HENRICUS DE GANDA VO ANCIENT AND MEDIEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre HENRICI DE GANDA VO Series 2 QUODLIBET XIII HENRICI DE GANDA VO Edidit OPERA OMNIA J. DECORTE XVIII Dr. Phi1. QUODLIBET XIII i ! ,I The De Wulf-Mansion Centre deals with research in Ancient and Medieval Philosophy at the Philosophy Institute of the Catholic University of Louvain (K.U.Leuven) 2, Kardinaal Mercierplein, B-3000 Leuven (Belgium) The Henry of Ghent editions are coordinated by R. Macken, o.f.m. I LEUVEN UNIVERSITY 1985 PRESS Gepubliceerd mel de sleun van de Universilaire Slichting van Belgie A V ANT-PROPOS CI.P. KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK ALBERT I Nous voulons exprimer notre profonde gratitude a tous ceux qui ont Henricus de Gandavo contribue a la realisation de ce volume. Henrici de Gandavo Opera Omnia / Leuven University Presso - Tout d'abord nous tenons a remercier le Fonds voor Kollektie.f en 24 em - (De Wulf-Mansion Centre. Ancient and MedievaLPhilosophy. Fundamenteel Onderzoek pour son aide genereuse, qui nous a donne la Series2). XVIII : Quodlibet XIII possibi1ite materielle de nous occuper entierement de cette ectition critique Edidit J. Decorte. - 1985.- pendant deux ans (] 980-198 J), en tant que Collaborateur scientifique du De LXXXIV, 267 p. - ISBN 90-6186-165-9. Wu!.f-Mansion Centrum. Antieke en Middeleeuwse Wijsbegeerte, dans le sIsa 1 UDC 348.32 cadre du Hoger Instituut voor Wijsbegeerte de la Katho/ieke Universiteit Trefw. Filosofie; Theologie Leuven. Nous savons gre a Leuven University Press, qui a accepte la publieation de I'ouvrage. Nous exprimons notre profonde reconnaissance envers le Professeur G. Verbeke, Vice-President de la SOCletf!internationale pour l'etude de la philosophie medievale et Secretaire Perpetuel de la Koninklijke Academie voor Wetenschappen. Letteren en 'Sch9ne"K~nsten van Belgie. Avec sa grande competence dans le domaine des,editions eritiques et des controverses doctrinales du 13e siecle, il nous a~s'iste deses sages conseils pendant I'elaboration de ce travail. Tout specia1ement, nous temoignons notre gratitude au Dr. R. Macken, Collaborateur scientifique au De Wu!.f-Mansion Centrum, et Coordinateur de la serie Henrici de Gandavo Opera omnia. II nous a introduit a la technique de I'edition eritique et a la pensee d'Remi de Gand ; il a suivi notre travail jour apres jour avec une bienveillance eclairee et eonstante. Ses remarques perspicaces nous ont toujours ete precieuses. Pour son amabilite et son devouement in1assables, dont nous avons pu benefieier quotidiennement, nous le remercionsiei de tout eœur. © 1985 by De Wulf-Mansioncentrum - De Wulf-Mansion Centre Dom R. 8ascour, Directeur des Recherches de theologie ancienne et Leuven llniversity Press / Presses llniversitaires de Louvain / medievale, et le Professeur F. Van Steenberghen, Membre de l'Academie llniversitaire Pers Leuven Royale de Belgique, ont bien voulu revoir le texte franr;ais et I'introduetion Krakenstraat 3, B-3000 Leuven / Louvain (Belgium) critique. Nous leur sommes tres reconnaissant pour ce precieux service et Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel pour leurs suggestions toujours judicieuses. van druk. fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Notre vive gratitude s'adresse aussi au Professeur U. Dhondt, President du Hoger Instituut voor Wijsbegeerte, qui nous a appuye et encourage dans notre No part of this work may be reproduced in any form, by pri nt, photoprint, microfilm or any other means travail en nous assurant toutes les faeilites qui pouvaient le favoriser et qui without written permission from the publisher. nous a aide de far;on efficace pour la publieation de I'ouvrage. D/l984/1869/11 VI A V AN T- PROPOS Enfin nous tenons il remercier de tout cœur le Dr. W. Vanhamel, Charge de Cours fi la Katho/ieke Universiteit Leuven et Directeur administratif du De Wulf-Mansion Centrum. Par son devouement inlassable et energique, il a cree le cadre agreable dans lequel une collaboration journaIiere et fructueuse a pu s'etablir. De meme, en tant que responsable des publications du De Wulf- Mansion Centrum, il nous a aide tres efficacement il mener il bon terme cette edition critique. Louvain, le 1er janvier 1985 ETUDE CRITIQUE LES EDlTIONS Pour les editions anciennes du Quod!. XII/, nous renvoyons le lecteur il ce qui a ete dit de ces editions en genera! dans I'Etude critique qui pre- cede l'edition du Quod!. I (I) et dans la Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo (2). Concernant l'edition humaniste de Badius en 1518, les constatations faites lors de l'edition des Quodlibets deja publies ont ete confirmees par notre examen comparatif du texte du Quodlibet XI/I (3). Quant aux deux editions humanistes de Zucco!ius, datant de 1608 et 1613, nous avons constate - comme l'avait deja remarque J. Paulus (4) - qu'il s'agit apparemment d'une seule et meme edition. La pagination, les initiales et les ornements, le texte, l'orthographe, en un mot toute la mise en page (Ia repartition du texte en a!ineas et en colonnes, y compris la coupure des mots en syllabes au bout des !ignes) est exactement la meme dans les deux editions. II en est de meme du commentaire de Zucco!ius. Seules la page de titre et quelques pages du debut avant les tables (l'avant-propos d'Archange Piccioni, la biographie d'Remi, la dedicace) ne sont pas identiques. V oici le detail des pages remplacees : Edition de 1608 Edition de 1613 Magistri Henrici A Gandavo Magistri Henrici Goetha!s A Gandavo Doctoris Acutissimi et Celeberrimi, Doctoris Solemnis, Socii Sorbonici, Ordinis Servorum B. M. V. archidi'lconi Tornacensis eI archidiaconi Tornacensis Aurea Quodlibeta, Aurea Quodlibeta Tomus Primus hac postrema editione (...) hac postrema editione L) Seravalli Veneti, MDCVIII, Veneti/s, apud Iacobum de apud Marcum Claserium. Franciscis, MDCXIII. La difference principale semble etre que, dans l'edition de 1608, Remi n 'est pas mentionne comme membre de l'ordre des Servites. Or, au cours de tout le 17" siecle, l'ordre des Servites le considerait comme tel et iis l'ont procIame (I) cr. HENRICI DE GANDAVO Quodlibet /. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera omnia, V), LeuvenUniversityPress-E.J. Brill,Leiden, 1979, p. XXVII-XXVIII. (I) Cr. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo, 2 vol. (HENRICI DE GANDAVO Opera omnia, I-IIl, LeuvenUniversityPress-E.J. Bri11, Leiden, 1979, p. 951-952. P) Cr. infra, p. LXXVI. (') cr. J. PAUI.US, Henri de Gand. Essai sur les tendances de sa metaphysique < pecia > (f. 218Vb) ). V ne seule texte est interrompu, pour n'etre repris qu'au f. 151 ra. L'espace intermectiaire (f. 207ra) ) ou romains (p. ex. : via est rempli par trois fragments du texte du Quodl. X11I: (> (qq. 1-4: p. 3,1-20,8), et «in tantum unitur chaque cahier (I2 fo!ios), les mets des lettrines, les lettrines alternativement ... secundo praeterit (sic) voluntas» (qq. 5-6 : p. 30,13-38,34). De plus, il y a rouges et b1eues(p. ex. dans 1estitres de la marge superieure : Q < uodlibet > une lacune de 4 ou 5 !ignes dans chaque colonne, et le texte est difficile il !ire. (au verso du feuillet) et X/JI (au recto du feuillet suivant), la mise en page, Ces fo!ios presentent cependant un certain intere! du fait que, dans la marge la tige d'ornementation sur la premiere page ou il l'interieur du manuscrit, droite du f. 4vb (second fragment), on trouve une indication exp!icite de au debut des chapitres, des distinctions, des questions (29). Il est vrai que transition de piece : UO. pa. Cette indication rattache le fragment (et sans doute l'universite d'Oxford suivait sur beaucoup de points les usages parisiens, mais le manuscrit auquel il a appartenu) au deuxieme exemplar de 8 pieces. Cette il y a cependant une distinction nette entre 1es deux en ce qui concerne la probabilite est confrrmee par la collation generale pour la premiere piece. presentation des filets, les lettrines alternativement rouges et bleues, la tige d'ornementation (30). Surtout ces deux premieres caracteristiques rendent 13c. OXFORD, Christ Church. Ms. xii b. 39 : Quodlibet XIll (qq. 11-14) (27). probable que le manuscrit a ete copie il Paris, peut-etre par un copiste ang1ais Nous nous trouvons devant un cas analogue au prec6dent, mais cette fois il Oettre moins brisee) (31). s'agit de 2 IT. qui ont ete employes comme couverture et feuilles d'emballage pour le !ivre des deboursements de l'annee 1596 de Christ Church il Oxford, o Oriel College, ms. 31, f 168ra-190vb: 15. OXFORD, Quodlibet X/Jl (com- et qui contient du Quodl. X/Jl les qq. 11 (jncomplete)-14 (jncomp1ete) : «ad pler) (32). volendum iuste ... puta martyrium et plura» (p. 130,86-144-80, ecrits sur 2 A propos de ce manuscrit, datant de la fin du 13" siec1eou du debut du 14" colonnes de 46 !ignes. Les caracteristiques paleographiques (tige d'ornemen- et d'origine inconnue, il nous faut attirer l'attention du lecteur sur une tation, antennes, initiales, lettrines alternativement rouges et bleues) semblent particularite qui pourrait avoir une certaine importance. A premlllre vue, le suggerer que le codex a ete copie il Paris par un copiste professionnel, vers la manuscrit offre, sur le plan paleographique, beaucoup de caracteristiques fin du 13° siecle ou le debut du 14°. Cette impression semble d'ailleurs d'un manuscrit universitaire parisien, copie par un copiste professionnel confirmee par la presence d'une seule indication de piece: au recto de la (p. ex. l'usage de signes de paragraphe alternativement rouges et bleus, les premiere feuille, dans la marge gauche, on Iit : via pa ; cette indication re!ie ce filets, la tige d'ornementation occupant toute la hauteur de la marge au fragment (et sans doute aussi le manuscrit dont il a fait partie) au premier f. 168'a). Il n'y a pas d'indications explicites de pieces, sauf peut-etre exemplar de 10 pieces, connu par la !iste de 1304. au r. 185vb (ou le copiste semble avoir voulu ecrire, dans la marge: vi fi < nitur > p < ecia > . On sait que le codex a appartenu il maitre Thomas (25) R. A. B. MVNORS, Cata/ogue oJ the Manuscripts oJ Bal/io/ Co/lege OxJord, Oxford, Clarendon Press, 1963, p. 209. (") Cf. R. MACKEN. Bib/. man. H. G., p. 447-451 : HENR. DE GANO. Quod/. I. Ed. R. MACKEN. (") Nous tenons li exprimer id notre gratitude envers M. Ie prof. N. KER, qui nous a fait p. xxxv. connaitre l'existence de ces fragments par une lettre contenant plusieurs additions li son propre (") Cf. J. DESTREZ, La Peeia .... p. 45-49. ouvrage : Fragmenls oJ medieva/ manuscripts used as pastedowns in OxJord bindings. with a ('0) cr. ID., op. eit., p. 53,53-54. 56-58. survey oJOxJord binding c. 1515 -I 620 (OxJord Bibliographica/ Soeiety Publications, New Series. (") Cf. ID., op. cit., p. 48. vo!. V, 1951-1952), Oxford, 1954, p.ll2 (nO1214). (") Cf. R. MACKEN. Bib/. man. H. G., p. 471-477 : HENR. DE GANO. Quod/. X. Ed. R. MACKEN, (27) Cr. ID., op. cit., p. 181 (Wrappers of Chris! Church. nO7). p.XVI. XVIII ETUDE CRIT/QUE LES MANUSCRITS XIX Gascoigne (J 403-1457), chancelier de I'universite d'Oxford (33),On y discerne explicites (37), les Quaestiones de potentia Dei de S. Thomas avec des plusieurs mains (34)et un changement tres net de main se produit au f, 168ra, indications de pieces se rapportant ei un exemplar parisien (38), et il a exactement I I < GUILLlELMI DEMARA> ElIe a .69. Par ses indications de pieces nurnerotees indiquant la fin de chaque aussi indique dans la q. 14 alternativement F < ra tres > et H < ENRICUS > , piece (57), ce manuscrit depend de \'exemplar universitaire de IO pieces. Ces p. ex. au f. 326". Au f. 336'b, le copiste a ajoute une table des questions du indications, ainsi que toute la presentation paleographique, rendent donc Quod/. XJl/ . . probable une origine parisienne. Le manuscrit a ete copie vers la fin du 13< 28. VENEZIA, Biblioteca Naziona/e Marciana, ms. 10320 (C/.III, na 241), siecle ou au debut du 14<, peut-etre specialement pour la bibliotheque f 153 vb_183va: Quodlibet XIII (comp/et) (63). papale (58). Ce manuscrit, qui date de la fin du 13. qui se rattache au premier exemplar pour les Quodl. I, II -IV et VII, mais au Ainsi l'hypothese du deuxieme exemplar semble se confirmer. Nous deuxieme paur les Quodl, IX-XI et probablement XlI (14); le ms. PARIS, examinerons plus loin (apres l'etude des rapports mutuels entre les temoins Arsenal 454 ; le ms. VALENClA, Catedral 46, qui contient, pour une serie de du texte) les questions concernant la va1eur et la provenance de ce deuxieme exemplar (16). Pour le moment i! suffit d'indiquer comment le texte se divise selon ce deuxieme exemplar. (") cr. R. MACKEN. Les Quodlibets ...• p. 78-79. (II) cr. ID .• op. cit., p. 79. n. 17; ID.• Bibt. man. H. G.• p. 974-975. (IS) Cr. R. MACKEN, Un deuxii!me exemplar ...• p. 302. (16) Cr. infra. p. XLII-XLVII; er. aussi A. DONOAINE. Apparat eritique de f'edition d'ul1 texte (Il) Cr. ID .• Les Quodlibets ...• p. 79; ID .• Bibt. man. H. G.• p. 974. (Il) cr. ID.• Un deuxii!me exemplar ...• p. 301-307. ul1iversitaire. dans L 'homme et SOlidestil1 d'apri!s les pel1seurs du moyel1 age (;fctes du premier (") Un manuscrit peut dependre du premier exemplar pour certains Quodlibets et du deu- COl1gri!s international de Philosophie Medievale. Louvain-Bruxelles. 28 aout-4 septembre 1958). xieme pour d·autres. Louvain·Paris. 1960. p. 212-213. XXX ETUDE CRITIQUE INDICATIONS EXTERNES EXPLICITES ET IMPLICITES DES TRANSITIONS DE PIECES EXAMEN INTERNE DU TEXTE : DANS LE DEUXIEME EXEMPLAR DE 8 PIECES LES RAPPORTS GENER AU X ENTRE LES MANUSCRITS, POUR AUTANT QU'ILS RESSORTENT BOLOG- ox- OX- PARIS. VAT.. DE LEUR COLLATION GENERA LE NA. FORD. FORD. A rsenal Val. Bibl. Brasel1. Oriel 454 lal. Pecia Coli.. Coli. f. 853 Texle Ulliv. f. Pour avoir une premiere impression des rapports entre tous les temoins lat. R.4.5 31 2236 f. f. actuellement connus de notre texte, nous les avons tous collationnes sur 1500 l,b «Quodlibet nostrum xmm continebat quaestiones 17, !ignes (dactylographiees) de texte de notre edition, divisees en sections de 150 I 253" 168'0 180" 307" quarum quaedam erant de Deo in comparatione ...» (q. Il !ignes environ par piece du prernier exemplar. Ajoutons cependant que nous (p. 3,1: ed. de 1518, r. 523'H; ed. de 1613, II. r. 290"). avons evite de prendre des sections dans lesquelles il y a une transition de 181'0 310,b «... per immortalitatem intelligit veram beatitudinem. pieces du deuxieme exemplar (de 8 pieces), de sorte que chaque piece du 2 255" 4V8 171" quia non est sine //1 immortalitate. secundum ...» (q. 5) deuxieme exemplar est donc representee par une section au moins. Nous (p. 36,63-64; ed. de 1518, f. 527'0; ed. de 1613. II. avons choisi concretement: pp. (actuelles) 3,1-9,33 (pecia 1); pp. 56,4-61,25 r. 297'b). (pecia 2); pp. 81,13-85,33 (pecia 3); pp. 104,21-109,45 (pecia 4); pp. 127,7- 3 257'b de! 18SvO 314,b «, .. secundum alios duos modos circumstantiae. //1 131,13 (pecia 5); pp. 131,24-137,84 (pecia 6); pp. 159,35-164,53 (pecia 7); Circumstantia enim ex fine non est nata ...» (q. IO) pp. 188,58-193,77 (pecia 8); pp. 206,23-211,46 (pecia 9); pp. 229,44-234,63 (p. 68,2-3 ; ed. de 1518, f. 532'Z; ed. de 1613, II. f. 304"). (pecia IO). Suivant la methode commune (I), nous avons compare ces manuscrits avec 188,b III Talem autem un prernier texte de travail repris a n'importe quel temoin manuscrit, mais 4 de! 318'" i.m. i.m. non om. 212,63 sperandae sperandae parandae sperandae 191,33 ipsum ... votum J om. non inv. 212,68 tempore tempore tempori 191,39 verum est fnv. non inv. 212,69 si om. i.m. non om. 191,40 dicta conditione inv. perfectam 213,92 canonici canoci canonici 194,24 perfectam factam non inv. 215,30 est autem advertendum nOli inv. 195,26 post ingressum libere potest post ingressum inv. advertendum autem est inv. libere potest im. non om. 215,31 sibi in sibii.m. sibi 195,31 quia om. non om. 215,43 aut ut aut aut 195,33 ne posset om. i.m. praecedente praecedente 216,57 se cogitavit se cogitavit sed cogitavit ne cogitaret 195,46 praecedente prudentiae rationalis 216,63 qui quae qui qui 196,50 rationabilis rationabilis neque 216,64 illis illis illi illis 196,55 neque I nec non inv. 216,65 compulsis compulsis compulsi compulsis 196,66 illorum omnino fnv. peccato 216,65 viventibus I viventibus viventes viventibus 196,71 peccato voto tamen 216,65 istis istis isti istis 196,71 tam tam promittit 216,65 aliis aliis alii alii 197,82 promittit permittit profectum profectum 216,65 viventibus' viventibus viventes viventibus 197,83 profectum perfectum non om. 216,74 de I om. i.m. non om. 197,87 illius om. i.m. rationalem 217,87 non om. i.m. om. 198,99 rationabilem rationabilem mutato mutando 224,15 vivendi vivenda vivendi vivendi 198,8 mutato mutando non om. 224,16 acceperunt hanc inv. non inv. 198,11 quanti boni esset om. i.m. non om. 226,79-80 quod ... impedire' om. i.m. non om. 198,12 si om. i.m. non om. evangelium' 198,15 ad om. i.m. transgressioni transgressionis 227,98 si... cucurrisset om. i.m. non om. 199,25 transgressionis transgressionis rationem addo non addo 227,99 sumpsissent sumpsisset sumpsissent 199,43 primam non addo om. 227,2 omnino suo omnino 200,46 sic et professio om. i.m. non om. 227 ,4 potest esse inv. non inv. 200,46 sic...praecedente om. i.m. consilii 229,35 modo et in casu quo in casu et in quo modo et in casu quo 200,57 consilii concilii professionem 229,55 insinuando insinuendo insinuando insinuando 201,70 promissionem professionem promissionem facto 230,58 1030 non om. om. 201,71 facto factum uterque uterque 230,61 praebendo praeferendo praebendo 201,75 uterque utrique sup. lin. 230,68 habentes om. i.m. non om. 201,80 scilicet om. non om. licet 231,77 apostoli ser. om. 201,87 licet sed evitat evitet 231,81 forte quia inv. non inv. 201,87 evitet evitet 110nom. 231,84 potestati peccanti potestati I: petenti 201,90 in... de necessitate om. i.m. salutis II : potenti i.m. non om. 231,88 a om. sup. lin. non om. 201,91 illa om. non om. 232,3 cura om. i.m. om. 202,94 retro om. i.m. consiliorum 232,3 est om. i.m. om. 202,99 consiliorum conciliorum consilia 232,3 iudicemus iudicamus iudicemus iudicamus 202,99 consilia concilia etiam et 232,7 habere om. i.m. non om. 202,1 et conciliis conciliis 232,7 dignatus dignatos dignatus dignatus 202,2 consiliis sup. lin. non om. 232,16 facta non addo enim addo i.m. non addo 202,3 non om. concilia consilia 233,38 et aliis' om. i.m. non om. 202,3 consilia non inv. 234,56 eis eius eis i.m. eis 205,20 maxima perfectio inv. sunt sint 234,57 ei eis -s exp. ei 210,22 sint non inv. 234,57 non om. i.m. non om. 210,23 spirituali scilicet fnv. i.m. non om. 234.58 esset om. i.m. non om. 211,41 Dei om. turbulenta 234,58 I Quandoque quando quandOQue i.m. Quandoque 211,47 turbulenti turbulenti LVIII ETUDE CRITIQUE EXAMEN DES CORRECTIONS DES MANUSCRITS LIX 174,6; i75,40; 177,82; 181,75; 181,77; 181,83; 183,21; 183,26; 186,12; Page T exte edite Ms. 20 (texte) Ms. 20 (corr.) Ex. 1+ II 186,14; 186,22; 187,33; 187,38; 191,25 (2x); 191,36 (2x); 195,26 234,59-60 iniustitiam iustitiam in- addo i.m. iniustitiam (2 x); 195,33; 195,40; 195,45; 196,68; 197,72; 197,86; 197,87 (2 x); in 234,65 in etiam 197,89; 198,17; 199,22; 199,31-32; 199,43; 201,69; 201,76; 205,9; 234,67-68 Christi... operum om. i.m. non om. 235,77-78 quam ... evangelio om. i.m. non om. 209,9; 210,12; 210,26; 210,26-27 ; 211,38; 211,40; 211,42-43 ; 212,57 ; 235,78 vivere de! i.m. vivendo 212,70; 213,89; 215,35; 215,37; 215,43; 216,65; 216,67; 217,88; istarum dictarum istarum 236,5 226,75; 227,97; 227,2 ; 229,40 ; 229,49 ; 229,51 ; 230,73 ; 231,80 ; 232,12 236,7 et malo om. i.m. om. 236,9 reputationem temptationem reputationem reputationem (2 x); 233,42; 233,43; 234,58; 234,71 ; 235,74 (2 x); 237,30; 238,59 ; 236,9 illa om. i.m. non om. 238,61 ; 240,91. Dans 142 eas, le texte du ms. 20 se distaneie done du 238,55 vilificationem ser. vilitatem om. i.m. non om. prernier exemplar. N otons aussi que, dans 137 eas, le deuxieme exemplar a la 238,65 in hoc 239,82 despicit om. i.m. non om. meme lefi:onque le ms. 20 et eette I~on de qualite superieure quant au sens a 239,85 nisi est nisii.m. nisi ete retenue dans le texte reeonstitue par nous; dans 4 eas seulement 239,86 XXVIo XXVo XXVIo 240,91 regit regis regit sup. lin. regit (p. 170,96 ; 191,25; 197,72 ; 233,43),Iedeuxiemeexemplaralamemelefi:on que le texte du ms. 20, tandis que la lefi:oncommune au eorreeteur du ms. 20 et au prernier exemplar a ete retenue. A la p. 171,27, ehaeun des temoins Apres avoir presente les ornissions et les aecidents isoles du ms. 20 (A), prineipaux semble avoir voulu resoudre la diffieulte de son propre ehef. Il est essayons d'interpreter ces donnees et de formuler nos eonclusions. clair que ces eonstatations ne manquent pas d'importanee quant aux conclusions touehant la valeur du deuxieme exemplar. S'i! arrive souvent que le texte du ms. 20 nous presente une I~on differente C. CONCLUSIONS de celle du prernier exemplar, mais identique il celle du deuxieme exemplar, Celles-ei eomporteront quatre parties. Nous formulerons d'abord une inversement, dans plusieurs eas, ce texte se distingue du deuxieme exemplar eonclusion negative : le ms. 20 est independant de la tradition manuserite en rejoignant le premier. En voici la !iste exhaustive: 16,53 ; 17,57 (2 x) ; universitaire, aussi bien du premier que du deuxieme exemplar. Dans la 17,61; 17,64; 17,66; 18,80; 18,89; 20,13; 22,52; 24,94; 40,78; 42,9; partie positive, nous essaierons de preeiser la place du ms. 20 dans la tradition 44,37; 44,47; 47,27; 142,30; 153,82; 155,55; 156,81 ; 157,87; 158,18- manuserite du Quod/. X/li, en interpretant ses ornissions et ses variantes 19; 159,28; 159,37; 162,1; 162,3; 162,8; 162,9; 163,22; 163,28; isolees. La troisieme partie eoncernera les eorreetions du ms. 20. Enfin, nous 163,34; 164,58; 164,64; 164,65; 167,25; 167,28; 167,36; 168,51; proposerons une interpretatio n historique des eonc1usions obtenues. 168,60; 171.23; 173,90; 186,26; 188,63; 188,64; 189,89; 191,35; 195,26 (2 x); 195,45 (2 x); 195,48; 196,56; 196,57; 200,61 ; 201,92; 202,98 ; 1. La conc/us/on m!gative 202,1; 202,3; 205,16; 211,39; 211,43; 211,52; 212,64; 212,70; 212,71; Il s'agit de demontrer l'independance du ms. 20 vis-a-vis des deux 215,43; 216,68; 224,16; 226,82; 227,97; 230,56; 230,65; 230,66; exemplars. Ce texte presente une autre lefi:onque le premier exemplar dans 232,17-18 ; 234,63 ; 235,77 ; 238,56 ; 239,88 ; 240,90. Dans 79 eas, le texte les eas suivants: 11,44; 11,45; 11,57; 14,13; 16,45; 16,50; 17,57; 17.70 du ms. 20 se distingue done du deuxieme exemplar et eOlneideavee celui du (2 x ) ; 17,72 ; 18,76 ; 18,93 ; 19,5 ; 22,53 ; 23,78 ; 23,84-85 ; 24,89 ; 24,93 ; prernier exemplar, dont la lefi:ona ete retenue dans l'edition - sauf dans les eas 24,97; 24,98 (2x); 38,19; 40,73; 41,94; 42,14; 44,37; 44,38; 141,22; ou nous avons prefere la lefi:oncommune au deuxieme exemplar et au eorree- 142,27; 142,28; 143,56; 153,86; 154,18; 154,23; 156,64; 156,65-66; teur du ms. 20 (p. 162,1 ; 162,9; 212,64; 224,16; 226,82; 234,63). 157,82; 157,86; 157,87; 157,91; 158,11; 158,21; 158,23; 159,30; En nous basant sur ces donnees, nous nous eroyons autorise il eonclure 160,73 ; 161,81 ; 162,1 ; 162,8; 162,10; 162,15; 163,21 ; 163,25 ; 163,26 ; que le texte du ms. 20 ne depend ni du prernier ni du deuxieme exemplar. Les 164,56; 165,66 ; 165,89; 166,98; 166,1 ; 166,13; 167,31 ; 168,45; 168,63 ehiffres le demontrent, il notre avis, de fafi:on eonvaineante: sur les 31 (2x); 169,67; 169,90; 170,96; 170,99; 170,6; 171,27; 171,32; 173,89; eolonnes de texte que eomporte le ms. 20, i! y a 106 omissions et 270 LX ETUDE CRITIQUE EXAMEN DES CORRECTIONS DES MANUSCRITS LXI variantes isolees. Dans 376 cas donc, i! se distingue aussi bien du premier que 165,80-81 ; 168,65-169,66 ;191,42-194,21 ; 195,45; 233,26 (cf. supra, p. L- u). du deuxieme exemplar; en outre, i! differe 141 fois du premier exemplar, en rejoignant la ler;:ondu deuxieme, et 79 fois du deuxieme, en rejoignant celle En second lieu, le modele du ms. 20 ne semble pas avoir comporte le texte du premier. integra1 tel qu'i! nous a ete trans mis par la traditio n universitaire. On en trouve peut-etre un exemple a la p. 175,40-177,73 (f. 254vb). Henri est en 2, La conc/usion positive train de refuter, argument par argument (j] les introduit chaque fois par les Des ce moment, le ms. 20 gagne en interet : car, s'il n'a pas ete copie sur un mots «quod dicunt»), les objections faites par un ou plusieurs adversaires. La exemplar universitaire parisien, quelle place faut-i! lui accorder dans la version du passage en question dans le ms. 20 est parfaitement conforme a la tradition manuscrite du Quod/. XIII ? !igne selon laquelle son expose s'etait developpe jusque la : En premier !ieu, le ms. 20 a ete copie sur un modele qui comportait un «Quod dicunt quod expositiones illius Lucae Xi, "Maria optimam partem texte plus complet que les fragments que nous en possedons. La preuve en est elegit","vel quia sibi vel quia magismansivam,non tamen magismeritoriam", falsae sunt, aestimo 077,73) quod hoc dicunt ratione adiuncti, scilicet "non fournie non seulement par les nombreuses omissions volontaires, mais aussi tamen magis meritoria". Unde et contra hoc...» par des detai!s plus subtils. Par exemple a la p. 141,24 (f. 252'b), il y a une reference a la q. 10 du Quod/. XllI par les mots «ut habitum est supra», bien Dans la version definitive, Henri a interca1e un passage se rapportant au que cette question ne se retrouve pas parmi les questions abregees dans le ms. Quodlibet precedent; voici le texte de la rectaction officielle universitaire 20 (c'est probablement la raison pour laquelle le correcteur a exponctue ces (Ia partie interca1ee est imprimee en ita1iques): mots). Donc le modele du ms. 20 doit avoir contenu la dixieme question. «Quidamdicunt quod expositionesillius Lucae Xi, "Maria optimam partem Autre exemple: l'omission < addition qui, selon l'ectiteur, etait voulue par l'auteur. modernisee, les titres des questions et les sous-titres, l'identification des [ ] addition qui, selon l'ectiteur, n'etait pas voulue (ou peut-etre pas citations, l'indication, en marge, du debut de chaque nouvelle colonne des voulue) par l'auteur. manuscrits collationnes, le sou!ignement de certains fragments de phrases, 2. Dans I'apparat critlque conserve dans tous les manuscrits, et les signes et abreviations employes id. Nous renvoyons donc le lecteur a l'edition critique du Quodl. I et li celle du indique que les manuscrits non mentionnes li la suite de ce signe ont le Quodl. X (2). meme texte que l'edition. supplee les mots non repetes au milieu d'un lemme. Cependant nous reprenons id la !iste complete des signes et des abre- exposant les mots qui se trouvent plusieurs fois dans la meme Iigne, sont viations, pour la commodite des lecteurs (3). distingues par un chiffre en exposant : p. ex. per', per2, etc. (') cr. aussi R. MACKEN, Die Edilionslechnik der ((Opera Omnia)1des Heinrich von Gent, dans Franz/.~kanische Sludien, 63,1981, p. 227-239. (I) Cr. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. LXXXVIII-LXXX'X : ID. Quodl. X. Ed. R. MACKEN, p. CXVII-CXXII. (I) Cr. A. DoNDAINE, Abrt!viat/ons lalines eI signes recommandes pour /'apparal eritique des Milions de leXles mMievaux, dans Bul/elin de la Sociele inlernat/ol1ale pour /'elUde de la philosophie mMievale (S.LE.P.M'>, 2,1960, p. 146-149. TECHNIQUE DE L'EDITION LXXXIII 2. Dans I'apparat des cltatlons Bad. ed. Badius, Paris, 1518 BGP(T)M Beitriige zur Geschichte der Philosophie (und Theologie) des Mittel- ABREVIA TIONS a/ters, fonde par Clemens Baeumker, Miinster i. W. c. caput, capitulum, etc. 1. Dans I'apparat critlque CC lat. Corpus Christianorum, series latina, Turnholti cf. confer (conferas, conferatur, etc.). Au debut d'une identification de addo addidit ai. alius, alia, etc. citation, cf. signifie que l'identification est incertaine, ai. man. alia manu(s) CSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, ed. Academia Vindo- cf confer (conferas, conferatur, etc.) bonensis, Wien, 1886 sqq. cod. codex f. folium col. columna ff. folia conf confusum ibid. ibidem corr. correxit inc. incipit def deficit interlin. interlinearis dei. delevit 1. liber ed. editio, edidit lin. linea eras. erasit n. numerus (lineae, paginae, etc.) exp. expunxit p. pagina(e) ham. homoeoteleuton pec. pecia homoeocephalon PG Patrologiae cursus completus, series graeca, accurante J. P. Migne, homoeoceph. id. idem Paris, 1857 sqq. i.m. in margine PL Patrologiae cursus completus, series latina, accurante J. P. Migne, inf inferior, infra Paris, 1844 sqq. inser. inseruit q. quaestio inv. invertit sqq. sequentes, sequentia iter. iteravit Zucc. ed. avec commentaire de Zuccolius, Venise, 1613. lac. lacuna (spatium vacans in codice) lin. linea /iit. littera man. manu ms. manuscriptum mss manuscripta marg. margo, marginalis n. numerus (lineae, paginae, etc.) om. omisit ros. rasura rescr. rescripsit (clarius scripsit) ser. scripsit sqq. sequentes, sequentia subi. sublineavit sup. supra, superior superscr. superscripsit suppl. supplevit SIGLES DES MANUSCRITS MANUSCRITS ENTIEREMENT COLLATIONNES A = PARIS, Bibl. Nat., lat. 15350. C = PARIS, Arsenal, 456. D = PARIS, Bibl. Nat., lat. 15358. G = LoNDON, British Library, Royal II.C.X. H = VAT., Borgh. lat., 300. I = VAT., Vat. lat., 853. O =OXFORD,OrieIColl., 31. S = ERLANGEN, Univ. Bibl., 269/2. X =SAUSBURY, Cath. Libr., 15. Y =PARls,Arsenal,454. Editio n collationm!e pour la premiere piece a = ectition de Badius, Paris 1518. N.B. En marge du texte .. - Bad. = l'edition de Badius, Paris 1518. - Zucc. = l'ectition avec le commentaire de Vitalis Zuccolius, Venezia 1608 et 1613, t. II. I. ms. PARIS, Arsenal 454, f. 180'. ',l~l 'j 'O~E~ I '/vl '/vN 'sllIvd 'sm '1I ',( 'j '~I 'Jqn ''1/V;) 'AlInasnvs 'sm '1II J q '.\ ! i ~~:: ~ . p- '<:.'<;~I1l-' '.~"" ~.~#-~ .. #ft~~~'~~~$': ~ ~- ~~~~_.~v. ~"ioI'':' .) a I, ~~...:s&~·4._ I . \Vl1I>\ltI.oXlo7Il:1JJllUI1llGJ.)l\Aol.""~_ "'1/l1li .\lI1U~"'_\lno.\;Jmn> 1lU\lUUl.u.uPJI 'I .••• ..\.t 'k' ct u.II.WIl\llVUJ,)~\tnU ••lM7U:uoJ>ol\\\)'1\·""" (~1wmw~11'.l~:\1~~' .'i!1ll...u: J1"l.>A>qt.Ul\\> ~\l' 11UUl!1I11)n""10~ .!.n. "Uilflt'" .1lI •• U.1111.u.\ •••\ •••••~'JPuI1)...,. •• • '1' :b141:h~\I.l,.,I ••UN.~UI.)lWIIIfJUI"\ •• \~V\U " lWlIllUl~~=\I&·.I.Ut)UU:"I\"l;lIr 1 !!'I'11l;llWJl.~.ll1:l""''''./I\~''"lI\\''WIl9'l'l~~· ~"";lnuo!l-Oul'\I\l ~~\I1.lUlIl~Uf'q*". I ,~"'" ! i. ' .i !lIll1lWlnttJ.W 'lW""I"U P\\'N'Q»AJO.\ ("'lJ\I4.~1} ••1I11U1I\"~I""1l"1ol..'lI· •••• w}JlI"" • p lllUl1fJ1t"IJU''''11\}:tIj1\eU.\I~'JI\l3mll'''''1l!.' .~l/Wll\It\I ~\\l1.\J\1ltJ·~JJ1tlt\llUlllIo· .~1I>&u~·~J\Uq)"''"'IWj\UIIU~1ll1 1611Inl>p.InW-' '.1lI!!t\,'\)I<1I\\UUl PJU'lll~JI1"n \JIIlo\l~:'U """I nuu ~ JIllW lJ\VlW l/UUUU _\>I"LrNII.t\ll1Ol..IW\Ill,,," J1W114\ IQ.1I41J1U\o ·1U..".~t&."V~.\> "'Jll.}U"U.JI111~ \ \1IIlIll\l'l1dc . -:\I\\!IJU\.lIIll1ll1 ~.'l~·llo\lw;llUl:'JI'UQI .-;nwui.,O WJ\W a,; UUlnl' J.ut)olU>I~w.""'I>W w.1""',U"'N\\u\\~" ~ JI11l\'t.uUll•. ~ :'~~h".'tl\I~LU r\.l,111.tl1oN\JUU!lXlJUl i01U.• ~"W~:~ . t·JUVuu.u.ra:I ...\'ol' J=U'\lO'\\.nurw \ .. \, ~~\.J.\C' t l/IUl',P",t.tu1U~':I· JUIltU>,\>1l1lUI~1·IIUU\.1U"1l .lIlll:)1J.itl~alll1'J 1&.\W\IIIIJ1n.:III\I.;u -ll"i~w pi'; ill~~1-i~ilJIt.i" 1IU1~"U..;.".\I1IN"l"Ullllun .. \I11'll:IV.\ll'~!ntt'~~'~i"IJpl1l\u· ,:llr.UltJUlDU'''''.\.)1t\·'~#\\)Ul)'''',:\\\l''l,.Ja1';'\3jI~ , Il~1.\'4~~\\pl,w).J\w'J1.mu.~.t;\ue ,1I1t-J1"'1-Uj joW\L\lJ\\Il\\ uul ••"\1·"ll\\4~ oI\dw)~ I 1\IU\U~'.J1).JbUotl_'Wj\ .\1IUW.\lllJl;l'\iZl 'U ••ynu.nW'llUlJ:U "IU1.~I·-lI!l':U'''~.l1lu"",\ • 1-UWp,wpn·-'1·JJt, ••. ,_u.l''''~l.u.~ ~"·I\l"r.u",>ltll \.1111 •••• " um, •.•• IU>.lIt I\\'UIII ii 1" eUI",j\lIltJ.lW.u."~1 ~ UuI~}UU1lll1.lolJl -lI>Jlltl'Uhld •.• nll' ~Wl"".\&1OQ ,&1'11111\\\1'1\' u I ~1lI11b1U\" ll)jl:rl1n ?lU1I.\I lll1 •• :tlll· .i ,I \ .. IUtlll!lUlUlU1U J\U4\k'~" u.,l •.I\1·~'''IUJUlI\ \1U' 'l1U1lf11W\1roJl~~W """"J,\,ulIlJ),,11I\UIlllDll11 I f"'.w l~ll.ll1l' W?\l.mr~I!u.l\ ~umw non, UlIU ll\!' 1lIlIp"\.ll!'Ij.\U>fIilin~••, .l.lJ\\"".""",\1 i .>1\'\>""(1' '~\~I1\\"'U!.,"?J\\'~Jl1l1'\1l1/l1l\' :. "llt'l!!l.>wml't1,Y,IUI*uIM\II.\Ut1t\.\,!I!JIWUl· ,\1 ~~:"\ U1JJ11\' ""1·0I.\"'1\IW \\Ull'>ttluJ ~1"I:\J1J • 1Ul!1DU\1\m.\.oU1ll1oP\u. W1l1du~.\.._1I' J!IWIl I ~·.l\·ItI\'.mI<\"n!"\U~\\·illl:>Ul\!'\\' :c~ni.0tl\ ,. ~lOlUl..\Jou..~»Ill\UltUlWjlllltt""""UJ!l\MI ! .:11Iot' i .I.;>l~"I~U1U=\I11l\U.'l,,,,,,.sIt.io, .\1tl>11\1.JIt~JlI1?l.\'>;)'l11'1"'ll~~'·1\1W1~1 j' ,""V"~L'\U'"\I\J~\~LJUnlow.lUIlW1.iiiii .p!1tl1\l-~,,;la\1J;\l\!b;l.U1tl1Fol1~ __ I j ~.~W 3\1\.. !,,\!)l1~U"1.J"-'\~\l1"1U"1\~'111\lIIIO'.llU Ul~l.:n "\It I1lI9Vl~\' ••.•IIb.\.'!I>,l.\.)lI.do.?"''''f\J J ~tuIJWl)"ltlll1l"t'l"'l1UOIlll"'l.\Ill.\Ul·.Wt~1 "">11,1 1:Oy\II''''''''~UUUlY>:l'''t\t\~ajll\1 ! ;k:l.\JlO\lJl\~">1I")'" l~ I";).~.l\· \IIllbl11l4 111> o1Ut, 1I\~'m.Tm\\\lJm:.lI~J:I~\J~n.llU'?J\Ij!""t ~iF":' ~~~~t':;~~~~:~;: .~~u.:..~~;~~::~~~~"~~ .. " I i ! ; : DlIUl\~-lI1UU\l ; "',' n tlpll.1)uq,.u.NM.1!» 1/l\WUl.m~'· 1ltfI1"""" W~~llu'll"tU'~ItJl\»:U'"1)lU'''\t1\1oI\''''' .1. tu;\l\uUIl\O"-Ila\, e·nU}uM11 ;":\Ullr.1~ ~\Un\hll\l.""I/1"'~lU~.JUI\)1 JlW.IJ!:'1UI11'JII1\l ~"JIlU1'I\.\> •••. .u ••••• ·!!\l·\lI1""I_1 u u , JlDrJ!JolllI"'J1jll-tOllII\~~ uitltllI1}UI,).>\U1)I11I"'1U i .\Ill~\'·Y1l'-U>\" J\&IlIlUl,,!,~\~IJ.Ql;>:· .,. Ill:U1)t'U . .roA ~1I~1ll111"nt J\UUI J,tJ~ "'1(I'\\n\l ~lo11\ 1I\".).Ii=tJq)u.,~I! ,IIt •.• ~\>oi\U) .hllAi"1 l"'·JtU)l-"U<11)Im.1U1 I ·'t\'1).\U>l1~l '" ""lP,}JPlUIlI""] un\Un.i.\'ulllt.luttf~wll"'J,"" • ,\lIIU\YUI~~~N\llI10 lI\l\"i~ ~~\." Jrql·"'I1"~lI"l\JIt1lhn·1U ,llII1UL>,l1LW.·J1l1~ Q1lo1oJJIllU1",,"JIlJ\U,,\tql\"'.\l~o1 >l UI\\IlI-\':l' .•. ilI1\'IIIII\I1\"~llUlUU 1oJUJbI'l)lUI "l:V,IO\I· .~'lll." .Im, vuui:u", \ 1q\U"-t.u» im\lm)lul\lI IU'\' lWlllld\mu.';\·ItlIl.wu~.(, O~lt .1/t::n1l'I·IIV1'~':::L P"'"~ q;tj,u. J1d'lI>J -"'utl"'.\ .i1lJ11> 1lltllll "1111\' i".u )!1\' jl1>&n1',lP\' 01;»111 ;>1)J~ ~~-: tlIll1 \1u".,nl\"\IIlIWOU'8J.\.L~"'Jn"'''''''' ~Yl\.&ar _.em>~~J1>1U1~'l"\ ~wzp1ltl'~~l' . .ll•.>iuw ~ IUnJJ ~.wtl'UI}DUut" .liJt'" IUlI" . Jlhl1ll11l1cil Jl\lJ ~\'IU IU.J\\UU1\r.111!'"' ~ JI\ ! '11 l:'~ J1)1.lt11lPln\l>\ll.·"""'ClJI1'''l1Wl1I1UIU\.~~UUllijlU\\l~'~UIlll,1o'\:l UOll~. j .} ....m.:u~ullo1"'~D\\U\1~1\lo1'''''1UIJ1l11.a\l\' .a\J .....a..1._1"'1Ut1~'UIU~U~~ i' i ~ lI1t',)l<: "'\!JJ.1Ut:UItI?~ ~ .,c~...n\I.I.\"\ .lllallJ.lIIl"'''' \1IIU~'ut\lII1I»U"""!" 1lIl\l>f~ ! "''''h",,\~\n'~Ul "'""1\1>'111'".11\.''''.1lll.'''.~ .h1lIInu~l>1~q""~.\lW,)WilDM'IUII' ;:ni;» ~l I! "'" t!IJ""":i ••"",, "'DlI•• i'·~lil '1t'lJun'!l1"\II"t1o\"",uIJ~!'~ ~ \III••••• ~ '3'llItl1I1«.l1!Ul"~\l.>lI"'ll]lJ.IIC~Jln'~ •• , .'" ~.-tl11,t~~\ ='U'~I1\J"lIl"JC\llU".\J)<\1 J>11~1\1\l.l"llX)fl.l111l/l1'$tt-~lIlo'I-llIl·1l'iU' PI • o1J..n.:u f.""!.n'\1J3tl)1" ,>n.ltu:u Q1'q1\-O''''·0Uf1\1iI.>.> '1}~ ~\ •. I\' <:'1'l"'lUWI\\J~"\U'\J"'I'l1lJIl'\llll .. ~ ,i,.1 • ~"Ji: ":"'·ii'·'·.·.·"'··.'''·'''·,ic:.··' l.t.•ll~1i.·'·· ~~l,'r"""'·f' i~' ":'$"~;:: '. :•.' ;,;. , '. , jt1fh:~I~ 41. ~JI~1;'tJ 11ft\mllt,;?,48fi(4't ~lMl ' it ~temtl~.:t~ 9lW5 4f4Jj' ...... ·'mj~ .. ~ltto q\~mttic.e.1'~Iftiltfl~[ li 1t' cæaICi4 i", ~l' ~:let'JiI c~•• rc-l:'V~~(~~~lfW t l f);>d.1\tnt:t t't~ -«'f.uiae fiflHqlf" '\ ~ttt ltM ~~ T(e aU~.:l";' ••' e, ':I~œ".(t~"qit~~, IIt'.D lttNI« ~~ \l.t1lt; .ft" nt1C~·cji æ(_ ""2'.. f. ~.' ~ {t\ttil r 1tO .. c.. t.r4t"f.4)~,tlW~·ngtifrv': ratdM"-- I~ '\' U~1 1'41'ct' ll\!bttitt1i ~ 1; maE(i1c11t\ l{liœj1t ~"~ll"J\X?ltt't~.~ iU 'ltC'e-m~1fiFlfl'M&c 1Il,{,ttar ?'Q: 'y 1\101 tW~ ltto~"~~ti." i6:"~'\Ut1\hS "9ltr~ ~C ~4id •.'t;\Wf·,"1-VV,"'p1Jt~fq$ \OmJt$'tlSlml~:fG~llI i"glift, i~ (.,hut' 1II4M llNlut~ ~'WhUn-; ;I :t"~~ ftr'i\"tfo 1~ gt;"UclOi 1'ntt1L~ ~ UJotu IU W.lltM''''Ot( . 4 Ol'~'~tt\l: lJ-"l.ætt~;~ 1.·11UtO æ11iit' ut' Juliri)tilti~ 4'{f (ld'Trfd ~'C-~1t·tll~~pt" t1 filH ~ (J tn offi f ~irfoii l·~; omt'1 tDOl fa' 1~{tti,t"C llt~f\\l;~"l\- meteii Ol}\U ~1~ ~fIJtatitf\,r lt"Jfti'.16iih~( t~hit'"t;~ ~·0i1j\OI!O ~i'ult-1.1t1U e aCf'J'ffi (f I}'}'Ifni Ei"~''''tn''hl ttt".r ttl ~f{_W)'llOjt C'llltm rfclN\l at' Juliroc.itu Ul~tl4"nuctih tiW QUODLIBET XIII ulltl'~-~llu(ttfmllrati«.cttl { InOhJtt'1JUOltt(>,fft»~(\'tllH'c_ . 1'ml(\{,tc~a~{"T mtt'{ilnt'1' ':-mtt te te tw ~ 1LW 1It"t1il t~ ~1t.~trllG" t:lJi,~l1,,~~' b1eClCC?fiiW,\' 1\4,,( 111\-"ii ••• 11« ~'uOIC([:»i\(4 0 mo) (~~:(ii _ti. moro f~uilt0~ n;-fqutn-atii ",fr:»l'fi'lfCrM 4?(l1f~(\\'r.~to ,,·ftt 10r" S1U lC It" 1 ftttH;ti1«0 ur "fi ft\ilib tt: b; (~nt ~t(f IT t«~1t tcOl.fit tHttto~\.~"in": {\nJtl1"'l tt1f t1fi (Hi l~i:)l(lt""l\t ,\'" tJ!ttt'-r œ~S'uff t;tC1tC"1mot~ff ~~ •••ri',,,'VltIt ttii 1œ tllO." ./ oorœ (tt.i,\·iJllo r t'f (tt" MC 41t1t" atM "t1tt'~ ~ei'\'M <4\"it i ,,0 run c (o.: 9lilttn i11l~ c :f-tt." fit filtm 'alii tj.H'i ltltf9tir tM' l~ m Utii. <.rq:Ohf\~..t~ ~b'to II r !1tHI'"MI' (\ t~ tlii·,r V;lntotu gi\IZt"'l.('lI'fli C. 'lr-.»!.ttkih IIt Ottti ie ~1I\"1l1l1 11OJt1C.;Jit' 1~ uc"(w muto l~';ltol:::(~t"W q' ~lla ne uH~ Ut1tuJt.,tfaiiialfic!ano l' tCtt1.t ~ ii" j-"ttft'\'l;.e tlWlil a gc. UM Ilia.e iivt'tql; ~.~ ~lpl nt\lltlJ..~ Illl."tt;ltfi~~1U (f tllO tltcTrf1.' roi-lJJD~Otttt1'in'·,.t1"f 11l:.r':o tYlm~t11 ,n" ~'ltl{111~Ia:-tC ~ffftiiof 4'OIftiQi; l1tOllcnl;'{ii 'tU rf~·' il ,i f~11tt'.~ii l •. fI(' ~ d' tt' ltlM~~ttl"; "tt1totl fu li(\" ttl~tl~' Vlllui9 ii~Tl'ti Hlltv" iil 1l1.q~ ntU:ftta\a f~tJ\ altc~ "i;· 4?ft~ Illa mu~ fc!!tlll"'ll~ii Ilte gn,," f.acœ.n Ltlt "nC' mut' lttll1lW ~i1rtli at" 116.' .yi tt~ne ,ttttofo ~if tit' j ~lltOtut( (ti fi' tUot'lt1notl1 'l'"htltrcf\o ollI 1 tF~,Vfljtclm (ii~l1~~G~'~' tt1Cl4f~~"~t'ur "im \' ~i' tr 1'& utftu1) fit' ftf n((iJ1t' Il1' lt.: CI.'1II:t\" 1M1i't<'0 f,iut: 111' \'*'11-'1' "llc tH'ltOl) ~ ."lC' Z)jUtIltlii~'1renl'l~ fll tttii I 1,,1 n't1tF~., tc{(+, ,!~twtfil ~lUtn C:'+l~t~~af"t16D "'~ttt'lb tC d1) ct,n&;dctii UOUOO1; H:;'t\· llOW fu -Jtfl1'4r-tt(eci 1l' alMmt.- "tit tC~ .lS'(tf~''llOlh .t$) i'c;i,,·:tfl ~ttl .:~t'T1\hu \?ltlt.o"o t'; ~ji k\\Jli~ mlrcJ1~ltlc\."'i' bi facl~~ t}'fil~ ~ tll«lUA "t~l'& tUe",l.œ~, ii' lt.ftt' iJ· V'W lii.; llWG',:utn 1?f flitll1'll.tb fli h:4t'·1l\ ik ~f ~1fI ~i m( UI1 V' 1\~n1 œ1fatl:' 1~M" qll1Gtn~1l1'lt~CIU'ltrt iie r~ di,(, (64,~~.r>" t1:·i/i~(~··"l,(i.C"(\fC ad:iiwMMot'titt1f.Ie ~W IV. ms, OXFORD, Chrisl Church xii b, 39 (jndication de la piece dans la marge de gauche), QUAESTIOI 3 C 161,b Quodlibet nostrum XIIIm continebat quaestiones 17, quarum quaedam D 329,b G 233,b de Deo in comparatione ad creaturas et e converso, quaedam vero de H 21pa creaturis secundum se. 1307" 0168" Circa primum erat unum pertinens ad Dei visionem: utrum scilicet Deus S 203'b possit videri a beato sub ratione veri absque eo quod videatur ab eodem sub XI" Y 180" ratione boni. Bad. 523 Aliud vero pertinebat ad Dei dilectionem, et erat utrum I Deus plus possit Zucc. 29 Zucc. 29 diligi quam cognosci. Tria vero alia ad Dei potentiam pertinebant. IO Quorum primum erat circa id quod est extra mundum: utrum scilicet Deus possit facere corpus aliquod extra caelum quod non tangat caelum. Aliud erat circa assumptum ab ipso: utrum Deus potuit facere quod anima Christi separata a suo corpore existente in sepulcro mortuo fuisset coniuncta corpori ipsius in altari vel in pyxide, si tunc fuisset consecratum. 15 Tertium erat circa assumendum: utrum Verbum Dei potuit assumere substantiam non intellectualem in unitate personae. QUAESTIO! UTRUM DEUS POSSIT VIDERI A BEATO SUB RATIONE VERI ABSQUE EO QUOD VIDEATUR AB EODEM SUB RATIONE BONI Circa primum arguitur quod Detis possit I videri a beato sub ratione veri Zucc. 2\ 5 absque eo quod videatur ab eodem sub ratione boni, quia omne prius saltem CDGHIOSXYa *] Explicit xnm Quolibet magistri Henrici de Gandavo. Incipit xmm Quolibet addo CD Explicitxnm Quodlibet(et lac.) addo G Incipitxmm QuodlibetmagistriHenricide Gandavo archidiaconiTuronensisaddo S Hic incipit Xmm QuolibetmagistriHenrici addo Y I Quodlibet]Quolibet DHS 1-9,33 Quodlibet... est] om. A 1 quaedam! erant addo GIOYa 5 eo! hoca 5-6 veri ... ratione!om. (ham.) D 7 dilectionem! lectionem O 9 tria! tertia sed in triacorr. I 9 ad! de sed exp. et ad i.m. ai. man. C 12 potuit] possit sed exp. et potuit in lin. G 12 potuit facere! inv. GY 13 mortuo! mortua sed mortuo sup. lin. G motuo S 13 coniuncta]corpori iuncta CDHSX mortui (?)add. I 14 sO et GY 16 in unitate personae] perfecte X 16 unitate] unitatem a 2- 3 Utrum ... bonO(C! supra, p. 3,4-6) Quodl. Xll, q. 5, ad Im (ed. 1518, f. 487vD: ed. 1613. n, 2-3 Cf. etiam HENR. EGAND., D f.24Iva). 4 QUODLIBET XIII QUAESTIO 1 5 secundum intellectum potest separari a posteriori. Ratio autem veri prior est secundum rationes attributales, prout hoc alias declaravimus. Et ideo, cum I C 161" secundum rationem intellectus nostri in Deo quam ratio boni, quia est divina natura intellectu i beato obiective se offert et representat ut unum simplicior. Ratio enim boni includit in se rationem veri. Ergo etc. 30 simplex sub una ratione simplicissima tantum, videlicet sub ratione esse, Item. Quia alia ratio est essentiae divinae ut in se et absolute consideratur, quae naturaliter est ratio secundum quam de quacumque re primus natus est et alia ratio eiusdem ut est idea creaturarum, ideo divina essentia potest videri 10 formari conceptus ab ipso intellectu, ita quod, si intellectus apprehendens a beato in se et absolute sub ratione essentiae absque eo quod videatur sub divinam naturam sub ratione esse stet in sola apprehensione tali et ratione ideae. Nisi enim ita esset. divina essentia non posset videri a beato, nequaquam operetur ulterius circa sic apprehensum suae considerationis S 203" G 233" I quin simul in ea et cum ea viderentur creaturae I quarum est idea. I Quod 35 intuitu, nequaquam apprehendet aut discernet aliquam pluralitatem ratio- O 168,b tamen falsum est. Igitur a parte ista poterit etiam I videri sub ratione veri a num in illa, quia nec est in illa secundum naturam nisi in virtute. et H 21l'b beato absque eo quod videatur sub ratione boni. 15 secundum actum solummodo est in illa ex consideratione intellectus Item. Bonum operabile et factibile potest intelligi ab intellectu speculativo distinguentis illas in ipsa natura sub ratione quae est esse, quasi sub ratione veri absque eo quod intelligatur sub ratione operabilis, ut determinantes et contrahentes ipsum, cuiusmodiI sunt vivere, intelligere. I 307,b inquirendo quid est virtus moralis, et quae partes eius, et huiusmodi. Ergo 40 velle. quae significantur per modum actus. etc. Et quia ab esse dicitur essentia, essentia est ratio secundum quam de Contra. Non minus differunt inter se ratio essentiae in Deo et ratio 20 quacumque re primus natus est conceptus formari ab ipso et in ipso relationis et relationes divinae personales quam verum et bonum in Deo. Sed intellectu, ita quod, si intellectus apprehendens divi-I nam naturam sub Zucc. 2 essentia divina non potest videri nisi in persona. Ergo etc. ratione essentiae stet in sola apprehensione tali et nequaquam ulterius 45 operetur suae considerationis intuitu circa sic apprehensum, nequaquam apprehendet aliquam pluralitatem rationum in divina natura, quia nec sunt in < SOLUTIO> illa nisi virtute tantum, et solummodo sunt in illa secundum actum ex consideratione intellectus distinguentis illas in ipsa natura sub ratione illa Bad. 523" Dico quod in Deo. praeter pluralitatem et distinctionem personarum et quae est essentia, quasi determinantes et contrahentes ipsam, cuiusmodi sunt proprietatum notionalium quae sunt secundum rem et naturam et secundum 25 50 vita, intelligentia, et I veritas, voluntas, bonitas, quae significantur per D 329" Bad. 523" relationes et I esse respectivum. nulla est pluralitas neque diversitas aut modum habitus. distinctio nisi secundum rationem et considerationem intellectus, et CDGHIOSXYa 28 prout! propter HSX propter sed in prout corr. 01. man. CD 28 alias] VO Quolibet. CDGHIOSXYa q.e Ia addo i.m. 01. man. D 29 beato] bono sed deI. et beato sup. lin. 01. man. O 29 representat! reprehendat GO (sed. corr. 01.man.) reprendat X 30 una] om. sed i.m. S 31 naturaliter] universaIiter a 31 ratio] beato Y 31 est'] informari addo sed 7 est! om. H 8 boni] om. DGHSXYa addo i.m. 01. man. C 12 esset! esse exp. Y 34 ulterius] uterius Y 35 pluralitatem] universaIitatem CDHSX 36 et! om. D 13 quin] quia CDGHI (sed exp. et quin sup. lin. 01.man.) SXY 13 quarum] quantum H 37 illa] et addo C (sed eras.) DHSX 37 consideratione] consimilitudine sed exp. et C (sed in quarum corr. 01. man.) DHSX in quantum a 13 est! sup. lin. D 14 igitur] consideratione i.m. S 39 ipsum] ipsam a 46 apprehendet! nequaquam addo sed. exp. ergo H 20 ratio'] om. X 21 relationes] relationis CDHSX 22 non] om. I 48 illas] illa Y 50 intelligentia] intellectiva C 50 et! om. G1Ya 50 voluntas] et Y 22 nisi! om. X 24 praeter] propter C (sed corr. sup. lin. 01. man.) D (sed corr.) addo a HSX 24 pluralitatem] pluraritatem Y 25 notionalium] notitialium H 26 nulla] est ibi addo i.m. 01. man. I 26 est! enim I 26 diversitas] neque pluralitas addo sed exp. S 28 Cr. HENR.DEGAND.•Quodl. V. q. 1 (ed. 1518. r. I 50vA-I54rC ; ed. 1613. I. f.223ra-227rbl. secundum Zuccolium (ed. 1613, II. f. 291vl. etJ. PAULUS, Henri de Gand. Essai sur les tendances 12-14 Cr. HENR.DEGAND.•Quodl. VII, qq. 4-5 (ed. 1518,f. 259vF-260rH; ed. 1613. I, f. 392va- de sa metaphysique, Paris, 1938. p. 183-184; er. etiam HENR.DEGAND Quaest. ordo (Summa). .• 393vb). arto 51-53 et 55 (ed. 1520. II. f. 52rA-77vO et 106rM-112vZ ; ed. 1646. p. 806-874 et 945-962). 6 QUODLIBET XIIl QUAESTIO I 7 Nec est ibi aliqua determinatio aut contractio ex natura rei, quia tunc in illa 80 quod tamen ipsum non cognoscam secundum rationem rationalis vel ex hoc esset aliqua compositio, sed solummodo secundum rationem hominis, cuius rationem I habet per rationale additum animali. Zucc. 2' considerationis nostrae, quae non sub ratione tantae simplicitatis potest illas Alia est. quia res illa in qua sunt ambae rationes, non se offert clare rationes comprehendere sub qua sunt in illa natura. In ipsa enim divina 55 cognoscenti. aut ipse intellectus propter suam obtusitatem non sufficit eam natura, quantum est ex ipsa natura, non sunt nisi una singularitas simplex primo intuitu clare conspicere, sed oportet eum per discursum notitiam illius sine omni ratione universalis, sine qua I non est determinatio vel contractio 85 investigare, et hoc singillatim singulas rationes singulis investigationibus, ut in re ex ipsa natura rei. Quare, cum in visione beata non est consideratio ideo, una illarum investigata sic ut cognoscatur sive intelligatur, altera, quia intellectus circa illa quae sunt in Deo discursiva, neque via investigationis nondum investigata est, non cognoscitur neque intelligitur. Et secundum hoc unius rationis post aliam, sed simpliciter et tota simul, de necessitate ergo 60 in vita ista possum cognoscere Deum secundum quod est ens, et I non I 307va beatus unico et simplici intuitu videt in ipsa divina natura omnes illas rationes secundum quod est unus vel bonus < aut> huiusmodi. Haec enim diversis simul et earum pluralitatem atque diversitatem sive distinctionem, quae etiam 90 investigationibus et seorsum de Deo in vita ista cognoscuntur. H 212" nullo modo possent videri nisi ipsis rationibus simul visis, ac I si secundum I Nunc autem in proposito ita est, quod neutra harum causarum locum Bad. 52 S 203vb rem essent in ipsa .divina natura et sese ex natura rei offerrent intel-Ilectui et habet in aperta visione Dei in patria. X I'b moverent illum ad videndum eas. Propter quod I dico quod non potest Deus 65 Non prima, quia in Deo non cadit ratio universalis, sed quidquid est in eo, videri a beato sub ratione veri absque eo quod videatur ab eodem sub ratione I una singularitas quaedam est, secundum quod alibi declaravi. Unde. quia C J6JVb boni. 95 ratio esse, quae est primum cognoscibile de Deo et visibile in ipso et Bad. 523vK I Ad cuius ampliorem intellectum a contrario acceptum est advertendum simplicissima in eo, quoddam singulare est, et similiter vivere, intelligere, quod, si aliquid unum et idem simplex secundum rem habet in se diversas velle et ceterae virtutes omnes, et sunt omnes id quod ipsum in una re rationes, quod possit cognosci secundum unam earum et non secundum 70 singulari. et una earum secundum rem et quantum est de natura rei. est alia, aliam, hoc non videtur posse contingere nisi ex duabus de causis propter quas et licet secundum rationem nostram intelligendi una includatur in alia. ut esse o 168va una earum possit intelligi seorsum I sine alia. 00 in vivere, et vivere in intelligere. et verum in bono, et sic de singulis, ut Quarum prima est quod res illa potest habere rationem universalis secundum hoc omnes simul per considerationem intellectus in unica secundum diversas intentiones generis et differentiae, nec est ex se singularitate secundum rem se offerant videnti, ratio scilicet ipsius esse in aliis singularitas quaedam in quam non cadit ratio universalis. Propter hanc enim 75 ut quibus quasi determinatur. et rationes aliae sub ratione ipsius esse, quae causam possum intelligere rationem animalitatis sive animalitatem secundum rationem generis absque eo quod intelligam rationem rationalitatis aut CDGHIOSXYa irrationalitatis secundum rationem differentiae, et similiter possum intelligere hominem et videre sive cognoscere a longe venientem sub ratione animalis, 82 quia] quare e 82 non se olTert] offert non se inv. Y 86 quia] et X 86 nondum] mundum Œsed nondum i.m. ai. man.)DHI(sed in nondum corr. ai. man.)XY 88 et] om. X 89 bonus] eius addo sed. exp. I et addo sup. lin. I et addo a 90 seorsum] CDGHIOSXYa deorsum sed d- exp. et s- sup. lin. I 90 de Deo in vita ista] in vita ista de Deo inv. e 90 cognoscuntur) cognoscitur S 93 in Deo non cadit] non cadit in Deo inv. C 93 non] ratio G10Y 94 quaedam) quae GY 96 quoddam singulare) inv. 52 rei] dei OX 52 tunc) et nunc C(sed nunc dei. et tunc i.m. ai. man.)DHSX 52 in] ex G10Y 97 virtutes omnes] inv. G10Y 97 quod] om. G10Y 98 et') in G1O(sed exp. et in sup. lin. ai. man.)Y 53 ex hoc esset) inv. C 53 aliqua] om. GY 98 rei] non addo sup. lin. I 00 et' vivere') om. CO 00 in') sup. lin. O 54 quae non) quia I 54 simplicitatis) non addo sup. lin. ai. man. I 58 beata) S 2 olTerant] olTerat 0I8(?) 3 sub) secundo G1O(sed exp. et sub sup. lin. ai. beatorum a 59 neque) in addo G 60 simpliCiter] simplex O 61 divina natura) inv. man.)Y 3 esse) in aliis addo sed exp. H O 65 eas) illas C eos sed in eas corr. ai. man. I 65 non] om. X 66 ab eodem) om. CDHSX (Cf supra, p. 3,3 •. 3.5) 69 idem] ideo a 69 simplex] Simpliciter D 70 possit) posset D 70 unam] unum C 72 una) om. SX sup. lin. ai. man. 93-94 Cr. HENR.DEGAND.,Quaest. ordo (Summa). arto 25, q. 1-2 (ed. 1520, I, f. 147rA-152rZ; e i.m.DH 75 quaedam) sicut in divina natura addo a 75 propter hanc) iter. ed. 1646, p. 377-387) etJ. G6MEZCAFFARENA, Cronologia de la "SumalJ de Enrique de Gante por DHX 78 possum) possunt Œsed in possum (?)corr.)DGHX possint vel possum OY relac/an a sus "Quodlibetos)), in Gregorianum, 38, J 957, p. 123. 8 QUODLIBET XIII QUAESTIO 2 9 quasi ipsum determinant, omnis ergo videns Deum beata vIsIone ipsum 30 rei, et de cognitione habita de illis in vita ista, quia non est nisi discursiva. Et totum et secundum omnes rationes eius videt eum, aut si subtrahatur visio 5 sic non est simile de cognitione rationum Dei in patria, in qua omnes simul unius rationis. necessario omnium aliarum visio subtrahetur. sub uno intuitu iugiter permanente absque ulla variat io ne cognoscentur. G 233 vb Secunda autem causarum praedictarum I ne-I quaquam habet locum in Ratio in oppositum concedenda est. I D 329v Zucc.29l'b , proposito, quia in visione Dei aperta nulla est cognitio ex investigatione et Bad. 523vM discursu. I Propterquod dico iterum quod Deus non potest videri a beato sub QUAESTIO 2 Bad. 524'~ ratione veri obiective, quin et simul vi-I deatur sub ratione boni, in qua et IO H 212'b ratio veri est ratio elicitiva actus videndi I bonum, secundum quod nihil UTRUM DEUS PLUS POSSIT DII.lGI QUAM COGNOSCI omnino intelligitur nisi sub ratione veri. sicut alibi exposui. I Circa secundum arguitur quod Deus non possit plus diligi quam Zucc. 2 < AD ARGUMENTA> cognosci. quia si simpliciter ad simpliciter, etc. Sed dilectio Dei simpliciter A 251" Bad. 524,N Quod arguitur primo in contrarium, quod «prius secundum intellectum sequitur cognitionem Dei simpliciter. Ergo maiorem cognitionem sequitur potest separari a posteriori», dico quod non est verum quando prius non 15 maior dilectio, et sic omnino aequantur. Ergo etc. habet rationem universalis, aut cognoscens cognoscit rem per discursum, aut Contra. Tunc simpliciter idiota non posset plus dili-I gere Deum quam prius re differt a posteriori sicut substantia differt ab accidente. Quorum perspicax litteratus, quod falsum est. nullum contingit circa Deum in visione beata. S 204" Bad. 524.0 I Ad secundum, quod «divina essentia potest videri absque eo quod alia, < SOLUTIO. AD ARGUMENTA> scilicet essentiae creaturarum, videantur in ipsa» etc., dico quod non est 20 simile, quia illa sunt extra divinam essentiam, et ipsa nullum essentialem IO I Dico ad quaestionem et ad argumenta simul, quod ista, quae est de Bad. 52 ordinem vel respectu m habet ad illa. Propter quod per illam, non in ordine ad comparatione dilectionis et cognitionis de Deo inter se, utrum scilicet dilectio essentias creaturarum extra, non necessario cognoscuntur ipsae essentiae possit esse maior quam pro tempore dilectionis sit ipsa cognitio, est quaestio creaturarum, sed possunt occultari. Quare similiter ipsis occultatis nequa- de comparatis aequivoce, ac si quaereretur de lacte utrum possit esse plus quam possunt cognosci rationes ideales illarum in Deo, eo quod relatio in 25 dulce quam album, I sive utrum dulcedo eius possit esse maior quam sit sua XI" uno extremo non potest cognosci nisi cognita relatione in alio extremo, quae 15 albedo. Et sic non est quaestio de comparatione proprie et vere dicta. Talis cognosci non potest sine cognitione illius in quo est. enim secundum PHILOSOPHUM, VIIo P hysicoru m, 11011est nisi in 1I11ivocis, Bad. 524'P I Ad tertium, quod «operabile vel factibile potest cognosci sub ratione veri Y 180" O 168vb et non simul I sub ratione boni», dico quod verum est I ubi differt res et usus CDGHIOSXYa ACDGHIOSXYa 4 beata) vera CDHSX 5 rationes eius) inv. S 5 si) om. XY sup. lin. 32 sub] vel Y 32 uno] unico I 32 ulla] illa Y 2 Utrum ... cognosci) (C! supra. H 7 locum) sup. lin. I 8 in) om. I 8 aperta) aperte C(sed -e iii -a corr. 01. p.3,7-8) 3 circa secundum] om. A 4 si] om. D(sed sup.lin. 01. man.JGY 7 sim- man.)DH 8 et!aut(al.man.?)D 9 sub]om.I IO et']etiamGlOYa 15 verum] pliciter] ser. A sed in simplex corr. 01. man. 7 idiota] om. A 10-10,42 dico ... modo] nisi addo i.m. 01. man. C 15 non'] exp. eI vel nisi i.m. 01. man. C 16 aut! aliter om. A IO ista] quaestio addo D(i.m. 01. man.JGIOYa 13 comparatis] comparatione GlOY 17 accidente] agente O 19 videri] et addo I 21 divinam] divina GY 13 quaereretur] quaerentur D sequeretur S H 23 essentias] essentiam I 23 non] om. G 25 illarum] illorum CDGHIOXYa 29 ubi] om. D 15-16 Cr. ARIST., Phys., VII, C. 4 20 intelligi] si (vel sed) addo sup. lin. C 21 si quaereretur] sequeretur SX 24 potest diligi] inv. Da 24-25 et ... altero] om. 62 Cr. HuGODES. VICTORE, Commentaria in Hierarchiam caelestem Dian. Areop., VI, in cap.m S 25 diligatur] om. CDHSX 25 uno'] scilicet addo a 25-26 in' quarto] om. 7um (PL 175, 1037D-I038Al; etiam citatur in HENR.DEGANO.,Quodl. X, q. 15 (ed. R. MACKEN, CDHSX in quartu G 27 contra] converso I 29 difficultatem] facultatem p. 302,33-35 ; ed. 1518, r. 436vB ; ed. 1613, II, f. I 78ra) ; ID., Quaest. ordo (Summa), arto 48, q. Y 29 beatos] bonos DH 30 ergo] igitur G10Y 31 et'] in H 32-36 sive ... 2, ad 3m (ed. 1520, II, r. 32rT; ed. 1646, p. 756b, n. 21); arto 49, q. 6 (ed. 1520, II, r. 42vQ; ed. quacumque] om. G 33 dono] duo D(sed dei. et dono sup. lin. ai. man.)HSX 33 infusa] 1646, p. 783a, n. 19). 63 Cf. HENR.DE GANO.,Quodl. /, q. 14 (ed. R. MACKEN, . 84,31- p om. G 34 minus] unus D 34 potest ... diligere] om. X 34 diligere] cognoscere sed 88,99; ed. 1518, r. I OvK-llrK ; ed. 1613, I, f. 17ra-vb); ID., Quaest. ordo(Summa), arto 48, q. 2 dei. et diligerei.m. ai. man. C 34 contra] converso D 36-38 in ... Dei] va- -catsuperser. (ed. 1520, II, f. 30rK-vM; ed. 1646, p. 753b-754b, n. 9-12); ID., Quodl. X, q. 15 (ed. R. MACKEN, (ai. man. ?) I 37 de] in GY 39 duarum] diversarum C p. 302,30-303,66; ed. 1518, r. 436vZ-437rD; ed. 1613, II, f. 177va-178rb). 12 QUODLIBET XIII QUAESTIO 2 13 Y 180vb Si intelligatur I fieri comparatio quattuor inter se, scilicet unius dilectionis 90 dilectionum inter se, prout processit prima ratio, et hoc secundum modum I X Ivb G 234" et unius cognitionis in uno pro uno tempore, et alterius dilectio-I nis et 65 quo est aequalitas in iustitia distributiva, quae secundum dignitatem cognitionis in eodem pro alio tempore, aut alterius dilectionis et cognitionis in recipientis procedit. alio, sive pro eodem tempore sive pro alio, ulterius distinguo quod talis Si vero dicta comparatio intelligatur secundum pro portionem geometri- comparatio talium dispositionum inter se penes aequale et inaequale, sive cam, dico quod numquam Deus aequaliter cognoscitur et diligitur, sed magis et minus, potest intelligi secundum proportionem arithmeticam, in qua 95 semper diligitur inaequaliter, quia enim, ut dictum est, semper maior I est C 162'b consideratur aequalitas vel excessus secundum speciem et formam proportio- 70 dilectio quam cognitio sit, eo quod voluntas magis penetrat. Et ad simplicem Zucc. 292" nis, vel potest intelligi secundum proportionem geometricam, I quae est cognitionem, pu-I ta a, sequitur simpla dilectio, puta a, cum aliquo plus Zucc. 292' secundum quantitatem proportionaton:im. Est enim aequalis et consimilis secundum quantitatem dilectionis ut dilectio sit a c, ut a sit quantitas comparatio quattuor ad duo et octo ad quattuor secundum proportionem dilectionis quae respondet per aequalitatem quantitati cognitionis, c vero sic arithmeticam, quia sicut secundum duplam pro portionem quattuor excedunt 00 superexcrescat ex voluntatis penetratione, quantum sit modicum, sive decima duo, sic et octo excedunt quattuor. I Est autem inaequalis I et dissimilis 75 pars ipsius a, sive vigesima, sive secundum aliquam aliam proportionem, sed comparatio illorum secundum proportionem geometricam : quattuor enim semper aequaliter. Sicut per aequalitatem quantitati cognitionis respondet non excedunt duo nisi in duobus, octo autem excedunt quattuor in quattuor. aliqua quantitas dilectionis, et duplae cognitioni dupla dilectio, sic semper E contra autem aequalis et consimilis est comparatio secundum proportio- quantit Bad.5: QUAESTIO 3 I Dico quod Deus bene potest facere corpus I aliquod vel ali-I um Y 181' S 204vl mundum extra ultimum caelum, sicut fecit terram infra mundum sive infra UTRUM DEUS POSSITFACERECORPUSALIQUODEXTRACAELUM 20 caelum, et similiter ipsum mundum et ultimum caelum; et hoc non in aliquo. QUOD NON TANGATCAELUM sed in nihilo, non materialiter, quasi nihil sit aliquid, sed post nihil, quia ubi nihil erat. Et hoc non quia tunc illud 'ubi' erat aliquid ut dimensio separata, in Zucc. 293" I Circa tertium arguitur quod Deus non potest facere corpus extra qua ipsum nihil erat, quasi nihil esset aliquid, et in qua dimensiones corporis mundum quod non tangat ultimum caelum, quia non distaret ab illo. Sicut 5 recipi possent post nihil, prius ibi existens et expulsum. Sed totum debet enim non potest esse album sine albedine, sic non possunt aliqua distare sine 25 intelligi negative, ac si diceretur: non ubi erat aliquid, ut et ubitas et aliquitas H 213" distantia. Quare, cum inter illud corpus et caelum nulla sit distantia I media, simul negentur, ut intelligamus modo ipsum caelum vel corpus de quo non distant. Corpora autem quae inter se non distant, sese tangunt. Ergo etc. loquimur, factum esse in nihilo, intelligendo hoc I secundum modum quo Bad.5: Item. Secundum PHII.OSOPHUM,VID P hysico ru m, «corpora illa tallgullt intelligit AUGUSTINUSipsum nihil, quando exponendo illud Ioan n is IO : < I Quod arguitur secundo, quod «nihil est medium inter ilIa», dico quod Bad. 52: nihil esse medium inter aliqua potest intelligi dupliciter. Uno modo quia nulla Bad. 525'v I Quod ergo arguitur primo, quod «caelum et dictum corpus non distarent, 65 distantia, nec per se nec etiam per accidens, est in medio. Alio modo solum quia nulla esset distantia inter ilIa» etc., dico quod aliqua contingit distare 45 quia nulla distantia per se est in medio, ut nullum corpus, est tamen in medio C 162" dupliciter. I Uno modo per se, scilicet quia est aliqua distantia positiva nihil quod est distantia per accidens, et per hoc aliquid per accidens, scilicet dimensionis corporalis in medio eorum. Alio modo per accidens, quia, etsi vacuum. I De non habentibus medium inter se primo modo verum est 0169" non sit aliqua distantia positiva inter illa, tamen iuxta vel inter illa potest esse solummodo quod tangunt I se. Non autem verum est de non habentibus S 205" aliquid quod habet in se dimensionem positivam per quam potest adverti 70 medium inter se primo modo, dum tamen habent medium inter se secundo D 330,b distantia illorum, ut, si iuxta extrema duorum corporum I inter quae est 50 modo. X 2" vacuum, et iuxta I vacuum· sit murus trium pedum, tunc distantia trium I Sed contra hoc arguet forte aliquis per PHILOSOPHUM, dicit quodqui Zuce. 25 A 251'b pedum dicendum est I corpus quod est sub vacuo, distare a corpore quod est «extra caelum nilI il est, nec plenum nec vacuum». Quare nec est ibi distantia supra vacuum, quod, etsi nihil sit intra, tamen quantae dimensionis corpus per accidens, per hoc scilicet quod in dicto vacuo intermedio natum esset esse 75 corpus. ACDGHIOSXYa ACDGHIOSXYa 35 in] sup. /in. I 36 est'] om. G 37 neque per aceidens] om. CDHSX 37 quod] i.m. ai. man. O 37 specificando] specificandum C(sed specificando i.m. ai. man.)DHS 55 intermedium] inter se medium X 55-56 sed ". intermedium] om. Y 56 quod] om. specificandi OY speciem X 37 subdit] om. C(sed addo i.m. ai. man.)DHSX sed addo i.m. ai. man. A 56 nihil] vel D 57 quasi'] quare GOY 57 propter] per 38 neque] est CDHIOSXYa (c! infra, p. 17,73) 38 ut] ubi S 38 negative] utrum CDHSX 57 quasP] quare GlOY 57 omnino] cum GlOY 60 illa'] seq. lac. C(sed necessariumi.m. ai. man.)DHSX necesse IOYa(C! infra,p.18,90) 39 similiter] H 60 nata] sunt inter se et per se addo sed exp. A 60 est esse] om. sed addo i.m. ai. man. super CDGHS supremum a sit X 39 et'] in D 41 alia] rationabilis I A 60 iuxta'] om. sed addo i.m. ai. man. A 60 illa'] seq. lac. H 60 per1] om. 42 ad] in C 45 esset] est CDHSX 45 distare] stare O 46 scilicet] om. S 46- GY 61 distant] om. A(sed i.m. ai. man.)CDGHIOSXYa 61 qualis] quae GlOY 47 scilicet ". eorum] om. A 48 inter'] etc. D 48 tamen ". illa'] om. X 48 iuxta] quale a 63 illa] quae sed exp. et illa i.m. ai. man. O 63-64 dico ". aliqua] intra A 48 inter1] iuxta A (C! infra, I. 60) 50 extrema] vel extra CDHSX extra om. O 64 nihil) est addo sed exp. I 64 nulla] est addo GlOY 65 nec') om. sed exp. eI extrema I 51 sit] iter. S 53 supra] super CDHSXa 53 etsi] et non si A 65 etiam) om. A 66 quia nulla distantia] om. GlOY 66 tamen] tum sed in tamen non sed non bis exp. A etiam si O 53 intra] iuxta GlOY ser. AC(sed dei. eI iuxta corr. ai. man. A 67 quod) quoniam sed exp. et quod i.m. ai. man. A 70 primo." sel] i.m. ai. man.)DH(vel in tria)SXa om. Ha 70 dum] autem C(sed exp. et dum i.m. ai. man.)DSX 70 tamen] non C(sed in tamen corr. ai. man.)DSX 72 aliquis) om. CDHSX 35-36 ARIST.,Decaelo, I, C. 9 (in ALBERT' MAGN' Comm., ed. P. HOSSFELD, 73,77; in ANON., , p. Auct. Arist., ed. J. HAMESSE, ; Iunt., V, r. 65A; 278b 24); er. etiam THOMAS EAQ., In De 3,28 D 62 Cr.supra, p. 15,33-34; 16,47-17,58. 63 Cr.supra, p. 14,9-10. 73 ARlsT.,Decaelo, caelo Comm., I, lectio 20 (ed. Leon., III, p. 80b). 37-38 Ibid. (in ALBERTJ MAGNI, omm., ed. C I, C. 9 (in ALBERTI MAGNI, omm., ed. P. HOSSFELD, 73,77 et p. 74,78 ; in ANON.,Auct. Arist., C p. P. HOSSFELD, 74,78; in ANON.,Auct. Arist., ed. J. HAMESSE, p. 3,29; Iunt., V, r. 66K-L; 279a 11- ed. J. RAMESSE, 3,28 et 3,29 ; Iunt., V, r. 65A et 66K-L; 278b 24 et 279a 11-12); er. supra, 12). 39 Iob, XXVI, 7. 44-45 cr. supra, p. 14,6-8. p. 16,35-38. 18 QUODLIBET XIII QUAESTIO 3 19 Bad. 525'Y Ad quod dico quod, sicut vacuum non est distantia sive dimensio distantia. Unde. si Deus modo crearet corpus extra caelum tangens caelum. separata inter illa corpora nisi per accidens secundum dictum modum. sic nec illud nec in pleno nec in vacuo crearetur. sed in puro nihilo. et esset ex vacuum est omnino nec est aliquid omnino. ut aliqua dimensio. nisi per opposito caeli subsistens in puro nihilo negative accepto. sicut caelum accidens. Sed hoc alio et alio modo habet quod per accidens sit dimensio et creatum fuit in puro nihilo. et purum nihil erat prius ubi est illud corpus. et aliquid. sumendo esse secundo adiacens. et quod per accidens sit. sumendo 80 00 hoc totum negative intelligendo secundum iam expositum modum. Et esse primo adiacens. Est enim. ut dictum est. vacuum dimensio sive distantia propterea, si elementa essent amota de sub caelo. infra caelum ponendum inter duo corpora dicta. et hoc per accidens. vel quia dimensio positiva est esset fore vacuum. quod tamen nequaquam ponendum esset fore extra iuxta, vel nata est esse infra aut iuxta. Ipsum autem vacuum habet esse per caelum. Et propterea. licet numquam fuit caelum sine elementis contentis in accidens. quia corpora aliqua inter quae est, sic situata sunt, quod dimensio ipso et sub ipso. I quia tamen caelum naturaliter prius est elementis. et ideo A 251" aliqua corporis nata est esse inter illa. sed non est. 85 5 prius naturaliter creatum est elementis. licet simul duratione. propter hoc Y 181'0 Et propterea. si extra caelum extremum esset a Deo aliquod corpus I significanter dicit beatus Iob de Deo: «Qui extendit aquilonem I super H 213" factum vel alius mundus sine contactu ad caelum. tunc inter utrumque vacuum». Non autem dicit «super elementa». quia naturaliter sunt creata post dicendum esset fore vacuum secundum mensuram determinatam corporis. creatio nem caeli, licet simul duratione. Sed nunc. postquam I creata sunt C 162VO quia natum esset inter illa recipi. sed alibi non. sicut nec modo extra elementa sub caelo, apparet caelum extensum super terram sicut quoddam I 308vO dicendum est esse I vacuum. sicut nec plenum. sed purum nihil negative. Et 90 IO tabernaculum super pavimentum. et sic non dicit caelum extensum super ideo PHILOSOPIWS, loquens de unitate mundi et supponens nullum corpus aliquOd positivum. nec etiam super nihilum sicut terra appensa est super extra nostrum mundum esse. quod etiam nititur probare. dicit. et bene. quod nihilum. quam nec dicit appensam super vacuum aut super aliquid. Per «extra caelum nihil est. neque plenum neque vacuum». et hoc neque per se aquilonem autem beatus Iob intelligit caelum, quia pars caeli aquilonaris Zucc. 294'0 neque per accidens. puta I neque aliquod corpus habens distantiam partium maxime apparet supra nostram habitabilem. et dimensiones. neque receptibile corporis determinatum inter duo corpora 95 ACDGHIOSXYa ACDGHIOSXYa 76 non] om. C(sed i.m. ai. man.)DHSX 76 dimensio] distantia sed deI. et dimensio i.m. 96 crearet! curaret C(sed in crearet corr. ai. man.)D(id.)HS(id.)X 97 crearetur] et esset ex aI. man. S 77 sic] sit(?) G sicut I 78-79 nisi per accidens) om. sed i.m. aI. man. opposito caeli addo sed exp. A, 98-99 negative ... nihilo] om. S 99 nihilo] negative ... A 79 alio et alio modo habet! habet alio et alio modo inv. A 80 sumendo esse secundo nihilo (I. 98-99) iter. D I caelum)caeloG 3 numquam) nequaquam S 5 dura- adiacens) om. A(sed addo i.m. ai. man.)CDGHIOSXYa 80 et! etiam GOY 81 adiacens] tione] demonstratione D etadd. CDHSX 5 hoc] haec GI om. D 6 aquilo- vel quia dimensio addo sed exp. H sumenda esse secundo adiacens addo A(sed in 1.89, post nem] aquilionem X 7 naturaliter] naturali G ' naturalia sed -lia exp. A 8 dura- aliquid. transfertur a man. corr.)CDGHI(sed primo adiacens sumendo esse deI. cum va- - tione] seq. lac. H 8 nunc) non OY 9 apparet! ap (lac.) paret H II super'] cat,X)SXYa(sedprimo adiacens sumendo esse om.) 82 duo] divina D 82 dicta] om. aliquid per aquilonem, addo sed exp. A II aliquod] aliquem HS(sed in aliquid S 89 quia] quod GY Ser. sed exp. et quod sup. lin. ai. man. I 90 dicendum] corr.) aliquid DX II nihilum] quam nec dicit addo sed exp. A I I appensa est! idem X 90 negative] ut est A(sed in negative corr. aI. man.)CDHSX necesse appensionem C(sed -ionem dei. et -a est sup. lin. aI. man.)DHSX apprehensionem sed in IOY om. a 92 extra] ipsum addo sed exp. A 93 nihil] om. CDHSX 93 neque'] appensa est corr. ai. man. A 12 appensam] appensum DHX apprehensam nec A 93 nequ~] nec A 95 dimensiones] dimensionum S 95 determinatum)-tum A 13 autem] aut CDHS(sed corr.)X 13 aquilonaris] aquiloniaris H 14 nos- in -ti corr. ai. man. A (C! supra, p. J 7,58) 95 corpora] circa X tram] nostrum A(sed -a- sup. lin. ai. man.)GIOYa necessariam C(sed nostrum sup. lin. ai. man.)DHSX 14 supra] super GY 14 habitabilem] habitabile CDGHIOSXYa 76-85 Cr. ANON .•Quaestiones super VII/libros Physicorum. HENRICO DEGANDAVO adscriptae. IV. q. 32(ed. R. PERRON. p. 328-329). III. 77 Cr.supra. p. 16.47-17.58. 80-81 cr. Lexicon 00 cr. supra. p.15.18-16.42. 6 Iob. XXVI. 7. 11-12 Iob. XXVI. 7; cr. supra. Latinitatis Neerlandicae Medii Aevi. I. p. 135. s.v. adiaceo. 2b. 93 Cr. supra, p. 16.35-38. p. 15.31-32; 16.39. QUAESTIO 4 21 Bad. 525vY I QUAESTIO 4 substantia I incorporea. Et ideo hoc modo neque anima neque angelus per suam substantiam possunt esse in corpore aut in loco, nec est hoc omnino UTRUM DEUS POTUIT FACERE QUOD ANIMA CHRISTI SEPARATA A suo CORPORE 25 factibile. EXISTENTE IN SEPULCRO MORTUO FUISSET CONIUNCTA CORPORI IPSIUS I Loquendo autem de esse in loco situaliter per suam substantiam dico, Bad.2: IN ALTARI VEL IN PYXIDE, SI TUNC FUISSET CONSECRATUM quemadmodum et alias dixi. quod, cum anima separata, sicut et angelus, sit substantia incorporea, quae inteIIigenda est esse secundum substantiam Zucc. 294" I Circa quartum arguitur quod Deus potuit fecisse quod anima Christi 5 simplex sicut unitas abstracta, non autem sicut punctus, qui sibi determinat fuisset in corpore existente in pyxide, ipso iacente mortuo in sepulcro, quia 30 situm in magnitu-I dine extra quem non potest esse, anima autem et angelus 1309" S 205'b tunc fuit in inferno, et magis natum est esse in suo corpore I quam alibi. Pro nullum situm in magnitudine sibi determinant extra quem esse non possunt, tempore ergo quo fuit in inferno, potuit fuisse in corpore suo in pyxide. difficile est mihi intelligere quomodo ipsa anima situaliter sit in aliquo Contra. Anima non est nata esse in suo corpore nisi animando illud. corpore seu magnitudine, et hoc absque ulla operatione in illa aut passione Quare, si fuisse ponatur in corpore suo in pyxide, ergo esset corpus IO quam patitur a corpore aut ab existente situaliter in ipso, et consimiliter de animatum et vivens in pyxide quod iacebat mortuum in sepulcro. Quod est 35 angelo. Sed quia hoc tenere praecipit quidam articulus de contrario inconveniens, quia tunc idem numero simul esset mortuum et vivum, quod interdictus, ideo non contradico, nec I aliquo modo asserere intendo quin Zucc. est inconveniens. Ergo etc. anima et angelus situaliter secundum suam substantiam absque omni operatione necessario sint in corpore, et secundum hoc in loco habent esse < SOLUTIO> prout dicit dictus articulus, licet non hoc intelligam, quomodo per 40 substantiam suam anima aut angelus sit determinative et situaliter I in loco H 213' G 234" Dico quod esse in corpore potest I convenire substantiae incorporeae 15 praeter hoc quod est in illo per operationem. dupliciter: vel per suam substantiam, vel per suam operationem. I Loquendo autem de I esse animae in loco sive in corpore per Y 181' Bad.2 Per suam substantiam dupliciter: vel situaliter, vel localiter. operationem suam, hoc modo habet esse in corpore dupliciter. Uno modo per Et est ille ultimus modus omnino impossibilis circa substantiam operationem primam quae est dare esse, quae convenit ei in quantum est incorpoream, quia, cum locus sit ultimum continentis corporaliter et 45 anima et substantia incorporea distincta et diversa omnino ab angelo, quia dimensive, non potest esse localiter in corpore nisi quod continetur intra 20 haec operatio non convenit ei nisi in quantum aut nata est esse, aut in O 169vb latera corporis alterius I et suis dimensionibus I replet illud et illi aequatur. O 330" COGHIOSXYa Locus enim semper est aequalis locata, quales dimensiones non habet 23 ideo] non O 23 anima neque' angelus] angelus neque anima inv. C 25 ractibile] ACOGHIOSXYa rallibile sed corr. sup. lin. ai. man. O 27 cum] tum S 27 et] sup. lin. S 30- 31 extra ... magnitudine] om. S 30 potest] possunt ased vel potesli.m. ai. man.)DHlOY(sed 2-4 Utrum ... sepulcro (C! supra. p. 3,12-/4) 5 circa quartum] om. A 7 tunc] om. in potest eras.) posset X 30 autem et] aut C 31 situm] sibi addo I 7 natum] nata a 9 non] i.m. I 9 nisi) in addo Y 13 est] esset GIOY 15- GIOYa 31 magnitudine] magnitudinem O 31 sibU si ased -bi addo sup. 21,41 dico ... operationem] om. A 15 incorporeae] vel in corpore I 16 substantiam] Iin.)DHSX om. GIOYa 34 quam] qua X 34 consimiliter] similiter i.m. I 17 substantiam] sup. lin. I 18 ille] iste CGOS 20' non] nihil GOY mSI GIOY 36 quin] quoniam COHSX 38-39 iter. Y et ... dicit] 38 habent] I 20 nisU ut H 20 intra] in GI(sed corr. sup. IinXJY 22 semper] simpliciter habet CSa habeat HO 39 quomodo] quo sed modo addo i.m. Y 40 anima] sed dei. eI semper i.m. ai. man. C similiter OHX 22 aequalis] i.m. Y om. om. S 40 determinative] lac. eI quasi (?)sup. lin. H 40 et] aut S 42 autem] G in dimensionibus addo i.m. Y om. AS 43 modo'] i.m. X 45 incorporea] in- sup. lin. A 46 non] sup. lin. 46 ei) om. Y 19 Cr. THOMASDE AQ .• In Phys. Comm., IV. lectio 4 (ed. Leon., II. p. 157b, n. IO); er. ARIST., Phys., IV. C. 3 ([unt.. IV, r. I 32F-G ; 210b 22-27). 22 cr. ARIST.• Phys., IV, C. 4 Gn ANON., 26 Cr. HENR. DE GAND., Quodl.lI. q. 9 (ed. R. WIELOCKX, p. 66.6-67.30; ed. 1518, r. 36vA ; ed. Aucl. A risI., ed. J. HAMESSE.2,127; Iunt.. IV, r. 1330; 211a 2); er. etiam THOMAS DE AQ., In 1613.1. r. 60va-vb); ID., Quodl. IV, q. 17 (ed. 1518. r. 132vG; ed. 1613, I, r. 194rb-vb). 35- Phys. Comm .• IV, lectio 5 (ed. Leon., II, p. 159a. n. 2); AVERROES.De an. I Comm. 72 (ed. St. 39 STEPHANUSTEMPIER,Errores 219 condemnati. 1277. n. 55 [n. 204] (ed. R. HISSE1TE(secundum CRAWFORD, p. 98,24-26; in ANON., A uel. Arisl., ed. J. RAMESSE,6,130; lunt., Suppl. II, r. 370). P. MANDONNETo). n. 55, p. 104 ; ChorI. Univ. Paris .• I, n. 204, p. 554). 22 QUODLIBET XIII QUAESTIO 4 23 quantum est secundum actum forma et actus corporis animans ipsum. Alio 70 perficiebat. Anima enim separata Christi, si anima situm habet et transit modo per operationem secundam. magnitudinem situaliter sine operatione in transeundo medium, non Sed operatio secunda duplex potest animae attribui. Una quae convenit ei descendit ad infernum, neque sine operatione fuit in illo. in quantum est anima et omnino diversa est ab angelo secundum iam dictum 50 Sed an anima separata a suo corpore per mortem possit esse in suo corpore modum. Alia vero, in quantum est substantia incorporea simpliciter, operatione secunda secundo modo, de hoc aliqui dubitant, puta an in illo conveniens est angelo in esse substantiam incorpoream simpliciter. 75 possit esse movendo ipsum secundum locum sicut potest angelus, allegantes Primo istorum modorum convenit animae operatio secunda, qua dat pro se id quod assumptum est in secunda ratione, scilicet quod anima I non corpori sive composito ex anima et corpore per suas potentias sentire, est nata esse neque operari in suo corpore nisi animando ; quod procul dubio intelligere, velle, nec convenit ei ista operatio secunda nisi mediante prima. 55 verum est in quantum anima est differens secundum naturam incorpoream Unde nullo modo convenit angelo, tum quia convenit animae secundum id ab angelo. An autem necessario ita sit in quantum est substantia incorporea quo differt ab angelo, tum quia angelo non est nata convenire prima operatio 80 simpliciter conveniens et communicans cum angelo, non video. in corpore. I Descendendo ergo ad quaestionem dico quod non video quare anima I Bad. 521 I309'b Secundo dictorum modorum dicunt aliqui quod nullo modo convenit Christi non potuit in triduo fuisse in suo corpore iacente in sepulcro, non animae, licet conveniat angelo, puta movere corpus aliquod secundum 60 sicut perfectio in perfectibili, sed situaliter aut per aliquem motum cum hoc. Bad. 525,8 locum. I Unde dicunt aliqui I quod non potest esse in aliquo corpore per Sed de esse eius in corpore suo existente sacramentaliter in pyxide, de quo est S 205" aliquam operationem, nisi sit in illo per operationem primam, nec movere 85 quaestio, asserendo dico quod, licet idem numero fuerit corpus in sepulcro I 0170" secundum locum aliquod aliud corpus, nisi per illud cuius est actus et et in pyxide, alio tamen et alio modo essendi habuit esse in sepulcro et in perfectio. Propter quod dicunt quod anima separata a corpore quod perficit. pyxide, secundum quod alias exposuimus, et secundum modum quo habuit Zucc. 295" nullo modo potest esse vel in illo vel in quo-I cumque alio per aliquam 65 esse in pyxide, nulla operatio extrinseca I neque aliquid extrinsecum potuit H 214" C 163" operationem veluti movendi ipsum secundum I locum, licet hoc concedant de angelo, eo quod nullius corporis natus est esse forma aut perfectio. Bad. 525'(' I Sed nequaquam ponendum est quod anima separata non possit esse per operationem suam secundo modo in aliquo alio corpore quam sit illud quod ACDGHIOSXYa ACDGHIOSXYa 71 situaliterl similiter GIOY 72 fuit! sive(?) DS(sed -t addo sup. lin.} 73 esse] inesse I 74 operatione] om. D 74 operatione secunda] inv. sed eorr. X 74 in] om. DGHIOSX sup. lin. Y 76 quod] est addo X 78 est'] om. DHSX sup. lin. ai. 47 ipsum] om. sed addo i.m. ai. man. A 49 operatio secunda] inv. A 52 est! cum man. C 82 in triduo] vel inter duo C 83 in perfectibili] imperfectibilis D 84-85 de GIOY ser. sed dei. et cum i.m. ai. man. C 53 qua] quae DHS 55 nec] i.m. ai. man. quo est quaestio] quo est quaestio CG quo est quae DHX 85 dico] sup. lin. ai. man. A 55 operatio] om. S 56-57 tum ... angelol] i.m. ai. man. A 56 tum] vel tamen C 85 licet] om. I 85 fuerit] fit sed exp. et eorr. i.m. I sint O sive DY(vel D sup. lin. X 57 tum] ve/ tamen DS 59 aliqui quod] inv. sed eorr. I OpInIO sint! 88 neque] nec A 88 neque ... extrinsecum] om. OY 88 aliquid] aliquod S aliquorum addo i.m. I 62 nisi ... operationem'] i.m. ai. man. A 63 aliquod aliud] inv. S 66 concedant! concedunt D 69 aliquo] alico X 69 sit! ve/ fit Y fit I 75-77 Cf. SIGERUSDE BRABANTIA,Quaestiones de anima intelleetiva, q. 3 (ed. P. MANDONNET, p. 152-155); ID., Quaestiones super libros Physicorum, IV, q. 21 (ed. Ph. DElHAYE, p. 174); 59-61 Cr. GoOEFR. DE FONT., Quod/. V, q. 6 (ed. M. DE WULF etJ. HOFFMANS,p. 22-24). 61- GoOEFR. DE FONT., Quod/.Il, q. 7 (ed. M. DE WULF et A. PEI2ER, p. 122). 83 Cr. AEG. ROM., 67 Cr. THOMASDE AQ., Summa Theo/., I', q. 110, arto 3, ad 3m (ed. Leon., V, p. 513b); q. 117, Quod/./V, q. IO (ed. 1646, p. 224-226). 85-89 Cf. HENR. DE GANO., Quodl./X, q. 8 (ed. R. arto 4 (ed. Leon., V, p. 56 I a-b); Io.,Quod/./, q. 3, arto I (ed. Parmae, IX, p. 46 1b); GoOEFR. DE MACKEN, p. 168,56-171,17 et 180,4-185,25; ed. 1518, r. 367vV et 369vE-370rG; ed. 1613, II, FONT.,Quodl.Il, q. 7 (ed. M. DE WULF etA. PElZER, p. 119-121); ID., Quod/./V, q. 5 (ed. M. DE r. 92vb-93ra et 94va-95rb); cf. etiam P. BAYERSCHMIDT, ie Seins- und Formmetaphysik des D WULF et A. PElZER, p. 251); cf. etiam ANON., Correetorium Corruptorii "Quare)), n. 102 (ed. P. Heinrieh von Gent in ihrer Anwendung auf die Christ%gie (JJeitrage zur Gesehiehte der GU'lRIEUX, p. 394-395); ANON., Correetorium Corruptorii "Sciendum)), n. 16, 101 (ed. P. Philosophie und Theologie des Mitte/alters, Bd. 36, Heft 3-4), Miinster i. W., 1941. p. 242-244; GWRIEUX, p. 76-79,328-329); opinio citata atque refutata ab AEG. ROM., Quod/. IV, q. 17 (ed. K. PWTNIK, Hervaeus Natalis OP and the Controversies over the Real Presence and 1646. p.244-245). 64-67 Cf. GoOEFR. DE FRONT, Quod/. V, q. 6 (ed. M. DE WULF et J. Transubstantiation I Circa quintum arguitur quod Verbum non potuit assumere aliam Zucc. 29: 5 naturam quam intellectualem. Sic enim arguit AUGUSTINUS XIIIo libro D e Bad. 526,0 I Ad primum I in oppositum. quod «anima magis nata est esse in suo Trinitate, cap.o IXo, exponendo illud «Verbllm caro.faC/llln es/». Si illud est. X 2" corpore quam in alio» etc .. dico quod verum est secundum actum animandi quod minus credibile est esse, et quod magis. Sed minus credibile est quod G 234'b et secundum quod est anima I : sic enim in nullo alio nata est esse. Secundum Deus possit fieri filius hominis natura. quam quod filius hominis possit fieri autem quod est incorporea substantia simpliciter, et secundum quemcumque 5 filius Dei gratia. Sed illud iam est factum in Christo. Ergo credibile est aliud alium actum qui non sequitur animationem, non video quomodo magis nata 10 posse fieri in aliis hominibus. Sic enim ait cap.o IXo : < non intellectualis natura non est nata elevari secundum potentiam ad actum O 170'b ultra modum I naturae suae. quare neque essentia vel substantia sive natura I Quia naturae assumendae possibilitas ad assumptionem occulta est. Bad. 52 cuius est illa potentia. Sed in assumptione tali elevatur natura assumpta vel et nulla ex parte. Dei omnino existit dubitatio an possit sibi assumere essent ia ad actum ultra modum naturae suae. quia ad esse subsistentiae 35 55 quamcumque naturam assumptibilem. ideo tota difficultas huius quaestionis vertitur circa possibilitatem naturae assumendae. Et sunt circa hoc duae divinae personae. Ergo etc. positiones sollemnes. Dicit enim positio communior et sollemnior, cui quandoque aliquantulum CDGHlOSXYa CDGHlOSXYa 15 factus] tertiam C(sed dei. eI factus i.m. ai. man.)DHS(sed dei. eI tantum i.m.)X 37 esset'] est G10Y (c! 1.38, 41) 38 manet natura] inv. G10Y 43 fuit unitum Verbo 15 quantum] quanto a 15 hominis'] hos sed in hominis eorr. i.m. ai. man. C ser. sed inanimatum] inanimatum fuit unitum Verbo inv. G10Y 45 quia] qui a DH 46 ed si in omnis exp. I 16 fieri Dei] inv. H 19 efficeris] efficiens D 21 exhorreremus] addo Y etsi IO 46 sic] si addo C(sed inv. eorr.)DHSX sit OY 48 Deum] eum exhorreremur S 21 quia] quod I 22 nati] om. H 22 securum] securis D C(sed?- sup. lin. ai. man.)DHSX 55 quamcumque] quandoque C(sed in quamcumque eorr. 24-25 minori circa maius, a magis circa minus] maiore ad minus, et a minore ad maius a sup. lin. ai. man.)DHSX 24 a'] ad CDGHlOSXY 26 e contra] e contrario I 27 autem] om. X 27 quare] quia CDHSX 28 cum] tum S 28 Deo] om. X 29 nobi1itari et elevari] inv. S 58 Cf. THOMAS DEAQ., Comm. in Seni., III, dist. 2, q. I, arto I, quia I (ed. F. M. Moos, p. 52-53 et 30 ergo] gratia I 31 ad actum] om. S 31 suae] om. CDHSXa(e! infra, 1.33) 55-56 ; ed. Parmae, VII, p. 23a et 24)(at vide ID., Summa Theol., Illa, q. 4, arto I (ed. Leon., XI, 32 noni] om. a 34 in] non S 35 subsistentiae] substantiae GIOYa (c! infra, p. 7\-72)); PETRUS DETARANTAslA (INNOCENTIUS Comm. in Seni., III, dist. 2, q. I, arto I (ed. V), 1.48-51) 1649, III. p. lIa-b); BoNAV., omm. in Seni .• III. dist. 2. arto I. q. I (ed. Quar., III, p. 37-38); C RJCARDUS E MEDlAVILLA, D Comm. in SenI., III, dist. 2. arto I, q. 4 (ed. 1591. III, p. 18b-20b); 17-24 AUGUsT.,lnIoannis Evangelium, tract. 2, C. 15 (CC lat. 36, p. 19,2-3,7-9,13-18; PL 35, GoDEFR.DEFONT., uodl.II, q. 6 (ed. M. DE WULFet A. PELZER, 93-95); AEG.ROM Comm. in Q p. .. 1395). 20 Ioann., 1,13 22 Ioann., 1,14. 24-25 Cr. ARIST., hys., V, C. 2 (Iunt., IV, P SenI., III, dist. 2, p. I, q. I. arto 4 (ed. 1623, p. 69-71). 60 Cf. ALEX.HAL.,Summa, p.III, q. r. 22IC-D; 226b 1-9); THOMAS EAQ.,ln Phys. Comm., V,lectio 4 (ed. Leon., II, p. 24Ib); ID., D 7, m. 2, arto I (ed. Quar., IV. n. 58, p. 85a); THOMAS EAQ.,Summa eonlra Genl .• IV, C. 53. n. 3 D Summa Theol., lIa lIae. q. 184, arto 4, arg. 2 (ed. Leon., X, p. 455a). (ed. Leon .• XV, p. l7la). 28 QUODLIBET XlII QUAESTIO 5 29 adsentire consuevi. quod quaelibet natura subsistens in creaturis possit quando potentia ad utrumque est eiusdem rationis. Quod non contingit in assu mi. et hoc principaliter propter tacta in ultima ratione. 60 proposito. ut dictum est. Et ideo non tenet ulterior processus. Bad. 526vG I Tenentes autem istam positionem respondent ad primum argumentum. I Similiter quod arguitur secundo. quod «elevata natura necesse est elevari Bad. 526vH «si quod maius est potest fieri. et quod minus. et e contra si quod minus est 85 potentiam». dicunt quod verum est quando potentia elevabilis est in natura D 331" [ 309vb non potest fieri. nec quod maius I est» et-I c .. dicendo quod verum est assumptibili quae potest sequi naturam. Et ideo non posset Deus assumere quando ambo. scilicet maius et minus. consequuntur potentiam eiusdem hominem in natura quin, assumendo ipsum. in potentia faceret ipsum rationis. Quod enim potest calefacere vel calefieri magis. potest calefacere vel 65 impeccabilem. et sic. si naturam hominis peccatoris assumeret. statim omne calefieri minus. Sed hoc non contingit in proposito de potentia passiva peccatum abolere t. Et sic non sequuntur inconvenientia assumpta in duobus X 2vb assumptibilis, quia natura subsistens iri creaturis. ex eo I quod est natura 90 argumentis ultimis. Secus autem est quando in natura non est potentia H 214" subsistibilis simpliciter. est assumptibilis ad unitatem subsistentiae divini I elevabilis. immo tunc essentia potest sola elevari. suppositi qua fit filius Dei per naturam. Non autem unde natura est I Sed hic supponitur unum a quo dependet tota dubitatio: scilicet an Bad. 526vl Y 182" simpliciter subsistibilis. est assumptibilis I ad operationes unitatis qua fit filius 70 natura sit elevabilis in qua non est potentia elevabilis. Illae enim absurditates Dei per adoptionem. sed solummodo unde est intelIectualis. Et sic adductae in tertio argu mento. quod «Deus esset lapis vel brutum» vel nequaquam est eadem ratio potentiae haec et illa. sive potentia eiusdem 95 irrationalis et huiusmodi. non arguunt ad negandum assumptibilitatem rationis. Tamen. quia non sunt eiusdem subiecti. nec sunt ad eundem actum: lapidis vel bruti nisi rudes qui ex devotione quam habent ad dignitatem unde nec est idem modus unius rationis naturae divinae et humanae in Christi et Deitatis. illud negant. quasi indignum esset ei uniri I tali naturae et O 170" unitate suppositi et in unitate operationis. licet una necessario concomitetur 75 eam sibi assumere. Propter simile enim aliqui rudes posuerunt. cum mus G 235" aliam. sed hoc accidit ratione materiae et naturae assumptibilis. I quia scilicet acciperet hostiam consecratam ad comedendum illam. vel si proiceretur in Zucc. 296,b est possibilitas ad utramque in eodem. Et ideo. ut dicunt. et bene. quod I argumentatio Augustini non tenet ratione formae sed ratione materiae C 163" tantum, quia scilicet in homine est I potentia duplex praedicta: unde quod CDGHIOSXYa arguitur consimili modo. si potest fieri quod est maius. et quod est minus. et e 80 contra si non quod est minus. nec quod est maius. dicunt quod verum est 82 ad utrumque est] est ad utrumque inv. CS(sed corr.) 85 dicunt] dico S 90 est] in addo GQ'sed exp.)Y 92 hic] sic sed corr. sup. lin. ai. man. O 94 tertio argu mento] inv. S 95 negandum] notandum S 96 vel] aut GIOY 96 nisi] apud addo a 98 eam] aeque GIY 98 posuerunt] quod addo CDGHlOSXYa CDGHlOSXYa 83 Cr. supra, p. 28,66. 84-85 Cf. supra, p. 26,29-30. 85-91 Cr. RICARDUS MEDlA- DE VIUA,Comm. in Seni., lII, dist. 2, arto [, q. 4 (ed. 1591, lII, p. 20a); AEG.ROM.,Comm. in Sem., 61 istam] illam DX 61 positionem] rationem G 65-66 magis ... calefieri) om. sed vel lII, dist. 2, p. I, q. I, arto 4 (ed. 1623, lII, p. 71aC-bA). 89-90 Cf. supra, p. 27,38- exp. et maius sup. lin., eI calefieri in calefacere corr. I 66 contingit] convenit I 42. 94 Cr. supra, p.27,37. 97-1 Cr. GUlTMUNDUS, veritale corporis eI sanguinis De 67 creaturis] daturis C(vel datutis, sed in creaturis corr. ai. man.)DHO(id.)Y 69 qua] quam Christi, II (PL 149, 1148C-1149C): PETRUS BAELARDUS, A Epitome theologiae christianae, C. 29 S 69 fit] sit CDHSXa (c! 1.70) 70 fitl sit a 71 adoptionem] operationem Y (PL 178, 1743D-1744A): PETRUS loMBARDUS, Seni., IV, dist. 13, C. I (ed. Grottaferrata 1981. 73 tamen] tam I 74 naturae] nec S 75 concomitetur] concomimitetur H p. 314, n. 8.: ed. Quar. 1916, p. 818, n. 130: PL 192, 868): cr. etiam BoNAV., omm. in Sent .• C 77 est] om. X 77 possibilitas] pluritas C(sed possibilitas i.m. ai. man.)DHI(;d.)O(id.;SXY IV, dist. 13, arto2, q. II (ed. Quar., IV, p. 308) ; hanc opinionem citant et redarguunt HuGODES. 77 ad utramque in eodem] in eodem ad utramque inv. S 77 etl] om. a 77 quod] VICTORE, sacram., II, pars 8, C. 12 (PL 176, 470A-B): ALEX.HAI..,Summa, IV, q. II, m. 2, De om. a 78 argumentatio] arguo GY argumentum a 78 Augustini) Augustinus arto 2, § 1 (ed. Venetiis 1575, p. 210vb); ALBERTUS MAGNUS, Comm. in Seni., IV, dist. 13, arto 38 IOY 79 est] iter. C om. GY 80 consimili) consimiliter C 80 modo] quod (ed. A. BoRGNET, p. 397) : THOMAS EAQ., Comm. in Sent., IV, dist. 9, q. I, arto 2, quia3 (ed. 29, D addo GIOY F. M. Moos, p. 367, 370-371 ; ed. Parmae, VlII, p. 605a, 606a); ID., Summa Tlteol., lIIa, q. 80, arto4, ad 3m (ed. Leon., XII, p. 231) : ID., Expositio in omnes Epistolas B. Pauli Apostoli,! Cor .• c. 62-63 Cf. supra, p. 26,25-26. 63-77 cr. RICARDUS DEMEDIA VILLA, Comm. in Sem., lII, dist. II, I. 7 (ed. Parmae, XlII, p. 249b) : PETRUS ETARANTASIA D (INNOCENTI Comm. in Sent., IV, USV), 2, arto I, q. 4 (ed. 1591, III, p. 20bl; AEG.ROM.,Camm. in SenI., III, dist. 2, p. I, q. I, arto 4 (ed. dist. 13, q. un., arto6 (ed. 1649,IV, p. 142b); RICARDUS DEMEDIA VILLA, Comm. in SenI .. IV, dist. 1623, lII, p. 71aA-Cl. 9, arto I, q. 3 (ed. 1591, p. 1IOa). 30 QUODLIBET XIII QUAESTIO 5 31 locum immundum. quod statim desineret ibi esse corpus Christi. quasi 00 operationem illi ministrat. dicente GREGORIO. libro XVlo M oraliu m. super S 206,b indignum esset ei esse sub hostia sic tractata. Quod tamen non est I verum. illud Iob XXIIIi «Ipse solI/S eSI» : «.NI/mql/id 11011 SI/III GI/geli eI homilles eI Bad. 526,K I De isto ergo est tota dubitatio. an aliqua natura sit elevabilis dicto modo. caelI/m ei lerra ? Sed aliI/d est esse. scilicet absolute. et aliI/d prillcipaliler in qua modo correspondenti non sit elevabilis potentia. Quod mihi non es.~e. SI/III ellim haec, sed prillcipaliler 11011 SI/III. ql/ia iII semetipsis millime videtur posse rationabiliter poni. 30 sl/hsisll/lIl, ei lIisi gl/hemalllis malll/ lelleal11l/r, esse lIeql/aql/am pOSSI/III. Ad cuius intellectum est advertendum quod Deus dupliciter habet esse in 5 CI/llcta IlQmql/e in illo sI/hsisI1II11 a ql/o creala SI/ni. CI/ncla ql/ippe ex nihilo creaturis: uno modo naturaliter et modo congruenti naturae. alio modo .facla SI/ni, eorumql/e essenlia rursl/m ad nihilI/m lenderel. nisi eam al/ctor voluntarie et modo supergredienti limites naturae. Primo modo habet esse omnil/m regiminis IIWlllI retinere/». Ecce primum dictorum. et sequitur de per illapsum in omni natura et creatura. Secundo modo habet esse secundo et primo simul: «Per se nec sl/hsislere valenlnec moveri: inlanll/m [ 310" solummodo in natura assumpta per circumincessionem. Et licet per I 35 sl/hsisllll1l, in ql/anll/m 1/1 esse dehealll, accepel'/1I11 : in lanll/m movenll/r, in illapsum Deus sit intimus omni creaturae et intimior quam ipsa sibi aut forma [O ql/anlllm OCCl/llo inslincll/ dispo-ll1lll1ll1r. Arescit lerra. COllcl/li/l/r Illa re, Y 182'b materiae. per circumincessionem tamen fit intimissimus naturae assumptae. ignescil aer, ohlenehrescil caelI/m, et ardescl/nl homines, movenll/r angelicae et intimior quam insit alicui naturae per solum illapsum. Per intimationem virlllles : nl/mql/id haec .~I/is inslinclionihl/s ei non magis divinis impl/lsirmihl/s enim circumincessionis natura assumpta in tantum unitur ineffabiliter et agi/anll/r ?» incomprehensibiliter naturae assumentis. quod necesse est naturam assump- 40 I Per circumincessionem vero Deus intimatur soli naturae quam Bad. 527 Zucc.296" tam amittere proprium esse I subsistentiae. si quod ante assumptionem in ea 15 voluntarie I assumit. sed modo supernaturali. et hoc similiter ad duo. scilicet D 331'b fuit. vel eo carere. si numquam ipsum habuit. et subintrare esse subsistentiae ad sublimandam naturam ad actum primum. qui est esse subsisten-I tiae C 163'b H 2l4'b naturae ad quam assumitur. ut sit idem I suppositum subsistens in duplici divini suppositi. et potentiam ad actum secundum. qui est operari actum natura. Utraque enim illarum naturarum in unione ipsarum retinet suum beati ficu m intelligendi et volendi. Sine dicta enim circumincessione non proprium esse essentiae et existentiae. 45 posset natura in esse divinae subsistentiae sublimari neque divinam Bad. 526,L I Per illapsum autem Deus intimatur omni creaturae naturaliter et modo 20 operationem participare. videndo scilicet et aman do I divinam essentiam X 3" congruenti naturae ad duo. scilicet ad actum naturae primum. qui est esse modo congruenti creaturae. Sed per circumincessionem Deus naturam stabiliendum ut persistat. et ad actum naturae secundum. qui est operari producendum ut existat. Sine illo enim iIlapsu non potest creatura in esse persistere neque propriam operationem elicere. quia per i1Iapsum Deus Bad. 527,L creaturam in esse conservat. et cooperando omnem suam actionem sive I 25 CDGHIOSXYa 26 ministrat! ministrant I 28 etl] om. O 29 in] exp. X 30 nisUnon C(sed in nisi CDGHIOSXYa corr. 01. man)DHX si non S 30 possunt! possent D 32 eorumque] eorum quod C(sed in eorumque corr.)DHSX 33 regiminis manu] •. gans viam D e 34-35 in tantum 00 locum] lacum DHSX I esset] i.m. post ei ai. man. C I tamen) cum O 2 isto] subsistunt! subsistunt in tantum inv. D 35 subsistunt! subsistant G10Y 35-36 ut ... primo H illo DXa 2 est! om. Y 3 sit] fit I IO sibi aut! silat(?) D IO forma] quantum] om. S 35 debeant! debentur D 36 concutitur) om. eI lac. S formae H II tamen) vel cum Y cum sed exp. eI tamen sup. lin. corr. 37 obtenebrescit] obtenebrascit a 37 et ardescunt! inardescunt GOY neque ardescunt I II intimissimus) intimus S omni add. G10Y 12 insit] iussit S 12 iIlapsum] I 38 haec] ex I 40 solU sibi Y 41 similiter] facit a 42 sublimandam] elapsum G1(sed e- exp. eI iI- sup. lin. corr.XJY 15 si] scilicet a 16 fuit] fuerit sublimandum S liberandam D 43 qui] cui GY 44 beatificum] beneficum C(sed O 16 carere] tacere GOY 16 si] sed S 16 et] om. GY 17 subsistens] subsisten- in beatificum corr. 01. man.)IOY beneficium DG 45 subiimari] sublimati GY tiae CDHSXa 19 proprium) propositum (?)D 20 iIlapsum) lapsum C(sed iI- sup. lin. 01. 46 operationem] vel operationi C 46 videndo] om. sed addo i.m. 01. man. O 46 et] man.JDHSX 23 iIlapsu]lapsu sed iI-sup.lin. 01.man. C elapsu sed e- exp. eI iI- sup.lin. corr. om. C 46 amando] animando DSX(sed exp. eI amando add.) 47 per] sup. lin. O I 27 Iob, XXIII. 13. 27-33 GREGOR., Moralia. XVI. C. 37. n. 45 (CC lat. 143A. p. 825.6-7. 8- 2-34,2 Cf. J. M. ROVIRA BELLOSO. vision de Dias seglin Enrique de Gal1le (Coleclanea San La 11.15-17; PL 75. 1143B-Cl. 34-39 ID., ibid. (CC lat. 143A. p. 825,18-826,28; PL 75, Paciano Serie Teologica, vm. Barcelona, 1960. p. 72-74,119,160-161. 1143C-D). 32 QUODLIBET XIII QUAESTIO 5 33 assumptam ad divinum esse sublevat subsistentiae et ad operationem 70 operationes. et cum desinunt posse operari suas proprias operationes. tunc divinam promovet, dicente DAMASCENOlibro IlIo cap.o XVIo : «Caro Domini simul desinunt esse. Ut enim dicit DAMAsrENus ibidem cap.o XVIIo: de(flcata dicitllr esse et Deo coindividualis, non seclIndllm tral1Smlltationem 50 «IntellecllIs insipiens et privatlls cognitione non IItiqlle erit lII71qllam : .~i enim natllrae, sed seclIndllm dispmitionem IInionis, seclIndllm qllam indil'i.~ihiliter inoperahilis et immohilis est, inexistihilis omnino est», per hoc aperte insinuans Deo Verho l/llita est caro per eam qllae invicem Iwlllrarum circlIIl1incessio- quod, si non posset elevari per intellectum, non esset assumptibilis ipsa nem». Et infra: «Dei alitem caro divinis actionihlls dicata est propter 75 substantia intellectus nec ipse homo. quia nec esset homo. secundum quod S 206" sincerissimam ad Verhllm IInionem». Et sumit ibi I carnem pro tota humana praemittit ibidem: «QlIoniam alitem rationale et intellectllale animal homo, natura. 55 qllaliter ergo IlOmo faCiliS est, si carnem inanimatam vel animam 'an(J//II', id Zucc. 296vb I Ex his arguo sic. Sicut se habet Deus in omni creatura per iIIapsum est sine in tellect II , assllmpsisset ? Non hoc enim homo». O 170vb naturalem ad duas actiones praedictas modo congruenti naturae, sic se I Ergo similiter nulla creaturae natura est susceptibilis aut potest esse I310'b habet ad crea-I turam assumptam per circumincessionem ad duas actiones 80 susceptibilis circumincessionis Dei ad suscipiendum in se supra limites praedictas supergredientes limites naturae. ut iam patet ex dictis Damasceni. naturae primam Dei operationem praedictam, quin etiam sit susceptibilis in Nec potest negari simile quoad aliquid. quia sicut iIIapsus. quantum in se est. 60 se operationis secundae. Secundae autem non est susceptibilis nisi per semper natus est operari in eo cui Deus iIIabitur dicta duo. sic circumincessio potentias intellectus et voluntatis. Ergo, ut concludit secunda ratio praedicta. nata est quantum es{ ex se. semper operari alia duo. ubi nata est elevari essentia dicto modo, et potentia, et ubi non, non. Ut G 235'b Sed nulla I natura creaturae est susceptibilis nec potest esse susceptibilis 85 idcirco. etiam cum hoc quod gratia materiae bene tenet argumentatio illapsus Dei ad suscipiendum in se modo congruenti naturae primam Dei Augustini tacta in prima ratione, etiam non fallit in aliqua materia: quin H 215" operationem praedictam. quin etiam susceptibilis sit in se I operationis 65 sequitur, si natura ista, puta hominis. est elevabilis secundum essentiam. quin secundae, quia nulla creatura potest esse per substantiam, cui non potest sit necessario simul elevabilis secundum potentiam. et si non secundum convenire aliqua operatio per potentiam. quia secundum PHII.OSOPHUMin fine potentiam, nec secundum essentiam, Quemadmodum sequitur. si anima IVi M etaphysicae omnia opere determinantur et sunt propter suas 90 Sortis est immortalis. et cuiuslibet hominis anima est immortalis. et si non operationes: et tamdiu sunt quamdiu possunt agere suas proprias cuiuslibet, nec Sortis. quia eadem ratio immortalitatis vel mortalitatis est in omnibus. Et ideo talis argumentatio ratione materiae talis bene tenet ac si teneret secun-I dum formam arguendi, quae re vera tenet virtute formae. Zucc. 29' habendo scilicet aspectum ad communem rationem qua convenit aliquid CDGHIOSXYa CDGHIOSXYa 48 sublevat subsistentiae] inv. I 48 sublevat ... ad'] subsistentiae et sublevat inv. et ad om. GY 50 Deo] ideo GI 51 dispositionem] dispensionem G1Y dispensationem O 52 est] om. CDHSXa 53 caro] coro S 54 sincerissimam] citissimam sed in 70 et ... suas proprias operationes'] om. (ham.) Y 72 insipiens] incipiens C(sed in insipiens sincerissimam corr. at. man. C certissimam S intimissimam a 56 sic] i.m. O corr.)DHSX 73 inexistibilis] inexistialis Y inexistimabilis G ser. sed inexistimabilis 60 aliquid] quid X 60 illapsus] elapsus sed e- exp. et iI- sup. lin. I 61 natus] i.m. O 73 est'] et addo CDHSX 74 pcir)propter GOY 75 intellectus] intel- intus C(sed in natus corr. sup. lin. at. man.)DHSX 62 se] parte S 63 natura creaturae] lectualis a 75 esset] om. C(sed addo i.m. 01. man.)DHSX 77 est) Deus addo creatura naturae GI(naturae iter. sed exp.'/JY 63 nec] neque GIOY 64 iIlapsus] illa 'GIOYa 77 anoun) subi. GOY 80 supra] contra O 81-82 in ... susceptibilis] om. plus DS 65 susceptibilis siti inv. G10Y 66 cuij qui O 68 Metaphysicae] (ham.) S 82 secundae'] secundum D 83 concludit] convenit G 84 elevarij om. Metaphysicorum GIOY 68 opere] opera GY 69 operationes] proprias et cum C(sed addo i.m. 01.man.)DHSX 84 non'] om, C(sed addosup.lin. 01. man.)DHSX 84 ut] desinunt posse iter, sed exp. et va- -cat superser. H in non corr. 01. man. D 86 tacta] et actio C(sed in tacta corr. 01. man.)DHSX 91 nec) om. X 91 Sortis] soris DX 93 arguendij argumentandi I 49-53 IOANNES DAMASC., Dejide orlh .• c. 61 (III. (7). n. I (ed. E. BUYTAERT.248.2-13; PG 94, p. 1070A). 53-54 Ibid, (ed. E. BUYTAERT.249,21-22; PG 94, 1070B). p. 68-71 cr. ARIST., 72-73 IOANNES DAMASC., Dejide orth .• c. 62 (III. 18). n. 2 (ed. E. BUYTAERT,251.22-24; PG 94. p. Metaph .• IX, C. 8 (in AVERROIS. Comm., ed. B. BiiRKE, . 59,21-65,11; TransI. anon .. ed. G. p 107JC). 76-78 Ibid. (ed. E. BUYTAERT, 251.14-17; PG 94, 107IC). p. 83-84 Cr.supra. VUILLEMIN-DIEM. p. 178.16-180,14; Iunt.. VIII. r. 242K-243A; 1050a 21-1051a 3). p. 26.29-36. 34 QUODLIBET XIII QUAESTIO 5 35 materiae. puta immortalitas animae; illa enim eadem est in omni anima. 95 substantiam et secundum potentiam simul. ut in solo Christo. vel secundum Quae quia nobis incognita est ex parte assumptibilis. idcirco nobis difficilis est potentiam solum. ut in omnibus beatis ipsa imago Dei quasi reimprimitur intellectus veritatis in dicta quaestione. sine prototypo. quasi denarius figurae a qua sibi imago sua impressa est. Hinc Bad. 527,N I Propterea haec alia positio a praedicta. licet minus sollemnis. quae. cum 20 dicit DAMASCENUS cap.o praedicto : «Quod secundum in imaginem est revocare magis applicabilis est animo. licet non videatur ita vera propter consuetudi- f' volens Deus. Verbum .factum est homo. Imago Dei est homo secundum nem. tamen forte verior est. quod scilicet nulla natura susceptibilis est a Deo 00 intellectum. I Quid autem quod secundum imagillem. lIisi it1lellectus ? Quod 0171" dicto modo per circumincessionem nisi natura intellectualis. magis mihi I melius igitur derelinquens. quod deterius est assum{Jsi/». Quasi diceret: placet. nequaquam hoc possibile est fieri. nisi ratione ordinis quem habet ad 25 intellectum. Et loquitur contra illos qui posuerunt corpus humanum < AD ARGUMENTA> assumptum in Christo absque anima rationali. et comprehendit sub intellectu etiam substantiam animae. cuius vim et potentiam I in assumptione D 331" Tenendo igitur hanc opinionem ad praesens. dico ad primum in oppositum ostendens. subdit: «Intellectus enim est in medio Dei et camis : huius autem de corpore Christi in triduo. quod per naturam intellectualem intelligo et 5 ut I inhabitator, Dei autem ut imago. IlItellectus igitur illtellectui miscetur. et X 3'b ipsam naturam incorpoream animae rationalis vel angeli. et in homine 30 mediatur illtellectus Dei {Juritati et camis grossitudilli». Intelligo autem per I 310" naturam I corporis in quantum ordinatur ad animam ut perfectibile ad mixtionem dictam unionem per circumincessionem intellectus divini cum I Zucc. 2' Bad. 527,N perfectionem. et in quo anima suam operatio-I nem intellectualem efficacius humano. qui secundum tres potentias. quae sunt memoria. intelligentia et Y 182" C 164" I operatur. amota ab I ipso omni dispositione accidentali impediente eam voluntas. existentes in unitate essentiae animae. unitur per circumincessio- S 206'b cum est separata; ut totum compositum ex corpore et anima cum sua vi IO I nem quandam trinitati personarum in unitate divinae naturae. ut sic per se et intellectiva sit ipsum susceptibile : et corpus mediante substantia animae et in 35 proxima causa sive ratio propter quam aliquid sit susceptibile a Deo. sit ratio ordine ad illam. et substantia animae ut ipsa est potentia intellectiva : ita quod imaginis Dei. quae non est nisi in substantia intellectuali. et propterea ipsa nullo modo sit susceptibile id in quo non est potentia intellectiva. et hoc sub sola substantia intellectualis sit susceptibilis. Et secundum hoc in gloriosa potentia intellectiva comprehendendo totum in quo principalis consistit ratio assumptione per circumincessionem. qua natura divina subintrat naturam imaginis existens in substantia animae. ut nihil sit susceptibile nisi ratione 15 assumptam. imago quae est in creatura intellectuali assumpta. unitur intime H 215'b imaginis I Dei. quae est in illo ut per circumincessionem. vel secundum 40 ipsi prototypo quod est in natura divina. ad modum quo si cerae in qua est impressa figura sigilli. ipsum sigillum reapplicetur secundum eundem modum quo ipsam impressit subintrando omnes angulos eius. Quali modo CDGHIOSXYa CDGHIOSXYa 96 quae] om. CXsedaddo i.m. ai. man.JDHSX 96 quia] in addo X 98 positio] om. D 98 licet] sitadd. sup.lin. I 98 quae] -iasup. lin. I 98 cum] tamen 17 simul ut] vel non S 18 jpsa] om. X 20 dicit] om. Da 21 volens] nolens G10Ya 00 est'] om. CDHSX I nisi] ubi GY 5 naturam] naturalem GJ(?)Y 21-22 imago ... intellectum] CL ~. BUYTAERT. p.252. appar. erit.. I. 26 Y 9 operatur] operata Y 9 accidentali] accidentale I 9-10 eam cum] quam cum 22 quid] quod G 22 quodl] om. a 24 hoc] hic HS 24 quem] quod G10XY DHSO quantum CG(sed In quasi cum eorr. ai. man. i.m.) quasi cum I in quantum 26 absque] ab G10Y 27 etiam] et D 28 autem] aut Sa 29 ut'] om. G10Y a IO ut] separata iter. sed exp. Y 11 sit] sic GOY sit vel sic DHS 11-12 et' ... 29 autem] aut Sa 31 unionem] unionum C 32 quae] qui S substantia animae] om. (ham.) Y 12-13 ita ... est potentia intel1ectiva] om. (ham.) 34 personarum] om. D 34 sic] sit DGH(?,QSXY 36 imaginiS] imaginationis sed S 13 sit] est D 13-14 et ... potentia intellectiva] om. (hom.)CX 13 hoc] -ation- exp. I 36 et] ut GJOY 38 divina] natura addo e/ iter. X 40 est'] om. D hac IOY 14 totum] illud addo a 14 in] idem GJOY 14 principalis consistit] inv. C 41 reapplicetur] replicetur G 42 ipsam] ipsa CDSa 42 quali] quasi I 4-5 CL supra. p.27.43-47 4·36.46. CL R. MACKEN. eben lolius secul1dum iudiciulII sui il1lelleclus. ei sequilur ordil1alio bOllilalis il1 45 esse». scilicet ex rationis iudicio sicut principio proximo. Bad. 528'P I Dico quod re vera nulla substantia separata agit aliquam actionem circa I Ex quibus. si bene advertantur. innuit nobis quinque intelligenda per Bad. 5i S 207'· exteriora sibi absque intellectu et voluntate. Unde dicit AVICENNA de Deo in 25 ordinem. Primum est quod sua essent ia est principium ordinis bonitatis in producendo creaturas libro IXo M etaphysicae suae: < se ipsulII. I Ollll1is possibile elegantius res provenire ex eo. Quintum est ordo bonitatis rerum aulem seiel1lia quae scil quod provelli/ ex ea, placui1 ei quod prOVel1il ex ea. fluens in esse secundum formam et iudicium intellectus. Innuit ergo quod sua 1 311" Igilllr prilllo placuil UI ex sua esselllia .fIlIal Ollll1e quod esl». Ecce quod I 55 essentia primo agit in intellectum. movendo ipsum ad actum intelligendi. D 331'· necessario secundo praecedit voluntas. Sed I ante ista duo praecedit natura Secundo vero sequitur actus intelligendi omnia quae sequuntur illam. Tertio X 3" quae movet intellectum et est tertium. sed primum I in ordine. a qua 35 autem complacet intellectus voluntati; et quarto quod formetur intellectus secundum philosophos procedunt res aliae. secundum viam naturae. Unde modo meliori producendi res; et quinto quod secundum formam intellectus ab essentia mediante intellectu et voluntatis complacentia praecedente fluunt ACDGHIOSXY 18 est] i.m. ai. man. A sup. lin. I 19 agens] om. CDHSX 20-40.63 praeterea ... CDGHIOSXY sententiam] om. A 20 praesentando] putando sed exp. eI praesentando i.m. I punc- tando(?) GO(sed eorr.) 21 etstl si CDHSX 24 nulla] iter. sed exp. I 26 creaturas] 37 est esse'] inv. 1 37-38 necesse' ... quod] om. GICXsed addo i.m. aI. man.)Y Uer. sed dei. I 28 enim] per addo GI(sed exp. ?X>Y 29 et! om. O 29 intelligit'] 39 mediante] medietate D 40 primo] prima S 40 veritatis] unitatis CDGHI (sed corr. ser. sed dei. O 29 se ipsam'] om. X 29 se ipsam' sequtl sequi se ipsam' inv. sup. Iin.X>fid.lSXY 41 primae] summae CDGHI(sed vel primae addo sup.lin.X>fsed dei. eI GIOY 29 omne] omne exp. eI -portet (?)sup. lin. eorr. I 30 praecedit! procedit GY(sed eorr. ai. man.lSXY 41 nistl om. S 42 essentiam] etadd. sup.lin. I 44 ordinatio] eras. eI in praecedit corr. ai. man.) 31 concomitantibus] concomitatibus sed dei. eI ordinatis X 44-45 bonitatis in esse] in esse bonitatis inv. Y 49 non agit! i.m. ai. man. communicantibus i.m. ai. man. O 31 per! om. CDGHSXY i.m. I sup. lin. ai. O 50 et! in C 50 est'] om. Y 51 tertium] tantum GI(sed in tertium corr. ai. man. O 31 quam] vel qua C ser. sed in qua eras. Y 32 scientia] corr. S. V AN R.lET man.X>fid.i.m.JY(ld. sup.lin.) 53 rerum] earum CDHSX 55 intellectum] intellectu i C ex arabico in essentia (Cr. ed. S. VAN R.lET. p. 478. appar. erit. lat..1. 66) 32 ei] ea sed -aexp. 57 quod] et D 57 quod formetur] conformetur sed exp. con- eI quod addo i.m. ai. eI -i sup. lin. I 32 placuit ... ea] om. S 33 primo] vel potentiae D 35 praecedit! man. O 58 producendtl producendo C praeterit CDGHIO(sed in praecedit eorr. i.m.lSXY(id.) 36 res aliae] inv. O 36 naturae] om. S 37-38 ID.•op. cit.• IX. C. 1 (ed. S. VAN lUET. p. 439.00-2 ; ed. 1508. r. ] 01vb). 40-45 ID.•op. eil .• IX. C. 4 (ed. S. VAN RIET. p. 478.69-78; ed. 1508. r. 104vb). 47-48 Cf. supra. I. 41- 19 cr. infra. p. 41.85-42.6. 26-29 AVICENNA.Melaph.• IX. C. 4 (ed. S. VAN R.lET. p. 477.57- 42. 48 Cf. supra. I. 40-41. 48-50 Cr. supra. I. 26-28. 50-51 Cr. supra. 61; ed. 1508. r. 104va). 30-33 {bid. (ed. S. V AN lUET. p. 478.64-69 ; ed. 1508. r. ] 04va). 1.29. 51-52 Cr. supra. 1.33. 52-53 Cr. supra. 1.42-44. 53-54 cr. supra. 1.44-45. 40 QUODLIBET XIII QUAESTIO 6 41 Zucc. 298" res in esse. Ut sic per in-I tellectum immediatius quam per suam essentiam et 60 85 Nos autem contrarium tenentes universaliter et in Deo et in angelis et in Bad. 5: voluntatem producantur res in esse, sed naturaliter et necessario propter hominibus, dicendo quod intellectus non determinat agenda in Deo ullo movens primum quod est natura. modo, ut alibi declaravimus, nec in angelo aut hominibus. ut I necessario ad H 216' Bad. 528,R I Iuxta hanc sententiam aliqui volentes sequi viam philosophorum, determinationem intellectus sequatur actio. sed de-I terminatio actionis fit Zucc.; C 164" quantum I audent salva fide. dicunt consimiliter de motu et actione angeli et tam in Deo quam in angelis quam in hominibus a sola voluntate, dicimus hominis quod, licet angelus nulla necessitate naturae movetur in suis 65 90 quod principium proximum producendi res a Deo in esse. et agendi actionibus circa exteriora, nec similiter homo, sicut nec Deus (in quo quaecumque agit circa illa quae sunt extra se. et similiter in angelis et contrariantur philosophis sequentes fidem. quae ponit quod Deus circa hominibus quoad actiones eorum. principium proximum est voluntas inferiora naturae suae necessitate non agit). agit tamen secundum formam secundum liberum arbitrium. Sed hoc est proprium soli Deo, quod sola intellectus sui habitam de rebus circa quas habet exercere actus et motus voluntate sua producit res extra se et agit quaecumque agit circa illa. angeli suos. De qua forma intellectus dicit AVICENNA Vlo M etaphysicae : «Causa 70 95 autem et homines ne-J quaquam : non enim ex eo quod volunt aliquid, statim S 207" Y 183" .fil/alis il/ SIlO esse il/ aI/ima prior est ceteris causis, quia I aI/ima adiI/vel/it factum est, sed post voluntatem requiritur in eis alia vis motiva de proximo eam prius, et postea imagil/atur apud se actionem et inquisitionem reeipientis post intellectum et voluntatem, productiva operis extra se. et qualitatem .formae». Tali autem forma habita. postquam in ea complacet IDico igitur descendendo ad quaestionem quod, sicut in nobis primum Bad. 5: 0171" voluntati tamquam cuidam annexo I et non principaliter operanti. sequitur principium motus et actionis est intellectus repraesentans appetibile. operatio, ut secundum hoc intellectus sit principium proxjmum movens et 75 00 secundl'm vero est voluntas operando determinans, motu interiori suae agens in angelo, determinans agenda. et post determinationem exsequens. volitionis imperans viribus motivis, tertium vero sunt vires motivae motum G 235,b intercedente beneplacito voluntatis. I Et sicut hoc ponunt in angelo. ita exsequentes ut principium proximum et immediatum movens I et agens. sic Bad.5: A 252" nituntur hoc ponere I in homine. et in angelis. Et sic tamquam per principium primum movet sicut nos per Bad. 528's I Sed si ita esset. nequaquam ex libero arbitrio procederet actio angeli aut intellectum, tamquam autem per principium medium per voluntatem. hominis, sed solummodo ex forma intellectus, cuius operatio sicut formae 80 naturalis ad unum determinata est; quemadmodum. si calor haberet intellectum sui absque libero arbitrio, immediatum principium esset agens ACDGHIOSXY ca-Ilefactionem et ex necessitate naturae, sicut modo eam agit calor. secundum quod procedit probatio maioris ad primam rationem. 85 etl] om. D 86 ullo] illo sed in ullo corr. ai. man. A nullo S 87 nec] neque A 87 necessario] actio S 88 intellectus] voluntatis ACOGHIOSXY 89 in'] om. A 89 angelis] angelos O 89 dicimus] dicemus sed -e- exp. eI -i- sup.lin. I 91 agit! aget A(..;edin agitcorr. ai. manXXid. sup. Iin.)DGHOSXY ageret I 93 secundum] circa ACOGHIOSXY I 93 Deo] om. G 93-94 sola voluntate sua] sua voluntate sola inv. X 94 voluntate sua] inv. OS 94 sola voluntate sua producit res extra se] producit res extra se sua voluntate 61 sed] et S 64 salva] salus sed corr. sup. lin. ai. man. O 64 consimiliter] similiter sola inv. H 96 proximo] illa addo i.m. I 97 et] per addo D 97 productiva] C 64-65 consimiliter ... hominis] om. A 65 nulla] in illa C(sed in nulla corr. ai. productam A(sed in productiva corr. ai. man.X:;OGHOSXY productivam I 99 est] et man.)GHJ(;d.)O(id.~X in nulla D 66-67 in ... Deus] om. S 68 necessitate] necessita- addo D 00 determinans] determinandosed in determinanscorr. at. man. A 3 tamquam] ternO 68 agit'] voluntas (?)sup. lin. addo I 70 intellectus] om. A 70 dicitAvicenna] principium addo sed exp. I 3 primum] sup. lin. D om. S 72 postea] -asup.lin. 0/. man. A 73 autem] om. CDHSX 73 postquam] post sed quam addo i.m. 0/. man. O 74 operanti] operante ACOGHIOSXY 75 hoc] i.m. ai. 87 Cf. HENR.DE GANO.,Quaesl. ordo (Summa), arto 35, q. 7 (ed. 1510, I, r. 242rN; ed. 1646, man. A 75 sit! om. A 78 nituntur] innituntur GI(sed in- exp.)OY 80 operatio] opus p. 616b, n. I Il; arto 36. q. 4 (ed. 1520. I, f. 235rT-vV; ed. 1646, p. 599a-600a, n. 9-1 Il; cf. A 83 naturae] tunc (?) GOY etiam ibid., arto 45, q. 4 (ed. 1520, II, f. 19vM ; ed. 1646, p. 722b, n. 6) ; arto 47, q. 5 (ed. 1520, II. r. 27vY-28vZ; ed. 1646. p. 746-747, n. 7-9,13); arto 54, q. 3 (ed. 1520, II, r. 82vB-83rB; ed. 63-78 Cf. AEG.ROM op. eil.• q. 8 (ed. G. BRUNI, . 54.18-25); ID.• Quod/.III. q. 15 (ed. 1646, .. p 1646. p. 888b-889a. n. 46-47); arto 68. q. 5 (ed. 1520, II. r. 230vT; ed. 1646, p. 1266a-b, n. I Il. p. 177-179); cr. etiam HENR.DEGANO.,Quodt. XII, q. 26 (ed. 1518, r. 50IvT-502vZ; ed. 1613, ubi etiam citatur AVICENNA. Melaph., IX. C. 4 (cr. supra. p. 38,26-33) ; cr. etiam J. PAULUS, Henri II, f.263va-264rb). 70-73 AVICENNA. Melaph., VI, c. 5 (ed. S. VANR.JET, . 338,8-11 ; ed. p de Gand. E.<.,aisur /es lendances de sa melaphysique, Paris, 1938, p. 98, n.2. 93-97 Cr. 1508. r. 94va). 84 Cr. supra, p. 37,14-15. GoOEFR.DEFONT.,.Quod/. V, q. 6 (ed. M. D WUl.F et J. HOFFMANS. 23). p. 42 QUODLIBET XIII QUAESTIO 7 43 X 3'b tamquam vero per principium proximum I sua vi motiva. Et sic proximius 5 Contra, quia si ita esset. cum primum instans temporis angeli sit simul cum movet per voluntatem quam per intellectum. instante nostro, tunc plura instantia temporis.angeli essent simul inter se. < AD ARGUMENTA> < SOLUTIO> Bad. 528'x I Ad primum in oppositum, quod «formae intellectus assimilatur actio'», 15 I Hic primo oportet videre quale I sit tempus angeli in se, et qualiter Bad. 521 dico quod verum est ut repraesentanti circa quid agendum est, et dictanti C 164,b differat a tempore nostro. Quae alias declaravimus, quod videlicet tempus modum actionis, ut procedit secunda ratio. Sed non sequitur ex hoc quod de IO angeli discretum est, sicut et suae actiones sive motiones quarum est proximo movet ad actionem, nisi ageret de necessitate naturae primi mensura, discretae sunt sibi succedentes absque medio continuante. I moventis, sicut ageret si intelligendo calefaceret. Nunc autem, quando Sed est advertendum I quod multum refert de actionibus angeli intrinsecus I 311" ponimus quod homo et angelus non agunt necessitate aliqua naturae circa illa 20 manentibus, cuiusmodi sunt eius intellectiones et volitiones, et de eius quae sunt citra finem ultimum, sed solummodo libertate arbitrii. illud non motionibus circa exteriora corpora, et similiter de mensuris illarum. I Y 183'b oportet, immo voluntas libero arbitrio determinans agenda. immediatius agit. 15 I Primae enim actiones operationes propriae sunt et actiones perfecti H 216,b Bad. 52: secundum quod perfectum est. simplices, totae simul existentes per moram QUAESTIO 7 comparatione nostri temporis seu per comparationem ad tempus nostrum 25 permanentes, et I quaelibet illarum est producta in esse per coexistentiam in Zucc. 2' UTRUM DUOBUS NUNC EXISTENTIBUS IN TEMPORE ANGELI unico instanti nostri temporis. RESPONDEAT UNICUM EXISTENS IN TEMPORE NOSTRO Secundae vero actiones mutationes sunt, quibus voluntate sua movet se ipsum quando transfertur de situ in situm; quae sunt actus imperfecti 0332" I Circa secundum arguitur quod duobus i/1.~tantibus in tempore angeli secundum quod imperfectum est. Omitto autem actiones quas agit I circa Zucc. 299" respondet unum in tempore nostro, quia duobus punctis in terminis duarum 5 30 exteriora, ut circa corporalia. Et tam actiones de primo genere quam de linearum respondet unus in linea ambobus superposita. secundo pro mensura habent tempus discretum. Item. Si non possit eis respondere l111icum. aut hoc est ratione minoris Sed modus actionum de primo genere pro mensura habet tempus simplicitatis in uno quam in pluribus. aut quia in pluribus est mora. Non compositum ex instantibus indivisibilibus quae sunt tota simul cum discretis, ratione primi, quia plura instantia aeque simplicia sunt ut unum: simplum et permanentibus in mora, sicut moram habent et permanent iam ipsae enim additum simplo nihil auget. Non ratione secundi. quia bene aliqua IO 35 actiones mensuratae et discretionem. Non est enim in angelo intellectio aut succedunt sibi sine mora, ut tempus et instans. volitio sine mora. sed immediatam sine mora media habent ad invicem ACOGHlOSXY ACOGHlOSXY 12 contra ... instans] i.m. 01. man. C 12 quia] quod I om. S 12 temporis] sit addo 5 proximius] proximus D(sed -i- addXJHJ(ld.)O(id.)XY(;d.) proximis S 6 volunta- S 12 cum] de sed exp. eI cum sup. lin. S 15-35 hic ... discretionem] om. tem] tamquam vero per principium proximum iter. sed va- -catsuperscr. S 6 per'] sup./in. A 16 declaravimus] in Quodlibet addo sup. /in. I 20 intellectiones et volitiones] inv. O 9 dictanti] dictandi GlOY 14 citra] circa COHSXO 2-3 Utrum ... nostro] O 25 coexistentiam] existentiam D essentiam GlOY 27 sunt] sibi (?) (C! supra, p. 37,9-10) 4 circa secundum] om. A 6 ambobus] ambabus A(sed -a- in - I 28 actus] om. OY 29 quod] sup. /in. I 29 imperfectum] perfectum sed in- addo o-corr.)GIO 7-11 item ... instans] om. A 7 possint! possetCOHSY 9 simplum] sup. /in. ai. man. O 29 omitto] quinto O 30 et! est sed dei. eI et sup. /in. sirnplicium I IO enim] non sed dei. eI enim I.m. 01.man. C unum addosup. /in. I I 31 tempus discretum] inv. sed corr. O 32 tempus] om. O 33 cum] vel tum IO simplo] simplici GlOY H tamen I 35 enim] om. A 35 aut] ut O 8 Cr. supra, p. 37.12. IO Cr. supra, p. 38.20-22. 4-6 AF.G.ROM .• Quaestiones de molU 15-18 cr. HENR.DEGANO Quod/. XI. q. 11 (ed. 1518. f. 465rl-467vC ; ed. 1613. II. r. 211 va- .. ange/orum. q. 7 (ed. G. BRUNI. . 51.41-43). p 7-11 Ibid. (ed. G. BRUNI. . 52.45-53,7). p 214rb); ID.• Quod/. XII, q. 8 (ed. 1518. r. 488vN-489rT; ed. 1613. II. f.244rb-vb). 44 QUODLIBET XIII QUAESTIO 7 45 successionem. Cum enim una intellectio angeli praecesserit per aliquantulum instantibus nostri temporis singulis. Nec habent continuationem inter se. quia morae nostri temporis. in ultimo instanti illius producitur tota simul alia inter quaelibet duo instantia < vel> dictas mutationes necesse est I moram X 4" cogitatio eius, quae similiter durat per moram aliquantulam nostri temporis; ponere angeli in signo I ad quod terminatur praecedens mutatio. in quo H 216" et sic de ceteris. Sed mora ista tam in actionibus quam in mensuris earum 40 65 angelus non mutatur, sed quasi quiescit per aliquam moram et partem nostri potest esse maior vel minor secundum quod angelus plus vel minus voluerit temporis. Et mensuratur illa quies per accidens per instans vel I per instantia [ 311 ,b A 252,b se tenere in unica I cognitione. Et est istud tempus discreta quantitas sicut intellectionis vel intellectionum quam vel quas interim angelus in se operatur. oratio. Partes enim orationis quae consistunt principaliter in prolatione Una enim mutatio angeli terminata in unum situm non potest habere aliam vocalium. cum quibus mixtim sonant consonantes. totae simul sunt. sed non mutationem continuam ab illo situ in alium: quaelibet enim mutationum subito transeunt. sed totae simul manent per aliquantulam moram nostri 45 70 talium sequitur propriam cognitionem in angelo. quarum I cognitionum 0172" temporis. ut patet cum dicitur: «a. e. i, o. u». vel «pa. pe. pi, po. pu». vel quaelibet est morosa, ut I dictum est. C 165" Zucc. 299" coniungendo haec in dictione et dicendo «papa. pape. papi. papo. papu». Et I I His pro libatis ad illud quod quaeritur, utrum duobus nunc existentibus in Bad. 528,1 est instans. quod est pars discreta talis temporis angeli indivisibilis. simul cum tempore angeli respondeat unicum nunc sive instans existens in tempore aliquanta parte nostri temporis et cum omnibus instantibus quae sunt in illo. nostro. dico quod non, loquendo de instantibus temporis angeli quod habet Et sic contingit contrarium eius quod quaesitum est in quaestione. scilicet 50 75 esse secundum rem et veritatem extra animam. nisi secundum ima-I ginantes Bad. 529,1 quod uni instanti temporis angeli respondet tempus nostrum et plura intellectiones angeli. I secundum quarum formas mutatur de situ in situm. S 208" instantia illius. cum quibus simul coexistit illud instans temporis angeli in esse subitas. et quod secundum unam transit per unam partem spatii, mora permanens. in qua tempus nostrum et instantia eius transeunt. secundum aliam per aliam. Quod impossibile est ponere ex parte transituum. Bad. 528,A I Modus autem actionum quae sunt de secundo genere. pro mensura Sicut enim in naturalibus secundum PHII.OSOPHUMVIIo P hysicoru m G 236" habent tempus compositum ex instantibus indivisibilibus I quae tota simul 55 80 «subitae mutationes I non possunt fieri nisi in terminis motuum». sic istae sunt et discreta, sed transeuntia et sine mora. sicut transeunt absque mora et mutationes angeli non possunt fieri nisi in terminis morarum intellectionum permanentia ipsae mutationes mensuratae. In transitu enim angeli de situ in angeli. Si tamen angelus habet situm in loco absque operatione in illo. quod situm nullam moram intelligo. et est tempus mensurans istas mutationes ponit quidam articulus cuius contrarium interdictum est. ita quod aequaliter angeli subitas. quantitas discreta. sicut numerus unitatum quae simplices natus sit I situari in quolibet signo medio sicut et in extremis. sicut corpus Y 183" sunt. Sed partes eius quae sunt sicut unitates simplices. nullam habent 60 permanentiam. sed solummodo sunt in transitu. et coexistunt singulae CDGHIOSXY ACDGHIOSXY 63 vel] om. CDGHIOSXY (C! infra, p. 48,48-50) 64 quo] om. X 67 intellectionum] intellectionis D 69-70 mutationum talium] inv. GIOY 71 est'] om. D 72 illud] 37 enim] quia O'sed dei. et enim sup. lin. 01. man.JDHSX 37 angelU om. GIOY 37 per] id D 75 imaginantes] magnitudines sed dei. et corr. i.m. 01. man. D 76 intellectiones] OY 38 producitur] proditur O'sed in producitur corr.JDHSX 38 tota simul] inv. opinioi.m. 01. man. I 80 sic] sieutO'sed -utexp.)DHS(sed -uteras.)X 80 istae] illae Y 41 voluerit] voluit C 44 sunt] i.m. S 44-45 non subito] in subiecto sed in non Y 82 su sed O 84 situaru situata O'sed eras. et in situari corr. 01. subito corr. 01. man. A 46 PU pa I 47 dictione] dilectione I 47 papa] om. man.)DHSX 84 in'] sup. lin. Y DJOY 47 et']estsed-s-exp.I 49 a1iquanta]a1iquanteG a1iquantulaD 49 illo] illis sed in illa corr. 01. man. A 52 illius] ips ... sup. lin. I 52 eoexistit] existit 71 cr. supra, p.43,35-44,39. 74-78 cr. ID., ibid. (ed. G. BRuNI.p. 52,21-53,7 et 53,34- A 53 qua] in sup. lin. I 53 nostrum] nostri I 54-47,20 modus ... veritatem] om. 45). 80 cr. ARlsT., Phys., VIII, C. 7 (in THOMAS AQ., In Phys. Comm. (ed. Leon., II, OE A 54 sunt] om. CDHSX 55 habent] habet C 55-56 simul sunt] inv. p. 420b); Iunt., IV, f. 400G-K : 260a 32-261 b 26). 82-83 cr. STEPHANUS TEMPIER, Errores X 56 transeunt] et addo Y 57 mutationes] imitationes Y 59 angeli] om. 219 condemnati, 1277, n. 55 [n. 204] (ed. R. HISSETTE (secundum P. MANDONNET n. 55, p. 104 ; :), O 59 quantitas] om. G Chori. Univ. Paris., I, n. 204, p. 554); er. etiam THOMAS EAQ., Quodl.l, q. 3, arto 2 (ed. Parmae, O IX. p. 462a): Io .. Summa Theol., I', q. 53, arto 2 (ed. Leon., V, p. 32-33): ANON.,Correctorium 32-53 cr. AEG.ROM.,ibid. (ed. G. BRUNI, . 52,21-53,7) : er. etiam HENR.OEGANO Quodl. XIl. p .. Corruptor;; "QUarell, n. 16, 102 (ed. P. GI.ORIEUX, . 72-77, 395): ANON Correctorium p .. q. 8 (ed. 1518, f. 488vN-O; ed. 161j. II, f.244rb-va). Corruptor;; "Sciendumll, n. 16 (ed. P. GWRIEUX, . 79-82). p 46 QUODLIBET XIII QUAESTIO 7 47 Zucc. 299'b natum est situari sub quolibet signo sibi aequali in spatiis, sive in extre-I mis 85 reali in quo descendit. Et sic, si angelus ponatur in unico instanti temporis sit sive in medio, oportet quod angelus transeundo de situ ad situm, puta ab nostri pertransire aliquod spatium, sicut I hic ponatur transire diversa signa I 312" orientis puncto in punctum occidentis, transeat per omnes partes spatii sive divisibilia sive indivisibilia in alio et alio instanti temporis sui. illa non intermedias et per omnia puncta existentia in illis, quod tamen totum fit in 15 sunt instantia temporis sui secundum veritatem. sed solummodo per eodem instanti temporis angeli et similiter nostri. quia in illis est solum in imaginationem tantum. Unde qui ponit quod talia duo instantia temporis transitu et sic in potentia. Quemadmodum enim corpus motum in spatio in 90 angeli simul sunt in eodem instanti temporis nostri, verum dicit. sed si quolibet instanti temporis sui motus est semper sibi aequale in spatio, et sunt intelligit quod sunt secundum rem et veritatem instantia temporis angeli, ipse huiusmodi aequalia infinita, super quae corpus est in transitu et in potentia, et id quod est phantasticum et secundum imaginem tantum. ponit esse aliquid ideo possibile est illa a corpore pertransiri in tempore finito; sic angelus 20 secundum veritatem. transiens de termino in terminum semper est super aequale sibi. scilicet in puncto, aut, ut quidam dicunt. in indivisibili minimo. quae licet sint iI!{lnita, 95 < AD ARGUMENTA> quia tamen solum sunt in potentia, et super illa est in transitu et in potentia. ideo omnia illa possibile est eum transire in eodem instanti temporis sui et Ad primum. quod «duobus punctis respondet unus» I etc., dico quod Bad. 529 nostri, et non est prius super unum dictorum signorum quam super aliud. S 208'b hoc ideo contingit. quia omnes sunt manentes in terminis linearum suarum et nisi natura et consideratione nostri intellectus. Et hoc quemadmodum si indivisibiles sunt; unde non plus occupat situs unus illorum quam plures. grave, puta lapis pedalis, descenderet in vacuo iuxta murum vel per aerem 00 25 Non sic autem est in instantibus qui sunt secundum veritatem transeuntes. non plus resistentem quam vacuum, et sit spatium muri vel aeris trium licet sic possit I esse in illis qui solum tran-I seunt et sunt secundum O 172'b pedum, puta a. b. c, lapis ille in unico instanti transiret totum spatium. nec Zucc. 30 imaginationem, quae prius et posterius natura in transitu dicti spatii distinguit esset prius duratione aut tempore in a signo quam in b. nec in b quam in c, secundum considerationem quasi fuissent secundum actum. nec prius transiret spatium a quam spatium b. nec spatium b quam spatium c. Ad secundum. quod videtur arguere iam dictorum contrarium. dico Dico tempore; natura tamen prius esset iuxta a signum et transiret eius 5 30 secundum I dicta quod non potest duobus instantibus secundum veritatem C l65rb spatium, quam b signum et quam transiret eius spatium. et similiter deb ad c. existentibus in tempore angeli secundum primum aut secundum alium Et similiter in quolibet dictorum spatiorum pedalium prius natura intrat modum praedictos respondere unicum nostri temporis. quia in primo modo H 2l6'b ipsum prima medietas I lapidis quam ultima. et similiter quarta pars temporis angeli instantia habent moram, et ideo, ut dictum est, unum instans praecedens quam aliae. Ut sic secundum rationem intelligendi sive illius temporis angeli respondet parti temporis nostri et omnibus instantibus imaginationem transit sllccessive per partes illius spatii. et est totum illud IO 35 quae sunt I in illa. in secundo autem modo temporis angeli instantia moram X 4rb tempus imaginatum cum omnibus instantibus suis simul in eodem instanti CDGHIOSXY ACDGHIOSXY 85 sub] super IOY 85 in'] sup. lin. I 86 sit sive] inv. H 86 ad] in S 88 fit] sit D 88-89 in eodem] iter. S 90 quemadmodum] in addo D 91 semper] super 14-15 illa ... suU om. S iter. O 18 sunt] om. G10Y 18 angelU simul sint in eodem G1Y 93 possibile est] inv. Y 93 a] sup. lin. X 94 super] semper C(sed deI. eI instanti temporis nostri iter. i.m. aI. man. Y 18 ipse] i.m. ai. man. O 19 imaginem] super i.m.:S om. G 95 in] om. H i.m. I 95 indivisibilU divisibili imaginationem O ser. sed. -ariasup.lin. I 22 primum] dicendumadd. A 26 solum] CSX 95 minimo] numero GIOY 96 illa] ista I 97 sui et] om. C 98 super] non addo sup. lin. I 26 et] ser. sed exp. Y 26 sunt] om. Y 27 imaginationem] aliquod addo I 99 nisU una D 99 hoc] hii D 2 c] puta iter. C(sed imaginem C(sed in imaginationem corr. sup. Iin.)GJ(;dX>Y 29-140.4 ad ... secundum] om. del.)DHSX 2 nec] ne D 4 nec spatium' b'] om. O 5 eius] eum C(sed vel eius sup. A 30 secundum'] iam addo CX 33 instantia] om. D 34 nostri] om. D 34 et] in lin. ai. man.)DGHIOS(sed in eius corr.)XY(sed in eius corr.) 6 similiter] sar' D 6 b'] et addo D 35 quae] qui G10 35 illa] illo I 35 modo] in CDHS 35 instantia] i.m. addo D IO imaginationem] imaginem G1(sed -natio- sup. Iin.;oy II imaginatum] est S iter. C(sed exp.)DHX 22 cr. supra. p.42.5-6. 29 cr. supra. p.42.7-11. 33-35 Cr. supra. p.44.51- 90-47.20 cr. AEG. ROM .• ibid. (ed. G. BRuN'. p. 51.21-52.20 et 53.22-54.3). 53. 35-37 Cr. supra. p. 44.60-45.71. 48 QUODLIBET XIII non habent, sed transeunt mora quietis angeli in medio, ut dictum est, et ideo QUAESTIO 8 singulis singula respondent instantia temporis nostri. UTRUM INTEl.l.ECTUS AGENS PERTINEAT AD IMAGINEM IN HOMINE Bad. 529,0 I Quod autem assumitur quod instantia temporis angeli succedunt sibi sine mora, dico quod hoc est impossibile in instantibus qui habent esse secundum Sequuntur quaesita de hominibus, ubi quaerebantur quaedam perti- Zucc. 301 veritatem, sed solummodo verum est in instantibus acceptis secundum 40 nentia ad animam principaliter, et quaedam pertinentia principaliter ad imaginationem tantum. 5 compositum ex anima et corpore. Bad. 529rE I Et quod arguitur quod «aliqua sibi succedunt sine mora, ut tempus et I Primo quaerebatur unum pertinens ad intellectum: utrum intellectus I312,b G 236'b instans», I dico quod succedere sine mora potest intel1igivel sine mora media agens pertineat ad imaginem in homine; et tria pertinentia ad voluntatem. inter succedentia, vel potest intelligi sine mora in altero vel in utroque Quorum primum pertinebat ad obiectum voluntatis: utrum primum et per Zucc. 300'b extre-I morum. Primo modo succedunt sibi intellectiones angeli, ut dictum est 45 se obiectum voluntatis sit bonum sub ratione boni simpliciter an sub ratione supra, et sic verum est quod aliqua sibi succedunt sine mora, scilicet media. IO convenient is ; alia vero duo ad voluntatis actum. Sic sibi succedunt instans et tempus, et nox et dies, et universaliter omnes Quorum primum erat utrum actus I volitionis moralis speciem moris s 208" partes continue successivorum, similiter motus et quies. Sed duo subito I sortiatur ab obiecto an a voluntate. transeuntia non possunt sibi succedere sine mora media, ut duo instantia vel Secundum erat utrum ad eliciendum actum volitionis sufficiat sola obiecti duae mutationes in eodem, quia non est mutatio nisi terminus vel principium 50 ostensio, vel cum hoc requiratur aliqua inf1uentia vel affectio. D 332" morae vel medium morarum, ut mutatio inter duas I intellectiones angeli 15 Quaerebatur demum unicum communiter pertinens ad essentiam animae quae sunt in mora permanente, vel mutatio inter duos motus quorum est et ad potentiam: utrum beatitudo perficit principaliter et primo potentiam mora per successionem, vel instans inter duo tempora quorum quodlibet est animae an essentiam. mora motus, vel potest huiusmodi indivisibile esse principium et terminus Circa primum arguitur quod intellectus agens non pertinet ad imaginem, morae, ut instans temporis et mutatio motus. Et sic secundo modo 55 quia nec est memoria, nec est intelligentia, nec voluntas, eo quod sua actio indivisibile transiens numquam est sine mora. 20 circa phantasmata praecedit operationes illarum: et non sunt aliae partes H 217" Bad. 529,F I Ad argumentum in oppositum, quod «plura instantia temporis angeli imaginis. Ergo etc. non possunt esse simul cum uno temporis nostri, quia essent simul inter se», Contra. Agens et possibilis sunt duae partes intellectus. Quare, cum agens dico quod verum est de instantibus veris. De instantibus autem imaginatis sit nobilior possibili et in imagine I consistat naturae intellectualis no-I bilitas, O 172" acceptis pro veris verum est quod secundum veritatem sunt simul cum 60 ergo potius pertinet ad imaginem quam possibilis. Zucc. 30( Bad. 529vF eodem temporis nostri. ut dictum est, non tamen sunt simul I inter se, quia ordinem habent secundum imaginationem. CDGHIOSXY 2 Utrum ... homine] (Cf infra, p. 49,6-7) 4 et ... principaliter'] om. DY 6 primo] CDGHIOSXY tertio GIOSY 8 obiectum] obiecta X 8-9 utrum ... obiectum voluntatis] om. (hom.) G 9 obiectum] intellectum Y 15 communiter] consequenter CDGHIOSXY 36 non habent! om. D 36 transeunt! sine addo i.m. ai. man. Y 37 singula respondent! 18 imaginem] imaginationemC(sed in imaginem exp')fXin id. eras.)HS 20 operationes] inv. G!OY 38 sibi] sup. /in. S 39 habent] sunt S 41 imaginationem] imaginem operatione C 21 imaginis] imaginationis C(sed -atio- exp.)fXid.)HSX(;d.) 22 et! sup. GI(sed in imaginatione corr. sup. /in.JOY maginationem D 44 inter] om. X 47 sic] lin. C 22 possibilis] passibilis CDHS(sed -0- in -a- corr.)X 22 sunt! om. O enim addo mOY 47 sibi succedunt! inv. mOY 47 et'] om. G 47 nox] nos sed -s 23 possibili] quam possibilis S 23 in] sup. lin. D 24 imaginem] imaginationem sed exp. eI -x sup./in. I 47 nox et' dies] verum D 52 est! in addo mOY 53 est! om. exp. eI in imaginem corr. S X 54 motus] mortuus D 54 vel] universali D 56 transiens] transisens H 58 se] esse C(sed deloeI se i.m. ai. man.)DHSX 62 imaginationem] tantum addo i.m. I 6-7 Cr. GoDEFR. DE FONT., Quod/. V. q. 8 (ed. M. DE WULF etJ. HOFFMANS.p. 29-32); M. GRAB- MANN, Mitte/a/ler/iche Delllung und Umbildung der arislote/ischen Lehre vom NOYL nO/H- 42-43 Cr. supra, p. 42,10-11. 45 Cr. supra, p. 43.32-44,40. 57-58 Cr.supra, p. 43.12- T/KaL (Sitzungsberichle der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-histo- 13. 61 Cr. supra, p. 47,16-17. rische Abteilung, Jahrgang 1936, Heft 4), Miinchen, 1936, p. 26-30. QUAESTIO8 51 50 QUODLIBETXIII 45 I Secundum vero opus eius est ex ordine suo ad phantasmata, quia Zucc. 3 < SOLUTIO> 25 resplendet super phantasmata sicut lumen diaphani super colores, et per hoc separat phantasmata a conditionibus particularibus materiae, et de potentia Hic oportet videre a principio quid appelletur intellectus agens, et universali et intelligibili facit universale et intelligibile secundum actum, et quomodo se habeat ad memoriam et intelligentiam. Hoc enim viso patebit ipsum mo-I vere intellectum possibilem. Et per hoc quod universale factum H 217" intentum. 50 secundum actum I imbutum est lumine agentis, facit quod movet intellectum X 4" Bad.529,G I Est igitur sciendum quod secundum PHlLOSOPHUM IlIO D e A n im a in possibilem, sicut colores movent visum ut abstracti sunt secundum actum et «est intellectus agens qui.fadt intelligere omne, et est habitus quidam ut lux». 30 imbuti lumine, et commixti sunt ipsi; ita quod agens ista duo agat circa C 165" Habitus autem est non qui est accidens, I ita quod non sit pars animae, sed phantasmata: et in quantum facit quod sunt formae secundum actum habitus dicitur quia habet similitudinem habitus, et hoc in duobus, quae sunt intelligibiles, se habet ut ars producens formas in actu, et in quantum facit opera eius. 55 quod movent intellectum secundum actum, se habet ad phantasmata sicut Quorum unum est illuminare intellectum possibilem sicut lumen materiale lumen quo imbuti sunt colores, qui licet essent abstracti, non I moverent I 312" diaphanum, vel potius sicut lux corpus luminosum. Actio enim eius in ordine 35 visum nisi essent lumine imbuti et ei commixti. ut per hoc in virtute eius ad possibilem potius est lucere quam illuminare: est enim lux quaedam moveant. Et sic facit I intelligere causando actum intellectionis in possibili. Y 184" spiritu alis in possibili pertinens ad potentiam intellectualem essentialiter, sicut Et in summa facit duo circa phantasmata, et duo circa possibilem et ipse possibilis, et quemadmodum lux est natura visus. Et secundum hoc, ut 60 intellectum. Circa phantasmata enim quasi resplendendo super illa et dicit AVERROES, illfellecflls « possibilis perficitur per agellfem», et hoc sicut ilIuminando ea, non egrediendo a possibili sed convertendo se ad illa, quia in visus luce sua connaturaJi, sine qua non ageret ad formandum in se actum 40 eadem I substantia animae sunt phantasia, in qua sunt phantasmata, et S 208'b visionis nec ad illum recipiendum. Et secundum hoc XIlo De Trinitate, intellectus agens. Primo facit illa esse actu intelligibilia, secundo dat eis vim capo ultimo, dicit AUGUSTINUSuod illfellecflls q noster intelligit intelligibilia in movendi secundum actum intellectum possibilem, in quantum I scilicet sunt D 332" quadam luce interiore generis sui spirituali, sicut oculus videt colores in 65 quasi imbuta et commixta lumini agentis. quadam luce generis sui corporali. Circa possibilem autem non quasi resplendendo et illuminando eum, sed quasi lucendo in eo. Primo, ut est lux indeterminata, disponit ipsum ut sit receptivum actus qui est intellectio, sine qua media non reciperet illum, sicut CDGHIOSXY nec visus actum visionis, nisi in eo luceret media lux connaturalis. Secundo 70 autem, ut est lux determinata ab intelligibili, disponit ipsum ut sit actus 26 appelletur]appellatursed -a- in -e- eorr. S 27 habeat]habet GIOY 27 et] sup. lin. D 27 enim] solo addo sed exp. G 27 viso] visio sed -i- exp. I 30 est intellectus agens]agensintellectusest inv. GIOY 31 sit]fitCH 32 quia]qui S 35 diaphanum] diaphonum COHX (Cf. A. BLAISE, Lexicon Latinitatis Medii Aevi, p. 303a) 36 est] ini lin. CDGHIOSXY D 36 est lucere]inv. Y 39 sicut]dicit D 41-42 XII· De Trinitatecap· ultimo dicit Augustinus]dicitAugustinusXII· De Trinitatecap· ultimoinv. GIOSY 42 dicit]autem addo 45-46 quia ... phantasmata] om. (ham.) Y 46 diaphani] diaphoni CDHX (ei supra, D 43 sui]suisI 44 sui]spiritualiaddo sed dei. G 44 corporali!carnali GIO(sed eorr. p.50,35) 47 phantasmata] fanta D 49 et] om. GIY 49 quod] om. i.m. 01. man.N I 50 intellectum]iter. Y 51 possibilem]et per hoc quod universa1efactum secundum actum imbutum iter. sed va- -eat superser. S 51 ut] aut Y 52 imbuti] imbutum 26-55,70 cr. HENR. DEGAND., Quaest. ordo(Summa), arto58, q. 2, ad 3m (ed. 1520,II, f. 129vD- Y 53 et]om. D 53 sunt]sint vel sicutCH om. X sicutGIOY 53-55 sunt... 130vI; ed. 1646,p. 1006a-I008b,n. 38-45). 30 ARIST., an., III, C. 5 (in Al.BERTI De MAGNI, quod] om. S 53 formae] ser. sed -ae exp. et -a sup. lin. 01. man. I 54 intelligibiIes] De an. /lI Comm., ed. CI. STROICK, 203,87-88; in AVERROIS, an. /lI Comm., ed. St. p. De intel1igibilis I 55 quod] et X 55 habet] habent C(sed -n- exp.)OHSX 57 nisi! iter. CRAWFORD, p. 437,3-5; in ANON.,Auet. Arist., ed. J. HAMESSE, 6,149; Iunt., Suppl.lI, f. 161A; sed exp. G 57 lumine]luminiGOY ser. sed -e in -i eorr. I 58 causandoactum] inv. 430a 14-15). 39 AVERROES,an. III Comm. 5 (ed. St. CRAWFORD, De p. 411,703-704; Iunt., Y 58 intel1ectionis] intel1ectiones -e- exp. et -i-sup. lin. D sed 59 duo'] aliosed duo i.m. Suppl. II, r. 152C); er. etiam ibid. (ed. St. CRAWFORD, p. 410,688-411,693; in ANON., Auet. 01. man. C 59-60 et' ... phanta~mata] m. S o 62 in]et S 63 intelligibiIia] intelligentia Arist., ed. J. HAMESSE, 6,231; Iunt., Suppl.II, f. 152A). 42-44 AUGUST.,De Trin., XII, C. 15, sed eorr. sup. lin. 01. man. I 68 qui]quaeS 69 luceret]luceritsed in -et eorr. sup. lin. 01. man. C 70 est lux determinataJlux determinataest inv. Y n. 24 (CC lat. 50, p. 378.15-16; PL 42, 101Il. 52 QUODLIBET XIII QUAESTIO 8 53 actionis quae est intellectio, sine qua determinante vim elicitivam, ipse cum dicit: «Facit colores in potentia esse in actlt» : et ecce secundum cum intellectus possibilis illam non eliceret, sicut vis visiva in oculo non eliceret subdit: «ita ut possit I movere oculum». Sequitur: < PHILOSOPHUSI° E thicoru m : ({~i poneretur I bOI/um separatum, 1/01/ haberet Y] 84" rationem finis». Bonum autem I simpliciter non est nisi bonum separatum. X 5" Secundum hoc ergo concedenda est secunda ratio. IO Item. In M agnis M oralibus dicitur quod «bOI/um dicitur aequaliter Bad. 530,K I Ad primum in oppositum, quod «intellectus agens non pertinet ad ellli». Sed bonum ut de quolibet ente dicitur, quod est bonum simpliciter. non imaginem, quia nec est memoria. nec est intelligentia, nec voluntas». dico est obiectum voluntatis, quia aliquod est nocivum ut venenum. Ergo etc, quod falsum est, quia memoria et intelligentia, ut distinguuntur sicut 75 Item. In mO De A n im a dicitur: «Illud est pril/ci-Ipium praetici Zucc. 3 intellectus contra voluntatem ut potentiae diversae, sunt una potentia il/te/leellts, quod est .{tl/is operis». Finis autem operis non est nisi bonum continens diversas vires, quae primo distinguuntur secundum agens et 15 conveniens. Ergo etc. Et hoc dicit EUSTRATIUS super illud; «Oml/ia bOI/Ulli possibile, et possibile secundum memoriam et intelligentiam. in quibus appelltl/t». ambabus. ut sunt partes imaginis, continetur agens ut perfectio possibilis et Contra est, quia tunc obiectum voluntatis esset minus nobile quam sit habitus in illo. secundum dictum modum. 80 obiectum intellectus, quia ratio boni convenientis est magis particularis quam Et quod additur, quod «sua actio est circa phantasmata et praecedit ratio entis, quae est obiectum intellectus. actionem illarum». dico quod verum est, et quod secundum hunc respectu m 20 Item. Tunc sequeretur I quod Deus diligeretur in ordine ad aliquid aliud. H 218" non proprie pertinet ad imaginem: pertinet tamen secundum dictum quia conveniens semper est ad aliud. Illud falsum est, quia omnia modum. Habet tamen alias operationes secundum quas proprie ad imaginem re-I feruntur ad obiectum primum. I313'b pertinet, ut supra dictum est. 85 < SOLUTIO> QUAESTIO 9 I Dico secundum PHII.OSOPHUM VIIo M etaphysicae : simpliciter dicitur Bad.53 UTRUM PRIMUM ET PER SE OBIECTUM VOI.UNTATISSIT BONUM SUB RATIONE BONI 25 aliquid uno modo. quod dicitur secundum communitatem. et sic ens SIMPI.IClTER AN SUB RATIONECONVENIENTIS Zuce. 302" I Circa secundum arguitur quod bonum sub ratione convenientis sit per se CDGHIOSXY et primum obiectum voluntatis, et non sub ratione boni simpliciter, quia in 5 quantum conveniens solummodo habet rationem finis, qui est obiectum 8 Philosophus] iter. D 8 IO]om. D IO magnis] om. O(sed addo i.m. ai. man.)Y voluntatis, et non secundum quod est bonum simpliciter, quia dicit IO moralibus] mobilibus sed corr. i.m. at. man. O II est] om. X 14 quod] om. G 8-9 ARIST.,E/h. Nic" I, e. 4 (TransI. Grossetesle, ed. R. A. GAUTHIER, 148.]7-19; p. 381,12- p. CDGHIOSXY 14 ; Iun!., III, r. 6A ; 1096b 32-34). IO-II ID., E/h. Eud .• I. e. 8 (Iun!., III. r. 197A ; 1217b 26); er. etiam ID., E/h. Nic., I, C. 4 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 146,25 ; p. 74 est'] om. CDHSX (C! supra, p.49.19) possibile'] exp. 01. man. I 75 quia] quod Y 81 praecedit] procedit S 76 ut] et S 82 quod'] om. mOY 78 et 83- .'I p. 379,32; Iun!., III. r. 5G; 1096a 23-24); ID., Magna Moratia. I, c. 1 (Iun!., III, r. 163D; 1183a 9-12 ; secundum F. DIRLMEIER ARISTOTELES. in Eudemische E/hik. Ubersetzl und kommentiert 85 tamen ad imaginem pertinet! om. (ham.) OY 85 supra] similiter mOY 2- I , fAristo/eles. Werke in deu/scher Oberse/zung. Bd. 7), BerIin. 1969 (2e Ed.), p. 199). 13- 3 Utrum convenientis] (C! supra. p. 49,8-10) 4 sit] sup. lin. X 14 ARIST De an .• III, e. IO lin AWERTIMAGNI e an. III Comm., ed. CI. STROICK. 233.86 ; in .. D p. AVERROIS. an. III Comm .• ed. St. CRAWFORO. 517,3-5 ; Iunt., Suppl. II, r. I93B : 433a 15- De p. 17). 15-16 IO.,Eth. Nic .• I, e. I (TransI. Grosselesle, ed. R. A. GAUTIIIER, 141,6 ; p, 375,5 ; p. 72 Cr. supra, p.49,22-24. 73-74 Cr. supra, p.49,18-19. 80 Cr. supra, p.55.48- in ANON Auct. Aris/., ed. J. HAMESSE, : Iun!., III, r. IB; 1094a 3). .. 12,1 19 Cr. EusTRATlus, 70. 81-82 cr .. quod per se et primum est obiectum voluntatis, quia hoc est bonum quod non secundum aliud a voluntate iudicatur bonum, sed potius secundum hoc Ad primum in oppositum, quod «simpliciter bonum non habet rationem Bad. 53 J iudicatur bonum quodcumque aliud bonum, secundum quod sequitur 30 finis aut appetibilis», dico quod verum est operabilis a nobis, de quo ibidem: < quam genus. Et sic, licet ratio boni convenientis sive conveniens sumatur generaliter sive specialiter, semper ratio boni est I nobilior quam ratio veri. Quia quaestio ista de specie volitionis moralis non est nisi de bonitate Bad. 531 Etiam sic necessario bonum quod est conveniens universale vel virtute vel actionis, a quo scilicet eam sortiatur, ens autem et bonum sub sua ratione praedicatione, quod appellatur bonum simpliciter respectu voluntatis, aut generalissima accepta convertuntur, ideo dico quod, sicut ens in quantum ens bonum conveniens speciale, quod proprie dicitur conveniens, inter quae 90 20 speciem habet ab eo quod contrahit ipsum in quantum ens est, sic bonum in procedit quaestio, necesse est ponere per se proprium et primum obiectum quantum bonum speciem habet ab eo quod contrahit ipsum in quantum voluntatis, ut patet ex dictis. bonum est. Nunc autem ita est. quod ens prima divisione distinguitur in ens indeterminatum et in ens determinatum. Dicitur autem ens indeterminatum 25 ens in sua simplicitate acceptum sive consideratum absque omni determina- QUAESTIO IO tione contrahente ipsum; quod ideo dicitur ens simpliciter. Ens vero determinatum dicitur ens per aliquam determinationem contractum, sicut UTRUM ACTUSVOI.ITIONIS ORAI.ISPECIEM M S MORIS SORTIATUR cum contrahitur determinationibus istis quae sunt 'in se' et 'in alio'. Ens enim ABOBIECTaAN A VOLUNTATE Zucc. 303va I Circa tertium arguitur quod actio volitionis moralis speciem moris CDGHIOSXY sortiatur ab obiecto, quia a cuius entitate habet actus entitatem, et ab eius 5 bonitate naturae, bonitatem naturae, et bonitate moris, bonitatem moris. Sed 9 potentiae] po ... sed eras. et in potentiae COrI'.ai. man. Y paternitatem G paternitatem vel pietatem I(sed exp. et potentiae sup. lin. ai. man.XXid. i.m.} 9 IIO]secunda Zucc. 303,b aliquod est obiectum habens entitatem et bonita-I tem naturae et bonitatem OY(sed corI'. in lin.} 9 de] om. DGOX sup. lin. ai. man. IY IO quare] i.m. S moris, ut pascere esurientem. Ergo, cum entitate actio habet speciem entitatis, quia GIY 14 hoc] iter. Y quod X 19-20 ens ... speciem habet ab eo quod contrahit ipsum in quantum'] om. (ham.) GIO(sed addo i.m. ai. man.JY 24 indetermina- tum in ens'] om. (ham.) GI(sed et indeterminatum addo sup. lin. ai. man.XXid. i.m.JY CDGHIOSXY 24 et determinatum] om. X 84 minus] unus X imus vel unus D cuius C 88 etiam] et CGIOY 88- 9 Cf. ARIST., e an., II, C. 4 (in ALBERTI D MAGNI, e an. fi Comm., ed. CI. STROICK, 83,79-81 ; D p. 90 universa1e ... conveniens'] om. D 91 per se] om. D 92 ut] et D 2-3 Utrum ... in AVERROIS, an. fi Comm., ed. St. CRAWFORD, 179,7-13 ; in ANON.,Auct. Arist., ed. J. De p. voluntate] (C! supra, p. 49.1 1 -12) 4 actio] ratio Y 6 naturae] etiam addo GIOY(sed in HAMESSE, 6.56; Iunt., SuppI. II, f. 66C; 415a 19-21l; cf. etiam ALBERTUS MAGNUS, an. Il De naturae et etiam corI'.) 6 et] a addo sup. lin. ai. man. Y 8 ut] et S p. V, Comm., trael. 2, C. 1 (ed. CI. STROICK, 84,1-10; ed. A. BoRGNET, p. 215a); THOMAS EAQ., D De an. fi Comm., lectio 6 (ed. Parmae, XX, p. 55b) 13-14 AR,sT.,Eth. Nic., I, C. 12 (TransI. 77-84 Cf. HENR.DEGAND.,Quodl.l, q. 14 (ed. R. MACKEN, 88,00-7; ed. 1518, r. llrK; p. ed. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 159,2-4, 19-20; p. 391,23-27, 392,15-16; Iunt., III, f. 15E, p. H; 1101 b 10-14, 31-33). 1613, I. f. 17va). 92 Cr. supra, p. 58.39-49. 66 QUODLIBETXIII QUAESTIOIO 67 indeterminatum prima divisione distinguitur in substantiam. quae primum nihil ad praesentem quaestionem. sed solum de bono simpliciter secundo X 5vb praedicamentum est et in qua ens contrahitur determinatione illa quae est 'in 30 55 modo dicto. quod est convertibile cum ente. quod sequitur decem se'. et in accidens. quod continet alia I novem praedicamenta. in quo ens praedicamenta et natum est contra hi diversis determinationibus sicut et illud contrahitur determinatione illa quae est 'in alio'. ens. Bad.53px I Consimili igitur modo dico quod bonum prima divisione sua distinguitur Bonum autem simpliciter isto secundo modo duplici determinatione et in bonum indeterminatum et in bonum determinatum. Et dicitur bonum duplici modo habet determinari. Una I quidem quae non apponit aliquam Bad. 53: indeterminatum ipsum bonum in sua simplicitate acceptum sive considera- 35 60 rationem propriam bonitatis seu entitatis seu realitatis solummodo. I ut cum Bad.53: tum absque omni determinatione contrahente ipsum; quod ideo dicitur dicitur bonum hoc vel illud. puta lapis vel lignum vel homo. et sic de ceteris C 167" bonum simpliciter. Bonum vero determinatum dicitur bonum I per aliquam rebus quae simul entia sunt et bona. a cuius determinationis subtractione per determinationem contractum. Et sicut ens simpliciter sive indeterminatum abnegationem. tollendo hoc et illud. et retinendo ipsum bonum. intelligitur habet speciem sive formam entis a ratione suae simplicitatis et indetermina- ipsum bonum simpliciter. quod Deus est. ut habitum est in dicta quaestione. tionis. sive a ratione quae est sua simplicitas et indeterminatio. sic et bonum 40 65 Ab eiusdem vero determinationis subtractione per privationem. tollendo hoc simpliciter sive indeterminatum habet speciem a ratione quae est sua et illud sicut prius. intelligitur bonum simpliciter alio modo. de quo hic est 0174" simplicitas et indeterminatio. I Et sicut ens contractum habet speciem sive sermo. sed in quantum est determinatum determinatione tali. Hoc enim I D 334" S 210" formam entis a deter-I minatione contrahente ipsum. sic et bonum modo bonum simpliciter dicitur actio quaecumque in quantum est res et contractum habet speciem et formam a determinatione contrahente ipsum. natura aliqua. ut velle. intelligere. pascere. comedere. et sic de ceteris. Ens etiam simpliciter sive indeterminatum. hoc est absque aliqua 45 70 Alia vero determinatione habet hoc bonum simpliciter determinari. quae determinatione acceptum. potest considerari dupliciter: aut videlicet in apponit aliquam propriam rationem bonitatis supra determinationem iam quadam singularitate. vel in quadam universalitate. Et primo modo dicitur dictam. ut cum dicitur pascere hominem. et hoc bonum generali nomine H 219" I 314'b ens I simpliciter solus Deus. Secundo autem I modo dicitur ens simpliciter potest dici bonum ex circumstantia. Et determinatur bonum sic simpliciter ens quod consequitur decem praedicamenta. dictum prima determinatione sub ratione incomplexi. quia unum incom- Consimili modo dico quod bonum simpliciter sive indeterminatum dicitur 50 75 plexum constituunt determinatio et determinabile. sicut genus et differentia dupliciter. secundum quod expositum est in quaestione praecedente. quae fuit constituunt unum in specie. Secunda vero determinatione determinatur sub Zucc.304,b de per se et primo obiecto voluntatis. De I bono autem simpliciter primo ratione complexi. quia duos intellectus incomplexos et unum complexum modo dicto. cuiusmodi est solus Deus. quod nullo modo natum est contrahi. constituunt ipsa determinatio et determinabile. Pascere enim est bonum simpliciter. pascere autem hominem est bonum ex circumstantia. CDGHIOSXY CDGHIOSXY 29-30 primum praedicamentumest]est primum praedicamentum S inv. 30 praedicamen- tum] tum sed praedicamen-addo i.m. ai. man. I 30 est'] sit C(sed exp. ei est i.m. ai. man.) 62 subtractione]substractioneY 63 et'] om. Y 65 ab] ad H 65 subtractione] DHX 30-32 i11a determinatione]ler. D ... / 30-32 quae ... i11a] m. S o 31 quo] substractioneY 69 ut] vel sed exp. ei ut i.m. ai. man. C 71 rationem]rationeD qua C 33 consimilUconsimiliter GY 33 modo] dicto addo sed exp. H 73 ex ... bonum'] i.m. ai. man. C 73 determinatur] hoc addo ai. man. C 33 divisionesua] inv. OY 34 in'] om. Y 35 indeterminatum]interminatumC(sed - 74 incomplexi)complexiY 77 intellectus] intellectosS 77 incomplexos] GIOY om. de- addo sup. lin. ai. man.)IOXY 36 determinatione] considerationeH 37 bonum'] 77 complexum]completumGlOY 79 autem] enim Y om. O 79 homi- quod addo CDHSX 38 sicut]sic GY 38 indeterminatum]interminatum C(sed -de- nem] om. GIO(sed addo I.m. ai. man.N addosup.lin.)DHSX 40 sua]om. S 40-42 sic ... indeterminatio] m. (hom.)O(sed addo o i.m. infer.J3 41 sive]et C 46 videlicet]om. GlOY 48 ens'] om. GlO(sed addo I.m. ai. man.N 49 consequitur]sequitur Y 5I praecedente]praecedentiS 58-69 Cf. HENR. DEGANDQuaesl. ord .• arto21. q. 2. ad 3m (ed. 1520.I. r. I24vP-125rP; ed. .. 1646.p. 317a. n.14); ID.. op. cit .• arto24. q. 6 (ed. 1520.I. r.142vS; ed. 1646.p. 364b-365a. 51 fuit]sunt I 52 de'] om. GI(sed addo sup.lin. ai. man.JOY 53 cuiusmodU cuius vel n. 14): ID.. op. cit .• arto24. q. 7 (ed. 1520. I. r. 144rH; ed. 1646. p. 369a. n. 6) ; cf. etiam C. CDGHSX 53 natum] natura X BERUBE.Olivi, erllique de Bonaventure ei d'Henri de Gand. in Sludies HOlloring Charles 19nalius 50-52 Cf. supra. Brady. Friar Minor. The Franciscan Institute. St. Bonaventure. New York, 1976. p.86, 45-49 Cr. J. PAULUS. de Gand. Essal sur les lendances ...• p. 26-27 Henri 88. 64 Cr. supra. q. 9. p. 61.20-25. q. 9. p. 58.29-32. QUAESTIO 10 69 68 QUODLIBET XIII Bad. 532'z Bonum autem ex circumstantia generaliter dictum distingui habet 80 ex genere solummodo est materia virtutis carens forma eius in quantum secundum diversas circumstantias apponentes diversos modos bonitatis quasi 10 huiusmodi. Materia autem in quantum materia per indifferentiam se habet ad forma et specie per se distinguentes bonum ex circumstantia generaliter duo contraria. Propter quod dico quod bonum ex genere per indifferentiam dictum. Et sunt tres modi talium circumstantiarum: quaedam enim se habet ad vitium et virtutem, et est «de bonis infimis. quibus contingit bene accipiuntur ex parte obiecti ipsius actus, quaedam ex parte finis, quaedam et male uti», secundum AUGUSTINUM De libero arbitrio. Unde non vero ex parte efficientis sive agentis ipsum. 85 distinguit inter virtutes et vit ia talis circumstantia, sed solummodo inter Bonum autem ex circumstantia ex parte abiecti est sicut pascere hominem 15 contrarietates virtutum et vitiorum, quorum ipsa una et eadem est obiectum: proximum. Est enim proximus obiectum actus pascendi, ut ille qui pascitur, puta bellum iustum obiectum est fortitudinis et timiditatis, femina pulchra et et sic ut obiectum circumstans actum. Et sub tali modo circumstantiae casta temperantiae et intemperantiae. pauper infirmus liberalitatis et continentur omnes circumstantiae pertinentes ad obiectum sive subiectum in avaritiae. Et penes diversitatem talium obiectorum differunt dictae contrarie- Zucc. 304" quod re-I cipitur actus seu exercetur, quarum una bene est materialis respectu 90 tates et distinguuntur, non autem extrema earum. 20 I Bonum autem ex circumstantia finis est sicut pascere pauperem Bad. 53 alterius, et se habent per ordinem circa subiectum. Proximus enim qui pascitur, potest esse dives vel pauper. Si dives, hoc non est circumstantia boni infirmum propter Deum. A tali autem circumstantia actus habet speciem qua propter quam pascendus est. Si pauper, at validus potens lucrari I unde proprie dicitur bonus ex circumstantia, quando distinguitur bonum per tria pascatur, nec est adhuc circumstantia talis boni. Si pauper infirmus, hoc est membra, scilicet in bonum simpliciter, quale est quilibet actus ex eo quod est circumstantia boni propter quam pascendus est. et maxime cum circumstan- 95 res et natura aliqua, et in bonum ex genere, quale est actus cum circumstant ia tia de quando, scilicet quando esurit. nec habet alium qui possit eum pascere, 25 obiecti. cum qua potest I materia virtutis existere, licet cum hoc possit esse X 6" et similiter circumstantia de ubi, ut quando recumbit in lecto nec potest materia vitii. et in bonum I ex circumstantia, quale est actus cum Zucc. 31 circumeundo ostiatim mendicare, et sic de ceteris quae poterunt apponi. A circumstantia finis boni. Et penes illa distinguuntur virtutes et vitia. H 219,b Et dat actui ista circumstantia finis quod sit bonus bonitate virtutis tali autem circumstantia ex parte obiecti sive subiecti I actus habet I speciem C 167,b G 237" qua dicitur bonus ex genere. I ubi genus accipitur non a genere praedicabili, 00 simpliciter. non autem illa circumstantia qua dicitur actus bonus ex genere. sed a genere subiecti. quia bonum ex circumstantia tali est materiale ad 30 licet hoc sentiebat Iulianus haereticus, ponens quod ad cognoscendum veras o 174,b Y 185" bonum secundum alios duos modos I circumstantiae. Circumstantia enim ex virtutes tantummodo intuendum est quod agitur, utrum scilicet sit bonum ex I 314" genere. Quod si sit. opus verae virtutis est. quocumque fine agatur, secundum fine non est nata apponere rationem bonitatis actui. quin primo sit circumstantiatus circumstantia qua est bonus ex genere. Validus enim quod AUGUSTINUS dicit recitando super hoc dicta sua libro IVo Contra mendicus, valens labore suo pastum lucrari et nolens propter otium quod Iulian um, capo XlIo sic inquiens: «Cum agitur forti/er, prudenter, amat, propter Deum pasci non potest. licet multi hoc facere se fingant. ut cum 35 temperanter et iuste, omnibus quattuor virtutibus agilllr, quae secundum pascunt histriones. Propter circumstantiam autem ex parte finis addita m bono ex genere dicitur bonum virtutis, ut iam patebit. Propter quod bonum CDGH10SXY CDGH10SXY 17 Iiberalitatis] libertatis sed -ali- sup. lin. 01. man. I 19 earum] eorum H 21 a] om. G10Y 25 cum] iter. D 25 hoc] hac G10Y 27 circumstantia] obiecti ... existere 81 circumstantias] fantasias S 82 per se] om. X 87 actus] intellectus sed dei. et actus a. 25) iter. sed va- -catsuperscr. S 30 cognoscendum] cognoscendas G10Y 31 sit] om. i.m. 01. man. O 87 pascitur] patitur D 89 continentur omnes circumstantiae] i.m. 01. GY 32 sU sit G 32 sit] sic G10Y 32 quocumque] quacumque CDHSX quod- man. O 90 bene] om. G10Y 92 hoc] om. I 93 si] sed sed in si eorr. sup. lin. 01. cumque G 33 recitando super hoc] recitanda sunt haec C man. I 93 at] aut CDGHIOXY et S 94 si] sed IX 96 quando'] om. S 98 circumeundo] circueundo CDHSX 00 ubi] ut s 2 enim] autem D 5 nolens] 12-13 AUGUST., lib. arb., II, c. 19, n. 50 (CC lat. 29, p. 271,9-10 ; CSEL 74, p. 85.11-12 ; PL De volens X 32,1268). 34-47 AUGUST., Contra /ulianum, IV, C. 3, n. 19 (PL 44, 747-748). Cr. etiam J. ROHMER, La finalite morale ehez tes theologiens. de saint A ugustin ti Duns Seot CEtudes de 8 Cr. infra, p. 69,20-29. philosophie medievale, 27), Paris, 1939, p. 29, n. I. 70 QUODLIBET XIII QUAESTIO IO 71 tuam disputatiol/em verae virtutes sul1/. Sed ad cogl/oscel/dum utri/m verae 60 verisimilitudil/e.falleris. quae.fillitima videl/tur esse etpropil/qua virtutillUs. Y 185vb sil/t, hoc tal/tummodo il/tuel/dum I est quod agitur. UI/de. I/e tibi videar cum absil1/ ab eis quam 10l/ge absul/t a virtutibus vitia». caluml/iari. ipsa tua verba iam pOl/am. 'ClII1Clarum' il/quis 'origo virtutum il/ I Veram autem sententiam super veris virtutibus, a quo sint formaliter, Zucc.3( S 211" ratiol/ali aI/ima sita, et affectus amI/es per quos aut./i"uc-I tuose aut steriliter determinat AUGUSTINUS subdens capo XIIIo : «Noveris itaque 1/01/ o.fficiis sed bO/Ii sumus. il/ suMecto SUI/t me/liis I/ostrae : prudel/tia. temperal/tia,fortitudo 40 .(ll/ibus a vitiis discemendas esse virtutes. Officium autem est. quodfaciendum et iustitia. Horum igitur affectullllI vis cum il/sit oml/ibus I/aturaliter', il/quis. 65 est,.(ll/is vero, propter quodfaciel/dum est. Cum itaque homo.facit aliquid IIbi '1/01/ tamel/ ad ul/um.(ll/em il/ oml/ibus properat, sed pro iudicio voluI/tatis, peccare nOli videlllr. si 1/01/ propter hoc facit, propter quod facere debet, cuius I/utu servia11l, aut ad aeterna all! ad temporalia dirigul/tur, Quod CI/III peccare col/vil/cilllr. Quae tu 1/01/ allel/del/s .fil/es ab o.fficiis separasti, et Bad. 532vA .(lt, 11/011il/ eo quod SUllt, 1/01/ il/ eo quod agulll, sed il/ eo solo varialll quod virili tes veras (!{flcia sil/e .fil/ibus appellal/das esse dixisti», Et subdit merel/lllr. Nec I/omil/is sui igitur', il/quis, 'POSSUl/t I/ec gel/eris sui sustillere 45 aliquantulum infra: «Quales virtutes EpicurLIs il/duxit voluptatis al/cilllls. H 219" di.~pel/dium, sed solius quod appetivenll1t I praemii. aut amplitudi-II/e 70 Absit autem ut virtutes verae cuique servial/t. I/isi illi vel propter illum cui 1314vb dital/tur. aut exi/itate frl/stal/tur'. Haec ubi didiceris. I/escio», Hanc autem dicimus: 'Deus virili tum, cOl/verte I/OS'. Quae autem I/ulli rei servire volUI/t, sententiam tamquam erroneam AUGUSTINUS reprobat, subdens continue: I/ec ipsae verae SUI/t: verae quippe virtutes Deo serviul/t, Quidquid lIutem «Iam tamel/ cemis, ut arbitror. cOIl.~equel/s esse ut vera virtus sit avarol'llm bOl/i .(lt ab homil/e. et /11111ropter p hoc .(lt propter quod .(leri debere vera prudel/tia qua excogital/t gel/era lucellorl/m. et avarorLIm iustitia qua 50 sapiel/tia praecipit. etsi ()[ficio videalllr bOI/um, ipso 1/01/ recto .fil/e peccatum gravium da mI/orum metu sua I/ol/I/umquam collten/l1Ul/t potius quam 75 est. POSSUI1/ ergo aliqua bOI/a .(leri 1/01/ tamell facieI/tibus a quilms .filiI/t. usurpallt aliel/um. et avarorLIm temperal/tia qua luxuriae, quol/iam BOI/um est eI/im ut wbvel/iatur IlOmil/i periclital/ti praesertim il/I/ocellli, Sed sumptuosa est. cohibel/t appetitum, soloque I/ecessario vicIII tegumel/toque ille qui hoc facit. si amal/do gloriam homill11mmagis quam Deifacit, 1/(111elle b col/tel/ti SUI/t. et avaror/ll)1 .fortitudo qua. ut ait HORATIUS. 'per mare bOl/um.facit, quia 1/01/bOl/us.facit quod 1/011bO/lO volul/late/acit. A bsit eI/im ut pauperiem .fugiunt, per saxa per igl/es '. Ergo virili tes istae tali .filie turpes 55 sit vel dicatur volul/tas bOI/a quae il/ aliis vel in se ipsa. nOI/ iII Domillo C 167" atque I deformes, et ideo I/ullo modo germOllOe veraeque virtutes, tibi /(Imel/ 80 gloriatur. Ac per hoc I/ec eius ./i"uctu,~ iste dicendus est: arbor eI/im I11l1la ita verae videl/tur et pulchrae. 'ut nec I/omil/is sui I/ec gel/eris possil/t su,~til/ere Fuctus bonos 1/01/.facit. Sed potius bOI/um opus est illius qui etiam per nlalos o 174" dispel/dium, sed solius quod appetienll1t praemii exi/itate I./i"ustrelllur' ?Quis Hinc idem AUGUSTINUS dicit in libro D e O pere M on ach oru m bel/e.facit», hoc sapio t nisi desipiat? Sed videlicet homo erudillls' eOrl/m _vitiorl/m I capo XXVlo: «Ille qui propter ista, temporalia scilicet, eval/gelium G 237 V CDGHIOSXY 60 falleris] fallacus Y 60 finitima] si intima CDHX 60 esse] est sed corr. sup. iiII. at. CDGHIOSXY mali, I 63 sed] de addo X 64 vitiis] vicibus H 65 itaque] ita quod X 65 ubi] om. Y 69 infra] ita D 69 virtutes Epicurus] illv. IO 69 voluptatis] volupta- tes I volumptatis G voluntatis CDHS(sed -ti- sup. lill.)X 71 nulli] 39 affectus] effectus S 40 sumus] simus C 43 cuius] eius CDHSX 43 ad'] om. nullae S 71 servire] servitute D 72 verae'] om. D 73 non] om. X 73 propter] GX 45 generis] gratias D 47 ditanturl dicantur GH(?)IOSY 47 didiceris] om. X 73 debere] deberet CDHSX 74 recto] recte I 75 tamen] bene addo sup. iiII. didisceris Y 50 prudentia ... avarorum] om. (hom.) S 50 1ucellorum] lacellorum at. mali. I 75 a quibus] aliquibus C 76 est enim] illv. I 78 bonus] CDGHIOXY deI. S 54 ait! agit C 55 saxa] sata CDHSX 55 ergo] igitur S bonum O 81 bonum opus] bonus fructus H om. et tac. S 81 etiam] sup. iiII. at. 56 deformes] deform(a)e D 56 tamen] cum HS 57 videntur] utitur C(sed dei. et mali, I 82 -eit hinc] om. et lac. H 82 hinc] om, et tac. S 82 -re ... cap· XX] om. ei videntur i.m. 01. man.)DHSX 57 possint! possunt S 59 nisU vel CXsed in nisi lac. H corr.)DHSX ubi sed in nisi corr. ai, mali. I 59 desipiat! desipiatur C(sed -ur del.)DGHOSXY descipiatur sed in desipiat exp. et -ur sup. lin. 01. man. I 63-68 AUGUST., Contra lulianum. IV. c. 3, n. 21 (PL 44,749). cr. etiam J. ROHMER. cit .. op. p,28. 69-82 ID.. op. cit., IV, C. 3. n. 21-22 (PL 44,749). 71 Ps. LXXIX, 8, 80- 49-61 ID.. op. cit., IV, C. 3, n. 19-20 (PL 44,748). Cr. etiam J. ROHMER, cit., p. 29-30 et 29, op, 81 Mollit .. VII. 18. 83-89 AUGUST., opere monachorum, De C. 26, n. 34 (CSEL 41, p. 581.2- n. 2. 54-55 HORATIUS. .• I. I, 46 (ed. F. VILLENEUVE, 38). Epist p. 5, 10-16; PL 40,573-574). 72 QUODLIBETXIII QUAESTIOIO 73 S 21l'b praedicat. 11011 Deo. sed mam-Imollae servire collvillcitur. etsi Deus illo ad naturaliter indito. alia vero ex principio ei divinae gratiae beneficio infuso. alioru1ll provectum. quomodo ipse Ilescit. utalllr. Eam quippe illtelltiollem 85 IO Quorum primum est arbitrii libertas. secundum est sincera fides. Quorum quare quid.flat. Christus oculum vocat. 'Si oculus tuus.fuerit simplex. totum primum circa actum apponit I circumstantiam qua actio fit bona bonitate C 167,b X 6'b corpus lucidum erit ..si vero oculus IlIUS I/equam.fuerit. tolllm corpus Illum I moris. quae etiam ei dat speciem moris. Secunda vero apponit circumstan- H 2[9,b tellehrosum erit'. id est .. talia I erulII.facta Illa, qualis filerit illtelltio tua cur tiam qua actio fit bona bonitate meritorii. De primo ANSELMUS ubi supra Bad.532,b ea .facis». I Nota quod dicit quod subvel1iens illl/ocel/ti periclital/ti bOI/ulli determinans quomodo voluntas potest esse iusta volendo sibi conveniens. facit. 11011 elle. et hoc non nisi quia non est vere bonum h virtutis. nisi ex finis 90 15 videlicet quod I iustum est et bonum iuste et bene. dicit sic: < commoda vel 30 I Sed tamen advertendum quod bonitas actionis moralis sicut et virtutes Bad. 53: infima. sicut patet inspicienti seriem litterae suae. morales. ut politicae sunt. ponuntur bene fuisse in philosophis I et rei H 220" Bad.532,0 I Non restat ergo ex quo actio sit bona bonitate moris. nisi circumstantia publicae rectoribus apud infideles. I quorum actiones morales eliciebantur a S 211" ex parte agentis. quae duplex est: una procedens ex principio eidem libero arbitrio intentione boni. quod erat honeste vivere in exercitio virtutum moralium secundum regulam prudentiae et sic propter Deum. Deum CDGHIOSXY 35 attingendo per quandam assimilationem ad illum. in qua posuerunt linem 85 provectum]ser. sed in profectum corr. SX 85 nescit]noscit D 85 utatur] om. X 85 quippe]quid X 85 intentionem]om. ei lac. X 86 quare quid] qUidquid Y 87 corpus']copusD tuum addo O 87-88 si ... erit]om. (ham.) S 87 nequam] CDGHIOSXY nequaquam OY 90 finis] i.m. C 91 circumstantia]circumstantiaeI 91 ex'] om. C 91 fit]sit D 91-92 quod' ... so!ummodo]om. (ham.) S 93 quando]quod IO quorum'] circa sed exp. ei quorum i.m. 01. man. O 12 ei dat] inv. S 14 quomodo] X 93 finis]i/er. Y 96 esset]est S 96 quam]om. D 98 ipsum]ipsam quo S 17 resecet]reseret DHX 18 volet]nolet S 18-19 liberum... volet'] i.m. 01. mo 99 iustam]iustum G 99 quis] qui S 99 id est] licet OX I praecedentis] man. O 19 volet'] nolet C 20 est] om. I 22 speciem... moralis] i.m. 01. man. om. X 3 non] hoc I 3 esse] est C(sed in esse corr. 01. man.)DHSX 3 iustitiam] C 25 fit]sit GIOY 28 secundum]quod addo Y 30 tamen]est addo G 33 in] et iustitiaH 4 et'] om. D 5 ea] om. CDSX 5 summa] om. CDGHIOXY O 34 Deum'] om. GO(sed i.m. 01. man.) (c! 1.2) 6 infima]vel iusta addo i.m. 01. man. C 6 litteraesuae]inv. O 7 nisi]nihil sed corr. sup. lin. I 13 Cr. supra. p.72.97 sqq. 15-16 ANSELMUS. casu diaboli. C. 14 (ed. F. ScHMITI. De I. 86-88 Mallh .. VI. 22·23. 89-90 Cr. supra. 1.76·78. 96·99 Cr. ANSELMUS. casu De p. 258.21-22; PL 158. 346C). [7-19 Ibid. (ed. F. ScHMITI. p. 258.22-25; PL 158. 346C- I. diaboli. C. 14(ed.F. ScHMITI. p. 258.8-15; PL 158.546B·C). I. 1·4 Io .• op. ci/ .• C. 13 (ed. F. 347A). 20-21 Eccli .• XXXI. IO; etiam citatur in HENR. DEGANDQuodl. I. q. 16 (ed. R. .. ScIlMITI. p. 257.26-28; PL 158. 546A). I. MACKEN. 109.24: ed. 1518.r. 13vT; ed. 1613.I. r. 21ra). p. 74 QUODLIBET Xlll QUAESTIO 10 75 Zucc. 305V' hominis et beatitudinem I eius hominis politicam, sed non intentione debuerunt. Minus eliim Fahricius quam Cati/ina punietur, nOli quia iste dirigendi eos ad Deum ut est salvator et remunerator in beatitudine vitae bonus, sed quia ille magis malus, et millus impius quam Ca ti/illa Fabricius, aeternae. Propter quod AUGUSTINUStiam negat in illis veras virtutes morales e 110/1veras virtutes habendo, sed a veris virtutibus non plurimum devialldo», fuisse, dicens Contra lulianum ubi supra capo XIo: < boni hOl/a. sed solummodo in quantum agit recta ratione ad !inem bonum. vel IO homines sunt politid. tamen steriles, quia pro opere suo bono non simpliciter vel quoquo modo. ut dictum est. Et similiter non est mala arhor in 35 consequuntur vitam aeternam. licet non steriles sint in quantum evitant I D 335" quantum est homo solummodo, sed il/ qual/tum malae volUI/tatis est. vel poenam quam incurrunt committendo in eisdem. Et sic tales bonos I politice 1315'b bene pro omissione per infidelitatem mittit Dominus in ignem I aeternum. O 175,b Et sic. licet multa quae simpliciter dixit Augustinus in capitulis dictis. bene CDGHIOSXY et vere dicta sint contra Iulianum. qui posuit virtutes infidelium esse veras et 90 operuerit! operuit DHSX operit C 91 vulnera) vel vera C(sed in vulnera corr.)DHSX 91 foverit!foventC(sed in foveritcorr.)DHS foveretX 91 impenderit! CDGHIOSXY impenditCDGHSX 93 bene') unde G 96 quanto]tanto O 96 ad bonum) iter. S 96 bonum finem)inv. GlOY 00-1 ne pro eo) pro eo ne inv. Y 00-1 pro eoI sup. 14 etiamsi!et si GlOY 14 ut! om. X 14 quoquo]quocumque I 15 in) om. D lin. H 3 non) iter. D tamen addo S 3 infidelis)infelixC(sed infidelisi.m. 01. 16 informi]infirmiY 20 si!sed Y 21 fidesChristi)inv. I 24 rex]res sed man.)DGHI(;d. sup. Iin.X)SXY 4 est') om. O 4-5 arbor ... in quantum homo est! om. corr. 01. man. sup. lin. I 24 regi) om. X 27 et') etiam GlOY 27 bono] modo (ham.) Y 5 rationemrectam]inv. GlOY 6 finem)om. G 6 non prout! inv. addo I 27 qui) quae I 27-28 qui ... facit') om. D 29 peccat!peccantD IY 8 tamen)non X 8 ait! agit S 9 fructusbonos)scilicetbo- S 9 ferre)facere 29 et! per addo D 29 opera] om. X 31 quandoque'] quando HI(sed -que addo 01. CI 9 et! sup. lin. G II quoquo] quocumque I 12 est') et D 12 malae) mala man.) 33 etsi!et CDGHIOSXY 34 politici!pollicitiO 35 consequuntur)conse- O ml'e CDX multaeH quitur CDHSX 37 omissione)amissioneC(sed a- exp. et -o sup. lil1.:SX ammissione DH 39 sint!sunt S 39 posuit!ponit CD 89-94 !bid. (PL 44. 754) 93-94 cr. Mal/h., VII. 18. 3-4 AUGUST., eit .. IV, c. 3. op. n. 30 (PL44.754) 6 Cr. supra. p. 75.71-86et 76,95-2. 8-10 AUGUST cit., IV. c. 3, .. op. 19-31 AUGUST., cit.• IV. C. 3. n. 31-32tPL 44.754) op. 2I Gai., V. 6 23 Exod .• XXIII, n. 30 (PL 44.754) 8-9 Mal/h., VII, 18. 3; Lev .• XIX, 15 24 Cf.! Reg., XV. 1-35. 32 Cr. supra. p. 75.81-88~t 76,95-18. 78 QUODLIBET XIII QUAESTIO IO 79 perfectas virtutes, et opera bona non ex fide facta nullo modo esse peccata, et 40 60 compollel/tur'. Tincturae el/immulldissimae SUI/t veraciter humiles. qui sciunt quod solo libero arbitrio posset homo cavere peccata, et quod peccatum quod ex semetipsis virtl/tl/m speciem 1/011habent. sed hallc ex dOl/o gratiae Y 186" originale I nihil esset, tamen bene indigent expositione et distinctio ne modo supervelliel/tis tel/ent. Tincti etel/im non esse/H. si sOllctitatem I/aturaliter iam dicto. In quo videtur AUGUSTINUS consentire, et ad hoc descendere, ubi hahuissellt. sed ml/lldissimae tincturae SI/iit. quia humiliter cl/stodil/llt dicit in cap o XIXo : «Quol/iam saltem cOl/cedis opera il1fidelium quae tibi SlIpervenientem in se virtlltum gratiam quam acceperullt. I Et I/otal/dum Bad. 5: Zucc. 306,b videl/tur bo-II/a. 1/01/eos ad salutem sempitemam perducere. scito I/OS nullI/ m 45 65 quod, superius cum dixisset: 'Nol/ cO/1fertur til/ctis Indiae coloribus'. eosdem homil/em dicere hOI/ll/II, nullam voll/ntatem bOI/am, nullum opus hOl/um sil/e colores 11011 illtulit mundos. Hoc vero in loco, ut til/cturam veracium virtl/tl/m Dei gratia». Et infra: «Dical/tur secundum te huil/smodi volul/tates arbores ah illa philosopl/Orum .fi/scatiol/e distingueret. til/cturas dicel/.~ addit haI/ae. sufficit quod apud Deum steriles sint, et per hoc 11011 hOllae». Et per mUl/dissimas. Tincturae enimmul/dissimae recte I/Omil/alltur hi qui priu.~ per hunc modum etiam loquitur Anselmus de iustitia et opere bono, ut patebit in opera prava foedi I .fi/erUI/t. supervelliel/te tamen Spiritu l/itOl-e gratiae S 212,b Bad.533,J sequenti quaestione. I Et GREGORIUS in M oralibus super Iob, M oraliu m 50 70 vestiullllln>. «Til/cti alitem colo-I res II/diae SI/IIt huil/s mundi sapielltes ql/i. H 220' enim libro XV"o exponendo illud Io b XXVIIII11: < eius a voluntate per operationem suam adeptum. sed 1316" dicitu r. I potius ab agentis libero arbitrio. secundum modum iam dictum. Primo enim modo dicitur bonum simpliciter. et talis est quaecumque actio ex eo quod est res et natura aliqua. Unde potest dici bonum ex natura. puta pascere. < AD ARGUMENTA> Zucc. 306" Secundo dicitur bonum ex genere. et talis I est quaelibet actio ex 85 circumstantia obiecti qua nata est esse materia virtutis. Unde potest dici I Quod ergo arguitur primo in contrarium. quod «ab abiecti entitate habet Bad.53- C 168" bonum ex circumstantia generaliter. puta pascere pau-I perem infirmum. actus entitatem» etc .• dico quod aliquid habet speciem suam ab alio Tertio dicitur bonum ex circumstantia < finis> . et talis est quaelibet actio 15 tripliciter: uno modo ut a fine ad quem est. alio modo ut a forma exemplari ex circumstantia specialiter finis boni et honesti. Unde potest dici bonum ex secundum quam est. tertio modo ut ab efficiente a quo est. fine. puta pascere pauperem infirmum propter Deum simpliciter. et a tali 90 Primo modo domus speciem sive formam suam habet a fine. quae est Bad. 534rl. circumstan-I tia dicitur actus esse virtutis simpliciter. inhabitatio eius. Sic enim debet farmari ut sit apta ad inhabitandum. Per hunc Quarto dicitur bonum ex circumstantia agentis quam habet a natura. et enim modum finis determinat sibi formam in illo quod est ad finem. Et talis est quaelibet actio moralis. et ab illo dicitur moralis. et in ipso consistit 20 secundum hunc modum bene potest concedi quod omnis actio etiam moralis ratio virtutis marai is ut moralis est. Et potest dici hoc bonum bonum ex formam suae entitatis et bonitatis cuiuslibet habet ab obiecta tamquam I a S 212" Iib~ro arbitrio. 95 fine ad quem est. I et sic a fine ut debet esse terminus actionis. Debet enim H 221" Quinto dicitur bonum ex circumstantia agentis quam habet ex gratia. et formari actionis species modo quo per ipsam convenientius finis possit talis est quaelibet actio gratuita. et illa dicitur gratuita. et in ipsa consistit ratio attingi. o 175" virtutis gra-I tuitae. 25 Secundo modo domus speciem sive formam suam habet a forma domus in Bad. 534rM I Est autem advertendum quod circa talem actum operatur fides habita ex mente artificis dirigente operantem. Et hoc modo a fine concepto cum aliis gratia dupliciter. Uno modo determinando circumstantiam ex parte finis. in 00 circumstantiis ex parte subiecti et modo deveniendi per I actionem in finem. Zucc. 31 quantum fides. ut est fides simpliciter. determinat actionem omnem bonam habet speciem omnis actio etiam mora lis entitatis et bonitatis suae cuiuslibet debere fieri propter Deum ut est reparator et remunerator. et I propter ab obiecta. ut per suam speciem existens in mente est principium actionis. beatitudinem increatam quae ipse est. Alio modo cooperando libero arbitrio 30 Tertio modo domus suam speciem et formam habet ab aedificatore in elicienda actionem moralem. ut ex debito amore finis eliciatur. quod facit imprimente eam lignis et lapidibus per eorum situm varium et ordinem. Et X 7" Y 186'· forma fidei quae caritas est. in qua I consistit I radix. Et ideo potest bonum 5 hoc modo etiam quaelibet actio etiam moralis entitatem et speciem omnis hoc dici bonum ex merito. bonitatis suae habet ab agente eam. et est a-I gens ille voluntas ex solo libero Bad. 534rN I Sic ergo simpliciter dico quod actio quae est volitio moralis. speciem arbitrio. Sed ut actio moralis etiam sit gratuita et meritoria vitae aeternae. eget moris et bonitatem atque rationem virtutis marai is habet non ab obiecta. 35 fide operante per dilectionem. ut dictum est. Sed de isto modo habendi neque ut est principium operationis sicut finis in intellectu practico. neque ut CDGHIOSXY CDGHIOSXY 10 principium] om. CDGHIOSXY 10 per] et C(sed in percorr.)DHSX 17 sive formam 80 circa] erga CDHSX 83 est res] inv. C 83 unde] bene S 86-87 circumstantia ... suam] suam sive formam inv. S 18 siti fit HX (sed in sit eras.) 18 ad] sup. lin. 01. man. ex] om. S 86 nata estl inv. I 87 infirmum] infirmus H 88 finis] om. I 21 et bonitatis] om. X 25 sive] speciem addo G 26 dirigente] dirigenti C(.~edin -te CDGHIOSXY 89 specialiter] om. S 90 fine] fide S 90 a] cum OY 93 ipso] corr.)DHSX dirigentem Y 26 concepto] contento sed exp. eI concepto i.m. 01. man. ipsa GIOY 96 bonum] om. X 97 gratuita'] om. D 2 reparator] respira- O 28 etiam]etl 31 lignis]lingnisC 32 etiam']om.G10Y 32 speciem]etadd. tor S 3 modo] om. D 4 in] et C om. I 4 ex] quod D 4 amore] CDHSX etiam addo GIOY 35 modo] om. D amo te D 5 in] om. Y 5 radix] meritiadd. i.m. 01. mali. C 5 et] om. eI etiam i.m. S 5 ideo] in Deo sed in ideo corr. S 11 Cf. supra. p. 73.22-29. 13-14 Cr. supra. p. 64.5-6. 35 cr. supra. p. 72,7-73.29. 82 QUODLIBET XIII QUAESTIO IO 83 speciem habet quaestio difficultatem suam. propter quam. ut aestimo. fuit duplex est: unus qui est.forma iII patiellle susceplibifi aCliollis, et alter qui 11011 proposita. est .fimlla iiI susceplibifi. sed est intentio quaedam iII cognitione agelltis. Bad. 534'P I Dicunt enim aliqui quod in intellectualibus semper actio voluntatis Exemplum primi est sicut forma domus iII materia domus. quae est tillis sequitur formam intellectus tamquam agentis proximi et per se, secundum 60 agentis ad quem I pervenit eius actio et eius motus. et est .filiis ag~lIlis o 175'b quod tactum est supra in prima quaestione de angelis. Quod nequaquam 40 pl"Opillquus cOlltillgells motumlllateriae. Exelllp/tilll seculldi est sicut habilatio I \ verum est. Non .enim forma actionis voluntatis sequitur formam intellectus. quae est prilleipium movens ad esselldum domum, et IIUI/O modo est .fhrma G 238" sicut causam per se et propter quam sic. Si tamen eam sequatur I voluntas in domus, sed est finis remotus ipsius artificis agentis domum. licet sit finis sua actione. hoc non est nisi sicut causam sine qua non. sicut saepius propinquus volentis inhabitare domum; cuius e converso finis remotus est declaravimus alibi. et etiam declarabituradhuc in sequenti quaestione. Ita 65 forma domus in materia. in tantum quod ille cuius 11011 .filiis forllla est iII etiam quod voluntas agens moraliter bene potest agere libero arbitrio contra 45 materia, 11011it prillcipium s pl"OpillqUUIII 1II0tui iII qualllllm sic est. I Quod si Zucc. 30' formam rationis. licet secus sit de voluntate agente artificialiter in ille idem. cuiustillis est forma iII materia, sit il/e cuius .filIiS est forma I/(I/I iII 8 212'b artificialibus. Licet enim in agibilibus et moralibus a forma rationis materia, hoc est per accidells, sicut cum aliquis fabri-leat I dOlllulII lIf I D 335" H 22l'b nequaquam dicenda sit voluntas aut actio eius habere formam et speciem inhabitet iII ea. Tunc ellilll illquisitio habitatiO/Iis illdueit eUIII adfabricalldum, bonitatis moralis. ut ab illa voluntas dicatur bona bonita-I te morali aut eius 70 eI est causa prima fabricalldi I iII qualltum est fabricator, et est causatum iII Y 187" actio. neque ipse agens talem actionem tali voluntate dicatur ab illa bonus 50 qualllulII est inhabitator. ut secundum hoc proprie loquendo alius est.fillis moralis. in factibilibus tamen et artificialibus a forma rationis dicitur voluntas eius iII qualltum e.~t{abricator. scilicet forma domus. et alius iII quallllllll est et actio eius habere formam et speciem bonitatis. ut ab illa dicatur voluntas inhabitator. scilicet inhabitatio domus. De fine autem qui est forma in bona bonitate artis. et agens per voluntatem bonus artifex. et similiter actio materia. est advertendum similiter quod secundum AVlCENNAM ibidem. «ipse bona et artificialis. 75 comparatiollem habel ad lIIu/ta, quae praecedullt eum seculldum eius Bad. 534rQ I Ad cuius pleniorem intellectum sciendum quod secundum AVICF.NNAM 55 acquisitiollem iII e,r{ectu eI iII esse: primo ad agelltem. secundo ad recipiells, VIa M etaphysicae .filiis qui acquiritur ex actiolle agelltis iII artificialibus. C!llll ipSllIll est iII potelltia. tertio ad id ut iam est iII e,r{ectu reeipiells, I quarto ad motum. Et respectu agelltis cOllsideralus eSI.fillis, respectu I motus est I 316" CDGHlOSXY terlllillus, respectu vero recipiell tis , ut est iII potelltia, est bOllllm eius et 80 pe/fectio (ma/um autem est privatio illi oppositum), respectu vero eius, ut est 37 proposita] sita Y 38 in] om. D 42 propter] per X 42 sic] sit CDGHSX 49 ud om. D 49 voluntas] moralis addo C 51 factibilibus] perfectibili- iam in effectu. est forma». bus et X 55 p1eniorem] pliniorem sed in ampliorem corr. aI. man. I 55 Avicennam] I Quia igitur talis forma. ut est in co-I gnitione existens. est finis respectu Bad. 534 Anselmum C(sed in Avicennam corr. sup. /in. at. man.)HSX(id.) 56 Metaphysicae] cap· Bad. 534 agentis. movens ipsum ad actionem qua inducitur in materia. et dirigens viii· scilicet addo sup. /in. aI. man. O 38-39 Cf. THOMAS AQ., Quaest. disp. de malo, q. 16, arto I. ad 14m (ed. Leon., XXIII. DE CDGHl08XY p. 284b); GoOEFR. DE FONT., Quod/. V, q. 6 (ed. M. DE WULF et J. HOFFMANS. p.22- 24). 40 Cf. supra. q. 6, p. 40,63-78. 43-44 Cr. HENR.DEGANO.,Quodl.!. q. 14, ad 2m 58 forma] lac. et in patiente addo sed exp. H 59 materia domus'] materiando (1) D (ed. R. MACKEN, 89. 24-34; ed. 1518, f. I IrL; ed. 1613. I, r. 17vb); q. 16 (ed. R. MACKEN. p. 60 ad ... agentis'] om. H 60 quem] quam O 60 pervenit] provenit I 61 est] om. p.104,34-39; 105,54-57; 106,62-65; ed. 1518. f. 13r8; ed. 1613. I. f. 20va); q. 17 (ed. R. C 62 ad] et X 62 est'] om. X 63 sit] sic D 64 volentis] vo1untis Y MACKEN, 125.16-25; 127,62-75; ed. 1518. f. 15rZ, vA; ed. 1613, I. f. 23rb. va); ID., Quodl. p. 67 in' materia] om. DHSX 67 in' ... cuius' finis' est' forma'] om. (ham.) sed addo i.m. 0/. IX, q. 6 (ed. R. MACKEN, 145,86-146,92; ed. 1518. r. 364rZ; ed. 1613, II. f. 87vb-88ra); ID.. p. man. CO 69 eum] eam D 70-71 et' ... inhabitator] om. I 73 qui] quod Quodl. X. q. 9 (ed. R. MACKEN, 228.21-229,49; 238,70; ed. 1518, r. 426vO-427rO. 428rD; p. CDGHI(sed in qui corr. aI. man. sup. Iin.)OSXY (C! etiam supra, p. 82,56 -57) 76 secundo] ed. 1613. II. r. 165rb-166vb) ; q. 14. ad 2m (ed. R. MACKEN, 297,45-52; ed. 1518. r. 436rT; p. secundum S 77 tertio] ut addo O 78 respectu] illud C(sed det. et respectu sup. lin. at. ed. 1613, II, f. 177ra) ; ID., Quodl. Xll, q. 26 (ed. 1518, r. 501vS-504vM ; ed. 1613, II, f.263ra- man.)8 80 respectu] illud S 266vbl: ID., Quaest. ordo (Summa), arto 45. q. 2 (ed. 1520. II. r. 17rS-v8; ed. 1646. p. 716b. n. 5); arto 4, q. I. ad 2m (ed. 1520, I. f. 31rE; ed. 1646. p. 76a, n. 6) 44 Cf. infra, q. Il. p. 88,28 sqq. 56-73 AVlcENNA, Metaph., VI. C. 5 (ed. S. VANRtET. p. 339.34-340.57 ; ed. 74-81 !bid., (ed. S. VANRtET.p. 340.59-341.71 ; ed. 1508. r. 94vb). 82-83 Cr. ibid. (ed. S. 1508. f.94vb). VANRtET.p. 341,77-84; ed. 1508. f.94vb). 84 QUODLIBET XIII QUAESTIO 10 85 ipsum in eadem, ita quod nihil aliud requiritur ad bonitatem actionis secundum formam prudentiae in ratione. Habens autem formam factibilis in artilicialis, et per hoc neque ad bonitatem artilicis ut artifex est. quam ut 85 ratione rectam, quam actu considerat. quod aliter agat quam secundum secundum formam illam existentem in cognitione producat ur forma formam artis, hoc non est in quantum artifex, nec in quantum malitiam consimilis in materia; idcirco simpliciter dicendum est et conlitendum quod habens in libero arbitrio, sed quandoque potest hoc contingere quia negligens forma actionis, quae est factio et bonitas eius, et per consequens bonitas 15 est. Propter quod PHII.OSOPHUS IO E th icoru m adsignans differentiam V inter artilicis secundum quod est artifex, et similiter artificiati secundum quod artem et prudentiam, dicit quod «01'-1 lis esl virlus. prudel1lioe oulem l10n H 221" artiliciatum est, sit a forma rationis et intellectus. et ab illa habet formam et 90 esl», ubi dicit alia translatio; <{,4 il1digel virlule, rs prudel11io oulem ipsa esl speciem, ita etiam quod, si agens artiliciale non posset aliter agere virlUS», quasi diceret: quod artifex peccat agendo contra regulam artis in producendo formam in materia, quam secundum formam rationis, sed ratione, hoc non provenit ex defectu artis aut artilicis in quantum artifex I S 213" naturali necessitate produceret secundum illam, quemadmodum philosophi 20 est, aut etiam malitiae eius, sed quandoque ex negligentia absque malitia; posuerunt Deum producere necessario et naturaliter mundum secundum propter quod indiget virtute morali instigante ipsum, ne negligat agere et formam mentis suae, tamen actio procedens secundum formam illam, in 95 secundum rationem agere. Quod autem prudens considerans peccat. non est quantum huiusmodi, diceretur actio artilicialis bona. et per consequens propter aliquod talium. sed solummodo propter suam malitiam, et ideo non artifex bonus et artiliciatum bonum. Quod enim artifex potest aliter agere indiget morali virtute ne negligat. quia contra hoc sufficit sibi prudentia quam secundum formam rationis. hoc non convenit ei in quantum est 25 actu alis. Et I ne dicatur quod agens potest agere voluntarie et ex malitia O 176" artifex, sed in quantum est agens libero arbitrio, per quod potest esse contra regulas artis I sicut contra regulas prudentiae, continuo addit in hoc 1316vb negligens aut malivolus, et ideo non agere secundum formam artis et rationis. 00 secundam differentiam, dicens: «EI arle quidem volem peccans eligihilior, Bad.534vs I Ad bonitatem autem actionis mora lis non sufficit forma rationis, nisi circa prudel1liom oulem minus», quasi diceret, secundum O)MMF.NTATORF.M : procedat a libero arbitrio, secundum iam expositum modum. Ideo forma si pictor vel statuifex vel aedificator directivus existens contra propriam agibilis sive moralis actionis in ratione existens nequaquam dicenda est dare 30 artem pecca I volens, et inartiliciose I vel male propriam operationem G 238vl Zucc. 307rb formam et speciem actioni morali, ut ab illa di-I catur bona moraliter aut operatur. contemptive ipsam pertransiens propter mercedis forte agens bonus, sicut dictum est de forma artis; ita quod, habens formam 5 I pri· vationem vel aliquid tale, eligibilior eril eo qui propter inartiliciositatem D 335" agibilis sive actionis moralis in ratione rectam, quam actu considerat. si aliter et ignorantiam artis involuntarie non attingit. E contra autem si prudens agat quam secundum formam rationis, hoc non est in quantum prudens est et directivus existens operabilium contra propriam prudenliam peccal volens, et moralis, nec in quantum est liberi arbitrii, nec quia negligens, sed solum in quantum in libero arbitrio voluntatis est malitia ad agendum contrarium, ut C 169" per illam. sciens et I prudens et potens non peccare, peccet. nolens agere 10 CDGHIOSXY I2 rectam] rectum DX 13 est] nisi addo C(sed exp.)DHSX (c! infra, 1.19) 14 hoc] CDGHIOSXY om. C(sed ser. I.m. ai. man.)DHISX 14 contingere] attingere ei accidere sup. lin. ai. man. I 14 quia] quod C(sed in quia corr.JS 22 considerans] considerat I(sed 84 aliud] om. S 85 quam ut! qualibet non X 89 artificiatil artifiati H 91 ita etiam] corr.X> 24 negligat] negliget GIY negliget vel negligeret CDHOX ne- etiam in D 94 posuerunt! possuerunt D 95 suae] suo H 95 tamen] cum IO(sed glietS 24 quia] qua S 24 sibi] om. X 28 Commentatorem] comm. 12 addo sup. lin. corr. I.m. aI. man.) 97 enim] vel eum D 98 est! om. I 99 libero] vel liber aI. man. O 29 directivus] directus CDHSX (Cr. A. BLAISE. Lexicon Latinitalis ...• p. 309, S.V., CDSX I non] quae D 2 procedat] procedebat O 2 a libero arbitrio] n. O 30 vel] et C 32 eligibiIior] artis involuntarie non attingitadd. sed exp. H 33 e] liberum arbitrium CDHSX 4 moraIiter] mobiliter C(sed in moraIiter corr. sup. lin. ai. et D 33 autem] iter. Y 34 volens] nolens C man.)DHSX(;d.) 4 aut] ut I(sed corr. sup. lin. ai. man.)Y 5 artis] om. Y 5 ita quod] inv. X 16-17 ARIST., /h. Nic., VI, C. 5 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 258,15; Iunt., III, E p. 93-95 Cr. ID.. op. cit.. IX. C. 4 (ed. S. VANRJET.p. 476,40-482,80; ed. 1508. f. 104va-vb); cf. r. 84G; 1140b 22). 17-18 AVERRoEs,Elh. Vl Comm. 5 (Iunl.. III, f. 85B); ef. R. MACKEN, etiam HENR.DEGANO.,Quaesl. ordo (Summa), arto 68. q. 5 (ed. 1520. II, r. 230vT; ed. 1646. Les sources d'Henrl de Gand. in Revue philosophique de Louvaln, 76, 1978, p. 13). 27- p. 1266, n. IO. secundum J. PAULUS, enri de Gand. Essal sur les lendances ..., p.98, H 28 ARIST., lh. Nlc .• VI, C. 5 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 258.16-17 ; lunt., III, E p. n.2. 2 Cf. supra, p. 73,22-29 ; 80.92-95 ; 80.7-11. r. 84G; 1140b 22-24). 29-34 Cr. AVERROES. Vl Comm. 5 (Iunt.. III, f.858). E/h. 86 QUODLIBET XIII imprudenter vel male propriam operam operetur propter concupiscentiam 35 QUAESTIO II forte vel aliquid tale, ineligibilior erit, immo etiam vituperabilior, eo qui Y 187rb propter imprudentiam involuntarie I non attingit. Quod non contingit in UTRUMAD EI.IClENDUM ACTUMVOI.ITlONIS SUFFICIATOI.A S aBIECTIOSTENSIO. secunda dictarum differentiarum, nisi quia bonitas artificis in quantum ANCUMHOCREQUIRATUR AI.IQUAINFI.UENTIAEl.AFFECTIO V artifex est. respectu sui operis nequaquam dependet ex libero arbitrio, sicut Zucc. 307" dependet bonitas prudentis in quantum prudens est. respectu sui operis. I Ex 40 Circa quartum arguitur, scilicet quod ad eliciendum actum voluntatis Zuce. 30 prima autem illarum differentiarum etiam claret quod sciens et prudens non sufficit sola ostensio obiecti. sed cum hoc requiritur aliquid aliud potest peccare per malitiam. sicut et artifex per solam negligentiam. In quo voluntati impressum. quia ut videtur simile est de actu intellectus et actu clare videtur velle quod malitia potest generari in voluntate absque errore voluntatis. Ad actum intellectus non sufficit sola praesentia obiecti in lumine praecedente in ratione. cui multi contrariantur. intendentes tamen sequi intellectus agen-I tis, sed cum hoc requiritur species impressa intellectu i H 221'b Philosophum. Patet etiam quod prudens propter malitiam quae potest esse in 45 possibili ab agente et obiecto. Ergo etc. voluntate ad bene exsequendum opus potius indiget virtute quam artifex. IO Item. Nihil indeterminatum exit in actum nisi per aliquam determinat io- licet artifex magis indigeat virtute ne negligat. quam prudens. nem, quia aliter non potius exiret quam non exiret. Voluntas ex se omnino Bad. 534,T I Ratio in oppositum, quod «actio non habet I rationem laudabilis nisi a indeterminata est ad actum volitionis. Ergo etc. Zucc. 307'b libero arbitrio. ergo nec bonitatis aut virtutis», licet concedi possit loquendo Item. Idem inconveniens est aliquid moveri a se ipso primo secundum proprie de virtute, scilicet ut est moralis, quia tamen, ut patet ex praedictis. 50 totum et secundum idem, sic scilicet I ut unum et idem secundum rem S 213rb quod actio habet rationem virtutis simpliciter. hoc potius habet ex 15 secundum unam rationem moveat se. et secundum aliam moveatur. quia circumstantia finis quam liberi arbitrii. quod autem sit laudabilis, non habet tunc secundum idem re idem moveret se et moveretur a se, et sic secundum X 7" nisi ex libero arbitrio Un eis enim quae I Iwluraliter in nobis contingunt. se totum primo. Quare. cum illud sit impossibile. quia nihil se ipso I vadit de Bad. 535 neque laudamur neque I'iluperamur, secundum PHII.OSOPHUM E t h ico- 11° potentia in actum, quia ex eo quod agit. ne-lcessario est aliquid in actu. ex eo C 169'b ru m l. et sic quoquo modo ab alio habet quod sit actio virtuosa, et ab alio 55 autem quod agitur, est in potentia, ergo etc. quod sit laudabilis. < non concedenda est> . 20 Item. Voluntas, ut libera est. in potentia est ad actum suum. Si ergo. ut est libera, sit motor sui. idem secundum eandem rationem esset in potentia et in actu. CDGHIOSXY 35 operam] om. C(sed addo .~up. Iin.)DHSX 39 sicut] sic C(sed vel sicut i.m. aI. CDGHIOSXY man.)DGHOSXY 40 ex] et sed vel ex sup. lin. aI. man. I 45 etiam] et S 47 licet artirex) i.m. aI. man. C 48 ratio) vel quaestio Y quaestio G 48 non habet] om. S 50 tamen] non dicitur moralis addo sup. lin. aI. man. I 52-53 quod ... arbitrio) om. 2-3 Utrum ... affectio] (C/. supra. p. 49,13-14) 4 scilicet] secundum DHSX 5 hoc] om. H 55 modo) om. CDHI(sed addo i.m. aI. man.X>SXY ser. sed exp. G 55 habet ... DHSX sup. lin. aI. man. C 6 intellectus] sola praesentia obiecti in lumine intellectus addo virtuosa] habet virtuosa quod sit actio inv. H 55 quod sit actio) actio quod sit inv. O 6 et] de addo Y 7 sola praesentia] sala sapientia X 8 cum] om. I(sed addo sup. lin. GIOY 55 actio virtuosa) inv. C aI. manXXid.)Y 9 ergo) sup. lin. X 11 quam] in hoc quam in illud et sic G II se] sed addo i.m. aI. man. C 12 est] om. CDHSX 13 a] om. I in OY 16 re idem'] om. O 17 se']om.C 17 vadit] vidit D 20 voluntas] etiamadd. GIOY 42-45 Cf. HENR. DE GAND Quodl. X, q. 13 (ed. R. MACKEN, . 286,2-289,85 ; ed. 1518, .. p f. 435rM-N ; ed. 1613, II. r. I 75va-vb) ; cf. etiam ID., op. cit., q. 9 (ed. R. MACKEN, 245.56- p. 248,32; ed. 1518, f. 429vl-430rK; ed. 1613, II, p. 168ra-rb) ; q. IO (ed. R. MACKEN. 261.29- p. 2-3 Cr. etiam A. SANCRISTOBAl-SEBASTIAN, Controversias acerca de la voluntad desde 1270 a 271,55; ed. 1518, f. 43IvS-433rY; ed. 1613, II. p.170vb-l72ra). 48-49 cr. supra, 1300, Madrid, 1958, p. 162-163. 4-9 cr. IOANNES DEMURRO. uaest. disput. 6 (PARIS, a/. Q N p. 65.12-15 ; cf. HENR.DEGAND., uodl. I, q. 17 (ed. R. MACKEN. 115-150; ed. 1518, f. 14rV- Q p. lat., ms. 15865, r. 7vb; ed. E. LoNGPRE, 49(); er. etiam GoDEFR.DEFONT •• Quodl. VI, q. 7 (ed. p. 18rK; ed. 1613, I, r. 22ra-26vb); ID., Quodl. X, q. IO, passim (ed. R. MACKEN, 259.87 sqq.; p. M. DE WU1.F etJ. HOFFMANS, (59); GoNZ. HISP.,Quaest. disput. 3 (ed. L. AMOROS, 31. 45 ad p. p. ed. 1518, r. 431rR; ed. 1613, II, r. 170va). 50-53 cr. supra, p. 73,22-29; 80,88-95; 80.7- 2m); E. LoNGPRE. œuvre du cardinal Jean de Murra, O.F.M. (t 1312), in Ml!langes Auguste L II. 53-54 ARIST., th. Nic., II, C. 4 (TransI. Grosseteste. ed. R. A. GAUTHIER. 169,11-12; E p. felzer, Louvain, 1947, p. 478-479; R. MACKEN, einrich von Gent in Gespriich mit seinel1 H p. 402,6-7 ; lunt., III, r. 23B; 1I06a 9-10). Zeitgenossen liber die menschliche Freiheit, in Franziskanische Scudien, 59,1977, p. 174. 88 QUODLIBET XIII QUAESTIO 1\ 89 1317" Contra. Virtus quae nata est se I determinare in actum suum. ex se motiva non sit coelicitiva actus: alio modo in agendo in ipso dispositionem sine qua est sui. quia determinatio ad actum actio quaedam est. ad quam necessario non expedite et faciliter eliceret actum. sequitur operatio. Voluntas est huiusmodi. aliter enim non esset libera. Ergo 25 Primo modo nihil I requirit voluntas ad eliciendum actum volendi in ipsa S 213" etc. 50 nisi solam obiecti ostensionem. immo ipsa sola ut est liberi arbitrii. se sola sufficit ad eliciendum volitionis actum. supposita ostensione obiecti cum < SOLUTIO> forma intellectus circa id. secundum quod hoc iam declarabitur I in D 336" pertractatione solutionis ad tertiam rationem. non tamen per hoc excludendo Bad. 535'v I Dico quod aliquid ad actum aliquem eliciendum requiritur dupliciter. actionem Dei. qui est generalis motor in qualibet actione omnis creaturae. et Uno modo ut causa sine qua non. quae nihil agit omnino in eliciendo actum 55 hoc in eliciendo ipsum actum. ut iam habitum est supra secundum aut in causando dispositionem qua eliciatur actus. aut qua in passivo 30 GREGORIUM quaestione in de natura assumptibili. non solum in dando vim Zuce. 308,b recipiatur. quemadmodum requiritur removens prohibens ad de-I scensum qua actus elicitur. De quo dicit I ANSEI.MUS De concordia praedestina- Y 187" gravis. Et hoc modo. ut saepius tractavi. ad actum voluntatis eliciendum tio n is : < Sic ergo non requirit voluntas ad actum volendi simpliciter nisi solam obiecti ostensionem, quae quidem sola obiecti ostensio sufficit ad hoc, quod 85 I Quod ergo arguitur primo contra primum membrum huius ultimae ~~~/i ipsa voluntas vi libertatis suae in se ipsa, ut appetitus est, exer < ce > at actum distinctionis per hoc quod «ad actum intellectionis requiritur aliquid aliud Y 188" volitionis. et obiecti determinati ostensio ad determinatam I volitionem H 222vb absque ali-I quo in fluxu in ipsa ab obiecto. Quod plenius patebit solvendo CDGHIOSXY argumenta. Vanum namque videtur tot intermedia conculcare. Superfluum enim est ponere .fieri per plura, quod aequaliter potest .fieri per unum. 90 94 perfectos ... ad eliciendum actus] om. O 95 secundum] scilicet(?) I 95 aut] ad e/ Bad. 536rD I Loquendo autem de requirere aliquid ad eliciendum actum volitionis hoc addo sup. lin. ai. man. I 99 omnia] ab addo sup. lin. at. man. D 99 aliquU ali- quibus-C(sed -bus exp.)DHO(id.,SXY ser. GI(sed in aliquas corr.) 00 vocant] vocantur faciliter et expedite, bene concedo quod ad sic eliciendum actum voluntatis D I Philosophum] in add. O 3 adauget] aliquid auget D 4 repellentur] repelluntur Y 5-6 sufficienter sunt declarata] sunt declarata sufficienter inv. H CDGHIOSXY 95 Cf. infra, p.122.82-125,63. 96 Cf. HENR. DE GAND., Quod/. VI, q. IO (ed. 1518. 69 enim] om. S 72 quam] quod GIOY 73 negatum] negative CDGHIOXY nega- r. 227vV-228rZ; ed. 1613, I, r. 345vb-346rb). Cf. etiam G. A. Wn.50N, Henry o[ Ghen/'s tione (?) S 75 potest] non addo I 76 relinquere etiam] inv. Y 76 volendo] nolendo Crilique of A ris/olle 's Conceplion ofGood For/une, in Franziskanische S/udien. 65, 1983. p. 241- GY 76 quia] quod X 77 sel om. X 77-78 nihil potest] om. D 78 potest] 251. 00 cr. infra, p.104.21-40. 00-1 cr. AR'ST., E/h. Nic., II, C. 4-5 (TransI. om. C(sed addo i.m. ai. man.)HSX 80 se] et addo D illud addo C(sed Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 168,20-170,27 ; 401.15-403,22; Iunt., III, f. 22M-23D, 23H- p. exp.)DHSX 80 obiectum] illud addo S 80 obiectum intellectus et cognitum] et cognitum 24C; 1I05b 19-1106b 28) ; ID., op. ci/ .• III. C. 7-8 in actus iustitiae, sed meritorie solum per affectionem tunc bene, vel excessive aut remisse, et tunc peccaret. Et hoc necesse est iustitiae I gratuitae. Istis tamen affectionibus semper in voluntate est potentia ponere, nisi ponatur quod talis voluntas non est liberi arbitrii, sed naturaliter defectibilitatis coniuncta, qua potest in contrarium. Sed in his dictis Anselmi Bad. 537,1 vult quod vult seu quod potest velle. I Et quod dicit ANSELMUS, quod est eius intentio, quod angeli et hominis voluntati a Deo datum est ut possit se «vo!ulltas non potest velle sine suis arfectionibus», dico quod nomine 90 determinare ad sequendum inclinationem iustitiae vel contrarium agendum. affectionis generaliter dictae comprehenditur habilitas naturalis qua voluntas 65 I Quod ergo in argumento dicitur, quod «indeterminatum non exit in Bad. 53' Zucc. 3! vult, cum dicitur affectione velle. actum nisi per determinationem factam in ipso», dico quod hoc non est Bad. 537,K I Item. Propter secundo dictum et tertio sciendum quod, si ponamus verum, nisi de indeterminato quod non habet vim se ipsum determinandi. C 170vb angelum factum a Deo cum potentia volitiva I et affectione volendi solum Reservata autem hac vi determinandi se ipsam in voluntate, in qua consistit commodum, et hoc naturaliter, non per liberum arbitrium, secundum quod 95 libertas arbitrii, non multum curamus si ponatur prima determinatione H 223vb de angelo videtur loqui ANSELMUSe I Casu Diaboli capo XIIIo per totum, 70 D determinari et tertia facta in se ipsa secundum aliquem inf1uxum ab intellectu aut etiam factum cum volitiva potentia et affectione volendi solum et ab obiecto cognito, aut impetu, aut affectione quacumque, quia nullum tale commodum conveniens, et hoc similiter naturaliter, non per liberum inf1uxum poterit esse causa propter quam secundum secundam determinat io- arbitrium, secundum quod de angelo videtur loqui Anselmus eodem libro nem velit vel non velit vel nolit ipsa voluntas, sed solummodo causa sine I S 215'b capi XIV; in principio, de angelo, inquam, sic posito, immo ficto, verum est 00 qua non, quia semper manet indeterminata a determinatione secunda, nisi a quod non posset peccare, secundum quod videtur velle Anselmus. Et dico 75 se determinetur, licet determinatione prima determinetur in se secundum 'videtur', quia talis angelus non posset esse in rerum natura creatus, nec obiectum cognitum, et similiter tertia, ut scilicet non poterit velle omnino, nisi Anselmus ponit quod ita posset esse. Et quod talis angelus non posset in ad volibile determinetur, nec velle determinate hoc vel illud, nisi ad volibile rerum natura esse creatus, patet, quia de ratione volitivae potentiae angeli vel hoc vel illud determinetur. Sicut nec sensus, nisi determinetur a sensibili, hominis respectu eorum quae sunt ad finem, est, quod sit liberi arbitrii: in 5 potest omnino sentire, nec sentire hoc, nisi determinetur ab hoc sensibili. Et quo necessario est naturalis habilitas ad volendum iustum, et qua potest velle 80 similiter de intellectu respectu intelligibilis. Ita quod non possit voluntas velle aliquid, nisi cognitum ad quod determinatur, ita tamen quod, si non nisi CDGHIOSXY CDGHIOSXY 55 dicit] aut sed in aitexp. I 57 separabitis] inseparabilis Y 58 sola] soli GI(sed -i exp. et -a sup. lin. ai. man.XXsed -i in -a corr.JY 62 est! om. D 63 quod' vult] i.m. ai. man. 82 positiva] posita S 83 possit! potius sic S 85 affectiones] affectionibus O 63 vult quod'] om. D 67 propter secundo] inv. X 67 secundo] secundum D 85 accidentales] om. X 85 expeditius] expeditus H 86 exire] om. DH(sed -umexp. et -osup. lin.) 71 factum] estadd. Q'sed exp.)DHSX 74 ficto] fictused CDGHIOSXY 87 istis] istae X 88 defectibilitatis] defectibilitas O 89 quod] quo sed Corr. sup. lin. I sic addo Y 75 dico] ut addo sup. lin. ai. man. I 75-76 dico videtur] -d addo sup. lin. aI. man. I 93 indeterminato] indeterminate X 95-96 prima subI. D 77 possetl] possit S 78 quia] quod DHS determinatione determinari! determinari prima determinatione inv. GIOY 96 determinarO om. X 96-97 in ... cognito] om. et iusto X 97 tale] in talem corr. aI. man. D 98 inf1uxum] om. S 98 propter] secundum G 98 secundam] om. S 99 vel'] 55 ANSELMUS, De concordia, III, C. 12 (ed. F. &HMI1T, II, p. 284,9-11: PL 158, om. G 99 velit ] velet X 99 vel non velit'] om. I 3 determinetur ... volibile'] om. 537B). 57 Ibid. (ed. F. &HMI1T,II, p. 284,12; PL 158, 537B). 63 ID., op. cit., III, C. II ' H 3-4 nisi ... hoc vel illud] om. X 5 ab] ad I 7 ad] aliquid X (ed. F. &HMI1T, II, p. 284,6-7: PL 158, 537A). 67 Cf. supra, p. 101.32-42. 70 Cr. ANSELMUS, casu diaboli, C. 13 (ed. F. &HMI1T,I, p. 256-257: PL 158, 344C-346B). De 73- 74 Cf. ID., op. cit., C. 14 (ed. F. &HMI1T,I, p. 258,8-16; PL 158, 346C-D). 91-92 Cf. supra, p. 87.10-12. QUAESTIO II 105 104 QUODLIBET XIII O l77vb unum sit cognitum quo determinetur, non possit aliud velle cum I effectu : «Movens autem dupliciter, aliud quidem immobile, aliud autem movens I et 319" 30 quod movetur. Est autem immobile actuale bonum .. movells autem et quod possit tamen hoc velle vel nolle vel non velle, et imperare intellectui quod movetur appetitivum est. Movet enim quod appetitur, et appetitus motus est. consideret amplius. Si vero plura praesententur quae sunt ad finem, poterit IO Quod autem movetur, scilicet ab appe-I titu, animal est». Quare, cum dicit I Bad.537' liberum arbitrium quodcumque ex illis, sive sub ratione minoris sive sub X 9" quod appetibile movet, et continue etiam dicit quod appetitus movet, ratione maioris boni praesentetur, velle aliis omissis, vel nolle alio electo, vel nullum illorum velle in hoc stando, et etiam intellectui praecipere ut amplius distinguendo movens in haec duo: et inconveniens est dicere quod in tam 35 brevi verbo sumat movere aequivoce et sit divisio sua in aequivoco. Igitur, G 240" I consideret. Unde si in hoc staremus solum, negaremus aliquid agere ab cum appetitus vere et non metaphorice movet animal, consimiliter appetibile H 224" extra actum volitionis in voluntate immediate, sive modo congruenti I 15 vere et non metaphorice movet appetitum, et hoc per verum inf1uxum naturae suae, quemadmodum sol agit indiaphano actum ilIuminationis, vel alicuius dispositionis realis factae ab appetibili cognito in voluntate, sine quo modo non congruenti naturae suae, quemadmodum lapis proicitur sursum, voluntas nullo modo moveret se ad actum volitionis, nec per consequens ad aut mediate, agendo in ipsa dispositionem quae esset necessario causativa 40 aliquid aliud, quia non movet nisi volendo. volitionis, sicut qualitates primae. calidum et frigidum, generatae sunt causativae secundarum, ut albi vel nigri. 20 I Ad quod dico, priusquam descendam ad argumentum, quod voluntas Bad. 537' non movetur ab appetibili cognito nisi metaphorice, et est in suo motu Bad. 537,M I Ad tertium dicendum contra idem membrum, quod «idem inconveniens primum movens, secundum quod iam declarabitur. est» etc., dico quod propter fugam huius rationis et inconveniens quod Cum dicitur quod Philosophus in tam brevi verbo non aequivocat movere, videtur concludere, dicunt aliqui quod voluntas non movet se ad actum 45 dico quod immo, loquendo de appetitu rationali qui est voluntas. de quo volendi nisi mota ab appetibili cognito, et hoc non metaphorice sed vere. Dicit tamen non loquitur ibi principaliter, sed de appetitu sensitivo qui est C 171" enim PHILOSOPHUS I in IlIO D e A n im a sic : < ANS < ELMl > )} 1) 5 sU in sic corr. i.m. ai. man. C 6 iniustus] non addo CGHIO(sed exp.'f;XY de! D 6-7 voluntatem ... habere) om. D 7 eadem CDGHIOSXY voluntas) eandem voluntatem S 9 omnis) omni X 9 qua] quae S II sive') iter. D 12 quid] quod X 12 movetl-uradd. corr.1 14 siti sic DH(1)S(1)X 16 ergo) igitur C 20 a] om. CDHSX 23 id] illud S 23 quod estl quid X 24 etl in 29 alio] illo D 30 ipsum) ipsam O 30 sic] sicut CDHSX 31 siti sic X 24 vitae) i.m. C 26 eius) om. I 26 uti exp. et est sup. lin. ai. man. I CDHX 33 quam ... recipitur'] om. S 34 amoto) aromoto CDGHIOXY 38 in) ab CDHSX 39 modum] vel motum C 40 e) sup. lin. O 44 uti om. X 44 movens ... aliquid' voluntatis' sit') om. S 47 se) et addo I 50 sicuti om. 4-10 ANSELMUS,De concordia. III. e. II (ed. F. ScHMITT. II, p. 283.3-20; PL 158. 536B- S 50 esse) aliquodaddo D 51 enim] eum D 52 elicitiva] iIIicitiva 537A). 15-16 cr. A1usr.•De an .• I. e. 4 (in ALBERTIMAGNI. De an. I Comm .• ed. C!. STROJCK. Y 54 accidens] Deus addo D p. 29,82-83 ; in AVERRo's.Dean.1 Comm .• ed. St. CRAWFORD.p. 58,2-7 ; Iunt., Suppl. II. f. 21F; 406b 12-14); ID .. Phys., V, C. 2 (in THOMAE DE AQ., III Phys. Comm., V, lectio 4 (ed. Leon .• II. p. 240b); Iunt., IV. r. 220E; 226a 28-29); cf. etiam THOMASDE AQ.,ln Phys. Comm., V,lectio 4 37 ID .• Phys .• VIII, C. 4 (in THOMAEDE AQ.,ln Phys. Comm .• VIlI. lectio 8 (ed. Leon., II. p. 393a, (ed. Leon .• II, p. 241 a, n. 2) et ARlsr., Metaph., XI, C. 12 (lum., VIII. r. 285H ; 1068b 18-20) ; er. n. 7); in ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE.2.208; lunt., IV, f. 369D-E. 3711; 255b 19-21, etiam HENR. DE GAND.• Quodl. XI/. q. I. ad Im (ed. 1518, r. 484rV; ed. 1613. II, r.235vb). 255b 35-256a 2); er. etiam infra, p. 131.10-11. 110 QUODLIBET XIII QUAESTIO II 111 quolibet alio accidente existente in vivente (ob hoc enim secundum aliquos movere ad volendum aliud quam accepit, et non potest non moveri ad potentia animae non potest poni acci dens in anima, quia est ratio elicitiva volendum illud. Nunc autem secundum datam affectionem non accepit actionis vitalis in illa), igitur nulla affectio seu talis dispositio in voluntate voluntas velle aliud, sicut si accepisset angelus, de quo I ibi loquitur Y 189" potest esse ratio elicitiva actus volendi tota. 85 Anselmus, solam voluntatem volendi commodum simpliciter vel solam Bad. 538,R I Secundo patet hoc idem quia, cum quaelibet affectio sit forma naturalis 60 voluntatem volendi commodum sibi conveniens, per alterius illorum habens propterea determinatam potentiam movendi determinate ad unum affectionem nullo modo posset illud non velle aut nolle, neque aliquod aliud tantum, sicut et ceterae formae naturales, et sic solummodo moveret ad id ad velle nisi propter illud. quod voluntatem afficere!. Ut enim dicit ANSELMUS De Concordia capo ISi vero praedicti intelligunt quod voluntas affectata movet se secundo Bad. 53 XlO: «affectum est instrumentum volendi suis aptitudinibus. Unde dicitur 90 modo, sic videlicet quod affectio generalis et influxus specialis cum voluntate D 338" hominis anima, cum vehementer I vult aliquid. affectata esse ad volendum 65 concurrant in una ratione elicitiva actus volendi. hoc adhuc contingit intelligi illud vel affectuose velle». Et per hoc in eliciendo actum volitionis omnino tripliciter: aut in tali motione activa affectio cum influxu dicitur esse tolleretur liberum arbitrium. et solo naturali impetu eliceretur ex coniunc- principalis et movere mediante I voluntate ut instrumento suo. aut e C 171" tione proprii activi cum proprio passivo, omni impedimento exteriori remoto, converso, aut aequaliter I se habent ad illam, I S 216'b 0178" ita quod existente tali affectione in voluntate non solum necesse illam esset 95 Sed istud tertium non potest stare, quia tunc existente affectione et I 319vb X 9" velle I illud, si aliquid vellet, secundum modum supra reprobatum, sed 70 I inclinante ipsam voluntatem ad actum volendi. non plus posset facere etiam necesse esset quod absolute vellet illud, et non posset illud neque non voluntas quin seque-I retur actio volendi secundum affectionem et influxum. G 240" velle neque nolle, quia existente proprio acti vo naturali coniuncto cum quam existente voluntate et inclinante ad actum volendi vel nolendi. potest proprio passibili, omni impedimento remoto, necesse est ipsum agere solam aliquid facere affectio quin sequatur actio volendi. Consequens falsum est. propriam actionem naturalem sibi debitam, Neque etiam posset velle aliud, 00 quia a voluntate dependet agere secundum affectionem vel non agere. et non nisi etiam haben do in se affectionem ad volendum aliud praeponderantem in 75 e converso. Ergo etc. virtute, quia illa affectione minus ponderante nequaquam moveretur, sed alia IItem. Utrumque duorum primorum membrorum inconveniens ponit. Bad. 53 praeponderante; alia vero existente aequaliter ponderante, secundum Quod patet primo I unica ratione contra utrumque illorum simul. quia H 225" Zucc. 312" neutram movere-I tur, aut moveretur secundum utramque simul. Quod est quandocumque agens pure naturale et agens libero arbitrio simul in I eadem Bad.52 impossibile, sicut impossibile est intelligere plura simul, nisi ad unum illorum 5 actione concurrunt. hoc non potest esse, nisi in actione propria naturali moveretur intellectus et voluntas in ordine ad alterum. Hinc ANSELMUS 80 congruenti agenti naturali in qua agens libero arbitrio sequitur agens determinat De Casu Diaboli capo XIIlo quod voluntas non pote~t se naturaliter. puta in agendo ad motum seu transmutationem gravis non potest concurrere agens liberi arbitrii cum naturali motivo gravis nisi in motu CDGHIOSXY descensus. In motu enim ascensus gravis, quia est mere violentus, non potest 56 aliquos] alios S 57 ratio] anima X 59 elicitiva actus volendi tota] tota elicitiva COGHlOSXY actus volendi inv. GIOY 62 moveret] movere H 68 exteriori] iter. S 70 etiam] et Y 71 esset] esse CDHSX 72 naturali] natura Y 72 cum] a CDHSX (c! 1.68) 73 est] iter. D 74 nisi] non D 74 etiam] om. GIOY 75 aliud] 82 accepit] concepit C(sed in accepit corr. sup. lin. ai. man.)S 85-86 simpliciter ... solam aliquid S 76 illa] alia GIOY 76 ponderante] praeponderante sed prae· exp. voluntatem volendi commodum] om. HI 86 commodum] om. S 89 intelligunt] G 77 praeponderante] ponderante C 77 alia ... ponderante] om. X 78 aut move- intelligit (?) D 92 aut] enim addo GIOY 92 activa] motiva S 95 tertium] tantum retur'] iter. S 79 impossibile'] impassibile OH C(sed vel tertium i.m. ai. man.)D(sed dei. ei id.)HSY tamen GI(sed tertium sup. lin. ai. man.)O{jd.)X 95 et] om. O 96 ipsam voluntatem] ipsa in volunt a te H 2 membrorum] sibi addo Y 3 primo] om. S hoc CH homo DX 56-58 Cr. JloNAV Comm. in Seni., I, dis!. 3, p. 2. arto I, q. 3. ad 5m (ed. Quar .. I, p. 87b); .• 4 quandocumque] quandoque C(sed -cum- sup. lin. ai. man.)DHSX 7 gravis] qua vis X RICARDUS DEMEDIA VILLA , Comm. in Sent., I, dis!. 3, p. 2. arto 2, q. 1 (ed. 1591, I, p. 52a-54a); cr. etiam THOMAS DEAQ.,Summa Theol .• Ia, q. 77. arto I. ad 5m (ed. Leon., V, p. 237b) ; ibid., arto 6 (ed. Leon., V, p. 246). 64-66 ANSELMUS. concordia, III, C. II (ed. F. ScHMITI,II. p. 279. De 81-82 Cr. ANSELMUS, casu diaboli, De C. 13 (ed. F. ScHMITI,I, p. 255,24-25, p. 256-257 ; PL 158, 10-12: PL 158, 534B). 70 cr. supra, p. 90.72-93,63. 344C, 3440-346B). 112 QUODLIBET XIII QUAESTIO Il 113 cooperari agens naturale, quia in contrarium inclinat. Quare cum, secundum IO 35 instrumentum, quia in omni agente tam naturaliter quam artificialiter motus iam dicta, affectio in voluntate movet naturaliter tamquam ratio formalis, instrumenti sequitur motum principalis agentis. Calor enim naturalis non liberum ergo arbitrium si aliquo modo simul movet, sequitur motum generat aliquid secundum formam substantialem, puta asinum secundum affectionis, et sic aequali necessitate impulsus naturalis movebitur aliquid in formam substantialem, nisi in virtute formae substantialis asini generantis voluntate ad actum volitionis qua, secundum iam dicta, moveretur a sola existentis in calore seminis in fusi ab asino descindente semen, neque calamus affectione. 15 40 describit figuram nisi motus a manu artificis. Si ergo principalis agens et Bad. 538'v ISi dicatur ad istud quod hoc verum est quando solum initium actionis movens sit affectio, et ipsa movet naturali impulsu, ut ostensum est prius. Zucc. 312,b dependet a voluntate, ut contingit in exemplo de gravi naturali posito I in Ergo etc. argu mento , sed quando initium actionis et processus eius omnino dependent Idem etiam I arguitur specialiter contra secundum membrum, quod x 9,b 1320" a voluntate, non est verum. Quod patet, I nam si aliquid existens grave videlicet in tali motione non potest aliquid I voluntatis esse principale et S 216" naturaliter et cum hoc voluntarium, se voluntarie mitteret deorsum, ita quod 20 45 affectio instrumentum, quia agens principale non elicit actionem mediante libera voluntate posset pausare in medio motus et ipsum temperare instrumento nisi secundum exigentiam instrumenti. Quare, cum affectio secundum velocitatem et tarditatem, iam illa actio, cum hoc quod esset instrumentum non se habet nisi ad unum tantum mediante illa, sicut prius naturalis ratione gravitatis, esset etiam voluntaria ratione libertatis, et sic est a non potest nisi in unum tantum, sicut si calamus non esset medium parte ista. instrumentum ex natura sua nisi ad depingendum figuram rotundam, Bad. 538'x I Sed contra istud arguo, quia secundum PHILOSOPHUM natura et volu illaS 25 50 nequaquam mediante illo posset depingere figuram angularem. sunt diversa inter se et distincta ut duo principia seu rationes agendi omnium I Contra haec tamen, praecipue secundum illud ultimum membrum, H 225,b actionum. Sed «seculldum diversitatem principiorum et rationum agendi est videtur sentire ANSELMUS quando dicit De Concordia Gratiae et Liberi diversitas actionum», secundum DAMASCENUM. Igitur non potest esse una et Arbitrii capo XIIo, in fine; «Volulltas instrumel1fum movet on1l1ia alia eadem actio cuius natura et voluntas sit simul coelicitiva ratio. Quare, si instrumel1fa quihus sponte utimur et quae I Slll1f in nohis .. ipsa verose suis C 172" affectio in voluntate sit elicitiva actus volitionis, iam talis actio erit naturalis 30 I 55 arfectionibus movet». Et infra I ; «Quia et illa vult quae affectione vult, et Zucc.31: pure. Numquam enim natura et voluntas concurrunt in eandem actionem ut affectio vult per quam illa vult ..sicut videre dicitur et homo qui visu videt, et eius coelicitivae rationes, nisi ipsae concurrant inter se. ipse viSlls quo videt. I Ullde non ahsurde possumus dicere arfectiones eius Y 189,b Specialiter etiam hoc arguitur contra primum membrum, quod videlicet voluntatis, quam instrumentum animae dixi, quasi instrumenta eiusdem in tali motione voluntatis non potest affectio esse principalis et voluntas instrumenti, quia illa nihil lIisi I istis operatur. Perdito igitur instrumento O 178,b 60 volendi iustitiam, id est rectitudillem. lIullo modo. nisi per Dei gratiam reddatur. potest voluntas illstrumentum velle iustitiam». CDGHIOSXY CDGHIOSXY 10 agens] agere C(sed vel agens i.m. at. man.)DGH()(sed in agenti corr. ai. man.;SXY IO naturale] connaturale GI()(sed in naturali corr. ai. man.JY IO in] materia CDHSX lOcum] om. I II ratio] positio J(?)()Y 16 istud] illud S 16 quando] quod G(sed 43 idem] item O 45 quia] quod GI(sed corr. sup. lin. ai. man.)OY 45 agens in quando corr.)I(sed exp. et quando non sup. lin. ai. man.) 17 voluntate] et addo D principale non elicit! non elicit principale agens inv. H 47-48 mediante ... tantum] om. CS 18 et processus] iter. D 18 dependent! dependet D 20 voluntarium] etadd. CDHSX 51 haec] om. CDHSX 51 tamen] videtur sentire addo C(sed va- -cat superscr. ai. 23 a] ex O 25 istud] illud S 29 sit! sic CDGH(?X>S(?)XY 30 affectio] man .)DGHI(id.)OSXY 51 secundum] vel scilicet i.m. ai. man. C 51 illud] istud GIOY affectiva GIlsed exp. et corr. sup. lin.)OY 30 sit! sic CI 31 enim] i.m. ai. man. O 54 ipsa] ipse C(sed vel ipsa i.m. ai. man.)DGHIOSXY (c! supra, p. 89,70) 59 istis] istam Y istum GIO 59 perdito] perditur I per dico D dico S 60 modo] om. I 60 nisi) om. X 60 nisi per] inv. Y IO-II Cr.supra,p.109,47-48; 110,60-61. 14 Cf.supra,p.109,46-III,88. 17-18 Cr. supra, p. 107,98-1. 25-27 cr. ARIST., e an., III. C. 10 (in ALBERTI D MAGNI, e an. III Comm., D ed. C\. STROICK, 231,89-235,84; in AVERROIS, an. III Comm., ed. St. CRAWFORD, 516,6- p. De p. 41 Cf. supra, p. 110,60-111,88. 47 Cr. supra, p. 112,33-42. 53-55 ANSELMUS, De 520.6; lunt., Suppl. II, r. 192F-194C; 433a 9-30). 27-28 Cf. IOANNES AMASCDe fide D .. concordia, III. C. II (ed. F. ScHMITT,I, p. 283,21-284,3 ; PL 158, 537A). I 55-61 ID., op. cit.• orth., C. 59 (III, 15), n. 6 (ed. E. BUYTAERT, 231,65-232,78; PG 94, 105IB). p. III. C. 13 (ed. F. ScHMITT, I, p. 287,10-16; PL 158. 539D-540A). I 114 QUODLIBET XIII QUAESTIO Il 115 Si dicant aliqui volentes Anselmum exponere distinguendo circa actum num ponitur voluntas esse instrumentum affectionis, circa actum volitionis voluntatis, quod scilicet aspiciendo ad substantiam actus volitionis in duo sunt consideranda, scilicet et substantia actus, et modus sive qualitas aut eliciendo formaliter, principalius agit affectio et est voluntas vel liberum forma actus circa substantiam ipsius. Et est substantia actus, I quantum est Bad. 539 arbitrium eius instrumentum. aspiciendo autem ad modum eliciendi ipsum 65 90 de se, semper eiusdem rationis, et diversificatur secundum qualitatem et actum, principalius agit liberum arbitrium, eo quod ipsum habet determinare formam quae consistit in volendo excessive vel remisse vel temperate. Forma se ad actum volendi vel nolendi secundum praedicta, et hoc modo affectio est autem qua volitio est temperata. et e contra forma qua est excessiva aut instrumentum voluntatis (isto secundo modo loquitur ANSEI.MUS, cum dicit remissa, duplex I est; quaedam ex obiecto ad quod terminatur actus, I alia Zucc.31 I 320,b a[[ectiones esse instrllmenta volllntati~ ; sed primo modo I videtur loqui vero ex ratione elicitiva actus. S 216'b AUGUSTINUS, cum dicit de caritate quae est affectio quaedam infusa a Deo, 70 95 Ex obiecto enim dicitur actus volitionis excessivus, I quia volens vult quod D 338" Bad. 538'v quod ipsa «se habet ad voluntatem sicllt sessor ad equllm»), I isti igitur tria non convenit eum velle nec competit nec congruit propter obiecti voliti ponunt per ordinem, scilicet libertatem arbitrii ut est determinativa actus magnitudinem. sicut non competit homini velle esse similem Deo cum volendi vel nolendi. et ipsam affectionem, et tertio liberum arbitrium ut est effectu, intento actu voluntatis ex puris naturalibus illam attingere; hoc enim ratio elicitiva actionis quae est volitio, ut sit affectio media inter liberum non competit ei. quia illud ni-I mis excedit metas potentiae naturalis. Dicitur H 225" arbitrium ut est actus determinitiva ratio, et ut est ratio elicitiva eiusdem. Et 75 00 autem ex obiecto remissus, quia volens vult quod non convenit eum velle hoc ponunt quasi ipsa determinat io sit in se quaedam actio et alia ab actione propter obiecti voliti parvitatem, sicut non convenit homini velle esse similem eliciendi. quod non est verum, quia nulla est actio voluntatis nisi volitio ; iumento cum effectu, ad hoc intento; et hoc quia nimis est infra id ad quod quae non fit in voluntate per aliquam aliam actionem, immo ipsa est actio natura humana nata est attingere. Dicitur autem ex obiecto temperatus, quia quae fit. Determinatio autem dicta non est nisi reI at io quaedam sive ordo quo volens vult quod congruit eum velle propter abiecti voliti mediocritatem, voluntas se extendit ad volendum vel non volendum vel nolendum sive ad 80 5 sicut congruit homini velle esse similem Deo cum effectu. intento ad illud volendum hoc vel illud. Ad talem autem sui ordinationem nequaquam actu voluntatis adiutae gratia; et hoc quia hoc congruum et consentaneum requirit affectionem ut instrumentum medium, etiam si forte requireret est naturae humanae. ipsam ad eliciendum actum volitionis. Ad nihil enim aliud videtur ponere Ex ratione vero elicitiva actus dicitur actus volitionis excessivus, quia ipsam Anselmus. volens intentius vult volitum quam competit eum velle. Et dicitur similiter I Ad videndum autem quomodo secundum Anselmum affectio qualis- 85 IO remissus. quia volens remissius vult volitum quam congruit eum velle illud. cumque ponitur instrumentum voluntatis, et e converso secundum Augusti- Dicitur etiam temperatus. quia temperate sicut congruit eum velle illud vult . ' . Bad. 539' I DICO I ergo quod, aspiciendo ad substantiam actus voli-I tionis et id quod C 172'b CDGHIOSXY est secundum se, sola voluntas est ratio elicitiva, et quaelibet alia vis cognitiva X IO" 62 sil di addo S 63 quod] om. S 64 principalius] principaliter C 66 agit! om. X 67 secundum praedicta] iter. S 67 estl esse X 68 loquitur Anselmus] inv. CDGHIOSXY GIOY 69 afTectiones]afTectionemsed corr. ai. man. I 69 instrumenta] instrumentum D(sed corr. ?)I 69 sed] si G 73 ipsam afTectionem] inv. Y 73 affectionem] afTectioraH 73 tertio] ideo C(sed in tertio corr. i.m. 01. man.)DHSX id GOY ad sed 88 et' substantia] inv. sed et exp. 01.man. I 90 semper] super sed corr. i.m. ai. man. I exp. I 74 sit] sic GO 76 siti sic X 80 vel' nolendum] om. IO 80 nolen- 98 intento] intendo C(sed corr. sup. lin. ai. man.)DHl(sed in intendendo corr.)SX vitendo dum] volendum D 86 instrumentum voluntatis] inv. H GOY 99 non] sup.lin. ai. man. C 99 eUom. D 99 quia] quod sed corr. SI/p. lin. 01. man. I 99 metas] om. DHSX i.m. at. man. C 2 intento] intendo C(sed corr. sup. lin. ai. man.)DGHI(sed -den- addo SI/p. lin. 01. man.XJSXY 5 intento] intendo 62-68 Cr. IOANNES DEMURRo.Quaest.disp. 7 (ms. PARls.Nat.lat. 15865. r. 7rb; ed. E. LoNGPRE. CDGHI(sed -den- addo SI/p. lin. ai. man.XJSXY 6 adiutae] ad vitae C p.489. 492). 69 ANSELMUS. concordia. III. ,c. Il (ed. F. &IIMITI. II. p. 279.10-12; De 6 consentaneum] consantaneae sed in consentaneae corr. I consentarie nisi D p. 283.21-284.3: PL 158. 534B. 537A); er. etiam sI/pro. p. 110.64; 113.53-55. 71 Ps.- 7 humanae] humilem D 8 actus'] om. CD 8 dicitur] sup. lin. 01. man. C AUGUST .. Hypognosticon, III, C. II. n. 20 (PL 45, 1632) ; etiam citatur in TIIOMAE DEAQ.,SI/mma 9 intentiusl intensivus DHSX IO remissius] remissus O II sicuti sic I 12 dico] Theol .• Ia II". q. 110. arto4 (ed. Leon.. VII. p. 314b) ; ID.. Quaest. disp. de verit .• q. 24, arto4 (ed. nota quomodo afTectioin voluntate requiritur ad prompte agendum et ad modificationem actus. Leon.. XXII. p. 690a.I13). 85-87 Cf. supra. p. 114,68-71. non ad eius substantiam eliciendam addo i.m. ai. man. D 12 actus] iter. O 116 QUODLIBET XIII QUAESTIO II 117 et appetitiva sensibilis. licet diversimode. ut supra expositum est. nec in hoc f' sic neque voluntas. ut scilicet est voluntas simpliciter. non agit nisi ut ratio operatur aut cooperatur quidquam voluntati quaecumque affectio. 15 elicitiva actus volendi simpliciter. Et sicut calor. agens ut ratio elicitiva Aspiciendo autem ad utramque formam et qualitatem actus. dico quod calefactionis ex se. cum est in-I formatus virtute aliqua naturali et H 225vb I 320" affectio I operatur ut affectio iusti ad volendum iuste et temperate. et affectio I 45 proportionali alicui formae substantiali generandae ex materia calefactibili. in commodi absque iustitia existens ad volendum excessive vel remisse. Dico virtute illius agit eliciendo sub determinata forma et modo actum autem affectionem iusti qua quis vult iuste aliquid; et hoc sive iustitia calefactionis. scilicet secundum quem est actus ille dispositivus materiae ut de 0179" naturalis et innatae rectitudinis, ad vel secundum cuius formam eliciuntur I 20 ipsa forma substantialis dicta generetur, puta dirigendo. congregando atque temperate actus imperfecti quibus generantur habitus politici. sive iustitia commiscendo humidum et siccum. et constare illa simul faciendo; virtutis politicae acquisitae. ad cuius formam eliciuntur actus politici perfecti 50 consimiliter voluntas. agens ut ratio elicitiva volitionis ex se. cum est temperate. sive iustitiae gratuitae. quae caritas est. et infusa. ad cuius formam informata affectione aliqua. in virtute illius agit actum volitionis sub eliciuntur actus perfectissimi meritorii. determinata forma et modo temperata, scilicet secundum exigentiam et Operatur autem ad formam et qualitatem actus ex obiecto aliter affectio 25 congruentiam finis. per hoc quod illa affectio. puta iusti. est temperamentum Y 190" cum voluntate. et aliter I ad illam quae est ex eliciente. quoddam in voluntate. ut actus elicitus a voluntate sub temperamento Ad primam enim illarum affectio operatur principaliter et voluntas ut illius 55 quodam ab ipso sicut a ratione elicitiva eliciatur. Quod plane explicat instrumentum. quia voluntas. licet ex se sit ratio elicitiva substantiae actus. ANSEI.MUS. uando q loquitur de voluntate commodi in volendo beatitudinem non tamen sub tali forma per se elicit ipsum, nisi in virtute iustitiae sive et de voluntate iusti in volendo beatitudinem iuste. id est sicut I iustum et D 338vl Zucc. 313" affe-I ctus iusti secundum tres modos iustitiae iam dictos. Ex vi autem 30 congruum est hominem velle illam. dicens sic De Casu Diaboli capo defectiva contrariae affectionis. scilicet iniusti sive iniustitiae contrariae XIVo : «Quolliamllec potestllec debet esse beatus, lIisi velit et iusle velil esse iustitiae primo modo. quae nihil aliud est quam propria defectibilitas liberi 60 beatus, lIecesse eslut sicfaciat Deus utramque volulI-ltatem iII il/o COli eli ire I 320vb v arbitrii. vel secundo modo vel tertio ut est habitus iniustitiae. voluntas deficit ui ei bealus velil esse et iuste velit. Quatellus addita iustilia voluntati .~ic in excessum vel in remissionem. Operatur autem liberum arbitrium in virtute temperel volulltatem beatitudillis, ut resecet volulllatis excessum et excedelldi dictarum affectionum iusti vel iniusti in eliciendo actum volitionis sub forma 35 11011 amputet potestatem, ut, cum per hoc quod volet simpliciter esse bea liis , ex ratione obiecti sicut instrumentum illarum. Quemadmodum calor. qui ex modum possit excedere, per hoc vero quod iuste volel, 11011 velit excedere». se et ex propria virtute operatur ad eliciendum solummodo actum 65 Ecce plane quod affectio I iusti non est in voluntate ut ratio elicitiva vel G 241" calefactionis, ut instrumentum agit in virtute alterius ad eliciendum actum coelicitiva actus vo-Ilendi. sed solum ut temperativa voluntatis. quatenus Zuce. 3 S 217" calefactionis secundum formam determinatam ab illo. in I cuius virtute vo-Iluntas. eliciens actum volitionis ut elicitiva potentia. in virtute illius agat Bad. 53 informatur in eliciendo. Sicut enim calor in virtute propria. ut scilicet est 40 ut temperate et modo congruenti illum eliciat. resecando per hoc excessum. calor simpliciter. non agit nisi ut ratio elicitiva actus calefactionis simpliciter. CDGHIOSXY CDGHIOSXY 42 est] om. X 43 actus ... ut ratio elicitiva'] i.m. at. man. O 45 substantiali] substan- tialis CDGHIOSXY 47 dispositivus] dispositus S 48 substantialis] substantiali I 17 operatur] co- addo sup. lin. ai. man. CI 18 dico] notandum totum de affectione iusti et 48 dirigendo] de agendo C(sed vel diri-sup.lin. 01. man.)DHSX in digerendocorr. at. man. commodi addo I.m. ai. man. D 20 ad vel] exp. CI 22 perfecti] perfecte CDSX ser. I et addo SY 49 simul] vel X 54-56 quoddam ... commodi) i.m. C sed -i in ·e corr. H 23 temperate] in temperantiae corr. sup. lin. ai. man. O 23 et] om. 54 quoddam] quodam sed -d- addo sup. lin. ai. man. I 55 ipso] ipsa G10Y 55 sicut] G10Y 27 illarum] illorum D 30 ex] et sed corr. sup. lin. I 33 iniustitiae] in- sup. sic I 58 hominem] est homini addo sed exp. H 59 debet] dicit D 59-60 nisi ... lin. S 33 voluntas] voluntatis D 35 forma] et addo G10Y 37 solummodo] solum beatus] om. SO(sed i.m. 01. man.) 62 resecet] recedet O rerrenet G 63 quod] om. I 38-39 ut ... calefactionis] om. S 41 simpliCiter] simplex G10Y 41 nisi] om. G1(sed G10Y 63 volet] nolet G nobet (1) O nocet Y vocet I 64 volet] nolet S addo sup. lin. 01. manXJ(id.}Y 67 elicitiva] illis vel in addo D 67 agat! vel agit Y 14 Cf. supra. p. 78.70-88. 30 Cf. supra. p. 116,19-24. 59-64 ANSELMUS, casu diaboli, C. 14 (ed. F. ScHMITT, . p. 258,18-25; PL 158, 346C-347A). De I 118 QUODLIBET XIII QUAESTIO Il 119 C 172" cum possit ex-I cedere, et consimiliter, licet Anselmus non dicat, resecando AUGUSTINUS quod «caritas se habet ad liberum arbitrium uI sessor ad seu potius supplendo defectum, cum possit deficere. Et ratione huius 70 equum». Caritas enim quasi freno retrahit liberum arbitrium ut non excedat temperamenti quod agit voluntas in virtute affectionis circa actum quem in actum eliciendo, et quasi calcaribus urget liberum arbitrium et stimulat ne elicit, dicitur etiam affectio ipsa actum elicere ut ratio elicitiva eius, licet deficiat aut remisse agat, sed ut agat ad finem adipiscendum, sicut convenit et nequaquam sit ratio elicitiva eius quoad substantiam actus. Et secundum hoc 00 congruit, quemadmodum equus currit sicut convenit et I congruit quando Zucc. 31 dicit ANSEI.MUS fine De Concordia quod «11011il1col1venienter dicilur in decenter et pacifice ambulat. Et propter hoc omnia opera meritoria potius quod volul1las vull eI quod ~rreclio vull», quamvis improprie hoc dicatur: 75 attribuuntur caritati quam libero arbitrio, et in agendo et in eliciendo et nihil enim proprie vult nisi habens voluntatem. Minus etiam improprie quibuscumque aliis modis. Sicut autem voluntas in virtute affectionis agit, sic dicitur voluntas velle quam affectio, eo quod in ipsa affectione non est actio calor in virtute alicuius formae substantialis secundum iam dictum modum. X lO,b volitionis sicut est in voluntate, I sed hoc non secundum rationem illam qua 5 Sic e contra quemadmodum calor, agens ex se ut ratio elicitiva est elicitiva, immo solummodo secundum rationem illam qua de ipsa habet cale-j factionis, cum est informatus aliqua vi innaturali defectiva ab esse I 321" 0179" elici et est eius receptiva. Ut secundum hoc I minus proprie dicatur voluntas 80 alicuius formae substantialis, in virtute illius agit sub contraria forma et velle secundum rationem illam qua elicit actum volitionis, quam secundum modo, ut calor putrefactus in materia cuius naturalis dispositio secundum illam qua ipsum recipit. Et propter idem etiam habens voluntatem magis formam substantialem corrupta est. non agit nisi ut ratio elicitiva proprie dicitur velle voluntate quam affectione, et similiter magis proprie IO calefactionis, secundum quem quod putrefit habet devenire ad completam S 217" dicitur velle voluntate secundum rationem qua I recipit in se actum pulverisationem, scilicet disgregando et dissipando per humidi exhalationem volitionis, quam secundum rationem illam qua eum elicit, et hoc loquendo de 85 ea quae prius in mixto constabant congregata per generationem; consimiliter praedicatione formali. Forma enim qua volens vult non est nisi ipsa volitio. et voluntas, agens ut ratio elicitiva actus ex se, cum est informata affectione Loquendo autem de praedicatione effectiva, sic considerando substantiam aliqua defectiva, in vi illius agit actum volitionis excessive vel remisse. et per H 226" actionis, volens solummodo I dicendus est velle voluntate ut est ratio IS hoc affectio iniusti est intemperamentum quoddam in voluntate, ut actus elicitiva, nequaquam ut est ratio receptiva ; similiter neque ipsa affectio, eo elicitus a voluntate absque medio et temperamento eliciatur. quod non est ratio elicitiva, ut dictum est. Considerando autem formam et 90 Sic ergo patet quomodo voluntas in eliciendo actum volitionis sub forma modum actionis elicitae sic secundum formam quae est ex parte obiecti, accepta in actu ex ratione obiecti, operatur sicut instrumentum affectionum Y 190" magis proprie dicitur volens velle af-I fectione quam voluntate. Et similiter iusti vel iniusti. affectio praedicatione effectiva magis proprie dicitur velle quam ipsa voluntas, eo quod forma illa actus magis et principalius procedit ex affectione CDGHIOSXY quam ex voluntate. Unde aspiciendo ad talem formam actus dicit 95 96 ad'] sup.lin. ai. man. I 97 uti om. C(sed addo sup.lin. ai. man.)DGHIOXY 97 non] in ne corr. ai. man. IO 97 excedatl extendat sed in excedat exp. I extendit CDGHIOSXY GOY 98 quasiJom. S 99-00 convenitetcongruitl congruitetconvenitinv. S 99 etl om. D I et' pacifice ambulatl ambulat et pacifice inv. S I potius] post sed corr. 69 cum] ut I 69 consimi1iter] similiter I 70 potius] post sed corr. sup.lin. ai. man. I 2 et'] in H in addo IY 3 sicuti in sic corr. ai. man. C 3 sic] sicut I 72 actum elicere] inv. GIOY 72 ratio] elicere ut ratio iter. S 73 ratio] om. CGlOY 6 innaturali] in- sup. lin. C materiali OY 6 defectiva] defectiv(a)e CDGHIOXY GIOY 75 et] om. I 75 hoc] licet D 76 etiam] et Y 77 est] autem C(sed exp. eI defectione S IO putrefitl putrescit X IO completam pulverisationem] inv. est i.m. ai. man.)D 80 ut secundum hoc] iter. sed exp. O 82 habens] habent C(sed in O II pulverisationem] pulverizationem GHIO(i.m. ai. man.')Y pulveri rationem C(sed habens corr. ai. man.)DGHOOd.)XY 84 dicitur] de C(sed dei. eI dicitur sup. lin. ai. in pulverisationem corr. ai. man.)DO(i.m. ai. man')SX pulveri actionem O 14 vel] et man.)DHSX 83-84 proprie dicitur velle] dicitur velle proprie inv. I 85 eum] eam G1O(sed corr. ?)Y 14 per] exp. I IS hoc] om. I 15 elicitus] illicitus Y elicitus S 85 de] om. IOY 86 praedicatione] praedestinatione X 91 quae] quem e11icitusI 16 temperamento] temperato C(sed -men- addo sup. lin. ai. man.)DHSX DHX 95 unde] non sed exp. eI unde i.m. ai. man. C 17 quomodo] quod S 18 obiecti operatur] ab inoperatur D 74-75 ID.,De concordia. 11\,c. 13 (ed. F. ScHMJTI.II. p. 287.10-11 : PL 158. 539D). 90 Cr. 96-97 PS.-AuGusT Hypognoslicon. 11\. .. C. II. n.20 (PL 45. 1632): cr. supra. supra. p. 115.12-15. p.114.71. 4 Cr. supra. p. 116,36-55. QUODLIBETXIII QUAESTIOII 121 120 In eliciendo autem actum sub forma accepta ab eliciente, nequaquam 20 ad motus intentionem salva eius temperantia. adhuc habet rationem sessor is operatur voluntas in inducendo talem formam in ipso actu sicut instrumen- et principalis agentis, et voluntas instrumenti instrumentum; quemadmo- tum affectionum, sed potius e converso affectiones agunt ad illam formam ut dum si equus agitatus furia currat velociter, ipsa furia quasi sessor est equi et instrumenta voluntatis et liberi arbitrii. Sicut enim forma actionis ex obiecto 50 equus ipse instrumentum. Propter quod dico quod in his dictis et in aliis I I 321,b C 172vb consistit in modo medio temperato quo congruit velle I finem et niti ad consimilibus oportet Anselmum exponere et per se ipsum, sed requirit ipsum, sicut et forma cursus equi est decens ambulatio qua proportionaliter 25 diligentem lectorem. D 339" passibus pedum anteriorum I illos passus passibus pedum posteriorum I Ad intellectum igitur talium dictorum Anselmi sciendum est quod Bad. 53 transgreditur, sic etiam forma actionis ex eliciente consistit in modo intenso duplex est volitio I ; quaedam qua quis vult commodum simpliciter, alia qua Bad. 54 55 vult iustum. De quibus procedit determinatio Anselmi cum dicit quod vel remisso volendo et actione voluntatis intensa vel remissa, intento in finem s 217" praedicta forma praesupposita, et hoc quemadmodum est forma cursus I «voluntas nihil vult nisi suis affectionibus». Unde omnes affectiones quibus aliquid vult voluntas, reducit ad affectionem commodi et iusti, quas vocat equi cum est velox vel tardus, salva proportione formae procedent is in 30 aptitudines sive habilitates quasdam ad eliciendum actus voluntatis. Quod et ambulando. Et dico hanc formam provenire ex parte elicientis actum, quia H 226,b modum hunc non imprimit in agendo in virtute I affectionis, sed propria declarat per simile in viribus sensitivis ubi dicit I ibidem, capo Xlo ; < in actu et in potentia idem et secundario et per accidens. nullum omnino est inconveniens. puta quando secundum idem. Et dico: diversa ratione sunt in voluntate. et tali diversitate nauta existens in navi movet navel1\ "quae primo movetur ab alio ut a nauta. 20 quae sufficit ut secundum unum illorum sit movens et secundum aliud Zucc. 314'b ipse secundario et per accidens mo-Ivetur secundum totum a se ipso. quia 90 motum. et non a se primo secundum totum; et quod secundum unum per motum navis. illorum potest esse in actu ad quod est in potentia secundum aliud. Bad. 540,G I Quartum est «secundum totum». quod similiter necessario cooperatur. Ad quorum intellectum distinguendum est aliquid ex parte diversitatis quia nullum omnino est inconveniens aliquod compositu~ moveri a se ipso secundum rationem. et aliquid ex parte actus. primo secundum unam partem sui. et movere secundum aliam. Et hoc sive 25 Est siquidem diversitas aliquorum secundum rationem triplex. sit pars compositi quod est unum per accidens sicut est gravitas in gravi. qua 95 Est quaedam I illorum quae sunt in ipsa re. et similiter eorum diversitas O 180'b I 322" grave movet se. large I sumendo motum. extendendo nomen motus ad atque pluralitas. et ambo ab intellectu sunt percepta in re. et per hoc sunt I Bad. 54 mutationem (quod non refert ad propositum. quia et proprie moveri et concepta in intellectu. et habent esse in intellectu. Qualis est diversitas in similiter mutari ambo includunt nunc aliter se habere quam prius). sive sit specie I generis et differentiae. propter I quod facit veram compositionem in Zucc. 3 G 241" pars compositi quod est unum per accidens et hoc sive fuerit integrans 30 illa. quantitatem. quemadmodum dicimus quod animal movetur a se ipso primo 00 Alia vero est ipsorum quae sunt in ipsa re et ab intellectu percepta esse in Y 191" secundum dextrum mo-I vens et secundum sinistrum motum. sive integrans re. et per hoc sunt concepta in intellectu; sed eorum diversitas aut pluralitas essentiam. quemadmodum dicimus quod animal movetur a se ipso primo C 173" secundum animam moventem et secundum I corpus motum. CDGHIOSXY Et in solo isto quarto est ratio inconvenientis in proposito. si sit inconveniens. eo quod voluntatem moveri et se habere aliter nunc quam 5 6 in] sup. lin. X 6 inconveniens'] in- sup. lin. X 7 ipsa] ipso G10Y IO movetur] moveretur D II ea] eo O 12 se] so S 12 primo] ipso Y 13 movere] moveri S 16 in'] et Y 17 et] om. X 18 sit] om. CDGHIOSXY 18 actu] sit addo i.m. CDGHIOSXY 01. man. C 18-19 et' secundum idem] iter. S 19 dico] quod addo I(sup. lin. 01. man.X) 20 sit] sic CDHX 20 aliud] movens et secundum aliud iter. X 22 ad] id H 23 intellectum] iter. H 23 aliquid] quid H 25 est] et Y 29 generis] gratias 75 habere aliter! inv. C 77 aIom. CDHSX 78 nunc quam] numquam CHS num- D 32 sunt] autem GY 32 concepta] conceptu G 32 sed] si O quid D 78 prius] quod addo D 79 primo] om. CDHSX 81 a] de D 82 quod'] et X 86 similiter! simul X 87 quia] quod I 87 ponatur aliquid] inv. GIOY 89 nauta] natura D 89 navi] nauti D 89 a nauta] quanta D 95 est'] om. 7-128.60 cr. A. SAN CRISTOBAL SEBASTI..\N. Conlroversias acerca de la volun/ad desde 1170 a D 99 est] sit GIOY 4 inconvenientis] inconveniens D 5 nunc] immo C 1300. Madrid. 1958, p. 166-167. IO Cr. supra, p. 87.14-17. 128 QUODLIBET XI1I QUAESTIO 11 129 H 227,b D 339vb non est I in re ipsa nec ab intellectu percepta I in re esse. sed ab ipso solo rationale. sic voluntas est appetitus rationalis. in qua rationalitate includitur S 218" intellectu ex consideratione rei I et illorum in ipsa concepta est in intellectu. libertas eius respectu finis. et liberum arbitrium respectu eorum quae sunt ad et habet esse in ipso solo. Qualis est diversitas in Deo veri et boni et aliorum 35 finem. < velle lIequit», et secundum quod dicit BOETHIUS: <. Et quinto ipsi data esset 85 deorsum. et si existente impedimento generetur. sursum est in potentia affectio naturalis aptitudinis ad volendum iuste commoda. Quae ut sic IO accidentali. ut statim amoto impedimento descendat - propter quod gravia et appetuntur. non sunt nisi convenientia et competentia. sed hoc non solum. levia dicuntur in VIlIa p h ysicoru m moveri a gel/eral1tibus ipsa. et hoc quia o 180" sed cum potestate ipsa non volendi I iuste. deserendo regulam naturalis dant formam qua moventur. habita tamen illa forma ipsa movent se ipsa per iustitiae et ibi status. quia non superadduntur nisi habitus et passiones et se primo. sed non secundum totum. ut dictum est: sic appetitus humanus I Bad.541 influentiae. si sint separabiles. 90 non organicus. si simpliciter consideretur, habet a causante formam liberi Bad.541" I Ex parte autem actus. quando dicit~r.quod movens vel id quo movet. 15 arbitrii. qua vult secundum actum. aut libere potest velle. amoto debet esse in actu respectu eius quod movetur vel quo movetur. dico quod impedimento quod est absentia obiecti. Et ipso facto praesente in intellectu agens semper est tale in actu quale est mobile in potentia. vel actione vel per cognitionem. tunc libere vult, si illud sit finis simpliciter, vel potest libero virtute. arbitrio velle. si sit ad finem. Et quantum recipit hQmo de forma libertatis, Actione puta quando calidum agit in frigidum quod est potentia calidum; 95 tantum de potestate ad eliciendum actum volitionis. Propter quod volentes I 322" et idem est calor secundum speciem in 'agente qui post-I modum fit in passo. 20 possunt dici moveri a Deo in omni actu volendi. dicente ANSEI.MO: «//Ie et hoc generale est il/ omnibus gel1eral/tibm et producentibus aliquid II/Iivoce. verius dicilllr.facere oml/e quod/acitl1atura» etc .. ut supra. Postquam tamen Semper enim simile procedit a simili il/ specie. homo habet a Deo sibi datam huiusmodi formam. potest movere I secundum G 242" Sed talem similitudinem. ut dicit PHII.OSOPHUS IIa M etaphysicae. V 11011 ipsam. cessante impedimento. absque eo quod ab alio mo-/ veatur. et sic a se C 174" oportet ubique requirere. ut cum ex equa et asil/o generatur lI1ulus : est enim 00 ipso movetur primo. licet non secundum totum. Et hoc quemadmodum, si virtus illorum commixta in semine quasi mulus, quia licet non sit mulus 25 sol esset virtute calidus et caloris generativus. quasi aliqua potentia eius activa actione. est tamen mulus virtute. quemadmodum sol calefaciens est calidus in eo quod est formale in ipso existente, et cum hoc esset susceptivus virtute. et quemadmodum grave virtute est deorsum: propter quod movet se calefactionis verae et formaliter natus esset recipere in se calorem verum. D 340" deorsum I amoto impedimento. ipsemet semetipsum calefaceret cum I cessaret impedimentum. Et hoc H 227vb Bad. 541'K I Consimiliter dico in proposito quod. sicut lapis a generante habet 5 maxime in re spirituali. non corporali, de qua principaliter procedunt rationes Zucc. 315" formam gravis. qua descendit deorsum. si non impe-/ diatur. ut quantum CDGHIOSXY CDGHIOSXY 84 omnium] omnem GIOY 85 indigentia] indulgentia DGHSX(sed In indigentia exp.) induligentia sed id. C indi1igentia IOY 86 aptitudinis] appetitudinis Y 9 in] ut CDHX IO amoto] moto C(sed am- sup. lin. 01. man.)DHI(sed a- sup. lin. 01. 86 sic] sit G 87 convenientia] essentia D 87 convenientia et competentia] Inv. S man.)OSXY modo G IO descendat] descendit H II dicuntur] dicunt C(sed -ur 88 potestate] sua addo I 88 ipsa] ipsi sed corr. i.m. C 88 volendi] volendo sed vel -di sup. lin. at. man.JD II ipsa] om. X Il et] exp. I II hoc] om. I 14 sU sed sup. lin. 01. man. C 91 quo] quod D ab O 92 eius] om. Y 97 generale] DX 16 et] in XY 19 eliciendum] eligendum S 22 potest] se addo I.m. a/. man. regulare GIOY 00 equa] qua X 1 mulus'] nullus D I licet] mulus addo C (sed I 22 secundum] se G 25 esset] de addo I 25 quasi] om. GIOSXY 26 ipso] eo dei. 01. man. ?) DHSX I non] dei. (01. man. 7) C 2 est' tamen] Inv. I 3 est] S 26 cum hoc] cum S inv. C(sed corr.)DH simile ipsi addo GIOY IO-II ARIST.,Phys., VIII, C. 4 Gn ANON., uct. A risI., ed. J. HAMESSE, A 2,208; in THOMAE EAQ., D 84-85 ANSELMUS, ibid. (ed. F. ScHMITT,II. p. 285,19-21; PL 158, 538B); er. etiam supra, In Phys. Comm., VIII, lectio 8 (ed. Leon., II, p. 393a, n. 7): Iunt., IV, f. 369D-E, 3711; 255b 19- p. 59,67-69 et PS.-ANSELMUS, similitudinibus, C. 47 (PL 159, 627A). De 97-00 cr. ARIST., 2],35-256a2). 13 Cf.supra.p.127,9-10; 128,51-60. 20-21 ANSELMUS, concordia. De Metaph., VII, C. 8 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM.137,1-8 ; in ANON., uct. Arist., ed. p. A III, C. II (ed. F. ScHMITT. I, p. 284,4-5; PL 158, 537A); cf. supra, p. 89.61-62. I 19-28 Cf. J. HAMESSE, 1,178; Iunt., VIII, f. I 77F-G ; 1033b 30-1034a 5); er. etiam AVERRoes,/n Metaph. A. SANCaISTOBAL-SEBASTIAN, Controversias ..., p. 132, n. 12; R. MACKEN, Heinrich von Gent im Comm., VII, C. 8 (Iunt., VIII, r. I 78D-H). Gespriich ..., p. 154, n. 207. 132 QUODLIBET XIII QUAESTIO 1I 133 ARlsToTEl.Isquod «omne quod movelur, ah alio movelur», quas inducit I° D e 30 moventis sive eius quo movens movet, et moti sive eius quo movetur. Quare X Il" A nim a et Vlo et VIIo et VIIIo P hysicoru m, secundum quod illas solvit I non est mirum si in anima separata ab organo secundum actionem adhuc s 219" Macrobius, ut alias recitavi, et maxime de motu I qui non est vere motus 50 minus distinguatur, ut in voluntate, movens. sive ratio movendi. et motum. successivus nec mutatio transiens, quae sunt actus imperfecti secundum quod sive ratio mobilis. Si enim altius adscendatur. I adhuc minor, ut in Deo: in O 180vl imperfectum est, sed operatio simplex tota simul existens et permanens illo non est exitus de potentia in actum, et adhuc differunt agens et recipiens, secundum libitum agentis. quae est actus perfecti secundum quod perfectum 35 sicut dictum est. est. In vero enim motu aut mutatione aliquando movens et motum. et Ad illud quod arguitur ultimo, quod «voluntas. ut est libera vel liberi Zucc. 315 vb rationes motivae et mobiles sunt diversae atque separatae re, subiecto I et 55 arbitrii, ex se est in potentia ad actum, quare non exit in ipsum nisi per aliud», loco, ut quando ignis comburit ligna. et universaliter quando movens et dico quod si loquamur de potentia passiva et receptiva actus volitionis. mobile sunt diversa tota separata. Aliquando vero sunt diversae et separatae voluntas ipsa ut est libera sive liberi arbitrii. sive ratione partis eius quae est I 322vb re, subiecto et situ. sed non loco. ut quando in animali bruto dextrum I 40 libertas vel libertas arbitrii, non est in potentia ad actum volendi, sed movet sinistrum. et universaliter quando movens et mobile sunt partes unius, solummodo ut est appetitus simpliciter secundum praedicta. Si vero ita quod una pars sit omnino alia ab altera, et nihil eius quod est in una parte. 60 loquamur de potentia activa. dico quod quantum est ex se, aut semper est in sit in altera. Aliquando vero non differunt loco nec subiecto nec situ. sed re suo actu aut saltem in potentia accidentali ad illum. et transit in ipsum amoto tantum. ut patet in motu gravis. Aliquando vero non differunt loco nec prohibenti vel adiecto necessario. absque tamen omni impressione facta in subiecto nec re, sed situ tantum, ut quando in homine, in quo una anima est. 45 illam ut a volibili in cognitione, quod ut cognitum metaphorice movet. sicut Y 191" una anima simpliciter in qualihel parle Iala, ipsa I ut est in parte dextra res vero est terminus motus, sicut dictum est. Quemadmodum sol est in movet sinistram. Et sic secundum gradus semper minor est distinctio 65 potentia accidentali ad illuminandum, quando medium non est praesens, ita quod, ipso praesenti, absque sui mutatione statim illuminat. Et sicut est de illuminatione solis in alio, ita est suo modo de actu volitionis in voluntate a se COGHIOSXY ipsa secundum aliam et aliam rationem. 31 et'] om. IOSY 34 permanens] permanentis COHI(sed -ti- exp.'!JXY 35 quae] qui S 36 vero] uno C(sed vera i.m. ai. man.)OH 36 et'] om. COH 38 ut] et S 39 diversae] diversi COGHIOSXY 39 separatae] separati COGHIOSXY 40 situ] actu I 40 sed] licet COH (cf 1.43.45) 42 quod' est] om. X 43 in] om. D 46 una] a addo H 46 una anima est] om. I 46 qualibet] quacumque S 30 Cr. ARlsT.,De an., I, C. 4 (in ALBERTI MAGNI,lnDean.1 Comm., ed. C1.STROICK, 43,72-73, p. 79-80; in AVERROIs,ln an. I Comm., ed. St. CRAWFORO, 91,6-8; p. 93,9-11; Iunt., Suppl. De p. COGHIOSXY II, f. 34F, 350; 409a 3, 16-18). 30-31 ID., Phys., III, C. I (in ANON.,AUCI.Arisl., ed. J. RAMESSE, 2,100; Iunt., IV, r. 88H ; 20la 23-25); VII, c. I (in ANON ucl. Arisl., ed. J. HAMESSE, .•A 48 movet ed iter. C(sed deJ.)OH 49 in] om. D 51 mobilis) moralis X 2,183; Iunt., IV, r. 305L, 3080; 241b 24, 242a 4); VIII, C. 4-5 (in ANON.,Aucl. A risI., ed. J. f. 51 minor! maior sed in mirOr vel minorcorr .• ei minor i.m. ai. man. C 51-52 in' illo] om. " HAMESSE, 2,211; Iunt., IV, f.37IK, 3721; 256a 2-3,5, 19-20). 31-32 Cf. MACROBIUS, COH 54 quod arguitur! argumentum S 55 in') per GIOSXY 55 per! in Comm. in Somnium Scipionis, II. C. 14-16 (ed. J. WILLlS,p.135,7-151,7. 32 Cr. HENR.DE GIOSXY 56 potentia) om. D 57 ipsa) om. XY 57 eius) om. GIOSXY GANO.,Quodl. X. q. 9 (ed. R. MACKEN, 234,78; 255,83 appar. erit.; ed. 1518, r. 427vT; ed. p. 57 quae) qua S 58 libertas') liberatas X 59 simpliCiter! simplex O 60 semper! 1613, I, r. 166rb). 36-53 Cr. R. EFFLER, ohn Duns Seolus and Ihe Principle «omne quod J super H 61 illum) alium D 61 amoto) admoto C(sed -d- exp.)OGHI(;d.'!JSXY movelur ab alio movelufll fFranciscan Institule Publications, Philos. Series, nO 15), New York. 62 prohibenti] prohibente I 62 adiecto] addito sed corr. sup. lin. S 63 cognitum) 1962, p. 15; ID., Duns Seolus and Ihe Physical Approach Io God, in John Duns Seo/Us, /265- incognitum sed in- exp. I 64 vero) non H 65 ad] et D 67 a se) om. COH 1965 rsludies in Philosophy and Ihe Hislory oJ Philosophy, vo!. 3). Washington O.C .. 1965, 68 rationem) iter. D p. 174; cf. etiam HENR.DEGANO.,Quodl.IX, q. 5 (ed. R. MACKEN, 99,13-138,27; ed. 1518. p. f. 356rE-363rR; ed. 1613, II, r. 78va-85rb). 46 Cr.AUGUST.,De Trin., VI, C. 6 (CC lat. 50, p. 237,24-25 ; PL 42,929); er. etiam THOMAS EAQ., Summa Theol., Ia, q. 76, arto 8 (ed. Leon .. D 53 cr. supra, p.126,79-81. 54-55 Cf. supra, p.87,20-22. 59 Cr. supra, p.128,55- 64. 62-64 Cr. supra, p. 97,41-43. V, p. 232a). QUAESTIO 12 135 QUAESTIO 12 Quo omisso. dico quod vera beatitudo humana sicut et angeli ca consistit non solum in actu voluntatis et intellectus. in quibus non est nisi beatitudo UTRUMBEATITUDO PERFICIT PRINClPAI.ITER creata ratione ipsorum actu um. sed principalius consistit in ipso obiecto quod ET PRIMOPOTENTIAM ANIMAE ESSENTIAM AN est ipsa beatitudo increata quae Deus est. in quantum est bonum I voluntatis. I 323" 25 in qua per actum beatitudinis voluntatis creatae ipsa anima humana mediante Zucc. 316" Circa quintum arguitur quod beatitudo principalius perficit essentiam voluntate se transformat. ut convertatur in illud prout possibile est secundum D 340,b animae quam potentiam. quia. cum beatitudo sit summum bonum hominis et 5 naturam. et hoc vi amoris secundum quem elicitur. ut habitu voluntatis ipsa perfectio. principaliter debet esse perfectio eius quod est summum et volitio beata. < superemi-ll1et sciel1tiae et maior est il1telligel1tia. Plus el1im diligitur quam X I pb il1telligitur, et il1trat dilectio et appropil1quat uhi sciel1tia foris est». Quomodo S 219,b Bad. 54pL I Dico quod. ut dicit AVICENNAVIa M etaphysicae : «B01ll1111 uod est q autem et quare hoc sit intelligendum. expositum est superius in quaestione .(il1is, 11011est respectu essel1tiae agel1tis, sed agel1tis secul1dum quod est 15 40 quadam mota super hoc. Sequitur: < cuius secundum PHILO-ISOPHUM«non est medium». Ergo etc. Bad. 54 25 Contra. Iudaeus adultus statim baptizatus nec in I statu damnationis est. I 323" Per haec patent obiecta. Primum enim procedit de beatitudine increata, quia est in caritate, nec I in statu I salutis, quia nondum quidquam Zucc. 3 0181,1 secundum vero de beatitudine creata, et sic in aequivoco, ut patet inspicienti. 94 agonizavit aut operatus est, et secundum no PHILOSOPHUM Et\1icoru m «non optimi sed agonizantes coronabuntuJ'». Sed nullus est in statu salutis quin Y 192" coronabitur, si in illo discedat Ergo etc. QUAESTIO 13 ADULTUS UTRUMALIQUIS POSSET ESSENEC'IN STATUSALUTIS, 30 < SOLUTIO> NEC'IN STATUDAMNATIONIS Dico breviter quod quicumque non est regeneratus aqua baptismi vel Bad. 54 Zucc. 317" I Sequuntur pertinentia consequenter ad coniunctum ex corpore et anima aliquo virtutem eius habente, non est in statu salutis sed damnationis, propter in hominibus, ubi quaerebantur tria pertinentia ad bonum spirituale, et duo peccatum originale saltem, sive fuerit adultus sive non, licet aliam pertinentia ad bonum corporale. damnationem exspectet qui originali superaddit actuale, et ille qui non. Primum illorum trium erat pertinens ad finem hominis, et est utrum 35 Postquam quis fuerit renatus, non potest esse quin sit vel determinate in statu aliquis adultus posset esse nec in statu salutis nec in statu damnationis. salutis vel determinate in statu damnationis, prout processit primum Alia autem duo pertinebant ad illa quae sunt ad finem. argumentum, licet ab illo statu possit quis resilire ad contrarium statum, ut Quorum primum erat de voto castitatis: utrum aliquod opus bonum sine IO non sit I necesse ut finem status sui adipiscatur, nisi perseveret in illo usque C 174,1 voto possit esse melius quam castitas sub voto. in finem. H 228" Secundum erat de ingressu religionis: utrum I ingressus religionem ex S 219,b voto et expertus quod possit onera illius I portare, teneatur profiteri. Duorum vero pertinentium ad bonum corporale, primum specialiter X 12" pertinebat I ad sacerdotes curatos : utrum sacerdos curatus possit accipere 15 aliquid a Iudaeis pro iure parochiae in qua manent CDGHIOSXY Secundum pertinebat ad omnes existentes in statu perfectionis: utrum maioris perfectionis sit vivere de labore manuum an de evangelio an de 23 quae] quia GIOSXY 24 cuius] om. S 24 ergo] om. C 25-26 damnationis ... nec mendicitate. in statu] om. O 26 nondum] dum D non XY 26 quidquam] postquam Circa primum arguitur quod aliquis adultus non possit esse qui nec sit in 20 CDH 27 agonizavit] agonizatur D 27 aut] vel aliquid addo i.m. ai. man. C 29 discedat] descendat H descedat sed -s- exp. C 31 breviter] videtur sed exp. eI statu salutis nec in statu damnationis, quia aut est in caritate et est in statu breviter i.m. ai. man. C 32 habente] habentis CDGHIOSXY 32 non ... salutis] om. salutis, aut non est in caritate et sic est in statu damnationis. Nec est medium H 33 sive'] si CDHS 33 fuerit] funit (?) D 33 licet] i.m. S 34 qui') iter. S 35 fuerit] fuit S 35 sit vel) om. D 35 statu] om. D 35-36 vel ... salutis] iter. sed va- -eat superscr. I 37 illo) alio XY CDGHIOSXY 23-24 Cr. ARlsT.,An. Post., I, c. II (TransI. Iacobi, ed. L. MINIO-PALUELLO G. Doo, p. 26,2- et B. 7; TransI. Gerardi, ed. L. MINIO-PALUELLO,208,27-36; Iunt., I, 2a, f. 179F-180A; 77a 10- p. 93 haec] hoc GIY 93 patent] patet I 94 creata] increata CD(sed in- eras.m 2- 15); ID., Melaph., IV, c. 7 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,80,15-81,17; Iunt., VIII, p. 3 Utrum ... damnationis) (C! infra, p. /38,7 -8) 8 adultus) adiutus X 9 autem) vero f. 95B-F ; 1011b 23-1012a 17) ; er. AVICENNA, Melaph., I, C. 8 (ed. S. VANR.JET, . 56,73-74; ed. p D 16 aliquid] om. CDH (e! p. 203,5) 18 sit] sic Y 18 anI] aut I 18 an') aut 1508, f. 74rb) 27-28 ARIST.,Elh. Nie., I, c. 9 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, I 20 aliquis adultus) inv. X 20 nec sit] om. S 22 sic] om. GIOSXY p. 153,8-9; p. 386,7-8: Iunt., III, f. 10F; 1099a 4-5). 140 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 141 dispensatio, quae cadit in omnibus praeceptis secundae tabulae. Et perfectius < AD ARGUMENTA> 40 est, ut videtur. opus in quo nulla cadit dispensatio. Ergo etc. 10 Secundo arguitur idem generaliter de operibus quibuscumque, quia Bad. 542vP I Ad argumentum quod dictus «Iudaeus non est in statu salutis quia Ecclesiastico XVIo : < Timotheum 110 I: «Qui certat iII agolle cO/'OlIabitur lIisi legitime certaverit». Sed illam agoniam et < SOLUTIO> 11011 coronam quae pro ipsa exspectatur. non vidit Philosophus, nec de ipsis locutus est, sed solummodo de agonia qua meretur corona gloriae vitae 50 Dico quod votum non mutat genus aut speciem aut substantiam operis Bad. 54; praesentis, quae non redditur nisi in propria persona agonizantibus. cui adnectitur, sed solummodo apponit circumstantiam illi qua magis Deo 20 gratum sit illud, et per hoc melius est unum et idem opus cum voto quam sine voto, aliis eisdem retentis, secundum quod declarat ANSELMUS libro D e in similitudinibus, in exemplo de duobus quorum unus fructus arboris sui QUAESTIO 14 offert Deo liberaliter et sine voto. alter vero etiam liberaliter et cum voto. Verumtamen quia opus, ut habitum est supra, non dicitur bonum nisi ex UTRUM AI.IQUOD OPus BONUMSINEVOTOPOSSITESSEMEI.IUS QUAMCASTITASUBVOTO S ACDGHIOSXY Zuce.318" I Circa secundum arguitur quod non possit esse melius opus bonum sine 9 etc.] dicendum quod praecepta primae tabulae. quia pertinent principaliter ad dilectionem Dei, voto quam castitas sub voto: primo specialiter quod sit melius quam opera aliis eisdem retentis, sunt digniora et meliora praeceptis secundae tabulae. quae pertinent ad pertinentia ad praecepta secundae tabulae, quia castitas sub voto est opus dilectionem proximi. Propter quod etiam dicitur quod in illis non potest Deus dispensare. sed in perfectum pertinens ad latriam et sic ad primam tabulam, in qua nulla cadit istis. Tamen ratione castitatis et modi operis potest praeponderare aliquod opus secundae tabulae alicui operi primae tabulae. Universaliter etiam distinguendum quod aliquid pertinet ad primam tabulam per se et ex se, ut non sumere nomen Dei in vanum. aliud per aceidens et ex adiuncto, ut castitas sub voto ratione ipsius voti. Licet autem in primo non habeat locum dispensatio. habet tamen in secundo etc. addo i.m. ai. man. A (e! infra, p.144,99-4, 145,8-13) 10- 13 secundo ... etc.] om. A. 12 sU sed GO(sed in si eorr.J",X(id.)Y 15 autem] om. X 20 siti ve/ fit X 20 melius] sit addo H 22 similitudinibus]similibus D 22 de] ACDGHIOSXY ex S 22 arboris sui] inv. CDH 22 suU suae S (Cr. O. PRINZ,Millellateinisehes W6rterbueh, I. co!. 867, !. 45) 23 vero] om. S 23 etiam] et I 24 ut ... supra] exp. 42-43 in ... agonizavit! om. aIOm.) I 43 tamen] om. X 43 in'] om. S 43-44 cuius (a/. man. ?) A iam factum est] i.m. ai. man. O 45 tempus] qualiter ve/ quare H 45 agonizandU agoniandi D 46 sed ... persona'] om. S 47 sed ... agonizare'] om. (hom.) I 47 et! etiam H 47 lIa] om. D 47 legitime] summe D sime(?)O 49 quae pro ipsa] i.m. II Eccli., XXVI, 20. 14-15 AUGuST .• Desaneta virginitate, C. 46, n. 47 (CSEL 41. p. 292.9- O 51 persona] om. C(sed addo i.m.JDH 2-3 Utrum ... voto] (C! supra, p.138.10- IO ; PL 40, 424) ; etiam citatur in HENR.DE GAND.,Quod/. XII, q. 29 (ed. 1518, r. 513vP ; ed. 1613. II. r. 278va). 21-23 Cr. PS.-ANSElMUS. s/militudinibus, C. 84 (PL 159, 655B-657 A); De II) 4 circa secundum] om. A 5 sit] fit OSXY 7 qua] quo A ef. etiam HENR.DEGAND .•Quod/. XII, q. 29 (ed. 1518, f. 513vO ; ed. 1613, II, f. 278rb) ; ANON., Quodlibet, q. I (ms. PARIS, Arsena/ 379, r. 234 v"; ed. P. GWRIEUX, a litu!rature quodlibet/que L 41-42 Cr. supra, p.139.25-27. 47-48 II Tim., II, 5 4-13 Cr. etiam HENR.DE GAND., de 1260 ti 1320, I. Le Sau1choir, Kain, 1925, p. 331 ; II, Paris, 1935, p. 287). 24 Cf. supra, Quod/. V. q. 28 (ed. 1518. r. 207rV-208rY; ed. 1613, I, r. 309va-310vb). q. 10. p. 69,20-32 ; 72,7-29 ; 80,88-91. 142 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 143 ordine ad finem. et hoc vel quia I orctinatur ad meliorem finem vel quia 25 bonum non sub voto potest esse melius. et ex parte operis et ex parte melius ordinatur ad eundem finem; finis autem ad quem ordinatur opus operantis. quam aliud opus sub voto: licet enim votum semper aliquid bono bonum et melius non solum ex genere sed ex circumstantia. quale est opus 55 operi. ut dictum est. addat. non tamen tantum addit ut omnino opus cu.m castitatis cum voto. non est nisi beatitudo vitae aeternae; propter quod non voto praeponderet cuicumque operi sine voto. ratione finis melioris unum opus est melius alio. de quibus loquimur. sed si sit Quod dico I de I quolibet genere voti. Unde castitas sive castitatis bonum Bad. 54: H 229" melius. hoc procedit quia meliori modo aptum natum est ordina ri de se in 30 unius sine voto propter formam caritatis I praeponderantis potest esse multo S 220rb finem. qui modus ex caritate procedit. secundum quam movetur operans ad melius quam castitas alterius vel opus eius sub voto. Et per hunc modum opus inchoandum et ad ipsum exsequendum usque in finem. Unde virtus. 60 etiam castitas vidualis aut coniugalis bene potest praeponderare castitati cuius opus non est bonum bonitate moris. nisi ex ordine in finem a voluntate. virginali. dicente AUGUSTINO XVIo D e C ivita te D ei : < A 252va de opere martyrii loquens Dominus dicit: <XY 55 addat! addit DH 55 omnino opus] inv. sed corr. 01. man. A 56 cuicumque] cuique CDH 57 sive castitatis] om. X 58 unius] i.m. 01. mali. A minus DS 58 potest] propter S 58-59 multo melius] inv. sed corr. 01. mali. ACDGHIOSXY A 59-66 et ... ambigit] om. et Et potest castitas coniugalis aut vidualis praeponderare castitati virginali addo i.m. 01. mali. A 62 homines] hominis D 62 quoque] quocumque 25-26 meliorem ... ordinatur' ad'] om. XY 27 ed exp. et vel est i.m. 01. man. C 27 et IX 63 veroque] vero S 64 praeferaturJ proferatur CDH 64 tamen] enim melius] iter. C(sed del.)DH 27 sed] etiam addo O 28 cum] in CDH 30 natum] om. G10SXY 67 unius] minus S 69-146.31 et ... praeponderationem] om. A 72 in O 30 de] om. G10SXY 30 se] exp. (01. man. ?) I 32-42 unde ... actionum] om. stultis] instituit CDGHOSXY 74 considerat] consideratur C(sed -ur eras.)DH 74- A 33 in] ad S 36 nihil] vel CD(sed in nihil corr.]H 37 dicitur virtus] Inv. 75 carnis incorruptionem] in corruptionem CDGHIOSXY C 40 fit] sic C(?)DH 41 examine] et addo H 45 quem] vel quam X 45 praeponderare] ponderare A 49 hoc] om. H 55 Cf. sl/pra. p. 141.18-2\. 61-66 AUGUST., civ. Dei, XVI. C. 36 (CC lat. 48. p. 541,34- De 36.38-40,43-46 ; CSEL 40.2, p. 189.17-19.22-24,27-29; PL 41.514-515); etiam citatur in 34 Cr. ibld. 35-38 AUGUST De mor. eccl., I, C. 15. n.25 (PL 32. 1322). .• 38-42 Cf. HENR.DEGAND.,QI/odl. XII. q. 29 (ed. 1518. f. 507rC; ed. 1613. II, r. 270rb). 70 loann .• GREOOR., Moralia, II. C. 52. n.83-84 (CC la!. 143. p. 109,24-110.35; p. 110.53-55; PL 75. XV. 13; cf. sI/pro. p. 142.47. 71 Cf. SI/pro. p. 141.14-16. 72-73 Cr. Mat/h., XXV, 1_ 596A, C). 47 {oanll.• XV. 13. 12. 73-75 GREOOR., Moralia. VIII. C. 49, n. 85 (CC la!. 143, p. 449.8-10; PL 75. 854C). 144 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 145 incorruptionem damnat». Unde cum alias tres modos virginitatis distinxeri- 75 00 dilectionem Dei. aliis eisdem retentis, sunt digniora et meliora illis de secunda mus - est enim quaedam honorabilis, quaedam laudabilis, et quaedam tabula, quae pertinent ad dilectionem proximi. Propter quod etiam dicitur despicabilis - ista quarta est damnabilis. quod in illis non potest Deus dispensare, sed in istis. Ratione tamen caritatis et Sed dices quod hoc est per accidens, quod secundum hunc modum aliud modo operis bene potest praeponderare aliquod opus secundae tabulae operi opus sine voto est melius quam castitas sub voto, non ex natura operis. primae. Et sic, non obstante quod ra-Itione voti castitas sub voto esset de Zucc. 31 Bad. 543,R I Dico quod immo: de natura operis aliquod opus sine voto, puta 80 5 prima tabula nec posset in illa dispensari, I bene tamen I posset aliquod opus C 175 rb H 229'b martyrium et plura alia, ut patebit infra, meliora sunt secundum se quam secundae tabulae praeponderare, ut dictum est. opus castitatis cum voto, quia ex maiori caritate nata sunt fieri et difficiliora I Quin tamen in omni I voto ecclesia, si necessitas occurreret. posset Bad. 543 ') 181'b etiam sunt. Verum est tamen quod, aspiciendo ad opus simpliciter ut est dispensare, non credo. Unde distinguendum est de pertinere ad primam bonum ex natura et substantia operis, bonitate illa qua convertitur cum ente, tabulam, quia aliquid pertinet ad ipsam per se et ex se, ut non sumere nomen vel etiam sic < ut> est opus bonum ex genere, quod includit in suo 85 IO I Dei in vanum, I aliud per accidens et ex adiuncto, ut castitas sub voto ad X 12" S 220" significato circumstantiam ex ratione, ut habitum est supra, operi inquam ut liberius vacandum Deo. Et licet in eo quod primo modo pertinet ad primam tali bonitate sit bonum, accidit quod fiat ex caritate, et fiat bonum ex tabulam non habeat locum dispensatio, habet tamen in illo quod pertinet ad circumstantia, non solum in genere moris, sed etiam in genere meritorii. ut ipsam secundo modo, quia talem finem statuit castitati votum vel propositum patet in comedere et bibere, quae sunt opera de primo genere, et in opere nostrum. Et per hunc modum martyrium reducitur ad illud praeceptum dandi eleemosynam et praedicandi, quae sunt de secundo genere. Aspiciendo 90 15 cuius observatio dat causam martyrio, ut quia non vult negare unum Deum, autem ad opus ut est bonum bonitate meritoria, illud non est verum quod ad primum I praeceptum primae tabulae; si quia non vult peierare Deum, ad I 324'b accidat ei fieri ex caritate, quia essentiale est operi meritorio, in quantum est secundum; si quia redarguit I peccata proximorum, ad aliquod praecepto- meritorium, quod procedat ex voluntate secundum modum et ordinem rum secundae tabulae. caritatis. I Ad secundum, quod «non eSI digna ponderatio animae conlinel1tis», dico Bad. 543' 20 quod non loquitur ibi de continentia speciali. quae est in sola castitate, sed de < AD ARGUMENTA> 95 illa quae generaliter pertinet ad omnes virtutes, de quali loquitur PHII.OSOPHUS in VIIo Ethicoru m. Unde super illud «animae continentis» dicit G lossa Bad. 543,5 I Ad primum in oppositum, quod «< opus> castitatis sub voto praeponderat omni operi secundae tabulae, quia pertinet ad primam tabulam in qua nulla fit dispensatio, sicut fit a Deo contra praecepta secundae CDGHIOSXY tabulae», dico quod praecepta primae tabulae, quia pertinent principaliter ad 00 Dei] om. GIOSXY 00 sunt] etadd. GIOSXY I dicitur] om. Y 2 non potest Deus] Deus non potest Deus CD Deus non potestinv. GHIOSXY scr. A (cl p.14I,9) CDGHIOSXY 2 tamen] cum D 3-6 aliquod ... praeponderare] om. S 5 nec] ne X 5 dispensari] dispensare D 7 ecclesia] ecclesiae CDGHIOSXY 7 si] sed CD 75 alias] alios CGH 12 quolibet q. 29 versus fmem addo i.m. 01. man. I 77 ista] 8 dispensare] -e exp. e/ -i sup. lin. at. man. I IO aliud] aliquod S 14 nostrum] ita CDH 80 de] est X 81 infra] etiam I 83 verum est tamen] verumtamen vestrum D 14 et] om. D 16 si quia] inv. sed corr. C 16 primae ... ad'] i.m. 01. S 83 tamen quod] tamquam C(sed in tamen quod corr.)DH 85 etiam sicuti etiam sic man. O 16 peierare] peiorare CH 17 sU sed X 17 peccata] potentia C(sed CDH desit GI(sed in quod sic corr. sup. lin. 01. man.)OSXY 85 est opus] inv. peccata i.m. 01. man.)DGHIOSXY 17 proximorum] iter. D 19 continentis] O 87 siti fit I 89 biberellibere D 89 opere] opera Y 92 accidat] accidit pertinentis XY 21 qualU qua Y OSXY 92 fieri] om. H 96 opus] om. CDGHIOSXY 96 castitatis] -tio' exp. CIS 98 fit'] sit DHY(?) 99 principaliter] particulariter GIOSXY 6 Cf. supra, p.142.42-143,56. 7-14 Cf. HENR. DE GAND., Quodl. V, q. 28 (ed. 1520, f. 207vV; ed. 1613, I, f.310rb), et ibid., ad Im (ed. 1518, f. 208rY; ed. 1613, I, 92-94 Cf. HENR. DE GAND., Quodl. XII, q. 29 (ed. 1518, f. 513vP; ed. 1613, II, f.310vb). 19 Eccli., XXVI, 20; cf. supra, p. 141,10-12. 21-22 Cf. ARIST.,E/h. Nic., f.278rb). 81 Cf. infra, p. 165,82-168,57. 83-86 Cf. supra, q. IO, p. 67,58-79; 80,82- VII, c. 1-14 . Et infra: «Quoniam aliter .suhsistere non possunl in eo est qui ab aliis in sanctitate perficiuntur, praeter propria hostiarum mysteria, statu quo I divinam pulchritudinem imitanllln>. 0341" id est propria gratiarum dona, et proprias sacras ordinationes, id est sacros I Hinc etiam iamdiu, occasione disputationum et altercationum quas Bad.54: Y 192vb ordines, I unicuique proprie assignatos. Nam sine gratia operari vanum est, magistriParisienses habebant inter se de perfectione statuum maiori vel praeter ordinem operari aut contra, perversum est. Habent namque Singuli 85 minori. audivi dominum papam O.EMENTEM, cum adhuc esset legatus, ad 5 dirimendum dictas aItercationes in quadam praedicatione sua praeferre COGHIOSXY simpliciter sta-I tum praelatorum statui religiosorum, «licet forte», ut dicebat, I 324vb «ipsi praelati non congruerent in omnibus suo statui, sed essent multi ex eis 67 debentur] debent H 68 religiosus] religiosis XY 69 proximius] proximus COGI(sed congruentius subditi quam praelati». Et hoc dicebat exponendo illud corr. at. man.XJ(id.:R,XY 69-70 activis communicat] inv. sed corI'. S 70 adiutorium] Ecclesiastes XO : «Vidi servos in equis et principes ambulare super terram». adiutorum XY 71 profectum] perfectum Y 71 populorum] apostolorum SO 72 quae'] qui S 72 quae'] qui S 72 etl] etiam C om. COGHIOSXY D 72 propinquissimae] propinquissimi S 76 ab] ex O 76 compelleret] expelleret sed ex- exp. et com- sup. lin. at. man. I 78 perfectoribus] perfectionibus S 78 sancte] 87 studeat] audeat X 88 praesumere] om. C 89 et] in C 90 hunc] habent O substantiae CXsedexp. et sancte i.m. at. man.)DH 78 perfectis] per fines G 78 quid] 91 aa monet] admovet I(?)OY autem movet G 92 alterutrum] etiam addo omnis addo sed exp. H 79 mysteria] ministeria CDH 79 ac] ad S 79 dicit] dicens GISXY et addo O 92 administrantes] ministrantes S 93 divinam] dignam G 80 non] i.m. X 80 estl] om. S 80 omnino] om. GS 81 perfectoribus] GIOSXY 93 noluerint] noluerunt S voluerunt D voluerint HI 95 fas] om. perfectionibus I 81-82 perficiunt ... in sanctitate] om. G 81 sancte] perfecte I X 95 participes] particeps O 96 praeter] propter O 97 ut] sup.lin. C vel X XY 82 perficiuntur] om. X 83 et] om. O 83-84 idl ..• ordines] om. (. et Y 00 et infra] om. S 2 occasione] actione Y actionum I 2 disputa- S 84 assignatos] assignatas C tionum] om. I '2 a1tercationum] a1terationum GIOX(sed -c- sup. lin. ai. man.)Y 2 quas] quae COGHIOSXY 5 dirimendum] derimendum GY 5 a1tercationes] 71-75 THOMAS DEAQ.,Summa Theol., lIa lIae, q. 188, arto 6 (ed. Leon., X, p. 529a) ; cf. L. HODt, a1terationes I(sed -c- addo sup. lin. at. man.)OY 7 suo statuU inv. O 8 dicebat] illud Die theologische Diskussion des Heinrich von Gent (t 1293) aber die thomasische Lehre vom addo H , vollkommenen christlichen Leben (Quodl. XII, 28-29), in Thomas von Aquin. Interpretation und Rezeption (Walberberger Studlen, philos. Reihe, 5), p. 473, n. 12, p. 478, n. 24. 73-74 Cr. 91-92 I Petr., IV, 10. 94 I Cor., XII, 29. 98-00 HuGO DES. VICTORE, cit., IV (PL op. PS.-OIONYSIUS, div. nam., c. 7, § 3 (J)ionysiaca, I, p. 407 ; PG 3, 87IB); cf. etiam THOMAS E De D 175, 9960). 00-1 Ibid. (PL 175, 997A). 6-8 Non inveni (cr. J. B. ScHNEYER, AQ.. In De divinis nominibus Comm., C. 7, lectio 4 (ed. Parmae, XV, p. 363b). 77-79 Ps.- Repertorlum deI' laleinischen Sermones des Mitte/attersJar dIe Zeli von 1150-1350 (JJGPTM,Bd. DIONYSIUS, cael. hiel'.• C. 3, § 2 (PG 3, 165A; cr. etiam PL 175, 99IA-B, 9950). De 80- 43. Heft 2), Miinster i. W., 1970, p. 365-366 ; HENR.DEGAND.,Quodl.l. Ed. R. MACKEN, VIII- p. 98 HuGODES. V'CTORE, omm. in Hiel'. cael. Dlon. Areopag., IV (PL 175, 9950-996B). C IX). 9 Eccl., X, 7. 150 QUODLIBET XJII QUAESTIO 14 151 Sed nunc mirum est quare aliqui sic nituntur deprimere statum IO est corporalis fecunditas coniugum quam sterilitas virginum, non propter hoc S 221" praelatorum, ut dicant primo quod in ipsis non re-J quiritur perfectio nec simpliciter coniugium est praeferendum virginitati, quia virginitas in aliis C 175 vb praeeminentia I sanctitatis et bonitatis, nisi solum de congruentia et non de pluribus et potioribus I praeeminet. Similiter non debet aspicere solum ad H 230" Zucc. 319" necessitate status; I secundo quod opera eis propria ratione status 40 conditiones quae per se singulis conveniunt, sed etiam ad cetera, quae praelationis non sunt tantae difficultatis et arduitatis de genere suo, quantae utrisque nata sunt convenire. si sint paria, et illa esse paria supponere; puta si sunt opera religiosorum eis propria ut religiosi sunt, quia, ut dicunt, non est 15 melior est coniunx oboediens quam virgo inoboediens, non propter hoc multum grave seu difficile de genere praedicando illuminare populum. nec coniugium praeferendum est I virginitati. Secundum quod de primo istorum X 13" Bad. 544'Z corrigendo ipsum purgare, nec sacramenta ministrando ipsum sancti-I ficare dicit AUGUSTINUS libro I° Retractationum : «Error sacrarum virginum et perficere. quae sunt opera hierarchica: ad praelatos pertinentia, non solum 45 meritum aequando pudicitiae coniugali tantum invaluit ut nO/ullilias etiam ad maiores ut episcopos. sed etiam ad minores, scilicet ad parochiales moniales deiecisse in nuptias dicerel1lr. Et maxime argumenta tali: 'Tune presbyteros, eis propria ratione sui status, licet secundum magis et minus. 20 melior es Sarah ? MeliO/'ne es quam Susanna ?')} Cui respondet in libro I D e Y 193" Bad. 544,A I Quamvis autem alias horum contraria evidentibus auctoritatibus et bono coniugali dicens: < quis ambigit ?» 90 generalis ad alterum, ista vero ad se ipsum, et ideo illa tanto digniora et S 221,b Nunc autem tria genera operum per se conveniunt I statui praelatorum perfectiora quanto communiora et ad plura se extendunt, et per consequens I O 182" ratione sui status, scilicet purgare, illuminare et perficere, qui sunt tres actus 70 difficiliora, ceteris dico paribus quae possunt utrique statui congruere, quod hierarchici per ordinem se habentes; secundum quod dicit HUGO, ubi supra: supponendum est secundum iam dicta. Unde et illi dicunt: «Supponamus in <SXY (c! supra, p.143,66) 69 nunc autem] 89 opera'] statusaddo sed exp. (ai. man. ?) S 90 generalis]unius sed exp. ei generalis exp. (ai. man. 1)A 69 tria) enim addo i.m. ai. man. A 69 operum] om. Y i.m. 01. man. S 91 quanto] et(lae.) difficilioraadd. sed exp. (ai. man.?) A 91 et per 69 praelatorum]per se addo A(sed exp. ai. manXDGHIOSXY (c! infra. I. 77) 70 et! om. consequens]quam sed exp. ei et per consequens i.m. 01. man. A 92-154.16 quod ... C 71 ubi supra] verbi gratia I 72-76 secundum... appropinquat! om. A perficiuntur]om. A 94-95 ita ... caritate]om. Y 94 scilicetcaritatem]in caritate D 72 praecederet]praecedetS procederetCOH 72-73 et ... illuminatio]om. C 95 sint]sunt CDH 95 sunt] sint S 97 utrimque]utrique HI 97 aequale] 73 sicut] sic I 76 illuminatos]om. S 78 sui status] inv. D 78 paupertatis] essentialeI 97 secundum]scilicetG 98 alia]om. O 98 opera caritatis]inv. Y paupertas A(sed -ti- sup. lin. ai. man.)DGHIO(;dJ:lX(id.)Y 78 castitatis)castitasA(sed -ti- 98 quam] qua C 99 distinguuntur]distinguiturCOH I de] om. I I ut] sup. lin. ai. manXDGHIOSXY 78 oboedientiae)oboedientiaACDGHIOSXY infra, (c! om. Y 2 unicuique]unicui I 3 imitationem]invitationemH 4 ut! om. Y p.153,88) 79 ex] sub G 79 omnibus... sunt'] om. S 80 operal] sanctitatisadd. 4 aiunt]aliter D 4 fieri)dei sed fieri i.m. ai. man. I sed exp. H 80 omnia]om. Y 93 Cf. supra. p.150.26-31. 2-8 HuGODES. VICTORE. (PL 175, 998A); cf. Ps.- ibid. 60-62 AUGUST., Ioannis evangelium, tract. IO, C. 3 (CC lat. 36, p. 102,14-17; PL 35, In DIONYSIUS,eael. hier., C. 4, § 2 (PG 3, 165B). De 3·6 Mallh., V, 16; I Cor., III, 9 ; 1468). 62 Cr. supra, p. 151,51-53. 64-68 AUGUST., civ. Dei, XVI, c. 36 (CC lat. 48, De IIlloann., 8. 3-5 Cf. etiam ANON., Correelorium Corruplorii ((Quare)), n. 70 (ed. P. Gw- p. 541,38-40,43-46; CSEL 40,2, p. 189,22-24,27-29; PL 41, 514-515); cr. supra, p. 143,63- 66. 72-76 HuGO DES. VICTORE, Comm. in Hier. eael. Dioll. Areopag., IV (PL 175, 998B). RIEUX, 290). p. 154 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 155 se ipso actiollem secundum possibile eIu celi tem .. id est lIihil divinius. ail/nt 5 hoc nihil ad comparationem statuum propter tertiam conditionem observan- eloquia, \lel quo nihil magis divinum .facit. ut scilicet ad alios relucendo dam in comparationibus. quia in his debemus supponere religiosos et u(fundant per exemplum operis quod primum percipere meruerunt per dictum praelatos esse pares. Et quod amplius est. praelatis incumbit ratione status occultae inspirationis». Unde et illos qui sunt in statu purgandi. ilIuminandi et 35 orare pro populo ut purgetur. I iIluminetur et perficiatur per publicas D 342" perficiendi. status ipse requirit quod prius sint purgati. illuminati et perfecti. orationes. non sic autem religiosis. sicut nec offerre sacrificia. Sequitur enim continue: «Sic ergo perfectio constat hierarchiae. I/t qui IO Quod addunt quod «ad observantiam continentiae strictius et firmius sunt G 243 va purgGlllur purgenl, et qui illuminal1lur iIIl/minenl, et qui I pe/:ficiul1lur obligati religiosi quam praelati. quia per votum I indispensabile. nisi in casu I 325" pe/:f/cianl». Et infra postmodum: Tim otheu m IlIo: Nihil autem diminuit de ratione status. licet dispensatione generali antiquitus «Oportet episcopum esse doctorem», et < ad > Titu m I°: «Oportet non observabatur, et quod modo observatur ab occidentalibus, hoc est. ut illi 65 90 episcopum esse continentem, amplectentem eum qui secundum doctrinam est dicunt, ex generali statuto. per quod non tantum sunt praelati ad castitatem .fidelem sermonem, ut potells sit exhortari in doctrina salla et eos qui adstricti sicut religiosi ex voto. Quod tamen nequaquam verum esse puto, contradicunt, arguere». Et super hoc sunt I plurima capitula in distinctioni- S 22P' A 253" .quia cum quisque ordinatur in subdiaconum I et dicit ei episcopus: «si bus decretorum, quae longum esset hic adducere. I GREGORIUS autem G 243' hucusque incestus, amodo castus», consensu suo et taciturnitate vovet. et exponens. iam dictum sermonem < ad> Titum Ii, dicit I° Pastora- censendus est vovisse, sicut religiosus, si post lapsum anni scienter et absque 70 95 liu m XVo: < oris < propter maiorem obligationem. sed propter evidentiorem causam dispen- iudicium ex silentio offendat. Scriptum quippe est: «ut audiatur sOllitus sandi super hoc, quae accidit saecularibus, non autem in religiosis. Si vero qualldo ingreditur et egreditur sanctuarium iII conspectu Domini. et 11011 Y 193" castitas sub voto non sit de I statu praelationis ex institutione Christi. tunc 75 00 moriatun,. Sacerdos namque ingrediens vel egrediens moritur, si de eo sOllitus observatio castitatis adhuc est de accidentibus statui praelatorum, licet per se praedicationis non auditur, et iram cOlltra se occulti iudicis exigit, si sille pertineat ad statum religionis. Et ideo, licet in hoc perfectiores essent religiosi. praedicationis sonitu incedit». Sed hoc tempore opportuno. quia praeceptum quia tamen castitas extra matrimonium non est de necessitate salutis in illis affirmativum est; non semper tenetur praedicare in propria persona, scire quibus licet uti matrimonio, non tamen sequeretur quod simpliciter essent ACDGHiOSXY religiosi perfectiores praelatis propter secundam conditionem praedictam 80 I 325,b C 176" conservandam in comparationibus. quia scilicet opera tria I praedicta I 82 praelatorum]i.m. 01. man. A 82 praeeminent!praeeminetCDH 82-83 religiosis ex] religiosorum S 83 ex] om. et lac. G 86 status] om. A 86 saltem] om. ACDGHiOSXY CDH 87 hunc]huc C 87 ex] de CDHS 87 quoad]quod ad GIO 88 forte]i.m. 01. man. A 88 ponere] exp. et proferre sup. lin. 01. man. I 90 doctrinam] om. 58-59 perfectionemvolentium]inv. 01. man. A 59 illam]om. X 59 praeeminerent! S 90 est! esse I 91 sit! sic CDHS(?) 93-10 Gregorius... sexus] om. praeminerent CDGHIOSXY 62 castitatem] om. A 62 qua] quam A A 94 sermonem]om. GIOY 95 praeconis]praecansCGHiOSY praedicans 63 observari]observavit C 63 observaverunt!observarunt CDGHiOSXY(C! supra, D praedictasX 95 suscipit!sufficitD 97 superni spectatoris]super inspec- p. LXlII) 64 dispensatione generali]inv. A 64 generalilgeneraliterCDH 65 et ... toris GIOXY superni pectorisCDHS 98 silentio]silendoO 00 vel] observabatur']om. X 65 et! om. C 65 quod] non addo C 65 occidentalibus] et S 00 egrediens]egredi D accidentalibus DGHi(sed a- exp. et 0- sup.lin. 01. man.XJSXY C 65-66 illidicunt!inv. CDH 67 tamen]om. X 68 cum] om. XY 69-157,86 -usque... saltem]i.m. S 70 censendus] censandus S cessendus D(sed corr.)HIOXY 70 post] per 83 Cf. HENR. DEGAND., Quodl. XII, q. 28 (ed. 1518, f. 505vS-508vO:ed. 1613.II, f.268va- CDGHiOSXY 72 quoad] quae ad X 73 maiorem] om. D 74 saecularibus] 272rb): q. '29 (ed. 1518. f. 516rF: ed. 1613, II, f.280vb). 84 Cf. infra. p.157.85- scolaribussed in saecularibus corr. S 74 in] om. D 76-77 statui ... pertineat!i.m. 01. 165,81. 89 I Tim., III, 2. 89-92 Tit., I, 7-9. 92-93 Cf. GRATIANUS, Decretum, I, man. A 79 sequeretur]simpliciteraddo I 79-80 quod ... praelatis]om. H 80- dist.43, C. 1-5 ,dist. 45, C. 1-18(ed.A. FRIED8ERG. 1.153-156,160-167: PL 187,223-228,233- 81 propter... comparationibus] m. A o 81 quia] quod Y quasi GOSX 81 tria] 242). 93 Cr. supra. p. 157,89-92. 94-2 GREGOR., Regula pastoralis. II. C. 4 (PL 77, om. XY 81 praedicta]prae- sup. lin. H 3IA-B); etiamcitaturin GRATIANUS, Decretum, I, dis!.43, C. I (ed.A. FRlED8ERG,I. 154; PL 187, 225B-C): er. supra, p. 157,92-93. 95-97 Exod., XXVIII,33-34. 98-99 Exod., XXVIII, 65-66 Cf. supra, p. 155,39-42. 80-81 Cf. supra. p. 150,29-30. 35. 158 QUODLIBETXIII QUAESTIO14 159 tamen tenetur praedicationis doctrinam, ut paratus sit ad exsequendum ideo pro moderno tempore I non potest dici quod pauci sciant quantum 1 326" ipsam, etiam in propria persona, cum necesse fuerit. Alias autem bene potest 5 necessitas requirit, aut exsequantur, et ideo nec quod sint in statu D 342rb ipsam exsequi per alium vel minus, tamen ratione status semper est I damnationis, ponendum est. Qualiter autem se habebant tempora praeceden- obligatus ad eam sciendam et exsequendam cum opus fuerit, sicut sacerdos 30 tia quando erant haeretici, et se habebunt tempora futura super praedictis, O 183" curatus ex officio et statu I suo semper est obligatus ad audiendum nescio. Attamen, si ita esset quod pauci sciant et rariores faciunt prout status confessiones subditorum suorum, licet illas quandoque bene possit audire per eorum requirit, et propterea dicendum esset quod essent in statu damnando- alium, ut Extravaganti de poenitentiis «Omnis utriusque sexus», 10 rum, quantumcumque sit I durum dicere hoc, potius tamen dicendum esset A 25yb Bad. 545rG Quod ergo dicitur de curatis, quod «licet praedicare competat eis I ex quam falsum dicere circa ipsorum statum et mentiri. officio, tamen ad hoc non sunt obligati ratione status, quia pro magna parte 35 I Sed quid hic laboramus? Si praelati non suntobligati ad praedicationem Zucc. 321 essent in statu damnationis, cum pauci sint qui faciant, et rariores sint qui ratione I sui status, multo minus hoc competit religiosis ratione status Bad.545' sciant», dico de primo hic dicto de curatis quod non est verum, quia officium ipsorum, I quia non plus magistris vel magistris theologiae quam laicis C 176,b H 231" praedicationis nequaquam competit eis nisi ratione I status in quo succedunt 15 conversis in ordine I ipsorum, et sic illud dictum eorum nihil valet ad Y 193'b lxxii discipulis, quibus praedicare com petebat ratione status quem assumpse- propositum,. runt cum mitterentur a Christo, sicut et xii apostolis; unde eadem praecepta 40 pro-I pter quod addunt dicentes: «Da-I to quod ad opus praedicationis Bad. 545' S 222" omnino dedit eis in mittendo ipsos, ut patet M atthei XO et Lucae IXo. Unde omnes teneantur et episcopi et curati, et quilibet illorum ad ipsum sit Lucae IXo dicit G lossa : «~icut in apostolis .forma est episcoporum, sic in sufficienter instructus, iste tamen actus non est tantae difficultatis ex genere lxx < ii > .forma est presbyterorum secundi ordinis. Septuaginta duo 20 suo nec arduitatis quantae sunt ex genere suo actus religiosorum, ut mittuntur qui tot linguarum gentibus evangelium praedicarent». propriorum abnegatio et propriae voluntatis per totam vitam suam Quod dicunt: «suntne in statu damnationis ?», dico quod sic, si nec sciant 45 abrenuntiatio». Dico quod, etsi in officio praedicationis non sit magna nec praedicent, aut si sciant et non praedicent secundum quod requirit difficultas in corporis afflictione, maxima tamen I est in afflictione mentis, si Bad. 545' indigentia populi pro tempore opportuno, quemadmodum alia praecepta eo modo exerceri debeat ut status varius auditorum requirit. Ut enim dicit affirmativa obligant. Sed ad hoc non requiritur multum eminens scientia 25 GREGORIUS in principio ni Pastoralium : «Non eadem cunctos exhortatio modernis temporibus, licet maior requiritur in episcopis quam curatis. Et constringit, quia nec cunctos par morum qualitas astringit. Saepe namque 50 aliis o.[flcitll1t quae aliis prosunt, et panis qui vitam .fortium roborat. ACDGHIOSXY parvulorum necat. Pro qualitate ergo auditorum debet .formari sermo 4 tamen]cum D 4 ad] ab I 4 exsequendum]equendumHO 5 ipsam]om. G ACDGHIOSXY 5 etiam]om. S 5 bene]unde D 6 alium]aliusS 6 vel]nihilGIOY(?) 8 curatus] citatus CDH 9 quandoque] quando CDHIS 14 bene] om. Y 1I ergo] autem CDHS II ergo dicitur] inv. X II praedicare]praedicaretI 28 nec quod] inv. GIOXY 28 sint] sunt G 30 se] i.m. C 30 habebuntl habebant 17 cum] eum X eum vel cum OY 17 Christo]et addo H 17 apostolis]apostoli C 30 super] sunt CDHS 31 attamen] vel actuum DHI 31 ita] om. CDGHIOSXY 18 et] om. O 18-19 unde Lucae] om. GOXY 19 IXO]om. O 32 damnandorum] damnatorum O 33 quantumcumque] quandocumque CDGHOSXY 19 glossa] 'vi' C 20 \xxii]lxx ACDGHIOSXY 21 mittuntur] H 33 siti sic Afsed corr.)CDGHI(sed -c exp. et -t sup. lin. ai. man.)OSXY 35 sed] si mittantur CDHS 21 linguarum] gratiarum D 21 gentibus] agentibus X X 36 ratione'] om. H 36 sui status] inv. C 37 vel magistris'] om. 22 dicunt]autemsed exp. et dicunti.m. ai. man. A 22 nec]i.m. ai. man. A 23 aut... GIOXY 37 laicis]laici O 40 dato] iter. I 41 ad] id addo sup. lin. ai. man. praedicent']om. G 23 sUnon CDHS 24 opportuno]opportuneD 25 hoc]huc 43 sunt] sint A 43 nec arduitatis... suo'] iter. O 45 praedicationis]om. D 26 requiriturJin -atur corr. ai. man. I Y 46 in'] sup. lin. ai. man. A 46 maxima] maxime A(sed in maxima corr. ai. man.)CDGHIOSXY 46 affiictione] affiictionis D 49 cunctos] cunctorum mox 49 par morum] parvulorum I IO cr. GREGOR. Decretales, V, tit. 38. C. 12 (ed.A. FRIEDBERG, IX, II, 270). 18 Cf. Malth .• X, 1,5-14; Luc .. IX, 1-6. 19-21 Glossa ordoin Luc., X, I (ed. 1634.V. co\. 825A; PL 114, 284A); cr. BEDA, Lucae Evang., III (CC lat. 120,p. 213.1872-1874.214.1878-1880;PL 92, In 48-53 GREGOR., Regula pastoralis, III. pro\. (PL 77, 49C); cf. etiam GREGORIUS NAZIANZENUS, 46IC-D). 22 cr. supra, p. 158.12-13. Orationes. II. C. 15 (PG 35, 423B-C). 160 QUODLIBET XI11 QUAESTIO 14 161 doctorum, ut et ad sua singulis congruat, et tamen a communis eruditionis difficultas est in illa quoad duo, quorum unum est iudiciorum strepitus ad arte numquam recedat. A liter namque admonendi sunt viri atque aliter causae quae correctione indiget, I indagationem, secundum est I post G 244" D 342" I inopes. aliter locupletes», et cetera .feminae, aliter iuvenes, aliter senes. aliter 80 indagationem corrigendi modus. De primo dicit GREGORIUS M o r a Iium libro huiusmodi propria. Et XXXO libro M oraliu m in principio: < mus, ne temere indiscussa nec incaute de misericordia cOI!fldant, nec desperate iustitiam timeant, lIec de iudicemus, ne quaelibet mala audita nos moveant, ne passim dicta sine exhibita iustitia praesumant, nec de praeterita iniquitateSic desperent». 85 probatione credamus», De secundo dicit XX libro M oraliu m in principio: O autem temperare et scire temperare verbum pra~dicationis et exsequi, multis 60 «Talis debet esse dispensatio re-Igiminis, ut is qui praeest, circa subditos se H 231,b est impossibile et paucis I possibile, ita quod' multo facilius est debitum mensura moderetur, Saepe enim subditos frangimus. dum plus iusto rigorem obligationis solvere in propriorum abrenuntiatione et propriae voluntatis iustitiae tenemus, Qui prqfecto iustitiae rigor non est, si se sub iusto abdicatione, quam debitum praedicationis, ut oporteret, exercere. Qui sunt illi moderamine non custodit. Et saepe a disciplinae metu I frangimus subdito,~, si A 253" qui solvunt, ut tenentur, debitum abrenuntiationis, abdicationis et praedica- 90 nostro regimil!i hilaritatis ./i'ena laxamus. Disciplina enim vel misericordia tionis, et in quo deficiunt, Deus novit. 65 multum destituitur, si una sine altera teneatur. sed circa suos subditos in Quod addunt quod «religiosi bene exercent opus praedicationis ex rectoribus debet I esse et iuste consulens misericordia et pie saeviens C 177" privilegio, quare et eis in hoc non praeferuntur praelati», dico quod hoc disciplina. quatenus unusquisque qui curandis vulneribus praeest. iII villo nihil ad propositum, quia possunt exercere ex privilegio per superiorum morsum districtionis adhibeat. et oleo mollitiem pietatis. Si est virga o 183,b imperium. I De hoc nihil ad statum religiosum, Nunc autem non est hic 95 disciplinae, sit et manna dulcedinis, sit amor non emolliens, I sit vigor 11011 Y 194" Bad. 545'K sermo nisi de sta-I tuum praeeminentia propter operum suorum per se 70 exasperans. sit zelus sed non immoderate saeviens, sit pietas sed non plus praeeminentiam. Quare, cum opus praedicationis per se pertineat ad statum quam expediat, parcens». IOEMversus finem libri XIXi : «Tunc est apud praelationis, quia est opus ilIuminationis, non autem ad statum religiosorum, Deum oblatio verae rectitudinis. cum de radice iustitiae prodeul1l rami Zucc.321'b nullo modo quoad I hoc aequiparari potest per quaecumque opera sua status religiosorum statui praelatorum, ACDGHIOSXY Quod addunt ulterius quod «actus correctionis qui pertinet ad purgare, non 75 Bad. 545,L est tantae difficultatis quantae sunt opera dicta religiosorum», I dico quod falsum est, si quis debeat corrigere prout recta ratio requirit. Summa enim I 79 causae] omne GY 79 quae] qua C 79 indiget] indigent I 79 indagationem] I 326,b indiget add, A 81 XIXo] om. CDHS 82 qua] quam sed -m exp. ai. man. A om. X 82 in re] rare A 83 umquam] inquam sed in numquam corr. ai. man. O iniquam ACDGH(?)ISXY(?) 83 debeamus] debemus ACDGHIOSXY 85 de] ACDGHIOSXY dico sed corr. sup. lin. O 86 ut] sup. lin. ai. man. O 86 is] \lis CIX 86 circa] esse I 87 modereturl i.m. ai. man. A 88 profecto] pro facto sed in profecto corr. ai. man. 52-59 ut ... desperent] om. A 52 ut] om. GIOX 54 cetera] cum CDHS A 88 se] eso (?)sed exp. et se i.m. ai. man. A 89 saepe] se et -pe addo sup. /in. 56 ordo] om. GIO 57 praedicationis] praedicatione X 59 praeterita] praetita (?) H S 90 nostro] non D 90 frena] freno I 93 qui] in Y 93 vulneribus] vulneranti- praedita C 63 oporteret] oportet S oportet oporteret sed oporteret exp. ai. man. bus C 94 et] om. C 95 manna] magna C 95 sit'] sic GIXY 95 sit'] sic A 64 tenentur] teneantur S 67 et eis] i.m. S 68 privilegio] privilegiis GIOXY 96 sit'] sic GI 96 immoderate] serviens addo A 97 XIXo] Moralium addo CDGHOSXY 69 imperium] imperum D 70 statuum] statu non A(sed non exp. et S 98 oblatio] obligatio C sive i.m. ai. man.XDGHI(sed non exp. et -um sup.lin. ai. man.)OSXY 70 praeeminentia] praeminentia CDGHIOSXY 71 praeeminentiam] praeminentiam CDGHIOSXY 71 quare cum] quartum GO(?)Y 73 hoc] om. Y 76 dicta] om. O 81-82 Iob. XXIX, 16. 82-85 GREGOR., Mora/ia. XIX. c. 25, n. 46 (CC lat. 143A, p. 992,90- 93; PL 76,1260). 86-90 ID., op. cit., XX, C. 3, n. 6 (CC lat. 143A, p.1006,12-13, 16-20; PL 76, 138B). 90-97 ID., op. cit., XX, c. 5, n. 14 (CC la!. 143A, p. 1012,80-83, 86-88, 95, 53-54 GREGOR., cit., III, C. I (PL 77, 50C). op. 55-56 ID., Mora/ia, XX, c. 5, n. 12 (CC lat. 99-101 ; PL 76, 143C-144A); etiam citatur in GRATIANUS, Decretum, I, dist. 45, c. 9 (ed. A. 143A, p. 1010.15-17; PL 76, 142A). 57-58 [bid., n. 13 (CC lat. 143A. p. 1010,27-30; PL FRIEDBERG, 163 ; PL 187, 237A-B): cf. supra, p. 157,92-93. I, 97-99 GREGOR., p. cit., o 76, 1428). 58-59 [bid. (CC lat. 143A, p. 1012,70-71 ; PL 76, 143B). XIX, c. 23, n. 38 (CC lat. 143A, p. 988,110-111; PL 76, I 23A). 162 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 163 pietatis. Sunt namque 1/Ol1I/ulliita districti ut omnem mansuetudinem 20 praecidendis». I Et infra: «Omitto alias innumerabiles ecclesiasticas curas I 326" benignitatis amittant. Et sunt I/Onnulliita mansueti ut perdant districti iura 00 quas fortasse nemo credit, nisi qui expertus est». Et ita qui non credit et dicit regiminis. Unde cunctis rectoribus utraque summopere tenenda sunt, ut nec in contrarium, hoc contingit quia inexpertus est, aut forte quia respicit ad illos disciplilwe vigore benignitatem mansuetudinis, nec rursum in mansuetudine qui perfunctorie illa opera agunt, quibus facilia sunt quae laboriosissima I O 183" deserant disciplinae rigorem, quatenus nec a pietatis compassione obdures- sunt ex corde agentibus illa. Secundum quod dicit AUGUSTINUS in epistola ad H 23JV' cant, cum contumaces corrigunt, nec disciplilwe vigorem molli-Iant, cum 25 V aleriu m : «,4nte omnia peto ut noverit religiosa prudentia tua nihil esse in il1firmorumanimos consolantur. Regat ergo disciplinae vigor mansuetudinem, hac vita, et maxime hoc tempore, levius etfacilius I et hominibus acceptabilius S 222" et mansuetudo obtinea1vigorem, et sic alterum commendetur ex altero, ut nec episcopi aut diaconi officio, si perfunctorie atque adulatorie res agatur. Sed vigor sit rigidus nec mansuetudo dissoluta». Re vera in his servare modum nihil apud Deum miserius et tristius et damnabilius.ltem nihil esse in hac vita, difficilius est quam servare quamcumque observantiam regularem. Dicere et maxime hoc tempore, difficilius et laboriosius et periculosius episcopi aut autem contrarium, ut puto, inexperientia facit. Hinc dicit AUGUSTINUS in fine 30 presbyteri aut diaconi officio, sed apud Deum nihil beatius, si eo modo De opere monachorum : «Non alligamus onera gravia et vestris umeris IO militetur quo noster Imperator iubet. Quis iste sit modus, nec a pueritia nec ab Zucc. 321" imponimus, quae nos digito attingere nolumus. Quaerite et I agnoscite labores adolescentia mea didici, et eo tempore quo discere coeperam, vis mihifacta est occupationumnostrarum et ecclesiarum quibus servimus, ut nos ad illa opera merito peccatorum meorum. Nam antequam expertus I essem quid illic A 253vl ad quae vos hortamur, vacare non sinant. Quamvis enim dicere possimus: aga1ur, quasi doctior et melior reprehendere audebam ..ita, postquam missus «Quis militat suis stipendiis ?), tamen Dominum Iesum, in cuius nomine 35 sum in medium, tunc sentire coepi temeritates reprehensionum mearum, securus dico, testem invoco super animam meam, quoniam, quantum ad 15 quamquam et antea periculosissimum iudicarem hoc ministerium». Et infra: meum attinet commodum, mallem per singulos dies certis horis operari et < evitandas aut perferendas sollertiam et vires meas a ceteras horas habere ad legendum et orandum, aut aliquid de divinis litteris non novi, et alicuius momenti arbitrabar». Et infra: < maxime meritorii dispensanti sacerdoti; neque 80 est; sicut autem comparatio non est attendenda ad unum sed ad singula enim in eis tanta arduitas et difficultas est sicut est in actibus religiosorum», inspicienda, sicut dictum est supra in secunda conditione. dico quod, licet substantia actus talis administrationis sacramentorum aliis Quod addunt de actu arduo martyrii, quod «licet religiosi ad illum non quasi mechanicum quid videtur facilis administrationis, sicut est perfunctorie teneantur ratione status sui sive voti sicut tenentur ratione status sui praelati, agentibus, ad quem secundum talem modum aspiciunt qui hoc dicunt; 60 tenentur I tamen ratione scandali vitandi, quia fugiendo magis scandalizarent O 183'b modus tamen ministrandi quo sacerdos debet ea ministrare secundum quod 85 quam praelati», dico quod, etsi ita esset, tamen praelati ratione obligationis ad Imperator noster iubet (de quo iam dixit AUGUSTINUS:< Corinthios, I" < cap.o > IXo: «Cum ex om/1ihus Zucc. 322" I qui modo est observatus in ecclesia a praelatis, non autem ad aliquem 85 essem liber. omnium me servum/eci», etc. mathematicum aut abstractum qui aliquando fuit aut possit esse, tamen ex Quod dicunt: «si status praelatorum comparetur ad statum religiosorum I 327,b hoc non sequitur I quod religiosi ratione I status sui sint perfectiores quantum ad congruentiam, potest dici quod status I praelatorum eminentior A 254" S 223'b simpliciter, quia in vera comparatione secundum praedicta oportet aspicere 65 est et perfectior quam status religiosorum, quia congruit personas. quae ex officio habent alios perficere, esse perfectiores quam religiosos. Non quod de ACDGHIOSXY 90 necessitate oporteat praelatos esse tales: hoc enim esset damnare eos. Pauci enim aut nulli sunt tales. Sed congruum est quod sint tales. Et secundum hoc 43 vitae melioris] inv. A 44 concilio] consilio DGHI(sed -s- exp. et -c- sup. lin. ai. intelliguntur omnes auctoritates quas aliqui inducunt pro ipsis ad probandum man.)OSXY 44 Toletano] tolerando D 45 tantum] tamen CDHS 48 curae] causae D 49 simpliciter] similiter I 49 ratione status sunt] om. sed sunt ratione status inv. i.m. huius contrarium: quas tamen inducunt ac si de necessitate oporteret ai. man. A 49 sunt] simpliciteradd. CDGHIOSXY 50 ad] geumadd. A 50 actum dictum] inv. A 50 quare] quas DHS quasi C 50-52 quare ... assignavi] om. sed ACDGHIOSXY quamvis dispensatum sit nunc super hoc cum sacerdotibus, non autem cum episcopis i.m. ai. man. A 50 ante] autem C(?)DHX(?) quando (?) S 51 illo] om. G 51 quam] 66 opera] om. C 67 sunt] sint A 67 perfectoria] sunt addo (et iter.) CDH 68 ad quamquam IOY 51 Quolibet] q. 29 bene post principium addo i.m. ai. man. I 52 sint] statum] om. Y 70 opera propria] inv. X 78 hoc] om. X 79 propriis praelatis] sunt AD 53 quia] quod S 54 dictum actum] inv. GI 55 transierunt] om. Y 56- inv. OX 79 etiam] exp. (ai. man. ?) I 82 dicere] discere D 82 beato] homo 57 quomodo ... ibidem] om. A 59 quia) qui A 60 sunt] om. GI(sed addo sup. lin. ai. Y 83 viduae] viduarum sed in vidu(a)e corr. at. man. A 88 personas] pars man.) 61 ad statum] om. S 63 mathematicum] methematicum D 63 qui] quando Y 89 quam] qui D 89 quod] om. G 90 enim] om. CDHS 91 sed] si CDHS 63 fuit] fiunt CDHS 63 possit] + exp. et -e- sup. lin. ai. man. I 65·66 in ... O 91 sint] sunt H ergo] om. A 50-52 Cr. HENR.DE GAND.,Quod/. XII, q. 29 (ed. 1518, r. 510vT-X; ed. 1613, II. r. 274vb· 66-68 Cr. supra, p. 152,69-153,93. 77 Cr. supra, p. 150,27-29. 82-83 Iob, XXIX, 15- 275rb). 56-57 Cf. HENR.DEGAND.,Quod/. XII, q. 29 (ed. 1518, r. 511rX-Z; ed. 1613, II, 16. 83 Iob, XXIX, 13. 84-85 I Cor., IX. 19. 92 Cr. HENR.DEGAND., uod/. XII, q. Q r. 275rb-va). 65-66 Cf. supra, p. 150,29-30. 29 (ed. 1518, f. 511rB-vE et 514rT-vX: ed. 1613, II, r. 275va-276rb et 278vb-279va). 170 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 171 praelatos esse tales quantum est de natura status eorum, quod non est verum. sanctitatem perfh:ial1t. Sancte perfecti sunt qui ab ipsis superioribus Congruit tamen eos esse tales duplici ratione. Primo quidem ratione honoris. 95 20 pel:ficiuntur». Quare, cum de iure communi religiosi quicumque ratione Difficile enim est in honore esse et non inde gaudere, quae tamen difficultas status sui sint subiecti praelatis ratione status eorum, licet per exemptionem non facit ad maius meritum, quia fugiendi sunt honores, sicut cohabitare soli subiecti sint Summo Pontifici, exemptio autem nihil derogat de ratione cum mulieribus et continere est difficil!l inter eas. Hoc tamen non auget statu um; respecu ergo status religiosorum requirit sta-I tus praelatorum Bad. 546' meritum, sed minuit. Secundo congruit eos esse perfectiores ratione oneris habere perfectos. non solum congruit quod tales habeat. Zucc. 322vb pericu-Ilosi», dictum istud in fundamento suo se ipsum destruit. quia 00 25 Quod ergo dicunt quod «difficultas adnexa statui praelatorum ratione perfectius non congruit seu decet, quod idem est, nisi perfectiori. sicut nec honoris et oneris non I facit ad augmentum meriti. sed minuit». di-I co I H 232vb X 14vb maiores honores nisi magis honorabilibus, vel vere sicut virtuosis. quia quod, etsi hoc sit verum in his qui indispositi sunt, et ultro se offerentibus ad Bad. 547' secundum PHII.OSOPHUM «Honor est praemium virtutis», vel praesumptive statum praelationis, nequaquam tamen verum est per se et in his qui sicut principibus et in dignitatibus constitutis; et maiora bona melioribus, et virtutibus praediti et coacti ad statum praelationis accedunt. Tales enim se minora minoribus, quia parvis parva decent, sicut patet in iustitia distributiva 5 30 periculo immergunt. sed magis caritate compulsi: non adfectando periculum secundum proportionem arithmeticam. Quare. si congruit et decet existentes nec honorem, sed magis desiderando sui et aliorum profectum parati sunt in statu praelationis esse perfectiores, etiam si non sint tales, hoc nequaquam hostis insidiantis periculis occurrere vigilanter. Quod est valde difficile, et ideo O 184rb I 327" esse potest I nisi ratione status qui, quantum est de se, ne-I cessario requirit in tantum haec difficultas adauget meritum sic praesidentium, quod non C 178" tales. Propter quod etiam praesumitur I quod qui sunt in tali statu, sint tales. possunt ei aequari in merito opera propria religiosorum unde religiosi sunt. S 223" Et ideo, si congruit praela-I tos esse perfectiores religiosis, hoc non est nisi IO 35 Unde nihil valet simile inductum de cohabitante cum mulieribus, et quia status eorum pfrfectior hoc necessario requirit, ita quod non possunt praecipue cum voluntarie cohabitant. esse praelati idonei, quin sint tales, etiam priusquam adsumantur ad I Quod autem adducunt pro se auctoritatem ANSEI.MIDe similitudini- Zucc. 32: praelationis statum; sed hoc non simpliciter et absolute, sed solummodo bu s: < qui tantam a Deo gratiam perceperi11l, ut alios etiam ad ACDGHIOSXY ACDGHIOSXY 19 sancte] sancti GS 19 perfecti] perfecte D 20 iure] de addo (e/ iter.) Y 95 tamen eos] inv. S 95 eos esse tales] esse tales eos inv. A 95 primo ... ratione'] om. 20 religiosij religios Y 21 sint] sunt I sicut DGOY 21 exemptionem] S 96 non] i.m. 01. man. A om. GI(sed addo sup. lin. 01. man.)O(id.)SXY 99 oneris] exceptionem S emptionem O 23 requirit] requiritur GlOY 24 habeat] habeant hominis CDS 2 honorabilibus] honorabilius D 3 honor est] honorem Y 3 vel] om. C 26 et oneris] om. O 27 in ... sunt] in his quae indisponi sed In in indispositis corr. X 5 minora] et addo I 6 secundum] seu H 6 si] non CDHS 8 qui] quia 01. man. A 27 indispositi sunt] indispositi GI(e/ sunt addo I.m. at. man,)O in Y IO praelatos] tales add, C 11 hoc necessario] inv. Y II eorum] est X 13- dispositionem CDHSXY 28 quij om. A (sed i.m. 01. man.X:;DGHI(;d.}OSXY 24 sed ... habeat] om, A 14 nec] neque O 16 perfecti] om, X 16 autem) etiam 30 periculo] non add, CDGHIOSXY 30 immergunt] vel iniungunt (?) DHOX GlOXY 16 alios perficere] inv. Y 17 secundum] om. O 18 eos) eo CDGHI(sed-s 32 vigilanter] vigilantes CDHS 33 meritum] iter, Y 34 eij esse Y 34 opera] sup. lin. 01. man.)OSXY 18 perceperint] perceperit C perceperunt GlOXY percipe- i.m. 01. man. A 36 voluntarie] voluntate D 37-173,79 quod ,.. activos] om, A rint H 39 et ... monachum'] om. C 39 tantum] tamen C 40 sit] sic G 40 non] exp. (01. man. ?) I 41 intelliguntur] non addo CDGHIOSXY 42 similitudinem illam) Inv. H 42 illam] om. O 3 ARIST., /h. Nic., IV, c. 7 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 213,5 : p. 440,16-17 ; in E p. ANON Auc/. Aris/., ed. J. HAMESSE, .. 12,68; Iun!., III, f. 54B; 1123b 35). 17-20 HuGODES. VICTORE,Comm. in Hier. cael. Dian. Areopag., IV (PL 175, 996B·C); cf. supra, p. 148,77- 25-26 Cf. supra, p. 170,96-99. 35-36 Cf. supra, p. 170,97-98. 38-40 PS.-ANSELMUS, 149,98. 18 Cf. PS.-DIONysIUS, cael. hier., C. 4, § 2 (PG 3, 165A). De De similitudinibus, C. 76 (PL 159, 647C). 172 QUODLIBETXIII QUAESTIO14 173 de differentia securitatis status monachorum et angelorum in bello Dei contra non se committel1tes magi/is actionibus, et quodam modo in stratu i/!(lrmitatis diabolum. Angeli enim sunt in statu omnino securo, tamquam existentes in rogantes Deum». Qui, licet infirmi sint I et imperfecti respectu praelatorum C 178,b turri castelli. ut nullo modo possint attingi a diabolo, monachi autem 45 70 reputandi secundum rationem status sui. status tamen eorum status tamquam in castello in firma societate, ad quam non potest accedere perfectionis est secundum aliud perfectionis genus, quam dicatur status I H 233" diabolus, et ideo nec aliquem monachum occidere nisi voluntarie exierit. perfectionis status praelatorum. Ille enim dicitur status perfectionis generan- Dico ergo quod bene verum est quod, quantum ad securitatem, supra statum dae, propter tria genera operum ad quae per se ex voto obligantur, per quae D 343" monachorum non est nisi status angelorum. Status enim I praelatorum imperfecti nati sunt perduci ad perfectionem. Propter quod non re-I quirit Zucc. 323" summe periculosus est, ut in praecedente Quolibet declaravimus satis. 50 75 perfectos recipere, sed infirmos recipit ut ad perfectionem perducat Nihilominus tamen, quantum ad perfectionem et meritum vitae. status contemplativam viae. Iste vero, scilicet status praelatorum, est status praelatorum est supra statum monachorum et proximior statui angelorum. perfectionis utendae, propter tria genera operum ad quae praelati ex iniuncto I 327vb Et secundum hoc illud expressius I videtur esse pro ipsis, quod de religiosis officio exercenda obligantur, quibus alios habent perficere tam contemplati- monachis, quos hortatus est ad opera manuum. dicit sic: «Noli cessavit vos quam activos. Propter quod requirit perfectos, ut dictum est, quantum est S 223vb Apostolus I exhortari fideles qui haherellt huius mundi substantiam, ut nihil 55 80 ex ratione status, sed non aequaliter, quia status iste gradus habet, quia in deesset lIecessitatihus servorum Dei qui celsiorem sanctitatis gradum il/ habentibus superiorem et geQeraliorem curam requirit magis perfectos. ecclesia tenere voluerunt, IIt spei saecularis vincula cuncta praeciderellt, et minus autem perfectos in habentibus curam inferiorem et particula rem animum lihere divinae militiae dedicarent». Sic etiam intelligenda puto magis. Propter quod electores praelatorum, cum magis perfectum et idoneum quaecumque similia induci possunt. nisi fallaciam adducerent propriae habere possunt, illum debent praeferre et non minus perfectum et minus Bad.547vV solu-I tionis. 60 85 idoneum, quia esset acceptio personarum; et minus idoneus, cum viderit Respectu igitur subditorum et religiosorum omnium praelati ratione sui quod magis idoneus haberi poterit, fugere debet si poterit, ut magis idoneus status debent esse perfecti, et opera perfectiora et periculosiora et difficiliora, praeferatur. Deficientibus autem personis eminentibus et quales status ut dictum est. habent exercere. Quae illi, tamquam im perfecti respectu quantum est ex se, I requireret. sufficeret electoribus ponere magis idoneum; A 254vb praelatorum ut praelati esse debent, non audeant attingere, sed operibus cui sufficit ut in divino adiutorio habeat proficiendi propositum. Melius enim statui suo competentibus tamquam securioribus, licet imperfectioribus, 65 90 est praeponi aliquem quam nullum, et sic status I ipse ex se propter G 245" contenti sint, ut enim dicit AUGUSTINUSuper P sal m um 36 m : «velllti ad illa s eminentiam operum perfectam personam requirit. Quantum tamen est ex O 184" i/~(lrmi recedullt ad otium, et quieti esse diligunt, memores I i/~(lrmitatis suae, parte illius qui ponendus est in statu, I non oportet semper quod sit perfectus. x 15" ut secundum hoc, si aliquo modo non necessitate sed de congruentia ACDGHIOSXY CDGHIOSXY 68 stratu] statu SY 69 quU quid CDGHI(sed -d exp.XJXY quod S 69 sint! sit 44 in'] et CDH 48 bene] i.m. ai. man. I 53 illud]quod addo CDGHIOSXY CDH 70 reputandUrepetandi S 70 status'] om. D tatus sed -a- exp. eI -0- sup. 53 de] om. D 54 quos]quo C 54 est ad opera]ad opera est inI'. D 55 huius lin. ai. man. I 70 tamen]enim CDHS 74 perducUproduciI 75 perducat!per- sup. mundU(CI CSEL 41, p. 563. 1.22 eI appar. erit.; ei PL 40,564. n. 3) 57 speUspecieiI lin. S 78 viae] vitae C(sed -1- exp.)GIOXY 77 utendae] vitandae GI(sed exp. eI exer- 57 praeciderent!praecederentCDGHIOSXY 58 animum] animam CDHS cendae sup. lin. 01. man.XXid. i.m.)X 77 praelati] om. GIOX 79 activos] actionis 58 dedicarent!didicarentGIOY 59 fallaciam]falsum S 61 et] etiam GIOY D 79 quod] iste statusscilicetpraelatorumaddo i.m. ai. man. A (ei I. 76) 80 quia] qui 65 suo] suae D 65 imperfectioribus]n perfectoribusY i 66 sint] sunt Y S 83 electores]elictores(1)D 84 illum]nullum C 84-87 et' ... praeferatur]om. A 85 esset] essent D 88 ex] de I 88 sufficeret] -t sup. lin. 01. man. A 88 ponere] ratione C 89 proficiendi]perficiendiCDHS 90 aliquem] aliquam 49-50 Cf.HENR. DEGAND., Quodt. XII, q. 29 (ed. 1518,f. 517vT; ed. 1613,II, f. 282va). 54- X 90 sic] ita GIOXY 93 ut! si O 93 sU in Y 93 si aliquo modo] om. 58 AUGUST., opere monaehorum, c. 16, n.19 (CSEL 41, p. 563,20-564,3; PL 40, De C 93 non] in addo A 564). 63 Cr. supra, p. 153,86-93. 66-69 AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 36, sermo I. n.2 (CCla!. 38, p. 339,39-42: PL 36, 357); etiam citatur in HENR. DEGAND., Quodl. XII, q. 29 (ed. 1518,r. 510rS; ed. 1613,II, r. 274vb). 79 Cf. supra, p. 170,00-24. 174 QUODLIBET XIII QUAESTIO 14 175 requiritur quod perfectus sit positus vel ponendus in statu praelati, haec mundus, actione praecipuus» etc., quae enumerat, quae sunt perfecti viri. congruentia est solummodo attendenda ex parte ipsius existentis in statu, 95 Ecce quomodo et verba Apostoli et Glossae necessitatem et opportunitatem nequaquam autem ex parte ipsius status. Immo necessitas et hoc ponere non ponunt perfectionis circa ponendum et iam positum in statu praelationis. est damnare semper positos in statu praelatorum, si non sunt perfecti, sed Quod enim de e-I piscopo dicitur, proportionaliter de sacerdote curato H 233rb I 328" solummodo quando poterunt I haberi perfectiores. 20 intelligitur. Et secundum hoc aliae auctoritates consimiles de necessitate Y 195 rb Et per hoc se ingerunt et ad hoc mem-I brum bene procedunt duae causae intelliguntur, quantum est ex parte status, ut ratione status personae congruentiae quas ponunt, quae nequaquam possunt habere locum 00 praelatorum debent esse perfectiores, quia ad opera perfectiora I et aspiciendo ad istum statum. Status enim quantum est ex se, requirit quod non difficiliora obligati sunt quam religiosi. et hoc de necessitate status, et non S 224" nisi perfectus in eo ponatur. Et sic, quantum est de exigentia status, necesse I solum de congruentia ex parte et personarum et status. est praelatos perfectos esse. Propter quod ApOSTOLUS explicat verbum quod 25 Quod dicunt quod «licet episcopi sint in statu perfectionis, non tamen Bad.547VV necessitatem importat. quando dicit Ia I < ad> Tim otheum Ill° : «Oportet curati. licet eis I competant eaedem actiones, quia episcopis competunt I per Bad. 54 C 178" autem episcopum sine crimine esse». G lossa : «qualis episcopus debeat esse 5 obligationem perpetuam, non autem curatis», dico quod de iure communi describit, ut bene operari possit». Et < ad> Titum I°: «Oportet episcopum aequaliter astricti sunt statui suo et operibus illius curati et episcopi, licet sine crimine esse». G lossa: «id est: ad tractationem officii». Unde curatis super hoc concessa sit dispensatio I generalis, qualis etiam episcopis GREGORIUS Pastoraliu m IXo: «APOSTOLUS it: «Si quis episcopatum I° a 30 posset concedi. Quae si concessa esset, constat quod nequaquam mutaret vel desiderat, bonum opus desiderat». Qui tamel1laudans desiderium, in pavorem diminueret in aliquo statum episcoporum. Quare non diminuit statum vertit protinus quod laudavit, cum repente subiungit : «Oportet episcopum esse IO curatorum aut mutat. Zucc. 323V' irreprehensibilem». Et favet ergo I ex desiderio, et terret ex praecepto». Et Quod dicunt: «Quaere ubi I illa dispensatio inveniatur in iure, et non Bad. 54 cap.o xnIO: «Ta/1fum debet actionem populi actio transcendere praesulis, invenies», mirum est quomodo hoc possunt dicere, cum statim supra dixerint quantum distare solet a grege vita pastoris. Oportet namque ut metiri sollicite 35 quod sic fuit ordinatum in concilio Toletano. Ubi autem illa generalis sUldea! quanta tenendae rectitudinis necessitate constringitur, sub cuius dispensatio in iure inveniatur, et quomodo intelligendum sit quod curatus aestimatione populus grex vocatur. Sic ergo oportet quod sit cogitatione 15 transire potest ad religionem propter frugem melioris vitae et ductu Spiritus Sancti, et de minori ad maius, totum declaratum est in praecedenti Quolibet in quaestione de praeemincntia inter praelatos et religiosos. ACDGHIOSXY 40 Quidam dicunt quod expositiones illius Lucae Xi < GI(sed -e exp.XJXY 9 bonum ... ACDGHiOSXY desiderat'] om. X 9 in] om. CDHS IO vertit] sint D IO laudavit] laudant D IO esse] om. GlO 13 quantum] quam CDH 13 grege] lac. C 13 oportet] 16 actione praecipuus] UeroD 16 quae] qui I 17 quomodo] quo S 19 curato] om. GlOXY 14 tenendae] tenente CGlOXY 14-15 sub ... aestimatione] om. om. CDHS 25 quod'] om. O 26 episcopis] ipsis O 28 astricti] statuti CD I 15 aestimatione] efficatione D 15 quod] quid X 28 statui] servi sed in statui corr. G 28 suo] om. CDHS 29 qualis] om. GlOX 30 quod] sup. lin. I 31 diminueret] minueret C 33 quaere] quare G 33 inveniatur] Uero I(sed del.XJX 34 possunt] possit O 35 fuit] fuerit S 99-00 Cf. supra, p. 170,96-00. 4-5 / Tim., III, 2 (ai eI TU., /, 7 et I. 6-7, IO-Il). 4- 37 frugem]frugiem C 37 spiritus] om. D 38 est] om. X 38 Quolibet] Quodlibet 6 PETRUS loMBARDUS, Collectanea in Epistolas S. Pauli, I Tim., III, 2 (PL 192, 313C). 5- DXY 39 praeeminentia] praeminentia DHS 40 quidam] quod AGlOXY (CI supra. 6 Glossa interl. in I Tim., III, I (ed. 1634, VI, co!. 700 d F; deest in PL 114). 6-7 TU., I. p. LX1) 40 partem] parte Y 42-177.73 ad ... esse] om. A. 42 sunt reducenda] 7 7 Glossa intert. in TU., I, 7 (ed. 1634, VI, co!. 762 d F; PL 114, 639B>: PETRUS inv. GlOXY loMBARDUS, Collecto in Epist. S. Pauli, TU., I, 7 (PL 192, 386D). 8-11 GREGOR., egula R pastoralis, I, C. 8 (PL 77, 2IA-B); er. etiam HIERON., Epist. 14 (ad Heliodorum), C. 8 (CSEL 54, 34-35 Cr. supra, p. 168,43-44. 35-39 Cr. HENR.DE GAND.,Quodl. XII, q. 29 (ed. 1518, p. 56,4-6 ; PL 22, 352). 8-9 / Tim., III, I. IO-II / Tim., III, 2. 11-16 GREGOR., op. f. 51IrX-Z; ed. 1618, Il, r. 275rb-va). 40-41 Luc., X, 42. 42-44 Cr. HENR.DEGAND., cU., Il, C. I (PL 77. 25-26D). Quodl. XII, q. 28 (ed. 1518, f. 505vT-509rO; ed. 1613, Il, f.268va-272rb). 176 QUODLIBETXIII QUAESTIO14 177 memoriam quae determinavi in praecedenti Quolibet in quaestione de marginalis: I <, 00 AUGUSTINUS I De virginitate: < et ad similia opera et cum similibus S 225'b ACDGHIOSXY ACDGHIOSXY 87 Pauli] om. S 89 ipsis] episcopis sed in ipsis corr. Y temporis G 90 numquid] 12 etsi] exp. O 12 votum] votam H 13 ea'] est DX 13 ea'] est om. X 91 omnia] om. C 91 erant] erat GY 92 eis] ei Y 94-183.14 post- D 14 servanda] servando CDGHI(sed -o exp. et -a sup. lin. 0/. man.)OSXY 14 et quam ... docuerunt] om. A 95 viri cum] virium Y 98 de] om. CDHSX 99 apostoli] exemplo] om. H 14 esto] iste D 15 apostolis] i.m. 0/. man. A 19 et' ... possent] i.m. apostolis CDHX 99 praeeminere] praeminere CDGHIOSX 00 cernentes] quaerentes 0/. man. A 21 est] om. CDH 23 arguere] i.m. 0/. man. A 24 suasum] suasit A(sed H 3 non'] om. CDHSX 3 inquit] inquiunt CDHSX 4 sic] sicut I 5 sicut] sic in suasum corr. 0/. man.)CDGHIOS(?)XY 24 et'] om. H 26 consiliorum] conciliorum G10Y(?) 9-10 nec de labore] om. CDHSX II praelationis] om. D A 26 tam] eam CDH 26 in] sup. lin. Y 27 quod'] quid D 28 ut'] prout O 28-29 non ... pontifex] om. C 28 non] om. X 29 ideo] ut addo Y 29 successor] om. D 30 quos] quo sed -s sup. lin. 0/. man. O 31 consimilia] 89 Cf.infra.q.17,p. 223.3 sqq. 95 Matth .• XIX.IO 96-97 ANON.(PS.-CHRYSOSTOMUS), consilia I 31 et'] vel S 34 binos] ninos O(sed corr.)X vinos (?) G 35 ite] item Opus imperf in Matth .• homo 32 (ed. 1539. Il. p. 635; PG 56. 803) 98-4 AMBROSDe.. DY 35 inter] intra A 37 lxxii] lxx ACDGHI(sed ii addo 0/. man.)OSXY virginitate, c. 6. n.28-29 (PL 16. 273B-C). 99-00 Matth .• XIX. IO. 3 Matth .• XIX. II. 5-6 Cf. AUGUST De opere monachorum. c. 4-5. n. 5-6 (CSEL 41. p. 538-541 ; PL 40. .• 19-21 Cf. supra. p. 153.86-93. 33-34 Lue .• X. 1. 35-36 Lue .• X. 3-4. 552-553); cf. infra. q. 17. p. 209.91-8; 224.11-226.71. 184 QUODLIBET XIII QUAESTIO 15 185 edictis, qui et secundum quod huiusmodi miserat xii apostolos, ut patet cap.o 60 ostendenten1». Non ergo apostolus Paulus docens aut missus fuit a Christo D 344" praecedent i Lucae. I Quod et plane patet per AUGUSTINUM libro De in secundum quod homo merus, sed secundum quod Deus, licet ab homine Deo opere monachorum, aliquantulum post principium, ubi tractans illud 40 ut regnante in caelis. Unde et in raptu suo hora suae conversionis, viden do M atthei XO dictum xii apostolis: < Galatas ro: < Ad rationem autem in oppositum dicunt quod, licet professio non contineatur sub voto de ingressu principaliter, continetur tamen sub illo ex Bad. S49rD I Dicunt aliqui quod quilibet tenetur facere illud, sine quo illud ad quod SO adnexo, quia vovens ingressum debet habere propositum de profitendo. si Y 196" tenetur, sive ex voto, sive alio I modo, non potest impleri, nisi vane et 2S expertus fuerit vires suas sufficere ad onera religionis illius portanda. Et ideo in utiliter. Puta si miles promittat regi quod secum ibit sive veniet ad bellum professio futura cadit sub voto, sub conditione si tales vires expertus fuerit contra adversarios illius. quia vane et inutiliter iret comparendo coram fore in se, nec illis expertis potest exire. Et quia expertus sic esse non potest adversariis in bello, si non maneret et man en do pugnaret et in pugna nisi prius experiatur. neque experiri nisi maneat. ideo etiam implicite et ex perse-I veraret. sed recederet; non impleret promissum de eundo sive ACDGHIOSXY ACDGHIOSXY 32 quia2] quare S 33 etiam] om. CDHSX 33 recedendij decedendi S 34 per quod] inv. CXsedcorr.)DGHIOSXY quid per sed in per quod corr. i.m. ai. man. A 9 tenetur illam ingredij iter. sed dei. O (c! etiam supra, p. XVIII eI xxx) II ad] sup.lin. X 34 exercitum] exercitium ADGHIOSXY 34 religionis] religionem sed -em exp. Y 12 expertus] expartus sed corr. ai. man. A 12 iam] om. CDHSX ] 4 non est] 3S non] om. D 37 recederet] recideret Y 37 sine] om. H 38 intraret] et addo om. CXsednon addo i.m. ai. man.)DHX 14 est] om. S 22 teneretur] tenetur I CXsed eras.JDHX 41 rationabilis] rationalis AHS (cr. L. &H1Jrz, Thomas-Lexikon, 22 teneretur consequenter] inv. CDHSX 22 consequenter] communiter sed exp. A Paderbom, 189S2, S.V. causa, C. 9, p. 109) 43 quaelibet] videlicet S 44 quilibet] 24 ad] sup. lin. X 2S-26 et inutiliter] iter. I 26 regii rei I 26 ibit] ibi GI(sed-t quibus D 46 profiteri ... religionis] iter. D 47 hoc] quod sed dei. eI hoc i.m. ai. man. addo sup. lin. ai. man.JOY 27 quia] quod D 27 vane] varie D 27 iret] om. X C 47 duas] duo sed -o exp. eI -as sup. lin. G 47 priores rationes] inv. A 49 ex] 27 comparendo] comparando GY 28 si] sive O 28 manendo] et addo D i.m. ai. man. A SO profitendo] proficiendo I S3 exper!is] expertus X S3 sic] sit GO S3 potest] potes sed -t addo sup. lin. ai. man. C 11-12 Luc., IX, 62 ; cr. etiam TIlOMAS DEAQ., Summa Theol., II' II", q. 189, arto 4, arg. I (ed. Leon., X, p. S43a). 24-26 Cr. GoDEFR.DE FONT., Quodl. IV, q. 17 (ed. M. DE WULFet A. 3S-47 cr. GoDEFR.DE FONT., Quodl. IV, q. 17 (ed. M. DE WULFet A. PElZER,p. 283-28S, 286- PElZER,p. 28S). 287). 48-S7 cr. ibid. (ed. M. DE WULFet A. PElZER,p. 281-282). 188 QUODLIBET XIII QUAESTIO 15 189 H 235" 0186" adnexo sub I voto de ingressu cadunt simpliciter I et absque ulla conditione 55 80 vel observanda. quia et ordinationi ecclesiae et voluntati superioris et statuto S 225'· manere et experiri post ingres-I sum, quousque super viribus suis dictam ecclesiae atque consuetudini praedictae censemus in talibus omnino fore habuerit experientiam. assentiendum. Bad. 549'E Dico ego quod in omni quaestione de quacumque I observantia regulari Hac ergo protestatione propo-I sita et intellecta semper in hac quaestione et Bad. 549'] ex voto, qualis est quaestio iam proposita, et qualis erat quaestio quam in consimilibus, I dico I quod re vera ingressus religionem. sive ex voto C 180" Y 196'· Zucc. 326" habuimus in praecedenti Quolibet: «utrum vide-Ilicet ingressus religionem 60 85 praecedente de ingrediendo sive absque voto, debet prius experiri vires suas ex voto praecedente, si statim exeat post ingressum, votum suum expleverit», antequam profiteatur. Unde I et ad hoc, ne quis indiscrete prQfiteatur. datus I 330" duo sunt consideranda, scilicet vis et obligatio voti. et vis atque obligatio est ei anllus probatiollis, sicut dicit illa D ecretalis < etiam I ex adnexo. sicut nec simpliciter. sed I 330'b revocat, comilium ad gratiam provocat. Sed hoc non omnibus imperatur, sed IO cadunt solummodo sub modo proposito. Quod nequaquam obligat. sed est omnibus .!lagitatur. Etenim qui pensam distribuit, aequitatem debet examinis solummodo circumstantia voti. sive tamquam circumstans votum. sine quo reservare .. pensa e~t quae dividit .. sapientia quae ita dividit ut virtutes votum ipsum non esset votum. nec etiam esset licitum promissum. nisi in viresque aestimet singulorum. Et ideo dicit Dominus: «qui potest capere. casu fieret puta coactione mortis. vel huiusmodi vel alicuius consimilis. Unde capiat». Scit enim Creator omnium afrectus esse varios singulorum, et ideo ad 35 et in praecedent i Quolibet. si sic posset voveri ingressus religionis. sub o 186,b virtutem provocat. non autem iI!f/rmitatem vinculis alligat». I < ex voto. aliqua mora aut experientia exspectanda sunt. hoc non est ex aliqua obligatione in voto de intrando. sed CDGHIOSXY CDGHIOSXY 48 certo] tertio DH 48 illam intrare] inv. S 49 proponendo] proposito GOY 49 se obligarel inv. S 50 nullol ullo I 51 ullol nullo CDHIX 52 proponit! proponat 75 sicut] sic X sunt addo I 75 plerumque] plurimum sed in plurimi corr. sup. G10Y 54 nec'I ne HX(sed -c addo sup. lin.} 57 expressel experire O 58 esset lin. C 76 conciliiS] consiliis CGIOY 76 pertinentibus] partibus sed in pertinentibus voverel voveret Y 60 sine] posterioris addo H 61 prioris ... impletione] om. corr. sup. lin. ai. man. C om. X 77 etl] etiam G10Y 78 noscere] nocere D 61 prius tamenl inv. H 62 atquel actae sed in ac etiam corr. ai. man. sup. lin. H 79 inquam] in quantum DHSX 80 professionem] perfectionem sed corr. i.m. ai. I 63 quae] quam X 65 permissione] promissione SX 66 etiam] est sed dei. et etiam man. I 82 talem] in tali exp. I 82 expectare] ex peccate D 82 annum] animum i.m. ai. man. I 67 obligans] obligatus X 68 professionem] profectionem sed exp. et O 83 si cum] sicut 10Y (de! G) 83-84 si ... in ipso] om. G 86 conciliis] consiliis corr. sup. lin. ai. man. I 68 sedI] om. G10Y 69 ullo] nullo CDSX 70 est] iter. CGlOY 88 scilicet! om. I 90 portanda] portando O 92 praecedenti] praecedente DO 70 de] ex Y 70-71 et ... voti] i.m. C 70 iste] quantum est addo i.m. Y 93 vovit! vel novit S 95-96 quemadmodum ... peccaret! om. D 99 ullo] nullo C 71 religionem] vel religionis Y 71 non ... ingressus] iter. D 74 perfecte] X 00 sic] sicut Y 00 religione] regione O(sed corr. sup. li/!. ai. man.N I etiam] aut perfectione H 74 sufficerent] sufficeret 010 CDGHIOSXY 2 sed] et sed corr. i.m. O 194 QUODLIBET XIII QUAESTIO 15 195 solummodo ne professio fiat indiscrete, ut patet ex dictis sanctorum 25 se idoneum, profiteri et non profiteri. ita quod, quando-I cumque ei placuerit. H 236" praepositis. Nec etiam ecclesia ex statuto suo tale tempus illdulsiJ, nisi praevio post ingressum libere potest exire absque omni peccato. Etenim, si vovendo iudicio rectae ratiollis naturalis qua sic debet fieri; sed quod tantum tempus, introitum simul voveret ex proposito adnexo permanentiam, experientiam et annuale scilicet, ordinavit, et sic limitavit, non similiter ex recto iudicio professionem, hoc tamen non esset. nisi sub conditione tali, scilicet si ei rationis naturalis fuit. quia ubi uni vel in una religione sufficeret ad placeret, et quousque ei simpliciter placeret. Etiam licet ab initio praesumeret experientiam tempus annuale, forte alteri vel in alia religione non sufficeret 30 et certitudinaliter sciret quod posset onera ordinis portare, nequaquam esset tempus triennale, sed potius ex recto iudicio rationis coniecturalis tantum ex hoc ad profitendum obligatus, quia nequaquam vovet sub illa conditione, tempus est praefixum. quia regulariter praesumendum est quod cuilibet IO Isi invenerit ex experientia se idoneum ad portandum onera religionis. Tunc D 345 V' X 16vb Zucc. 327" homini habenti u-I sum I rationis tantum. temporis sufficiat ad capiendum enim, illa conditione exstante, statim obligatus esset ne posset postmodum vel experientiam duritiae et status cuiuslibet religionis. statim exire, ut dicunt in solutione ultimae rationis. Quod falsum est. quia in Bad. 550,H Sic ergo adhuc dico, re-I vertendo iterum ad propositum, quod, esto quod 35 primo voto non plus vovet se professurum, si experiatur se posse portare I 330vb quis voveat intrare religi-Ionem cum proposito intrandi. permanendi. onera religionis, quam non professurum, si experiatur se non posse portare experiendi et profitendi. tamen postquam ingressus est et solvit propositum 15 illa, cum tamen esset ei licitum et bonum non profiteri. si non posset onera de intrando - non tamen quia proposuit, sed quia vovit, aliter enim ad religionis portare, et malum profiteri, ut patet ex supra dictis. I Et quod S 226vb solvendum non teneretur, sicut dictum est -, absque omni calumnia solvit amplius est, non plus vovet se permansurum et experiturum et professurum totum promissum suum; maxime si intravit continuato proposito de 40 post ingressum, si velit, quam non permansurum neque experiturum neque intrando, quod procul dubio necesse est implere, ut dictum est. Nec tamen professurum, si nolit, cum tamen hoc liceat, licet forte non expediat. Immo, fuit ei necesse ad solvendum votum quod intrando haberet propositum de 20 nullo modo omnino vovet aut obligat se permansurum aut non permansu- permanendo, experiendo et profitendo, sed statim post introitum potest exire rum, experiturum aut non experiturum, professurum aut non professurum, absque omni mora, experientia et professione, et in mera voluntate intrantis et hoc neque simpliciter neque sub conditione ulla .. est permanere et non permanere, et etiam per aliquam permanent iam experiri 45 Di-I co igitur tertio simpliciter I quod, etsi talis expertus sit post ingressum C 180 B vb ad. 550' et non experiri. et I similiter post perfectam experientiam, etiam si invenerit ex voto praecedente, etiam de ingressu, quod possit onera religionis I portare, Bad. 550' nequaquam tamen propter hoc tenetur profiteri, sicut nec fratres I illius A 256" religionis tenentur ipsum I ex ullo voto vel promisso recipere ad Zucc. 32' professionem, etiam si ille velit, licet forte illi peccarent volentem profiteri ACDGHIOSXY ACDGHlOSXY 4 praepositis] propositis S praeponitis GIY 4 suo] i.m. S 4 tempus] potest X 4 indulsit] indulcit C indulscit IO 4 praevio] primo GIO(sed eorr. i.m. ai. 25 quandocumque] quandoque DX(!I<'d-cum- addo sup. lin.} 26 post] possit C(sed -si- man.}Y(?) 5 iUdicio) i.m. C 5 rectae rationis] inv. CD 5 qua] contra Y exp.)DHX(id.} 26 post ingressum libere potest] libere potest post ingressum sed iterum inv. 6 non] nisiadd. i.m. C 6 ex]exp. et sivesup.lin. ai. man. I 7 rationis] qua sic debet ai. man. A 26 potest] possit CDHSX post sed in potest eorr. ai. man. I fieri addo et iter. (I. 5) S 7 sufficeret] sufficerent D 8 sufficeret] sufficerent D 26 absque] ab GI(sed osque addo sup. lin. ai. man.)O(id.)' 26 etenim] est enim GI(sed -s- 9 trienna1e] trienuale Y IO praefixum] et addo GIOY Il homini] om. D exp.)O(sed eorr. i.m. ai. man.) 29 praesumeret] praesumeretur IO 31 quia] i.m. ai. 12 religionis] quod novitii in illa quacumque experientis addo sed va- -cat superscr. S 13- man.A 31 vovet] vovit H voveretS 33 exstante] etadd. CDHSX 33 ne 14 quod' ... proposito] i.m. C 14 voveat] moveat H 14 permanendU et addo HO posset] i.m. ai. man. A 35 se'] si S 35-36 posse ... experiatur se] om. S 39 et'] 15 profitendi] profitenti D 15 est] om. Y 16 proposuit] proponit GI~ed eorr. nec D 40 post ... permansurum] i.m. C 40 si] om. Y 40 neque') nec CDHSX sup. lin. ai. man.)OY 21 permanendo] et addo H 21 et prolitendo] om. H 44 neque') om. Y 45 igitur) ergo GIOSY 45 tertio) CO (capitulo) CDSX 21 profitendo] proficiendo C(sed in profitendo eorr.}DSX 22 in] om. X 23 non ... ego H exp. A (ei supra, p.190,22 sqq. et 194,13 sqq.) 45 etsU et CDHSX et'] om. A 23-24 experiri et non] om. O 24 perfectam] factam A per D 46 praecedente) prudentiae sed exp. et praecedente i.m. ai. man. A 48 ullo] nullo A(sed n- exp. ai. man.)DHSX 3-4 Cf. supra, p.189,86-190,20 4-5 Cr. SEXTUS. ecretales, III. tit. 14, C. 2 (ed. A. D FRIEDBERG, 1051). II. 17 Cr. supra, p. 191,47-56 19 Cr. supra, p. 192.56-72. 32-34 Cr. supra. p. 187,51-57 38 Cr. supra, p. 189,84-190.20; 193,94-00. 196 QUODLIBET XIII QUAESTIO 15 197 non admittendo, nisi causa rationabilis esset. Ille autem non peccaret 50 (quia hac de causa etiam consummato matrimonio post carnalem copulam exeundo. posset uxorem dimittere propter ingressum religionis: simpliciter enim Quod ergo dicunt praedicti, quod «quilibet tenetur facere» etc., ut semper melius bonum est religio quam matrimonium), quam propter recitatum est iam supra, dico quod utiliter et fructuose aliquod opus contingit 75 promissionem qua se prius obligaverat, I solvendam: et hoc licet, ut dictum G 246,1 implere dupliciter: uno modo illi cui vovetur et promittitur, alio modo illi qui est, multum peccaret qui absque coactione voti praecedentis intraret vovet aut promittit. Et licet primo modo talis intrans et non permanens neque 55 religionem cum proposito statim exeundi, aut duceret mulierem absque experiens neque profitens, similiter neque experiturus neque professurus, obligatione praecedente de ipsa ducenda cum proposito statim religionem 1331" non impleat promissum 1 utiliter seu fructuose illis quibus vovit, immo intrandi. occasionaliter illis quibus vovet magis obest talis introitus quam prodest: 80 Maior ergo in ratione illorum simpliciter vera est, quando id ad quod quis Y 197" secundo tamen 'I modo utiliter et fructuose intrat dicto modo. Utiliter dico et tenetur, nullo modo potest impleri sine alio nisi vane et inutiliter, et illi qui fructuose non in acquirendo bonum, sed in effugiendo malum, quia sic 60 promittit et tenetur, I et illi cui promittitur et cui tenetur. Verumtamen. si O 187" intrando non est transgressor voti primi, quod esset si non intraret. etiam si illud ad quod tenetur ex voto vel ex promissione, I non vergit in profectum X 17" mutaret propositum de imrando et haberet propositum de non intrando, illius cui vovetur vel promittitur, nisi cum aliis impletis, et sine aliis inutiliter quemadmodum econtra voventibus castitatem non solum nubere. sed velle 85 impletur illi, si tamen illud vergit in profectum illius qui vovit aut promisit, nubere damnabile est. Quod tamen nequaquam esset, si ante ingressum bene potest utiliter impleri sine illis I impletis, quia votum sive promissum sic S 227" mutaret propositum de non permanendo aut non experiendo aut non 65 semper debet interpre-I tari, ut vergat in favorem illius in cuius profectum fit Zucc. 3 profitendo, quia, ut dictum est, nullum illorum omnino cadebat sub voto. Et principaliter, sicut 1 iam dicetur. Et sic non est simile de milite qui ex A 256" ideo absque peccato potest tale propositum ad libitum voluntatis mutari promisso tenetur ire ad bellum cum rege, et in proposito, quia illa obligatio fit statim post votum ante ingressum, nec peccat in introitu cum tali proposito, 1 90 in commodum regis principaliter et in eius favorem, et ideo secundum contrario proposito sub quo vovit, quia se liberat a praecedenti obligatione. intellectum regis rationabilem deberet interpretari, sicut iuramentum semper Sicut qui primo promisit ducere mulierem, et vult intrare religionem. potest 70 debet interpretari secundum rationabilem intellectum qui praesumi debet primo illam ducere absque peccato, non tam propter aggressum melioris boni fuisse in eo cui iuratur. Et ideo, quia rationabiliter praesumitur, et pro certo, quod rex militem non conduceret ad solum veniendum secum ad locum belli, 95 sed ad pugnandum et secum perseverandum in bello, ideo miles ad hoc ACDGHIOSXY 50 rationabilis] rationalis CDGHIOSXY 54 vovetur] movetur H 55 neque] nec ACDGHIOSXY A 56 experiturus] experturus GO expertuturus I 57 seu] se GI(sed -u addo sup. lin. at, man,)O 57 illis] illius I 58 occasionaliter] occasionabiliter H 58 vovetl vovit sed in vovet corr. sup, lin. H 59 tamen] om. A 62 propositum'] proposito sed corr. 72 hac de] inv. X 72 consummato] consummatum A(sed -tum in -to corr. 01. I 63 voventibus] volentibus sed in volentibus corr. sup. lin. C 65 experiendo] exiendo man.)I(;d.)OY 74 bonum estl inv. C 74 matrimonium] matrimonio sed corr. I GIO(sed corr. at. man.}Y 66 illorum omnino] inv. A 68 post] om. (Xsed addo sup. 81 potest] om. X 81 vane] unum (?)sed det. et vane i.m. C bonae O 81 iIIUille lin.)DHSX 68 cum] tu DX 69 vovitl venit H 69 praecedenti] praecedente S 82 promittitl permittit A 82 et' ... tenetur'] i.m. C 82 cui'] i.m. C Y 71 peccato] voto A 71 tam] tamen DGHIOSXY 71 melioris] maioris S 82 promittitur] promitti Y 82-83 verumtamen ... tenetur] iter. G 83 vel] et O 83 promissione] non unde addo sed exp. H 83 profectum] perfectum sed per- in pro- corr. 01.man. A 84 vovetur] movetur sed in vovetur corr. H 84 promittitur] promittatur Y 52 Cf. supra, p. 186,15-16 et 24-26 sqq. 63-64 GRATIANUS, Decrelum, I, dist. 27, C. 4 (ed. A. 86 impleri] vel impleti Y 86 impletis) implens (Xsed in impletis corr.)DHSX FRIEDBERG, 99; PL 187, 154B); ID., op. cil., II, C. XVII, q. I, C. 2 (ed. A. FRIEDBERG, 812; I, I, 86 sic] sit O 87 semper debetl inv. CDHSX 87 illius] i.m. 01. man. A om. Y PL 187, 1058C); cf. etiam AUGUST., bono viduitalis, C. 9, n. 12 (CSEL 41, p. 317,19-23; PL De 87 fitl sit CDHSX 89 ire] ne OH(?) 89 obligatio] oblatio (Xsed obligatio i.m. 01. 40,437); PETRUSoMBARDus,Collecl.in Episl. S. Pauli,! Tim., IV, 11-18 (PL 192, 353C); HuGO L man.)DHS 91-92 sicut ... interPretarU om. O 93 fuisse] fuisset O 93 ideo] eo S DES. VICTORE, Summa Senlenliarum, tract. 7, C. IO (PL 176, 163A); THOMAS EAQ., Summa D Theol., SuppI., q. 53, arto I (ed. Leon., XII, p. IOD 66 Cf. supra, p. 190,21-191,38 ; 194,13- 26; 195,45-47. 70-79 Cf. HENR.DE GAND.,Quodl. IX, q. 29 (ed. R. MACKEN, . 321,9- p 75-79 Cf. supra, p. 193,92-00 80 Cf. supra, p.186,15-16 et 24-26; 196,52. 88 Cf. 322,49; ed. 1518, f. 392rV-vV; ed. 1613, II, f. 126ra-vb). infra, p. 198,97-15. 198 QUODLIBET XIII QUAESTIO 15 199 tenetur principaliter, et implicite intelligitur fuisse promissum in promissione Quemadmodum in baptismo quilibet adultus vovet de facto observare divina veniendi ad bellum. Ista autem promissio de intrando religionem fit mandata, puta honorare parentes, et debet habere in proposito implicite vel principaliter in favorem ipsius voventis, et ideo secundum eius intellectum explicite quod servabit illa ex caritate. Aliter enim fictus ad baptismum rationabilem debet votum illud interpretari. Et ideo, quia rationabiliter acce-I deret. Sed si postmodum occurreret necessitas honorandi parentes, si Zucc. 3 C 181" prae-I sumitur quod ad tam arduum et periculosum velit se statim obligare, si 00 25 ipsos honoret ex solo timore poenae transgressionis legis quam I incurreret, Bad. 55 hoc specialiter exprimat vel intendat (puta ad profitendum etiam, si se ipse mandatum impleret, sed praemium vitae aeternae non obtineret. D 345vb I 33I,b inveniat per experientiam I idoneum, quia bene fallit humana experientia), Consimiliter si quis voveret quod infirmum, quem credit pauperem, visitaret, vel ad simpliciter permanendum post ingressum aut etiam experiendum ; et cum hoc proponeret quod ei denarium daret, si statim post perciperet postquam dubium est an placere debeat ipsum permanere aut experiri. etiam quam sufficientiam haberet, et propositum mutaret de dando denarium, et si nulla causa rationabilis occurrat propter quod debeat rationabiliter 5 30 visitans nihil daret, re vera votum impleret, licet cum proposito nihil dandi displicere, sed maxime si aliqua causa etiam minus rationabilis ei occurrat accederet. Et hoc est quod communiter dicitur: quod sine caritate I potest S 227'b quare ei displiceat, inutile esset omnino illi permanere aut experiri sine impleri substantia mandati, sed non finis mandati. Et sic iste in proposito complacentia. Et sic, non obstante quod tale votum possit impleri mutato implet votum implendo substantiam introitus, sed non finem, qui est proposito de permanendo, experiendo et profitendo, simpliciter tamen, praemium vitae aeternae pro merito introitus. Et sic omnem poenam devitat quantum est ex se, tanti boni est, et ideo in tantum est materia voti, quamvis 10 35 et omnino non peccat. Et propter illa duo definitur votum, quod est postmodum mutetur propositum dictum, quanti boni esset et quantum esset 'conceptus melioris propositi', ut materiam voti intelligamus per le H 236" materia voti si maneret propositum dictum, quia mutatio vel permanentia I 'conceptus', id est res concepta, circumstantiam vero per le 'melioris superveniens omnino est accidentalis voto. Et sufficit ei quod pro tempore propositi', id est circa quam propositum est aliquid quod est melius quam voti sit propositum implendi. illa tamquam circumstantia necessaria ad fieri substantia actus sit, et natum est facere ipsum actum meliorem quam sit ex voti, sed non necessario ad impletionem voti. 15 40 substantia sua, ut sit definitio materialis. Ad cuius intellectum est advertendum quod ad fieri voti necessario duo Bad.550vK concurrunt. Quorum unuml est materia voti sive actus qui vovetur, qui < AD ARGUMENTA> Y 197vb I debet esse bonus ex genere. Alterum vero est circumstantia voti, qua actus fit bonus ex circumstantia. Et ad primum vovens obligatur simpliciter, non Secundum dicta ergo concedenda est ultima ratio. autem ad secundum, nisi sub conditione si velit adsequi primum ex actu. 20 Ad primam in oppositum : «sicut se habet vo-J tum ad ingressum» etc., Bad. 55 dico quod verum est quoad ordinem prioris et posterioris, quia sicut votum ACDGHIOSXY 45 praecedit ingressum, sic experientia praecedit professionem. Et sicut 96 implicite)eneturaddo C t 97 ista)ita D1(sed -s addosup. lin.) 97 autem)estY ACDGHIOSXY 98 principaliter).m. S i 99 rationabilem)rationalemCDGHIOSXY (c! p. 197,91 -92) 99 votum) totum G 99-8 et ... complacentia) om. sed et illi permanereaut experiri sine 22 proposito) proponendo CDHSX 24 si! non D 24-25 si ipsos) inv. I complacentia addo et exp. 01. man. A (c! I. 7-8) 99 rationabiliter) rationaliterDGHIOSXY 25 transgressionis) xp. -s 01. man. A e 26 impleret)adimpleret S 27-31 consimili- (c! p. 197,93) 00 quod) quam C(sed in quod eras.)DHX 00 velit!exp. et nolit sup. ter ... accederet!om. A 28 cum hoc) inv. sed eorr. C 28 quod) om. C 28- lin. 01.man. I 00 sOexp. et vel sup. lin. 01.man. I id. et nisii.m. 01.man. O I se) 29 si ... haberet) om. GIO 29 quam) vel quod i.m. 01. man. C quod Y om. GIO 2 per)et X 4-5 etiam si!etsi Y 5 rationabilis) rationalisDGHIOSXY 29 sufficientiam)quam addo X 31-32 potest impleri)inv. CDHSX 32 iste] ille Y (c! p. 187,40-41 .. 196,50) 5 rationabiliter)rationaliterDGHIOSXY (c! p. 197,93 et 99) 35-42 et ... ratio)om. A 36 materiam)naturam GOY 36 le]li S 37 le)li 6 rationabilislrationalis DHSX 7 illi) illud I 8 quod) om. Y 8 tale) S 39 et) om. G 39 est)om. G 39 facereipsum)inv. C 42 ergo)conceditur tobe (?) G 8 mutato) mutando sed in mutato eorr. 01. man. A 11 mutetur) vel et addo C 43 primam]rationemaddo i.m. 01. man. A primum C 43 etc.)et cum mutaretur Y II quanti boni esset! i.m. 01. man. A 12 si! i.m. 01. man. A C(sed in etc. corr.)DHS(id.)X 45 praecedit')iter. sed dei. IO 45 praecedit']proceditO 13 pro)om. S 15 ad) i.m. 01.man. A 16 necessarioduo) inv. S 17 concurrunt) occurrunt CDHX 18 est)ex S 18 qua) quam DI(et secundumaddo sup. lin. 01. man.) 20 adsequi)asse qui Y 43 Cf. supra, p. 185.5-186,7 QUAESTIO 15 201 200 QUODLIBET XIII ingressus posset I esse sine voto praecedente, sic et professio sine praecedente aratrum aliquis dupliciter. Uno modo per solum votum de intrando; alio experientia. Sed non est simile quoad illorum connexionem in ordine, quia 70 modo per promissionem de perseverando. Quorum quilibet retro aspicit votum obligat ad consecutionem ingressus, quia ipse est materia voti, non dupliciter. Aut videlicet de promissione poenitendo, facto tamen quod A 256" autem experientia ad I professionem, quia neutrum illorum cadit sub promissum est implendo ; aut ad contraria eius quod quilibet secundum se 1331" < voto> , secundum I quod patet ex praedictis. 50 promisit, divertendo, non implendo facto illud quod promisit. Et isto secundo Bad.551,M Ad secundam: «nemo mittens manum» etc., I dico quod ibi metaphorice modo quilibet praedictorum retro aspiciens non est aptus regno Dei. sed loquitur Christus. Per aratrum intelligit opus bonum, quod secundum 75 peccat non adimplens quod promisit. Uterque enim talium post votum vel G lossam «duritiem cordis evertit et ad bonos fructus aperit». Per manum professionem tenetur manum apponere ad aratrum, quia vovens tenetur intelligit voluntatis intentionem. Per retrospicere intelligit carnale desiderium intrare, et qui professus est tenetur professionis suae opera adimplere, ut posteriorum oblitus ad anteriora quae professus est, convertat aspectum. Si C 181rb I ad vitia relicta. Et propter argumentum distinguendum est de aratro, sicut 55 G 246" autem I primo modo, scilicet de promisso poenitendo, quilibet horum retro D 346" et de bona operatione. 80 aspiciat, I neuter aptus est regno Dei, aliquid scilicet praemii promerendo, Y 198" Est enim quaedam bona operatio praecepti, est alia bona operatio consilii. Ad ara-I trum operis praecepti manum mittit qui voluntatem suam illi ad se quia, ut dictum est, I qui vovit religionis ingressum, ex eo quod nudum S 227" in illo exercendum apponit, et retro aspicere missa manu I ad istud aratrum, votum i:nplet ingrediendo absque proposito man endi, praemium non meretur apud Deum in quantum huiusmodi, licet poenam transgredientis est per desideria carnalia ad vitia relicta se convertere. 60 Ad aratrum vero operis consilii manum mittit aliquis dupliciter: vel votum evadat. proposito proficiendi absque voto, vel cum voto. 85 I Similiter in religione professus, si opera suae professionis faciat quoad Bad. 551 Primo modo manum mittit ad aratrum qui proponit absque tamen omni substantiam facti, poenitens tamen de professione et voto, in hoc faciendo promissione et voto religionem intrare; quem retro aspicere ad actiones praemium non meretur aeternum, licet poenam transgressionis evitet. Et hoc mundi I licitas, relicto progressu in opere perfectionis proposito, peccatum 65 dictum de his duobus verum est, et locum habet in astrictis voto et Zucc.328" non est, eo quod nudum propositum talem nullo modo obligavit ad opus professione alicuius operis supererogationis, quod quidem non est de 90 necessitate salutis. In illis autem operibus quae sunt de necessitate salutis, supererogationis exsequendum. Secundo autem modo, scilicet cum proposito vovendo, manum mittit ad qualia quis vovet adsumendo baptismum, nullus aspiciens retro, illa scilicet non faciendo, aptus est regno Dei, quia talis non solum gloriam I non Zucc. 32 meretur, sed poenam damnationis incurrit. Quod si substantiam operis ACDGHIOSXY ACDGHIOSXY 46 sic et professio] om. CDGHOSXY i.m. ai. man. A sup. lin. ai. man. I 46 sic ... praecedente] i.m. ai. man. A 47 connexionem] convexionem X 50 voto] om. 69 per solum votum] votum per solum inv. sed in per votum solum eorr. Y 69 votum] AC(sed addo i.m. ai. man.)DGHI(id ..s(ellac.)XY quod O 51 secundam] i.m. ai. man. om. DHSX i.m. C 70 promissionem] professionem A(sed promissionem i.m. C 51 metaphorice] metafisice sed. eorr. sup. lin. ai. man. I 52-55 per ... relicta] om. ai. man.X:;DGHI(sed -fe- exp.X)SXY 71 facto] factum A 75 uterque] utrique sed A 53 cordis ... aperit! om. I 54 voluntatis intentionem] voluntationemsed eorr. sup.lin. in uterqueeorr. ai. man. A 76 manum]om.DHSX sup. lin. C 78oblitus]obligatus eI i.m. ai. man. O 54 retrospicere] retro aspicere G 55 relicta] delicta Y 57 alia] C(sed -ga- deUS 80 Dei! om. A 80 scilicet] sup. lin. A 81 vovit] novit sup. lin. aI. man. I 57 praecepti operatio!] i.m. ai. man. A 57 consilii] O 82 manendi! monendised in vovendieorr. I 82 praemium] primum sed eorr. i.m. ai. concilii A consiliJii X 58-60 ad convertere] om. A 58 manum] manuum man. O 85 professionis] perfectionis sed eorr. in lin. O 86 substantiam] scientiam D 59 apponit! opponit S 59 retro aspicere] retrospicere S 59 ad] et C 61 vero] D secundam sed eorr. sup.lin. ai. man. I 87 licet] sed A 87 evitet] in evitateorr. ai. om. AS 61 consilii! concilii ADHX 62 proficiendi] proficiendo O 64 quem] quae. man. A 88-89 voto et professione] iter. S 90 in ... de necessitate' salutis!] i.m. ai. man. X quam I 66 obligavit! obligat C 68 vovendo] volendo C A om. S 91 illa] i.m. ai. man. A 92 Dei] Deo DGIOXY 93 substantiam] vel scientiam D 50 Cr. supra, p.190,21-38; 194,13-26; 195,45-47; 196,64-66 51 Cf. supra, p.186,11- 12 ; Lue., IX, 62. 53 Glossa ordoin Lue., IX, 62 (ed. 1634, V, co!. 824 F h ; deest in PL 114). 81-84 Cf. supra, p. 199,21-35. 202 QUODLIBETXIII QUAESTIO16 203 impleat, sed non ex caritate, pro tanto retro aspicit, quia, etsi poenam aspiciat retro. malum est ..quae autem respexit ad nuptias, non quia voluit transgredientis opus praecepti evadat, gloriam tamen quae debetur obser- 95 nubere. damnatur. sed quia iam antecesserat». IDEM ad A rm entariu m I 33l'b va-J tioni praeceptorum, non meretur. 19 «Quia enim iam vovisti. iam te astrinxisti ..aliud .facere tibi non licet». Si quis autem supra opera praeceptorum ad quae de necessitate tenetur, Bad.55lrO voveat consilia, si I debeat mereri gloriam, simul tenetur ad impletionem QUAESTIO 16 praeceptorum et consiliorum modo quo promisit consilia, vovendo scilicet vel cum hoc etiam profitendo. Talis enim non solum tenetur ad 00 UTRUMSACERDOS CURATUS POSSITACCIPERE ALIQUID IUDAEIS A observationem praeceptorum, sed et consiliorum, ita quod retro aspicit, sive PROIUREPAROCHIAE QUAMANENT IN A 256vb observatis consiliis mandata non observet, sive e converso I observatis H 237" mandatis non observet consilia. Unde de talium obligatione dicit I J Circa quartum arguitur quod sacerdos non potest accipere a Iudaeis Zucc. 3; HIERONYMUSad D em etriadem, loquens de praeceptis et consiliis: aliquid pro iure parochiae suae in qua manent, quia illis non ministrat «Utrumque debes: et virginitatem quam ultro obtulisti. et iustitiam quam ipse 5 spiritualia, et non sunt a sacerdotibus de iure accipienda a populo temporalia, praecepit. Integrum utrumque persolve». De transgressione autem talium nisi quia administrant eis spiritualia, ut ra < ad> Corinthios IXO dicitur. circa praecepta, observatis consiliis subdit: < «Quisque quod voluerit, voveat, et illud attendat, lii quod voverit. reddat. Si Di-I co quod Iudaei et ceteri usurarii nihil habentes nisi de usura, quod est Bad.551 ACDGHIOSXY restituendum, nihil possunt dare neque alienare, per quod eorum conditio de restituendi potestate fiat I deterior. Neque etiam potest quid recipi ab eis vel x 17" 94 retro] i.m. at. man. A 98 consilia]conciliaACDHSX 98 gloriam]iter. H dono, vel per exactionem quamcumque, nisi ea intentione ut acceptum 99 consiliorum]conciliorumA 99 consilialconciliaAD 99 vovendo]volendo H 00 hoc] iter. sed exp. H 00 etiam]sup. lin. G 00 tenetur]om. O I et] etiamA I consiliorum]conciliorumADHSX 2 consiliis] onciliisAHY c 3 non] CDGHIOSXY sup. lin. ai. man. A 3 observet!observaretGIOY 3 consilia]conciliaAD 3- 204,44 unde ... dicta]om. A 3 obligatione] Y om. 4 Demetriadem]DemetrialemD Il persolve]persolvereGIOY 7 observatis]observantC{sed in observatiscorr.)DHSX 17 quae]qui S 19 astrinxisti]abstrinxistiDHX 19 aliud]illudI 2-3 Utrum ... 7 earum]eorumCDGHIOSXY 7 te]de C{sed te in! lin. ai. man.ID 8 quae]qui manent] (C! supra, p.138,J5-16) 6 a] de GI(sed exp. e/ a sup. lin. ai. man.JOY CDHSX II coronandas]coronandussed in -dascorr. i.m. ai. man. C II et in regno] 7 administrant]administratS 9 item]idem Y II annuos]annuatimH 12 hoc] om. DHSX i.m. C 12 praeferendas]praeferenS 13 c1ausere] 1ausem(?) GI c D om. C 13 de] om. GIOY (c! 1.26) 14 potest] om. DHSX i.m. C 13 caelorum]om. GIOY 15 consilia]conciliaDHSX 16 quod]sup.lin. G 14 accipere]recipereY 14 parochiae]parochialiS 19 exactionem]ex- sup. lin. (ai. 16 voluerit!voverit I man. ?) D 5-6 PS.-HIERON. (PEU.G1US), ad Demelriadem, c. IO (PL 30. 25C) Epis/. 7-13 Ibid. (PL 30. 17-18Ibid. (CC lat. 39, p. 1049,76-77; PL 35, 968) 19 ID., Epis/. 127 (ai. 45) (ad 25C-D) 14 Cr. HENR. DEGANO., Quodl. XII, q. 20 (ed. 1518, f. 496r8. ve: ed. 1613, II, Armentarium).c. 8 (CSEL 44. p. 27.19-20; PL 33, 487); etiam citatur in THOMAS OEAQ., f.256va) 16-17 AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 75. c. 16(CClat. 39. p. 1048,29-31;PL 35, 967) Summa Theol., II' II". q. 185, arto6 (ed. Leon., X, p. 479a). 7 Cr.1 Cor., IX, 11-13. 204 QUODLIBET XlII restituatur, vel pro labore. quo agitur negotium eorum quibus restituendum 20 QUAESTIO 17 est, ut videlicet ab illis fiat restitutio. Neque etiam contractus potest fieri omnino cum eis quibus impotentiores fiunt ad restituendum. nisi forte pro UTRUM MAIORIS ERFECTIONIS VIVERE LABORE P SIT DE MANUUM DE EVANGEl.lO AN Zuce. 328" necessitate extrema victus et vestitus. I AN DE MENDICITATE Y 198,b Si I ergo domus existentes in parochia sint sacerdoti ad certos redditus obligatae, secundum quod dicit et supponit ultima ratio. dico quod debitum 25 Circa quintum arguitur quod. ceteris paribus, maioris perfectionis esset Zucc. 32 reale est, nec obligatur inquilinus nisi de ratione domus. Quare. cum nihil 5 vivere de labore manuum quam de evangelio aut de mendicitate. quia per hoc I 332" habeat Iudaeus inhabitans quod solvere possit de I suo. inanis esset obligatio repelluntur pseudo, lIa < ad> Corinthios XIo, non gravantur subditi et ad qua talis inquilinus obligaretur pro domo. et inanis esset actio contra illum bonum provocantur suo exemplo, Actuum XXo et lIa < ad> Thessalo- quem inopia excusaret. nicenses IlIO, et a malo revocat, I" < ad> Corinthios IXo. et ut haberet I C 181'b Dad. 551.0 Et sic dico quod, licet teneretur sacerdoti quia I inquilinus, cum tamen non 30 unde viveret. et ut unde viverenti/lfirmis ministraret. Actu um XXo. Propter habeat de suo unde solvat, et de alieno quod habet, non potest solvere. quare IO hoc enim commendat AUGUSTINUSPaulum super ceteris apostolis. qui H 237,b nec ille recipere. ut dictum est. sed manere debet ina-I nis obligatio. Aut ergo vixerunt de evangelio, et super multitudine credentium. quae tunc vixit de sacerdotes non debent permittere quod Iudaeis locentur domus tales in suis mendicitate. Ergo etc. D 346,b parochiis, I aut, si ipsis invitis locentur, debent petere iura sua a locatoribus Quod de evangelio vivere sit perfectius arguitur, quia per hoc expeditius quorum sunt domus, aut manus ponere per publicam iustitiam ad ipsas 35 et sine impedimento exsequitur opus evangelizandi. Tempore enim laboris domus quae eis sunt obligatae. Sed a dictis Iudaeis nihil possunt recipere, IS et mendicationis non potest homo I vacare evangelio, et sic ab illo O 187,b sicut dictum est, et ut procedit secunda ratio, quae concedenda est. retraherentur. Quod vivere de mendicitate sit I perfectius arguitur. quia in hoc imitatur S 228" < AD ARGUMENTA> Christus. qui dixit in Psalm o : < temporale, quia non ministrat ei spirituale». dico quod immo si haberet 40 Philippenses 11°: < 40 propinquis, non ad luxuriam, I sed ad necessitatem. Sive ille sit sacerdos sive cognatus sive vicinus, nihil in illo aliud consideres quam paupertatem». Bad. 551,R Omissis I illis qui non laborant neque volunt laborare propter otii Talibus autem perfectius esset de labore vivere, dicente eodem ad eandem: solacium, ut sunt validi mendicantes, qui nec serviunt evangelio, nec divinae <1 etc., ut illlelligeret quod opere monachorum : «quae dicta sunt quod de evangelio viverent, non C 182" necessarium sibi sumere ab illis quibus militabat, non esse mendicitatem I sed il/ssa sed permissa sunt». Et ut dicit con-Itra Adimantium : «Quod ait Zucc. 3: potestatem». Nec tantum ad opus manuale infirmos aegritudine corporis Dominus: {(Noliteportare aurI/m neque argentum neql/e nl/mmos in zonis reputamus inidoneos, sed etiam dissuetudinem operandi habentes et 70 95 vestris)l, non ista il/ssa, sed permissa esse apostolis, ex hoc illlelligilllr: imperitiam, de quibus dicit AUGUSTINUS ibidem: ( Thessalonicenses Ill° : «Qui non in quaerendo victum mendicitate dicit AUGUSTINUS D e m oribu s ecclesiae: vult operari, non manducet». Non enim potest esse contrarius evangelio, ubi 15 <).» Et hoc etiam ut ceteris fratribus non illud dictum AUGUSTINI De opere m onachorum : «Quid agant qui operari 60 laborantibus de labore illorum necessaria ministrentur, et, si quid desit, a corporaliter nolunt, cui rei vacent, scire desidero. Orationi inquiunt, psalmis, fidelibus mendicatione suppleatur, dicente AUGUSTINO De opere mona- lectioni et verbo Dei. Sancta plane vita, sed si ab his avocandi non sumus, nec ch oru m : < », et De opere monachorum cap.o IVo: < Corinthios XIo: «Ut amputem occasionem eorum qui volunt coercerentur qui sibi. non ita ordinatis in ecclesia, talia deberi arbitrabantur». occasionem». G lossa: < Corinthios XIo : «Cum 0189" accipiendis. ideoque Apostolus accipere renuit. ne illis essetforma et occasio I essem apud vos et egerem, nulli onerosus.fui, et in omnibus sine onere me vobis accipiendi. Sciebat enim quod. si non acciperent. non diu praedicarenl». Et hic 25 servavi et servabo». na < ad> Thessalonicenses ultimo: < Thessalonicenses Bad. 553,B mihi deerat. suppleverunt fratres qui venerunt a I Macedonia». Et Ia < ad> 11°: < Thessalonicenses ultimo: < Thessalonicenses IYo : «Operemini mallibus vestris, XXo: «Haec omllia ostelldi vobis», < G lossa > : «exemplum operalldi». sicut praecepi vobis ..honeste ambuletis ad eos qui.foris SUllt, et lIullius aliquid «Quoniam sic laboralltes», G lossa : «ut ego, cuius manus ministraverunt». 55 desideretis». G lossa: «quia hOllestum est et lux ad i1!fideles, et si H 239'b «Suscipere i1lfirmos», G lossa : «ad ministrall-I dum i1!firmis, sicut et ego .feci desideraveritis rem alterius, ne rogetis vel tollatis». his qui mecum sunl». 40 Sexta ne venale videretur ponere evangelium. I" < ad > Corin thios IXo : Quarta ut pauperes qui erant cum ipso, sustentaret. Actu um Xxo: < Ephesios IYo: «Qui .furabatur iam non .furetur, magis autem 60 evangelium praedicans sine sumptu ponam evallgelium». G lossa : «sensus laboret operando mallibus suis quod bOllum est, ut habeat unde tribuat est: mercedem habeo, si ex dilectiolle ita .facio, ut potius patiar penuriam lIecessitatem patienti». Et iterum post iam dicta < ad > E p hesios IYo : «Vos 45 quam abutar potestate. Quod utique .facerem, si sumptuosum credentibus X 18 vb autem, I .fratres, nolite de.ficere ad bene.facientes». G lossa : «pauperibus; evangelium esset importune exigendo vel indiscrete accipiendo». AUGUSTINUS quia etsi operentur, possunt tamenllonnullis indigere, et ideo monet ne illi qui De opere monachorum cap.o XIo: «Ut 11011it credentibus sumptuosum s habebant unde servis Dei necessaria praeberent, pigrescerent hac occasione. 65 evangelium, ne putent ad hoc sibi evangelizari, ut id evangelistae quasi Non enim in reprehensionem venit qui humanus est in largiendo». vendere videantur». IDEMlibro no De sermone Domini in monte cap. Quinta ut in se appetitum rei alienae compesceret et honeste conversaretur. 50 XXIYo super illud < Thessaloni- Y 200" agitatus visceribus tremefactus hoc fecit». censes IYo : «Operam detis ut quieti sitis et ut negotium vestrum agatis et Zuce. 331" I Septima quia ei necessaria non dabantur. Ia < ad> Corinthios IYo: operemini» etc., ut supra. «Ut quieti», G lossa «a curiositate». < Corinthios IXo 00 consuetudinem. Sed vos cogite». «Ut vestrum negotium agatis», G lossa : <, quia illi non dederant, et de sua potestate hoc venit». H 239" totiens hac de causa dixisset ut deinceps darent, I subdit: ((Non scripsi autem Haec ergo fuit praerogativa Pauli in labore manuum su-I per ceteros Bad. 5~ S 230" D 347vb haec ut I I in me ,fiantil.» G lossa : «quasi diceret: non sum usus, sed nec apostolos, de qua dicit AUGUSTINUSe opere m onachorum D cap.o VIa : mori volo, nec scripsi haec ut ego accipiam». Ne ergo moreretur, quandoque «Si quis eo quod sibi debetur, uti nollet sicut Paulus apostolus noluit, amplius operatus est; quod tamen non recepisset, si oblatum ab illis quibus 85 impenderet non exigendo stipendium debitum, sed quotidianum victum suis praedicabat, fuisset propter causam incidentem. Oblatum autem accepisset ab laboribus transigendo». Et cap.o YIIo : < e D habebant potestatem nO/1 operandi, sed omnes pariter habebant hanc opere monachorum cap.o XIIo: «Venerat ad tantam indigentiam ut de potestatem, qua isti non utebantur amplius impendendo ecclesiae, sicut in illis longinquis ecclesiis ei necessaria mitterentur, dum tamen ab> eis apud < IO locis in quibus evangelizabant, iI~fir-lmis congruere iudicabant». C 183" quos erat, nihil tale acciperet». A quibus tamen I accepit, non tam propter 90 suam necessitatem quam propter illorum utilitatem, secundum quod sequitur CDGHIOSXY 92 sanctarum] factarum eDHSX 92 et! etiam GY 93 necessaria sanctis Dei! sanctis Dei necessaria inv. S 93 quod] quia GIOY 94 faciunt! faciant Y 94 proderat! CDGHIOSXY prodeat GIOY 94 faciebant! faciebat S 97 operam] subi. G 97 operam ... agatis] subi. X 97-98 operam ... operemini! subi. DOY 97 detis] dedis e 71 ut] non C(sed dei. et utsup.lin. ai. man.)DHX 72 sed ... cibum] om. Y 73 illud] illa indetis(?) D 97 quieti] quietis D 97 sitis] scitis X 97-98 et' operemini! om. X S 74 suspicionibus] suspicationibus S 75 venale] veniale H 75 paternisque] om. 98 etc.] subi. Y 98 ut quieti] subi. eDGOXY 98-99 a ... Glossa] om. S I 77 dabantur] i.m. ai. man. O 78 laboramus ... nostris] subi. CDGOXY 80 ego 98 nota] non D 99 detis] dedis C 00 vos ... agatis] subi. e 00 ut ... agatis] subi. autem] subi. X 80 ego ... sum] subi. eGO 80 non] i.m. S 81 arbitraretur] om. DGOXY I vos] nos GIOY 4 qua] quo S 5 nollet! vellet C(sed corr.)DHSX CDGHIOSXY 84 haec] vel hoc GIY 85 tamen non] inv. X 85 oblatum ab illis] 5 noluit! voluit DHISX 6 exigendo] exigendum eDGHIOSXY 7 transigendo] obillis S 87 quandoque] quando e -que sup. lin. S 87 Augustinus] om. transiendo S 7 capo] om. D 7 Paulus] non addo eDGHIOSXY 8 pariter] eDGHIOSXY (c! 1.16, 29, 35,63,4) 89 ab] om. DGHIOSXY 89 ab eis] om. sed eis partem D 9 qua] quia C I O congruere] construere I addo i.m., et ab eis addo i.m. ai. man. e 90 erat! erant Y 92-94 ID., op. cit., c. 16, n. 17 (CSEL 41, p. 561,14-17; PL 40,563). 97-981 Thess., IV, 72-73 AUGUST., ibid., (ee la!. 35, p. 145.1165-1167; PL 34, 1292) 74-76 ID., De opere II : cr. supra, p. 22 1,53-55 98 Glossa interl. in' Thess., IV, II (ed. 1634, VI, co!. 651-652, monachorum, C. 12, n. 13 (CSEL 41, p. 554,5-7; PL 40, 559) 78 'Cor., IV, 12 78- a. deest in PL 114) 98-2 PETRUS oMBARDUS, L Collect. in Epist. S. Pauli,! Thess., IV, II (PL 79 G/ossa interl. in' Cor., IV, 12 (ed. 1634, VI, co!. 227-228, b; deest in PL 114); PETRUS 192, 300C) 99-00 Glossa ordo in' Thess., IV, II (ed. 1634, VI, co!. 651B, b; PL 114, LoMBARDUS, Collect. in Epist. S. Pauli, , Cor., IV, 12 (PL 191, 1569A). 80' Cor., IX, 618B) 00' Thess., IV, II 1-2 Glossa interl. in' Thess., IV, Il (ed. 1634, VI, co!. 651- 15 80-84 PETRUS oMBARDUS, L Collec/. in Epist. S. Pauli,! Cor., IX, 15 (PL 191, 1610B-C); 652 a· deest in PL 114) 5-10 AUGUST., e opere monachorum, C. 5, n.6 (eSEL 41, D cf. etiam AUGUST., e opere monachorum, C. IO, n.11 (CSEL 41, p. 548,1-3; PL 40, D p. 540,2-5 ; PL 40,553); cf. etiam Glossa ordo in 'Cor., IX, 15 (ed. 1634, VI, co!. 269A, a ; PL 556) 82-83' Cor., IX, 15 88-90 AUGUST., cit., C. 12, n. 13 (CSEL 41, p. 552,23- op. 114, 533D); PETRUS LoMBARDUS, Collect. in Epist. S. Pauli,' Cor., IX, 15 (PL 191. 1610C- 553,1 ; PL 40, 559). 0). 7-10 AUGUST., cit., C. 6, n. 7 (CSEL 41, p. 543,19-23; PL 40,554) op. 224 QUODLIBETXIII QUAESTIO17 225 Bad.553,0 I Ut autem dicit capo Xxo: «Quid ergo? Ceteri apostoli, quia non 35 argentum in zona portaret acceptum de labore ex necessario victu. Quod Bad.554rO opera-I bantur, peccabant, aut afferebant impedimentum evangelio, quia dixit Paulus fecit. et hoc ex causa circa illos quibus praedicavit. Alii autem non beatus Paulus ideo se non usum hac potestate, ne quod impedimentum daret fecerunt hoc propter aliam causam circa illos quibus ipsi praedicabant. evangelio Christi? Si enim peccaverunt quia non operati sunt, non ergo Sed licet ita fu-I erit ordinatum et observatum inter apostolos et Bad. 554' acceperunt potestatem non operandi, nec de evangelio vivendi. Si autem 15 observatum in principio ecclesiae, admonente Spiritu Sancto, numquid ceteri Zucc. 33l'b acceperunt hanc potestatem qua Paulus aliqUid ultra erogans uti noluit, 1 non 40 apostoli postmodum diverterunt se ad praedicandum gentibus sicut Paulus et utique peccaverunt. Si non peccaverunt, IUlllum impedimentum dederunt, Barnabas? Numquid Thomas cucurrit ad Indos, Bartholomeus ad Aethio- neque enim IUlllum peccatum est impedire evangelium». pes? Utique, nec tamen legitur quod illi inter gentes de labore vixerint. Bad.554,E Et respondet AUGUSTINUSodem cap.o subdens : < Philippenses I°: «Quid enim? Dum omni Dico ergo quod ceteri apostoli non peccabant quia non operabantur sed modo. sive per occasionem, sive per veritatem, Christus I adnuntietur; et in luce. 33: Bad. 554N accipie-I bant sumptus, etiam occurrentibus dictis casibus; aliter enim non hoc gaudeo». Alio modo faciendo quod licitum est fieri, licet non sit perfectius accepissent potestatem non operandi tunc neque vivendi de evangelio, ut 70 fieri; et isto modo apostoli ceteri I accipiendo sumptus etiam in dictis casibus O 189,b dicitur in argu mento. 95 dederunt impedimenta evangelio, Paulus nequaquam, quia per hoc quod Quod arguitur in oppositum quod immo, quia afferebant impedimentum Paulus sumptus non sumpsit in dictis casibus, sed laboravit et I de labore X 19,b S 230" evangelio, quia Paulus laboravit, I ut dicit, «ne .ferret impedimentum vixit, fortius I ad eius praedicationem cucurrit evangelium quam cucurrisset Bad. 554 evangelio», dico quod alii acceperant potestatem tunc nonlaborandi et vivendi si sumptus accepisset, et quam cucurrisset ad praedicationem aliorum si de evangelio. qua Paulus aliqUid ultra erogans uti noluit. Et sic non 75 occurrentibus dictis casibus sumptus sumpsissent. peccaverunt. nullumque impedimentum dederunt evangelio, in quo consiste- 00 Dico igitur quod impedire I evangelium secundo modo grave peccatum est Bad. 554 bat peccatum. et mercenariorum. Impedire autem primo modo gravissimum est peccatum Sed quia, ut dicitur in argumento, neque nul/um peccatum est impedire et luporum, quia tale impe-I dimentum procedit ex facto omnino iIIicito. A 257'b evangelium, distinguo de impedire evangelium, quod uno modo contingit Impedire autem evangelium tertio I modo, quod non est proprie impedire, C 184" impedire evangelium faciendo id quo cessat cursus evangelii; quemadmo- 80 sed est proprie non expedire, bene potest esse pastorum I et absque omni 1 334'b dum pseudoapostoli praedicantes falsa et contraria evangelio impediebant 5 peccato, quia procedit ex opere licito, in quo nullus peccat, nisi per evangelium, quos Apostolus non accipiendo nisus est ab actu praedicandi occasionem scandalizaret infirmos; quale scandalum oriri non potuit ex removere et cogere cessare, de quibus dixit < ad > G alatas I°: «Nos sumptu quem accipiebant apostoli, quia modica acceperunt, et non petierunt, conturbant et volunt convertere evangelium Christi». Alio modo faciendo id neque abstulerunt, quia aliter non honeste ambulassent, ut dicitur in quinto casu praedicto. Cum enim eis necessaria denegabantur aut non ultro ACDGHIOSXY IO offerebantur, tunc erat tempus excutiendi pulverem de pedibus et pacifice 61 noluisse] voluisse DX 61 licere] liceret CDGHIOSXY 62 quia] quod S 62- 63 ergo ... accepit] om. C(sed ergo si accep ... non accep ... addo I.m. 01. man.)DHSX ACDGHIOSXY 63 laboravit] quod addo CDHSX 66 posset] possit Y 67 Augustini] agri DHI(sed corr. sup. lin.)OSX(ld.) argumenti C 67 mihi sufficere] Inv. CDHSX 68 opera- bantur] operabatur D 70 tunc neque] Inv. l 72 afferebant] auferebant O 88 et ... fecissent] om. H 89 tamen] cum GI 89 non] i.m. 01. man. O 91-92 quid ... 75 qua] quia S 75 noluit] voluit DHSX 76 nuUumque] -que sup. lin. C occasionem] subi. CDX 91-92 dum ... occasionem] subi. O 91-93 dum ... gaudeo] subi. 76 impedimentum] impe sed impedirnentum i.m. 01. man. O 79 de] te I(sed corr.)O(?JY G 92 occasionem] actionem IY 93-94 licet ... fieri] om. Y 96 non] in- I(sed 79-80 quod ... evangelium] om. A(sed addo i.m. 01. man.X 80 faciendo] om. Y corr. 01. man.JY 97 eius praedicationem] inv. G10Y 97 cucurrit] occurrit 81 praedicantes] praedicentes O 81 contraria] contra S 82 nisus] vel visus H CDHSX 98 si ... cucurrisset]/.m. 01. man. A 99 sumpsissent] sumpsisset A acce- visus A(sed v- in n- corr. 01. man.)DGSXY pisset S 2 procedit] om. DHX i.m. inf 01. man. C fuit sed exp. S 2 omnino] suo A 4 sed ... expedire] i.m. 01. man. O 4 potest esse] inv. A 5 procedit] praecedit D 7-228,32 quia ... a1terUom. A 9 eis] ees D 67 Cf. supra, p.224,19-37 71 Cf. supra, p.224,14-15 72-73 Cf. supra, p.224,11- 14. 73-74 ~f.1 Cor., IX, 12; cf. supra, p. 219,13-15 74-75 Cf. supra, p. 224,14-17: AUGUST., opere monachorum, C. 20, n. 23 (CSEL 41, p. 569,7-12 ; PL 40, 567) De 78 Cr. 91-93 Phil., I, 18. 8 Cf. I Thess., IV, 12; cf. supra, p.221.53-56. IO Cr. Malih., X, supra, p. 224,18: ibid. (CSEL 41, p. 569,12-13; PL 40,567). 83-84 Gai., I, 7 14; Mare., VI. II ; Luc., IX, 5 228 QUODLIBET XIII QUAESTIO 17 229 H 240'b re-I cedere. Unde praeveniri debebant, sicut et modo debent praeveniri. in < AD ARGUMENTA> necessitatibus suis, dicente AUGUSTINOsuper illud P salm i I O 3 i «producens fenum iumel1lis» : < Corinthios IXo: <~factussum I [ 335" quando hora sua venit, passioni crucis se obtulit. quando dixit: < Romanos XIVo: <. Et similiter, si laborare manibus praebuisset scandalum aut 55 Propter quod Paulus sublimius egit quam ceteri apostoli, ut dicit AUGUSTINUS offendiculum aliis apostolis et nullum' profectum eis quibus praedicabat, 80 super dictum locum Psalmi I 03i: < Corinthios IXo, aliis apostolis. 90 ubi exponit illam causam, continuo exponit qualiter in pluribus aliis I S 231vb Bad.555vN Sequendo autem I rationem perfectionis operum Christi iuxta primum operibus suis misericorditer condescendit infirmitati proximorum, subdoos : modum operum eius, semper perfectius est opus in quo quis imitatur eum, et < . quod reprehendit superbia eorum qui honesti vocari volunt. 20 ACDGHIOSXY ACDGHIOSXY 21 igitur] ergo CDS 22 opifico] opificio I 22 versari] versati CXsed in versari corr. sup. Iin.)DHSX 22 sine] enim addo CDHX omni addo S 24 pecora] pectora 96 paucorum] et addo D I fugit] fuit D 3 maxima] iusta C 4 quam] iter. X 4- CX?)DSX(?) quae addo H 24 paverunt] paverint G 27 quae] quo sed quae SI/p. 5 opere ... mendicatione] om. S 5 est] om. Y 5 istarum] dictarum A illarum lin. 01. man. I 28 videntur] uritur CXsed videntur i.m. 01. man.)D(?)HSX utitur DX 7 et malo] om. A(sed addo i.m. 01. man.)CDGHIOSXY 7 contingit] convenit GlO(sed videntur i.m. 01. man.N 28 fine] om. D 30 actus] actuus CXsed in actus I 8 quae] est addo sup. lin. 01. man. I 9 reputationem] temptationem sed exp. et corr.)HSX actuis(?) D 31 primo] prima O 32 bona] om. S reputationem i.m. 01. man. A 9 illa] i.m. 01. man. A 9 ad] sit X IO pro] quod sed 33 insufficientia] insufficia sed insufficientia i.m. 01. man. O 33 vires] utres (?) O(sed corr. exp. et pro sup. lin. 01. man. I II nec] non X 13 diffamationem] difficationem sed 01. man.N 37-52 secundum ... esse] om. A 38 cum] est CXsed exp. et cum sup. lin. 01. dilTamationem i.m. 01. man. O 15 fugiendam] frigiendam D 16 tamen] cum man.)DHSX 39 haec] et addo GlOY 39 est] om. S 40 hoc] id C 41- I 16 poterit] poterat CXsed In poterit eras.)DX 16 in] sup. lin. D 16 convertere] 42 in ... est'] i.m. C 41 magnanimitas] magnanimitatis sed magnanimitas i.m. C de addo I 16-28 dicente ... monstrantur] om. A J9 slructorum] fructorum 42 despectiva] defectlva CXsed dei. et despectlva i.m.)DHS 42 magnanimitatis] magnanimi' D 20 reprehendit'] om. CDGHIOSXY 20 reprehendit'] comprehendit D tasD 2-3 Cf. supra. p. 205.20-21. 17-26 AUGUST.•Deoperemonachorum,c. J3.n.14(CSEL41, 22-23 I Cor., X. 32. 26 Cf. Matth., XIII. 55 27-28 AUGUST., Solii .• II. c. 16. n. 30 (PL p. 555.7-21 ; PL 40, 560). 32, 899). 238 QUODLIBET XIIl QUAESTIO 17 239 E th ico ru m : < .fugiens illam sectare quae vera est. in qua non sit superbia inclusa. Multi enim C o rin th ios IXo : «Cum essem liber ex ol11l1ibus»etc., sicut supra. Mendicans huius virtutis umbram. veritatem eius pauci sequul1tun). Igitur ut dicit ad 85 autem in quantum huiusmodi non nisi gratiae eius a quo mendicat, se subicit. Eu stoch iu m : < des Helnrlch von Gel1l, dans Franzlskanische WElSS, R., Il primo secolo del/'Umanesimo. Studi e Testi ISroria e Letteratura, nO 37), Roma, Studlen, 63 (n. 3),1981, p. 227-239. 1949. ID., Heinrich von Gent im Gepsriich mit seinen Zeitgenossen iiber die menschliche Freiheit, dans WIEWCKX, R., Gottfried von Fontaines als Zeuge der Echtheit der theologischen Summe des Franziskanische Studien, 59, 1977, p. 125-182. Albertus Magnus, dans Miscel/anea Mediaevalia. Studie'l zur mittelalter/ichen Geistesge- ID., Lebensziel und Lebensgliick in der Philosophie des Heinrich von Gent, dans Franziskanische schichte und ihre Quellen, Bd. 15, Berlin-New York, 1982, p. 209-225. Studien, 61. 1979, p. 107-123. WILPERT, P., Ein Compendium des 13. Jahrhunderts (Gottfried von Fontaines als Abbreviator), ID., Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar parisien, dans Recherches de Thtfologie dans Mittellateinisches Jahrbuch, 2,1965, p. 165-180. anclenne et medievale, 37, 1970, p. 75-96. WILSON, G. A., Henry of Ghent's Critique of Aristotles Conception of Good Fortune, in ID., Les sources d'Henri de Gand, dans Revue philosophique de Louvain, 76,1978, p. 5-28. Franziskanische Studien, 65,1983, p. 241-251. ID., Le statut de la matiere premiere dans la philosophie d'Henri de Gand, dans Recherches de WWDEK, S., La generation des etres naturels dans /'interpretation de Thomas Sutton, dans Die Theologie anclenne et mMievale, 46, 1979, p. 130-182. Auseinandersetzungen an der Parlser Universitdt im XIII. Jahrhundert !.Miscel/anea ID., Vitale Zuccoli. Commentateur des Quodlibets d 'Henri de Gand, dans Bul/etin de Philosophie Mediaevalia, Bd. IO), hrsg. von A. ZIMMERMANN,Berlin-New York. 1976, p. 349-360. MMievale, 18, 1976, p. 84-90. ID., Deseo natural y vocaclon sobrenatural dei hombre en la filosojla de Enrique de Gante, dans La filosojla dei cristiano, hoy (Primer Congreso Mundial de Filosofia Cristiana, C6rdoba, TABLE DES PLANCHES TABLE DES MATIERES Les planches sont publiees avec I'autorisation des bibliotMques respectives. AVANT-PROPOS . v I. ms. PARIS,A rsenal 454, f. 180r. ETUDECRITIQUE VII II. ms. PARIS,Nat. lot. 15350, f. 252r. Les editions . IX Cath. Libr. 15, f. Ir. III. ms. SAUSBURY, Les manuscrits . XI IV. ms. OXFORD,Christ Church xii b 39, f. Ir. Examen externe du texte : Le Quodlibet XIII comme texte edite par la voie de plusieurs exemplars universitaires . XXIV § I. L'exemplar de IO pieces, mentionne dans la !iste de taxation de rUniversite de Paris de 1304 . XXIV §2. L'exemplar de 8 pitkes du Quodlibet XIII . XXVII Examen interne du texte : les rapports generaux entre les ma- nuscrits, pour autant qu'ils ressortent de leur collation generale . XXXI § I. Etude des accidents communs . XXXI §2. Etude des accidents isoles . XXXVII La reconstitution critique du texte des exemplars universitaires du Quodlibet Xlll . XXXIX § I. Comment reconstituer le texte des deux exemplars universitaires? . XXXIX §2. Comparaison de la valeur des deux exemplars universi- taires . XUI Examen des corrections des manuscrits : le manuscrit 20 (PARIS, Nat. lot. 15.350), independant de la tradition universitaire XLVIII § I. Le eas special du ms. 20 . XLVIII §2. Etude des accidents isoles du ms. 20 . XUX A. Les omissions . XUX B. Les variantes isolees . Lii C. Conclusions . LVIII I) La conclusion negative : l'independance du ms. 20 vis-a-vis des deux exemplars . LVIII 2) La conclusion positive : la place du ms. 20 dans la traditio n manuscrite du Quodlibet XIII . LX 3) Les corrections du ms. 20 . LXV 4) Interpretation historique . LXVIII TABLE DES MATlERES 265 264 TABLES q. 15. Utrum ingressus religionem ex voto et expertus quod possit La reconstitution du texte du Quodlibet XIII . LXXV onera illius portare, teneatur profiteri . 185 Technique de l'edition . LXXX q. 16 Utrum sacerdos curatus possit accipere aliquid a Iudaeis pro - signes: dans le texte meme . LXXXI iure parochiae in qua manent . 203 dans l'apparat critique . LXXXI q. 17. Utrum maioris perfectionis sit vivere de labore manuum an - abreviations : dans l'apparat critique . LXXXII de evangelio an de mendicitate . 205 dans l'apparat des citations . LXXXIII Sigles des manuscrits . LXXXIV TABLES . 241 Œuvres citees par Henri (et par l'editeur dans l'apparat) . 243 QUODLIBET XIII . Table onomastique . 254 q. I. Utrum Deus possit videri a beato sub ratione veri absque eo Manuscrits cites . 257 quod videatur ab eodem sub ratione boni . 3 Publications citees . 258 q. 2. Utrum Deus plus possit diligi quam cognosci . 9 Table des planches . 262 q. 3. Utrum Deus possit facere corpus aliquod extra caelum Table des matieres . 263 quod non tangat caelum . 14 q. 4. Utrum Deus potuit facere quod anima Christi separata a suo corpore existente in sepulcro mortuo fuisset coniuncta corpori ipsius in altari vel in pyxide, si tunc fuisset consecratum . 20 q. 5. Utrum Verbum Dei potuit assumere substantiam non intellectualem in unitate personae . 25 q. 6. Utrum angelus immediatius movet corpus per intellectum quam per voluntatem '.' . 37 q. 7. Utrum duobus nunc existentibus in tempore angeli respondeat unicum existens in tempore nostro . 42 q. 8. Utrum intellectus agens pertineat ad imaginem in homine 49 q. 9. Utrum primum et per se obiectum voluntatis sit bonum sub ratione boni simpliciter an sub ratione convenientis . 56 q. IO. Utrum actus volitionis moralis speciem moris sortiatur ab obiecto an a voluntate . 64 q. 11. Utrum ad eliciendum actum volitionis sufficiat sola obiecti ostensio, an cum hoc requiratur aliqua influentia vel affectio . 87 q. 12. Utrum beatitudo perficit principaliter et primo potentiam animae an essentiam . 134 q. 13. Utrum aliquis adultus posset esse nec in statu salutis, nec in statu damnationis 138 q. 14. Utrum aliquod opus bonum sine voto possit esse melius quam castitas sub voto 140 AN CIENT AND MEDlEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre Series 2 HENRICI DE GANDA VO OPERA OMNIA Editionem coordinat R. Macken, o.f.m. I. R, MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. I. Cata10gue A-P, 1979, XVIII + 677 pp. II. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. II. Cata10gue Q-Z. Repertoire, 1979, p. XI X- XXII + 678-1306 + 34 extra-textu ai plates on glossy coated paper (pp. XXIII-L1V). III. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. Continuatio Gn preparation). IV. R. MACKEN, Henri de Gand (t 1293), maitre en theologie il /'Universiti de Paris, archidiacre de /'ivechi de Tournai. Dates et documents Gn preparation). V, Quodlibet I (R. MACKEN), 1979, XClV + 262 pp. + 12 extra-textual plates on glossy coated paper. VI. Quodlibet II (R. WIELOCKX), 1983, XLVIII + 166 pp. VIII. Quodlibet IV (8. P. MARRONE) Gn preparation). IX. Quodlibet V (8. D. DUMONT Gn preparation). X. Quodlibet VI (G. A. WILSON) (achieved). XI. Quodlibet VII (G. A. WILSON). XIII. Quodlibet IX (R. MACKEN), 1983, XCII + 362 pp. XIV. Quodlibet X (R. MACKEN) 1981, CXXVI + 333 pp. + 8 extra-textual plates on glossy coated paper. XVI. Quodlibet XII, q. 1-30 (J. DECORTE) (achieved). XVII. Quodlibet XII, q. 31 (Tractatus super facto praelatorum et fratrum) (L. HODL-M. HAVERALS) Gn preparation). XVIII. Quodlibet XIII (l, DECORTE), 1985, LXXXIV + 267 pp. + 4 extra- textual plates on glossy coated paper. XIX. Quodlibet XIV (l. V. BROWN-B. P. BUCHWAW) Gn preparation). XXXV. Quaestiones super VIII libros Physicorum (attributed) (l. V. BROWN-B. P. BUCHWAW) Gn preparation). XXXVI. Lectura ordinaria super S. Scripturam (attributed) (R. MACKEN), 1980, XXXII + 290 pp. + 4 extra-textual plates on glossy coated paper. XXXVII. Syncategoremata (attributed) (H. A. G. BRAAKHUIS) Gn prepara- tion).