fraternae pietatis, sive pro toto sive pro parte. QUAESTIO 25 Dico quod in isto casu statim tenetur restituere aut totum aut partem, IO UTRUM RECEPTO RESDONORUM AUTELEEMOSYNARUMBEIS A secundum exigentiam suae non indigentiae, et non potest ulterius QUI HABENTBONASUAPARTIMBENE.PARTIMMALE differre. ACQUISITA, TENEANTURILLARESTITUERE Bad. 245vN I Secundum dictas igitur distinctiones puto quod oportet ad istam quaestionem respondere. Et patet ex eis quomodo in quattuor casibus 5 I Circa secundum arguitur quod recipientes, sive in dono sive in Zucc, 3W' N' 162" non oportet statim restituere, I sed potest restitutio differri, in aliis vero 15 eleemosyna, ab illis qui habent bona sua partim bene acquisita, partim H 226v• quattuor oportet statim restituere, et non potest restitutio I differri, et male, teneantur restituere recepta, quoniam isti non magis habent in quomodo, et quare hoc. retinendo talia sibi donata, quam filii qui succedunt in haereditate D 156" Si quod I vero membrum omissum sit, ut aliquod restat, subdistin- paterna. Sed filii succedentes tenentur ad restitutionem quousque sint guendum apponat ille cui occurrit, mihi autem ad praesens non occurrit. IO male acquisita. Ergo etc. Praeterea, de quolibet istorum cui aliquid donatum est, dubium est an < AD ARGUMENTA> 20 quidquid est donatum, sit de alieno, I Sed in tali dubio restituendum est Zucc.371vb receptum, quia nullus debet se exponere dubio mortalis peccati. Ergo etc. Per haec patent obiecta. Bad. 245vO I Cum ergo arguitur per AUGUSTINUM «Non dimittitur peccatum, niSI In contrarium est quod omnes recipiunt de tali, aut in donum aut in Zucc. 371,b 15 eleemosynam, et tamen nullus restituit. Et non est credendum quod restituatur ablatum», dicendum quod verum est regulariter, et hoc non omnes immemores sint suae salutis, Ergo etc. tam propter factum sive facti omissionem, quam propter animum non ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 98 permittere]promittere sed in permittere CO". D 99 differat]differatur E 99 sta- tim] i. m. man. CO". A 00 tali statu] inv. N'W 1 debeat] deberat(?) I 1 animo] omnino EI 2 indigeat] indegeat(?) sed in indigeat CO". N' 2 sic]si B 4 esset] 26 restitutionem] om. N' 27 voluntatem] voluntate B 28 ex] de BCDEHIN'W esse B 4 ne] audaciam et confidentiam addo sed exp. W 5 de] ut B om. N'W 30 quod2] om, A 31 pertinet] pertineat N'W 33 restituere] restituerenl BCDEHI 5 detinendo] detento sed exp. ei deteendo sup. lin. man. corr. A 5 restituenda] 33 ex dictis] i. m. A 2-4 Utrum ... restituere](cf. supra, p. 222,6-8) 6 eleemosyna] restituendo B 6 tantum] in addo sed exp. E 6 sive'] si D 6 toto] sive pro ecclesia E 6-7 partim male] male partim sed signis inversionis inv. B 7 habent] toto addo D 8 tenereturl tenentur BE 8 iudicium] om. W 15 oportet] oporte- om. B 8 retinendo]detinendo N'W 8-9 in ... succedentes]om. (hom.?) I 9 te- ret N'W 17 quomodo] quando N' 17 hoc]haec W 18 quod] om. E 18 ve- nentur] teneretur I 9 sint] sunt BN'W 13 peccati] peccato sed -o exp. ei -i sup. ro] verum N' 18 ut] aut N'W 18 aliquod] aliquid N' 19 apponat] compo- iiII. A 14 In] om. A 14 est] sup. lin. AD 15 Et] tamen addo N' 15 est nant N' 19 occurrit] occurrunt D 19 mihi] qui sed dei. ei mihi i. m. ai. man. D credendum] inv. BCDEHIN'W 21 haec] hoc C 22-23 AUGUST., Episl. 153,c. 6, n. 20 (CSEL 44, 419; PL 33, 662); cf. supra, p. 222,13-14. 30 Cf. supra, p. 223, 16-17. 31-32 Cf. supra, 223, 36-41. 228 QUODLIBET VI QUAESTIO 25 229 < SOLUTIO > 45 Si primo modo, aut I ergo dat de eo quod novit esse bene acquisitum, A 184" Bad. 245vP aut de eo quod novit esse male acquisitum. Bad. 246'P Non est hic quaestio de peccato cu-Ipiditatis in doni aut eleemosynae Si primo modo, aut ergo hoc innotescit recipienti, aut non. perceptione ex parte recipientis, sed solum si pie suscipiat ur, ut quantum Si primo modo, de istis duobus ultimis, tunc subdistinguendum ut iam est ex parte recipientis, non peccaret in recipiendo, si certum non esset de 20 distinguetur quando bona non sunt distincta I et non dat simul totum, B 182" Zucc. 372" alieno, aut cum id de I quo datur sit partim bene acquisitum, partim 50 sed uni primo. C 184'b male. Puta si habeat centum in bonis et decem I ex illis male sunt Si secundo modo, tunc subdistinguendum sicut quando non sunt bona acquisita, an qui ab illo recipiat in donum vel in eleemosynam aliquid, distincta, ut iam sequetur, quia cum ignorat recipiens quod sit de bono, puta decem, teneatur totum receptum restituere, an quotam aliquam. perinde est ei, ac si illa bona omnino essent indistincta. Nec potest hic aliqua una et absoluta determinatione responderi, secun- 25 Si autem bona illa sunt distincta et dans bene novit quod illud quod dum quod responsum est in praecedenti quaestione, eo quod in hoc facto 55 dat, pertineat ad male acquisitum, tunc, ut prius, aut illud innotescit nihi~ pot~s~ ~sse regulare ex genere facti, sicut ibi. Non enim ex genere recipienti aut non. ~a~t~est illicItum tenere et non restituere datum, sicut ex genere facti Si primo modo, dico quod I simpliciter tenetur ad restituendum, quia N' 162'b illicItum est detinere et non restituere male ablatum. Unde, si datum ille nullum omnino habuit ius dandi sive alienandi illud, maxime si sit de oporteat I restituere, hoc solum contingit ex circumstantia ex parte dantis 30 talibus bonis quae debent restitui in eodem secundum numerum, ut est vel recipientis vel ipsius dati. 60 liber aut scyphus. Si enim sit de talibus bonis quae possint restitui in alio Bad. 246 resignationem, ut dicitur Ex tra vagan ti «de simonia», cap.o ultimo, ubi IO dicitur «Quae nullo pacto, sed affectu animi praecedente, acquiruntur, Per iam dicta patent obiecta. delinquentibus sufficit per solam paenitentiam suo satisfacere Creatori vY Bad. 246 I Ad iIlud-ergo quod primo arguitur I de liberis quod «manent obligati», 35 B 183" eosque pro simonia huiusmodi non teneri». Ergo qui aliquid recepit I ex Bad. 247'z vb dicendum quod verum est, et hoc quemadmodum illi quibus simul omnia usura mentali ex proposito, non tenetur ad restitutionem. Talis est D 156 C 184vb bona donantur, I vel in testamento vel donatione I inter vivos. Et de illis recipiens in casu proposito. Ergo etc. et de liberis succedentibus omnino est simile, de aliis vero nequaquam, 15 I Contra. Ibi non est nisi commutatio quasi pecuniae pro pecunia, quae Zucc. 373vb cuius causa patet ex determinatis. nullo modo est absque usura, in qua necessario debet fieri restitutio. Bad. 246vZ I Ad secundum quod «de quolibet, cui aliquid donatur de illis bonis, 40 Ergo etc. dubium est an ei detur de bono an de malo», dicendum quod non est verum, immo in pluribus casibus certum est, vel vere vel praesumptive, quod I non datur ei nisi de bono, ut patet discurrendo per casus iam < SOLUTIO> expositos. Ad argumentum in oppositum quod «omnes a talibus accIpIUnt», 45 I Ad hoc dicunt aliqui quod iste, etsi peccet ex cupiditate habendi id Bad. 247'A dicendum quod de nemine habente alicuius religionis aut sanctitatis 20 quod est alterius, contra illud mandatum «Non concupisces rem proximi speciem praesumendum est quod in aliquo casu nisi licito, absque omni tui», tamen usuram non committit nec tenetur ad restitutionem, quia, ut restitutione facienda accipiat a talibus quidquam; si qui accipiant aliter, dicunt, eo quod in huiusmodi I mutuo non intervenit pactio, ille qui A 185" ipsi viderint quid faciant. aliquid dat pro mutuo, etsi respiciat ad mutuum, ut non dedisset si non praecessisset mutuum, non tamen debet aspicere ad mutuum, sed ad ABCDEHIN'W 2-3 Utrum ... restituere] (er. supra, p. 222, 8-9) 4 ex] pro N' 5 restituere] restue- ABCDEHIN'W re(?) I 5 qui] quia sed in qui corI'. N' 7 aliquod] aliquid W 7 ex] de E 7- 8 Sed ... simoni a] om. (ham.) IW 8 sine] facti sed exp. eI sine i. m. D 10 praece- dente] om. N'W 10 acquiruntur] praecedentibus addo sed exp. B 11 delinquenti- bus] relinquentibus BDEHIN'W relinquentibus sed in delinquentibus corr. C 12 pro] 34 patent] ad addo I 37 veI'] in addo CW 39 causa] lac. D 40 illis bonis] per sed in pro corI'. 01. man. D 12-14 Ergo ... etc.] i. m. ini man. corI'. A 15 nisi] inv. I 41 detur] i. m. B 42 in] am. BCDEHIN'W 42 casibus] om. W 43 da- om. B 15 commutatio] continuo sed in commutatio corr. 01. man. D continuo I tur] dat EN'W 47 praesumendum] sumendum D 47 nisi] non W 48 si] sed 16 fieri restitutio] inv. BCDEHIN'W 20 est] sup. lin. A 21 tamen] om. N' BCDEHI 48 si qui] sequi N'W 49 quid] quod N'W 49 faciant] i. m. I 21 nec] neque I 22 huiusmodi] huius I 24 aspicere] inspicere N'W 35 Cf. supra, p. 227, 5-10. 40-41 Cr. supra, p. 227, 11-13. 43-44 Cr. supra, p. 227, 10-12 GREGOR. IX, Decre/ales, V, tit. 3, C. 46 (ed. A FRIEDBERG, II, 767). 20-21 Exod., 40-(232,)29. 45 Cf. supra, p. 227, 14-16. XX, 17. 234 QUODLIBET VI QUAESTIO 26 235 benevolentiam mutuantis, et beneficentiam reddere pro benevolentia, 25 existentibus ex parte eius cui mutuat, idem mutuasset, etiam si non quod est opus caritatis aut humanae societatis et naturalis obligationis, exspectas set aliquid se accepturum, aut forte si scivisset illum nihil ei esse H 227v• qua I quis gratus debet esse ei a quo beneficium accepit. Unde, quia 55 collaturum, ex aliqua tamen alia occasione quam ex vitio tenaci tatis aut non est usura nisi quia datum, in quantum est usurarium, habet ingratitudinis. Si tali intendebat etsi pro benevolentia sua et curialitate procedere a dante habente et debente habere aspectum ad mutuum, et sua, quasi ex naturali obligatione, aliquid se recepturum sperat et hoc non fit nisi ratione pactionis propter quam accipiens aliquid amplius 30 exspectat, et exspectatum recipiat, re vera nullum est peccatum omnino, W 201'· pro mutuo obligatur danti, idcirco ubi I nulla est pactio, sicut non est in et ideo nec I ad. restitutionem tenetur. Unde et tali modo, occasione Zucc. 374'· casu proposito, nulla omnino potest esse usura. Similiter nec com-Ipetit 60 honesti servitii, licet clericum sperare et exspectare a domino suo in propter idem restitutio; quia enim non dat ex pactione iIlicita, libere aliqua re spirituali aut in beneficio ecclesiastico provisionem absque dat, et cum quis aliquid libere dat, I transfertur omne ius quod habet in omni vitio simoniae aut cupidi tatis, ut notat ur LIX· dist.< super illud rem, in alium, et tali non competit repetitio, nec per se, nec beneficio 35 capitulum, «Hoc ad nos». iudicis; quare nec illi qui recepit incumbit aliqua restitutio, quia ubi Aut vero ille dat mutuum intendendo et exspectando pro mutuo et nulla omnino competit repetitio, nec restitutio: connexa enim sunt haec. 65 ex ipso mutuo, aliquid accipere, alias nullo modo mutuaturus nec Bad. 247'° I Sed hoc non potest stare, quoniam Deus in peccatis non tam inspicit benevolentiam aliquam exhibiturus. Iste re vera eandem corruptionem factum quam animum, hoc est facientis intentionem, aspiciendo scilicet affectionis habet, quam haberet si pactionem exprimeret. Paratus enim quid pro quo faciat per intentionem, licet non explicet illud per 40 esset eam exprimere, nisi timeret sibi ex hoc aliquid gravius imminere, et N' 162vb ser-Imonem, ita quod neque factum extra neque ipsius per sermonem posset per illud melius intentum implere. I Quidquid ergo peccati est in D 157'· explicatio imponunt speciem peccato, immo ante habet omne genus I 70 usura ex pacto expresso accipere aliquid pro mutuo, est et in affectione peccati perfectam rationem speciei suae in corde priusquam prorumpat istius. Est ergo peccatum usurae perfectum secundum suam speciem in opere aut sermone; quare similiter in peccato usurae, quod est absque omni exteriori pactione in istius mente, et hoc ex sola tali spe, perfectum secundum suam speciem in mente, priusquam aliquid eius 45 iuxta illud quod dicitur de vitio simoniae, Ex tra v agan ti «de simonia», prorumpatur in opere aut sermone. Ita quod, si ex timore aliquid < cap.o > «Tua nos», ubi papa, postquam sententiavit I quoddam Zucc. 374'b subtrahatur, ne omnino perfecte prorumpat in opere aut sermone, non propter hoc minus perfectum esse habet in mente. ABCDEHIN'W Bad. 247rC I De isto ergo qui sic aliquid accipit distinguo, priusquam ad propositum E 180v• I concludam. 50 53 mutuasset] mutuum esset sed -um esset exp. et -asset sup. iiII. man. COIT. A Aut enim dat mutuum non intendendo nec exspectando aliquid acci- 54 exspectasset] peccasset sed in exspectasset CO/T. W 54 si] se E 55 collaturum] C 185'· pere pro ipso mu-Ituo, sed pro benevolentia, qua etiam aliis eisdem datur N' 55 alia] om. E 55 ex] om. I 56 ingratitudinis] ingratitudine N' 56 et] ex W 58 recipiat] respiciat CEW 58 est peccatum] inv. B 58 peccatum ABCDEHIN'W omnino] inv. W 59 Unde] tenetur addo sed exp. B 61 ecclesiastico] ecclesiastica B ecclesiasticae H 62 notatur] nota sed in notatur COIT. ai. man. D 62 LIX'] LXX' N' 64 Hoc] Haec BCDEHI 64-65 Aut ... mutuaturus] Signo i. 111. (linea 28 usura] usum I 31 sicut] sic H om. I 31 non] om. N'W 32 nec competit] verticali sub tribus punctis) hic passus notatur. A 65 accipere] recipere BCDEHIN'W competit nec sed signis inversionis inv. D 33 idem] illud N' 34 libere] om. E 66 Iste] Ille W 67-69 Paratus ... implere.] Immo quia universale ius est supra lucrum, 34 transfertur] transfert N'W 35 tali] tale N' 35 nec'] neque I 35 nec'] ne- quod non est re vera restituere absque creatione minus quam cum creatione, < si > sit que I 37 omnino] om. BCDEHIN'W 37 repetit io] receptio C 37 nec] neque I lucrum quod teneretur usura. i. m. ai. man. (man. COIT.?) A 70 expresso] impressa 39 factum] om. N' 39 hoc est] i. m. man. corI'. A 39-40 aspiciendo ... intentionem] BDEHI impressa sed ex- addo i. 111. ai. man. C 70 accipere] recipere DN'W 70 ac- om. (ham.) H 40 quid] quidem W 41 ita ... sermonem] om. (ham.) B 42 om- cipere aliquid] inv. BCDEHIN'W 70 pro] ex W 70 et] 0111. BCDEHIN'W nel esse CE 43 prorumpatur] prorumpat N'W 44 quod] sup. lin. man. corr. A 71 perfectum] profectum B 0111. C 72 hoc] 0111. W 74 ubi] om. N' 45 aliquid] om. N' 47 perfecte] om. E 47 in] peccato usurae addo sed exp. A 48 esse habet] inv. B 48 habet in mente] in mente habet N' 49 isto ergo] ergo isto sed signis inversionis inv. D 49 ergo] igitur BCDEHIN'W 51 mutuum] mutuo W 62-63 Cr. GRATlANUS, Decretum. I, dist. LIX. C. 3 (ed. A. FRIEDBERG, I, 225; PL 187, 51 nec] neque I 51-52 accipere] recipere B 52 pro] benesolentia(?) addo sed delo et 315A). 73-(p. 236.)83 GREGOR. IX, Decreta/es, V. tit. 3, C. 34 (ed. A. FRIEDBERG, II, exp. C 52 etiam] in B 763). 236 QUODLIBET VI QUAESTIO 26 237 factum non esse simoniacum, quia nulla interveniebat pactio expressa, 75 sola spe committitur usura, secundum quod continuo dicit Glossa: propter tamen corruptionem intentionis interioris latentis quae forte 00 «Sed secus», inquit, «videtur in usura, ubi sola spes inducere usuram potuit adesse, subdit, dicens: «Licet autem taliter duximus respondendum, videtur etc.», secundum quod probat pluribus concordantiis. Quod quia nobis datum est de manifestis tantummodo iudicare, si tamen is qui autem secus est I in usura, hoc contingit quia est aliqua species simoniae N' 163ra W 20l'b talem donationem facit, ea intentione ducatur, ut per temporalia I bona ex ecclesiae statuto, non est autem I ex ecclesiae statuto aliqua species E 180vb B 183 v8 quae offert, I spiritualia valeat adipisci, et clerici qui eum in fraudem 80 usurae, ut iam dicetur amplius. I Et propter idem etiam secus est in usura Bad. 247vE iterum admittunt, non essent eum, nisi commoda temporalia perciperent, 5 et simoni a quoad hoc quod in omni usura debet fieri restitutio, non admissuri, sine dubio tam ille quam isti apud districtum iudicem, I qui autem in omni simonia renuntiatio, ut iam patebit clare in I respondendo C 185'b scrutator est cordium et cognitor secretorum, culpabiles iudicantur». Ubi argumentis ad quaestionem inductis. Quamquam ergo in casu nostro dicit G Ioss a: «Non dicit: «simoniaci », unde isti simoniaci non dicuntur non sit pactio, hoc non impedit quin sit usura, secundum iam expositum quantum ad ecclesiam, nisi velis dicere quod sola intentio facit hominem 85 modum. simoniacum». Ubi addit Glossa: «Sola voluntas sive affectus non facit IO Nec valet ratio supra inducta pro eis, quod in casu nostro proposito aliquem simoniacum, licet aliter peccet». dans non respiciat ad mutuum, sed daret ex mera curialitate: hoc enim Et volunt ex littera ista quidam dicere quod, sicut isti peccant, non non impedit quin accipiens in dando mutuum in spe et exspectatione sua tamen sunt simoniaci, nec tenentur renuntiare beneficio quod obtinent respexit ad mutuum. Cum tamen scriptum est «Mutuum I date, nihil inde H 228ra Bad. 247vO,per factum talis peccati, quod solam poenitentiam requirit, I qua fit 90 sperantes», non dixit: absolute «sperantes», sed «nihil inde sperantes», satisfactum soli creatori et non ecclesiae specialiter ut in praedicta littera 15 quia non usquequaque illicitum est sperare, sed tantum «inde», id est ultima Extravaganti, «de simonia», sicut fit I satisfactio ecclesiae pro propter mutuum principaliter sperare, non aliter mutuaturus, ut dictum peccato simoniae quae fit pacto, pro quo simoniaci debent renuntiare vel est. I Unde, sive dans aspiciat ad mutuum sive non, hoc accidit peccato Zucc.374 V8 etiam deponi, vel alias poenas canonicas sustinere, sic in nostro casu, etsi recipient is: peccatum enim unius nullo modo dependet ex actione aut peccet sumens aliquid pro mutuo, non tamen est usura, non tenetur ad 95 voluntate alterius. restitutionem, ut dictum est in ratione eorum proposita. 20 I Dico ergo ad quaestionem quod talis qui accipit aliquid pro mutuo, Bad. 247vF Quod non valet, quia, etsi non sit aliqua species simoniae quae sit in absque pactione propter illud mutuando, quod vere usurarius est, et sola spe sine pacto, - quod tamen non est verum -, bene tamen in tenetur ad restitutionem. Si enim est usura, immo quia est, ut dictum est, ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 75 esse] esset(?) sed -t eras. A est CEHIN'W est sed in esse corr. ai. man. D om. B 76 quae] quia N' 77 adesse] ibi addo sed exp. N' 77 taliter duximus] inI'. N'W 99 dicit] subdit BCDEHIN'W 00 usura] usum I 1-3 Quod ... statuto'] Signo 77 duximus]diximus N' 78 is quiI om. N' 78 qui] cui W 79 facitl offert addo i. m. (linea I'erricali sub tribus punc/is) hic passus no/a IIII'. A 2 est] in addo N' 3 ex sed dei. C 81 perciperent] perciperet BCDEHIW 82 isti] illi W 83 scrutator] ecclesiae]i/er. D 4 dicetur]dicemus BCEHIN'W 10-14 Nec ... speranles] Signo i. scrubator(?) H 83 scrutator estl inI'. N' 84 Non dicit] om. W 84 dicuntur] m. (linea I'erticali interrupta sub tribus punc/is) hic passus nO/a/UI·. A IO Nec] Neque I ducuntur sed in dicuntur corI'. D 85 hominem] iter. C 86-87 Ubi ... simoniacum] IO inducta pro eis]pro eis inducta BCDEHIN'W II daret] dare N' II curialitatej om. (ham.) W 86 addit] dicit B 88 quidam] om. N' 88 sicut] scr. sed vel sic i. liberalitate BCDEH libertate IN'W 12 non] om. B 13 date] daret?) I 14 non m. ai. man. C 88 sicut isti] isti sicut sed signis inl'ersionis inI'. B 89 tamen] om. B ... sperantes] om. (ham.) D 14 sed ... sperantes] 0111.(hol1l.) B 15 usquequaque] 89 tenentur] teneretur I 90 solam] solum BCDEHIN'W 90 fit] sit BDEHIN' usque quam CE 16 principaliter sperare] sperare principaliter sed signis inl'ersionis 91 in] om. H 92 ultima] om. W 92 de] om. B 94 etiam] om. W 94 vel] inI'. B 17 sive'] si W 17 dans] Deus BEH Deus sed in dans corI'. 0/. man. CD etiam addo CDEHIN'W in addo B 94 sic] si sed in sic corI'. ai. man. D 98 spe] 18 modo] om. B 20 Dico ... quaestionem]Ad quaestionemergo dico I 20 aliquid] om. W 22 tenetur] ornetur(?) E 22 est'] scilicet addo N' specieN' 84-86 GREGOR. IX, Decreta/es, una cum G/ossis, V, tit. 3, c. 34 (ed. Romae 1582, 00-1 GREGOR. IX, Decre/a/es, ulla CUlII G/ossis, V, tit. 3, c. 34 (ed. Romae 1582, 16371). 86-87 GRATlANUS, Decretum, una cum G/ossis, II, C. I, q. 1 c. 7 (ed. Venetiis 16371). 4 Cr. infra, p. 238, 39-(239,)70. 6-7 Cr. illfra. p. 243, 68-(244.)96. 8- 1584,p. 6451). 92-93 GREGOR. IX, Decreta/es, V, tit. 3, c. 34 (ed. A. FRIEDBERG, II, 9 Cr. supra, p. 234, 38-48. 13-14 cr. LI/C.. VI, 35. 16-17Cf. Sl/pra, p. 235, 64- 763). 96 Cr. supra, p. 234, 27-37. 66. 22 Cr. SI/pro, lin. 4-7. 238 QUODLIBET VI QUAESTIO 26 239 ad restitutionem teneretur eo modo quo est usura, quod si non teneretur tatio pure spiritualis, ut sunt dona Spiritus Sancti, sive in ordinibus aut ad restitutionem, nullo modo dicerem quod esset usura. Unde, quam- aliis sacra-Imentis dandis et recipiendis, sive in miraculis faciendis aut A 185v, quam ille voluntarie dedit, quia tamen iste mutuo suo I ad hoc 25 50 aliis huiusmodi pro temporali, qualem commisit Simon Magus voluntate fraudulenter inducere voluit, etenim si forte ille ex sola curialitate dedit, et muneris oblatione ut donum Spiritus Sancti in faciendis miraculis iste tamen ex sua intentione in culpa fuit, propter quam restituere debet reciperet, licet cum effectu non obtinuit nec invenit in Apostolis ullum acceptum. Unde et quantum erat ex intentione sua, in mutuo quandam qui secum commutaret, sed invenit Petrum eum repellentem et dure pactionem I de aliquid plus recipiendo quodam modo fecit. Potest ergo corripientem, cum ei dixit IO Actibus «Pecunia tua tecum sit in distingui quod duplex est pactio: una vera, quae est sermone vel signo 30 55 perditionem». Qualem etiam commisit Giezi in IVO Regum, qui pro expressa, et alia interpretativa, quae fit, quantum est ex parte mutuantis, dono Spiritus Sancti quod magister eius Eliseus communicavit I Naaman, E 181" per hoc quod mutuo suo intendit illum cui mutuat allicere, etiam si forte accepit «mutatoria vestimentorum». non alliciatur, ad hoc quod ei pro mutuo aliquid donet. Et illa intenta Alia vero est simoni a ex prohibitione ecclesiae, ut illa, quae est circa ea allectio est quasi quaedam pactio dolosa. Et sicut est de usura, sic est in quae sunt simoniaca, non ex I natura rei, sed quia sunt prohibita ab Zucc. 374vb rei veritate et de simonia, quod quaedam est mentalis tantum, quando 35 60 ecclesia tamquam simoniaca sub interminatione consimilium poenarum, quis per tempora le factum absque alia pactione intendit allicere ad recep- ut est commutatio alicuius temporalis I annexi spirituali, ut forte sunt Itionem alicuius pure spiritualis. lapides ecclesiae aut alia bona eius corporalia, pro alio omnino tempo- rali. De I isto modo simoniae loquitur dominus pa pa Extravaganti, < AD ARGUMENTUM> «de simonia», cap.o ultimo. Quam incidunt «monachi qui, aliquo tempo- 65 rali mutuo dato, locum in monasteriis sunt adepti», ut videlicet in aliquo Bad. 247vG I Quod ergo arguitur in oppositum, quod «in simonia mentali sine pacto stal\o superiori ponerentur, vel aliquam administrationem adnexam non tenetur quis ad resignationem; ergo et nec in tali usura mentali 40 spiritualibus adipiscerentur. tenetur ad restitutionem», dicendum ad hoc quod aliter est de simoni a, Usura autem non sic dupliciter dicitur, quia nihil est usurarium ex solo aliter vero de usura. Est enim duplex species simoniae, cum tamen non sit statuto ecclesiae, sed quidquid est usurarium et pro usurario tenetur ab nisi unica species usurae, et hoc praeter illas species quibus communiter 70 ecclesia, hoc est usurarium ex natura rei. usuram et simoni am distinguimus in mentalem et non mentalem. Bad. 248'H I Unde I multum errant quidam legistae, qui ignorantes naturam I B 184" Est enim duplex simonia. 45 N' 163'b peccati usurae, quia inveniunt usuras in legibus suis permissas, et non Quaedam quae est ex natura rei, I ut illa quae est circa ea quae sunt prohibitas nisi indirecte, dicunt quod usurae non sunt i1Iicitae nisi quia a prohibita quia in se ex absoluta natura rei sunt simoniaca, ut commu- ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 23 tenereturl] tenetur EN'W 23 eo] ei E 23 eo ... teneretur] om. (ham.) H 49 aut] ut B 50 Magus] et addo sed exp. B 51 et] est sed in et corr. D 51 mune· 23 teneretur2] tenetur E 26 ille] iste N'W 27 iste] ista B ille W 27 tamen] risI muneriis sed in muneris corI'. D 51 ut] de in addo sed exp. B 52 effectu] effec· enim B 28·29 Unde ... fecit] Signo i. m. (linea verticali sub sex punctis) hic passus tum B 53 Petrum] pecuniam D 53 Petrum eum] eum Petrum sed signis inversionis notatur. A 28 sua] om. C 30 estl] om. I 30 pactio] pacto B 30 vera] i. m. inv. D inv. I 53·54 et ... corripientem] in lac. ai. man. CD 53 dure] dixit E 53·54 dure corripientem] lac. ·ripientem H 57 vestimentorum] om. I 58 est I] man. corI'. A 30 est2] in addo BCDEHIN'W 31 alia] i. m. man. corI'. A 32 in· tendit] intendat E 33 alliciatur] alliciat N'W 33 pro] modo addo sed exp. I om. N'W 61 commutatio] commutio(?) N' 61 spirituali] spiritualis sed in spiri- tuali corI'. W 62 pro] eo addo sed exp. N' 64 simonia] si· sup. tin. I 64 ultimo] 39-41 Quod ... hoc] i. m. man. corI'. A 40 et] om. BCDEHIN'W 41 ad hoc] om. N'W 41 aliter] alter I 42 aliter] alter I 42 species] de addo E 43 nisi] ulter·(?) BH 68 Usura] Usum E 68·69 solo statuto] statuto solo sed signis inver- sionis inv. H 69 et] ut N' 70 hoc] haec N'W 71·72 ignorantes ... usuras] i. sup. lin. ai. man. D 44 non] in addo B 46 Quaedem] i. m. man. corr. A 46 est'] m. A 73 quia] qui E sup. lin. A 46 sunt] circa addo W 47 ex] i/er. D et C om. N'W 47 absoluta] abscondita B 47-48 commutatio] continuo B 54·55 Act., VIII, 20. 57 IV Reg .. V, 5. 64-65 GREGOR. IX, Decre/ales, V, tit. 3. c. 39-41 Cr. supra, p. 233, 4·14. 46 (ed. A. FRIEDBERG, II, 767). 240 QUODLIBET VI QUAESTIO 26 241 canone et ab ecclesia sunt prohibitae, cum totaliter se. habeat res modo 00 quae nihil spiritualitatis habent annexum, simonia commlttltur. Dicunt contrario, scilicet quod non sunt prohibitae nisi. quia sunt iIIicitae. Puto 75 HUGUCCIO < et BERNARDUS DE TRANO> quod in omni administratione tamen quod ecclesia, sicut statuto suo fecit unam speciem simoniae I ecclesiasticae rei committitur simonia, si ematur, sicut notatur supra, cap.o prohibendo quarundam rerum venditionem, quae non esset illicitum «In principio». Et hoc est simoniacum quia prohibitum, non ideo prohi- neque simoniacum vendere et emere nisi ecclesia prohibuisset, sic ecclesia bitum, quia fuit ante simoniacum». Cum vero habent spirituale adnexum, posset statuto suo facere unam novam speciem usurae prohibendo in 5 tunc vendere vel emere est simoniacum ex se secundum primam speciem, aliqua commutatione accipere aliquid ultra sortem, quod non esset 80 et hoc ratione annexi spiritualis, quia, ut dicit PASCHAIS papa in L illicitum neque usurarium, nisi ecclesia prohiberet. Et cum, ut dictum illo cap.o «Salvator», «quisquis eorum alterum vendiderit, sine quo alterum est, duplex sit species simoniae, sciendum quod utraque distinguitur in non provenit, I neutrum non venditum derelinquit». Tunc autem habent H 228v8 spiritualem, quae fit sola mente sine exteriori pactione, et non spiri- administrationes necessario spirituale adnexum, cum quis debet accipere tualem sive corporalem, quae fit cum exteriori pactione, ut sic sint IO eas in suo primo ingressu, ut praeposituram in abbatia simul I cum debet quattuor modi simoniae in duabus speciebus. Et sunt omnes in peccato 85 fieri primo monachus; cum vero accipit eam post ingressum, nihil habet mortali, quorum duo sunt in una specie simoniae et duo in alia. spiritualis adnexum. Et hoc quemadmodum contingit de fructu prae- Primus igitur et maximus atque maioris criminis est in simonia ex bendae, I quod non licet ipsum emere in primo ingressu, cum primo quis pacto circa prohibita, quia simoniaca ex rei natura, qualem commisit fit canonicus, quod bene licet postmodum, ut notatur, I 1', q.e Simon Magus. 15 3' in principio. Secundus est in simonia spirituali sive mentali absque pacto exteriori 90 I Quartus vero modus in simonia est sine pacto circa simoniaca, quia in eadem specie simoniae qualem commisit Giezi. prohibita, de quo loquitur decretalis Extravaganti «de simonia», cap.o Bad. 248'1 I Tertius est in simonia ex pacto circa simoniaca, quia prohibita ex ultimo. statuto ecclesiae, qualem commiserunt illi de quibus dicitur Extra- I Est I iterum notandum quod circa has species simoniae, quaedam sunt Bad. 247'K C 185vb vaganti, «de simonia», cap.o «Consulere»: «Quicumque vicedominatum 20 poenae quae debentur ex natura ipsius peccati, quaedam vero ex statuto vel aliam ecclesiasticarum rerum administrationem per pecuniam obtinere 95 ecclesiae, ut suspensio, interdictum, degradatio et huiusmodi, de quibus voluerint, tam ementes quam vendentes, cum Simone percel!untun>. Ad- nihil ad praesens. ministrationes enim in quantum non habent aliquod spirituale annexum, Ex natura peccati omni speciei simoniae debetur duplex poena. Una D 157'b emere non est simoniacum, nisi prohibitum, unde super illud I cap.m I principali ter, quae est arbitraria, qua fit satisfactio Deo sicut et debetur Zucc. 375" «Salvator», < causa> ra, q! 3', dicit Glossator: «Qualiter in istis officiis 25 cuilibet alteri peccato; alia vero adnexa. Et hoc modo I circa duos modos in prima specie simoni ae : ex natura W 202" ABCDEHIN'W enim peccati absque omni statuto ecclesiae, sicut esset peccatum etiam si 74 etl vel BCDEHIN'W 74 se habeat res] res se habeat N'W 74 habeat res] inv. BCDEHI 74 modo] scilicet addo B 75 non] i. m. B 76 suo] i. m. 01. man. D ABCDEHIN'W 78 ecclesia2] etiam W 79 in] om. C 81 nisi] aliqua addo sed exp. B 81 ecclesia] etiam W 81 Et] om. I 81-82 ut dictum est] dictum est ut sed signis inversionis inv. B 2 ecclesiasticae] ecclesiae BCDEHI 3 est] om. N' 4-5 non ... prohibitum] i. m. 01. 82 species] lusurae addo sed exp. C 82 utraque] uterque E 83-84 et non spiri- man. C 4 ante] prohibitum addo sed deI. C 7 quisquis] quisque N' quique(?) B tualem] irer. sed exp. B 84 fit] sit B 84 sint] sunt N' 85 Et] Ut N' 85- 8 provenit] praevenit CEN'W 8 derelinquit] delinquit E IO in IJ secundum addo 86 peccato mortali] inv. D 86 specie] irer. B 92 in] om. I 92 quia] qua B sed exp. B IO praeposituram] praeponitur qui B Il fieri primo] inv. W II mo- 95 ecclesiasticarum] ecclesiarum AEN'W ecclesiarum sed -arum deI. et -asticarum i. m. 01. nachus] monachis(?) H 13 primo quis] inv. N'W 14 fit] sit B 14 quod] quan- man. C 95 pecuniam] ecclesiam sed exp. et pecuniam i. m. man. corr. A 96 percel- do I 14 licet] habet W {ac. H 16 in] om. E 19 iterum] igitur BCDEHIN'W luntur] procelluntur B praecelluntur W 98 nisi] quia addo BCDEHIN'W 99 1'] 20 ex ... peccati] ipsius peccati ex natura N' 20 ipsius] om. C 23 debetur] debet EI om. D 99 in] irer. I secundum addo sed exp. B 25 cuilibet] om. D 27 peccatum] absque omni statuto ecclessiae, sic esset peccatum addo N'W 81-82 Cr. supra, p. 238, 42-(239,)67. 94-96 GREGOR. IX, Decreta{es, V, tit. 3, c. 38 (ed. 7-8 GRATIANUS, Decrerum, Il, C. I. q. 3, C. 8 (ed. A. FRIEDBERG, I, 414; PL 187, A. FRIEDBERG, Il, 765). 99-(p.24I,)4 GRATlANUS, Decretum, ulla cum Glossis, Il, c. I, 550B). 14-15 Op. cit., C. I, q. 3, C. I (ed. A. FRIEDBERG, I, 411; PL 187, 546A- q. 3, C. 8 (ed. Venetiis 1584, p. 760q). B). 17-18 GREGOR. IX, Decreta{es, V, tit. 3, c. 46 (ed. A. FRIEDBERG, Il, 767). 242 QUODLIBET VI QUAESTIO 26 243 ecclesia nihil circa hoc statueret, illis modis est poena adnexa ipsa deficiat circa factum, simonia realis est, et oporteret I resignare obtentu m D 158" per eam, iuxta I illud quod I notatur < causa> P, q" I', supra cap.m Bad. 248vK resignatio eius quod obtentum est per simoniam talem. Et hoc de facto, 55 H 228vb quia nihil in veritate recepit, ut cum obtinuerit ius praebendae vel 30 «Quicumque», ubi dicitur «Hodie sola poenitentia cum resignatione monachatus. Unde cum ille de quo loquitur illa decretalis «Tua nos», in acquisitorum sufficit cum simonia in anima utriumque gerebatur». Et hoc ingressu suo petivit «admitti in canonicum et sibi concedi bona sua, quae est necesse in foro conscientiae, licet in hoc modo simoniae nullus potest ecclesiae voluit adiungere pro praebenda», simoni a - quae incidit in isto ad resignationem cogi, I quia coram ecclesia non potest super ea probatio B 184" primo ingressu propter bonum spirituale canoniae quod pertinet ad 60 haberi. Propter .quod talis modus quoad iudicium ecclesiae in foro prohibita emere quia simoniacum - necessario est simonia secundum 35 contenti oso non reputatur simonia, reputari autem debet quoad iudicium primam speciem eius. ecclesiae in foro conscientiae. Unde si intenti o simoniaca circa tale Et potest incidere dupliciter. factum posset probari, etiam si nulla pactio interveniret, ut simoniacus Vel pactione interveniente secundum primum eius modum, in quo puniretur committens, ut < causa> 1', q: 1',« Reperiuntur». Unde quod casu loquitur prima pars decretalis, quae dicit: «Si aliquis clericus cum 65 dicit Glossa super decretalis «Tua nos», quod «non sunt simoniaci N' 163" conditione vel pactione largiatur aut offerat bona sua, ut I illa postmodum 40 quantum ad ecclesiam», verum est I in foro contentioso, in quo non E 181" pro praebenda retineat et in canonicum admittatur, huiusmodi oblatio vel iudicatur simoni acus quia non potest probari, sed alias bene iudicat esse receptio fieri non poterit sine vitio simoniae, cum in talibus omnis pactio vel peccatum, si sit, et licet sit, occultum. Et secundum hoc debemus dicere conventio cessare debeat». quod sola mente talis simonia committitur, propter quam in foro Alio vero modo potest incidere sine pactione, sed solum perversa 70 conscientiae debet quis renuntiare percepto. Zucc. 375'b animorum affectione secun-Idum modum primae speciei simoniae, in 45 In duobus autem modis alterius speciei simoniae non est plus de quo casu loquitur ultima pars decretalis dictae: «Licet autem taliter ratione peccati quam est de ratione prohibitionis, quia quod in eis est etc.», ut supra. Unde, si nulla omnino debeat esse simonia, oportet quod peccatum, hoc procedit ex prohibitione, et per consequens non I debetur cesset pactio et perversa animi intentio, in quo casu loquitur media pars ei plus de ratione poenae, quam habet ex prohibitione de ratione peccati. decretalis «Si vero pure et sine pacto et conditione qualibet offerat, rogans 75 Est igitur I sciendum quod per ecclesiam aliquando aliquid prohibetur C 186" humiliter ut in canonicum admittatur et bona sua sibi retinere liceat pro 50 tantummodo ne fiat, et tunc factum tenet, ut est prohibitio ne matri- praebenda, et clerici eiusdem ecclesiae pure consentiant, huiusmodi receptio monium celebretur in temporibus ad hoc interdictis, aliquando vero fieri potest absque scrupulo simoniacae pravitatis». Nota: per hoc quod dicit «pure», papa intelligit utramque affectionis rectitudinem, quae si ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 54 realis] ser. sed vel mentalis addo i. m. 01. man. C 54 est] iler. sed exp. W 55 et] ut sed det. et et sub lin. 01. man. D 55 oporteret] oportet CN'W 57 acquisito- 28 nihil] sicut esset peccatum addo sed exp. I 29 resignatio] resignativo(?) C 29 est] rum] acquisitoris W 57 sufficit cum simonia] om. D 57 utriumque] utrumque DIN'W utramque E 58 nullus] nullius(?) N' 59 non ". ea] super ea non po- et addo BCDEHI 30 quia] in addo sed exp. H 31 monachatus] monachicus W 31 illa] om. BCDEHIN'W 32 petivit] petiit N'W 33 adiungere] adiunge(?) H test BCDEHIN'W 60 quod] hoc C 61-62 contentioso ... foro] om. (ham.) H 61 non ... simonia] simonia non reputatur BCDEIN'W 61 non] om. W 61 autem] 34 canoniae] canonicae B 35 simonia] est addo N'W 37 Et] Non B 39 dicit] aut N' an BEl ante D ante sed in autem cor/'. C 61 quoad] primo ad sed primo dei. et "Et addo N' 39 aliquis] quis BCDEHIN'W 40 illa] om. W 41 admittatur] quo i. m. 01. man. C 63 etiam] et W 64 Reperiuntur] Repunitur DI 67 probari] admutatur D 43 cessare debeat] inv. BCDEHIN'W 44 pactione] et addosed exp. H probaret I 67 iudicat] iudicet N' 70 percepto] praecepto E 73 hoc] est addo E 44 perversa] pro verba I 46 dictae] om. DH 47 etc.] iter. D 47 omnino] debet(?) addo sed exp. D 47 debeat] debebit I 48 loquitur] loqui I 49 qualibet] 73-74 et ". prohibitione] om. (ham.) B 73 debetur] debemus W 74 poenae ." ratione] om. (ham.) D 76 factum] liat addo sed exp. N' 77 interdictis] intendens N' quilibet BCDEHIN'W 50 liceat] licet E 51 eiusdem] eundem H 52 Nota] Adverte quod BCDEHIN'W 53 utramque] utriumque A utrumque H utrumque sed in utramque cor/'. D uterque EI utram(?) N' per addo sed exp. E 56-57 GRATtANUS, Decretum, una elim Glossis, II, C. I. q. I, C. 2 (ed. Veneti is 1584, p. 651h). 64 Cr. GRATlANUS, Deeretllm, II, C. I, q. I, C. 7 (ed. A. FRIEDDERG, 1,359; PL 32-33 Op. eil., V, tit. 3, C. 34 (ed. A. FRIEDDERG II, 763). 39-43 lbid. 46-47 lbid. 187,480B-48IB). 65-66 GREGOR. IX, Deeretales, lina elim Glossis, V, tit. 3, C. 34 (ed. (er. supra, p. 236, 77-83). 49-52 lbid. Romae 1582, 1637f). 244 QUODLIBETVI QUAESTIO27 245 prohibet ne possit fieri et sic nec factum tenet, ut est prohibitio ne feratur iudicialis sententia in die feriato. QUAESTIO 27 Primo modo simonia mentalis tantum in secunda specie simoniae est 80 UTRUM ILLEQUI RECIPITDE BONISALTERIUS TANTUM peccatum ex prohibitione, et ideo non oportet in ea nisi satisfacere Deo per poeni tentiam et non oportet renuntiare. IN QUANTUM ILLETENETUREIDEM.TENEATUR AD Secundo modo peccatum ex prohibitione est simonia non mentalis in RESTITUTIONEM ILLIUSRECEPTI prima specie, et ideo factum per eam non tenet, et oportet renuntiare I Circa quartum arguitur quod recipiens de bonis alterius quantum sibi Zucc. 376" percepto, cum hoc quod oportet agere poeni tentiam Deo. 85 ille tenetur, ad restitutionem teneatur. Quia, ut dictum est supra per Zucc. 375" I Dicendum ergo ad argumentum quod, licet in simonia mentali quae est AUGUSTlNUM,«Non dimittitur peccatum, etc.» peccatum ex sola prohibitione ecclesiae, non oportet resignare, tamen ex Item. Si posset probari quod sic alienum detineret, cogeretur per illa simonia mentali quae est peccatum ex natura facti in illa, oportet ecclesiam ad restitutionem. Et hoc non nisi quia tenetur restituere. Ergo A 186" resignare I quae per solam simoni am mentalem acceperat. Nunc autem IO etc. usura etiam mentalis quia comparatur simoniae mentali, quia est 90 Contra. Per hoc esset reus in lucro et innocens in damno, nec haberet Zucc. 375vb simonia ex natura rei eo quod non est I aliquis modus usurae ex unus-I quisque quod suum est. Ergo etc. H 229" prohibitione sicut est modus simoni ae, ut patet ex praedictis, idcirco in omni usura mentali etiam oportet restituere receptum, licet non in omni < SOLUTIO> simonia renuntiare, licet restat in aliquo quod dans pro mutuo dat gratis, Bad. 248vL sicut nihil restabat ad simoniam Giezi, quod ei gratis dedit Naaman 95 I Hic oportet distinguere de modo quo I occupavit iste bona eius qui I 126v• vestimenta. 15 ei obligatus est, et de quibus pro debito sibi vult satisfacere per detentionem, ut paulo generalius prosequamur I quaestionem quam fuerit proposita, quoniam talis aut occupavit I bona illa de quibus sibi vult satisfacere per detentionem, clam aut violenter auferendo, aut negotia eius gerendo. 20 Si primo modo, tunc ad duo facta illius debemus aspicere, scilicet et ad bonorum illorum subtra~tionem et modum subtrahendi, et ad ipsorum detentionem absque animo restituendi. I Si vero respiciamus ad ipsam subtractionem et modum subtrahendi, Bad. 248vM dicunt aliqui quod talis in subtrahendo non peccat, eo quod ille sua 25 iniuriose detinet, et bonum est illi ut subtrahantur et a debito liberetur, et sic hoc quod iste facit, iuste facit ex parte sui, et I misericordi ter ex parte ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 2-3 Utrum ... recepti](cr. infra, p. 222,9-11) 5-6 sibi ille] inv. N'W 6 ille tenetur] inv. C 6 dictum ... supra] supra dictum est C 8 cogereturl congeretur(?) B 78 possit fieri] fiat sed exp. et possit fieri i..m. man. eorr. A 78 nec] -c sup. lin. man. cogetur(?) E 9 non] i. m. man. eorr. A II nec] neque I 12 est] lucro addo sed eorr. A 78 prohibitio] prohibitione D 81 ex prohibitione] exhibitione E 81- exp. B 14 de modo] om. N' 15 quibus]de addo sed exp. B 16 generalius]altius 83 et .., prohibitione] om. (hom.) B 81 Deo] de E 83 modo,] prohibetur addo sed BCDEHlN'W 17 fuerit] fuerat N'W fuit C 17 proposita] propositae E 20 et] exp. A 84 prima] secunda sed exp. et prima i. m. man. eorr. A 84 factum] i. m. man. quod C 22 animo] de addo sed exp. N' 22 restituendi] rescindendiC 24 aliqui eorr. A 84 et'] sup.lin. N' 85 cum] dum D 86 Dicendum ... argumentum] Ad quod talis] quod talis aliqui B 25 iniuriosedetinet] inv. BCDEHIN'W 26 hoc] om. argumentum ergo dicendum I 86 mentali] in tali E 87 resignare],quemadmodum BCDEHIN'W 26 iuste facit] om. I et Giezicoactus fuit per Elisaeum reportare mutatoria vestimentorum (IV Reg., V,5; supra, p. 239,57) Naaman. addo sed dei. A 90 quia] ser. sed vel quae i. m. ai. man. C 7 AUGUST., Epist. 153. C. 6, n. 20 (CSEL 44.419; PL 33,662); cr. supra. p. 222,13-14 et 93 mentali] om. B 94 dans] dictis D 95 quod ei] cui BCDEHIN'W p. 226, 22. 246 QUODLIBET Vl QUAESTIO 27 247 illius, et ideo non iniuriose. Rationem autem peccati non haberet In lege divina «Non reddes malum pro malo», et quia oportet potius omnia subtrahendo, nisi iniuriose subtraheret. 50 mala pati quam malo consentire, quamquam ergo ille iniuriatur isti, et Hoc dictum suum videntur confirmare per AUGUSTlNUM, Ui In q iste iniuriam patitur ab illo in damni s rerum, nullo tamen modo licet isti Epistola Ad Macedonium comitem, ubi casum huius quaestionis 30 ea quae sunt ipsius, subtrahere ei, et sic contra legem divinam ei videtur tangere, dicit sic «Quaeris a me cur officium sacerdotii esse iniuriando, quia patitur ab ipso, et ipsi malum pro malo reddendo. W 202" dicamus intervenire pro reis, et nisi obtineamus, offendi». Et infra: I Sed dices «Quia ille tenetur isti, factum istud amittit rationem «Neutri nostrum placeat quod res non reddatur aliena, neque apud cor 55 iniuriandi». meum cui testis est Deus, ausim dicere, sentire, discernere, interveniendum I Quod non potest stare, quia SI In isto casu amitteret factum tale esse pro aliquo, ut quod scelere abstulit, sceleris impunitate possideat, sed 35 rationem iniuriandi, consimiliter ergo et in quolibet alio in quo aliquis ut remissa iniuria, quod iniuriose abstulerit reddat, si tamen habet quod alteri iniuriatus est, amitteret rationem iniuriandi factum omne I quo abstulit, vel aliud unde illud restituat», et tunc continuo sequitur in- iniuria tus satisfactionem per se ipsum iniuriatus expetere t. Quare, cum tentum: «Non sane quidquid ab invito sumit ur, iniuriose aufertur. Nam 60 aliquando satisfactio poenalis requiritur in iniuriante, I posset ergo B 185'· plerique nec'medico volunt reddere honorem suum, nec operario mercedem, omnis iniuriam passus propria auctoritate et absque peccato poenalem nec tamen haec quae ab invitis capiunt, per iniuriam recipiunt quae potius 40 satisfactionem ab iniuriante expetere. Hoc autem non esset aliud nisi per per iniuriam non darentur». iustitiam semetipsum vindicare. Liceret ergo quemlibet esse iudicem sui Bad. 248vN I Sed hoc nullo modo potest stare, quoniam talia bona sic subtracta ipsius et in propria iniuria semetipsum vindicare, I quod plane falsum est. omnino erant in dominio et possessione illius ante subtractionem, et res 65 Hoc enim nulli licet facere, nisi sit functus publica auctoritate, secundum C 186'b ipsius, non autem I aliquo modo erant res ipsius subtrahentis, quamvis AUGUSTINUM De libero arbitrio. I° Falsum est ergo similiter quod Zucc. 376'b ille I pro tanto debitor suus erat. Nunc autem scriptum est in lege Domini 45 subtrahere illi dicto modo sua, amittit rationem iniuriandi. Dico ergo Bad. 249'N «Non concupisces rem proximi tui». Si non concupisces, multo I ergo quod subtrahens praedicto modo et ad praedictam intentionem bona fortius nec subtrahes. Contra divinum mandatum est plane dicto modo quae sunt in dominio debitoris, peccat in subtrahendo et iniuriose illi debitori talia bona tali modo subtrahere. Quare, cum iterum sit de 70 subtrahit, et facit quod non licet non solum secundum leges humanas, quae sunt propter pacem publicam, sed etiam secundum leges divinas, quae sunt propter iustitiae aequitatem. Perpetuo ergo iste potius debet ABCDEHIN'W carere debito suo, quam sic ipsum recuperare, quia, si vellet poenitere in hoc casu, oporteret restituere ablatum et detentum, et etiam si huiusmodi 27 Rationem autem] Ratio tua(?) sed in Rationem corr. D 27 autem] a BE om. I 75 ablatio contra eum in iudicio posset probari, pro ea publice puniretur et 28 iniuriose] se addo H 29 Augustinum] actus sed Augustinum addo i. m. ai. man. D 31 videtur tangere] inv. BCDEHIN'W 31 dicit sic] inv. BCDEHIN'W 31 Quaeris] ad restitutionem faciendam compelleret ur. Licet enim detentio quantum Quare sed in Quaeris corr. B 32 dicamus] dicimus BCDEHIW dicemus N' 32 nisi] ne B 32 offendi] offerendi BCDEHIN'W 32 infra] infallentur(?) H 32-33 in- ABCDEHIN'W fra: "Neutri] in lac. aI. man. B 33 Neutri] Neuter BCEIN' Neutrum H Neutra sed in Neutri corr. D 33 nostrum] vestrum CW vestimentum E utrum I neutrum N' neutrum sed dei. et nostrum i. m. 01. man. D om. H 34 dicere sentire] iter. N'W 35 esse] 49 potius] i. m. man. CO'T. A 50 ergo] igitur N'W 52 ea] om. D 54 amittit] sup. lin. A 35 ut] om. D 35 possideat] possiderat B 38 Non] Nam N'W amittat sed in amittit corr. D 56 si] om. B sup. lin. D 57 ergo] 0111. E 57 aliquis] 38 quidquid] ab initio addo sed exp. W 39 medico] medio sed in medico corr. ai. quis BCDEHIN'W 58 iniuriatus] iniuriatur N'W 58 est] om. N'W 58 factum] man. D 40 nec] neque I 40 tamen] cum C 42 quae2] quod BDEHIN'W quod om. I 59 iniuriatus'] est addo DEH 59 iniuriatus'] 0111.N'W 60 in] om. E sed quae addo i. m. ai. man. C 41 iniuriam] iuriam B 42 nullo ... potest] potest 66 IO]IIo N'W 66 ergo] igitur N'W 66 similiter] 0111.BCDEHIN'W 68 prae- nullo modo N' 43 erant] enim sed exp. et erant i. m. man. corr. A erat E 46 tuL] Si dicto modo] inv. BCDEHIN'W 69 quae sunt] inv. D 72 ergo] igitur N' 73- non concupisces rem proximi tui addo sed va- cat superscrips. D 46 Si] Sed I 87 quia ... positivo] i. 111. in! l11an.cor/'. A 74 oporteret] oportet D 74 detentum et] 47 nec] non CD 47 plane] plene N'W 48 subtrahere] subtraherere(?) N' om. (ham.) I 74 et'] i. 111. l11an.corr. A 76 compelleret ur] compelletur E 76 de- tentio] detento B 31-32 Op. cit., C. I, n. 1 (CSEL 44, 396; PL 33, 653). 33-41 Op. cil., C. 6, n. 22-23 49 I Petr., III, 9. 65-66 AUGUST., De libo arb., I, C. 5, n. 13 (CC la!. 29, 218; CSEL 74, (CSEL 44, 422-423; PL 33, 663). 46 Exod., XX, 17. 13; PL 32, (228). 248 QUODLIBET VI QUAESTIO 27 249 est ex se, non esset iniuriosa, propter actum tamen iniuriosum praece- 00 ergo iniuriose non detineret habendo aspectum ad illum cui deberet dentem fit quod numquam potest esse iustus I detentor, eo quod restituere commissum, iniuriose tamen I detinet habendo aspectum I ad numquam possessionem legitimam est adeptus. illum qui commisit. Et ideo dico quod in isto casu non licet eum dicta Bad. 249.0 I Aliqui tamen dicunt quod in isto casu subtractio non est mala nisi quia 80 bona detinere, nec proprie in hoc gerit I negotiam debitoris, sed prohibita a iure positivo, nec propter aliud, si super hoc convinceretur, a commIssons. N' 164" D 158v• iudice puniretur, et ideo posset I in isto casu sic subtractum I de iure Si vero gerat proprie negotia eius ex illius commissione, per quam ad Zucc. 376" naturali in foro conscientiae retinere. I Sed quantum est de iure positivo, manus eius deveniant bona ipsius, puta si sit administrator I bonorum contra quod non debet aliquid attentare, sic subtractum restituere temporalium ipsius, in hoc casu patet quia iste non iniuriose occupavit tenetur. Et sic in isto casu nullo modo potest retineri sic subtractum, ad 85 bona illius ab initio, nec in detinendo alicui ex hoc iniuriatur nisi illi. In hoc enim quod posset simpliciter Iicite retineri, oporteret quod hoc esset hoc ergo casu habet locum quaestio utrum sic recipiens bona illius possit licitum non solum de iure naturali, sed etiam positivo. Et debemus IO ea sine peccato detinere, et hoc supposito quod ille non vult ullo modo exponere AUGUSTINUM, immo intelligere in eo quod dicit «Non iniuriose debitum reddere, aut quia forte ignorat se debere aut aliqua alia ex causa, E 182" aufertur, I neque per iniuriam accipituf», ut iam infra dicetur. supposito etiam quod talis sit, a quo nullo modo per publicam iustitiam Bad. 249'P I Si vero talis occupavit bona debitoris, negotia eius gerendo super 90 debitum suum posset obtinere. huiusmodi bona, hoc contingit dupliciter, vel ex illius commissione vel Et dicunt aliqui quod etiam in isto casu non posset detinere, tum quia absque eius commissione. 15 nullus debet esse iudex suus, tum quia iste assumendo administrationem Si secundo modo, puta si quis committat isti aliqua de bonis illius et promisit illi fidem servare bona recepta ei restituendo. Quod non faceret det illi, in hoc casu dicunt aliqui quod licet eum detinere et non illi si aliquid propria auctoritate detineret. deferre, quia non iniuriose res devenit ad ipsum nec iniuriose detinet, si 95 Si ita esset, esset illicitum sic huiusmodi bona detinere. Sed si quis in aliquo modo, iuxta dictum AUGUSTINI non iniuriose auferri» posset, « inspiciat naturam rei, non inveniet aliquam rationem iniuriae in hoc quia semper esset maior violentia in auferendo quam in detinendo. 20 facto posse contingere, nec ex hoc quod non intervenit consensus Bad. 249rQ I Sed hoc non potest stare, quoniam fides tenenda est ei a quo nobis debitoris: si enim interveniret, et de consensu eius detineret, patet quod aliquid committitur, ut impleamus illud quod ei promisimus. Quamquam simpliciter liceret. Sed quod hoc non ponat per se rationem iniuriae in tali facto, patet ex hoc quia si auctoritate publicae iustitiae detineret ABCDEHIN'W etiam debitore invito, non detineret iniuriose. 25 Sed dices quod «publica auctoritas tollit iniuriae rationem». I Quod W 203" 77 est] om. N'W 77 non esset] inv. N'W 77 tamen] om. B 77-78 praeceden- non potest poni, quoniam publica auctoritas non est instituta per se nisi tem] praecantem(?) sed in praecedentem corr. ai. man. C 81 si] sup. lin. D 82-83 de iure naturali] i. m. man. corr. (cf. supra, p. XLII) A 82 iure] iuris(?) I 83 Sed] ABCDEHIN'W in addo N' 83 iure] iuris I 84 positivo,] cui tenetur oboedire addo sed exp. A 84 aliquid] aliquis BCDEHIN'W 84 restituere] ser. sed -re iter. i. m. ai. man. C 00 non] om. BEHI sup. lin. ai. man. D i. m. C 00 cui] an N' 00 deberet] debet E 85 isto] modo addosed exp. E 86 oporteret] oportet D 87 non] nisi N' 87 iure] 00 commissum] coniunctum B 6 administrator] administrato sed in administrator iuris I 88 in] om. B 89 iniuriam] iniuriosam sed in iniuriam corr. N' 89 infra] corr. ai. man. D administratio E 7 quia] i. m. ai. man. D quod EN'W 7 iste] ille om. BCDEHIN'W 90 vero talis] inv. B 90 bona debitoris] inv. N'W 93 secun- N'W om. C 7 occupavit] occupant E 8 illius] in hoc casu addo B . 8 ab initio] i. do] primo BEHI primo sed in secundo corr. D primo sed vel secundo addo i. m. ai. m. man. corr. A 8 nec] neque I 8 ex ... iniuriatur] iniuriatur ex hoc BCDEHIN'W man. C 93 si] quod BCDEHIN'W 93 quis] aliquis BCDEHIN'W 93 commit- 9 locum quaestio] inv. BCDEHIN'W IO etl in addo E in addo sed dei. D IO ullo] tat] committit N' 93 isti] illi N'W 94 detinere] iter. W 95 deferre] differre B lac. sed ullo i. m. ai. man. D 11 aut] i. m. B II debere] habere N' II aliqua] detrahere N'W 95 non] nec W 95 detinet] decet N' 95 si] ser. sed vel sive i. m. aliqui qua B 12 etiam] et N' 12 sit] fit W 13 posset] possit BCDEHIN'W ai. man. C sit I et sancti(?) N' 95-96 si in] sive sed dei. et si in i. m. ai. man. D 14 etiam] om. B 14 non] om. B 15 iudex suus] inv. BCDEHIW 15 iste] ille BI 96 auferri] con! C 96 auferri posset] inv. BCDEHIN'W 99 illud] id N'W 16 ei] ea N' 18 esset'] et addo sed exp. A 18 illicitum] il- sup. lin. ai. man. N' 18 Sed] i. m. man. corr. A 20 nec] neque I nisi N'W 21 debitoris] debitans sed debitoris i. m. ai. man. E 21 et] om. D 23 quia] quod BCDEHIN'W 24 debito- 88-89 ID., Epist. 153, C. 6, n. 23 (CSEL 44,422; PL 33, 663); cf. supra, p. 246, 38-41; cf: re] om. B i. m. C 24 detineret] detinet E 25 auctoritas] auctoritate W 26 quo- infra, p. 251, 54-(252,)72. 96 Ibid. niam] quia C 26 auctoritas] iter. N' 250 QUODLIBET VI QUAESTIO 27 251 ad iniurias repellendas, et < ut > per hoc publicam pacem conservet, actum detinendi in se, sed propter specialem obligationem. Dico ergo Zucc. 376 vb secundum AUGUSTlNUM IO De li-I bera arbitrio. Unde, ut dicit ibidem, quod in isto I casu ultimo non est necesse receptum restituere, sed potest «non omnia vindicanda assumpsit, sed solum ea quae satis sunt con- Iicite retineri. siliandae paci hominibus imperitis». Unde, si omnes essemus sapientes et 30 Et I ad intellectum dicti AUGUSTINI, sciendum quod aliquis potest Bad. 249vR iusti, non indigeremus fortitudine publicae iustitiae, et tamen constat 55 aliquid auferre ab aliquo invito dupliciter; vel vere, ut in casu primo quod esset commutatio hominum inter se et servaretur iustitia inter eos. Illud ergo sine quo habet esse iustitia, et non est nisi ad iniustitias repellendas, illud non facit quod actio de se iniusta fiat iusta, sed potius ne in ea depereat iustitia, et succedat iniustitia. Quare, si iustum sit illud 35 ABCDEHIN'W debitum detinere non consentiente debitore, superveniente auctoritate publica compellente solum ne dis turbetur iustitia, illud debitum detinere, 51 -(p. 253,) 81 Dico ... praedictis.] Sed quid est dicendum? In primo casu praetacto, cum etiam non consentiente debitore, I et quod minus est, etiam non quis abstulit debitori quantum debet post subtractionem iniuriosam, detinet iniuriose. Et dissentiente eo, qui omnino ignorat factum illud, adhuc non erit patet secundum iam dicta quod quantum est ex parte detentionis, secundum se nulla est iniuria, si ergo sit in detentione iniuria, hoc est propter actum subtractionis iniuriosum iniustitia, sed mera iustitia. Unde in hoc casu requirente iustitia naturali, 40 praecedentem. A 186va vQ ut puto licitum est quemlibet esse I iudicem in sua causa teste fide et bona Et dicunt aliqui quod hoc verum est, et quod in isto casu non licet detinere. Sed si ita Bad. 249 conscientia. Nec est simile in aliis casibus in quibus debitori aliquid esset, falsum est dictum Augustini praescriptum; 'Neque iniuriose aufertur, neque per iniuriam accipitur' (AUGUST., Epist. 153, C. 6, n. 23 (CSEL 44,422; PL 33,663); cr. etiam oporteret I auferri, quod omnino non licet, ut dictum est. supra, p. 246, 38-41.), quod procul dubio verum est. Non est enim iniuriosa detentio. et licet Quod autem dicitur, quod «recipiendo administrationem promisit secundum praedictum modum iniuriosa ablatio, neque potest iniuria ablationis redundare N' 164rb quod bona fide ei sua recepta restitueret», I dicendum quod verum est. 45 in iniuriam detentionis, quia coniunctio eorum accidentalis est, dico ego ad quaestionem quod in (tali addo sed dei. et exp.) casu non est necesse acceptum de bonis debitoris B 185va Quae iuste debent I esse sua, quale non est illud in quo est debitor restituere, sed licite et absque peccato potest ipsum detinere, sed debet de iniuriosa alterius. Unde in illa generali obligatione non excluditur quin possit ablatione poenitere. Et haec fuit procul dubio intentio Augustini in dicta epistola. detinere sibi debita, ut dictum est, sed, si specialiter obligasset eum sub Verumtamen ad intellectum eius quod dicit 'Neque iniuriose aufertur neque per iniuriam accipitur' (Ibid.), sciendum quod iniuriose auferri vel accipi per iniuriam potest aliquid hac forma: «Tu restitues mihi omnia recepta absque omnis debiti dupliciter: vel ex parte actus accipiendi tantum, vel ex parte actus et rei acceptae simul. Ut solutione», dico quod in isto casu non posset detinere, non propter 50 iniuria intelligatur contingere ratione ipsius actus secundum se, vel ut terminatur in obiectum. Primo modo accipit per iniuriam et iniuriose aufert rem quae est in dominio alterius, qui accipit et aufert eo invito si sciret illud. Non autem secundo modo quando ille ABCDEHIN'W cui aufertur in tantum tenetur ei a quo aufertur, maxime cum alio modo ab illo non possit debitum obtinere. Et hoc modo intelligi debet dictum Augustini. Quod ergo arguitur primo in contrarium: 'Non dimittitur peccatum nisi restituatur 27 et] ut BHN'W 33 ergo] i. m. man. corI'. A 33 quo] sup. lin. ai. man. E ablatum', (Cf. supra, p. 245, 5-7) verum est quando peccatum oritur ex actu auferendi, ut 34 potius] nemi addo sed exp. et delo C 35 ne] non sed exp. et ne i. m. man. corI'. A terminatur in obiectum, et ratione obiecti in quo nullum ius debet habere secundum regulas 35 ne in] veni B nemi EI 35 iustum] iniustum N' 35-36 illud debitum] inv. E iustitiae naturalis ipse auferens. Et in hoc casu loquitur Augustinus cum illud dicit, ut patet 39 dissentiente] dissentiende sed in dissentiente corI'. E dissentitate BD 39 eo] ea BE inspicienti; quando vero oritur peccatum ex parte ipsius actus secundum se et modi 40 requirente] requirende sed -te sup. lin. ai. man. E 41 I) (Cr. R. MACKEN, Les accipiendi, non est verum, immo bene dimittitur peccatum sine restitutione quia nulla est corrections d'Henri de Gand ti ses Quodlibets, Planche VI). 43 quod] quia BCDEHI iniuria in detinendo. ut dictum est. 43 licet] valet sed exp. et dei. et licet sup. lin. C 44 promisit] protassit(?) E 45 ei] Ad secundum, quod 'si posset probari. teneretur ad restitutionem', (Cf. supra, p. 245, 8- om. C 46 Quae] Quod B 46 non] iter. E 47 Unde] nisi addo sed exp. H IO) dicendum quod verum est, sed hoc non propter factum ut terminatur in obiectum, sed 48 detinere sibi] inv. C 48 est] si addo sed exp. N' 49 restitues] restituet sed in propter modum facti secundum se, et propter ordinem iuris positivi quo spoliatus debet restitues COrI'. ai. man. 49 mihi] iter. sed exp. I 49 omnia recepta] inv. I restitui in (de- addo sed exp.) testationem facti, priusquam audiatur pars adversa super iure 49 debiti] recepti W suo quod habuit in re detenta. Quod si posset probari, redderetur ei quod suum est, propter quod de iustitia naturae licitum est in dicto casu ipsum simpliciter tenere, ut dictum est, et super hoc fundatur argumentum in oppositum. addo sed va- cat superscrips. et Dico ... 28 Cr. ID., De libo arb., I, c. 5, n. 12 (CC lat. 29, 218; CSEL 74. 13; PL 32, 1227). 29- praedictis i. m. man. corI'. A (cf. R. MACKEN. Les corrections d'Henri de Gand ti ses 30 Op. cit., I, C. 5, n. 13 (CC lat. 29, 218; CSEL 74, 13; PL 32, 1228). 43 cr. supra, p. Quodlibets, p. 19-20. example 17) 52 potest] om. BCDEHIN'W 55 ut] om. C 246,42-(247,)53. 44-45 Cf. supra, 249, 15-16. 48 Cr. supra, p. 248, 98-(249,)13. 55 primo] est addo D 252 QUODLIBETVI QUAESTIO28 253 posito, in quo, ut dictum est, qui sic recepit, ad restitutionem ablati I Ad secundum, quod «si posset probari, cogeret ur ad restitutionem, Bad. 249vT tenetur, quia illius I numquam fuit verus et legitimus possessor, vel HO etc.», verum est in ablatione primo modo, non autem secundo modo, ut interpretative, ut in hoc casu ultimo, in quo sic detinens ab initio fuit patet ex praedictis. verus possessor quia de domini voluntate. Sed cum habet voluntatem detinendi et non restituendi de bonis domini tantum quantum ei tenetur 60 dominus, iam interpretative iste aufert et sumit ab invito, quod restituere QUAESTIO 28 non proponit. Unde, quia alias erat verus possessor, si dominus con- quereretur de illo et ageret contra ipsum ad restitutionem detenti, si ille UTRUM, PERSONISECCLESIASTlCIS MALEDlSPENSANTIBUS exciperet contra ipsum quod in tanto tenetur ei et offerat se hoc statim BONAQUAEHABENT DETESTAMENTIS. PRINCEPSAD probaturum, et probet, non cogetur restituere. Quare, etsi non posset 65 IPSOSCOGENDOS BENEILLADISPENSENT. UT POSSIT probare, et tunc restituere cogeretur, hoc contingit, non quia deficiat ei INICEREMANUSIN BONAILLORUM ius de non restituendo, sed quia deficit probatio de debito. Propter quod, I Sequuntur quaestiones pertinentes ad hominem secundum diversos Zucc. 377" si ad restitutionem non ageretur, iuste coram Deo posset illud detinere, status hominum. Et erant quaedam pertinentia ad hominem existentem nec peccaret sic detinendo, ac ab invito sic interpretative auferendo, nisi in statu praelationis; quaedam vero ad hominem existentem in statu specialiter ab initio eum ad hoc expresse obligasset, vel etiam implicite 70 peccati. Et circa primum erat unum pertinens ad praelatum saecularem: Zucc. 377ra secundum iam dicta, et de abIa tione ab invito. I Isto secundo modo IO utrum, personis ecclesiasticis male dispensantibus bona quae habent de intelligendum est dictum AUGUSTINI. testamentis, princeps ad ipsos cogendos ut bene ilIa dispensent, possit inicere manus in bona illorum; alia vero duo erant pertinentia ad < AD ARGUMENTA> praelatum ecclesiasticum. Bad. 249vS Per haec patent obiecta. Circa primum arguitur quod sic, quia propter delictum posset mittere W 203rb Cum enim arguitur primo «non I dimittitur peccatum, etc. », verum est 75 15 manus in personas eorum, quae magis sunt quam eorum res. I B 185'b Zucc. 377rb de ablato per iniuriam primo modo, non secundo I modo, propter Contra. Tunc I mitteret/a/cem in messem alienam. I l27ra causam praedictam. < SOLUTIO> I Et est dicendum breviter ad hoc, quod re vera ecclesia bona temporalia Bad.249vY ABCDEHIN'W habet a principibus et subiectis eorum, I et quoad proprietatem et quoad A 186vb 56 utI SUI'. lin. W 56 ablati] ablative sed in ablati corr. H 56-57 ablati tenetur] tenetur ablatised signis inversionis inv. A 57 verus] vertus sed in verus corr. W ABCDEH IN'W 59 domini] in addo B 60 domini] om. B 60 tantum] quando H 61 interpreta- tive] interpretatem B 61 invito] initio N'W initio sed invito i. m. aI. man. E 62- 63 conquereretur] conqueretur BDI 63 ageret] agere A 63-64 ad ... ipsum] om. 78 secundum] argumentum H dicendum addo N'W 78 cogereturJ cogentur N'W (ham.) B 64 ipsum] ad restitutionem detenti addo sed deI. et exI'. C 64 in] om. D 80 praedictis] dictis W 2-5 Utrum ... illorum] (Cf. il1fi'o, lin. 10-12) 6 hominem] homines I 7 hominum] E 8 quaedam] quidam E 9 Et] B 9 pri- 64 in ... statim] om. H 64 et] hoc addo ABCDEHIN'W 64 hoc] haec E 64 sta- 0111. 0111. mum erat] N' 9 erat] W IO personis] personae B II ipsos] istos E tim] est addo H 65 et] SUI'. lin. B 65 probet] pro hoc B 65 etsi] si CDHN'W 0111. 0111. 66 cogeretur] teneretur C 67 restituendo] restituenda BDE 68 si] etsi W 68 il- II dispensent] dispensant sed il1 dispensent COIT. I 12 inicere] mittere BCDEHIN'W lud] id CDEIN' 69 nec] neque I 69 ac] scr. sed deI. D 69 invito] initio 12 in] om. B 12 ad] peccatum atld. sed exI'. I 13 ecclesiasticum] ecclesiasticam C 14 Circa] Ad I 16 falcem] falsem DEN'W 16 messem] messa m sed ;', messem CDEHI 69 sic) si E 71 ab invito] om. E 71 ab] initio addo sed exI'. I 71 se- I 16 alienam] N' 18 Et ... hoc] Ad hoc est dicendum hreviter I cundo] primo CEHI 72 est] om. E 74 patent] ad addo E 76 per] iter. C CO/T. 0111. 18 breviter ad hoc] ad hoc breviter W 76 modo2] tertio B 56 Cr. supra, p. 248. 90-(249,)17. 71 Cr. supra. p. 251, 54-67. 75 AUGUST., Epist. 79-80 Cr. supra, p. 245. 8-9. 80-81 Cr. .1'1/1'1'1/, p. 251. 54-(252,)72 16 Delil. XXIII, 153,C. 6, n. 20 (CSEL 44, 419; PL 33, 662); cf. etiam supra, p. 245, 7. 25. 254 QUODLIBET VI QUAESTIO 29 255 possessionem, quamquam in dispensatione eorum praelatus ecclesiasti- 20 nISI fuerint degradatae prius per ecclesiam. Si alias quandoque manus cus habeat superiorem iurisdictionem, ut supra determinatum est. Nunc 45 possunt mittere in eos, hoc non est nisi de mandato et auctoritate autem principes in dotando ecclesiam in bonis suis temporalibus, sicut ecclesiae, et tali modo consimili ter bene possent mittere manus in bona libere ea dant, possunt et partem domini in eis retinere. Et pro quanto Ipsorum. E 182" retinent in eis potestatem, I debent coram principe de illis reddere Zucc. 377vb rationem, ut patet in bonis quae I ecclesia tenet in feodum a principibus. 25 D 159ra Et si quoad illa bona non faciat ecclesia principi quod tenetur, I potest QUAESTIO 29 manus ponere in illa. Et non in alia in quibus potestatem nullam sibi H 230ra retinuit, neque occasione aliarum rerum, aut actionum sive causarum I in UTRUMSACERDOS DEBEAT ORRIPERE C SUBDITOS FACTO suos pertinentibus ad bona in quibus obligata est ecclesia principibus, potest I Sequuntur duae quaestiones pertinentes ad praelatos ecclesiasticos. Zucc. 378" princeps inicere manus in bona ecclesiae illa vel alia, quia in causis 30 Quarum prima pertinet ad actum corripiendi specialiter: utrum sacerdos ecclesiae aliis quam quae tangunt rem feodalem aut aliquo alio modo 5 debeat corripere subditos suos facto; secunda vero pertinet ad diversos obligatam principi, nullo modo se debent principes intromittere, ut actus ecclesiasticos generaliter: utrum praedicans, baptizans, et alios clamant infinita iura canonica et civilia. actus ecclesiasticos exercens in peccato mortali occulto, peccet morta- Propter quod dico quod in tali casu circa malam dispensationem liter. testamentorum aut quaecumque huiusmodi, nullo modo debet se prin- 35 Circa primum arguitur quod sic, quia Heli filios suos corripuit verbo, ceps intromittere manus iniciendo in bona virorum ecclesiasticorum, IO et tamen I propter defectum correctionis eorum percussit eum Deus. W 203V8 sed insolentia eorum in talibus debet corrigi per suos superiores, ad Praeter illam quae est verbo, non I restat nisi illa quae est facto. Ergo Bad. 250'x quos principes sive quicumque alii possunt deferre contra illos pro percussus est quia in illa defecit. Hoc non esset nisi ad illam teneretur. N' 164" :mala eorum dispensatione conquestionem aut denuntiationem, si eis I Ergo etc. Iplacuerit. Secundum hoc ergo concedenda est ratio ad istam partem. 40 Contra. Talis correctio non fit nisi per iurisdictionem quam sacerdos 15 simplex non habet. < AD ARGUMENTUM> vX < SOLUTIO> Bad.249 I Ad argumentum in oppositum I quod «princeps potest mittere manus C 187ra in personas eorum», dicendum quod non est verum propria auctoritate, I Dicendum ad hoc quod factum quo quis corripitur, multipliciter potest Bad. 250'v esse, scilicet factum boni exempli, vel factum subtractionis illorum a ABCDEHIN'W quibus habet quis I occasionem peccati, vel factum percus-Isionis, aut B 186'8 Zucc. 378'b 20 vinculationis seu incarcerationis. 20 possessionem] possessorem W 20 quamquam] ergo addo W 21 est] om. I 22 principes] princeps EI princeps sed in principes CO'T. 01. man. C principis sed in principes Loquendo de facto boni exempli, illo debet summe corripere subditos, corI'. D 22 in'] et E 22 ecclesiam] iter. N' 22 suis] om. C 23 possunt] i. m. et similiter facto quo subtrahit eis occasionem delinquendi, et quod 01. man. E 23 et] om. D 23 partem] i. m. 01. man. D 25 feodum] feodo W praebet eis occasionem desistendi. 26 illa] illam N' 27 Et] Unde sed exp. et Et sup. lin. 01. man. D 28 neque] nec I in E 28 actionum] actiones N' 30 inicere] mittere BCDEHIN'W 30 illa] i. ABCDEHIN'W m. D 30 alia] illa BCDEHlN'W 31 alio] om. W 32 obligatam] obligatum BDEHI obligantur C 32 obligatam ... modo] i. m. 01. man. C 32 principes] princeps(?) sed in principes cor/'. 01. man. D 33 infinita] infunda E 33 civilia] civilis D 34 ma- 44 fuerint] fiunt H om. D 44 degradatae] degrade(?) D 45 possunt] potest E lam] dispositionem addo sed exp. I 37 insolentia] in solentia N'W in scientia E 46 bene] om. D 46 mittere] om. BCDEHIN'W 47 ipsorum] mittere addo 01. man. 37 debet corrigi] inv. BCDEHIN'W 38 principes] princeps D 38 sive] immo W D ponere addo N'W 2 Utrum ... facto] (cr. infra, lin. 4-5) 2 duae] om. N' 38 deferre] differre EN' 38 illos] eos N'W 40 placuerit] placuit DN'W 40 er- 5 debeat] debebat I 5 pertinet] pertineat sed in pertinet corr. D 9 Circa] Ad I go] igitur N'W 42 potest] habet W 43 eorum] om. N'W IO et] et per addo D IO tamen] cum BD ]O Deus] i. 111. man. corr. A 12 defecit] deficit N' 17 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicendum I 19 vel] sup. lin. 01. man. D 19 habet] om. [ 20 incarcerationis] incarnationis BEH 21 corripere] corrigere 21 Cr. supra, p. 215, 29-(p. 216,)56. 42-43 Cr. supra, p. 253, 14-15. BCDEHIN'W 22 occasionem] delinquendi et quod praebet eis occasionem addo N' 256 QUODLIBETVI QUAESTIO30 257 Si vero loquatur de facto percussionis, hoc nullo modo pertinet ad Contra, Dans eleemosynam non peccat existens in mortali, quia est viros ecclesiasticos, iuxta regulam ApOSTOLI qua dicit quod «oportet 25 bonum opus ex genere, ergo similiter nec illas actiones exercens, quia I ex A 187" episcopum esse non percussorem ». IO genere bonae sunt. Si vero loquatur de facto vinculationis vel incarcerationis, hoc non licet nisi habentibus superiorem iurisdictionem, quam non habent sacer- < SOLUTIO> dotes curati, et ideo ipsis nullo modo licet hoc, sed tantum sacerdotibus I Dicendum ad hoc quod, quandocumque aliquis actus bonus est et Bad. 250'A superioribus, et debent tali facto corripere rebelles maleficos, maxime 30 meritorius ex genere suo, numquam habet esse malus, neque agens cum incorrigibiles sunt. ipsum, nisi ex aliqua circumstantia hoc contingat. Et in proposito 15 quaestio est restricta ad determinat am circumstantiam, quae est pecca- < AD ARGUMENTUM> tum mortale in ipso agente. Unde quaestio I non quaerit aliud quam D 159'b Bad. 250'z Ad primum de Heli, quod «percussus est a Domino quia non corripuit utrum mortale peccatum in agente tales actiones sit talis circumstantia eos facto», bene verum est, et forte etiam quia non corripuit verbo ut in agentes eas, quod omnes sint sibi mortales. debuit, sed facto vinculationis vel incarcerationis corripere eos non 35 Quare, cum secundum AUGUSTINUMI° De libero arbitrio: «clarum debuit nec potuit nisi iurisdictionem super eos habenda, aut quia pater 20 est nihil aliud quam libidinem in 1010 malefidendi genere dominari», nec ob eorum carnalis erat aut spiritualis, quia summus I sacerdos in lege erat. J aliud malefacta mala esse, nisi quia libidine, id est improba cupiditate fiunt, ad videndum ergo intentum propositae quaestionis, oportet videre, quid peccatum mortale existens in voluntate faciat ut huiusmodi actus QUAESTIO 30 fiant improba cupiditate. Cupiditas autem improba non est in actione, 25 nisi quia actio procedit ex amore implendi pravum desiderium. Ipsa enim UTRUM PRAEDICANS. APTIZANS. B ETALIOSACTUSECCLESIASTICOS «cupiditas nihil aliud est quam talis amor, sicut caritas est amor implendi EXERCENS PECCATOMORTALIOCCULTO, IN bonum desiderium», ut dicit AUGUSTINUSsuper Psalmum. PECCETMORTALlTER Ex tali autem amore cU-Jpiditatis potest actio prava procedere dupli- C 187'b Zucc. 378" Circa secundum arguitur quod omnis sacerdos in mortali peccato, citer: per se, quae est ad prosequendum illud quod desiderat ur, sicut licet occulte, praedicans, baptizans et ,cetera ecclesiastica agens, peccat mortaliter, quia contemnit officium quod exercet, sese non emendando. ABCDEHIN'W 9 bonum] unum B 9 nec] neque I 9 illas] alias BCDEHIN'W 9 quia] quae BCDEHIN'W IO bonae] bonorum DEN'W 12 Dicendum ad hoc] Ad hoc dicen- ABCDEHIN'W dum I 12 Dicendum] autem addo sed exp. D 14 nisi]licet sed exp. er nisi i. m. man. corr. A 15 quaestio] quae I 15 determinatam circumstantiam] inv. E 16 Unde] quando addo sed exp. E 16 quaestio] non addo D 17-18 tales ... agentes] om. 24 de facto] om. sed locutionis similiter(?) i. m. ai. man. E 26 non] om. H 29 et ... (ham.?) H i. m. ai. man. E 18 agentes] agente BCDEIN'W 18 sint] om. B hoc] om. H 33 quod] om. N'W de addo E 33 corripuit] eo facto addo I 34 facto] 19 secundum] Gregorium addo sed exp. C 20 dominari] damnari ABCDEHIN'W factos sed in facto corr. N' 34 ut] nec E nec sed exp. eT ut i. m. ai. man. D 22 propositae quaestionis] illv. BCDEHIN'W 23 quid] quod H 23 actus] in addo sed exp. H 24 actione]electione C ser. sed electione i. m. ai. man. W 25 procedit] et 35 incarcerationis] incarnationis EH incarnationis sed in incarcerationis corr. D in B 36 nec]neque I 37 erat] et sic ad illud addo W 2-4 Utrum ... mortaliter] (cf. supra, addo sed exp. D a addo sed exp. N' 25 ex] i. m. ai. man. D 25 desiderium] de- lac. p. 255, 6-8) 6 occulte] occulto H 6 peccat] peccet BCDEHIN'W 6-7 peccat -ium H 25 implendi]cupidiendi H 27 dicit] dicitur ab I 27 Augustinus] ibidem addo W 28 tali autem] talia B talia sed iII tali autem corr. ai. man. D 28 cupiditatis] mortaliter] inv. BCDEHIN'W 7 quia] iTer. W talis addo sed dei. W 7 contemnit officium] inv. W 7 officium] dictum addo sup. lin. W cupiditas N' cupiditas sed in cupiditatis corr. ai. man. W 29 desideratur] desiderantur B 19-20 AUGUST.,De libo arb., I, C. 3, n. 8 (CC lat. 29,215: CSEL 74, 8-9: PL 32, 25-26 I Tim. III, 2-3. 33-34 Cr. supra, p. 255, 9-13. 1225). 26-27 ID., Enarr. in Ps., Ps. 31 (CC lat. 38, p. 228, n. 5, I. 30-32; PL 36, 260). 258 QUODLIBETVI QUAESTIO30 259 procedunt actus fornicandi et adulterandi; vel per accidens, sicut proce- 30 modum, quam quod redargui posset ex defectu, vel etiam ut quadam W 203vb dit actus occidendi quando adulter occidit I maritum adulterae ut sine pietate naturali velit subditis suis bonum, vel quibuscumque exercet I ]27'b metu ea utatur, I dicente AUGUSTI O I° De libero arbitrio: N «mali, ut huiusmodi actiones, sicut vult bonum pauperi cui det eleemosynam B ]86'b his fruendis cum securitate incubent, removere impedimenta conantur I et 55 existendo in peccato mortali. Bad. 250'8 proptereafacinorosam sceleratamque vitam gerunt». I Unde et secundum Dico ergo simpliciter quod esse in mortali peccato ex ratione peccati N' 164vb hoc I sumuntur duae radices peccatorum: «Timor male humilians, et 35 talis, non habet rationem circumstantiae propter quam necesse est quod Zucc. 378v• amor male injlammans», ut dicit su-Iper Psalmum. huiusmodi actus. fiant cum mortali peccato ab eo in quo est illud Si ergo existens in mortali illos actus exercendo mortali ter peccet, et hoc peccatum, sed si mortali ter peccet in I illos exercendo, oportet quod hoc E 183" propter circumstantiam mortalis peccati quod habet in se, hoc non est 60 faciat alia circumstantia cum dicto mortali. nisi quia incutit ei talem amorem cupiditatis aut timorem ex tali amore I Ad cuius intelligentiam distinguendum est de huiusmodi actibus, Bad. 250vC procedentem. «Radix enim timoris non est nisi amon>, secundum 40 distinguendum etiam est de tempore' exercendi eos et de personis AUGUSTINUM83 q uaestion. Ex tali autem amore non possent procedere exercentibus eos. per peccatum mortale existens in voluntate, nisi fiant ex desiderio per Ex parte actuum dico quod actuum ecclesiasticorum, qui incumbunt illos actus acquirendi ea per quae voluntas promovetur in explendum 65 sacerdotibus aut respiciunt aliquod donum gratiae gratum facientis, aut actum peccati quem habet in voluntate, ut puta acquirendi pecuniam per non, etsi respiciant actum gratiae gratis datae. quam exerceat suam libidinem carnalem, aut aliquid huiusmodi. Similiter 45 Actus de secundo genere est actus praedicandi, consulendi, corripien- neque ex illo timore, nisi per hos actus fugere intenderet impedimenta di, et horas dicendi in communi psallendo, vel sacerdoti in altari legendi prohibentia prosecutionem illius libidinis, puta, ut non amittat favorem epistolam, vel evangelium, vel aliquid huiusmodi faciendi. Haec enim vel honorem, aut redditus, aut aliquid huiusmodi. 70 omnia de genere suo neque I in agente neque in eis circa quos fiunt, Zucc. 379" Sed contingit ipsum propter neutrum istorum moveri ad exercendum requirunt ex se aliquam gratiam gratum facientem, neque praeexistendo, H 230" istos actus, puta quia incumbit officio I suo quod I10n vult praetermitti, 50 neque eam causando. Et de talibus actibus dico absque distinctione, neque ut inde lucretur commodum temporale neque fugiat aliud incom- quod existens in peccato mortali potest eos exercere absque eo quod mortali ter peccet, quia neque propter amorem aut timorem libidinosum, ABCDEHIN'W 75 sed quia tenetur ad illud ex officio vel ex aliqua pietate I non gratuita ad D 159" illos quibus huiusmodi actus exercet, aut illos vice quorum, ita quod 30 et] sup. lin. ai. man. D 30 adulterandi] adulterandum D 31 ut] et H 33 se- propter mortale in quo est, non oportet esse contemptum talem ex operis curitate] cani E 33 incubent] incumbent BCDEHI incumberent N'W 33 impedi- sanctitate, ut necessarium sit ipsum mortali ter peccare. Immo, si morta- menta] i. m. 01. man. D 33 conantur] in. lac. ai. man. C lac. -nantur H canantur BI sanantur E iniuriantur N' cani W 34 facinorosam] facinoros-(?) E 34 facinoro- liter I peccet, hoc est ex alia circumstantia in agente quam sit illud B 186v• sam sceleratamque]-am-sceleratamquein lac. ai. man. C 34 sceleratamque]sceleratam 80 mortale, I amoris scilicet vel I timoris Iibidinosi, quicumque aut qualis- W 204" A 187'b quae in lac. aI. man. E scelenamque(?)H acceleratamque I celeratam quae celeratamque cumque, vel circa quodcumque sit. sed in sceleratamque corr. aI. man. W lac. -que D quantumque addo sed exp. C 35 hoc] sumitur addo sed exp. H 35 radices] iudices EN' 38 se] lac. H 38 non est] inI'. E 39 incutit] incurrit BDEHIN'W incurrunt sed ve] incutit addo i. m. ai. man. C ABCDEHIN'W 39ei]ser. sed exp. C 4183 quaestion.] om. DI i. m. B 41 quaestion.] om. E 42 in] i. m. man. corr. A 43 actus] acquisitos addo sed dei. C 43 per quae] quae per 52 vel] om. E 53 velit]velut N' 54 vult] multum(?) sed iII vult corI'. A 54 cui] sed signis inversionis inI'. E inI'. B 44 ut] i. /Il. 01. /Ilan. D 45 exerceat] exer- cum ABCDEHIN'W 54 det] dat A 56-57 peccati talis] inI'. N'W 58 morta- cet N' 45 huiusmodi] huius I 46 hos] alios E 47 prosecutionem] persecutio- li peccato] inI'. N'W 59 si] om. DN' 60 mortali] peccato addo BCDEHIN'W nem BCEHIN'W a persecutione D 48 vel] aut sed exp. et vel i. /Il. B 50 istos] 61 est] huiusmodi addo sed exp. H 64 ecclesiasticorum]ecclesiasticarumsed iII eccle- ipsos N' 51 ut] et I 5] commodum] mortale addo sed exp. B siasticorum CO/T. N' 68 legendi] legendo BCDEHIN'W 69 huiusmodi] huius D 69 faciendi] faciendo BCDEHIN'W 70 quos] vel addo H 70 fiunt] fui-(?) B 76 exercet] ex certes(?) C 76 ita] ser. sed illa addo sup. iiII. W 77 est] om. D 32-34 ID., De lib. arb., I, C. 4, n. IO (CC ]al. 29, 2I7; CSEL 74. 1I; PL 32, 1226- 78 sit] fit N' 78 mortaliter peccare] inI'. BCDEHIN'W 80 mortale] vitae tale B 1227). 35-36 ID., Enarr. in Ps., Ps. 79 (CC la!. 39, p. 1118, n. 13, I. 55-56 et 65-66; amor addo sed exp. E licet addo i. m. W 80 quicumque] autem addo D 80-8] aut PL 36,1027(n. 17». 40 ID.,De diI'. quaest. 83, q. 36, C. I (CC lat. 44A,54-55;PL 40, 25). qualiscumque] in lac. ai. mali. E vel qualecumque N'W 260 QUODLIBET VI QUAESTIO 30 261 Actus vero de primo genere sunt actus administrandi sacramenta, absolvendus laborat in extremis, aut circa sacramentum quod non est quae ad minus respiciunt gratiam quam efficiunt circa illos quibus necessitatis, propter peccatum futurum praecavendum, ut cum dies instat administrantur, etsi non semper in ministrantibus ea, ut I iam dicetur. sollemnis et hora celebrandi missarum sollemnia, et scandalum fieret in Propter sanctitatem enim sacramentorum in eo quod talem gratiam 85 IO populo nisi sacrificaretur. respiciunt, requirunt dignitatem in ministro suo, ut quandoque necesse In primo casu dico quod ministrans sacramentum, etsi sit in mortali sit contemptum mortalem esse in eo, si non digne et absque mortali peccato, non peccat, quia non irreverenter praesumendo de se accedit, eo administret. quod accedit necessario, non voluntario, et ideo non movetur contemptu Bad. 250vD I Quod ut videamus, distinguamus ex parte temporis quo administrari aliquo, sed pietate sola ad subveniendum proximo, W 204" debent sacramenta. I Secundum hoc enim secundum magis et minus 90 15 I In secundo casu distinguo, quia aut necessitas incumbit circa ad- Zucc. 379'b ponderari debet contemptus, si non sit idonee praeparatus ad ea ministrationem aliorum sacramentorum a sacramento altaris: aut circa ministranda, quoniam tempus quo sacramentum ministrandum est, aut sacramentum altaris, et hoc dupliciter, vel in sacramentum hoc iam est tempus necessitatis, ut omnino differri non possit ex parte eius vel confectum ministrando tantum, vel in ipsum I conficiendo. illorum cui vel quibus debet ministrari, aut est tempus electionis purae ex Si autem incumbat in administrando alia sacramenta, dico quod parte eius qui habet ministrare, ut bene posset differri administratio, quia 95 20 administrans ea propter scandalum vitandum, quicumque sit ille, non nec necessitas nec communit as requirit, sed minister mera voluntate hoc peccat, etsi sit in mortali, propter causam iam praedictam. fieri vul t. I I Si vero incumbat necessitas administrandi sacramentum altaris iam Bad. 250vE In isto secundo casu dico quod ministrans sacramentum quodcumque, confectum, hic dicunt aliqui quod tale sacramentum propter eximiam quicumque sit ille, quia hoc facit mera voluntatis electione et absque sanctitatem suam, sicut non debet sumi nisi a mundis ab omni peccato omni necessitate, propter eius indignitatem et irreverentem praesump- 00 25 mortali, sic nec debet ministrari nisi a mundis, ita quod quoad eius tionem quam habet erga sacramenta ipsa absque necessitate tractando- tactum I solum omnis existens in mortali profanus sit, et non potest et hoc quasi reputando se ad hoc idoneum - peccat mortali ter, quia saltem ipsum tangere sine peccato mortali, et ideo I nec administrare, contemnit multum Deum in sacramentis suis. quicumque sit ille. Et hoc quia propter reverentiam sacramenti quod Si primo modo, cum necessitas administrandi sacramentum aliquod imminet tangendum, debet praeparatus esse, et saltem statim poenitere, N' 165'· potest dupliciter contingere, aut circa I sacramentum necessitatis propter 30 aut non tangere, Unde si tangat non saltem prius poenitens, etsi tempus instans peccatum amovendum, ut cum baptizandus vel poenitentialiter confitendi non habeat, tangens mortali ter peccat. Sed hic restat distinctio ex parte ministrorum, quid faciendum sit eis I in hoc casu, si contingat ABCDEHIN'W eos iam poenitere, ut iam dicetur. 84 administrantur] administruntur sed dei. eI administrantur i. m. 01. man. D 84 sem- ABCDEHIN'W per in ministrantibus] in ministrantibus semper BCDEHIN'W 84 iam dicetur] in lac. 01. man. CE 85 enim] om. D 85 in] sup. lin. I 85 talem gratiam] in lac. 01. man. CE ecclesiarum sacramenta D 86 dignitatem in ministro] in lac. 01. man. CD 7 laborat] laborandum E 9 celebrandi missarum] inv. N' 9 sollemnia] i. m. man. 86 dignitatem ... suo] in lac. 01. man. E 86 dignitatem] dignum E 86 necesse] i. m. eorr. A II etsi] si C 12 nonI] sup. iiII. 01. mali. D 12 de] se sed iII de corr. C 01. man. D 86-87 necesse sit] inv. W 87 contemptum] in lac. 01. man. E 89 ex] 12 eo) ei N' 12 accedit] accidit E 17 hoc2] factum Ulld. sed exp. eI dei. C om. E 89 parte temporis] tempore BCDEHIN'W 90 secundum] om. D 91 sit] 21 praedictam] dictam BCDEHIN'W 22 altaris] om. H 23 quod] sup. lin. E se sup. lin. 01. man. C 91 ea] ad addo sed exp. W 92 quoniam] quia N'W 92 sa- addo E 24 nisi) i. m. 01. 111011. D 25 nec] non BCDEHIN'W 26 tactum) actum cramentum ministrandum est] ministrandum est sacramentum W 94 est] sup.lin. E nec sed iII tactum corr. I 26 in] iler. W peccato addo C 27 tangere] tanget?) D addo E 95 quia] quod N' 96 nec2] om. I 96 communitas] quaesitas sed exp. eI 27 peccato mortali] inv. N'W 28 hoc] ideo C 29 praeparatus] praeparatas D communitas i. m. 01. man. E con! W om. I 96 mera voluntate] inv. BCDEHIN'W 29 praeparatus esse] illv. N'W 30 Unde] Quoniam sed exp. eI Unde i. 111. man. corr. A 98 sacramentum] sacramentam(?) D 98 quodcumque] quaecumque I I sacramen- 30 saltem] saltim N'W 30 prius] sup. lin. mali. corr. A 31 peccat] i. 111. 01. man. E ta] sacra-(?) E 3 suis] om. E 4-5 sacramentum ... circa] om. (ham.) N'W 32 quid] aliquid N' 33 eos] non posse addo sed exp. eI dei. A 84 Cr. infra, lin. 89-(p. 261,)34. 89 Cr. infra, lin. 90-97. 21 Cf. supra, lin. 11-14. 33 Cf. illfra, p. 262, 56-(263,)73. 262 QUODLIBET VI QUAESTIO 30 263 Aliis videtur ista sententia dura, qui dicunt quod necessitas aUenuaret 60 est secundum ordinationem ecclesiae deputatus, puta si sit sacerdos in hoc casu contemptum, ut non peccaret mortaliter ministrans sacra- 35 curatus, aut non sit, puta si sit simplex capellanus. Si secundo modo, dico mentum altaris. Quod puto potius esse dicendum, tum quia species quod talis mortaliter peccat quandocumque ministrat quodcumque materiales solum tanguntur, quae non habent sanctitatem nisi sicut sacramentum mera voluntate extra tempus necessitatis propter causam D 159'b signa, I tum quia propter earum reverentiam posset minister digitos praedictam. Si primo modo, distinguo extra casum necessitatis, quoniam panniculo circumvolvere, ne necesse haberet eas immediate tangere, tum 65 ministro aut ex officio incumbit ministrare sacramentum extra casum quia, si existens in mortali peccato propter necessitatem aliquam aut 40 necessitatis, cum tamen sit tempus congruitatis ut sacramentum ministre- propter scandalum vitandum tetigisset verum corpus Christi quantum tur, aut potest commode habere alium qui pro se ministret, aut non. Si C 187'b reverentius potuisset, cum ambulavit super I terras, non puto quod primo modo, dico quod mortaliter peccat, quia irreverenter ingerit se, ac H 231'· mortali ter I peccasset. si non incumberet ei ex officio ministrare. Si secundo modo, dico quod Si vero incumbat necessitas administrandi sacramentum altaris con- 70 celebrando et communicando multo magis peccaret mortali ter quam in ficiendum, aut si necessitas sit ut celebretur missa ne scandalum eveniat, 45 tempore necessitatis, et etiam multo magis quam ille cui non incumbit ex A 187'· sacrificans procul dubio mortali ter peccaret, non propter I ad ministra- officio, quanto magis propter officium debet I se reddere idoneum ad hoc E 183'· tionem alteri factam sacramenti iam confecti, ut iam dictum est, sed sacramentum, et digni orem I quam ille cui non incumbit ex officio. B 187'· propter administrationem qua sacrificans necesse habet sacramentum I Dicentes etiam quod nullo modo hoc sacramentum debet ministrari Bad. 251,G ministrare sibi, quia ex statuto ecclesiae sacrificare non debet nisi 75 alteri nisi a mundis, dicerent quod etiam in administrando alteri sacra- communicans, communicare autem nullus existens in mortali peccato 50 mentum altaris peccaret mortaliter, et magis I quam ille cui non incumbit N' 165'b potest, nisi iam peccet mortali ter, quia est sacramentum uni tatis et non ex officio, causa iam dicta, et multo magis quam peccaret ministrando competit nisi membris quae in corpore ecclesiae iam per gratiam unita tempore necessitatis. sunt capiti Christo. Quod re vera non solum ab illis, sed etiam a ponentibus quod tempore Bad. 250'F I Dicunt etiam aliqui quod etiam mortaliter peccaret in conficiendo, 80 necessitatis potest ministrare sacramentum hoc aliis sine peccato, potest Bad. 251,F etiam si non communicaret consequenter, et hoc propter I reverentiam 55 concedi, quia maior est contemptus in ministrando hoc sacramentum, huic sacramento exhibendum. Quibus satis consentio, sed in isto casu, sicut et omnia alia, in mortali extra tempus necessitatis, quam in ipso sicut et in praecedenti, subdistinguendum est ex parte ministrorum. Ex tempore necessitatis. In administrando autem alia sacramenta (dico extra parte igitur ministrorum generaliter loquendo distinguendum puto hoc tempus necessitatis), dum tamen commode non potest habere alium loco Zucc. 379'· modo: I aut enim ministro incumbit actus ministrandi ex officio, ad quod 85 sui, sine peccato I potest illa ministrare. Quamvis enim in isto quodam W 204'· ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 34 videtur] i. m. 01. man. I 34 ista sententia] inv. N' 34 altenuaret] altenuaretur E 60 est] sciendum addo sed exp. I 60 ordinationem] ordinem N'W 60 sit] sine B 37 quae]quod BCDEI 37 sicut]sint E 38 digitos]om. E 39 panniculo]ammi- 63 sacramentum] sacramentam(?) D 65 ex] 0111. B 67 aut'] nec acld. sed dei. D culo N' 39 necesse]ecclesiae(?)sed dei. eI necesse i. 111. ai. lI1an. E 39 immediate 68 modo] om. E 69 incumberet]incumbet D 69 ministrare] ministro sed in minis- tangere]il!v. BCDEHIN'W 40 si] 0111.E sup. lin. BN' 42 ambulavit]ambulat sed in trare corr. ai. ma/!. D 71-72 quam ... magis] i. m. ai. 1I1111!. D 73 ille] 0111. D ambulavit CO/T. 01. Illa/!. N' 44 necessitas]necessitateD 45 ne] sup. lin. 01. man. E 73 non] sup. lin. ai. lI1an. W 74 etiam] autem H 75 nisi ... alteri] 0111.(holl1.) C 46-47 administrationem] aut ministrationem C 47 factam] ut addo sed exp. E 75 etiam] 0111. BDEHIN'W 76 altaris] 0111. D 76 mortaliter] i/er .. ,ed exp. B 47 confecti] fecti BCDEHIN'W 48 sacrificans] santificans sed sacri- addo i. 111. C 76 incumbit] occumbit BEIN'W ser. sed in occumbit lI1ul. D 79 a] non addo W 49 sibi]ex addo D 49 ex statuto] existendo sed -istendo dei. eI statuto i. m. ai. ma/!. D 80 potest'] illud addo ABCDEHIN'W 82 omnia] om. N' i. 111. 01. lI1al1. W 82- 50 existens]om. C 50 mortali] mortaliter D 50 peccato] om. I 51 non] om. N' 84 quam ... dum] 0111. (holl1.) N' i. 111. 01. man. W 84 tempus necessitatis] inv. W i. m. 01. ma/!. W 52 gratiam]ecclesiamsed dei. eI gratiam i. m. ai. man. D 54 etiam] 84 necessitatis]necessitate sed -tis addo i. m. 01. lI1an. C 85 ministrare] administrare non sed in in mul. N' 55 communicaret]communicantH 56 sacramento]cum addo BCDEIN'W 85 ministrare. Quamvis]administra- lac. -vis H 85 Quamvis] in 11Ic. sed exp. A 56 exhibendum]exhibendam BCDEIN'W exhibenda H 01. man. E Sensuus sed dei. eI Quamvis enin i. m. ai. man. D 85-(p. 264)86quodam modol inv. D 47 Cr. supra, p. 261,15-18. 63-64 Cr. supra, p. 260. 98-3. 77 Cf. supra. lin. 71-73. 264 QUODLIBET VI QUAESTIO 30 265 modo aggravat contemptum, quod dignius debet sacramenta ministrare IO potestate sua sicut non ingerere est in potestate illius, in quo accipimus quam ille cui non incumbit ex officio, ut propterea aliqui dicant quod in radicem contemptus praeponderantis. isto casu peccaret mortali ter ille cui incumbit ex officio, non autem ille Si vero superveniat I tempus necessitatis ministrandi aliquo duorum cui non incumbit, tamen iste ex hoc quod incumbit ei ex officio magis modorum necessitatis iam supra tactorum, in casibus in quibus iam H 231'b debet esse promptus et proclivis ad admi-Inistrationis exsecutionem 90 praemisimus esse distinguendum ex parte ministrorum (in aliis enim quam ille cui non incumbit ex officio. Et ideo, cum est tempus congrui- 15 tenendum est ut dictum est), dicendum quod ille cui incumbit ministrare tatis et decentiae ut sacramentum ministretur, ille cui non incumbit ex sacramentum altaris seu sacrificare ex officio, si tempus necessitatis I officio multo maiori irreverentia ingerit se administrationi quam ille cui occumbat quocumque praedictorum duorum modorum, non debet se incumbit, ut ex parte illius cui non incumbit officium magis ponderet et intromittere de celebrando I vel sacramentum administrando, sed potius Zucc. 379vb in maiorem contemptum, irreverenter se ingerere admi-Inistrationi, 95 debet dimittere scandalum oriri ne mor-Itale peccatum incurrat. Nec quam ex parte istius cui incumbit officium, ponderet indignitas admi- 20 peccabit in hoc, quia faceret contra veritatem vitae: ille vero cui incumbit nistrandi, quoniam ille contemptus ex parte eius cui non incumbit ex officium in praedictis, tali necessitate occurrente ut necesse sit eum C 188" officio, statim existit in hora ministrandi, in qua I magis debet revereri et incidere in mortale peccatum vel omittendo vel committendo, nisi per vereri sacramentum. Alter vero contemptus ex parte eius cui incumbit ex divinum adiutorium sibi ipsi succurrat poeni tendo et tunc digne officium officio, longe illam horam praecessit, in hora in qua non fuit etiam 00 suum exsequendo. necessitas cogitandi de actu ministrandi hoc sacramentum nisi in gene- rali, quemadmodum minister semper debet cogitare ut ad suum officium 25 D 160ra I exsequendum dignus sit. Licet specialius debet retorquere cogitationem Per dicta patent obiecta. Bad. 251rH in hoc ad administrationem huius sacramenti, et sic pro hora pro qua Patet enim primum. Aliqui mlnIstn In aliquo casu peccant contem- prius tenebatur se facere dignum, non tantum obligat us fuit ad actu aliter 5 nendo, non tamen singuli in singulis, quia in aliquo casu et circa aliqua exhibendum reverentiam sacramento, propter quod in actu ministrandi sacramenta aliqui eorum non peccant, ut dictum est. ille magis contemnit quam iste, propter quod ille potest peccare mor- 30 I Ad secundum de dante eleemosynam, dicendum quod non est simile Bad. 251 ri taliter, iste vero non. Si vero dicatur quod in hora debet poenitere et in aliquo casu administrandi, quia eleemosynae quae confertur non est dignum se facere magis quam alter, verum est, sed hoc non est in talis reverentia exhibenda, propter quod per irreverentiam contingit peccare mortali ter in administrando sacramenta, licet non in dando ABCDEHIN'W eleemosynam. 86 contemptum] contemptus C 87 dicant] dicunt N'W 88 casu] iler. I 88 pec- caret mortaliter] inv. BCEN'W 88 peccaret cui] mortaliter ille. cui peccaret DilI ABCDEHIN'W 88 peccaret] peccat BCDEHIN'W 88-89 ex incumbit2] om. (hol1l.) eI non .., incumbit i. m. ai. man. D 89 tamen] tam CEI tum D cum BHN'W 89 iste] 0111.I 89 quod] sup. lin. E 90 promptus] i. 111.man. CO'T. A 90 ad] om. B 90 ad IO ingerere]ingere I II contemptus] contemptas N' II praeponderantis] propon- administrationis]a Deo ministrationis I 91 ex officio] 0111. E 92 decentiae]decentis derantis DE ponderant is W 13 tactorum] dictorum N'W 15 est2]. Ad hoc addo I I decetiae E 93 irreverentia)reverentia BCEHIN' reverentia sed in irreverentia CO,T. W 15 dicendum] est addo W 15 quod] sit addo N'W 15 cui] non addo i. m. 01. reverentia sed in irreverentia CO/T.ai. man. D 95 ingerere]ingere I 95 administra- man. W 17 occumbat] incumbat W 18 celebrando] celebrandum C 19 debet] tioni] administrationem N' 96 istius] illius N'W 96 indignitas] in contemptum intromittere addo D 19 oriri] om. D orari E 19 Nec] Neque I 20 quia] lac. H debitum dignius sed exp. eI indignitas i. 111. an. corI'. A m 97 quoniam] quam sed exp. eI quod N' 20 contra] voluntatem addo sed exp. I 20 ille] illud B 21 necesse sit] quoniam i. m. man. corr. A 98 existit] i. m. ai. l1Ian. D 99 vereri] con! B inv. N'W 22 vel commitendo] om. (ham.) (er. supra, p. XLVI) BCDEHIN'W 99 eius] om. N'W 2 semper debet] inv. BCDEHIN'W 2 ut] cum D 3 dignus] 26 dicta] praedicta BCDEHIN'W 27 casu] om. N' 28 in'] om. I 29 eorum] ut dignius E 3 specialius]specialis I spiritualius E 4 in] ad sed exp. eI in sup. lin. N' addo sed exp. D 30 dicendum] om. A 32 contingit] con! DE 4 ad] 0111.BCDEHIN'W 4 administrationem] administrationi W ad addo sed exp. N' 4 huius] huiusmodi BN' 4 pro2] in BCDEHIN'W 6 sacramento] sacramento- rum W 6 propter] i. m. ai. man. D per N' 6-7 propter ... iste] i. 111. i. l1Ian. D a 13 Cr. mpra, p. 260, 4-(261,) IO. 15 lbid. 27 Cr. supra, p. 256, 5-7. 29 Cr. 6 quod] om. B 7 ille'] iste C 8 non ... vero] om. (hol1l.) I supra, lin. 12-24. 30 Cr. supra, p. 257, 8-9. 266 QUODLIBETVI QUAESTIO32 267 25 peccatis, in aliis autem non licet omnino. Et patent membra ex se, nec QUAESTIO 31 oportet declarare. UTRUM LICITUMSITCOMMUNICAREECCATORIBUS P < AD ARGUMENTA> Zucc. 380" I Sequuntur duo quaesita pertinentia ad hominem in statu peccati. W 204vb Quorum primum erat, utrum licitum sit communicare I peccatoribus. Per haec patent obiecta. Secundum, utrum primi motus sint peccata. Et tertium ad istum H 231va articulum perti-Inens posset esse quaesitum in praecedenti quaestione, sed non est vis in hoc. QUAESTIO 32 Circa primum arguitur quod non. Quia I" < ad > Corin thios, Vo: UTRUM PRIMIMOTUSSINTPECCATA «Si quis frater nominatur in vobis, nec cum eo cibum sumere». Contra. Christus communicavit cum peccatoribus, cuius actio nostra IO I Circa secundum arguitur quod primi motus sunt peccata, quia IIo Bad. 381'a debet esse instructio. Sententiarum, 25' dist!, dicitur quod «tentatio ex carne 110nes! sine 5 peccato». Sed talis tentatio est in primis motibus. Ergo etc. < SOLUTIO> Contra. Non sunt voluntarii, et «non est peccatum nisi si! voluntarium» secundum AUGUSTINUM. Bad. 251,k I Dicendum ad hoc quod communicare cum peccatoribus contingit Zucc. 380vb aliquem vel in crimine, quo peccatores sunt, vel I in aliis actibus impertinentibus ad ipsorum peccata. 15 Primo modo non licet communicare eis ullo modo, neque auxilio, I In ista quaestione, sicut semper in omnibus aliis determinatis, suppo-' Bad. 251vL neque consilio, neque favore, neque defensione, neque quocumque alio IO sitis eis quae sunt fidei, semper oportet aspicere ad I naturam, quid recta C 188'b modo. ratio de interrogato circa eam possit investigare. Est igitur intelligendum Bad.25lvK Secundo modo subdistinguen-Idum, quia aut potest' communicare secundum tacta superius de originali iustitia, quod originale peccatum aliquis cum illis sine scandalo, vel non sine scandalo. Si secundo modo, 20 sive originalis iniustitia ponit duo, scilicet carentiam iustitiae originalis, non est eis communicandum, quia non licet, maxime dum sunt exclusi a sive fuerit donum naturale sive supernaturale, et dispositionem ei communione per interdictum aut excommunicationem. Si primo modo, 15 contrariam, scilicet obliquationem quandam in ipsa voluntate, propter in actibus ex quibus nullo modo haberent occasionem perseverandi in quae in poenam peccati vires inferiores rebellionem habent contra N' I65va suis peccatis, licet, maxime in illis quae dant eis occasionem resiliendi I a voluntatem, etiam ipsa penitus re-I pugnante, et hoc, ut «erubescere! D 160'b ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 25 patent] patet E 25 nec] neque I 28 Per] in addo sed exp. E 2 Utrum ... peccata](cr. supra, p. 266,5) 4 25' dis!.'] inv. BCDEHIN'W 4-5 ex ... tentatio] om. 2 Utrum ... peccatoribus] (cr. infra, lin. 4) 4 licitum sit] inv. B 5 istum] tertium B (ham.) C 5 Sed] Si E 6 Non] cani sed Non i. m. ai. man. W 6 peccatum] et 7 sed ... hoc] om. I 8 Circa] Ad I 9 vobis]nobis CE 13 Dicendum ad hoc] Ad addo E et addo sed exp. D 12 quod] quia I 13 iniustitia] iustitia sed in iniustitia corI'. N' 14 naturale sive supernaturale] supernaturale sive naturale C 15 obliqua- hoc dicendum I 13 Dicendum] quod addo H ad actio addo sed exp. E 14 crimine] crimino B 15 ipsorum] eorum W 17 neque'] nec I 19 Secundo modo subdis- tionem] obligationem sed in obliquatio- corr. I 17 etiam] et BCDEHIN'W 17 re- tinguendumJ Subdistinguendum secundo modo sed signis in versionis inv. E 19 quia] pugnante] impugnante sed in repugnante CO/T. W quod W om. E est N' 20 vel ... scandalo] om. (ham.) B 21-22 exclusi a commu- nione] a communione exclusi CDEHIN'W communione exclusi B 21 a] sup. lin. ai. 4-5 PETRUS LOMBARDUS, Seni., II, d. 21, c. 6, n. 3 (ed. Quaracchi 1916, p. 437; ed. man. D 23-24 perseverandi ... eis] i. m. in! ai. man. C 24 suis peccatis] inv. C Quaracchl 1971,p. 407; PL 192,696); etiam eitatu/' in TH. DE AQ., Quodl. III, q. I I, ar!. 1 (ed. Parmae, IX, p. 518b). 6 AUGUST., vera /'elig., c. 14, n. 27 (CC la!. 32,204; De CSEL 77, 20; PL 34, 133); ID., Retracta/iones I, C. 13, n. 6 (CSEL 36, 60-61; PL 32 603- 604). 12 Cr. supra, p. 199,91-(200,)00. 17-19 AUGUST., Denupt. et conc I c' 6 n 9 I Cor .• V, Il. 7(CSEL42,219;PL44,418) .. "., . 268 QUODLIBET VI QUAESTIO32 269 humani libertas arbitrii, quod contemnendo imperantem Deum, etiam in actum voluntatis, distinguit quattuor gradus quibus perficitur peccatum B 187va membra propria I proprium perdidisset dominium», ut dicit AUGUSTINUS 45 mortale in lib.o De Verbis Domini, sermone 44°, dicens: «Ad consuetu- De nuptiis et concupiscentia. Et non solum in poenam peccati 20 dinem quarto quodam processu pervenit anima. Prima enim est quasi habent vires inferiores rebellionem contra voluntatem, sed etiam carni tintillatio delectationis in corde, secunda consensio, tertia factum, quarta inf1icta est morbida dispositio, quae fomes appellatur sive languor consuetudo». E 184'· naturae, quo in carne primo pullulat motus delectabilis, I quem secundo Et est hic advertendum quod post illam tintillationem in qua consistunt apprehendit sensus, et per hoc tertio vis appetitiva sensibilis organice 50 motus primo primi, ut dictum est, ante consensum voluntatis in quo existens in carne tintillatur delectatione ad concupiscendum delectabile 25 consistit peccatum mortale, est aliquis motus delectationis in voluntate, ad quod vergit ille motus in carne. Et praeveni unt isti tres gradus omnino in quo consistit peccatum veniale, secundum quod continuo exprimit Zucc. 381,b omnem motum voluntatis, et consistunt in istis duo motus I qui dicens, «Sunt qui res illicitas obvias cogitationibus suis prorsus ita abiciunt, appellantur primo primi, quorum unus appellatur suggestio a carne in ut nec delectentur. Sunt qui delectantur, sed non consentiunt nondum appetitum sensitivum, alius vero delectatio sive desiderium in ipso 55 perfecta est I mors, sed quodam modo inchoata. Delectationi accedit Zucc.38l V appetitu sensitivo. 30 consensio, et iam est illa damnatio. Post consensionem in factum procedit, Bad.25lvM I Cum quibus AUGUSTINUSlib.o I° De sermone Domini in monte, factum in consuetudinem vertitur, et fit quaedam desperatio». assumit consensum voluntatis pro tertio et distinguit tres gradus in Nota quod id quod hic dicitur, «accedit consensio et iam est plena progressu ad peccatum dicens: «Tria sunt quibus completur peccatum damnatio», idem est cum eo quod dixit De sermone Domini in H 231vb suggestio, sive per memoriam sive per I corporis sensus, qua, si frui 60 mon te: «Si consensio fuerit, plenum peccatum erit». Et appellat «plenum W 205'· delectaverit, delectatio I illi-lcita refrenanda est, si autem consensio fuerit, 35 peccatum» peccatum mortale, quod meretur damnationem. Et debet ista A 188'· plenum peccatum erit. Ut a carne quasi a serpente fiat suggestio et consensi o in qua I consistit mortale peccatum, talis esse quod sit I 128'· quaedam suasio, in appetitu vero carnali tamquam in Eva delectatio, in deliberativa, non surreptitia. Tunc autem est deliberativa, quando post- ratione vero tamquam in viro consensio». quam ratio percipit deIectionem et a < d > vertit iudicando eam esse Et quia totus motus existens in carne et in appetitu sensitivo non est 65 illicitam, adhuc voluntas se tenet in ea et non cohibet eam, quia, ut dicit aliud respectu voluntatis nisi quaedam suggestio et tintillatio in voluntate 40 AUGUSTINUSDe sermone Domini < in monte>, «huic non consen- ad condelectandum, ideo AUGUSTINUS totum motum qui in carne et appetitu sensitivo praecedit motum voluntatis, pro uno reputat, cum ABCDEHIN'W illo adnumerans tres gradus quibus proceditur in mortale peccatum per 44 actum] accidens B 44 perficitur]per addo W 45 sermonel sex sed sermone sup. ABCDEHIN'W lin. 01. man. W 45 44°]20°BEIN'W scr. sed 20° i. 111. D 46 quasi] quae BEHIN'W quae sed in quia(?) mur. C an sed. dei. D 47 tintillatio] antitillatio sed an exp. D 18 imperantem] et addo D 18 etiam] et D 19 dominium] non addo E 20 et] 47 in] om. BDEHIN'W i. m. 01. man. C 49 Et ... advertendumJ Advertendum sup. lin.B 20 Et] Est sed in Et eorr. H 21 habent vires] inv. N'W 22 inf1icta] autem est hic I 49 est hic] inv. BCDEHN'W 52 peccatum] om. E 53 abiciuntJ inf1ictoD 22 morbida] in orbida(?) N' 22 fomes]fames HN'W fames sed in fomes obiciunt N' obiciunt sed in abiciunt COri". W 54 nec] neque I 56 illa] plena eorr. I formes(?) sed in fomes eorr. D farnes(?) sed fomes addo i. m. E 24 appetitiva] BCDEHIN'W 56 Post] Ponit E 57 consuetudinem] consuetudine N' 58 No- apprehensiva N'W 25 tintillatur] Cf. A. BLAISE, exieon , p. 915 L 25 concu- ta] Adverte BCDEHIN'W 58 quod'] hic addo I 61 ista] illa W 62 consensio] piscendum] dilectione addo sed exp. N' 26 vergit] lac. in texta :1vergit i. ~. man. consecutio sed in consensio cor/". W 62 sit] fit N' 63 non ... deliberativa] i. m. 01. eorr. A 27 et] sit E constitunt(?) addo sed exp. W 29 senSltlvum]sensltum D man. D 63 surreptitia]surreptiva IN' surreptitione(?) D 63 est]erit I 64 deiec- 34 qua] quo BCDEHIN'W 35 refrenanda] refrenandosed in refrenanda COrr. 01. tionem] delectationem CIN' 64 et] om. C conf. H 64 advertit] 0111.C con! H man. D 36 a carne] i. m. sup. man. eorr. A om. BCEHIN'W lac. D 37 quaedam] convertit W 64 eam ess'e]inv. E sequitur lac. D 39 in2] om. I 42 reputat] repetat sed in reputat eorr. E 42- 43 i:um illo] om. N' 43 adnumerans] adnuerans C anunerans(?) E adnumans(?) N' administrans B 45-48 ID., Sermo 98, C. 6 (PL 38, 594). 50 Cf. supra, p. 268,20-30. 53-57 AUGUST., Sermo 98, C. 6 (PL 38,594). 60 Cf. ID., De serll10ne Domini in monte, I, C. 12,n. 34(CC 33-38 Cf. ID., De sermone Domini in monte, I, C. 12,n. 34 (CC lat. 35, 36-37; PL 34, 1246). lat. 35,36-37; PL 34, 1246);er. supra, p. 268,35-36. 66-67 Cr.lbid., (CC lat. 35, 36; PL 34, 1246). 270 QUODLIBET VI QUAESTIO 32 271 B 187vb timus, I si eam dominantis rationis iure cohibemus».1 Appellat autem concupiscendum», id est hoc fine et hoc animo attenderit, ut eam con- C 188v. «dominantem rationem» appetitum rationalem sive voluntatem, quia cupiscat, quod non est iam tintillari delectatione carnis, sed plane consentire ratio cognoscens et iudicans non est dominans, sed serviens. In tali ergo libidini, ita ut nOlirefrenetur illicitus appetitus, sed sifacultas I data fuerit, Bad.252': consensione deliberativa consistit primo peccatum mortale. Et quidquid 70 satietur». Adverte quod dicit «Non est iam delectari», scilicet in volun- praecedit I in actu voluntatis, aut appetitus sensibilis aut carnis, aut non 95 tate, «delectatione carnis» cum carne scilicet condelectando in voluntate , . est peccatum aut solummodo veniale peccatum est. Unde et consensi o sive cum surreptitia consensione sive sine ea, in quibus non est nisi veniale surreptitia in voluntate, quae praecedit iudicium praedictum rationis, peccatum: «sed plane consentire», quia I postquam iudicium rationis Zucc. 381' quia est motus voluntatis ut est natura, non autem ut arbitrio, libera seu praecessit, vel saltem debuit praecessisse, tunc clarum est quod est D 16Uva deliberativa, non computatur nisi inter venialia peccata, et hoc I sive 75 consensi o, quia non erat plane consentire in consensione surreptitia. fuerit consensio surreptitia in delectationem sive in factum. Et sic ante DO I Dico autem «vel saltem debuit praecessisse», quia plane consenti re Bad.252'1 consensum volunta-Itis per iudicium rationis praecedentis, duo motus I contingit in delectationem vel vere vel interpretative. Vere, quando vere ad minus praecedunt in voluntate vergente in peccatum, scilicet delecta- praecessit iudicium rationis. Interpretative, quando interpretative prae- tionis et consensus surreptitii, et appellantur motus secundo primi: cessit I iudicium rationis. Quod fit quando ex delectatione voluntatis in A 188'b «primi» respectu omnium motuum qui fiunt in voluntate; «secundo 80 tantum absorbet ur ratio, ut non possit intendere iudicio, et negligit primi» respectu illorum qui sunt primo primi in carne et sensu-Ialitate. 5 voluntas movere rationem ad iudicandum, et permittit transire tempus Post istos autem motus primo primos et secundo primos qui praece- quo posset deliberare, quod, cum pertransierit, etsi non vere consentit ex dunt iudicium rationis, cum per iudicium rationis voluntas, ut est arbitrio liberi arbitrii electione, quae non fit sine iudicii praecedentis discretione, libera, tunc consentit sive in delectationem, ut se in ea teneat, tunc est consentit tamen interpretative, hoc est reputative, quia non tantum est primus gradus mortalis peccati mortalis in consensione sola existentis, 85 contemptus mortalis ex electione delectari, et non refrenare carnis sive in factum, ut in ipsum ulterius procedat, tunc est secundus gradus IO appetitum, sed etiam propter delectationem negligere movere rationem peccati mortalis existentis in consensione, dicente AUGUSTI lib.O IO NO ad iudicandum, ut possit eligere, I repellere delectationem, refrenare B 188'a De sermone Domini < in monte> et exponente illud Mattheum appetitum sensibilem. Ivum «qui viderit mulierem, etc.»: «Sane considerandum est quod non I Est igitur progressus in peccatum talis, si quis advertere iam dicta Bad. 25210 dixit «omnis qui concupi verit mulierem », sed «qui viderit mulierem ad 90 voluerit. Primo enim ex fomite fit motus quidam tintilIationis in carne 15 ad libidinem, hoc est ad carnalem concupiscentiam, quem apprehendit ABCDEHIN'W sensus existens in carne. Per cuius apprehensionem primo movetur appetitus sensitivus sensui coniunctus motu delectationis circa illud ad 68 appetitum] non addo sed exp. I 69 iudicans] sive voluntatem addo sed exp. E 70 primo] quo H 71 aut'] quod addo sed exp. H 72 consensi o] consensu D quod tintillat caro. Et tertio movetur motu desiderii ad prosequendum 73 surreptitiaJ surreptitiva(?) H 73 praedictum] post dictum H 74 ut2] in B libera addo sup. /in. ai. man. W 74 libera] om. BCDEHIN'W 76 delectationem] delecta- ABCDEHIN'W tionum DH delectatione N'W dilectationem BCI 76 in2] sup. /in. B 77 rationis] i/er. sed exp. D ratione B 77 praecedentis] praecreatis(?) BI con! DH 79 appellan- 95 scilicet] 0111. CI 96 surreptitia] reptitia(?) H reptitia(?) sub sed signis in versionis tur] appellatur BEIN' 79 secundo] om. W 79 primi] om. N' primo W 80 mo- i~v. N' 96 sive] om. DI 96 sine] in E 96 in] i. m. I sup. /in. C 96 nisi] sup. tuum] montium(?) B 81 respectu ... primi] om. (ham.) B 82 secundo] secundos Im. man. COI'/'. A 97 sed] oportet E 97 quia] quod N' 98 tunc] in lac. ai. addo sed exp. I 82-83 qui ... rationis] om. N'W 83 cum ... rationis] i. m. ai. man. C 2 man. C 98 est ] sup. lin. A 00 autem] 0111. BCDEHIN'W 1 vere vel] om. H 83 cum] ergo addo sed exp. W 83 per] ser. sed post addo sup. /in. I 83 est] sup. I veJ2] om. DN'W sup. /in. I 3 delectatione] dilecta tione B 4 intendere] in addo sed /in. W 84 tunc] om. BCDEHIN'W 85 mortalis2] om. BCDEHIN'W 85 exis- exp. B ~ ne~ligit] neg~ig,:re E 5 transir~] potest addo I 5 tempus] sup. lin. I 6 tentis] -s sup. /in. ai. man. DE 87 peccati mortalis] inv. N'W 89 quod] quia CD posset] PO~SltN 6 etsI] SI DH 8 reputahve] reputatem C IO appetitum] appetitus 90 concupiverit] concupuerit BCHN'W concupuentiae(?) I concupuetur E concupi t sed in I IO etiam] sup.lin. B 14 ex] a N'W 15 quem] propter B quae W 16 existens] concupiverit corr. D 92 est iam] i/er. E extenso BC 17 motu] motui BCDEH 17 illud] quod addo sed exp. H 18 tintillat caro] inv. BCDEHIN'W 89 Mallh. V, 28. 89-94 AUGUST., De sermone Domini in man/e, I, C. 12, n. 33 (CC lat. 35, 36; PL 34, 1246). 94-95 cr. supra. lin. 92. 97 Cr. supra, lin. 92. 13 cr. supra, p. 267. 9-(p. 271,)12. 272 QUODLIBETVI QUAESTIO32 273 illud in opus, quem motum in appetitu sensitivo sensu mediante appre- dubitandum quin ad minus sint venialia peccata, eo quod ratio, etsi forte hendit ratio simplicis intelligentiae. Per cuius apprehensionem quarto I 20 45 non possit huiusmodi motus omnino ita reprimere quin insurgant, potest movetur voluntas motu I delectationis condelectando appetitui sensi- tamen eos a se omnino repellere ne delectetur in eis aut eis consentiatur, tivo, et quinto modo motu in delectationem, et sexto desiderio consensus secundum quod patet ex iam I dictis secundum AUGUSTINUM, et ideo I 128,b surreptitii ad prosequendum illud in opus, et hic limes et terminus peccati condelectari aut consentire necessario peccatum est ei, propter quod in venialis. Septimo est consensus interpretativus in delectationem, et est eis, qui delectantur sive consentiunt, non perfecta est mors, sed quodam primus et infimus gradus peccati mortalis, quod appellatur mortale ex 25 50 modo inchoata .. delectatione morosa. Octavo est consensus verus in delectationem. De motibus autem primo primis sunt opiniones, quibusdam dicenti- Nono est consensus in opus et est secundum AUGUSTINUMDe sermone bus quod sunt peccata venialia, eo quod in se sunt deformes et contra E 184v• Domini < in monte>, «plenum peccatum notum Deo in corde I nostro, regulam rectae rationis, a qua debebant cohiberi et non sunt cohibiti. W 205" et < iam> si facto I non innotescat hominibus ». Et tunc decimo, si I Sed quaero ab istis, utrum motus sint peccata omissionis an commis- Bad. 252'~ facultas adsit, sequitur operis exsecutio. Undecimo ex frequenti exsecu- 30 55 sionis? tione consuetudo, I et duodecimo ex consuetudine desperatio, et tertio- Non commissionis directe, quia non a voluntate videntur imperari: decimo, ex desperatione obstinatio, dicente AUGUSTINOin sermone de non est enim dubium, si voluntarie directe committerentur, quin essent Pharaonis obduratione: «Ex multitudine peccatorum desperatio nascitur, peccata; I immo sic etiam ex contemptu possent esse mortalia. Non B 188'b et ex desperatione obduratio generatur secundum illud quod scriptum est: omissionis, quia non imputatur voluntati illius omissio in peccatum, «Peccator cum in profundum peccatorum venerit, contemnit »». Et tunc 35 60 quod non est in sua potestate agere: aliter enim non esset voluntarium, quattuordecimo et ultimo sequitur finalis impoenitentia, de qua dicit quia voluntas domina est actuum voluntariorum. Peccatum autem AUGUSTINUSin sermone de blasphemia in Spiritum Sanctum: «Impoeni- secundum AUGUSTINUM ita est voluntarium, quod si non esset volun- tentia, quamdiu quisque in hac carne vivit, non potest iudicari quam tarium, non esset peccatum. Non autem est in potestate voluntatis illos Bad. 252'P perseverantem duritiam cordis intelligimus». motus cohibere, quia secundum AUGUSTINUM,occurrunt omnino invitis, N' ]66" I His visis I et declaratis I ad intellectum quaestionis, respondendo ad 40 65 dicente ApOSTOLO, < Ad> Romanos, VIIo: «Non quod volo, hoc ago, Zucc. 382" ipsam distinguendo dicimus, quod secundum iam determinata motus sed quod nolo, hoc facio». primi sunt in duplici genere, quoniam quidam sunt primo primi, quidam vero secundo. Si loquamur de secundo primis, de illis nullus putat esse ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 44 sint] sunt BCDEHIN'W 44 venialia] om. E 45 non ... huiusmodi] huiusmodi non possit N' 45 quin insurgant] i. m. man. corr. A 46 tamen] cum B 46 in eis] 19 inI om. H 22 modo] ser. sed in movetur mUl. DI 23 limes] est addo W om. B 46 eis consentiaturJ inv. N'W 47 quod] iam addo sed exp. C 48 ei] sup. 23 terminus]est addo N' 23 peccati] om. H 23-24 peccati venialis] inv. BCDEIN'W lin. man. corr. A 49 sive] seu BCDEHIN'W 5] primis] om. B 52 in se sunt] 24 Septimo] unus N' 24 delectationem] dilectationem B 24 et est] iter. B sunt in se N' 54 Sed ... istis] Ab istis quaero I 54 quaero] utrum addo N' 26 delectatione]dilectatione B 26 est] om. N' 27 Nono] Non sed nono sup. lin. et i. 54 an] aut BCDEHIN'W 56 Non commissionis] om. (ham.?) N' 57-59 direc- m. E 29 facto] factum BCDEHIN'W 33 adsit] adsunt(?) E 30 exsecutio.] Et te ... omissionis] i. m. man. corr. A 57 dubium] quin addo sed exp. A 57 si] a addo CEHIW 31 ex] de W 33 nascitur] Pharaonis addo N' 34 et ... obdura- addo sed exp. A 57 committerentur] committentur C 58 contemptu] conceptu B tio] i. m. N' 34 obduratio] et addo N'W 35 contemnit] contemnerit N' 36 qua] 58 mortalia] immortalia sed in mortalia corr. D 59 imputatur voluntati] imputati(?) C quo B 38 vivit] venit B 40 visis] vi-(?) N' 4] distinguendo dicimus] inv. 59 illius] illi N'W qua addo sup. lin. W 59 omissio] omissionis sed in omissio corr. C BCDEHIN'W 41 dicimus]dicamus N'W 42 quidam] con! sed in quidam corr. 01. 60 esset]esse N' 63 esset]esse N' 63 Non autem] om. E 65 dicente]Augustino man. D 43 secundo'] sed addo sed exp. H primi addo BCDEHIN'W 43 primis] addo sed exp. I primo sed in primis corr. D 43 nullus] nulli C mali H lac. B om. sed minus i. m. I 43 putat] computat BCHI 47 Cf. supra, p. 269, 49-(270,)81. 47 Cr. AUGUST., Sermo 98, C. 6 (PL 38, 594); cf. 28-29 Cr. AUGUST., sermone Domini in monte, I, C. ]2, n. 34 (CC lat. 35, 37; PL 34, De etiam supra, p. 269, 49-57. 49-59 [bid. 51-53 Cf. TH. DE AQ., Quodl. III, q. 9, ]246). 33-35 ID., Sermo 22, C. I (PL 39, ]786-1787). 35 Prov., ] 8, 3. 37- art. I (ed. Parmae, IX, p. 518b). 62-63 AUGUST., vera relig., C. 14,n. 27 (CC lat. 32, De 39 AUGUST., Sermo 71, C. 13,n. 21 (PL 38, 456). 41 Cf. supra, p. 268, 26-30 et p. 270, 204; CSEL 77,20; PL 34, 133); ID., Retractationes, I, C. 13, n. 5 (CSEL 36, 60-61; PL 32, 76-81. 603-604). 64 Cr. ID., Sermo 151, C. 1-8,passim (PL 38,814-819). 65-66 Ram. VII, 15-16. 274 QUODLIBET VI QUAESTIO 32 275 Bad. 252'R H 232v• I Sed forte dicet aliquis quod, licet non sit in potestate hominis I omnes actus elicita est ex sola carnis substantia et appetitu sensibili. Deformitas universaliter prohibere, est tamen in potestate eius singulos sigillatim 95 est I defectus in actu non habens causam efficientem sed deficientem, Bad. 252vR cohibere. scilicet defectum qui appellatur fomes sive concupiscentia in carne. Sed tunc quaero: aut est in potestate hominis determinate singulos 70 Ideo est aliorum opinio, quod motus primo primi - quicumque sint cohibere, aut indeterminate? illi - non sunt omnino peccata, ita etiam quod in regeneratis non sunt Non primo modo, quia impossibile est quod voluntas pro una hora venialia peccata. Quod aperte videtur sentire AUGUSTINUSum dicit in c simul determinate attendat diversis, quae tamen simul una hora possunt 00 lib.o 11° De nuptiis et concupiscentia: «Haec est, inquam, concu- insurgere secundum diversa appetibilia unius vel diversorum sensuum, piscentia, quae a solo sacramento regenerationis expiatur. Profecto peccati qui simul possunt moveri a suis sensibilibus, et simul incitare appetitum 75 vinculum generatione traicit in posteros, nisi ab illo et ipsi regeneratione sensitivum et per illum appetitum rationalem. Si autem solum sit in solvantur, nam et ipsa concupiscentia iam non est peccatum, quando ad potestate voluntatis singulos indeterminate prohibere, ita quod non sit in illicita opera non consentitur, atque ut ea perpetrentur a regina mente, potestate sua in una hora plus quam unicum, quodcumque sit illud, tunc 5 membra non dantur, ut, si non fit quod scriptum est, «Non concupiscas», C 189" pro aliis non peccat, quia non sunt in potestate sua pro illa I hora, et si fiat saltem quod alibi legitur «Post concupiscentias tuas non eas» ». illum qui est in potestate sua, pro hora cohibeat, nullo modo est 80 Nota quod dicit «expiatur», quod intelligo «et in radice fomitis», ut peccatum. Si vero non I prohibeat, ei est peccatum veniale actu suo non imputetur in peccatum, quia expiatione I remissus est reatus, licet N' 166rb proprio, et debet ei imputari ad peccatum, nec ad expiationem reatus manet eius deformitas, similiter et in eius effectu, scilicet in defectu ex ipsius valet baptismus praecedens delens originale quoad reatum. IO illo contingente in primis motibus, ut iam dictum est. Quod explicat De ceteris autem motibus qui non fuerunt in potestate voluntatis AUGUSTINUSer hoc quod subdit: «nam I concupiscentia non est pecca- p B 188v• E 184vb determinate, < diceret> quod, Ilicet non sint peccata voluntati ex actu 85 tum, quando ad illicita opera non consentitun>. Quod intelligo: I «neque H 232vb Zucc. 382'b suo commis-Isionis vel omissionis, tamen essent ei peccata ex vitio suo, etiam condelectando in voluntate quoad primum motum eius in pecca- scilicet ex fomite remanente de originali peccato. Sed contra. Cum tum», et est primus gradus veni alis peccati, ita quod in nullo motu indulgetur principale, quod est maius, et accessorium, quod est minus. 15 praecedenti sit ponere peccatum, nec etiam veniale, quod re vera mihi Sed omnis deformitas quae manet in fomite ex peccato originali, videtur esse ponendum. D 161ra indulgetur in baptismo. Quare similiter indulgetur omnis deformitas I 90 I Ad cuius intellectum sciendum quod, cum in peccato originali in non Bad. 252vS quae existi t in his motibus ex deformitate praeexistente in fomite. Et per idem concluditur quod non possunt esse peccata commissionis, quia nec ABCDEH IN'W A 188" substantia actus nec eius I deformitas est voluntate elicita, sed substantia 94 elicita est] inv. N'W 94 et] aptu addo sed exp. I 96 concupiscentia] in lac. man. ABCDEHIN'W corr. A 96 carne.] Et addo BCDEHIN'W 97 est aliorum opinio] et eorum sed exp. eI est H' opinio i. m. man. corr. A 97 sint] sunt BCDEHIN'W 98 ita] post 67 dicet] diceret CDEHIN'W 67-86 quod 'H peccata] quod hoc voluntati nostrae sed baptismum addo sed exp. A 98 etiam] om. C 98 quod] om. E 98 regeneratis] exp. eI quod H. peccata i. m. in! man. corr. A 70 determinate] i. m. man. corr. A 70- regenerantis BEH 99 Quod] Quia H 99 Augustinus] Aug (Augustinum?) A 71 singulos H' indeterminate] om. (ham.) I 71 indeterminate] indeterminato N' 99 dicit] Augustinus addo N'W 00 Haec] Hoc EIN'W I peccati] om. E 2 ipsi] 73 determinate] om. N' 73 tamen] cum BH 74 sensu um] sensibilium N'W sensitivi ipsa N'W 4 atque] tamen est sed exp. eI atque i. m. man. corr. A 5 fit] sit sed sensuum i. m. 01. man. E sensi sed in sensu um corr. 01. man. C 77 potestate] singulos ABCDEHIN'W 7 Nota] Adverte BCDEHIN'W 9 in'] etiam W etiam et N' addo sed dei. C 77 ita] i. m. man. corr. A 78 plus quam] aliquam N'W 78 uni- 9 eius2] eo sed exp. eI eius sup. lin. man. corr. A II Augustinus] om. E 12 Quod] cum] unitum E 78 tunc] circa B 79 pro'] per N'W illis addo sed exp. D 79- De H 13 quoad] quae ad sed quae exp. eI quo- i. m. man. corr. A 14 nullo] il- 80 illa H' pro] om. (llOm.) B 80 pro] illa addo H 81 vero] om. N'W 82 proprio] lo W 15 nec] neque I 15 quod] et W 17 sciendum] i. m. ma/l. corr. A proprie H 82 reatus] illius addo D 83 valet] con! D 83 delens] debens H 17 cum] omni B 84 potestate] posito N' 86 tamen] cum BCI tunc sed cum sup. lin. 01. man. E 86 suo!] venit addo sed exp. A 87 remanente] maente N' 88 est'] sup. lin. A 00-6 AUGUST De /lUpI. eI conc., I, C. 23, n. 25 (CSEL 42, 237-238; PL 44, 428). .• 88 accessorium] accessionem N'W 90 indulgetur1j indulgeretur W 91 existi t] exis- 5 Exod. XX, 17. 6 Cr. Eccli. XVIII, 30. 7 Cr. supra, lin. I. IO Cr. supra, tat BCDEHIN'W 92 nec] neque I 93 substantia actus nec] om. (ham.) E 93 nec] p. 274, 91-(p. 275,)96. 11-12 AUGUST De nupl. eI conc .. I, C. 23, n. 25 (CSEL 42,237- .• neque I 238; PL 44,428). 276 QUODLIBET VI QUAESTIO 32 277 regeneratis duo sunt, quorum unum est incurvatio, quae consIstIt In regulas prudentiae et rationis rectae, quae deformitas rationem vitii voluntatis obliquatione, de qua satis habitum est supra, secundum vero 45 habet, sicut contraria informatio eius habet rationem virtutis. Hoc etiam est reatus ad poenam pro carentia rectitudinis originalis iustitiae, quam 20 modo obliquatio dicta in ratione rationem vitii habet, et similiter fomes I 128v• debuit homo I custodire, secundum istorum expiatur sacramento rege- in carne, et hoc secundum modum quo virtutes et vitia conceduntur esse nerationis, ne regeneratus amplius maneat obliquatus ad poenae solu- in viribus sensitivis non per essentiam, sed per quandam participationem, tionem pro debito reatus, primum vero manet, propter quod vires ut in Quolibet praecedenti determinavimus, ut de hoc non oporteat hic inferiores inoboedientes manent superioribus, et similiter fomes in 50 distinguere aut aliquam prolixitatem inducere. carne ad commovendum primos motus carnalis concupiscentiae. Quibus 25 Secundo autem modo primi motus (dico primo primi) peccata non W 206" duobus in originali peccato respondent duo in motibus I primis carnalis sunt in renatis, I quia propter sacramenti expiationem tecta sunt divinis D 161,b concupiscentiae, scilicet ipsius motus deformitas et reatus poenalis, qui oculis, ut amodo non imputentur ad poenam, neque debitam mortali, Zucc. 382 ipsi debetur. Quorum primum manet ad poenam in ipsis rege-Ineratis, V • neque debitam veniali. Sic enim et dicta obliquatio in voluntate seu sicut et ipsa obliquatio manet in voluntate, et fomes in carne, secundum 55 fomes in carne rationem peccati in renatis non habet, sed in non renatis, vb vero transit et expiatum est, eo quod reatus expiatus est circa suam 30 ubi super reatu nulla I facta est expiatio, omnino rationem peccati habet, A 18S radicem, quae est obliquatio dicta in voluntate et fomes in carne, ita etiam quoad illos qui non sunt in potestate voluntatis determinata ad quod, sicut neutrum istorum in renatis habet rationem peccati ex parte reprimendum, et quoad maculam sive deformitatem, et quoad reatum. I H 233" reatus, sed solum ex parte obliquationis, sic motus primo primi, etsi Et hoc mortalis, si peccatum mortale appelletur cui debetur I poena B 188vb C 189'b rationem I peccati habent ex parte deformitatis pudendae, nullam tamen 60 aeterna, quia cum peccato secundum quod peccatum est, debetur poena habent ex parte reatus. 35 aeterna, nisi sit aliquod cum gratia, ex cuius consortio veniam mereatur, Et possunt ex hoc formari duae distinctiones quibus respondeatur ad ut veniale dicatur et poena temporali puniatur, et non nisi venialis, quaestionem propositam, dicendo quod primi motus possunt considerari appellando veniale quod ratione contemptus in ipso aptum est, ut dupliciter, quemadmodum et quilibet actus virtutis et vitii: uno modo maneat cum caritate, et veniam obtineat, qua poena sibi debita mutetur secundum se et absolute quoad dispositionem et formam actus; alio 65 in temporalem. Sed de hoc alias habitus est sermo in parte. Et debet hoc modo in respectu ad finem quoad praemium et mercedem debitam pro 40 peccatum in non renatis dici non peccatum originale, sed actuale, et hoc actu. quia ab actu proprio non suae voluntatis, sed actu proprio suae carnis E 185" Primo quidem modo procul dubio I primi motus peccata sunt, tam in perpetratur. renatis quam in non renatis, quia deformitatem habent in se contra ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 18 incurvatio] macula sed exp. er incurvatio i. m. man. corr. (cf. supra, p. XXXVIII) 44 rationem]necessariosed exp. eI rationem i. m. man. corr. A 45 virtutis]vitii sed exp. A 19 habitum est] inv. N'W 19 vero] om. B 20 reatus] motus E 21- -itii er -irtutis SI/p. lin. man. corr. A 47 hoc] sic E 47 secundum modum] secundo 22 regenerationis] regenerandi H 22 ne] suae H 22 regeneratus]regeneratur sed modo in N'W 49 praecedenti determinavimus] inv. N' 52 in renatis] rare natis in regeneratus corr. ai. man. E regnatus(?) N' 22 maneat] manet N' 25 com- BDH 52 tecta] recta N' 53 amodo] an modo W 53 neque]ad addo W 53- movendum] commedendum(?) B commodum DE commodum sed in commovendum 54 mortali ... debitam] om. I 54 veniali]de mali N' 54 etl in sed dei. D 55 fo- corr. I 26 peccato] conf. I 26 primis] om. C 28 ipsi]sibi C 28 ipsis]ipsae mes]formes(?)B 57-58 etiam ... reprimendum]i. m. SI/p. man. corr. A 57 potestate sed ipsis i. m. ai. man. E 29 secundum] in addo I 30 eo ... circa] est sed exp. er voluntatis] inv. BCDEHIN'W 58 maculam](cr. supra, p. XXXVIII) 58 sive]om. B eo ... circa i. m. man. corr. A 30 reatus] praecedens addo sed exp. A 30 circa] 59 cui debetur] i. m. man. corr. A 60 cum] in N' conf. D ser. sed exp. W 60 pec- contra C 33 parte] reatus, sed solum ex parte addo N' 33 obliquationis] maculae cato] omni addo W 61 nisi]etsi E 64 obtineat] obtinent D 64 sibi debita] inv. sed exp. eI obliquationis i. m. man. corr. A 34 pudendae]prudentiae N'W 34 nul- BCDEHIN'W 65-(278,)75Et ... parentis] i. m. inf. man. corr. A 66 peccatum2] lam] nulla C 38 et'l om. H 40 quoad] -ad SI/p. lin. man. corr. A 42 quidem] in non renatis dici non peccatum addo C 67 proprio] primo N' 67 proprio non] quod B 42 quidem modo] inv. N'W 42 primi motus] inv. N'W 42 peccata inv. N' 67 voluntatis,] sed actu proprio non suae voluntatis addo sed dei. E sunt] inv. N'W 43 in] non sed in in corr. H 49 Cr. HENR.DE GAND.,Quodl. IV, q. 22 (ed. 1518, r. 141vB: ed. 1613, I. r. 205vA- 19 Cr. supra, p. 267, 9-(p. 271,)12. B). 65 Cr. lo.. Quodl. IV, q. 20 (ed. 1518,r. 134vX;ed. 1613,I, f. 197vA-198rA). 278 QUODLIBET VI QUAESTIO 32 279 Ad hoc tamen quod huiusmodi motus primus habeat rationem peccati, omnium peccatorum in regenerato, si ad mala opera ei quodam modo oportet ipsum reduci ad actum alicuius voluntatis. 70 95 iubenti non oboediat, valere non sinit. Sic autem vocatur «peccatum», quia Et dicunt aliqui quod reducit ur ad actum proprie voluntatis, in eo peccato facta est, cum iam in renatis non sit ipsa peccatum, sic autem Zucc. 382vb scilicet quod aliquis non regeneratus non curat suscipe-Ire sacramentum vocatur «lin-Igua» locU/io, quam facit lingua, et «manus» vocatur scrip- E 185,b I regenerativum. tura, quam facit manus. I Iterumque sic vocatur «peccatum», quia Bad. 253'v Sed alii, quibus magis videtur consentire AUGUSTINUS, dicunt quod peccatum, si vincit, facit, sicut «pigrum» vocatur frigus, I non quod a I 128vb reducitur ad actum voluntatis primi parentis, et per hoc I dissolvitur 75 00 prigris fiat, sed quod pigros facit». Facit autem illud peccatum non nisi apparens contrarietas quasi infinitarum auctoritatum AUGUSTINI alio-et in voluntate, secundum iam determinatum modum. N' 166"' rum sanctorum, qui quandoque videntur dicere quod primi motus I sint Bad. 252vT peccata, quandoque vero quod non sint peccata. I Quae distinctio nullo < AD ARGUMENTA> modo habet locum circa actus propriae voluntatis, qui non possunt esse Per iam dicta patet responsio ad obiecta. Bad. 253'x nisi peccata ad minus venialia et quoad deformitatem et quoad reatum, 80 Quod ergo dicit MAGISTER Sententiis, in quod «tentatio ex carne qui manet c\Jm obliquatione aliqua in voluntate actu transeunte, donec 5 peccatum est», dicendum quod non est verum in renatis quoad reatum, per poenitentiam expietur in renatis; motus autem primo primi omnino sed solum quoad incurvationem, vel quia est ex peccato vel quia est transeunt, et quoad actum et quoad reatum. causa peccati, ut dictum est. Aliter autem solvit AUGUSTINUSictam contrarietatem: uno scilicet d Ad secundum quod «primi motus non sunt voluntarii», dicendum modo quod primi motus dicuntur peccata, non quia in se peccata sunt, 85 quod, licet non voluntarii quoad voluntatem eius in quo sunt, ut ideo [ sed quia ex peccato processerunt primi parentis, scilicet sicut ab originali IO non habeant rationem peccati quoad reatum cum expiantur, sunt tamen Bad. 253'T principio quod manet in ratione peccati in non regeneratis et I quoad voluntarii quoad voluntatem I primi parentis, ut determinat AUGUSTINUS 189'8 B C 189V8 maculam et quoad reatum, I in regeneratis vero quoad incurvationem lib.o Ill° De libero arbitrio, a cuius I voluntate processit suum D 161v8 tantum, ut dictum est; alio vero modo, ut dicit, peccata dicuntur, quia, proprium peccatum actuale et deinceps omnia aliorum peccata origi- si vicerint, reum faciunt peccati. Et hoc est quod dicit AUGUSTINUS, De 90 nalia, vel mediate vel immediate, et ab illis primi motus, a cuius voluntate nuptiis et concupiscentia: «Quia modo quodam loquendi «peccatum» 15 habent quod sint peccata et secundum maculam et secundum reatum, vocatur, quod et peccato factum est, et peccati, si vicerit, facit reum, et nisi expientur sicut et ipsum originale peccatum, ut dictum est. reatus eius valet in generato, quem reatum Christi gratia per remissionem ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 69 quod] secundum sed dei. er quod i. m. ai. man. DE 73 regenerativum] regenera- 94 si] et N' 94 opera] om. N' 95 oboediat] et addo C 95 valere] vere sed in tum N'W 74 videtur consentire] inv. BCDEHIN'W 79 propriae] om. B 80 ni- valere corr. ai. man. D lac. -Iere H 95 sinit] sunt EH 96 in] non B 96 sic] si sed si] om. E 80 ad minus venialia] venialia ad minus BEHI 81 obliquatione] obli- in sic corr. ai. man. D 97 racit] manus addo sed exp. eI dei. C 97 vocatur] in addo sed quationem N'W in addo N' 81 aliqua] qua sed exp. eI aliqua i. m. man. corr. A dei. E 98 Iterumque] Iterum quia EIN'W 98 peccatum] peccata BN'W 99 vo- 82 poenitentiam] sententiam(?) N' 83 transeunt] transeant N' 83 et2 ••• rea- catur] om. N' racit W 99 quod] quia N'W 00 quod] quia W 00 Facit] om. N' tum] om. (ham.) E 84 solvit] iler. sed dei. E 84 Augustinus] causam addo sed I in] om. BCDEHlN'W 1 iam determinatum] inv. BCDEHIN' 4 ergo] iler. E exp. H 85 primi] scilicet addo BCDEHIN'W 85 non ... peccata] i. m. ai. 4 dicit] Augustinus addo sed exp. C 5 in] om. I 6 incurvationem] maculam sed exp. man. E 86 originali] peccato addo sed exp. B 87 principio) et peccati originalis eI incurvationem i. m. man. corI'. A 7 dictum est] i/lv. D 8 non] sint addo in unoquoque sicut a primo principio addo sed exp. A 88 maculam ... quoad'] om. BCDEHIN'W IO non] vero B IO tamen] cum B 12 voluntate] voluntatem D (ham.) N' 88 vero] iler. E 88 incurvationem] maculam sed exp. eI incurvationem 14 illis] istis N'W 16 peccatum] om. E i. m. man. corr. A incarnationem N' 89 est] sup. lin. ai. man. E 90 vicerint] vi- ciunt E 90 peccati] ser. sed in peccatim(?) mUI. E 91 quodam] quod B 93 ge- nerato] regenerato BCDEHIN'W 93 Christi] verbi HN'W I cr. supra, p. 278, 69-78. 4-5 PETRUS LOMBARDUS,SenI., II, d. 21, C. 6, n. 3 (ed. Quaracchi 1916. p. 437; ed. Quaracchi 1971, p. 407; PL 192, 696); cr. supra, 74-75 cr. AUGUST.,De nupr. eI conc., II, C. 26, n. 43 (CSEL 42,297; PL 44,461). 89 cr. p. 267, 4-5. 7 cr. supra, p. 277, 51-(278,)68. 8 Cr. supra, p. 267, 6-7. 10-12 Cr. supra, p. 277, 51-(278,)68. 91-(p. 279,)00 AUGUST., De nupl. er conc., I, C. 23, n. 25 AUGUST., De liboarb., III, c. 19, n. 53 + 54 (CC la!. 29, 306-307; CSEL 74, 133-134; PL 32, (CSEL 42,237-238; PL 44,428). 1296-1297). 16 cr. supra, p. 277, 51-(278,)68. 280 QUODLIBET VI QUAESTIO 33 281 casu, non autem ab agente determinato, neque propter aliquid, sed esse QUAESTIO 33 25 et fieri omnia I in se ipsis, ut contingit. Aliorum vero ex eis opinio erat A 189'a quod omnia fierent ex necessitate naturae, quemadmodum si domus UTRUMELEMENTA SINTDISTINCTA dicatur talis esse facta qualis est, ut quod ligna sint sursum posita, et PERCORPORAAELESTIA C lapides deorsum, quia sic contingit ea esse sic posita, non quia agens Zucc. 383'" I Sequitur ultimum quaesitum, et unicum de creatura inanimata: utrum hoc fecit propter finem, et hoc quoad primam opinionem aut propter elementa sint distincta per corpora caelestia. 5 30 necessitatem naturae tantum, quia «gravia deorsum ferri apta nata Et arguitur quod non, quia hoc non facerent nisi per suum motum. sunt, levia autem sursum», secundum quod has duas opiniones tangit Quod non potest esse, quia tunc multiplicatio motuum et revolutionum PHILOSOPHUS fine IP Physicorum. in totum corrumperet excedendo sive excessum causando circa formas Isti I ergo non dicerent quod caelum aut aliquod agens esset causa talis C 189'b elementorum. dispositionis et ordinis elementorum, sed quod solo casu esset quidquid Bad. 253'z I Contra. Possunt in plus, quia in generationem et distinctionem IO 35 esset in eis, et quoad elementorum substantiam et quoad eorum disposi- animatorum, ergo et in minus, scilicet in generationem et distinctionem tionem, et I hoc secundum primam opinionem, aut secundum secundam N' 166'b elementorum. opinionem, quod elementa talia essent qualia sunt ex se et naturae suae necessitate, et propter ipsam etiam sic ordinario I Contra istos arguit PHlLOSOPHUS I° Metaphysicae in quoad hoc quod Bad. 253'~ 40 «negabant causam agentem et finalem, quia videmus in rebus sensibili- Quaestio ista de ordine et distinctione et generatione elementorum bus mutationem fieri, nihil autem se ipsum, quemadmodum lignum non W 206'" eiusdem difficultatis I est circa alia omnia creata, qualis est circa 15 se ipsum transmutat I ut fiat scamnum. Si autem agens est, finis est, nihil Zucc. 383' elementa, quomodo scilicet habent esse et ordinem atque distinctionem enim agit nisi propter finem». in universo. Extendendo igitur quaestionem sicut oportet ad omnia alia Quoad modum quidem ponendi omnia esse I et fieri disputat contra E 185'" naturalia, sciendum quod, secundum quod recitat PHILOSOPHUS I° in 45 eorum opinio nem in IIo Physicorum. Contra primos per hoc quod Metaphysicae: «primi philosophantium solum viderunt principium quae a casu fiunt, non fiunt semper aut sicut frequenter, quemadmodum materiale esse in rebus naturalibus sensibilibus, nulIaque alia esse 20 arbitrati sunt quam sensibilia, nec causam agentem et moventem vide- ABCDEHIN'W bant in rebus, neque finalem». Propter quod quorundam eorum opinio erat quod omnia quae sunt in natura rerum, sicut sunt, habent esse a 24 propter] quod addo N'W 25 et] am. I in B 25 ut] om. B 26 naturae] materiae BCDEHIN'W 26-27 domus dicatur] illi'. BCDEHIN'W 27 racta] om. BCDEHIN'W 27 quod] pro sed quod sup. lin. I 30 naturae] materiae ABCDEHIN'W BCDEHIN'W 33 causa talis] im'. N' 36-37 aut ... opinionem] om. (ham.) I 38 etiam sic] inv. N' 38 ordinari] ordinati N' 41 autem] movet addo i. m. ai. man. D 2-3 Utrum ... caelestia] (cr. infra. lin. 4-5) 5 sint] sunt A 8 corrumperet] cor- movet(?) addo sup. lin. I 41 ipsum] a se ipsum addo E 43 enim] Om. N' 44 et] rumpet(?) E Il animatorum ... distinctionem] om. (ham.) N' 15 alia omnia] in I 45 in] om. BCDEHIN'W 45 11°] lIum E 46 non] sup. lin. ai. man. E inv. N'W 15 omnia] om. E 15 creata] creatura BD 17 Extendendo] Exten- 46 sicut] fiunt N' dendam sed -do addo i. m. ai. man. I 17 omnia alia] inv. N' 18 quod 1] om. BCDEHIN'W 18 in] om. BCDEHIN'W 19 viderunt] videunt sed in viderunt 25-29 cr. ID., Phys., II, C. 9 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II. p. 97b. corr. C 20 nullaque] nulla- i. m. ai. man. D nulla quia N' 21 nec] neque I tex!. 87-92); Iun!.. IV, r. 82rA-85rA; 199b 34-200b 9); etiam HENRICI DE GANDAVO 21 moventem] esse addo W 22 linalem] linale E 22 eorum] om. W 22 opinio] Lectura ordinaria. .....•C. I (ed. R. MACKEN. p. 46, 68-75) et ID.• Quod/. I. qq. 7 et 8 (ed. R. opinione sed in opinio corr. B 22-23 opinio erat] inv. W MACKEN. p. 27-46). 30-31 ID.• op. cir.• II. c. 9 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm .• II (ed. Leon., II, p. 97b, tex!. 87); Iun!.. IV, r. 82rA; 200a 1-5). 31-32 cr. ID., op. cit., C. 8 et 19-22 Cr. ARIST. Metaph. I, c. 3 (Iun!., VIII, r. I1B; 893b 6-7). 22-25 cr. ID., Phys., II, 9 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 94b, tex!. 85-86 et p. 97b, tex!. c. 4 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, C. 4, lec!. 7, p. 75b, tex!. 39); 87); Iun!., IV, r. 81rA et 82rA; 199b 19-25 et J99b 34-35). 40-43 cr. ID.• Me/aph. I, C. 3 Iun!., IV, r. 65C; I96a 24-28); etiam HENRICI DE GANDAVOLectura ordinaria super (Iun!., VIII, r. 3L-M; 984a 19-25). 42-43 cr. infra. p. 282. 50-53. 45-(282,)48 cr. Sacram Scripturam, C. 1 (ed. R. MACKEN, p. 46, 76-79). 'Haec videtur esse opiniO ARIST., Phys., II, C. 5 (in THOMAE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 78b, tex!. 48); DE Democriti' (Cr. THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II, (ed. Leon., II, c. 4,lec!. 7, n. 6, p. 77.» Iun!., IV, r. 66rB-C; 196b 10-13) et ibid., c. 8 (in THOMAEDE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 94b. tex!. 85); Iun!., IV, r. 81rA; 199b 22-25). 282 QUODLIBETVI QUAESTIO33 283 videmus fieri ea quae in rebus fiunt, et iterum quia videmus res esse sicut suis posset ostendi. Et secundum hoc vult XIIo Metaphysicae quod Bad. 253'8 apta sunt fieri, quale non contingit in eis quae fiunt casu. I Nec tamen sit quoddam genus rerum quod impossibile est esse alio modo, ut H 233v8 sequitur ex hoc quod omnia I contingunt I sicut fiunt, secundum quod substantiarum separatarum omnino intransmutabilium, inter quas ponit B 189rb 75 unam primam, quam vocat I Deum et primum motorem, et sub illa alias I 129" arguit contra secundam opinionem, dicens quod «sine dispositione 50 materiae tali non fiunt res sicut fiunt, sed non solum propter hoc, quia quas vocat motares secundarios; quamlibet tamen ponit esse deum nec istam dispositionem habent res a se ipsis, sed ab agente ordinante res quemdam. Et respectu aliarum rerum corporalium transmutabilium in suos fines». loquitur frequenter tamquam de unico principio, et ab ilIo dicit quod Post dictas opiniones secuta est sententia aliorum philosophorum, qui pendet caelum et tota natura, sicut a principio primo movente, non considerabant in rebus duo esse, scilicet naturas et essentias rerum 55 80 tamen aliquid in essentia sua causante nisi formas generabilium et Zuce. 384" secundum formas et species distinctas, et transmutationes per motum corruptibilium particularium. Unde alia omnia, et elementa, secundum contingentes in aliquibus earum. Et putant aliqui opinionem fuisse totum secundum ipsum sunt ingenera-Ibilia et incorruptibilia, et sicut ex ARISTOTELIS philosophi, quod res in naturis et essentiis suarum formarum se sunt, non habent potentiam ad non esse et corruptionem; sic nec ex se ipsis habent naturaliter esse id quod sunt, et incausatae sive non habent ex se potentiam ad esse, ut ullo modo habeant ab alio esse. Sed si factae, et quod nihil in entibus habet causalitatem super aliud quoad 60 85 ita esset, essent plura quae ex se haberent necesse esse, quamvis non esset formam et essentiam rerum, sed solum quoad motus et transmutationes, nisi unicum simplicissimum quod non esset nisi ipsum necesse esse. ut quod res naturaliter sunt, et aeternaliter in suis essentiis distinctae et Sed AVERROESnegat hoc fuisse opinionem ARISTOTELIS,cum dicit in ordinatae, tam elementa quam alia, nec in hoc habent causam efficien- fine 3! cap.! De substantia orbis: «Videmus caelum habere unam tem, sed quod sic I sunt, hoc est natura earum. Et secundum quod virtutem, non tantum moventem omnia, sed agentem, et conservantem quaedam sunt in gradu naturae superiori quaedam in inferiori, secun- 65 90 omnia, sicut est dispositio in corpore hominis, et in corpore facto propter dum hoc quaedam habent causalitatem super quasdam in movendo, aut finem. Sed agentium quoddam agens prius tempore acto, et est omne D 161vb sicut finis I aut sicut efficiens. Et quod secundum hoc ponit unum agens, quod fit in sphaera mundi .. et agentis quod est naturaliter prius, est Bad. 253rC primum agens et movens omnia alia. I Et secundum istam opinionem orbis, I quem sequitur tempus. Et agens orbem, scilicet faciens ipsum in C 190'8 non est dicendum quod sit alia causa quare elementa sic se habent, quam dispositionibus necessariis in inveniendo Ifinem propter quem est. Et cum A 189rb quia hoc est natura eorum. 70 95 hoc ignoraverint quidam esse de opinione A RISTO TELIS, dixerunt ipsum Bad. 253vC Quin haec sit opinio ARISTOTELIS,non credo quod I de facili ex libris non I esse causam agentem totum, sed tantum causam moventem, et illud B 189V8 valde fuit absurdum, etc.». ABCDEIlIN'W ABCDEHIN'W 47 fieri eal inv. BCDEHIN'W 48 apta sunt] inv. I 48 contingit] convenit I 50 arguit] argumenta sed in arguit eorr. N' 51 quia] quod C 54 dictasl praedic- tas C 57 Et] Ut I 57 opinionem fuisse] inv. BCDEHIN'W 58 philosophi] 72 posset]possunt E 75 alias]alia W 77 quemdam] quemlibetW 78 loquitur] scilicet odd. W 59 esse] esset I 59 esse id] inv. N' 60 quod] om. D 60 in loqui E 78 de] in BCDEHIN'W 79 movente] sed addo sed exp. A moventem sed entibus] mentibus N' 60 causalitatem] caliditatem B 60 super aliud] om. N' in movente mut. B 80 essentia] esse BCDEHIN'W 80 causante] causalitate sed 61 formam] men-(?) super aliud addo sed men- exp. N' 63 nec] neque I 63 in hoc in causante eorr. C 81 particularium] om. C 82 incorruptibilia] corruptibilia habent] habent in hoc BCDEHIN'W 63 causam] casu B 64 sic] -c sup. lin. man. BDEHIN'W ser. sed in- sup. lin. C 82-83 ex se] om. E 84 ullo] nullo D 85 es- eorr. A 64 sunt] i. m. E quia addo sed exp. A 64-65 hoc ... sunt] om. (ham.) D setl] ad N' 85 essent] om. B 85 quae] qua D 85 haberent necesse] inv. C 64 earum] eorum BCEHIN'W 64 Et] sed addo sed exp. A 65 superiori]et addo N' 88-89 Videmus ... tantum] om. D 89 moventem] eonf. D 91 tempore] est addo N' 65 quaedam2 ..• inferiori] om. (ham.) I 65 in2] gradu addo N' 66 habent] in- 91 acto] in lac. man. eorr. A 93 scilicet]sed N' 94 cum] tunc sed cum sup. lin. ai. ter N'W 66 quasdam] -dam sup. lin. man. eorr. A 70 hoc] haec C 71 haec] man. I 95 ignoraverint] ignoraveriunt(?) D ignoraverunt N' ignoravit W 97 valde hoc E fuit] inv. N' 50-53Cr. ID., op. cit., C. 9 (in THOMAE DE AQ. In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 97b, texI.88); lunl., IV, f. 82vG-H; 200a5-10). 54-57 Cf. ID., Metaph., I, c. 5 (Iunl., VIII, f. 73-77 Cr. ARIST., Metaph., XII, c. 8 (Iun!., VIII, 26F-H; 1073a-1073b 9). 88- 5vL-M; 987a 2-8. 57-64 Cf. infra, p. 283, 87-97. 97 AVERROES, subst. orbis, comm. 2 (lunl., IX, r. 6M-7A). De 284 QUODLIBET VI QUAESTIO33 285 Bad. 253vD I Est igitur opinio A VERROIS quod ARISTOTELESponebat esse causam istis productum est alterius substantiae et inferioris gradus, quod non H 233 vb non solum moventem, I sed et agentem, facientem esse omnia, quod est 25 contingit in divinis. E 185vb verum et catholicum. Sed in modo ponendi istud magna est I variatio a 00 I In secundo vero modo potentiae dicendum est, quod aeterna sic Zucc. 38 fide catholica. Fuit enim opinio ARISTOTELlSiuxta hoc, quod exponit habeant potentiam ad esse, et sic dicantur habere esse a primo, ut eum AVERROES,quod «in aeternis», secundum quod aeterna sunt, «non quantum est ex se, sint in potentia ad esse ratione suae essentiae, in differunt esse et posse». Quod potest intelligi dupliciter, et secundum qua non habeant esse nisi ab altero, et ista potentia natura, etsi non hoc duplex potest fundari modus ponendi exitum rerum a primo: uno 30 duratione, praecedit esse. Sed huiusmodi potentiam adhuc contingit modo ut esse et posse differant in eis sola ratione; alio modo ut differant 5 dupliciter intelligere in essentia rei causatae: uno modo, ut in ipsa re. essentia rei cum potentia ad esse non sit omnino potentia ad non esse; Primo modo dicendum est, quod sicut aeterna carent ex se potentia ad alio modo, ut cum potentia ad esse sit aliquo modo potentia ad non esse. non esse, sic careant et potentia ad esse, ne scilicet sic dicantur habere Primo modo posuit secundum expositionem A VERROISpotentiam ad esse suum a primo, ut quantum est ex se sint in potentia ad esse ratione 35 esse in corporibus caelestibus et elementis secundum totum, et aliis rebus N' 167" suae essentiae, et esse habeant ab alio, I et potentia natura, etsi non IO corporalibus secundum suas species. Unde in hoc quod PLATO posuit W 207" duratione praecedat esse, sed quod omne ens aeternum non sit nisi I mundum I semper esse, quia non esset aliquod agens eius corruptionem, D 162" quoddam necesse esse in sua essentia, non ut suae essentiae sit quasi adversatur ei ARISTOTELESIO Caeli et mundi, et AVERROES ibidem, adveniens esse, sed quod esse sit intraneum ipsi rei. Et quod in talibus est determinando quod illud non est per se causa illius, sed quia caret solum unicum quod est necesse esse ex se, sed omnia alia sunt necesse 40 potentia ad motum corruptionis, sive ad non esse. Unde quia in talibus esse ab ipso, et in quantum ipsum habent ab alio, possunt ipsum ab illo 15 esse non est ipsum cuius est, licet ipsum cuius est non potest ipso carere, habere, sed nullo modo non habere, neque quantum est ex se neque etiam quantum est ex parte sua, quia tamen in essentia ipsa finitum est et quantum est ex parte agentis, quod non ponit nisi potentiam ad esse similiter esse ei communicatum, ideo dicit AVERROES De substantia primo modo, quae fundatur in eo quod est ipse actus, quia in tali non orbis; «Debemus scire quod corpus caeleste non indiget virtute movente differunt habens et quod habetur. Et hoc modo posuit intelligentias alias 45 in loco I tantum, sed etiam virtute largiente ei in se et in sua substantia B 189vb a prima habere esse a primo, et esse simplices in essentia penitus. Unde, 20 permanent iam aeternam. Quoniam et etiam si sit simplex et non habet iste modus nullo modo convenit productioni elementorum, ita quod non potentiam ad corruptionem, tamen est finitae actionis necessario, quia est sit differentia secundum istam opinionem in productione talium natura- finitarum dimensionum et determinatarul1l a superficie continente ipsum et rum a Deo, et in generatione Filii a Patre in divinis, praeter hoc quod in ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 24 istis] quod addo W 24 productum] praedictum BEH praedictum sed deI. eI pro- ductum i. m. ai. man. D prodictum(?) W 25 contingit] convenit I 26 sic] con.! A se addo H 27 dicantur] dicuntur I 27 habere] 0111. BCDEHIN'W 28 sint] 98 ponebat] proponebat sed in ponebat corI'. I 99 et] om. N'W 00 istud] il- sunt N'W 29 esse] ratione suae essentiae addo sed exp. H 33 potentia'] 0111. D lud N'W I hoc] om. BCDEHIN'W 2 eum] cum EI 4 duplex]dupliciter N'W 34 expositionem] positionem N'W 35 corporibus] ad esse addo sed deI. eI exp. C 4 exitum]primum addo sed exp. N' 4 uno] i. m. ai. man. E 5 esse]omne B 5- 37 quia ... esset] om. (ham.?) H 40 corruptionis] corruptionem N' 41 carere] 6 differant re] inv. N'W 8 sic] si BDEHI si sed in sic corI'. C 8 et] etiam N' causare E in quantum addo sed exp. N' 42 etiam] et I 42 tamen] cum BCDEI 9 sint]sunt N' II sed]secundumH 13 esse]essentiaesed -ntiae exp. A \3 rei] 42 ipsa] sua BCDEHIN'W 45 loco] loca sed -a exp. eI -o sup. iiII. 111011. corr. A om. E 13 estl] ser. sed sup. lin. post unicum I 15 ipsum'] iter. D 15 ab3] alio 45 etiam virtute] illv. BCDEHIN'W 46 simplex]simpliciter BD 46 habet] om. E addo D 16 est] sup.lin. A 17 ex parte] i. m. ai. man. C 17 ex'] om. D sup. lin. E 48 determinatarum] determinatorum D 48 ipsum] am. E 19 et] om. BDEN' 19 alias] suas B 21 iste] ille N' 21 convenit] contingit W 23 'Filii] om. N'W 23 quod] iter. sup. lin. ai. man. C 34 Cr. supra, p. 283, 87-97. 37-38 ARIST.,De Caelo. I. c. 12 (TransI. Moerbeke in THOMAE DEAQ.III De caelo Comm .. I (ed. Leon., III, p. 113,tex!. \34); transI. Moerbekeet MichaelisScoti in Iun!., V, r. 89M; 283a25-29): illli'a, p. 286,63-65. 38 AVERROES, De 2-3 ARIST., Phys., III, C. 4 (in THOMAE DEAQ.In Phys. Comm., III (ed. Leon., II, p. 120b, Caelo I Comlll., 1, C. 12 (Iun!., V, r. 90E-F). 44-(p.286.)51 ID, De subsl. orbis, C. 2 tex!. 32); Iun!., IV, r. 99vH; in ANON., uct. Arist., ed. J. HAMESSE, 103; 203b 30). A 1, (Iun!., IX, r. 6val-6vbK). 286 QUODLIBET VI QUAESTIO 33 287 omne tale, cum intellectus posuerit lipsum esse existens per se, absque eo Primo modo ponit A VICENNA eum largiri esse rebus aeternis creatis, D quod aliud largiatur ei permanent iam et aeternitatem, necesse est ut ita 50 75 secundum quod dicit in VIOMetaphysicae: «Postquam aliqua ex rebus sit de finitate suae permanentiae». secundum essent iam fuerit causa esse alterius rei, profecto semper erit ei Sed hoc non tenet fides, immo quod omne aliud a Deo potentiam causa, quamdiu habuerit illa esse. Res igitur huiusmodi omnibus causatis habet ad corruptionem nisi manu divina teneatur, et sic quod omne est dignior in causalitate, eo quod absolute prohibet rem non esse, haec ens aliud a Deo habet potentiam ad non esse, licet hoc diversimode igitur est causa quae dat rei esse perfectum. Et haec est intentio quae apud contingat I in diversis, ut iam dicetur. 55 80 sapientes vocatur creatio, quod est dare rei esse post non esse abso/ute; Potentiam vero ad esse secundo modo, scilicet ut cum ea sit potentia causa/um enim quantum est ex se, est ut sit non, quantum vero ad causam simul ad non esse, ponit A VlCENNA omnibus aliis a primo et ab ipso in suam I est ei ut sit. Quod autem est rei ex se ipsa apud intellectum, prius est N' 167'1 factis, et similiter PLATO. ed potentiam huiusmodi ad non esse contingit S per essent iam, non tempore, eo quod est ei ex alio a se. Igitur esse causa tum intelIigi dupliciter: uno modo coniunctam contrario activo impellente ad est post non esse posterioritate essentiae». E 186" non esse, qualis est I in mixtis et contrariis citra statum gloriae; alio 60 85 Et est advertendum quod in omnibus dictis opinionibus philosopho- W 207'b modo I sine contrario activo impellente ad corruptionem: hoc I modo rum de ponendo esse haberi in omnibus aliis causatum a Deo, duo sunt Bad. 254'0 secundum fidem catholicam et sententiam PLATONISst in angelis. e modi ponendi, quorum unus est ponendo Deum omnia facere in esse Bad. 254'E I Sed contra utrumque horum modorum in I° Caeli et mundi probat immediate, alius vero ponendo ipsum primo et immediate agere solum- PHILOSOPHUS quantum potest, quod «ponere in aeternis posse ad corrup- modo unam essentiam primam et mediante illa alias, et sic ulterius, iuxta tionem, absque eo quod aliquando corrumpatur, est impossibile». 65 90 determinationem A VICENNAE qua consequenter erit sermo. Et est de Bad. 254'F I Sed iterum est advertendum, quod cum potentia ad esse potest intelligi primus modus catholicus; secundus vero magis philosophicus, non haberi potentia ad non esse absque contrario impellente ad corruptionem secundum veram philosophiam, sed secundum modum quo philosophi dupliciter: uno modo, ut licet quantum est ex se habet posse ad non esse, tractabant eam, ut patebit statim tractando sententiam A VlCENNAE. A 189'" tamen habet I necessitatem esse ab alio, ita quod ille esse non possit ei Secundum primum modum patet quid dicendum est ad quaestionem: Zucc. 384'" non impartiri; alio modo quod ille esse suum possit non impartiri, 70 95 non I quod elementorum distinctio et ordinatio sit a caelo, sed potius B 190" quia nulla necessitate illud ei impartitur. Isto secundo modo ponit fides immediate a Deo. catholica Deum sanctis angelis et quibuscumque aliis a se impartiri Secundum secundum modum ponendum est quod sit a Deo mediante suum esse. causa sua proxima, sive sit caelum sive aliqua inteIIigentia, et potius quod ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 74 Avicenna] Averroes sed exp. eI Avicenna i. 111. l11an.corr. A 75 dicit] Philosophus addo H 75 in) 0111. DHN'W 75 VI·] cap.· 12· addo sup.lin. I 75 Metaphysicae] 49 posuerit] om. H 50 quod] quia BEH 51 de linitate] delinitate D 51 lini- suae addo I 75 ex] a I 76 causa] cuius sed exp. eI causa i. m. man. cO/"/". A 76 rei] tate] linite sed in linitate corr. I 52 non] om. H 53 ad] corpus addo sed exp. I res B om. N' 77 causatis] creatis HN'W 79 igitur est] inv. N'W 79 rei esse] 53 et] om. W 54 a Deo] eo N' 54 potentiam] potentia N' 57 ponit] posuit D inv. BCDEHIN'W 79 haec] hoc EW 80 creatio] causatio sed in creatio c·orr. A 58 factis] in lac. man. corr. A 58-60 contingit ... esse] om. (ham.) B 62 et] om. B 81 causatum] causa tamen W 81 enim] non E in N'W 81 est] 0111. H 81 se] ser. 63 utrumque] utram N' 65 corrumpatur] corrumpantur N'W 67 potentia] poten- tiam I 68 esse] om. E 69 ille] conf. EI 69-70 non ... esse] om. (ham.) H sed vel non addo i. 111. 01. man. C 81 est2] om. B 81 sit non] inv. W 81 non] om. E 83 alio] aliquo B 83 a] ex W 83 causatum] creatum BH 84 pos- 70 quod] quia C 70 ille] con! I 7\ illud ei] inv. H 72 quibuscumque] quo- terioritate] posteriorem BE 86 causatum] creatum B 87 in esse] om. D 88 ip- cumque N' sum] ipsam DE 90 consequenter] converter I 91 catholicus] . Quarto addo sed exp. B 91 magis] magna D 91 non] om. W 92 veram] -am i. m. 01. man. D 92 modum] om. N'W 94 dicendum est] sit dicendum BCDEHIN'W 98 causa sua] 55 cr. infra, lin. 56-73. 57-58 Cf. infra, p. 287, 75-84. 58 Cr. PLATO,Timaeus, 44b- inv. BCDEHIN'W 45d (TransI. Chalcidii, ed. l.H. WASZINK,p. 35,12-36,13). 62 Cf. Ibid., 4la-b (TransI. Chalcidii, ed. l.H. WASZINK, p. 35, 9-(7). 64-65 ARIST., De Caelo, I, C. 12 (TransI. Moerbeke in THOMAE AQ. In De caelo Comm., I (ed. Leon., III, p. 113, text. 134); transI. DE 75-84 AVICENNA, Melaph., VI, C. 2 (ed. S. VAN RI ET, p. 303,63-304, 74; ed. 1508, f. Moerbeke et Michaelis Scoti in Iunt., V, f. 89M; 283a 25-29). 92raC). 90 Cf. infra, p. 288, 99-6. 93 Ibid. 288 QUODLIBET Vl QUAESTIO 33 289 sit caelum, iuxta hoc quod tractat AVlCENNA in IXO Metaphysicae, ubi 25 anima intellectiva. Igitur a prima intelligentia sunt tria in esse prima dicit quod «substantia bonitatis amatae primae est una, nec potest esse 00 creatione, propter trinitatem quae est in ea. Ex prima igitur intelligentia, in ut motor primus universitatis I caelorum sit plus quam unus, et habet quantum intelligit primum, sequitur esse alterius intelligentiae inferioris ea, unaquaequae sphaerarum caelorum motorem propinquum et desideratum et in quantum intelligit se ipsam habentem necesse esse, sequitur ex ea et amatum proprium, I et unicuique motui est motor alius ab eo qui est forma caeli ultimi, et est eius anima, et in quantum intelligit se ipsam ut alterius, et desideratum aliud unius quam sit alterius. Et haec desiderata 30 possibile esse, est corporeitas caeli ultimi. sunt bonitates purae separatae a materia, et motus et species omnes 5 Similiter est dispositio quousque perveniat ad intelligentiam agentem, communicant in desiderio primi principii», a cuius existentia fluit quidquid quae gubernat nostras animas. Nec oportet ut hoc procedat in infinitum, est, quae non est nisi unius modi. Modus quo fluit ab aliquo hoc, non est quia intelligentiae non sunt convenientes in specie, ut non oportet ab eis modus quo fluit ab eo aliud. Igitur ab ea primo et immediate I non fluit provenire convenientia. Manifestum est autem hic esse multas intelli- nisi unum simplex separatum. Quare, cum hic sunt plures substantiae 35 gentias simplices separatas, quae fiunt cumfactura corporum humanorum, separatae, et animae et corpora, oportet quod fluant ex ea mediantibus IO nec corrumpuntur nec permanent, quae non proveniunt a principio primo I 129v8 primis causatis secundum I aliquam multitudinem, quae est in eis. Quae eo quod multae sunt, sed sunt causatae primi mediante aliquo. non est nisi hoc modo, «quoniam causa tum per se est posse esse in se ipso, Similiter est de omni causato, quousque pervenitur ad causa tum cum Zucc. 384vb propter primum autem est neces-Isarium esse. Sed necessitas sui esse est factura elememorum, quae multiplicamur numero et specie simul, et hoc C 190v8 secundum quod I est intelligentia, et intelligit se et intelligit primum 40 post completionem omnium caelestium. Et sequitur semper imelligentia necessario. Unde oportet ut sit in eo multitudo, scilicet ex hoc quod 15 post intelligemiam quousque fiat sphaera lunae, et deinde fiant etiam intelligit se, quod est possibile esse quantum in se est, et ex hoc quod elementa, et aptantur recipere impressionem unam in specie, multam in intelligit necessitatem sui esse a primo, et per hoc quod intelligit primum. numero, ab imelligentia ultima. Si enim causa multitudinis I non fuerit in Oportet igitur ut multitudo huiusmodi sit causa pluralitatis essendi aliam ageme, oportet quod sit necessario in patieme. Oportet igitur ut ex multitudinem simul a causato primo. Si enim non esset haec multitudo, 45 unaquaque imelligentia fiat intelligentia inferior ea et cesset tunc, cum profecto non esset possibile esse ab eo nisi unum, nec esset possibile esse ab 20 fuerint substantiae divisibiles multae numero .. et usque huc perveniunt. eo corpus. Cum igitur intelligentiae separatae sint plures numero, I non Corpora autem elementaria sunt generabilia et corruptibilia, unde habent esse simul ex primo, sed excellentior omnibus illis est primum, oportet I ut principia eorum I propinqua sint res recipientes materiem H 234v8 189vb quod est ex eo post se et post eam, intelligentia inferior. Sub unaquaque varietatis et motus, et ut intelligemia pura non sit causa esse eorum sola. A autem intelligentia est caelum cum sua materia et sua forma, quae est ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 25 Igitur a prima] A prima Igitur I 25 intelligentia ... prima] om. (ham.) N'W 25 creatione] creationi sed iII creatione corr. C 28 necesse] est addo sed exp. I 00 una] causa E I ut] ne D 1-2 et habet unaquaeque] et habet una- in lac. mali. 28 esse] est N' 29 forma] iter. N' 29-30 etl ... ultimi] om. (ham.) W 29 ani- con'. et -quaeque i. m. man. corr. A 3 estl] iter. I 4 sit] sic D 5 purae ma] essentia E 29 ipsam] habentem necesse esse, sequitur ex ea forma caeli ultimi separatae] inv. N'W 6 existentia] essentia CDEHI 7 quae] quod BCDEHIN'W addo sed dei. C 30 possibile] est addo N' 32 animas] -s i. m. ai. man. D 32 hoc] 7 hoc] hic W 8 Igitur ab ea] Ab ea igitur I 8 ea] eo W 9 hic] haec W haec W 34 provenire] pervenire E 34 esse] est N' 36 non] om. N'W 14 est] om. D 14 intelligit2] intelligat W 15 ut] quod BCDEHIN'W 16 pos- 36 proveniunt] perveniunt E 37 multae] in factae sed dei. et multae i. m. C 38 ad] sibile] impossibile B 17 esse] primo addo sed exp. C 18 huiusmodi] huius I ~m. B. ?9-40 quae ... post] om. N'W 39 specie simul] inv. E 41 intelligen- 20 non] vero N'W 21 sint] sunt D 22 simul] similiter N'W 22 illis] ser. sed dei. liam] rntelhgJtur W 41 /iant] /iat I 42-43 unam ... ultima] om. W 42 unam] et aliis i. m. ai. man. E 23 eo] quod addo sed exp. I 23 et post eam] i. m. man. manet N' 42 multam] multum EW 43 non] iter. W 43 [uerit] /iunt N'W eorr. A 24 autem] i. m. man. corr. A 44 necessario] causa addo CI et addo N'W 44 ex] in N'W 45 /iat intelligentia] om. (ham.) N'W 45 cesset] tenet N'W 46 fuerint] fuerunt EI 46 divisibiles] dissi- 00-6 AVtCENNA,Metaph., IX, C. 2 (ed. S. VAN RIET, p. 462, 49-464,85; ed. 1508, f. 103rb- miles C 46 perveniunt] pervenerunt N'W 48 materiem] materiam N'W 103vaD). 12-23 ID., op. cit., IX, C. 4 (ed. S. VAN RIET, p. 481, 54-482, 80; ed. 1508, f. 104vb). 23-(p. 289,)44 lbid., (ed. S. VAN RIET, p. 483, 81-487, 89; ed. 1508, f. l04vb- 44-(p.290,)66 ID., op. cit., IX, C. 5 (ed. S. VAN RIET, p. 488, 99-491, 68; ed. 1508, f. 105rb). 105rb-va). 290 QUODLIBETVI QUAESTIO33 291 Haec autem elementa habent materiam, in qua conveniunt, et formas, in 50 75 constringit «sequitur calefactio in tantum quod convertitur in ignem, quod quibus differunt. Unde oportet ut ad esse diversitaris suarum formarum autem remotissimum est ab eo, I remanet quietum, accedens adfrigiditatem E 186 V8 N' 167V8 cooperetur I diversitas dispositionis caelorum. Caeli autem conveniunt in et spissitudinem, et est terra, quod vero sequitur ignem, est calidum, sed Bad. 254vF natura motus circularis; oportet igitur ut illud sit adiuvans I ad esse minus calidum quam ignis sit, et quod sequitur terram, est spissum, sed materiae, et ut Illud in quo differunt, sit principium praeparationis materiae minus spissum quam terra; et haec est causa essendi elementa ab orbe». Zucc. 385" ad formas diversas, sed non I absque consortio alterius adunantis quod 55 80 Quod destruit A VICENNA, quia haec positio ponit corporeitatem reducit illa ad aliquod unum. Illud autem est una de intelligentiis separatis, absque alia forma, quod est impossibile. sed ultima earum quae sequitur nos. Et ipsa est a qua, propter consortium Secundum hunc igitur modum figmenti physici dicendum esset quod corporum caelestium, fluit aliquid in quo est descriptio formarum mundi distinctio et ordo elementorum est et ipsorum productio a caelo, non inferioris secundum modum patiendi, a qua I postea fluunt formae in hoc materia praesupposita in aliquo corpore praecedent i, cuius generationis appropriantes ea. Cum igitur haec res appropriaverit a materia de 60 85 causa assignari non posset, sed aeternaliter in eis sunt sub formis suis impressionibus caelestibus, tunc ab hoc separato fluet forma propria et generat a, et in diversis locis «propter diversitatem respectus ad diversas describetur in illa materia. Et sicut motus est vilior dispositio quae est ibi, dispositiones caelorum et causas occultas in eis», secundum quod fingit sic et materia est vilior essentia hic. Et sicut motus est ibi sequens naturam A VICENNA. eius quod est in potentia, sic haec materia I convenit cum eo quod est in Positio autem generationis elementorum de corpore aliquo contento potentia, et de comparationibus constellationum diversis pro venientibus 65 90 sub caelo concordat figmento PLATONIS, qui dixit mundum inferiorem propter motum est principium diversitatis permutationum quae fiunt hic». formatum non a motu caelestium, sed a deo distinguente et ordinante. Bad. 254vG I Sic ergo patet figmentum unum physicum, quod materia elementorum I Quae omnia despicienda sunt a fideli tamquam nimium fabulosa, et Bad. 25 C 190vb causatur a conformi-Itate motuum caelestium in quantum omnes circu- tenenda sunt I ea quae sunt rectae rationis magis congruentia, quod a B 190v8 I 129vb lares sunt, virtute I intelligentiae adunantes motus illos, diversitas vero Deo «omnia visibilia et invisibilia immediate creata», disposita, et dispositio nis caelorum est causa diversi tatis formarum elementarium, et 70 95 ordinata in prima rerum creatione, secundum formam in Genesi I H 234vb diversitas appropriationis factae in materia est causa diversitatis forma- traditam. Quod etiam rationabilius est dicere, etiam volenti ponere rum sub eadem specie. mundum semper fuisse cum Deo et I ab aeterno, non ponendo mundum Zucc. 31 Bad. 254vH I Aliud vero figmentum est quod caelum debet habere aliquod corpus a Deo productum necessitate naturae suae et essentiae, sed libertate infra se circa quod volvitur, et ex eo quod per motum suum illud voluntatis et dispositione suae sapientiae, quae rationem artis unius 00 habet, quae ut una simplex existens ratio est omnium partium mundi ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 50 autem] haec addo BDEHlN'W haec addo sed exp. et dei. C 51 differunt] differat D 52 cooperetur]coopetur(?) B 53 circularis]circulari C 54 illud] id BCEIN' 75 quod] in lac. ai. man. D 76 ab] sub N' 81 alia] om. I 81 quod] in lac. ai. 54 sit]fit N' 54 praeparationis]propriationis E om. N'W 55 adunantis] adiuvantis man. D 82 igitur] ergo N' 82 physici] vel philosophici (pliici) ABCDEHIN'W BCDEHlN'W 56 est] unum addo sed exp. W 57 earum] eorum BCDEHIN'W 83 productio] prodictio I 84 praecedenti] communicanti D in lac. ai. man. C 86- 57 est] om. EN'W 58 aliquid] aliquod B 59 hoc] haec A 60 appropriantes] 87 diversas dispositiones] inv. BCDEHIN'W 87 dispositiones] et addo sed exp. E appropriante et -tes addo i. m. ai. man. C 60 a materia] aliquam CDEHN'W aliqua I 89 autem] generis addo sed dei. C est addo W 89 elementorum] om. BCDEHIN'W om. B 63 sic ... ibi] om. (hom.) E 63 essentiaJsic addo sed exp. N' 63 naturam] 91 distinguente] distincte N'W 92 fideli]simili BCDEHIN'W 92 nimium] om. W materiam N' materiam sed in naturam corr. B 64 sic]si E 64 haec] est sed exp. et 94 immediate]om. E 94 creata] sunt et addo sed sunt sup.lin. ai. man. C 95 Genesi] haec sup. lin. man. corr. A 64 quod est] om. E 67 patet] figumentum tamen unum generatione W 96 volenti] volent H 98 sed] i. m. man. corr. A 98 libertate addo sed exp. W 67 physicum] vel philosophicum (pliicii ABCDHIN'W, pliic E) voluntatis] inv. BCDEHIN'W 99 artis unius] inv. C 00 habet]esse addo sed exp. N' 68 motuum] modo tantum B 69 adunantes] adiuvantes CDN'W adunantes et adiu- 00 simplex]simpliciter I vantes i. m. ai. man. E 70-72 elementarium ... rormarum] om. (ham.) H 70 et] om. I 73 habere] in se addo sed exp. B 80-81 Cr.lbid., (ed. S. VANRIET,p. 492, 88 et sqq.; ed. 1508,f. 105va-vb). 82-88 lbid., (ed. S. VANRlET,p. 493, 97; ed. 1508,f. 105vb). 19-21 cr. PLATO, imaeus, 44b-45d T 73-(p.29I,)79 lbid., (ed. S. VANRlET,p. 492, 77-88; ed. 1508,r. 105va). (TransI. Chalcidii, ed. l.H. WASZINK, 35, 17-36, 13). 94 Col. I, 16. p. 292 QUODLIBETVI QUAESTIO33 293 tamquam unius artificiati, licet secundum diversas rationes in ipso et generari, cum generatio est naturalis, et non fit corruptio per actuum diversarum partium, ita quod non obstante eius unitate et simplicitate multiplicationem, nisi tamen sint rei generatae innaturales. Unde illi plura possunt et simul procedere ab ipso immediate, etiam posito quod 25 qui primo sunt innaturales, quando ex aliqua proportione contingente mundum producat naturali necessitate, quia de ratione artis, «secundum fiunt I naturales, constare faciunt quae prius dissolvebant, dicente D 162vb quod est ars, non est quod delibere/», secundum quod habetur in fine IP 5 PHILOSOPHO De generatione animalium, I «ex putrefactis»; in IVO C 191" Physicorum. Metereororum: I «ca/or putrefaciens naturalis cum fit, constare facit 1130" Bad. 254vK I Sic ergo breviter dicendum est ad quaestionem, quod elementorum disgregata». W 208" dispositio et ordo non est a caelo, sed immediate I a Deo, sive in primo 30 I Ad secundum, quod «motus caeli generat animata, ergo multo fortius Bad. 254 instanti creationis mundi sive per dierum intervalla ut narrat scriptura inanimata», dicendum quod verum est, sed materia supposita sub formis Genesis. Unde ne occasionem posset accipere humana temeritas, si 10 elementaribus in quibus quodlibet est in potentia ad quodlibet, et ad Scriptura narraret primo factum caelum et deinde elementa, pronuntiat illorum eductionem de potentia materiae secundum diversas appropria- ea simul facta, cum dixit «In principio creavit Deus cae/um et terram», tiones et coniunctiones constellationum et motuum diversitatem multum nomine terrae naturam omnium elementorum explicando. Secundum 35 operantur corpora caelestia. Quod bene dicit A VICENNA,sed ut producat hunc enim modum dicit AMBROSIUSin Hexaemeron quod Scriptura essentiam materiae in esse sub formis. Hoc est figmentum, sicut totum I E 186vb describit tertio die facta terraenascentia, cum sol, luna, et stellae leguntur 15 illud quod dixit de creatione intelligentiae caeli et animae caeli semper factae die quarto, ne si prius sol, luna, et stellae per quas crescunt procedere de intelligentia superiori. Hoc enim figmentum est: non enim terraenascentia, facta describerentur illis terraenascentium procreatio habet creatura mediandi potentiam in actum creationis, secundum quod posset ascribi. 40 alias poterit declarari. < AD ARGUMENTA> Bad. 254vL I Quod ergo arguitur primo, quod «distinctio elementorum non est 20 N' 167vb propter caeli motus, quia tunc multiplicatio I motuum corrumperet generata», hoc non concludit, quia per ea res nata est in esse conservari ABCDEHIN'W 23 fit] sit BDEHIN'W 23 per] et E 23 actuum] activum N' 24 tamen] cum ABCDEHIN'W 24 sint] sunt A 24 rei] res W 24-25 illi qui] illae quae ABCDEHIN'W ABCDEHIN'W 25 sunt] propter sed dei. et sunt i. m. E 26 fiunt] sunt N'W 26 dissolvebant] dissolvebantur N'W 27 in] om. W 28 fit] sit W 30 motus caeli] inv. N'W 30 mulIo] multitudo sed in multo COIT. I 33 eductionem] induc- I artificiati] -ati i. m. E 3 plura] et addo sed exp. B 5 est] om. W IO occa- tionem N'W 33-34 appropriationes] apprehensiones BCDEHI comprehensiones N'W sionem] occasione E II elementa] iter. sed exp. [ 12 ea simul] inv. BCDEH[N'W 34 multum] multam BCDEHIN'W 35 ut] producam addo sed dei. A 37 illud] i. m. 12 dixit]dicit BCDEH[N'W 12 In] primo addo I 15 luna et stellae]stellae,luna W aI. man. C 37 creatione] caeli addo sed exp. C 37 caeli'] om. D et addo BDEN'W 15 et] om. BCDEHIN'W 16 factae] duae addo sed exp. et dei. C 16 sol] et 39 inI om. E 39 actum] actu N'W 40 declarari.] Explicit Sexta disputatio et addo N'W 17 facta] facto D 17 describerentur] describitur B 17 illis]vel IN'W determinatio de (190vb B) Quolibet Magistri Henrici de Gandavo Archidiaconi Torna- 18 ascribi.] Ad addo I 20 arguitur primo] quod primo arguitur I inv. W 20 quod] censis, et sunt in universo quaestiones 33. addo BCDHI Explicit disputatio et determinatio quia BCDE[ 21 propter caeli] inv. N'W 22 generata] generanda B de Quolibet Magistri Henrici de Gandavo Archidiaconi Toroncensis, et sunt in universo quaestiones 33. addo W Explicit Sextum quodlibet. addo N' 4-5 ARlsT.,Phys .. II, c. 8 (in THOMAE DEAQ. ln Phys. Comm. II (ed. Leon., II, p. 94b, text. 86); lunt., IV, r. 81vG; 199b27). 12 Gen., I, I. 13-18 Cr. AMBROS., Hexaem., [V 24-27 ARIST.,De generatione animalium. V. C. 4-5 (TransI. Moerbeke, ed. H.J. DROSSAART (CSEL 32', 110-140; PL 14, 199D-219A); Cr. etiam AMBROSIUM citatum in Lectura LULOFS. 168.20-22: 784b 9-11). p. 27-29 [D.. Metereol., IV, C. I (lunt.. V. r. 486D-E; ordinaria super Sacram Scripturam, HENRICO GANDAVO DE adscripta (ed. R. MACKEN, 380b 7-22). 30-31 Cf. supra, p. 280, 10-12. 35 Cr. AVICENNA, Metaph., IX. c. 4 Expositio, lum cap., De opere 4" diei, p. 101,70-102,94). 20-22 Cf. supra, p. 280, 6-9. (ed. S. VANRIET,p. 476, 40-488, 95; ed. 1508. r. 104va-I05rb). TABLES I. Works cited by Henry (and by the edito r in the apparatus) II. Onomastic table III. Manuscripts cited IV. Quoted publications V. Table of plates VI. Table of contents WORKS CITE D BY HENRY (and by the edito r in the apparatus) The numbers in Roman characters indicate non-litteral citations; The numbers in italics indicate literal citations; The numbers in. parentheses indicate citations whose identifications are uncertain; Exponents indicate the number of times that a source is cited on the same page. AMBROSlUS ANSELMUS (Opera Omnia, ed. F. SCHMITT, 6 De officiis ministrorum (PL 16, Paris 1845) vo!., Roma-Edinburgh, 1938-1961 ranas!. repr. in 6 vo!., Cannstatt 1968]; I, c. 50: 196 Hexaemeron (ed. K. SCHENKL in CSEL 32 I, PL 158-159, Paris (845) (cr. etiam ANO- Wien 1968; PL 14, Paris 1845" (8822) NYMUS III) IV: 292 De casu diaboli (ed. F. SCHMITT in Opera Omnia, I Roma 1938; PL 158, Paris ANONYMUS I 1954) Auctoritates Aristote/is (ed. J. HAMESSE, in C. 1-2: 133 Philosophes MMievaux, XVII, Louvain- c. 1-3: 130 Paris 1974) c. 2: 50-51 1,103: 284 c. 4: 50-51 2,26: 139 c. 9: 136, 197 2,237: III, 118, 119 c. 12: 99 6,29: 162 c. 15: 1972 57: 149 De conceptu virginali et originali peccato 12,26: 81 (ed. F. SCHMITT in Opera Omnia, I, 196: 81 Roma 1938; PL 158, Paris (854) 13,2: 90 c. 1: 1292 4: 108, 123 c. 3: 129 5: 108 6 et 7: 95 Mon%gion (ed. F. SCHMITT in Opera 15,3: 147 Omnia, I, Roma 1938; PL 1854) 33,11: 41 c. 15: 42 35,70: 69 De processione Spiritus Sancti (ed. F. SCHMITT in Opera Omnia, II, Roma ANONYMUS II (PS.-IOANNES CHRYSOSTOMUS) 1938; PL 158, Paris 1854) C. 27: 1 Opus imperfectum in Matthaeum (in Opera Ioannis Chrysostomi, ed. D. ERASMUS, 2, ARISTOTELES(Aristote/es Latinus, in Corpus Basel 1539; PO 57, Paris 1862) philosophorwn medii ae v;, Union homo 27: 185 Academique Internationale: Aristotelis opera cum Averrois commentariis, ed. ANONYMUS III (PS.-ANSELMUS) Iuntina, Venezia, 14 volumes, 1562-1574 ranas!. repr. Frankfurt a. M. 1962]; De Sancti Anse/mi similitudinibus (PL 159, Opera graece, ed. I. BEKKER, Berlin 1831, Paris 1854) 2 volumes) (Cf. etiam ANONYMUS 1) C. 84: 177 Ana/ytica posteriora (ed. L. MINIO- PALUELLO-B.O. DOD = Aris!. La!. IV 1- ANONYMUS IV (Ps.-AUGUSTINUS) 4, 1968; ed. Iun!., I, 2; ed. I. BEKKER). De incarnatione Verbi (PL 428, Paris 1845) I, C. 18: 69 II, C. 19: 27 II, c. 6: 15 298 T ABLES WORKS CITED BY HENRY 299 De anima (in ALBERTIMAGNI Commenta- Magna Moralia (ms. VAT., lat. 2083; ed. Rhetorica (TransI. Gulielmi de Moerbeke, Epistolae (ed. A. GOLDBACHER eSEL 34, in rio, ed. eL. STROICK, Miinster i.W., Iunt., III; ed. I. BEKKER) ed. B. SCHNEIDER Arist. Lat. XXXI 1- = 44,57-58, Wien 1895-1923; PL 33, Paris 1968; ed. Iunt., Supp!. II; ed. I. BEKKER) II, C. 8: 87. 883, 89', 904, 95, 99, 99, 2, 1978; ed. Iunt., II; ed. I. BEKKER) 1861) I, c. 2: 80 101'.102.108', 109,123, 126 I, c. 5: 120 153, C. I: 246 c. 5: 138. 165-166 II, c. 17: 120 C. 6: 222.226.245.246.248',251'. Metaphysica (I-IV, 4: TransI. Iacobi [Vet.m.] c. 6: 79, 79 et Composita [Vetus], ed. G. VUILLEMIN- Topica (TransI. Boethii [cum fragm. 252 II, c. I: 149 Recens. aIt.] et Anon., ed. I. MINIO- DIEM = Arist. Lat. XXV I-Ia, 1970; I-X De Genesi ad litteram libri XII (ed. I. ZVCHA c. 2: 7 et XII-XIV: TransI. Anonyma sive PALUELW = Arist. Lat. V 1-3, 1969; ed. iII eSEL 28, Wien 1894; PL 34, Paris c. 3: 12 'Media', ed. G. VUILLEMIN-DIEM = Iunt.; ed. I. BEKKER) 1845) c. 4: 6, 149 Arist. Lat. XXV 2, 1976; ed. Iunt., VIII; II, c. 8: 50 XII, c. 35: 57, 59, 59, 60, 61 III, c. 4: 80 ed. I. BEKKER) De vita et morte (ed. Iunt.; ed. I. BEKKER) c. 5: 78 I, C. 3: 280, 281 De haeresibus (ed. R. VANDERPLAETSE-C. c. 3: 159 c. 8: 82 C. 5: 282 BEUKERS CC lat. 46, Turnhout 1969; in De caelo (Trans!. Gulielmi de Moerbeke in III, C. 6: IO AUGUSTINUS PL 42, Paris 1841) THOMAEDE AQUINO Commentario, ed., VI, C. 3: 117, 120, 121 82: 147-148 De bono coniugali (ed. I. ZVCHA in eSEL Leon., III, 1886; transI. Gulielmi de VII, C. II: 156 41, Wien 1900; PL 40, Paris (845) In Ioannis Evangelium Tractatus 124 (ed. R. Moerbeke et Michaelis Scoti in ed. Iunt., X, C. 8: 165,211 C. 8: 150, 150-151 WILLEMSin CC lat. 36, Turnhout 1954; V; ed. I. BEKKER) XII, C. 8: 283 C. 9: 151 PL 35, Paris 1845) I, c. 12: 285, 286 C. 9-10: 151-152 tract. 2, n. II: 184 Metereologica (in THOMAE DE AQUlNO Ethica Eudemia (ms. VAT., lato 2083; ed. C. 18: 189. 189, 194' Commentario, (imperf.) et Continuatione; Iunt., III; ed. I. BEKKER) C. 21: 152-153 De libero arbitrio (ed. W. GREENin cc lat. ed. Leon., III, Roma 1886; ed. Iunt., V; VII, c. 14: 90, 91, 92. 94', 95, 95, 96. 97, C. 22: 155 29, Turnhout 1970; ed. ID. in eSEL 74, ed. I. BEKKER) 98'. 99, 99, 101, 102', 103', 104, Wien 1956; PL 32, Paris 1845) IV, C. I: 293 De civitate Dei (ed. H. DOMBART-A.KALB 106', 107', 107, 109, I I I, 118, 119, I, C. 3: 257 in CC lat. 47-48, Turnhout 1955, ed. B. 123 Physica (Book I-II, lin. 194a 2: TransI. c. 4: 258 HOFFMANNin eSEL 40"', Wien 1899- Vat., ed. A. MANSION= Arist. Lat. VII C. 5: 247, 250, 250 Ethica Nicomachea (TransI. Roberti Grasse- 1900; PL 41, Paris 1846) 2,1957; in THOMAE DEAQUINOCommen- III, C. 19: 279 teste: A. Recensio pura - ed. R. A. V, C. 21: 125 tario, ed. Leon., II, Roma 1884; ed. GAUTHIER= Arist. Lat. XXVI 1-3, fasc. Confessiones (ed. L. VERHEYEN CC lat. in De nuptiis et concupiscentia (ed. e. F. 3, 1972; for the translation fram the Iunt., IV; ed. I. BEKKER) 27, Turnhout 1981; ed. M. SKUTELLA-H. URBA-l. ZVCHAin eSEL 42, Wien 1902; Arabic by Hermannus Germanus: in I, C. I: 15 SCHAUBin Bibl. Teubneriana, Stuttgart PL 44, Paris 1845) AVERROIsCommentario, ed. Iunt., III: cr. c. 4: 139 I. C. 6: 267 1969; ed. P. KNOLL in eSEL 33, Wien Particulae ab Hermanno translatae, ed. II, C. 4: 126, 280 C. 23: 275', 278, 278-279 1896; PL 32, Paris 1845) C. 5: 88, 89,91,92,94, 117, 120, 121', R. A. GAUTHIER Arist. Lat. XXVI 1-3, in XII, C. 7: 52 fasc. 2, 1972, p. 1321; ed. I. BEKKER) 281 Regula ad servos Dei (PL 32, Paris 1845) C. 6: 91, 92, 96,127 Contra Academicos (ed. W. M. GREEN in C. 1: 170,171. 174, 175'. 176 I, C. 6: 152 c. IO: 152 c. 7: 88 CC lat. 29, Turnhout 1970; PL 32, Paris C. II: 176 C. 13: 86 C. 8: 281', 292 1845) I, C. 1: 91, 92. 93. 122 Retractationes (ed. P. KNOLL in eSEL 36, C. 9: 281', 281, 282 II, c. I: 8/ Wien 1902; PL 32, Paris 1845) C. 3: 142 III, C. 4: 284 Contra Maximinum (PL 42, Paris 1841) I, C. I: /00 c. 6: 8/ V, c. 4: 24 II, C. 12: 30 C. 13: 267. 273 V, C. 8: 206 VIII, c. 5: 112, 119, 120, 1214 C. 18: 19 VI, C. 17: 140 De diversis quaestionibus 83 (ed. A. De sermone Domini in monte (ed. A. Politica (TransI. Gulielmi de Moerbeke, ed. IX, C. 9: 147 MUTZENBECHER CC. lat. 44A, Turn- in MUTZENBECKER CC lat. 35, Turnhout in F. SUSEMIHL, Leipzig 1872; ed. I. C. 12: 81 hout 1975; PL 40, Paris 1861) 1967; PL 34, Paris 1845) BEKKER) q. 36, c. I: 258 I, C. 12: 268, 269', 270, 272 De generatione animalium (TransI. Guil- I, C. 2: 147 lelmi de Moerbeke, ed. H. 1. DROSSAART c. 5: 213-214 Enarrationes in Psalmos (ed. E. DEKKERS-I. Sermones (ed. e. LAMBOTin CC lat. 41, LuwFs = Arist. Lat. XIV, 1966; ed. C. 7: 220 FRAIPONT in CC lat. 38-40, Turnhout Turnhout 1961; PL 38-39, Paris 1845) Iunt., VI, 2; ed. I. BEKKER) C. 9: 206 1956; PL 36-37, Paris 1845) 22, C. I: 272 I, c. 22: 158 C. IO: 203. 207, 209. 209-210 Ps. 7: 108 71, C. 13: 272 II, C. 5: 167 II, C. 5: 204 Ps. 9: 126 98, C. 6: 269', 273, 273 V, c. 4-5: 293 III, c. 6: 59 Ps. 31: 257 151, C. 1-8: 273 Ps. 79: 258 178, C. 8: 223 300 TABLES WORKS CITED BY HENRY 301 App. rv, e. 2: 42, 43-44, 442,156-157 Luc. Ps. - DIONYSIUS AREOPAGITA 194-195: 146 VI, C. 2: 287 VI, 35: 205. 237 208, n. 4: 146 IX, C. 2: 288 De caelesti hierarchia (Dionysiaca, II, X, 39: 150 n. 5-6: 56 C. 4: 34-35, III, 288, 288-289, 293 Brugge 1937; PG 3, Paris 1857) XVI, 25: 78 e. 3, §3: 53 C. 5: 290, 290-291, 291, 291 loann. De Trinita/e (ed. W. J. MOUNTAIN-F. GLO- c. II, § 1: 52 C. 6: 35, 1072 I, IO: 184, 186 RIE in CC lat. 50-50A, Turnhout 1968; e. 13, § 3: 51,51-52,52 PL 42, Paris 1845) Act. BIBLIA SACRA iuxta Vulgatam versionem De divinis nominibus (Dionysiaca, I, Brugge III, e. 3-4: 214 V, 29: 172 (ed. R. WEBER-B. FISCHER-J. GRIBO- 1937; PG 3, Paris 1857) e. 4: 54-55 VIII, 20: 239 MONT-H. F. D. SPARKS-W. THIELE, C. 4, § I: 52-53 IV, e. 20: 3 Ram. 2 vol., Stuttgart 1969) §4: 212 XV, e. 14: 27 VII, 15-16: 273 §32: 502 e. 15: 15 Vetus Testamentum VIII, 14: 125 C. 5, § 3: 105 e.16: 16.36 Gen. 28: 124 §4: 42, 67 I: 728, 292 I Cor. De vera religione (ed. K. D. DAUR in CC §6: 52, 6 Exod. I, 23-24: 39 lat. 32, Turnhout 1962; ed. W. M. §7:5 xx, 12: /83 II, 14: 186 GREENin eSEL 77, Wien 1961; PL 34, C. 8, §7: 105 17: 233, 246, 275 15: 215 Paris 1845) c.II,§1:212 Deut. v, II: 266 e. 14: 267, 273 De ecclesiastica hierarchia (Dionysiaca, II, X, 16: 183 Vl, 3: 215 AVERROES (Corpus Commentariorum Brugge 1937; PG 3, Paris 1857) XVII,8: 217 4: 219 C. I: 214 Averrois in Aris/o/elem Versionum La/i- XXIII,25: 253 5: 220 C. 3: 214 narum, The Mediaeval Aeademy of Num. VII, 4: 143 Ameriea; Aris/otelis Opera cum Averrois c. 5: 213. 219 XII, 6: 84 25: 143 commentariis.la/ine, ed. Iuntina, Venezia I Reg. 32: 152 GILBERTUSPORRETANUS (PICTAVIENSIS) 1562-1574) VIII, 7: 218 32-33: 152 Liber de sex principiis (ed. A. HEYSSEin In De Anima Commen/arium Magnum (ed. IV Reg. 34: 152 XIlI, 8: 150 Opuscula et textus, fase. 7, Miinster/Wf., F. St. eRAWFORD = e.c.A.A. Verso la!. v, 5: 239, 244 1953; PL 188, Paris 1855) VI I, 1953; ed. Iun!., Suppl. II) I Par. Il Cor. e. 3, n. IO: 41 I, eomm. 53: 162 XXII,8: 194 XII, 9: 140 Ps. C% GRATIANUS In De Caelo Commen/arium (ed. Iunt., V) 11,8: 213 I, 16: 291 Decretum (Corpus Iuris Canonici, ed. A. I, eomm. 2: 148 VII, 18: 108 I Tim. FRlEDBERG, I, Leipzig 1881; PL 187, eomm. 12: 285 XII, 6: 108 1,5: /52 Paris 1855) In Metaphysicam Commentarium Magnum XV, 2: 45 III, 2: 188, 192 I, d. XXII, C. I: 215 (ed. Iunt., VIII) XXXV,7: 125 2-3: 256 d. XXVI, e. I: 188 VII, eomm. 31: 158 CIII, 4: 55 V, 14: 153 e. 2: 189, 189,1942 VIII, eomm. 16: 162 CXVIII,4: 176 Hebr. e. 4: 196 In Physicam Commen/arium Magnum (ed. CXXXIV, : 33 6 1,7: 55 d. XXX, e. I: 185 Prov. V, 4: 180 d. XXXI, c. ]: 173 Iun!., IV) II, eomm. 57: 127 XVIII,3: 272 I Pe/r. d. XXXIV, e. 18: 192 V, eomm. 2: 24 Sap. I, 12: 5/, 56 d. L, C. 8: 187, 196 VIII, eomm. 43: III, 118,119 IX, 15: 61 III, 9: 247 d. LI, e. I: 192 XI, 21: 207 lac. d. LIX, c. 3: 235 De substantia orbis (ed. Iun!., IX) Eccli. II, IO: /76 d. LXXXIV, C. 3: 173 e. 2: 283, 285-286 Iloann. d. XeVI, e. 6: 2162, 219 AVlCENNA (Avicenna Latinus, Union XVIII,30: 275 II, 16: 184 e. IO: 216 Academique Internationale; Opera philo- Novum Testamentum V, 19: 184 II, e. I, q. I, c. 7: 243 sophica, latine, Venezia 1508) Matth. q. 3, C. 1: 241 BONIFATlUS Me/aphysica (ed. S. VAN R1ET in Avicenna V, 28: 270 e. 8: 241 Latinus, Leiden 1977-1980; ed. Venezia VIII, 22: 184, 185 Liber Sextus Decre/alium (Corpus Iuris C. XV, q. 6, c. 3: 211, 221 1508) XVI, 26: 61 Canonici, ed. E. FRIEDBERG,2, Leipzig e. XXVIII, q. 3, e. 2: 189, 189 I, e. 5: 3 XXVIII,18: 213 (881) e. XXXI: 173 III, tit. 17, C. 1: 171 e. XXXII, q. I, c. 13: 174-175 WORKS CITED BY HENRY 303 302 T ABLES HUGO DE SANCTOVICTORE Il, d. 21, c. 6: 267, 279 Decretum, una cum Glossis (ed. Venezia art. 35, q. 4: 72 d. 29, c. I: 130. 132, 133 1584) art.36, q. I: 6, 12 De B. Mariae virginitate (PL 176, Paris I, dist. XXII, e. I: 215 art. 39, q. 4: 62 1854) PLATO (Plalo Latinus, London-Leiden dist. XXVI, e. 2: 194 art. 46, q. I: 17 c. I: 146 1940sqq.; ed. H. STEPHANUS,3 vol., dist. XXXIV, e. 18: 192 Quodlibeta Expositio super regulam S. Augustini (PL Geneve 1578) dist. L, e. 8: 1873 I (ed. R. MACKEN, in Opera Omnia, V, 176, Paris 1845) Timaeus (TransI. Chalcidii, ed. J. H. II, c. I, q. I, e. 2: 243 1979; ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 e. I: 176 WASZINK= Plato Latinus, IV I, London- e. 7: 236 et 16\3) e. II: 1762,.176-177 Leiden 1962; Opera graece, ed. J. q. 3, e. 8: 240-241 qq. 7 et 8: 281 BURNET,6 vol., Oxford 1900-1907) e. XXXII, q. I, e. 13: 175 q. 40: 208 PS.-IOANNES CHRYSOSTOMUS ANONYMUS (er. 28a: 91. 93 II (ed. R. WIELOCKX,in Opera Omnia, II) 41a-b: 286 GREGORIUS I VI, 1983; ed. Paris 1518; ed. Venezia 44b-45d: 286, 291 Moralia in Iob (ed. M. ADRIAENin CC lat. 1608 et 1613) IOANNESDAMASCENUS 143, 143A, 143B, Turnhout 1979-1985; q. 6: 14 RAYMUNDUS PENNAFORTE DE De fide orthodoxa (TransI. Burgundionis et PL 75-76, Paris 1849) q. 8: 9 Summa de casibus (ed. X. OCHOA-A. DIAz, TransI. Cerbani, ed. E. M. BUYTAERT in xxv, e. 42: 219-220 q. 13: 86 Roma 1976) Franciscan Institute Publications. Text XXXII,e. 48: 53 III (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et Il, tit. I: 187 Series, 8, St. Bonaventure, N. Y. 1955; c. 51: 53-54 1613) PG 54, Paris 1860) q. 3: 29 THOMASDE AQUINO(Opera Omnia, Parma GREGORIUSIX e. 13, n. 5: 79 IV (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et 1852-1869; Opera Omnia, iussu Papae Decretales (Corpus Iuris Canonici, ed. A. e. 17, n. 3: 12 16\3) Leonis XIII; ... edita, Roma 1882ff.) FRIEDBERG, I, Leipzig 1881) I q. 7: 61 MACROBIUS Quaestiones disputatae de veritate (ed. II, tit. I, e. 13: 217, 222 q. 13: 156 Leon., XXII) II, tit. 2, e. IO: 217,217 q. 14: 50 Commentarii in Somnium Scipionis (ed. J. q. 19, art I: 78, 79, 802 IV, tit. 17, c. 13: 215, 216-217 q. 20: 204, 277 WILLIS in Bibliotheca Teubneriana, V, tit. 3, e. 34: 235, 236, 242' Leipzig 1968) Quodlibeta (ed. Parma, IX, 1859) q. 22: 277 c. 38: 240 e. 6: 157-158 lII, q. 9: 782, 80, 273 V (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et c. 46: 233, 239, 241 q. II: 267 1613) PETRUSLOMBARDUS XII, q. 9: 80 Decretales, una cum Glossis (ed. Roma q. I: 7 1582) q. 14: 61, 69 Collectanea in Epistolas S. Pauli (PL 191- Summa contra Gentiles (ed. Leon., XIII- IV, tit. 17, e. 13: 215 q. 20: 134 192, Paris 1854-1855) XV) q.30:179 Rom. VIII, 14: 125 IlI, c. 92: lJ3-lJ4 V, tit. 3, e. 34: 236, 237, 243 VII (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et 28: 124, 125 Summa Theologiae (ed. Leon., IV-XII) GUNDlSSALINUS 1613) I Cor. 6, 4: 219 I, q. 75, art. 6: 81 De anima, (ed. R. DE VAUX in Notes et q. 7: 59 Libri Sententiarum (ed. Quaraechi, 2 vol., arto 1-3: 78, 79 Textes sur L'Avicennisme Lalin aux IX (ed. R. MACIŒN, in Opera Omnia, 1916; re-edition books I et 2: Grotta- I' Il", q. 65: 1392 confins des XIl'-XIII' Siecles (Bibl. Tho- XIII, 1979; ed. Paris 1518; ed. Vene- ferrata 1971; re-edition books 3 et 4: II' II", q. 62, art. 8: 223 miste, XX) Paris, 1934) zia 1608 et 1613) Grottaferrata 1981; PL 192, Paris 1892) q. 101, arI. 4: 101, 183, 1842 e. IO: 802 q.II:56,146 I, d. 17, c. 6: 702 q. 186, art. 9: 174 HENRICUSDE GANDAVO(HENRICI DE GAN- HIERONYMUS DAVOOpera Omnia, Leuven, 1979- ) Epistolae (ed. r. HILBERGin CSEL 54-56, Lectura ordinaria super Sacram Scripturam Wien 1910-1918; PL 22, Paris 1845" (attributed to Henry of Ghent) (ed. R. 18542) MACIŒN, in Opera Omnia, XXXVI, 14, n. 2: 183 1980) 69, n. 2 et 3: 188 c. I: 280, 281, 292 117, n. 6: 155 Quaestiones ordinariae (Summa) (2 vol., ed. HILARIUS Paris 1520; ed. Ferrara 1646) De synodis (PL IO, Paris 1845) art. 25, q. 3: 9 n. 59, §26: 9 art. 32, q. 2: 42 n. 60, §26: I q.4: 46 305 TEXT Ambrosius: 196,292 Gregorius I·' (Magnus): 53, 219 ONOMASTIC T ABLE Anna (prophetissa): 151 Gregorius X: 17] Anselmus: I, 42, 50, 99, 129" 130, 132, Heli: 255, 256 Roman characters: names of persons 133, 136, 177, 1972 Hieronymus: ]55, 183, 186, 188, 189 Italic characters: names of institutions and of places Apostoli: 213,239 Hilarius: 1,9 Aristoteles: 7, 12, 15, 24, 50, 59, 68, 78, Hugo de S. Victoire: 176 792,80,813,82,84,86,87,88" 89, 91, Huguccius: 241 INTRODUCTION AND APPARATUS 922, 942, 952, 962, 98, 100, 1012, 1023, Ioannes Chrysostomus: 185 1033, 104, 105, 1064, 107', 108, 1092, Ioannes Damascenus: 12, 79 Anselm: XX, xxxvlil' John Pecham: XXXVII 110,111,112,117,118,1194,121,123, lovinianus: 93, 147, 152 Aristotle: XLII,XLlII, LXI, 105 John Sindewint: xx 124, 1263, 127, 138, 139, 140, 142, 1472, Lucas (evangelista) 205 Augustine: xx2, XXXVlII Jourdain, c.: XXII 149, 152, 156, 158, ]59, 165', 167, 203, Macrobius: ]57 A verroes: XXXVlII Ker, N.: xx, XXI2 204, 206, 207, 2093, 211, 213, 220, 280, Maria (soror Marthae): 150 Avicenna: XXXVIII, 0 8 Lacombe, G.: LXI 281,2822,283',284',285,286,293 Maria (virgo): 55, 56, 1452, 151 Badius Ascensius: XXVlII,LVII2, Lvm4 Leipzig: XIII Arius: 9, IO Martha: 150 BataiIlon, L.-J.: IX Lexikon fur Theologie und Kirche: XX Augustinus: 3, 15, 19, 30', 36, 52, 54, 56, Martinus I (papa): 192 Birkenmajer, A.: LXII Macken, R.: IX3, X2, XI', XII'2, X1II8, XIV·, 57, 592, 60, 61, 91, 92, 93, 100, 108, 122, Maximinus: 30 Blaise, A.: 49, III, 172, 173,203,268 xv4, XVI', xvu6, XVIU6, XIX10, xx4, XX1, 125, 126, 145, 147, 150, 152, 153, 155, Matthaeus (evangelista): 270 Capodistria: xx' XXIII XXVI , XXVIII,XXX,XXXI" XXXIV, '0, 2 170,171,174,1752,176" 177, 184, 189', Melchisedech: 218 Chatelain, A.: XXII3 XXXV7, XXXVI s, XXXVIII2, XL2, XLV, XLVIII, 1942, 214, 222, 223, 226, 245, 246, 247, Moyses: 146 CheviIlier, A.: XXII L, Ll2, L113,LVI2, LXI3, 33, 93, 142, 250, 248', 250, 251, 252, 2572, 2582, 267, Naaman: 239, 244 Cockshaw, R.: XXIII 251 2683, 269, 270, 2723, 273" 275', 2784, Paschalis (papa): 241 Constantius Hierotheus: xm2 Migne, J.: LXI 279 Paulus (apostolus): 124, ]25, 1432, 150, Decorte, J.: XXI Minio-Paluello, L.: LXII Augustus (imperator): 216 152, 1762, 180, 192,2152,219,223,256, Democritus: 280 Molinier, A.: XVII Averroes: 24, 119, 127, 148, 158, 161, 162, 273 Denille, H.: XXII3 Monaldus: XX 283,284',2853 Petrus (aposto]us): 56,215 2 Destrez, c.: XXII , XXIII Nicholas Du Bar: XXXVII Avicenna: 3,34,42,43,107,156,286,287" Petrus Lombardus: 702, 71, 130, 133,279 Dionysius (Pseudo-): XLIII,LXI2 Niermeyer, J.: 35, 208 288,291',293 Pharao: 272 Dondaine, A.: LXII Oxford: xx3, XXXI,XXXIV2,LlV Bartholomaeus (iurista): 187 Plato: 93, 285, 286', 291 Dulong, M.: LXII Paris: XVII,XX1l2,XXIII,XXXIV,LlV, LlX2 Basianus (iurista): 187, 188 Raymundus (De Pennaforte): 187 Echard, J.: XXII Pattin, A.: XX Bernardus (De Trano): 241 Sabellius: 103 England: LlV' Pelplin: LI, LII Christus: passim Samuel: 218' Eriugena, Ioannes: LXI2 Pelzer, A.: XIX2, xx3 Constantinus (imperator): 220 Simon Magus: 239, 240' Garand, M.-C.: XXIII Qut\tif, J.: XXII David: 1762, 194 Socrates: 24, 25 Glorieux, P.: XX2, XXl2 Sabellius: XLlX2 Dionysius (Pseudo-): 4, 6, 50, 51', 522, 67, Stoici: 142 Godfrey of Fontaines: xxxv St. Victor: XVII 105',212,213,214,219 Susanna: 150 G6mez-Caffarena,1.: XXII,6, 12, 17,42,62 Sarracenus: LXI' Eliseus: 239 Timotheus: 153 Guido Terreni: XXXVII ter Doest: XX Ezechias: 47, 48 Zacharias I (papa): 221 Henry of Ghent: passim ter Duinen: xx Giezi: 239, 240, 244 Henry of Segusia (cardinalis Hostiensis): Thomas of Aquinas: XVII xx3 Van De Vyver, E: xx Iuntina: LXII Wielockx, R.: XVII Joannes de Dunis: XIX,XX Wilson, G.: LVIII Jodogne, P.: XXIII Zuccoli, Vitale (Vitalis Zuccolius).: LIX John of Weerde: xx2 MANUSCRIPTS CITED QUOTED PUBLICA TIONS (Introduction and apparatus) ANONYMUS, De Sancti Anselmi similitudinibus, PL 159, Paris, 1854. BOLOGNA, Bibl. Univers., lat. 2236: )(1, XXIII, -, -, 456: XVI ArislOteles La/inus. Codices, l-II and Supplementa altera, ed. G. LACOMBE, A. BIRKEN- LXV -, Bibl. Mazarine, 805: XXXVII MA1ER, M. DULONG, Aet. FRANCESCINI et L. MINIO-PALUELLO, in Corpus philosopho- BORDEAUX, Bibl. munic., 146: XII, XXIV, LXV -, -, 851 (997): XVII rum medii aevi academiarum concosiatarum auspiciis et consilio editum, Brugge-Paris, BRESCIA, Bibl. de Lonato, 166: XXI -, Bibl. Nat., lat. 15350: IX, XXXV3, XL, LII Cambridge, 1937-1961. CAMBRIDGE, Pembroke Coll., 166: XII -, -, - 15357: XVII AUGUSTINUS, De libero arbitrio, ed. W. GREEN in CC la!. 29, Turnhout, 1970; ed. ID. in CESENA, Bibl. Malatest., D. XV1.5: XII -, -, - 15358: XVII, XXIV, LXV CSEL 74, Wien, 1956; PL 32, Paris, 1845. DURHAM, Ca/h, Libr., B.I. 26: XII -, -, - 15629: LXI, 4,5 BATAILLON, L.-l., Probtemes poses par redition eritique des textes latins medievaux, in Revue ERLANGEN, Universitiitsbibl., 269/1: XII, -, -, - 15847: XVIII, XXIV, LXV philosophique de Louvain, 75, 1977, p. 234-249. XXIV -, -, - 15848: IX, XVIII, XXVI, )()(XV-LII, BLAISE, A., Lexicon latinitatis medii aevi, in CC la!. Turnhout, 1975. FIRENZE, Bibl. Med.-Laur., Plu!. 17: XII LXV CHEVILLIER, A., L'origine de l'imprimerie ti Paris, Paris, 1694. -, Bibl. Naz. Centr., Conv. soppr., A.2506': -, -, - 15850: XVIII, XXXVII DENIFLE, H.-CHATELAIN, A., Chartularium Universitatis Parisiensis, vo!. I-II, Paris, 1889- XIII PELPLlN, Bibl. Sem in. Duchownego, 33 (46): 1891. KUES, Hospital, 92: XIII XIX, L DESTREZ, l., La «pecia)} dans les manuserits du moyen age, in Revue des sciences philosophi- LEIPZIG, Universitiitsbibl., 624: XIII V ALENCIA, Bibl. de la Catedral, 46: XIX, ques e/ /heologiques, 13, 1924, p. 182-197. LONDON, Brit. Mus., Royal 11. C. X: XIII XXIII, LXV DONDAINE, A., Abreviations latines et signes recommandes pour l'apparat cri/ique des editions MELK, S/iftsbibl., 137: XIV VAT., Borgh. 39: XXXVII de /extes medievaux in Bulletin de la Societe Internationale pour l'Etude de la NAPLES, Bibl. Naz., VII, c. 18: XIV -, - 124: XIX, XXIV Philosophie Medievale (S.J.E.P.M.;, Louvain, 2, 1960, p. 142-149. OXFORD, Balliol Collo 213: XIV, LXV -, - 299: XIX, XX1V, LXV GLORIEUX, P. La Faculte des arts et ses maitres au XIll' siecle (Etudes de Philosophie -, -, 214: XIV -, Vat. lat. 853: XIX, XXIV, LXV Medievale, LIX), Paris, 1971. -, Merton Coll., 107: xv -, - 2083: LXI, 87, 882, 892, 90', 91, 92, -, La lil/erature quodlibetique de 1260 ti 1320 (Bibliotheque Thomiste, 5), Le Saulchoir- -, -,37.99.12: xx 942, 953, 96, 97, 983, 99'. 1013, 102'. Kain, 1925. -, New Coll., 153: xv 1032, 104, 1063, 1073, 119, 1232 -, Repertoire des Maitres en Theologie de Paris au XII/' siecle (Etudes de Philosophie PADOVA, Bibl, Antoniana, Scaffale 8, n. 142: WIEN, Osterr. Nationalbibl., lat. 1474: Medievale, XVII-XVIII), 2 volumes, Paris, 1933-1934. XVI XX, LXV G6MEZ-CAFFARENA, l., Cronologia de la «Sumall de Enrique de Cante par relacion a sus -, Bibl. Capit., CA3: XVI WORCESTER, Cath. Libr., F, 79: xx «Quodlibetosll in Cregorianum 38, 1957, p. 116-133. PARIS, Bibl. de l'Arsenal, 455: XVI, XXIV, HAMESSE, l. Les Auctori/ates Aristotelis. I. Etude historique et edition eritique (Philosophes LXV medievaux, 17), Louvain-Paris, 1974. [HENRICUS DE GANDAVO], Lectura ordinaria super Sacram Scripturam HENRICO DE GANDA- VO adscripta. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO, Opera Omnia, XXXVI), Leuven- Leiden, 1979 (reprint ofthe previous edition in Analecta Mediaevalia Namurcensia, 26, Louvain-Paris, 1972). -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet I. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, V), Leuven University Press - E. 1. Brill, Leiden, 1978. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet Il, Ed. R. WIELOCKX (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, VI), Leuven University Press, 1981. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet IX, Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XIII), Leuven University Press, 1983. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet X, Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XIV), Leuven University Press - E. l. Brill, Leiden, 1981. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet XII1, Ed. l. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVIII), Leuven University Press, Leuven, 1985. -, Quodlibeta Magistri Henrici Coethals a Candavo doctoris Solemnis: Socii Sorbonici: et archidiaconi Tornacensis, cum duplici tabella. Vaenumdantur ab lodoco Badio Ascen- sio, sub gratia et privilegio ad finem explicandis. Parisiis, r, (1518). 2 volumes. (anas!. repr., Louvain, 196 I). -, Magistri Henrici Coethals a Candavo Doctoris Solemnis, Socii Sorbonici, Ordinis Servorum B. M. V. e/ archidiaconi Tornacensis, Aurea Quodlibeta, hac pos/erma 308 QUOTED PUBLlCATIONS editione commentariis doctissimis iIlustrata M. VITALIS ZUCCOLII Patavini Ordinis Camaldulensis, Theologi Clarissimi, .... Venetiis. 1613. Summae Quaestionum Ordinariarum Theologi recepti praeconio Solennis Henrici a Gandavo. cum duplici repertorio. Vaenumdantur in aedibus lodoci Badii Ascensii •... TABLE OF PLATES 2 to mi. Parisiis. f.'. 1520 (anast. repr.. New York. 1953). HENRICUS DE SEGOVIA.(cardinalis Hostiensis). In Secundum Decretalium Librum Commen- These pia tes are published with tlre permissivn oJ the respective libraries. taria. Venezia. 1581. JOURDAIN. C. Index chronologicus chartarum pertinentium ad historiam Universitatis Pari- siensis .... Paris. 1862. I. OXFORD, Ba/liol Coll., ms. 213, f. 142r. MACIŒN. R .• Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. (HENRICl DE GANDAVO Opera II. WlEN, Osterr. Nationalbibl., ms. 1474, f. 173r. Omnia. I-II). Leuven-Leiden. 1979. a -. Les corrections d'Henri de Gand ses Quodlibets. in Recherches de tMologie ancienne et mMievale. 40. 1973. p. 5-51 + 6 extratextual reproductions. -. Les corrections d'Henri de Gand a sa Somme. in Recherches de tMologie ancienne et mMievale,44. 1977, p. 55-100+ 6 extratextual reproductions. -. Un deuxieme exemplar des Quodlibets d'Henri de Gand. in Miscellanea Codicologica F. Masai dicata. Ediderunt P. COCKSHAW. M.-C. GARAND et. P. JODOGNE (Les Publications de ScriplOrium. VIII), Gand, 1979, (II), p. 301-307. -. Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar parisien. in Recherches de tMologie ancienne et mMievale, 37. 1970, p. 175-196. -. Les sources d'Henri de Gand. in Revue philosophique de Louvain. 76. 1978, p. 5-28. [Nomenclature] Nomenclature des ecritures livresques de IX' au XVI' siecles. Premier colloque international de Pateographie latine. Paris 28-30 avrilI953 (Colloques interna- tionaux du Centre national de la recherche scientifique. Scien ces humaines, IV). Paris, 1954. MOLlNlER, A. Catalogue des manuscrits de la Bibliotheque Mazarine. I. Paris. 1885. NIERMEYER,J. F.• Mediae Latinitatis Lexicon minus. Lexique latin mMieval-franrais/anglais. Perficiendum curavit C. VAN DE KIEFT. Leiden, 1976. PELZER, A. Codices Vaticani Latini. II. 1. Codices 679-1134, Civitas Vaticana. 1931. -, Etudes d'histoire lil/eraire sur la scolastique mMievale (Recueil d'articles mis li jour li I'aide des notes de I'auteur par A. PAITIN et E. VAN DE VYVER) (Philosophes MMievaux, VIII) Louvain-Paris. 1964. -. Livres de philosophie et de theologie et de /'abbaye de ter Doest a /'usage de martre cistercien Jean Sindewint de 1311 a 1319, in Annales de la Societe d'emulation pour l'etude de /'histoire e/ des antiqui/es de la Flandre (Bruges). vo!. 63. 1913. p. 5-36. Reprinted in A. PELZER. E/udes d'his/oire lil/eraire ...• p. 70-96. QutTIF. J.-ECHARD. J. Scrip/ores Ordinis PraedicalOrum, 2 volumes. Paris. 1719-1721. WILSON. G. Preliminary Indications oJ a Historical Development in the Second Parisian Exemplar oJ Henry oJGhent's Quodlibet V/in Proceedings oJthe PMR ConJerence. VI. Villa nova, Pennsylvania. 1981, pp. 135-143. TABLEOF CONTENTS 311 §6. From the university exemplar of 12 peciae to the second exemplar: another series of further transfor- T ABLE OF CONTENTS mations of the text . LVI §7. The edition of Badius . LVII Foreword . v The tradition of Quodlibet VI represented by a diagram . LIX The reconstruction of the text of Quodlibet VI . LX CRITICAL STUDY . VII Technique of the edition . LXI Introduction . IX - Symbols: I. In the text itself . LXIII The editions and the manuscripts . XI 2. In the critical apparatus . LXIII Historical elements used for the reconstruction of the text: - Abbreviations: I. In the critical apparatus . LXIV the text examined exteriorly . XXII 2. In the identification of citations . LXV § I. Quodlibet VI as a text of Henry of Ghent . XXII Symbols of the manuscripts . LXVI §2. Quodlibet VI as a text edited by the University of Paris . XXII QUODLIBET VI A. The university exemplar of 12 peciae . XXII B. A second university exemplar . XXIII q. I. Utrum sint tantum tres personae in divinis, nec plures The general relationships of the manuscripts: the text nec paucIOres . examined interiorly . XXVI q.2. Utrum personarum productio in Deo praesupponitur § I. The isolated accidents . XXVI causaliter ante productionem creaturam . 32 §2. The common accidents . XXVI q.3. Utrum impossibile quod attribuitur Deo respectu crea- A. A second exemplar other than the university turam, oriatur causaliter ex parte Dei an ex parte exemplar of 12 peciae? . XXVIII creaturae . 41 B. An English family? . XXXI q.4. Utrum Christus secundum quod homo illuminet ange- Ms. 25 (PARIS, Bibl. Nat., lato 15848), independent of and los . 51 the source of the university tradition . XXXV q.5. Utrum gloria Christi in aliquo erat diminuta in triduo § I. The corrections in ms. 25 . XXXV separationis animae a suo corpore . 57 §2. Other indications which suggest the dependence of q.6. Utrum suppositum divinum posset assumere humanam the university exemplar of 12 peciae upon ms. 25 XLV naturam absque eo quod fruatur . 66 A. Manuscript 25: independent of the university q.7. Utrum plures personae divinae possent assumere unam exemplar of 12 peciae . XLV et eandem naturam humanam numero . 73 B. W ords and phrases misread by the copyist of q.8. Utrum anima separata recordetur eorum quae novit the exemplar . XLVII coniuncta . 77 C. The superiority of the readings in ms. 25 when q.9. Utrum in somnis habetur aliqua notitia intellectualis . 83 compared to those of the university exemplar of q. IO. Utrum bona fortuna sit homini naturalis . 87 12 peciae . XLVIII q. II. Utrum iustitia originalis includat in se aliquod donum §3. Is ms. 25 the model of the university exemplar of 12 infusum . 127 . ? pecIae . XLIX q. 12. Utrum cum virtutibus acquisitis necesse sit ponere alias §4. From ms. 25 to the university exemplar of 12 peciae L infusas eis respondentes . 139 §5. From the university exemplar of 12 peciae to the q. 13. Utrum status virginalis sit super coniugalem, an e English family . LII • converso . 143 312 TABLE OF CONTENTS TABLE OF CONTENTS 313 q. 14. Utrum, si duo capita in monstro apparerent, in bapti- q. 31. Utrum licitum sit communicare peccatoribus 266 zando debent ei imponi duo nomina, an unum 156 q. 32. Utrum primi motus sint peccata 267 q. IS. Utrum, si duo capita in monstro apparerent et si dicat q. 33. Utrum elementa sint distincta per corpora caelestia .. 280 sacerdos «Ego te baptizo», ambo vel alter eorum sit baptizatus 168 T ABLES ...................................•............. 295 q. 16. Utrum professus in regula artiori interdicta ne quis Works cited by Henry 297 novitius in ea de cetero recipiatur, si de licentia papae Onomastic table 304 transeat ad laxiorem, poterit reverti et reaccipi ad suam Manuscripts cited 306 regulam priorem 170 Quoted Publications 307 q. 17. Utrum omnia quae continentur in regula beati Augus- Table of Pia tes 309 tini, sint praecepta 171 Table of Contents 310 q. 18. Utrum sit licitum volentes morari in saeculo inducere ad vovendum tria principalia vota religionis 177 p. 19. Utrum propter paupertatem parentum quis post pro- missum religionis ingressum debeat ipsum differre ... 182 p. 20. Utrum homicida ante baptismum, post susceptum bap- tismum possit ad ordines promoveri 186 q. 21. Utrum parvulus decedens non baptizatus habeat poe- nam damni tantum, an etiam poenam sensus 196 q. 22. Utrum commutatio campsoria sit licita 203 q. 23. Utrum papa possit alicui pro utilitate ecclesiae conce- dere decimas de bonis laicorum, et eos ad earum solu- tionem compellere 210 q. 24. Utrum qui habet penes se quod restituendum est alteri, teneatur ipsum statim restituere 222 q. 25. Utrum recepto res donorum aut eleemosynarum ab eis qui habent bona sua partim bene, partim male acqui- sita, teneantur illa restituere 227 q. 26. Utrum recipiens aliquid pro mutuo, non ex pacto, teneatur illud restituere 233 q. 27. Utrum ille qui recipit de bonis alterius tantum in quan- tum ille tenetur eidem, teneatur ad restitutionem .... 245 q. 28. Utrum, personis ecclesiastici s male dispensantibus bona quae habent de testamentis, princeps ad ipsos cogendos ut bene illa dispensent, possit inicere manus in bona illorum 253 q. 29. Utrum sacerdos debeat corripere subditos suos facto 255 q. 30. Utrum praedicans, baptizans, et alios actus ecclesiasti- cos exercens in peccato mortali occulto, peccet mortali- ter 256 ANCIENT AND MEDlEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre HENRICI DE GANDA VO OPERA OMNIA Editionem coordinat R. Macken, o.f.m. I. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. I. Catalogue A-P, 1979, XVIII 667 pp. + II. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. II. Catalogue Q-Z. Repertoire, 1979, pp. XIX-XXII 678- + 1306+ 34 extra-textual pIa tes on glossy coated paper (pp. XXIII-LIV). III. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. Continuatio (in preparation). IV. R. MACKEN,Henri de Gand (t 1293), maitre en theologie li l'Universite de Paris, archidiacre de l'eveche de Tournai. Dates et documents (in preparation). V. Quodlibet I (R. MACKEN), 1979, xClv+262 pp.+ 12 extra- textu aI plates on glossy coated paper. VI. Quodlibet II (R. WIELOCKX),1983, XL VIII+ 166 pp. VIII. Quodlibet IV (S. P. MARRONE) in preparation). ( IX. Quodlibet V (S. D. DUMoNT)(in preparation). X. Quodlibet VI (G. A. WILSON),1987"LXVI+314 pp.+2 extra- textual plates on glossy coated paper. XI. Quodlibet VII (G. A. WILSON)(in preparation). XIII. Quodlibet IX (R. MACKEN),1983, XCII+ 362 pp. XIV. Quodlibet X (R. MACKEN), 1981, CXXVI 333 pp. + 8 extra- + textual pIa tes on glossy coated paper. XVI. Quodlibet XII, q. 1-30 (J. DECORTE) (achieved) XVII. Quodlibet XII, q. 31 (Tractatus super facto praelalorum et fratrum) (L. HODL-M. HAVERALS) preparation). (in XVIII. Quodlibet XIII (J. DECORTE), 1985, LXXXIV+267 pp.+4 extra-textual plates on glossy coated paper. XIX. Quodlibet XIV (1. V. BROWN-B. P. BUCHWALD)(in prepa- ratian). XXXV. Quaestiones super VIII libros Physicorum (attributed) (J. V. BROWN-B.P. BUCHWALD)in preparation). ( XXXVI. Lectura ordinaria super S. Scripturam (attributed) (R. MACKEN), 1980, XXXII 290 pp. + 4 extra-textual pIa tes + an glossy coated paper. XXXVII. Syncategoremata (attributed) (H. A. G. BRAAKHUIS) pre- (in paration). Imprimerie Orientaliste, B.P. 41, 3000 Louvain (Belgique)