HENRICUS DE GANDA VO ANCIENT AND MEDIEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre HENRICI DE GANDA VO Series 2 QUODLIBET VII HENRICI DE GANDA VO OPERA OMNIA Edidit XI G. A. WILSON Dr. Phil. QUODLIBET VII The De Wulf·Mansion Centre dea Is with research in Ancient and Medieval Philosophy at the Philosophy Institute of the Catholic University of Louvain (K.U.Leuven) LEUVEN UNIVERSITY PRESS 2, Kardinaal Mercierplein, B·3000 Leuven (Belgium) 1991 The Henry of Ghent editions are coordinated by R. Macken c.I.P. KONINKLIJKE BIBLlOTHEEK ALBERT I FOREWORD Quodlibet Henrici de Gandavo opera omnia. - Leuven: University Presso - 24 em. - Research for this present volume has been made possible, in part, by (Aneient and medieval philosophy. Series 2). II: Quodlibet VII I editor: G.A. Wilson. - Leuven: Universitaire Pers three grants. The first was a 1984 summer grant by the United Negro Leuven = Leuven: Presses universitaires de Louvain, 1991. - Ca. 79, 329 p.; College Fund's "Strengthening the Humanities" program which 24 em. - (Aneient and medieval philosophy. Series 2). enabled me to establish a basic working text of Henry of Ghent's ISBN 90-6186-448-8. Quodlibet VI/. The second, a two year award that en abi ed me to work Onderwerpen: Hendrik van Gent; Wijsbegeerte der middeleeuwen at the De Wulf-Mansion Center of the Catholic University of Leuven during the academic years of 1986-1987 and 1987-1988, was from the Division of Research Programs of the National Endowment for the Humanities, an independent federal agency. The third, a grant from the Southern Fel10wship Foundation through the United Negro College Fund, provided travel funds which allowed me to view some of the original manuscripts in various European libraries during the summer of 1988. I would like to extend appreciation and gratitude to al1 those who helped me with this project: Xavier University of Louisiana, particul- ar1y Dr. Norman Francis, President, Sr. Rosemarie Kleinhaus, S.B.S, Vice-President of Academic Affairs, and Dr. Alfred Gui1laume, former Dean of Arts and Sciences, for their active support; the Catholic University of Leuven for receiving me so warmly during the academic years of 1986-1987 and 1987-1988; and the lnstitute of Philosophy, particularly Professor U. Dhondt, President, and the De Wulf-Mansion Centre, particularly Dr. W. Vanhamel, Professor at the Katholieke Universiteit Leuven and Director of the De Wulf-Mansion Centre, for the use of their excel1ent facilities and for their practical aid. Special thanks are also due to Dr. Raymond Macken, O.F.M., coordinator of the editorial activities for the series, for his he1p with © 1991 by De Wulf-Mansioncentrum - De Wulf-Mansion Centre this project, for sharing his insights into Henry of Ghent, his doctri nes, Leuven University Press / Presses Universitaires de Louvain/ and the text of Quodlibet VII, and for his enduring support over the Universitaire Pers Leuven years. Krakenstraat 3, B-3000 Leuven/ Louvain (Belgium) Final1y, my deepest appreciation is to be extended to my wife, Linda, Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigden/of openbaar gemaakt door middel for her constant encouragement and patience over the years and to my van druk, fotocopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande children, Ben and David, who have also helped me, each in his own schriftelijke toestemming van de uitgever. way. No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means New Or1eans, Louisiana, lan. 1, 1991 without written permission from the publisher. D/1991/1869/29 CRITICAL STUDY INTRODUCTION This critical edition of Henry of Ghent's Quodlibet VII is volume XI in the series HENRICI DE GANDA VO Opera Omnia. It is published immediately after the critical editions of Quodlibet I, Quodlibet II, Quodlibet VI, Quodlibet IX, Quodlibet X, Quodlibet XII, q. 1-30, Quod- libet XII, q. 31 (Tractatus super facto praelatorum et fratrum) and Quodlibet XIUe). The reason for the departure from the sequential order of the Quodlibeta is well known to those who are familiar with the volumes of this series: in certain manuscripts of the Quodlibeta there appear redactional corrections that probably reflect the inter- vention of the author himself, and those Quodlibeta with the most extensive corrections have a higher priority to be the earliest volumes published(2). These redactional corrections are found in two com- plementary manuscripts, PARIS,Nat. lato 15350 and 15848, the first of which contains Henry's Quodlibet VII. Since this manuscript contains these redactional corrections, the preparation of Quodlibet VII has benefited fram the critical studies of the previously edited volumes in this series because they have been Quodlibeta which have generally (') HENRICI DE GANDAVO, Quodlibet I. Ed. R. MACIŒN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, V) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1979, XCIV + 262 pp. + 12 extra-textual plates; ID., Quodlibet II. Ed. R. WIELOCKX (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, VI) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1983, XLVIII + 166 pp.; ID., Quodlibet Vl. Ed. G. A. WILSON (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, X) Leuven University Press, Leuven, 1987, LXVI + 315 + 2 extra-textual plates; ID., Quodlibet IX. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XI II) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden 1983, XCII + 362 pp.; ID., Quodlibet X. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XIV) Leuven Universily Press - E. J. BrilI, Leiden 1981, CXXVI + 333 pp. + 8 extra -textual plates; ID., Quodlibet XII, q. 1-30. Ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVI) Leuven University Press, 1987, LXVI + 276; ID., Quodlibet XII, q. 31 (Tractatus super facto prae/atorum et fratrum). Ed. L. HODL- M. HAVERALS (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVII) Leuven University Press, 1989, CLXIX + 292; ID., Quodlibet XIII. Ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVIII) Leuven University Press, 1985, LXXXIV + 267 + 4 extra-textual plates. (') For the corrections to these manuscripts, cf. R. MACIŒN, Les corrections d'Henri de Gand a ses Quodlibets, in Recherches de Theo!ogie ancienne et medieva!e, 40, 1973, p. 5-51 + 6 photographic reproductions out of text; HENR. DE GAND. Quod!. I. Ed. R. MACIŒN, p. LXXIV-LXXXI; ID., Quod!. Il. Ed. R. WIELOCKX, p. XII-XXII; ID., Quod!. Vl. Ed. G. A. WILSON, p. XXXV-XLV; ID., Quod!. IX. Ed. R. MACKEN, p. LX-LXXV; ID., Quod!. X. Ed. R. MACIŒN, p. XLVIl-LXVl; ID., Quod!. XII. Ed. J. DECORTE, p. XLIII-XLVU; ID., Quod!. XIII. Ed. J. DECORTE; p. XLVIII-LXXIV. For the policy conceming the abandonment of the sequentia 1 order, cf. ID., Quod!. VI. Ed. G. A. WILSON, p. IX. XII CRITICAL STUDY contained a proportionately larger number of these corrections. Because the text of Quodlibet VII exists in one of these manuscripts with the numerous corrections, its appearance out of sequential order is THE EDITIONS AND THE MANUSCRIPTS desirable for editorial reasons. The Quodlibeta of Henry which contain these redactional corrections should be edited first, since a study of The editions of Quodlibet VII are weIl-known to those familiar with them in the Introductions will be an aid not only for future editions of the series(l). The 1518 edition of Badius is in two volumes with Henry's other Quodlibeta, but also for the critical edition in the same Quodlibet VII beginning in volume I (f. 255r-292v) and ending in series of his Summa, especial1y of those parts where similar kinds of volume II (f. 293r-299r). The edition of Badius was the basis for the corrections appear(3). subsequent edition of Zuccolius in 1608 which in tum was the basis for This edition of Quodlibet VII is part of a series and it mus t be read as the 1613 reprint by the Servites(2). such. The valuable Introductions to Quodlibet I, Quodlibet II, Quodlibet Because most of the manuscripts listed in the Catalogue of the VI, Quodlibet IX, Quodlibet X, Quodlibet XII, q. 1-30, Quodlibet XII, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo are described extensively, q. 31 (Tractatus super facto praelatorum et fratrum), and Quodlibet XIII those which contain all, or at least a great part of the text of Quodlibet of this series provide detailed descriptions of editions and manuscripts VII have been identified. There are, in fact, 35 such manuscripts. The that they and Quodlibet VII have in common. Furthermore, the Biblio- present study wil1 offer only brief descriptions of those manuscripts theca manuscripta Henrici de Gandavo, the first two volumes of this which, aIthough describe d in the critical studies of the previous volumes series, contain descriptions of the current1y known manuscripts of of this series, entail certa in points unique to Quodlibet VII. For each Henry of Ghent's works(4). The critical study which precedes this manuscript, reference wil1 be made to the Bibliotheca manuscripta edition of Quodlibet VII wil1 concentrate upon what is unique to this Henrici de Gandavo and, where applicable, only to the more detailed Quodlibet, although reference wil1 be made to the previous volumes of descriptions in the Qitodlibeta edited to date in this series. In anti- this series where similar issues are addressed. cipation of the results of the critical study, the symbols by which the col1ated manuscripts are to be indicated are provided. R 1. BOLOGNA, Biblioteca Universitaria, ms. lato 2236, f 124va-145rb: Quodlibet VII (complete) (3). This manuscript contains in Quodlibet VII on f. 129rb an explicit indication, "iiiia", of the transition to pecia four of the first Parisian university exemplar(4). However, in some of the Quodlibeta edited to (i) Cf. HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, pp. XXVII-XXVIII;ID., Quodl. II. Ed. R. WIELOCKX, p. XXXVI-XLlV; ID., Quodl. XIII. Ed. J. DECORTE, p. IX-X; R. MACKEN, Bibl. man. H. G., p. 951-952. (') Ibid. (') Cf. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 79-84; ID., Un deuxieme exemplar des (') cr. R. MACIŒN, Les corrections d'Henri de Gand il sa Somme, in Recherches de Quodlibets d'Henri de Gand, in Miscellanea Codicologica F. Masai dicata. Ediderunt Theologie ancienne et mMievale, 44, 1977, p. 55-100 + 6 photographic reproductions out P. COCKSHAW, M.-C. GARAND et P. JODOGNE (Les Publications de Scrip/orium, VIII), Gent, 1979, II, p. 675-690; HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XXIX; ID., of texI. (4) R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. I. A-P. With a Preface by Quodl. IX. Ed. R. MACKEN, p. IX and XXIII-XXV; ID., Quodl. X. Ed. R. MACKEN, p. XII; ID., F. MASAl, Professor at the Universite Libre de Bruxel1es (HENRICI DE GANDAVO Opera Quodl. XI/I. Ed. 1. DECORTE, p. XI-XII. Omnia, I) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1979, XVIII + 677 pp.; ID., (4) For the pecia indications of Quodlibet VI/ and this corresponding first Parisian Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. II. Catalogue Q-Z. Repertoire (HENRICI DE university exemplar, see R. MACKEN, Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar GANDAVO Opera Omnia, II), Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1979, XIX-XXII parisien, in Recherches de Theologie ancienne et mMievale, 137, 1970, pp. 175-196; ID., + pp. 678-1306 + 34 photographic reproductions out of text (pp. XXIlI-L1V). Bibl. man. H. G., p. 87, 988-991; infra, p. XXX-XXXIV. XIV CRITICA L STUDY THE EDITIONS AND THE MANUSCRIPTS XV date, this manuscript seems to have depended upon a second Parisian 4. CAMBRIDGE, Pembroke College, ms. 166, f 158ra-184vb: Quodlibet university exemplar (5). The list of common accidents of this Quodlibet VII (complete) (9). seem to confirm that this manuscript had for its source a probable second Parisian exemplar. Perhaps the indication that corresponds to a 5. CESENA, Biblioteca Malatestiana, D. XVI, cod. 5.f 43va-90vb: Quod- pecia transition of the first exemplar was entered at a later date by some libet VII (complete) (10). scribe who had access to a manuscript copied from the first Parisian exemplar. Indeed, there are two other indications in the margins of this 6. DURHAM, Cathedral Library, ms. B.I. 26, f 171va-212vb: Quodlibet manuscript which are possibly indications of pecia transitions of this VII (complete) (11). second exemplar. The first is a "v", for possibly pecia 5, in the margin of f. 134vb at the text " ... veritatem habet, quia non est impe dimentum 7. ERLANGEN, Universitatsbibliothek, 269/1, f 234rb-274rb: Quodlibet ex parte confitentis, cum supponatur vere poenitens ... " (cr. infra, VII (complete) (12). p. 164, 5-7) and the second is a "vi" (?), for possibly pecia 6, in the inferior margin of r. 142va at the text " ... esset melius dimitttere quam 8. FIRENZE, Biblioteca Mediceo-Laurenziana, ms. Plut. 17 sin., cod. l,f non dimittere, propter eandem rationem, quia propter communem 158rb-186ra: Quodlibet VII(13). fragilitatem humanae (r. 142vb) vix absque ... " (cr. infra, p. 273, 71-72). The ending of question 29 from " ... contrectatione defendunt quae universis fratribus debent esse communia" (cr. infra, p. 300,89) and the E 2. BORDEAUX, Bibliotheque municipale, ms. 146, f 186rb-221rb: Quod- beginning of question 30 to "status vero perfectionis exercendae non libet VII (complete) (6). electionis, sed dispensationis et necessitatis est, aut ... " (cr. infra, This manuscript contains explicit indications of aIl 14 pecia tran- p. 310,17-19) are missing from this manuscript. Because the missing text sitions of the first exemplar, except for the beginning of the first pecia, faIls between the transition from f. 185vb to f. 186ra, it could be tha t which, because it coincides with the beginning of Quodlibet VII, is the missing text was on a sheet that failed to be bound with this normal (1). manuscript, or perhaps this missing text was absent from the model of this manuscript. 3. BRESCIA, Biblioteca de Lonato, ms. 166.f 139ra-198va: Quodlibet VII (incomplete), qq. 1-4,8-10,13-14,16-17(8). 9. FIRENZE, Biblioteca Nazionale Centrale, ms. Conv. soppr. A. 2.506, vol.I.f 143vb-174va: Quodlibet VII (complete) (14). (') For lhe seeond Parisian universily exemplar or Henry or Ghent's Quodlibeta, er. R. MACKEN, Un deuxieme exemplar ... , in Miscellanea Codicologica F. Masai dicata. (9) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 144-150; HENR. DE GANO. Quodl. I. Ed. Ediderunt P. COCKSHAW, M.-C. GARANO et P. JOOOGNE (Les Publications de Scrip/orium, R. MACKEN, p. XXX; ID., Quodl. IX. Ed. R. MACKEN, p. X; ID., Quodl. XlIl. Ed. VIII), Gent, 1979, II, p. 675-690; ID., Quodl. IX. Ed. R. MACKEN, p. XXIlI-XXV, LIV-LV, J. DECORTE, p. XIlI. and LXXXIl-LXXXIlI; ID., Quodl. X. Ed. R. MACKEN, p. XXVII-XXX, c and cxv; ID., Quod!. ('0) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 163-165; HENR. DE GANO. Quodlibet X. Ed. XIlI. Ed. J. DECORTE, p. XXVIlI-XXX, XLll-XLVII; ID., Quodl. Vl. Ed. G. WILSON, p. XXIlI- R. MACKEN, p. XIlI. XXV, XXVIlI-XXX, LVI. (") cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 210-214; HENR. DE GANO. Quod!. I. Ed. (6) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 85-89; HENR. DE GANO. Quod!. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXI. R. MACKEN, pp. XXIX-XXX; ID., Quodl. Vl. Ed. G. A. WILSON, p. XII; G. A. WILSON, (12) cr. R. MACKEN, Bib!. man. H. G., pp. 238-243; HENR. DE GANO. Quodl. I. Ed. Previously Unnoticed Indications 01 Pecia Transitions in Manuscripts 01 Henry 01 Ghent's R. MACKEN, p. XXXI; ID., Quodl. IX. Ed. R. MACKEN, p. X. Quodlibeta, in Manuscrip/a, 33, 1989, pp. 192-204. (13) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 262-266; HENR. DE GANO. Quodl. I. Ed. (') Cr. infra, p. XXX-XXXIV. R. MACKEN, p. XXXII; ID., Quodl. XIlI. Ed. J. DECORTE, p. XIV. (8) cr. HENR. DE GANO., Quodl. Vl. Ed. G. A. WILSON, p. XXI; ID., Quodl. IX. Ed. (14) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., p. 276-277; HENR. DE GANO. Quodl. VI. Ed. R. MACKEN, p. XVIII-XIX; ID., Quodl. XIIl. Ed. J. DECORTE, p. XII. G. A. WILSON, p. XIlI. XVI CRITICAL STUDY THE EDlTlONS AND THE MANUSCRIPTS XVII IO. FIRENZE, Biblioteca Nazionale Centrale, ms. Conv. soppr. A. 2.507, 16. OXFORD, Bal/iol College, ms. 213.f 167vb-184vb: Quodlibet VII, qq. f 27ra-58ra: Quodlibet VII (complete) (15). 1-24(23). II. KRAKOW, Biblioteka Jagiellonska, ms. 697, f lra-23vb: Quodlibet 17. OXFORD, Bal/iol College, ms. 214, f 140va-166vb: Quodlibet VII VII (complete) (16). (complete) (24). 12. KUES, Hospital, ms. 92, f 134vb-156vb: Quodlibet VII (com- 18. OXFORD, Merton College, ms. 107, f 152rb-178va: Quodlibet VII pie te) (17). (complete) e5). 13. LEIPZIG, Universitatsbibliotek 624, f JJ8ra-122rb: Quodlibet VII, 19. OXFORD, Oriel College, ms. 31, f lva-5rb: Quodlibet VII, q. 29 qq. 7, 9, 14, 16-20, and 22(18). (incomplete) and 30(26). This fragmen t begins abruptly and contains only the final part of G 14. LONDON, British Museum, Royal JJ.ex, f JJ5rb-134vb: Quodlibet Quodlibet VII: question 29, fram "-ctionis dicitur opus magnae ... " VII (complete) (19). (infra, p. 279,30; Bad., f. 294rA) to the end. However it is not an As wil1 be short1y seen, the results of the general tes t collation as well excerpt. On f. 75ra-77vb there is an alphabetic table of the material as the collation of this manuscript for the first pecia of Quodlibet VII treated in Henry's Quodlibeta l-IX which suggests that this fragmen t indicate that this manu script was copied fram a probable second originally belonged to a whole in which Quodlibet VII was exemplar(2°). This suggests that the text of Quodlibet VII contained in complete(27). this manuscript was copied after the second exemplar probably replac- ed the first exemplar, that is at a date somewhat later than the 20. PADOVA, Biblioteca Capitolare, ms. e 43.f 179rb-2JJra: Quodlibet composition of those manuscripts whose model was the first exem- VI/ (complete) (28). plar(21). C 21. PARIS, Bibliotheque de /'Arsenal, ms. 455,f 191rb-223vb: Quodlibet IS. MELK, Stiftsbibliothek, ms. 137.f 56va-107ra: Quodlibet Vl/, qq. 3- VI/ qq. 1-29(29). 30(22). The text of question 29 is interrupted at the bottom of f. 223vb, where, in the inferior margin, another medieval hand adds: "status etc. (15) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., p. 282-287; HENR. DE GAND. Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. XI; ID., Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, p. XIV-XV. (l6) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., p. 171-174; HENR. DE GAND. Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. XI; ID., Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, p. XV; ID., Quod/. XIII. Ed. (23) Cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 425-428; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. J. DECORTE, p. XIV-XV. R. MACKEN, pp. XXXIII-XXXIV (read VII instead or v). (17) Cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 337-342; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (24) cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 429-433; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XXXII; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XI; ID., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, p. XXXIV; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XVI. R. MACKEN, p. XV-XVI; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XV. (") cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 447-451; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (l8) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 343-347; HENR. DE GAND. Quod/. VI. Ed. R. MACIŒN, p. xxxv; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XVII. G. A. WILSON, p. XIII; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XI. ('6) Cr. R. MACIŒN, Bibl. man. H. G., pp. 471-477; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (l9) cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 362-365; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. xxxv; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. XIII; ID., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, pp. XXXII-XXXIII; ID., Quod/. XIII. Ed. 1. DECORTE, p. xv. R. MACKEN, p. XVI; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XVII-XVIII. (20) cr. infra, p. XXXI-XXXIV. (27) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., p. 472-473. (21) cr. HENR. DE GAND., Quod/. XII, q. 31 (Tractatus super facto prae/atorum et ('8) cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 487·490; HENR. DE GAND. Quod/. 1. Ed. fratrem). Ed. L. HODL-M. HAVERALS, p. XLV-XLVI, n. 44; J. L. COPELAND, The awhorship R. MACKEN, p. xxxv; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XIII; ID., Quod/. XlII. Ed. of British Mus. Roya/ Ms 7 ex fo/. 63-71 in Bul/. Inst. hist. Res., 15 (1937), p. 70-72. J. DECORTE, p. XVIII. (22) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 382-387; HENR. DE GAND. Quod/. VI. Ed. ('9) Cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 502-506; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. G. A. WILSON, p. XIV; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XII. R. MACKEN, p. XXXVI; ID., Quod/. VI. Ed. G. A. WILSON, p. XVI-XVII. XVIII CRITlCAL STUDY THEEDlTlONS ANDTHEMANUSCRIPTS XIX Residuum invenietur in fine IXi quodlibet, in alio volumine ut patet". to the bottom of f. 221vb. The remainder of pecia 13, beginning with In the manuscript PARIS,Bibliotheque de I'Arsenal, ms. 456, on f. 72ra- " ... ultimo "si quis non vult. .. m, resumes on f. 222ra and ends at the 72va the text of Quodlibet VII resumes with the rest of q. 29. bottom of f. 222vb at the usual ending of this pec ia, " ... etiam nullo This manuscript contains explicit indications of pecia transitions, for volente observare dominium rerum .... " The text of pecia 14, inter- example "p < ecia > ", on f. 2l3va which corresponds to the beginning rupted by this continuation of pecia 13, resumes again on f. 223ra. of pecia 10 of the first Parisian exemplar(3°). Furthermore the text of Perhaps this volume was bound incorrectly. If the current f. 222 were this manuscript contains implicit indications of other pecia transitions bound in frant of f. 221, the text would follow more evenly: only the 26 that also correspond to this exemplar. The text on the bottom of f. lines of the' ending of pecia 12 would be out of place since they would 2l9vb ends with "ubi iudicat inter fortuita et casualia, quod natum now appear after pecia 13 in its entirety, but before pecia 14 in its esL." and on f. 220ra begins with " ... dicit Hugo De laude caritatis", entirety. If this is the case, it would strengthen the hypothesis of pecia which are the beginning words of pecia 13 of this exemplar. However, 12 being absent when the copyist of this manuscript had need of it. He the phrase "ubi iudicat inter fortuita et casualia, quod natum est..." is would have then rented pecia 13 and capi ed it in its entirety. Once not the end of pecia 12. At the bottom of f. 219vb the copyist adds in tinished with pecia 13, pecia 12 would then have been available and the the margin " ... sic fieri in paucioribus" which are the words to follow scribe could have copied it in the space provided, but because enough "ubi iudicat inter fortuita et casualia, quod natum est. .. " and explains space was not allowed, he would have had to complete this pecia at the "residuum post duo folia." The text of the remainder of pecia 12 does end on pecia 13 on the top 26 lines of what is now f. 221ra. continue after two folios at the top of f. 221ra and continues to the Regardless of the history of the composition of the text of this normal end of the text of pecia 12 at line 26 of f. 221ra where in the manuscript and its binding, in its present status it leaves the modern margin the scribe wrote "Hugo De laude caritatis I ante duo folia in reader with implicit indications of pecia transitions for pecias 13 and principio in signo" and drew a signo On the top of f. 220ra there is a 14. corresponding sign and the explanation in the margin "Illa debet esse post duo folia". Could pecia 12 ofthe exemplar have been absent when c 22. PARIS, Bibliotheque de I'Arsenal, ms. 456. f 72ra-72va: Quodlibet the copyist of this manuscript had need of it and could he have left VII qq. 29-30(31). space for pecia 12, rented pecia 13 and continued his work without This manuscript contains the completion of the related manuscript, interruption? Once pecia 12 was available, perhaps it was too long to fit PARIS, Bibliotheque de I'Arsenal. ms. 455(32). Since together these two in the space that remained blank for it and the scribe then had to form an integral whole, they are both designated by the sign "C" in the continue the text for 26 lines on a subsequent folio? editions of this series(33). There is a similar situation with the transition fram pecia 13 to pecia 14 in this manuscript. Pecia 13 begins at the top of f. 220ra with the 23. PARIS, Bibliotheque Mazarine. ms. 851 (997) , f 235r-260r: Quod- first words of this pecia " ... dicit Hugo De laude caritatis" and con- libet VII, qq. 19-23. 24(incomplete}, 25-30(34). tinues to the bottom of f. 220vb where the final words of this column are " ... quia ut dicitur lIae < ad> Thessalonicenses" which is not the ('1) cr. R. MACKEN. Bibl. man. H. G .• pp. 507-510; HENR. DE GAND .• Quodl. IX. Ed. end ofpecia 13. As was indicated above, the top colum n off. 221ra for R. MACKEN. p. XIV; ID., Quod/. X. Ed. R. MACKEN. p. XVII; ID., Quodl. XII. Ed. 26 lines contains the ending of pecia 12. One would expect the text of J. DECORTE. p. XIV-XV; ID.; Quodl. XII/. Ed. J. DECORTE, p. XIX. pecia 13 to resume at line 27 of f. 221ra. However, this is not the caseo (32) cr. supra. p. XVII-XIX; etiam R. MACKEN, Bib/. man. H. G.• pp. 505 & 509. (33) For the sign or this manuscripto cf. the convention in HENR. DE GAND., Quodl. II. At line 27, the text is that of the beginning of pecia 14 which continues Ed. R. WIELOCKX. p. IX-X; ID .• Quodl. IX. Ed. R. MACKEN. p. XIV; ID., Quodl. X. Ed. R. MACKEN, p. XVII; ID., Quod/. XII. Ed. J. DECORTE, p. XIV; ID .• Quodl. XIII. Ed. J. DECORTE. p. XIX. ('0) cr. R. MACKEN, Les Quodlibets ... in Recherches de Theologie ancienne et medie- (34) cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G.• p. 518-521; HENR. DE GAND. Quodl. Vl. Ed. vale, 137, 1970, pp. 175-196; ID .• Bibl. man. H. G.• p. 87. 988-991; G. WILSON, Previously G. A. WILSON. p. XVII; ID .• Quodl. IX. Ed. R. MACKEN. p. XIV; ID., Quodl. XIII. Ed. Unnoticed ...• in Manuscripta, 33. 1989. pp. 192-204; infra, p. XXXII-XXXIlI. 1. DECORTE. p. XIX. THE EDlTIONS AND THE MANUSCRIPTS XXI xx CRITICA L STUDY M 24. PARIS, Bibliotheque Nationale, ms. lato 3120, f 3ra-15rb: Quodlibet of the text of this manuscript, ends abruptly with " ... et ad illud quod VII, qq. 21, 22 (incomplete), 23 and (incomplete) 24(35) non erat ibi. .. " (cf. infra, p. 198,24). The appearance of the text, in which a significant part of question 22 forms an integra I part of This manuscript is a collection of texts pertaining to the privileges of question 23, suggests that this manuscript may have been copied from a the friars and was probably compiled for William of Macon, arch- model which represented this text in an earlier state, prior to the bishop of Amiens(36). In it are to be found, in whole or in part, what establishment of the text as part of a Quodlibet. Is it possible that are now questions 21-24 of Henry's Quodlibet VII, which in this Henry of Ghent, perhaps prompted by the discussions at the university manuscript are presented independently as three questions. It contains in Paris concerning the privileges of the friars, originally composed an question 21 in its entirety as the first of the three questions. Parts of independent text consisting of these three questions, and subsequentIy question 22, from "Dicendum quod effectus ... " (cf. infra, p. 139,38) to reworked and included this text into his general Quodlibet VII as " ... confessio utrique facta non nisi una confessio" (cf. infra, p. 142,12) questions 21-24? There are certain passages in this manuscript which and from "Nec solum propter. .. " (cr. infra, p. 145,75) to " ... secundum suggests such an hypothesis. For example, in this manuscript, all formam Ecclesiae esset quis baptizatus" (cr. infra, p.145,86) appear references in the text of question 23 to question 22 as a previous within and as an integral part of question 23 after the text " ... poneret question are absent (cr. infra, p. 155,96, p. 156,99, p. 165,29-30 and defectum et debilitatem efficaciae in sacramento poenitentiae" (cr. infra, p. 166,66-67). Furthermore, in this critical edition there is in the text of p. 155,86-87). Question 23 in this manuscript exists almost in its question 22 a reference to subsequent quaestions, " .. .in casu duarum entirety as question 2: it lacks the text of this present critical edition quaestionum sequentium" (cr. infra, p. 142,3) which is a reference to from "Ad videndum autem ... " (cr. infra, p. 154,64) up to and including questions 23 and 24; however, because in this manuscript question 22 is " ... ex parte ipsius confitentis" (cr. infra, p. 155,78), which contains a an integral part of question 23, this is a reference only to question 24: brief reference to four ca ses treated in the Gloss on the word "denuo" " .. .in casu sequentis quaestionis". In addition, those parts of question of C. 87 of distinction 1 of Causa XXXIII, q. 3 and which is omitted 22 that are not included in this manuscript suggest a text in a more entirely; and from "Ex parte autem confessoris ... " (cf. infra, p. 156,7) primitive formo One finds omitted the arguments pro and contra of up to and including "Si vero iterato ... " (cf. infra, p. 160,7), which question 22, an example (cf. infra, p. 140,50-67), a comparison (cf. contains a detailed discussion based on this same Gloss. Instead of the infra, p. 141,71-75), a subsequent reference to this omitted comparison text of the critical edition, this manuscript contains a general remark (cf. infra, p. 141,95-96), a reference to the first objection (cr. infra, concerning the four cases examined in this Gloss: "Sed omissis pluribus p. 141,77-89), and a discussion of the chapter "Quem poenitet" of modis quattuor casuum praedictorum, qui a propositione magis genera- Gra~i~n, .mentioned in the argument contra (cf. infra, p. 142,11-21). liter dicta excipiuntur, quia alibi possunt inveniri quantum sufficit. ... " AntIcIpatmg t~e resu1ts of the general test collation described below(37) The text of question 24, which is the third question in the arrangement and. the collatlOn of the text of this manuscript in its entirety, one notlces that some of the readings of this manuscript are superior to the first exemplar, for example "clausula" instead of "causa" (cr. infra, (35) cr. R. MACIŒN, Bibl. man. H. G., p. 533-542; HENR. DE GAND. Quodlibet XIl, p. 174,98), "Attentae" instead of "Attende" (cf. infra, p. 174,99), q. 31 (Tractatus super facto praelatorum et fratrum). Ed. L. HODL-M. HAVERALS (HENRICI "inserta" instead of "incerta" (cf. infra, p. 175,38), "ipsius" instead of DE GANDAVOOpera Omnia, XVII) Leuven University Press, 1989, p. CXLII-CXLVIII. ('6) cr. P. GLORIEUX,Prelats franrais contre religieux mendiants. Autour de la bul/e "ipsi" (cr. infra, p. 175,41), "canonicis" for "canonis" (cf. infra, "Ad fructus uberes" (1281-1290) in Revue d'histoire de /'Eglise de France, XI, 1925, ~. 179,~0), ,,"~ncircumsp;;ti" f?r "circumspecti" (cr. infra, p. 195,40), p. 310, n. 2. According to Sch1eyer this vo1ume was probab1y composed in the chancellery quae lIcet ms tead of quaelIbet" (cr. infra, p. 197,96). Indeed there or Simon or Beaulieu, archbishop or Bourges (cr. K. SCHLEYER,Anfange des Gallika- nismus im 13. Jahrhundert Der Widerstand desfranzosischen Klerus gegen die Privilegierung are some readings tha t this manu script and it alone shares with der Bettelorden (Historische Studien, 314), Berlin, 1937, p. 118, 121, 126, where this codex is described in detail on pp. 113-128); however G10rieux has derended the attribution to William or Miicon (Cr. P. GLORIEUX, Un recueil potemique de Guil/aume de Macon, in (37) cr. infra, p. XXXV-XXXVII. Studia Gratiana, 2, 1954, p. 621-622 et 641). XXII CRITlCAL STUDY THEEDITIONS NDTHEMANUSCRIPTS A XXIII manuscript A: "responsionem" rather than "rationem" of the first p. 173,74, p. 176,56, p. 260,56, p. 176,58, p. 196,75, p. 197,96, p. 197,97, exemplar (cf. infra, p. 138,69 and again p. 138,71), "Iterum" rather p. 197,97, and p. 198,5) and "quia" for "quare" (cr. infra, p. 168,26, than "Interim" (cf. infra, p. 176,60), and "debeat" rather than "debent" p. 169,55, p. 172,39, p. 180,63, p. 182,10, p. 190,12, and p. 194,17). It (cr. infra, p. 175,41). also contains eight homoioteleuta when compared with the readings of Gn the other hand, however, there is also evidence that suggests that the first exemplar (cr. infra, p. 149,38-39, p. 164,9, p. 181,73, p. 184,70, this manuscript was not copied from a model which represented the p. 186,11-12, p. 188,71, p. 188,73, and p. 196,57-58). It seems more text as an independent tract prior to its being included into Quodlibet probable that this manuscript was copied from the first exemplar than VII. In the beginning of the question 21, presented as the first question from a possible earlier model of these questions. in this manuscript, the text of this manuscript reads: "Ad istam quaestionem, quia principali ter pertinet ad iuristas, et tangit virtutem et A 25. PARIS, Bibliotheque Nationale, ms. lato 15.350, f 33ra-62vb, 74ra- efficaciam privilegii concessi fratribus, respondere intendo, salva pro tes- 74vb, 64ra-rb: Quodlibet VII (completeJ(3S). tatione quam ponam in solvendo tertiam quaestionem proximo sequen- There is a noticeable change of ink in this manuscript that appears tem" (cr. infra, p. 127,16-(128,)19). This reference to a "tertiam quaes- on the top of r. 45va at the beginning of question 23. This change of ink tionem proximo sequentem" can make sense only if there was indeed a occurs shortly after the beginning of pecia 7. Prior to this change, the third folIowing question, which is not the case if there would have been text of the copyist is corrected very carefulIy. Many of these corrections an independent tract constituted in the manner of this manuscript. appear in the margin and these will be discussed in greater detail Perhaps one could imagine this reference to be an oblique reference to below(39). After the change of ink, these marginal corrections cease. some future question, but this seems unlikely. The reference to the Could this change of ink and the end of the marginal corrections "tertiam quaestionem proximo sequentem" is, of course, a reference to indicate that the copyist changed his model? This possibility wilI be question 24 and it only makes sense if the text copied by the scribe of examined below(40). this manuscript already existed as the four questions, namely questions At the bottom of r. 62vb, there is the folIowing marginal note: 21-24 of Quodlibet VII, and not as three questions of a supposed earlier "Quaere residuum huius infra, folio 13° ad signum" and there folIows a mode!. Could it be that this manuscript was constituted very selectively signo The text resumes on fo!' 74ra where there is a marginal note from the first Parisian exemplar for the bishop of Amiens, i. e. that the "Require praecedentia supra, folio 13°, ad signum" and there foIIows a copyist could omit certain comparisons and certain examples? This sign that corresponds to the sign at the bottom of f. 62vb. At the hypothesis that the copyist of this manuscript could discretely omit bottom of r. 74vb the text of Quodlibet VII ends, and on the top of r. certain passages would explain the abrupt ending of the text of this 75ra there is the note "Quaere praecedentia supra, fo!' 13°, signo" and manuscript, which occurs in the middle of the resolution of the ar- a sign folIows. A corresponding sign is found at the bottom of r. 63vb guments. When one compares the readings of this manuscript to those with the note "Quaere sequentia 13° folio, post hoc signum". The text of the first exemplar, there is not a great distance between the two. of Quodlibet VII continues from the bottom of f. 74vb to the top of Indeed, there are a. number of readings which this manuscript has in f. 64ra. common with another French manuscript, BORDEAUX, Bibl. mun. 146 There is a noticeable change in the size of letters of the words on which was copied direct1y from the first exemplar, e.g. "voluntate in casu" instead of "voluntate" (cr. infra, p. 148,18), "illius casus" instead of "illius" (cf. infra, p. 153,29), "privilegium illud" instead of "privi- ('8) cr. R. MACIŒN, Bibl. man. H. G., p. 577-588 and 620-628; ID., US corrections legium" (cr. infra, p. 162,75) and "casus quintus" instead of "casus" (cr. d'Henri de Gand ti ses Quodlibets, in Recherches de Theo!ogie ancienne et mMievale, 40, infra, p. 166,60). Furthermore, this manu script contains certain faults 1973, p. 5-9; HENR. DE GANO. Quod!. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XIV-XV and LX-LXXV; ID., Quod!. X. Ed. R. MACIŒN, p. XVII-XVIIl and XLlV-LXXXII; ID., Quodl. XI/I. Ed. J. DECORTE, when compared to the first exemplar, e.g. this manuscript consistent1y, p. XIX-XX and XLVIII-LXXIV. but incorrectly transcribes "contra" for "circa" (cr. infra, p. 167,22, ('9) cr. infra, p. XLVIII-LV. (40) Cr. infra, p. XLVII-LXVII. XXIV CRITICALTUDY S THEEDlTIONS NDTHEMANUSCRIPTS A xxv f. 56vb. Could this be an impii eit peeia transition whieh eorresponds to 30. PELPLIN,Biblioteka Seminarium Duchownego, ms. 33(46), f. 59ra- the beginning of peeia 12 of the first university exemplar? This seems 90rb: Quodlibet VII, qq. 1-22; 25-30(45). unlikely. This manuseript eontains no explieit peeia indieations in the This manuseript does not eontain questions 23 and 24. On f. 79va at Quodlibeta of Henry of Ghent and it seems improbable that this ehange the end of question 22 the scribe wrote the titles of the questions 23 and in the size of the letters of the words an f. 56vb indieates a dependence 24, but omitted the text, and then went direetly to question 25. upon the first Parisian exemplar. V 31. VALENCIA, iblioteca de la Catedral, ms. 46,J B 122vb-142vb: Quod- 26. PARIS, Bibliotheque Nationale, ms. lat. 15.357, J 189va-220rb: libet VII '(complete) (46). Quodlibet VII (complete) (41). H 32. BIBLIOTECA VATICANA, s. Borghese 299, J 235ra-275rb: Quodlibet m D 27. PARIS,Bibliotheque Nationale, ms. lat. 15.358,1 163ra-192rb: Quod- VII (complete) (47). libet VII (complete) (42). In the left margin an f. 275rb this manuseript eontains the following This manuseript, whieh contains indieations of peeia transitions that nate that indieates the number of peeiae of its exemplar "Finitur peeia eorrespond to the first Parisian exemplar, also eontains marginalia, ultima istius Quodlibet. Continet peeias 14"(48). The end of eaeh of same of which are references to other works of Henry, e.g. "5 qO,q. 6" these fourteen peeiae are al1 explieit1y indieated by marginal notices(49). an fo1. 163rb, "q.o 6, q. 5" an fo1. 166va, and "2° QO, q. 8" an fa. On f. 277rb in the list of the questions of Quodlibet VII, this manuseript 168rb. Also in the margins are certain notabilia, e.g. "Nota hic plures reads: "< Q> uaestiones de Quolibet, disputatae et determinatae ab rationes quare relatio non habet aliquam realitatem a funda- eodem magistro H, anno Domini 1282°", whieh, as will be " an fo1. 164rb, "Nota quod aliquid separatur a materia seen below(5°), aeeurately dates Henry's Quodlibet VII to 1282. multipliciter" an fo1. 172ra, and "Nota quod divitiae sunt bona de se" an fo1. 191va. B 28. PARIS,Bibliotheque Nationale, ms. lat. 15.847,1 257ra-305ra: Quod- libet VII (complete) (43). (45) cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 661-666; HENR. DE GAND. Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XV!; ID., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, pp. XVIII-XIX and LXXXlII-LXXX!X. 29. PARIS,Bibliotheque Nationale, ms. 15.850, J 86ra-102rb:. Quodlibet (46) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 727-731; ID., Un deuxit?me exemplar ... , in Miscel/anea Codic%gica F. Masai dicata. Ediderunt P. COCKSHAW, M.-C. GARAND et VII, qq. 13-16, 18-23, 25-28(44). P. JODOGNE (Les Publications de ScriplOrium, VlII), Gent, 1979, II, p. 675-690; HENR. DE This manuseript eontains questions 18-23 and 25-28 an folios 86ra GAND. Quod/. I. Ed. R. MACIŒN, p. XXXIX; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XVlI and XXlII-XXV; ID., Quod/. X. Ed. R. MACKEN, p. XX-XX!; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, through 102rb. Questions 13-16 fol1ow an folios 102rb through 106vb. p. XXI-XXlI. (47) Cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 744-749; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XL; M. BUONOCORE, Bibliografia dei fondi manosrilli del/a Biblioteca Vaticana (1968-1980) (Studi e testi, 319), Citta deI Vaticano 1986, I, p. 226. (41) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 602-605; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (48) cr. A. MAIER, Codices Burghesiani Bibliothecae Vaticanae (Studi e testi, 179), Citta R. MACIŒN, p. xxxvn; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XV-XVI. deI Vaticano 1952, p. 340; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XI.; etiam (42) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 606-610; HENR. DE GANO. Quod/. I. Ed. J. DECORTE, Les indications explicites et implicites de pieces dans /es manuscrits medievaux R. MACIŒN, p. xxxvn; ID., Quod/. Vl. Ed. G. A. WILSON, p. xvn-xvIlI; ID., Quod/. IX. Ed. in La production du livre universitaire au Moyen Age: Exemp/ar et Pecia, Actes du R. MACIŒN, p. XVI; ID., Quod/. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XX-XXI. symposium tenu au Collegio San Bonaventura de Grottarerrata en mai 1983. Textes (43) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 614-619; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. reunis par L. J. BATAILLON, B. G. GUYOT, R. H. ROUSE. Editions du Centre National de la R. MACIŒN, p. XXXVIII; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XVI. Recherche Scientifique, Paris, 1988, p. 276. (44) Cr. R. MACKEN, Bibl. man. H. G., pp. 634-644; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (49) cr. A. MAIER, Codices Burghesiani Bibliothecae Vaticanae (Studi e testi, 179), Citta R. MACIŒN, p. XXXIX; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACIŒN, p. XVI; ID., Quod/. XIII. Ed. deI Vaticano 1952, p. 340; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, p. XI.. (SO) cr. infra, p. XXVlII-XX!X. J. DECORTE, p. XXI. XXVI CRITICALTUDY S THEEDlTIONS NDTHEMANUSCRIPTS A XXVII I 33. BIBLIOTHECAATICANA, V ms. Vat. lato 853,[ 129rb-151va: Quodlibet 141vb, 141vb inf., and 142va by "frater J "(57). AIso VII (completeJ(51). mentioned are < A> E < gidius Romanus> (fols. 132rb inf., 132va On the bottom of f. 134ra, the Iast three words, "pollicis (iter. sed (bis), 132vb, and I33rb); B (fols. 143va and 144vb); dei.) significat 90" have been struck and the remainder of the column is Go < defridus de Fontibus> (fol. 133ra inf.) ; and Ri < cardus de not used. However on the Iast line the copyist noted "Nihil ibi deficit. Mediavil1a> (fols. 138va, 138va inf., 138vb, and 139ra)(S 8). Hoc fuit ex defectu unius peciae". On the top of f. 134rb the text resumes with the beginning of pecia 4 of the first Parisian university 34. WIEN, Osterreichische Nationalbibliothek, ms. lato 1474, f 208rb- exemplar(52). This is an indication, which wil1 subsequently be con- 244va: Quodlibet VII (complete J (59). firmed by the examination of the common accidents in the following Critical Study(53), tha t this manuscript had for its source the first 35. WORCESTER, Cathedral Library, ms. F.79,[ 149ra-171va: Quodlibet Parisian exemplar. Anticipating the results of the test collation of the VII (complete J (60). manuscripts, this manuscript will frequent1y read "neque" where the N.B. In OXFORD,Christ Church. d.3.23a a fragmen t of Quodlibet VII other manuscripts read "nec" (54). As was the case for certain other survives as a centerpiece(61). This fragmen t which is only one folio Quodlibeta(55), the scribe introduces a number of personat changes into contains most of question 18, from " ... hominis singularis secundum se" the text, for example, he changes certain formulas, e.g. for "dicendum (p. 119,IO), questions 19 and 20 in their entirety, and the first part of est ad quaestionem", he wrote "ad quaestionem dicendum est" (cf. question 21, up to and inc1uding " ... quod pertinet ad ius commune infra, p. 264,16), for "respondendo ad quaestionem", he changed to pastoralis ... " (p. 130,86). The text of what has survived is partly from "ad quaestionem respondendo" (cf. infra, p. 130,80), and for "plus the end of pecia 5 and partly from the beginning of pecia 6 of the first dependet accidens a subiecto quam subiectum ab accidente", he shortens university exemplar. There was no explicit indication of a pecia tran- to "plus dependet accidens a subiecto quam e converso" (cf. infra, sition, but the generat test collation revealed that the manuscript was p. 115,4-5). probably copied from the first university exemplar. As A. Pelzer has noted, in the margins of this manuscript there are corrections, auctoritates, numbers, divisions and schemas(56). For the text of Quodlibet VII, John of Orleans is mentioned an f. 140r: "frater J < ohannes> de Aurei< ianis>" and it is probably this same John of Orleans who is mentioned an fols. I39vb, 140ra sup., 141va (bis), ('i) cr. R. MACKEN, Bib/. man. H. G., pp. 781-786; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (57) Cr. A. PELZER, Codices vaticani Latini. Tomus II. Pars Prior. Codices 679-1134. R. MACIŒN, pp. XL-XLI; ID., Quod/. VI. Ed. G. A. Wn.soN, p. XIX-XX; ID., Quod/. IX. Ed. Civitas Vaticana, 1931, p. 226. This Johannes de Aurelianis or de Allodio was cancellar or R. MACKEN, p. XVII-XVIII; ID., Quod/. X. Ed. R. MACIŒN, p. XXI-XXII; ID., Quod/. XIII. Ed. the university in Paris until he entered the Dominican order on April 20, 1280. cr. J. DECORTE, p. XXII-XXIII; M. BUONOCORE, Bibliografia deifondi manosritti ... , II, p. 1006- H. DENIFLE-A. CHATELAIN, Chartu/arium Universitatis Parisiensis, vo!. I, Paris, 1889, 1007. p. 1271 (nO 437, note I); etiam P. GLORIEUX, Repertoire des Maitres en The%gie de Paris (52) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., p. 783; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. au XIII' (Etudes de Philosophie MMieva/e, XV II), vo!. I, p. 141-143 (nO 36). R. MACIŒN, p. XLI. (S 8) Ibid. (53) cr. infra, p. XXXVIlI-XLlV. (S9) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 846-850; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (S4) For a similar remark concerning "neque" in this manuscript, cr. HENR. DE GAND. R. MACKEN, p. XLI. Quod/. VI. Ed. G. A. WILSON, p. XIX. (00) cr. R. MACIŒN, Bib/. man. H. G., pp. 898-901; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. (SS) For a similar remark, cf. HENR. DE GAND. Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. XVIII. R. MACKEN, pp. XLI-XLII. (SO) Cr. A. PELZER, Codices vaticani Latini. Tomus I/. Pars Prior. Codices 679-1134. (0') N. KER, Fragmenrs ofmedieva/ manuscripts used as pastedowns in Oxford bindings. Civitas Vaticana, 1931, p. 226; HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, pp. XL-XLI; ID. with a survey of Oxford binding c. 1515-1620 (Oxford Bibliographica/ Sociely Publications, Quod/. VI. Ed. G. A. WILSON, p. XIX. New Series, Vo!. V, 1951-1952), Oxrord, 1954, p. 139 (n° 1516). EXTERNALXAMINA OF THETEXT E nON XXIX disputatae et determinat ae ab eodem magistro H < enrico > anno Domini 1282°" (f. 277rb), as was seen above(3), and the manuscript HISTORICAL ELEMENTS USED FOR THE RECONSTRUCTION PARIS,Bibl. Nat., lat. 3120 is even more specific: "Anno Domini 1282°, OF THE TEXT: THE TEXT EXAMINED EXTERIORLY mense decem bri, in generali disputatione de Quolibet venerabilis doc- toris, magistri Henrici de Gandavo, archidiaconi Tornacensis, inter multas et varias quaestiones ibidem de diversis materiis proposita s 1. Quodlibet VII as a Text or Henry or Ghent occasione supradicti privilegii, proponebantur tres quaestiones princi- paliter, quas dictus doctor determinavit modo interius explicato" Quodlibet VII is certainly a text of Henry of Ghent, redacted (f. 3rb). probably by Henry himself short1y after the generat disputatio n was There are certain historical events referred to in this Quodlibet that given in Paris. In the explicits of some of the more important manu- also help to determine its date. Henry is aware of the death of Thomas scripts this work is attributed to him, for example, "Expliciunt septem Aquinas because he twice refers to Bonaventure and Thomas by name Quodlibet magistri Henrici de Gandavo per ordinem scripta. Deo (p. 203,57-58 and 231,99; 202,38 and 231,1) and on one of these gratias". On r. 221rb of the manuscript BORDEAUX, Bibl. mun. 146 and occasions (p. 202,38) Thomas is referred to as "bonae memoriae". "Explicit septimum Quodlibet Henrici" on r. 64rb in the manuscript Other historical events allow us to date this text more precisely. For PARIS, Bibl. Nat., lato 15350. Furthermore, the text of this Quodlibet example, in this work Henry is well aware of the papal bull of Martin contains frequent cross references to the previous authentic works of IV which granted certain privileges to the Franciscans and Dominicans. Henry, namely to the earlier Quodlibeta and to the earlier questions in Although this bull dates from December 13 1281, its existence was not his Quaestiones ordinariae (Summa) (1). Also, the text of this Quodlibet immediately known by the generat public(4). Furthermore, in Novem- contains a passage in which the author gives an exam pIe and refers to ber of 1282, Ranulphe d'Homblieres, the bishop of Paris, assembled 16 himself by name: "Propter primum autem membrum proposita est doctors in theology to advise him concerning the privileges of the principaliter ista quaestio, puta si episcopus meus dicat mihi: "Henrice, friars(5). In question 24 of this Quodlibet Henry refers to this meeting: propter devotionem quam populus meae dioecesis habet erga te et " ... ideo nuper plures ex magistris nostris ad hoc satis probabili ter fructum quem potest acquirere tibi confitendo, concedimus tibi plenam attendentes, iudicaverunt illud erroneum". (cf. infra, p. 152,2-4). Henry auctoritate nostra potestatem confessionem ipsius audiendi, absolvendi is also aware of another meeting that took place in Paris in 1282 confitentes, atque iniungendi eis poenitentias salutares"". (Cr. infra, concerning the privileges of the friars: ••... quemadmodum nuper super p. 160,26-(161,)30). eadem quaestione a coetu plurium episcoporum, utpote 13, quorum The date of this work is also known with certaintye). The manu- duo erant archiepiscopi, petitum fuit a collegiis magistrorum regentium script VAT., Borgh. 299 concludes with ••< Q > uaestiones de Quolibet Parisius in facultatibus theologiae et decretorum, quid ipsi senti- rent"(6). (l) J. GOMEZ-CAFFARENA, Cronologia de la 'Summa' de Enrique de Gante por relacibn a (') Cr. supra, p. xxv. sus 'Quolibetos', in Gregorianum, 38, 1957, p. 133. (4) cr. P. GLORIEUX, La lil/erature quodlibetique de 1260 d 1320, Kain, 1925 (Biblio- (') P. GLORlEUX, Prelatsfrancais ... , p. 318; ID., La lil/erature quodlibhique de 1260 d theque Thomiste, V), p. 90. 1320 (BibltiotMque Thomiste, 5), Le Saulchoir, Kain, 1925, p. 88-93; ID., La lil/erature (') H. DENIFLE-A. CHATELAIN, Chartularium Universitatis Parisiensis, I, Paris, 1889, quodlibhique, II (Bibliotheque Thomiste, 21), Paris, 1935, p. 375; ID., Un recueil ... , p. 627- p. 595; cr. etiam P. GLORlEUX, Prelatsfrancais ... , p. 316-318; G. POST, A Petition relating 628; J. PAULUS, Henri de Gand. Essai sur les tendances de sa mhaphysique (Etudes de to the Bull "Ad fructus uberes", in Speculum, II, 1936, p. 232; D.L. DoulE, The Conflict philosophie mMievale, 25), Paris, 1938, p. xv, n. I; O. LOTTIN, Psychologie et Morale aux Between the Seculars and the Mendicants at the University of Paris in the Thirteenth XII' et XIII' siecles. Tome I: Probtemes de Psychologie, Louvain-Gemb1oux, 1942, p. 307, Century London 1954, p. 27. n. 4; J. GOMEZ-CAFFARENA, Cronologia ... in Gregorianum, 38, 1957, p. 133; HENR. DE (6) cr. infra, p. 177,70-73; er. etiam P. GLORlEUX, Prelats francais ... , p. 318-320; GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN, p. XVlI. K. SCHLEYER, Anfange des Gallikanismus im 13. Jahrhundert Der Widi?rstand desfranzosis- XXX CRITICALTUDY S EXTERNALXAMINATlON THETEXT E OF XXXI In addition, q. 12 of this Quodlibet, De trigesimi et sexageslml number of manuseripts. Those that eontain most, if not all, of the jormatione, quare dicuntur transire a dextra in laevam, Henry provides explieit transitions are the manuseripts VAT., Borgh. 299, BORDEAUX, an analysis of four different eounting methods used during the eariy Bibl. pub., 146, and ERLANGEN,Univ. Bibl. 269/1. For this Quodlibet, 1280s. This analysis can be deseribed as exhaustive beca use Henry the external peeia indieations are provided in the table below where the writes that he has never heard of or seen any method other than these explieit indieations are printed in bold type and the implieit ones are four (er. infra, p. 87,40-41). Of particula r interest is Henry's present- printed in ordinary type. There are no indieations of the first peeia, ation of the third method whieh entials eounting by using the fingers of whieh is normal, and the beginning of the Quodlibet is given in the list only one hand. This method of eounting is proposed by Berthaud of as the begimling of the first peeia. Saint Denis in his first Quodlibet whieh exists in the manuseript PARIS, Bibl. Nat. lato 14726 and whieh, aeeording to this manuseript, was B. A POSSIBLE SECONDEXEMPLAR eomposed Mareh 5, 1282('). A1though Henry does not mention Ber- thaud by name, Henry's deseription of this rather unique eounting The editors of the series HENRICI DE GANDA VO Opera Omnia method of Berthaud is taken literally from the text of Berthaud's have noted in certain manuseripts certain indieations of peeia tran- Quodlibet. sitions in Henry's Quodlibeta whieh do not eorrespond to the peeia transitions of the exemplar deseribed in the 1304 taxation list(12). 2. Quodlibet VII as a Text Edited by the University or Paris R. Maeken published a preliminary deseription of possible peeia tran- sitions of sue h a possible seeond exemplar(13). In his edition of A. THE UNlVERSITYXEMPLAR F 14 PECIAE E O Quodlibet X he identified 7 possible peeia transitions tha t did not eorrespond to the 14 peeia transitions of the Parisian university ex- Readers of this series will be familiar with the faet that the Quod- emplar of Quodlibet X mentioned in the taxation list(l4). Again in libeta of Henry of Ghent appear in a taxation list of exemplaria of Quodlibet IX, he presented a provisional reeonstruetion of the peeia works edited under the auspices of the University of Paris in the Middle transitions of a possible seeond exemplar(lS). These divergent peeia Ages(8). The 191 peeiae ofthe Quodlibeta ofHenry ofGhent have been indieations were found in the mss. BOLOGNA, iblioteca Universitaria, B identified(9). As was seen above(1°), at the end of Quodlibet VII in the lato 2236, PARIS, Bibliotheque de I'Arsenal, ms. 454, and VALENCIA, manuseript VAT., Borgh. 299, in the margin of f. 275rb, the scribe Cathedral46. In Quodlibet X/II J. Deeorte identified additional explieit wrote: "Finitur peeia ultima istius Quolibet. Continet peeias 14". This indieations of a seeond exemplar divided into 8 peeiae(16) and in Quodlibet VII then existed at Paris in an exemplar divided into fourteen Quodlibet XII he identified more explieit indieations of a seeond ex- peeiae(11). These fourteen peeia transitions are explieitly indicated in a emplar also divided into 8 peeiae (17). chen Klerus gegen die Privilegierung der Bettelorden (HislOrische S/Udien. 314), Berlin, 1937. p. 52. n. 4: D.L. DOUIE. The Conjlict ...• p. 26. (12) Cr. R. MACKEN, Les Quodlibeta ...• passim; HENR. DE GAND .• Quodl. I. Ed. C) For the date or Berthaud's Quodlibet I. er. the manuseript PARIS. Bibl. Nat., lato R. MACKEN, p. XLVIII; ID .• Quodl. X. Ed. R. MACKEN. pp. XXVII-XXX; ID .• Quodl. IX. Ed. 14726. r. 170vb; etiam P. GLORIEUX. La litterature ...• p. 105-106. R. MACKEN. pp. XXIII-XXV; ID .• Quodl. XIII. Ed. J. DECORTE. pp. XXVIII-XXX; ID .• Quodl. (8) cr. A. CHEVILLIER. L 'origine de l'imprimerie ti Paris. Paris, 1694, p. 31855.; VI. Ed. G. WILSON, pp. XXIII-XXV. C. JOURDAIN. Index chronologicus chartarum pertinentium ad historiam Universitatis (13) Cr. R. MACKEN. Un deuxieme exemplar ... , in Miscellanea Codicologica F. Masai Parisiensis ...• Paris. 1862, pp. 76-78 (n. 356); H. DENIFLE-A. CHATELAIN. Chartulariuni ...• dicata. Ediderunt R. COCKSHAW. M.-C. GARAND et P. JODOGNE (Les Publications de II. 1891, pp. 107-109; HENR. DE GAND. Quodl. I. Ed. R. MACKEN. p. XLV. n. 12; ID .• Scriptorium. VIli). Gand, 1979. II. passim; ID .• Bibl. man. H. G.• 1978. p. 499. Quodl. Vl. Ed. G. WILSON, p. XXII-XXIII. ('4) cr. HENR. DE GAND .• Quodl. X. Ed. R. MACKEN. pp. XXVlI-XXX. (9) R. MACKEN, Les Quodlibets ...• pp. 83-96; and ID .• Bibl. man. H. G.• pp. 976-1013. (15) cr. HENR. DE GAND .• Quodl. IX. Ed. R. MACKEN. pp. XXIII-XXV. ('0) Cr. supra, p. xxv. (16) Cr. HENR. DE GAND .• Quodl. XIII. Ed. J. DECORTE. pp. XXVIlI-XXX. (") R. MACKEN. Les Quodlibets ... , pp. 83-96; and ID .• Bibl. man. H. G.• pp. 976-1013. (17) Cr. HENR. DE GAND .• Quodl. XII. Ed. J. DECORTE. pp. XXX-XXXI. EXTERNA L EXAMINATION OF THE TEXT XXXIII XXXII CRITICAL STUDY EXPLICIT AND IMPLICIT INDICATIONS OF PECIA TRANSITIONS IN 8 204rb 255ra 208vb 282ra 255vb 140vb "Quare, cum con- THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 14 PECIAE. sequentia tenet et ve- rum est antecedens, verum ... " (q. 23) (p. BOR- ERLAN- PARIS PARIS PARIS VAT. VAT. 169,55-56; ed. 1518, f. DEAUX GEN 278rM; ed. 1613, f. B. Nat. Nat. 419ra) pub. Un.B. Ars. lat. lat. Borgh. lat. 146 269/1 455 15358 15847 299 853 9 206vb 257vb 211ra 284vb 258va " ... per eam nihil sub- trahitur illis quibus 186vb 234rb 191rb 163ra 257ra 235ra 129rb "In nostra septima concessa sun!..." (q. 1 disputatione generali 23) (p. 189,99; ed. proponebantur ... (q. 1518, f. 281rP; ed. 1-2) (p. 3,1; ed. 1518, 1613, f. 422ra) f. 265rM; ed. 1613, f. 386ra) IO 209rb 260va 213va 26lva 144ra? " ... pure dicere et scri- bere, ut regula melius 189rb 237rb 165rb 238ra " ... proprie dictam, et catholice observetur." 2 ad relationem funda- (q. 24) (p. 210,36-37; tam super rem sub- ed. 1518, f. 284rE; ed. stantiae ... " (q. 1-2) (p. 1613, f. 425rb) 30,37-38; ed. 1518, f. 258vC; ed. 1613, f. Il 211va 263rb 215vb 29lva 264ra 145va " ... quam nihil. Num- 390ra) quam tamen exponen- da esset secundum 192ra 240rb 214rb " ... illarum specierum, sensum qui magis ... " 3 materia autem non (q. 24) (p. 230,63-64; potest praedicari de ed. 1518, f. 287vS; ed. speciebus generatis ... " 1613, f. 428rb) (q. 8) (p. 53,57-58; ed. 1518, f. 262rR; ed. 12 214ra 266ra 217vb 294vb 267ra "... per aliquam ob- 1613, f. 395vb) ligationem assumpta, scilicet aut per profes- 194va 243va 199ra 244rb I 34rb "Summitas indicis sionem ... " (q. 28) (p. 4 inflexa secundae iun- 250,82-83; ed. 1518, f. cturae pollicis ... " (q. 290rG; ed. 1613, f. 12) (p. 77,87-88; ed. 432va) 1518, f. 265vH; ed. 1613, f. 401vb) 13 216rb 268va 220ra 298ra 269va " ... caritatis, in terro- garentur, vel quo desi- 5 197ra 246va 247rb " ... ipsius animae, derio hunc quaere- quia scilicet in ipsa est rent..." (q. 28) (p. 270, secundum actum hui- 85-86; ed. 1518, f. us modi ... " (q. 14) (p. 293rT; ed. 1613, f. 100,65-66; ed. 1518, f. 435rb) 268vZ; ed. 1613, f. 405va) 14 218va 271rb 221ra 301rb 272rb " ... commorantium, etiam nullo volente 199rb 249rb 204ra 250ra " ... quod accedendo observare dominium 6 ad locum, prae de- rerum ... " (q. 29) (p. fectu sustenta tio nis 290,28-29; ed. 1518, f. eum ... " (q. 19) (p. 296rI ; ed. 1613, f. 123,62-63; ed. 1518, f. 439rb) 271vO; ed. 1613, f. 4 !Ova) 7 20 lvb 252rb 206rb 252vb "... visum pro hora qua .non sunt nata ipsum habere, ut catu- lus ... " (q. 22) (p. 146, 5-6; ed. 1518, f. 274vC; ed. 1613, f. 415rb) XXXIV CRITICA STUDY L For Quodlibet VII, as for Quodlibet Vl, no explicit indications of a pecia transition could be found to date(l8). As will be short1y seen(19), the common accidents of BOLOGNA,Bibl. Univ., lato 2236, KRAKOW, THE GENERAL RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS: Bibl. Jagie//onska 697, LEIPZIG, Universitatsbibliotek 624, LONDON, THE TEXT EXAMINED INTERIORL Y British Museum, Royal n.c.x, MELK, Stiftsbibliothek 137, PADOVA, Bibl. Capitolare C. 43, and VALENCIA, ibl. de la Catedral 46 certainly B We have made a genera I test coUation of aU the manuscripts on 2100 suggest the existence of a probable second exemplar for Quodlibet VII. lines of text of the manuscript of our edition, divided into sections of However, it is possible, but less likely, that these manuscripts were 150 lines foreach pecia: 3,1-9,37 (pecia I); 30,37-35,15 (pecia 2); 53,57- copied from a common source that was itself copied from the first 58,98 (pecia 3); 77,87-83,33 (pecia 4); 100,65-105,4 (pecia 5); 123,62- exemplar at a late r state. The existence of an explicit pecia transition in 129,59 (pecia 6); 146,5-152,16 (pecia 7); 169,55-174,96 (pecia 8); 189,99- the manuscript BOLOGNA, Bibl. Univ., lato 2236 tha t was noted 195,38 (pecia 9); 210,36-215,76 (pecia IO); 230,63-235,88 (pecia Il); above(Z°) would confirm this hypothesis, however it is possible, and 250,82-256,23 (pecia 12); 270,85-276,27 (pecia 13); 290,28-295,69 (pecia more likely, tha t there was indeed a second exemplar and that this 14). According to the general procedures of this series, the readings of explicit pecia transition was entered by a subsequent scribe or use r who al1 of the manuscripts which contain these fragments of text were had access to a manuscript that contained the explicit pecia transitions compared against a first working text, established from a manuscript of the first exemplar, as was suggested above(21). which can be presumed to be near to, or at least not too distant from, the original of the author. SpecificaUy we used manu script PARIS,Nat. lato 15350, tha t is manuscript 25 (A), as the basis for this general test col1ation. One table was made of the common accidents and other tables were made, by manuscript, for the unique omissions of more than one word, for the unique additions, for the unique inversions and for the unique variant readings(l). 1. The Common Accidents A. THE MANUSCRIPT ROUPINGS HARACTERIZED G C BYTHENUMBER OF THEIRCOMMON ACCIDENTS FoUowing this series' general method of studying common accidents that is detailed in Quodlibet lX(Z), a table of the common accidents was established for the 2100 lines of our tes t col1ation of Quodlibet VII. Because this table was quite lengthly, it seems best not to publish it here. However, the results of this analysis of the common accidents can (l8) cr. HENR. DE GAND., Quod/. Vl. Ed. G. WILSON, pp. XIV and XXIII-XXV. There is however the possibility or two indications in the manuscript in Bologna, as was mentioned above, p. XIII-XIV. (l) Cr. HENR. DE GAND. Quod/. I. Ed. R. MACKEN, pp. L-LXVII; ID., Quod/. IX. Ed. R. eO) cr. infra, p. XLIV-XLV. MACKEN, p. LVIlI. ('0) cr. supra, p. XIII-XIV. (') cr. HENR. DE GAND. Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. XXVII-LIII. ('1) Ibid. INTERNAL EXAMINATlON OF THE TEXT XXXVII XXXVI CRITlCAL STUDY this manuscript, because of its independence and corrections, will be GENERAL TABLE OF THE NUMBER OF COM MaN ACCIDENTS BY GROUP examined in detail below(4). The second part of this manuscript, because of the number of its unique readings, some of which are faulty lst ex. gr. 5,6,35 2nd ex. gr. 16,17,34 and some of which represent the only possible reading of the text, is 5 9 7 82 also probably independent of the university manuscript tradition. This pecia I pecia 2 2 11 4 35 second half of this manuscript will also be examined in detail below(5). 17 14 34 pecia 3 3 This manuscript served as the basic working text in constituting the pecia 4 1 10 24 50 pecia 5 2 9 21 35 table of common accidents. pecia 6 I 15 21 53 pecia 7 4 14 29 71 2. The group 01 manuscripts dependent upon the university exemplar 01 pecia 8 O 9 22 75 14 peciae pecia 9 2 8 16 60 pecia IO 3 16 12 68 This group of manuscripts is well established by the explicit and 2 12 18 40 pecia 11 implicit indications of pecia transitions that are contained in a number pecia 12 O 14 15 37 7 24 25 48 of manuscripts copied from the exemplar of 14 pecia. The analysis of pecia 13 pecia 14 2 17 27 39 the common accidents confirms this grouping. However, the common TOT ALS 34 185 255 727 accidents revealed by the tes t collation suggest tha t the relationships among the manuscript groups may have been complicated by the fac t that Quodlibet VII was circulated as a text divided into pecia. If the relationships of the manuscripts were represented by a diagram for the here be presented in a general table where the num be r of common first 10 peciae, the diagram would appear as follows: accidents are listed by group for each pecia. DIAGRAM OF THE RELA TIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS FOR THE FlRST The common accidents reveal two independent sections of manu- 10 PECIAE script 25, which will be examined in detail below(3) and four clear and original distinct groups of manuscripts: a group dependent upon the first university exemplar; a group represented by the primarily British manuscripts 5, 6 and 35; a group dependent upon a probable second ~ AI (apograph?) An exemplar, represented by the manuscripts I, 11, 13, 14, 15, 20 and 31; and a group represented by the mainly British manuscripts 16, 17 and 34. The total number of common accidents reveals the superiority of I the first exemplar when compared to the groups of mainly British manuscripts and the second exemplar and also the general inferiority of the group 16, 17 and 34. ~~ B C D E H] M S 3 4 8 9 11121823 2629 30 ~6'35 - gr. 16,17,34 I Il 13 14 15 20 31 B. THE GROUPS EXAMINED INDIVIDUALLY In pecia 11 however, the mss. 7( = S), 9, 10, 18 and 26, manuscripts 1. Manuscript 25 which for the firsl len peeia followed the first exemplar as represented The first half of Quodlibet VII in manuscript 25, the section which is in the above diagram, now seem to have a common source with the abundantly corrected, seems independent of these groups. This part of second exemplar. In this pecia the mss. 7( = S), 9, 10, 18 and 26 have (4) cr. infra, p. XLVII-LXVlI. (3) cr. infra, p. XLVlI-XLVIII. (') cr. infra, p. LV-LXI. XXXVIII CRITICAL STUDY INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XXXIX nine common accidents together with the second exemplar based upon have had the great interest at the time, namely those dealing with the our test eollation. Because the manuscripts dependent upon the second privileges of the friars? However, simultaneous duplicate sets of peciae exemplar in pecias I through IO have, for pecia 11,9 common accidents were more likely for works circulated in the Facu1ty of Arts where there independent of these four manuscripts and beca use ms. 7( = S) contains were more students and consequent1y a greater demand for textse). a cIear indication of a peeia transition that corresponds to the peeia For the present, it seems more probable that the common accidents transition of the first exemplar, it seems unlikely tha t their common revealed in the general test collation reflect the first university exemplar sOurce was the second exemplar. Perhaps their common source was the at two distinct historical stages(8) or that the original pecia Il was first exemplar at a state later than when the' mss. B, C, D, E, H and I replaced. The general pattern for seven of these nine common accidents were copied. By this later time, it is possible that the exemplar itself had is that manuscript A II, the manuscripts here described as representing been altered by copyists who used it. This might explain the 9 common the first exemplar at an early stage, and both sets of primarily British accidents of this group of five manuscripts together with the second manuscripts, namely mss. 5, 6, and 35 and mss. 16, 17 and 34, have exemplar. If this hypothesis is correct, then a diagram of the relation- common readings and the second exemplar and the five manuscripts ships of the manuscripts for pecia II could be represented like the here described as representing the first exemplar at a later state have following: common accidents when compared to the others. If the manuscripts here described as representing the first exemplar at an early stage were DIAGRAM OF THE RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS FOR PECIA II symbolized as Ill, the first exemplar at a later stage as 1\2, the second exemplar as II, the English group 5, 6 and 35 as EI, and the English group 16, 17 and 34 as E2, then these seven accidents could be represented as follows: A II + III + EI + E2 =1= 112 + II. The relationships in the family of manuscripts in pecia 12 of Henry's Quodlibet VII are similar to the relationships in peciae I through IO Ist exemplar at time described above(9). ~ ~~~fJl ~ ~ 1 In pecia 13, however, there are IO instances where the superior B C D E H I 4 8 1223 2930 : gr. 5.6.35 gr. 16.17.34 manuscripts based upon the first exemplar, i.e. mainly those with ~- Ist exemplar at time, explicit indications of pecia transitions, namely mss. 2( = E), 21( = C), 28( = B), 32( = H), 33( = I), 9 and 18, agree along with ms. 25( = A II). 7( = S) 9 IO 18 26 2nd exemplar The other manuscripts which had depended upon the first exemplar, ~ namely 4, 7( = S), 8, IO, 12, 23, 26, 27( = D), 29 and 30 now follow, for I I I 14 15 20 31 these IO instances, a model in common with the second exemplar. The Perhaps the original pecia II was lost. Its replacement could account general pattern for this pecia is that for 6 of these IO instanees, ms. NI for these common aeeidents. On the other hand, another hypothesis is and the first exemplar at a probable early stage agree, whereas the possible, but not very Iikely. G. Pollard has argued that for books most second exemplar, the first exemplar at a probable later stage, the in demand, the university stationers simultaneously had two sets of peciae(6). Could it be tha t the stationer, perhaps anticipating an (1) L. J. BATAILLON. Problemes d'edition des textes latins medievaux in Revue philoso- unusually great demand for Henry's Quodlibet VII beca use it treated phique de Louvain. 75. 1977. p. 243-246. the privileges of the friars, simultaneously possessed two sets of 14 (8) Neither the exemplar nor the peciae were fixed texts. but they were texts with a peciae of Quodlibet VII, or at least, two sets of those peciae that would history of successive developments and alterations. some of which improved the text for sense. others of which were corruptions. cr. A. BROUNTS ••• Nouvelles precisions sur la (6) G. POLLARD. The pecia system in the medieval universities, in Medieval Scribes. "pecia'"·. in Scriptorium. 24. 1970. p. 355; L. J. BATAILLON, •• Problemes ...••• in op. cit., Manuscripts & Libraries. Essays presented to N.R. KER. Ed. M.B. PARKES and A.G. p.246. (9) cr. supra. p. XXXVIl. WATSON. London 1978. p. 156-157. XL CR[TICAL STUDY [NTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XLI English group 5, 6, 35 and the English group 16, 17, 34 have common In pecia 14 there are 7 instances where the previously superior accidents. Using the same symbols as above, these six instances could manuscripts based upon the first exemplar, i. e. mainly those with be represented: AH + In 1= It2 + II + E1 + E2. Again, beca use there explicit indications of pecia transitions, namely mss. 2( = E), 21( = C), are 14 other common accidents unique to the manuscripts I, II, 14, 15, 28( = B), 32 ( = H), 33( = I), and 9 agree, along with the second exemplar 20, 31, manuscripts copied from a probable second exemplar, and and the English group of mss. 16, 17 and 34. The other manuscripts beca use of the explicit pecia transition in the ms. 7( = S) that corres- which had previously depended upon the first exemplar contain, for ponds to the Ist exemplar, it seems unlikely that the common source of these seven instances, common readings along with the English group 5, these manuscripts was the second exemplar. Perhaps, again, these 6 and 35 and the manuscript NI. This is indeed different from all the manuscripts were copied from the first exemplar at a later stage, once previous peciae, including pecia II and pecia 13. Furthermore, when certain intended corrections, which in many cases were actually corrup- one compares in this critical edition the common variant readings of tions, were entered in to it by the copyists who had used it. If this the manuscripts capi ed from the first exemplar at an earlier state, i. e. hypothesis is correct, then pecia 13 could be represented by the fol- mss. B, C, E, H and I, to those of mss. A H, D and S in this pecia 14, in lowing diagram. nearly all the numerous cases the readings of mss. A HDS are superior to those of the mss. BCEHI, which becomes evident by examining the DIAGRAM OF THE RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS FOR PECIA 13 following 23 variants in this pecia: p. 290,38, 290,39, 290,41, 291,55, original 291,70, 292,86, 293,1, 293,14, 293,25, 295,73, 296,6, 299,74, 300,99, 300, I, 300,2, 30 I,30, 303,69, 304,91-92, 305,30-31, 306,42, 308,16, ~ 309,31, and 309,34. These 23 cases of the superiority of mss. ADS to NI apograph mss. BCEHI for this pecia indicate that the model of mss. ADS was I superior to the model of mss. BCEHI, which was the first Parisian A'~ exemplar at an early state. However, it should be pointed aut im- mediately that the ms. A H is independent of the grouping of manu- scripts represented by the mss. DS: ms. A H was probably independent B C E H I 9 18 of the university manuscript tradition(l°), whereas mss. DS, both of which contain explicit indications of pecia transitions corresponding to the first Parisian exemplar, were part of it. There are indeed six Ist exemplar at time2 instances in this pecia where ms. N[ has readings unique to itself that are possible readings, and in some cases they are the only possible ~ correct readings (cr. infra, p. 292,95, 294,47, 297,17, 297,18, 303,68, and 4 7( = S) 8 [O 12 23 26 27(= D) 29 30 2nd exemplar gr. S,6,3Sgr. 16,17,34 304,4) and ms. A H also contains unique variant readings. These seem to I A~ Il 14 15 20 31 separate it from those manuscripts copied from the exemplar, such as mss. D and S. Could it be that mss. D and S were copied from the first exemplar, but at a later state, perhaps after the exemplar was corrected against an autograph or apograph? Such a hypothesis would explain As for pecia II, other explanations are possible, for example that for this pecia the superior readings of mss. D and S when compared to there was an eventual replacement of pecia 13 or, what is less likely, the probably earlier mss. B, C, E, H and I. It would also explain both that there were two peciae of Quodlibet VII circulating simultaneously the common readings of these two manuscripts with ms. AH which and tha t the manuscripts B, C, E, H, I, 9 and 18 were copied from one probably had access to the autograph, as will be shortly discussed(ll), set and the manuscripts 4, 7( = S), 8, 10, 12, 23, 26, 27( = D), 29 and 30 ('O) Cr. infra, p. LV-LXI. were copied from the second set which could have been the model of (U) Ibid. the second exemplar. ~O'r] X LII CRITICA L STUDY INTERNAL EXAMINA TlON OF THE TEXT XLIII and the independence of ms. A II when eompared to the manuseripts DIAGRAM OF THE RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS FOR PECIA 14 eopied fram the manuseript tradition. A1though sueh a hypothesis is plausible, there is one puzzle that remains: why was the seeond ex- emplar, whieh was presumably eopied after the first exemplar wore out, i. e. after mss. D and S were eopied, not eopied fram a model that also A" / apograph had aecess to the apograph or autograph? Could it be that the seeond exemplar was eopied from a manuseript whieh in tum had already been ;" I / Ist exemplar at time! eopied from the first exemplar before it would have been eorreeted against a superior model? This would be a reasonable hypothesis to explain the findings in peeia 14. However, for the previous peeiae, ;' /Æ\~ B,'C E H I 9 ~6']7'34 partieularly for peeiae II and 13, the model of the seeond exemplar seems to have been the first exemplar, or a manuseript eopied fram the first exemplar, at a later state, once certain eorruptions entered into the / I II 14 15 20 31 text. On the other hand, certain other explanations are possible. Could it possibly be that some scribes still had aeeess to the first exemplar / after the seeond exemplar was eonstituted? Could it possibly be tha t for peeia 14 there was a replacement peeia, eonstituted or eorreeted against the autograph or apograph? ~~ 4 7( = S) 8 IO 12 23 26 27( = D) 29 30 gr. 5,6,35 The seven instances revealed by the test eollation, in whieh the manuseripts based upon the first exemplar in its earliest state, namely the course of time was changed and that oceasionally these alterations mss. 2( = E), 21 ( = C), 28( = B), 32( = H), 33( = I) and 9 agree, along with were sometimes exact for sense and other times corrupt(12). Of eourse the seeond exemplar and the English group of mss. 16, 17 and 34, eould it is also possible tha t the original peeia 14 was replaeed and that this be represented as follows: AII + It2 + EI + It2 + II + E2• The second peeia 14 was constituted upon, or at least corrected against, a seeond exemplar eontains 19 eommon aeeidents unique to it, based manuseript closer than the first exemplar to the original. This would upon the test eollation. For this peeia the seeond exemplar also has also account for the superior readings of this common model as these seven com mo n accidents with manuseripts that eontain in- revealed in the eritieal text below for this peeia by the manuseripts A D dieations of peeia transitions of the first exemplar. What was the S. eommon model? Beeause of the peeia transitions that eorrespond to the 3. The group ofmainly English manuscripts: mss. 5, 6,35 first exemplar in the manuseripts here described as copied fram thefirst exemplar at an early state, it seems that the eommon model was not the The mode! of this graup of mainly English manuseripts seems to seeond exemplar. It is probable that these eommon aeeidents represent have been copied from the first university exemplar of 14 peeiae and the first exemplar at an earlier stage and that those manuscripts, eopied plaeed at the servi ce of seholars in England, possibly at Oxford. Its 185 at what is here deseribed as a later state of the first exemplar, were unique aeeidents eompared to the 35 unique aeeidents of the first probably eopied after the first exemplar had been eorreeted against a exemplar in the general test eollation seems to suggest tha t the readings superior model, perhaps the autograph or apograph. Tf this were the of this group are generally inferior to the exemplar of 14 peeia. No ease, a diagram of the relationships of the manuseripts for this peeia peeia transitions were found whieh would have suggested the existence would be as follows. of a British or Oxford exemplar in peeiae for these manuseripts(13). This hypothesis of the historical development of the first exemplar, (12) cr. A. BROUNTS, "Nouvelles precisions sur /0 'pecia", in Scrip/orium, 24, 1970, which is more prabable than the hypothesis of two peciae cireulating p. 355; L. J. BATAILLON, "Problemes ... ", in op. cit., p. 246. (13) For a discussion or a possible British exemplar in pecia, er. R. MACKEN, Les simultaneously, aeeounts for the faet tha t the text of Quodlibet VII in Quodlibe/s .... p. 78; HENR. DE GAND .. , Quod/.!. Ed. R. MACKEN, p. LXVIII; ID., Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. LVI-LVlI; ID., Quod/. VI. Ed. G. WILSON, p. XXXI. INTERNAL EXAMINATION OF THE TEXT XLV XLIV CRITlCAL STUDY GENERAL TABLE OF THE NUMBER OF ISOLATED ACCIDENTS BY MANUSCRIPTS 4. A possible second exemplar Nume- Manu- I 2 3 4 5 6 7 8 9 IO II 12 13 14 Total Ave- The abundant number or common accidents or the manuscripts rage rical script I, 11,14,15,20 and 31 surely indicates the existence of a common mode\. Order Total As was indicated above(14), this common model was probably a O I 2 I I de! de! de! de! de! de! de! de! 5 13 I AI25 O second university exemplar, aIthough it is possible, but less likely, that 2 H 32 2 4 I I 5 5 4 I 3 2 3 I 3 3 38 38 V 31 1 3 3 I 5 5 5 3 3 2 2 3 4 I 41 41 the common source was the first exemplar at a later time. Because the 3 4 G 14 5 5 5 4 I 9 I 2 5 6 6 8 5 O 62 62 total number of common accidents of the model of these manuscripts is E2 4 4 3 4 5 3 4 6 5 7 4 9 9 IO 77 77 5 255 compared to the 35 accidents of the first exemplar, this mode! 6 I 33 3 I 6 4 8 3 12 9 6 8 6 4 S 7 82 82 7 13 de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! 6 84 generally contains readings that are corruptions when compared to the 4 7 93 93 8 C 21 3 4 II 14 4 6 9 S 6 7 8 S first exemplar. C 22 de! de! de! de! de! de! de! def· de! de! de! de! de! de! - - 9 23 de! de! de! de! de! IO 6 7 de! de! de! Il 3 6 43 100 5. The group 01 manuscripts 16, 17, 34 IO S7 IO 6 7 4 IO 6 6 3 7 14 6 7 8 8 102 102 Il 9 IO 7 Il S 9 IO 6 4 S II 3 9 9 7 106 106 The extraordinary high number of total common accidents, 727, for D 27 6 3 IO 14 6 8 IO 9 Il 3 7 6 Il IO 114 114 12 these three primarily British manuscripts seems to be decisive not only 13 B 28 7 II IO II 9 8 6 4 3 IO 9 8 II 13 120 120 14 24 de! de! de! de! de! de! de! 8 IO de! de! de! de! de! 18 126 in attributing to them a common source but also in recognizing the 37 129 IS 3 IO 7 IO de! IO de! de! de! de! de! de! de! de! de! corrupted state of their model when compared to the university ex- 16 34 9 6 7 19 8 12 8 7 6 14 6 Il 7 21 141 141 emplar of 14 pecia. No peciae transitions could be found which would 17 18 7 7 13 IO 9 13 9 II S II IO 14 15 8 142 142 18 29 de! de! de! de! de! 5 8 de! de! de! de! 13 16 de! 42 147 have indicated tha t their model existed in peciae. 8 7 6 9 II 12 15 ISI 151 19-20 4 9 12 II 12 12 13 14 35 12 16 6 7 8 17 14 6 19 II 8 Il 7 9 151 151 21 17 9 6 9 12 IO 12 12 9 16 19 12 12 IO 8 156 156 2. The Isolated Accidents 22-23 19 de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! de! 12 12 168 16 7 IO II 12 IO 24 12 12 IO de! de! de! de! de! 108 168 24 15 de! de! 9 II 13 7 IO 5 14 23 II 13 25 6 147 171 A general table was made of aH the isolated accidents, that is the 181 181 25 20 13 7 16 12 II 18 8 14 7 17 15 15 IO 18 total number of unique omissions of more than two words, unique 26 8 21 14 12 23 12 l2 II 17 I3 14 15 IO 14 17 205 205 additions, unique variant readings and unique inversions(15). The list 27 5 11 13 II II 17 24 18 16 13 25 IO IO 18 IO 207 207 28 6 IO 20 16 16 14 24 29 23 16 23 17 Il 17 13 249 249 which ranks the manuscripts in a descending order according to the 26 19 20 266 266 29 I 17 14 17 27 II 25 18 15 II 26 20 total number of isolated accidents is provided in the table below. In this 30 AII25 de! de! de! de! de! de! 9 8 25 12 21 36 19 24 154 268 table, the manuscript A is listed in two parts: the first part, N, being 31 12 29 II 27 14 25 16 23 19 17 23 12 I3 18 22 269 269 32 9 27 22 12 22 20 18 21 17 27 16 21 23 12 25 283 283 the section of the text that is abundantIy corrected prior to the change 21 25 27 285 285 33 26 21 Il 31 23 25 15 17 13 18 21 17 of ink at the beginning of question 23, and the second part, N', being 34 30 26 23 26 20 33 28 de! de! de! de! de! 12 IO 16 194 302 the section of the text that is uncorrected following the change of ink at 35 II 16 30 26 36 42 40 45 32 42 20 24 22 33 24 432 432 the beginning of question 23. The test collation of Quodlibet VII in Totals 305 277 338 351 359 397 355 293 330 351 282 355 3S9 360 4719 ms. A seems to confirm that the section of this manuscript up to the manuscript contains an average of only 16 unique accidents and thus beginning of question 23, tha t is the section containing the numerous ranks highest on the list of unique accidents; whereas the second marginal corrections, is quite different from the section of this manu- section contains an average of 268 unique accidents and thus it would script which does not contain these corrections, that is the section that begins with question 23 and that appears after the change of ink that rank near the bottom of this list. These two different sections of this was mentioned above(l6). The first section of Quodlibet VII in this manuscript will be studied in greater detail be!ow(l7). AIso for this (l4) cr. supra, p. XXXI-XXXIV. (17) cr. infra, p. XLVIl-LXVIl. (15) cr. HENR. DE GAND., Quod/. IX. Ed. R. MACKEN, p. LXlI-LXlIIl. (l6) Cr. supra, p. XXIII. XLVI CRITICA L STUDY table, the manuscript 22 (= C), which contains a fragment fram the manuscript 21 (= C), did not contain any of the text for the 2100 lines of the test collation. However, beca use it is related to manu script 21 MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY EXEMPLAR (= C), it was placed in the list immediately after manuscript 21. Furthermore, the manuscript 23 contained 144 lines of the 150 lines of the test collation for pecia 8. Even though this manuscript did not 1. The Two Different Sections of Quodlibet VII in Manuscript 25 contain all 150 lines for this pecia, the 7 unique accidents for 144 lines seems representative for the pecia and consequently it is given in the Readers who are familiar with the previous volumes of this series, namely Quodlibeta I, II, VI, IX, X, XII and XIII, already know tha t table. some of the Quodlibeta of Henry have been extensively corrected in the manuscript PARIS, Bibl. Nat., lato 15848 which contains his Quodlibeta I-Il and VI and in the section of the related manuscript PARIS, Bibl. Nat., lato 15350 which contains his Quodlibeta VII-X. There is of course a second section of the later manuscript which contains his Quodlibet XII and XIII. Those Quodlibeta edited to date tha t contain numerous corrections to the text of the copyist of these manuscripts, particularly Quodlibeta VI, IX and X seem to suggest the intervention of the author: it may be considered established that these corrections were entered based upon a model which certainly was independent of the first university exemplar and which contained or reflected the final cor- rections of Henry himself(l). Both these manuscripts were in the possession of Godfrey of Fontaines and it is not impossible that he had acces s to a manuscript tha t was of such a high quality since it would have been not too distant from the original of the author himself. One must also recognize the possibility of Godfrey himself, or a scribe under his direction, entering certa in critical remarks in the margins of the manuscripts which he owned, as seems to be the case in Quodlibet XII contained in the manuscript PARIS, Bibl. Nat., lato 15350(Z). In the manuscript 25, the manuscript PARIS, Bibl. Nat., lato 15350, Henry's Quodlibet VII contains numerous corrections in the first half of the text, but after the beginning of question 23, these corrections cease, as was describe d above(3). At the very point in this manuscript where (') cr. R. MACKEN, Les corrections d'Henri de Gand a ses Quodlibets; HENR. DE GANO., Quod!. I. Ed. R. MACKEN, p. LXXIV-LXXXI; ID., Quod!. II. Ed. R. WIELOCKX, p. XII-XXII; ID., Quod!. VI. Ed. G. A. WILSON, p. XXXV-XLV; ID., Quod!. IX. Ed. R. MACKEN, p. LX- LXXV; ID., Quod!. X. Ed. R. MACKEN, p. XLVIHXVI; ID., Quod!. XII. Ed. J. DECORTE, p. XLlII-XLVII; ID., Quod!. XIII. Ed. J. DECORTE, p. XLVIIHXXIV. (') cr. HENR. DE GAND., Quod!. XII. Ed. J. DECORTE, p. XLIII-XLVII. (') Cr. supra, p. XXIII. XL VIII CRITICA L STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION XLIX these abundant corrections end, there is a change of ink, as was margin of manuscript 25 which contains this homoiocephalon tha t is indicated above(4). A study of the unique accidents revealed tha t the here presented in italics: "Primo modo habent II ipsae addo sed exp. II first half of this manuscript, i.e. the par t which contained the numero us uni ta tes plures mensurari una unitate dupliciter. Uno enim modo ipsa corrections and which is found up to the change of ink on f. 45va, unitas quae est in toto continuo, mensura est omnium unitatum ab ipso contained few unique accidents and it was ranked highest in the list uno continuo divisarum vel divisibilium, in quantum natae sunt esse ranking the manuscripts by their unique accidents. On the other hand, plures partes in tali uno, II alio vero (vero iter. sed exp.) modo addo sed the second half of this manu script, i.e. the half in which the corrections dei. II integrantes ipsum quantum est ex natura continui quantum est ex cease and which can be found from the change of ink on r. 45va, natura continui, ut dictum est". (cf. infra, p. 12,23-(13,)26). This contained numero us unique accidents and it was ranked as one of the homoiocephalon was not deleted from the text of the corrector, but it lowest in the list ranking the manuscripts by their unique accidents. does not appear in any of the other manuscripts. Perhaps then there Because of this great divergence in the ranking of these two sections of was a written model for these corrections, or at least for this correction this manuscript, the two parts were treated separately as manuscript A I alone(5). If so, this model is now lost. and manuscript A" in the list of unique accidents. The change of ink, The immediate intention of the correcton of manuscript 25, or of its the carefully corrected first half and the marked differences in the model which would have contained this and possibly other corrections, num ber of common accidents suggest that the model for the first half of seems to have been to correct the copying errors of the scribe who this manu script was probably different from the model of the second initially copied the text in a littera formata. For example, there is a half, or that, if the model was the same, perhaps the model of the homoiocephalon in the text of the copyist that was noticed by the second half was more difficult to read, or perhaps two different scribes corrector and which was deleted from the final text. On p. 49, the text constituted this manuscript: one, the copyist of the first part, who of the copyist where this homoiocephalon appears and which is here would have been familiar with the model and the other, the copyist of presented in italics, reads "Sed hoc nullo modo potest stare, quoniam the second part, who would not have been so familiar and who would diversitas rerum non impedit identitatem generis saltem logici, dum naturally enter some faults. A proper study of manuscript 25 for tamen una communis intentio prima possit ab illis abstrahi, secundum Quodlibet VII will be in two sections: the first which examines the eundem modum essendi generalissimi dum tamen una communis intentio superior first hai f of Quodlibet VII in this manuscript with the prima possit ab illis abstrahi, secundum eundem modum essendi generalis- numero us corrections and the second which examines the second half in simi" (cf. infra, p. 49,62-65). The corrector noticed this reduplication which one finds certa in fau!ts. and deleted it and also placed "va-" over dum and "eat" over generalis- simi. There are other examples that illustrate that the corrector's initial 2. The Corrections in Manuscript 25 intention was to correct copying errors. On p. 22 the word credo was inadvertantly repeated: " ... quod credo credo ita esse ... " (er. infra, A study of the corrections in manuscript 25 will necessarily be limited p. 22,46-47), but the first credo is deleted. On p. 53 the copyist to what has been described here as the first hai f of the text, that is the inadvertentIy wrote et instead of est: "Et est universaliter similis generi, text up to the change of ink on r. 45va. sed differt a genere, quia est II et sed exp. et dei. et est sup. lin. man. The corrections to the text of the copyist of this first section of corr. II una numero in multis, et esse eius est in potentia ... " (cr. infra, manuscript 25 seem to have been copied from another manuscript. There is a homoiocephalon in the addition of the corrector, which remained unnoticed. There is the following correction in the inferior (') For the possibility of there being wrilten models for some eorrections, er. HENR. DE GAND., Quod/. Vl. Ed. G. Wn.soN, p. XLIII-XLV. On the other hand, the numerous levels of ~ome ?f these eorreetions in other Quod/ibeta suggest that they were entered immediately, I.e. wlthout the medium of a wrilten mode! (Cf. HENR. DE GAND., Quod/. X, Ed. (4) lb/d. R. MACKEN, p. CV-CXI). CRITlCAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LI L p. 53,53-56). The corrector noticed the mistake, expunctuated and Similarly, an p. 13 the incomplete sentence "Sed quod numerus deleted the et and wrote est above the lineo distinguitur a numero, hoc est solum per aliam et aliam distantiam ab However, most of these corrections are of a different kind when unitate prima, a qua ... " (cr. infra, p. 13, app. crit., 44-51), that is compared with the corrections of transcription errors. If the initial deleted and replaced by a correctio n in the margin, has a meaning. AIso intention of the corrector was to correct copying errors, his attention an p. 61, the struck text has a sense which the corrections made more quickly focused on polishing and finalizing the text while at the same precise; here the text, with the eventually corrected words presented in time continuing to correct the transcription errors he noticed. This italics, is "Et illa quae constituitur per differentiam minus nobilem, finalizing of the text could not be undertaken by a scribe on his own, etiam si statim staret consti tuendo unam speciem specialissimam, illa but only under the direction of the author, if the scribe were not the (sic) esset aeque simplex, sed inferioris gradus illa alia, et esset in author himself. superiore quidquid esset in inferiori, et non e converso". (cr. infra, A study of the passages which the corrector has deleted and struck p. 61,78-82). The corrector here seems to notice that superiore and from the text of the copyist reveals that, even though these pas sage s inferiori and not specific and in order to clarify, he deletes superiore and were struck and thus were not passed on in the manuscript traditio n adds specie superioris gradus in the margin. The word inferiori must also based upon the university exemplar, they do contain a sense and be changed, but now the corrector adds specie in the margin, adds an s meaning an their own. These were not simply copying errors. For to the end of inferiori and adds gradus in the margin. The finished text example, on p. 8 the text of the copyist that is deleted, presented here in now reads with the atfected changes in italics: "Et illa quae constituitur the left column in italics, can be compared to the text once it has been per differentiam minus nobilem, etiam si statim staret constituendo corrected, printed here in the right column: unam speciem specialissimam, illa (sic) esset aeque simplex, sed inferio- ris gradus illa alia, et esset in specie superioris gradus quidquid esset in Sed individua sub tali specie, Sed individua sub tali specie, specie inferioris gradus, et non e converso". There are numerous other quae scilicet dicit aliquid quae scilicet dicit aliquid examples of this kind, but the most obvious can be found in the compositum ex materia et forma, compositum ex materia et forma, apparatus on pp. 31, 41, 60, 80, 100, 132, 1442• Some of these struck sunt in duplici genere, quia sunt in duplici genere, quia passages are too lengthy to present in this Introduction, but they can be quaedam est forma materialis quaedam est forma materialis specifica, sub qua plures found in the critical apparatus, e.g. pp. 69, 100, 106, 128, 143. Again, in qua, ipsa existente una et eadem secundum numerum, non secundum numerum non sunt these longer struck pas sage s have a meaning in the context in which sunt nata uniri plura individua natae fieri secundum numerum, they appear(6). For example, in the passage struck an p. 69, reference is sub ipsa contenta, nec e converso, made to the previous question: "in parte iam posita distinctione in ut est forma hominis in ut est forma hominis in quaestione praecedenti". On p. 100, the struck passage contains a quantum est homo, quaedam quantum est homo, quaedam vero alia est, sub qua plures continuation of Henry's discussion of the passage "Si oculus esset vero alia est, sub qua, una et eadem existente animal, visus esset eius anima" of the second book of Aristotle's De secundum numerum, natae sunt secundum numerum natae sunt animaC), which began on \ine 75. uniri plura individua sub fieri una secundum numerum, There are occasions where the correction of a word in the text of the ipsa contenta, immo et e converso, immo copyist required subsequent grammatical adjustments. For example, on omnia quae nata sunt illam omnia quae nata sunt illam formam participare, nata sunt p. 27 the text of the copyist with those words ultimately changed in formam participare, fieri unum secundum formam, et hoc quantum est ex parte et hoc quantum est ex parte materiae et illius formae, materiae et illius formae, (6) Cf., for example,the study of the passageon p. 152-153 in R. MACKEN. "Les ut est forma continui. .. ut est forma continui ... correclionsd'Henri de Gand ti ses Quodlibets", p. 20-21, example18. (cf. infra, p. 10,11-19) (') ARIST., an., II, c. 2 (in ALBERTl De MAGNI Comm .• ed. C!. STROICK,67, lin. 73; p. in AVERROES.an. Il Comm .• ed. R. St. CRAWFORD. lin. 2-3; Iunt., Suppl.II. De p. 143, f. 530; in ANONAuct. Arist., ed. J. HAMESSE, 412b 18-19). .. 6. 44; LII CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITJON LIII italics reads: "Per iam dicta etiam patet, quomodo concedendum est which is also contained in this manuscript, there are occasionally four ultimum argumentum probans quod "respectus sive relationes in Deo or even five levels of corrections in the above sense(8). Although the non habent proprias ideas", non solum "quia non est factibile secun- changes of the corrector are not as numerous and extensive as in dum se", sed quia nullo modo factibile per se, neque secundum se Quodlibet X, Quodlibet VII does contain second and third levels of neque in alio, quia nec in se nec in alio potest esse per se terminus corrections. The complete list of these corrections is given in the actionis". (cf. infra, p. 20,92-96). The corrector seems to have noticed following table: the plural respectus sive relationes and realized that plurals were needed for the remainder of the sentence. Thus, est factibile was changed to sunt factibilia, factibile to factibilia, and potest to possunt. SECOND LEVEL CORRECTIONS IN MS. 25 Some of these corrections were macie for greater precision within the theories presented. For example, on p. 42 the text of the copyist where Pecia 1 the eventually affected word is presented in italics reads: "Circa tertium p.8,15 ..... specifica, sub II qua sup. lin. II plures secundum... " arguitur quod homo purus in hac vita, utens sensibus, possit videre p. ]2,7 " ... integrales; et (secundum quam sed dei.) hoc quoad ... " p. 12,23 "Primo modo habent (ipsae sed exp.) unitates ... " Deum per essentiam et esse perfecte beatus, quia si usus sensuum hoc p. 13,26 " in tali uno II alio (vero sed exp.) modo sed dei. II ... " impediret, tunc sancti in gloria, quia habent usum sensu um, eum non p. 13,30 " etiam numerum constituentes (constituenbantes sed in consti- viderent". (cf. infra, p. 42,4-7). The corrector seems to have noticed that tuentes corr.) in potentia ... " the present tense of habent is inappropriate and inexact. The word is p. 13,46 " ... hoc patet. (Quod etiam sit sed dei.) Primus enim... " deleted and the words resumptis corporibus habebunt are then added in Pecia 2 the margin by the corrector. Some of the corrections involve additions that refiect the finalizing of p. 30,38 " ... ex hoc etiam participaret (participat sed in participaret corr.) a text and not the addition of a phrase omitted by homoioteleuton. For ipsum nomen substantiae ... " p. 38,34 " apud visum et omnium (spe- sed dei.) facierum... " example on p. 49, the corrector includes into the text of the copyist a p.38,41 " invidentibus essentiam quantum ad II magis vel minus i. m. II reference to AristotIe. The passage, with this inclusion presented in videre, ita etiam... " italics, is: "Quare cum illa multo minus est in angelis quam in cor- poribus caelestibus, de quibus loquitur in sermone iam dicto, nullo ergo Pecia 3 modo, ut dicunt, est in angelis ponere genus, aut generis communita- p. 54,72-73 " ... et minus compositi, II sive illud minus compositum fuerit tem, et si non genus, neque differentiam, dicente Philosopho Vo Meta- ipsum genus subalternum divisum, sive aliqua species condivisa physicae in cap. o De elementa: "Quod habet differentiam. habet genus". sub eodem genere i. m. II et cum hoc... " p.54,74-82 " ... et non e converso. II Verbi gratia, corpus mixtum quod Et ita nec compositionem ex genere et differentia". (cf. infra, p. 49, compositum est ex genere et differentia, simplicius est et pauciores 45-50). differentias habens quam corpus inanimatum et IIquam sup. lin. II A number of the corrections in the first half of Quodlibet VII in corpus animatum, quae sunt specie sub illo et addentes proprias manuscript 25 seem to suggest the activity of an author who is differentias, et est utrumque perfectius in natura, quia continet finalizing his text, either directly upon manuscript 25, or at least upon differentiam corporis mixti, et non e converso. Et similiter corpus its mode!. This impression is strengthened by the fac t that the corrector mixtum animatum est II compositius et i.m. II perfectius quam mixtum inanimatum (et compositius sed dei.), quia continet virtute has also changed some of his own corrections. The result for this first differentiam mixti inanimati, et cum hoc addit aliam differentiam part of Quodlibet VII is that there are corrections of corrections, which propriam i. m. II. In incorruptibilibus autem ... " constitutes what has been called second level corrections, and in some p. 54,83 "In incorruptibilibus autem illud quod habet (pauc- sed exp. et cases even these second level corrections are changed, which constitutes dei.) plures differentias... " what may be termed third level corrections. In Henry's Quodlibet X, (8) HENR. DE GAND., Quodl. X. Ed. R. MACKEN, pp. CV-CXI. MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LV LIV CRITICAL STUDY For aU of these second and third level corrections, the ultimate p. 54,83-84 " ... et per hoc est magis compositum (in pluribus sed dei.), non sic potest dici... " version corresponds to the only text which appears in aU the other manuscripts. These corrections of the second and third leveIs strengthen Pecia 5 the impression that here a corrector is at work who not only corrects p. 133,51-52 " ... si aliquae religiones institutae sunt, quoquo modo ad (exercen- faults in the text, but acts as an author finalizing his own text. dum sed dei.) opera activae vitae exercenda, ... " p. 138,56-57 " ... qui habent potestatem (huius sed dei.) ordinariam huius- < modi> officia exercendi". 3.' The Second Half of Quodlibet VII in Manuscript 25 p. 138,69-70 " ... libera potestas praedicandi absque impedimento (sed II, ut dictum est, sup. lin. IIin casibus tantum; secundum vere secundam responsionem stricti iuris est, quia non conceditur eis sed. dei.) eis Up to this point in the study of manuscript 25, the first half of concessa... " Quodlibet VII with its numerous corrections has been examined. The second part of Quodlibet VII contained in it must also be carefuUy Pecia 6 studied. It has already been noted tha t the second half of Quodlibet VII p. 145,75-77 " ... quae sunt specialia sacramento poenitentiae II quoad effectus in this manuscript contains numerous unique accidents and this part of eius non principales, sup. lin. II respectu sacramenti baptismi ... " Quodlibet VII was ranked very low in the table listing the unique p. 145,80 " ... qua non ponit obicem gratiae gratum facienti (facientis sed in facienti corr.), nec potest. .." accidents(9). This unfavorable ranking suggests either that the model of p. 145,80-81 " nec potest (esse sed dei.) homo esse certus de... " this manuscript for the second half of Quodlibet VII was of an inferior p. 145,81-82 " idcirco (propter huius dubium idcirco sed de!.), etiam propter quality or that it was difficult to read. A c\ose examination of this part huius < modi> dubium rationabiliter ... " of Quodlibet VII in this manuscript confirms this hypothesis. However, p. 145,81-82 " ... idcirco (propter huius dubium idcirco sed dei.), etiam propter huius < modi> dubium rationabiliter ... " a number of comments must be made concerning the facts that confront one in the second half of this manuscript. First, there are numero us passages in this second part of this THIRD LEVEL CORRECTIONS IN MS. 25 manuscript that are the only possible correct readings. As was discussed above (lO), there are six instances in pecia 14 where this manuscript has Pecia 1 unique readings that are possible readings, perhaps refIecting the text in p. 13,26 " ... alio vero (vero sed exp.) modo ... " a more primitive state, or readings that are the only possible readings and there are 23 instances where it contained the only possible reading, Pecia 3 along with mss. D and S, which were probably copied from a model p. 54,7~ " ... quam corpus inanimatum et II quam sup. lin. II corpus anima- corrected against the apograph or autograph. Below are some exam pies tum ... " p. 54,80 " ... corpus mixtum animatum est II compositius et i. m. II perfec- that illustrate the superiority of this second half of this manuscript for tius quam mixtum... " some of its unique readings. In these examples the readings of ms. p. 54,80 " ... quam mixtum inanimatum, (et compositius sed dei.), quia 25{ = A) are given in the first column and the readings of the first continet virtute differentiam... " exemplar are given in the second column with the variants indicated by italics. Pecia 5 p. 138,69-70 " ... libera potestas praedicandi absque impedimento (sed II, ut dictum est, sup. lin. IIin casibus tantum; secundum vere secundam responsionem stricti iuris est, quia non conceditur eis sed. de!.) eis concessa... " (9) cr. supra, p. XXXVII. (10) Cr. supra, p. XLI. LVI CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADlTION LVII SUPERIOR REAOINGS OF THE SECOND HALF OF MS. A postquam semel fuerit postquam semel fuerit WHEN COMPARED TO THE FIRST UNIVERSITY EXEMPLAR confessus, ... " confessus, ... " Example I (p. 214,34-36) (together with mss. BOI) " ... eo quod non sufficeret " ... eo quod non sufficeret Example 7 confessio eis facta nec confessio eis facta nec absolutio ab eis recepta, absolutio ab eis recepta, " ... dicendum quod in actibus " ... dicendum quod in actibus cum ea oporteret iterare ... " cum eam oporteret iterare ... " sacramentalibus semper sacramentalibus semper (p. 169,52-54) intendit ministrans actum intendit ministrans actum sacramenti, dicendo: sacramenti, dicendo: Example 2 "baptizo", "absolvo", et alia "ego baptizo", "absolvo", et alia huiusmodi." huiusmodi." " ... ergo quoad hoc illi " ... ergo quoad hoc illi (p. 217,24-26) (together with mss. BOI) statuto per concessio nem in statuto per concessionem in prima c1ausula factam prima c1ausula factam Example 8 derogaretur. " derogatur. " (p. 169,61-62) " ... propter quod secunda " ... propter quod secunda c1ausula, quae continet ius c1ausula, quae continet vis Example 3 commune curatorum et in commune curatorum et in nullius est praeiudicium et nullius est praeiudicium et "Dicendum quod quaestio ista "Dicendum quod quaestio ista gravamen, debet exponi gravamen, debet exponi iuris est, et potius pertinet iuris est, et potius pertinet secundum sensum ... " secundum sensum ... " ad iuristas, qui vim papalium ad iuristas, qui vim papalium (p. 230,65-67) rescriptorum sive rescriptorum et privilegiorum, et c1ausularum privilegiorum, et c1ausularum Example 9 in ipsis positarum, ... " in ipsis positarum, ... " (p. 175,33-35) "Cum quaelibet necessaria "Cum quaelibet necessaria indigenti bus ministramus, sua indigentibus ministramus, sua Example 4 illis reddimus, non nostra illis reddimus, non nostra largimur, iustitiae potius largimur, iustitiae potius " ... et a pluribus dubia " ... et a pluribus dubia debitum solvimus quam debitum solvimus quantum censetur, licet forte, censetur, licet forte, misericordiae opera misericordiae opera inspecta virtute verborum inspecta virtute verborum implemus." implemus." ipsius privilegii, non debeat ipsius privilegii, non debent (p. 288,84-85) dubia censeri." dubia censeri." (p. 175,40-41) Example IO Example 5 "Et idcirco morbum ambitus "Et idcirco morbum ambitus saecularis nostris mentibus saecularis nostris mentibus "Nihil enim est dictu "Nihil enim est dictu non inesse, non utique eorum non inesse, non utique eorum "Volumus autem etc., quod "Volumus autem, quod tantum abstinentia tantum ab scientia tamen teneatur." tamen teneatur." comprobabis, ... " comprobabis, ... " (p. 187,36-37) (p. 297,14-15) Example 6 Example II "Constat enim quod, "Constat enim quod, " ... si affectaverimus tam " ... si affectaverimus tam quantumcumque quis rite quantumcumque quis rite apud spiritales viros quam apud spirituales viros quam confessus et absolutus est, confessus et absolutus, apud saeculi homines apud saeculi homines et nullo modo obligatus ad et nullo modo obligatus ad notabiles ... " notabiles ... " iterum confitendum de eisdem iterum confitendum de eisdem (p. 297,17-18) LVIII CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LIX Second, there are passages in this second part of this manuscript non tenetur omnia alia iterum non tenetur omnia alia iterum where the unique readings contained in it have a perfect sense but these confiteri, quia nihil obest confiteri, quia isti nihil obest differ fram the readings of the apograph, reflected in the first exemplar, nisi quia ... " nisi quia ... " which also have a perfect sense in these cases. Could it possibly be (p. 232,16-17) that the model of this part of this manuscript was a text prior to the Example 5 apograph, fram which the university exemplar was copied, that is a text ..... oportet quod confessor. .. " ... oportet quod con fesso r. .. which had a meaning, but which may have been subsequently elabora- diligenter inquirens et diligenter inquirens et ted and corrected in order to consti tute the apograph? Below are some peccatoris circumstantias et peccatoris circumstantias et ex am pies of texts that suggest that this part of this manuscript had for peccati, quibus prudenter peccati, quibus prudenter its model a text with a sense. In these examples, the reading of ms. intelligat quale debeat intelligat quale debeat ei 25( = A) is given in the first column and the readings of the first praebere consilium ... " praebere consilium ... " (p. 233,45-47) exemplar are given in the second column with the variants indicated by italics. Example 6 ..... transitoria esse cuncta ..... transitoria esse cuncta REAOINGS OF THE SECOND HALF OF MS. A WHICH SUGGEST A prospiciens, curam carnis ex conspiciens, curam carnis ex DEPENDENCE ON A REDACTION PRIOR TO THE APOGRAPH necessitate tolerat, ... " necessitate tolerat, ... " Example I (p. 294,47-48) "In privilegio "In novo privilegio Example 7 fratrum duo continentur." fratrum duo continentur." (p. 173,82) " ... dicente Augustino " ... dicente Augustino in epistola Ad Romanianum ... " Ad Romanianum ... " Example 2 (p. 303,68-69) "Aliter enim mentiretur "Aliter enim mentiretur Example 8 confitens ... , tunc in confitens ... , tunc in contritione quasi confitetur contritione quasi confitetur " ... sacerdos cui " ... sacerdos cui Deo; qui quod si non haberet, Deo; quod si non haberet, dispensatio nis cura commissa dispensationis cura commissa non esset vere contritus nec non esset vere contritus nec est, non solum est, non solum commissa est poeni tens, nec a Deo poenitens, nec a Deo sub cupiditate, sed etiam ... " sub cupiditate, sed etiam ... " absolveretur. " absolveretur. " (p. 304,3-5) (p. 2]4,39-48) (together with mss. BOI) Third, there are numerous careless transcription errars tha t remain Example 3 uncorrected. For example the text of the second half of Quodlibet VII in "Si autem fratres ... "Si autem fratres ... this manuscript reads muttitur for mittitur (cf. infra, p. 230,72) and eo quod, si pauciores eis eo quod, si pauciores eis angelorum for Anglorum (cf. infra, p. 232,15). Other examples can be confiterentur, pauciora bona confiterentur, pauciora bona found in the critical apparatus. There are also reduplications in the text temporalia eis non debita temporalia eis non debita consequerentur, viderent consequerentur, viderentur that have remained unnoticed and two homoiocephala that should have quaerere quae sua sunt, non quaerere quae sua sunt, non been struck fram the text, but were not. Could it be that the model for quae Iesu Christi." quae Iesu Christi." this part or this manuscript was difficult to read, or that scribe was (p. 228,36-39) unfamiliar with the model? Example 4 Fourth, there are 20 homoioteleuta in this par t of Quodlibet VII in this manuscript when compared to the university exemplar of 14 pecia, "Circa primum arguitur, "Circa primum arguitur, quod retinens unum peccatum which can be found in the critical apparatus. quod retinens unum peccatum LX CRIT!CAL STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LXI Fifth, there are numerous instances where the text of Quodlibet VII in 4. Indications Which Suggest the Dependence or the University Exemplar the second hai f of this manuscript is obviously corrupt, as the reader or 14 Peciae Upon ms. 25 can tell by consulting the critica I apparatus. Could it be that Godefrey of Fontaines, who had possession of this The abundant corrections in the first hai f of Quodlibet VII in ms. 25 manuscript in his Iibrary, was able to acquire the apograph, corrected seem to reftect the redactional eorreetions of an author which were by the author, of this Quodlibet VII, but for the important second part prabably entered directly into this part of this manuscript (or perhaps of this work, that is the text which dealt with the privileges of the friars, into its model). In addition to these, there are other indications which a topic that was of acute interest to Godefrey, could he have had acces s suggest that this section of manuscript 25 (or its model) which would to the autograph itself? The change of ink in this manuscript occurs, have been copied in successive stages is the source upon which the not at a pecia transition, but at the beginning of question 23, which is university exemplar of 14 peciae depends. These additional indications the beginning of Henry's discussion of the privileges granted to the must be examined. friars by Pope Martin IV. Could Godefrey, who seems to have had a knowledge of quality manuscripts concerning the sense of the text, have A. MANUSCRIPT 25: INDEPENDENT OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF had a scribe use the autograph of Henry to consti tute the second part 14 PECIAE of this manuscript, and could this autograph have been greatly cor- reeted, so that it would have been very difficult to read? Or, eould it be The first part of Quodlibet VII in manuscript 25 seems to have been that this scribe was unfamiliar with the meaning of the text? Such a copied as a whole and not by peciae. The change of ink that was noted hypothesis eould aecount for those readings in this part of this manu- above(l1), seems to occur casually at the beginning of question 23. One script which are the only possible readings, for those readings which would expect that if this first half had been copied fram an exemplar have a sense that seems to reflect a text in a prior state, and for the model divided into peciae, so that the change of ink would have numerous transeription errors that one finds in this seeond part of this appeared at a pecia transition, but no external indication of a pecia manuscript. transition could be found in the first hai f of Quodlibet VII in this Because the second part of Quodlibet VII in this manuseript contains manuscript. transcription errars that remain uncorrected, posses ses twenty homo- The first half of manuscript 25 contains no omissions by homoiote- ioteleuta when compared to the university exemplar of 14 pecia, and leuton when compared to the university exemplar of 14 peciae, whereas has in many instances a corrupt text when compared with the university this university exemplar contains five homoioteleuta when compared to exemplar of 14 peeia, it should not be given an exaggerated importance it. The first homoioteleuton, here presented in italics, occurs on p. 29, for the seeond part of Quodlibet VII. Certainly there are eases where it where the text of manuscript 25 reads "Cui enim rei convenit esse in se and it alone has the exact reading, but in those ca ses in this second part secundum rationem praedicamenti substantiae vel in alio secundum of this manuseript where it has unique readings, these readings must be rationem praedicamenti accidentis absoluti, bene potest convenire esse weighed carefully against the readings of the exemplar for meaning. ad aliud secundum praedieamentum relationis", (ef. infra, p. 29,6-9). The text of Quodlibet VII in manuscript 25 mus t be treated differently The phrase substantiae vel in alio secundum rationem praedicamenti is in the reconstitution of the text of this critical edition. The first hai f of absent from all the other manuscripts. The second and third, here this Quodlibet in this manuscript is, by far, the most superior witness of presented in italics, occur together on pp. 94-95, where the text of the original of the author and, except for a few minor distractions, its manuscript 25 is "Sed hoc totum contingit ipsi composito, et materiae readings are generally equal to and in most cases, superior to the in composito, per formam, secundum quod forma aliter est actus university exemplar of 14 pecia. However, in the second hai f of this compositi, aliter materiae. Est enim actus materiae dans ei quod sit Quodlibet in this manuscript, there are occasions where its unique readings may not be exact and the readings of the university exemplar of 14 pecia are to be preferred. (") cr. supra, p. XXIII. MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADIT/aN LXIII Lxn CRIT/CAL STUDY aliquid compositi, secundum triplicem modum praedictum essendi qui SUPERIOR READINGS OF MS. 25 convenit composito principaliter". (cf. infra, p. 94,51-(95,)55). The WHEN COMPARED TO THOSE OF THE FIRST EXEMPLAR fourth homoioteleuton, again presented in italics, occurs on p. 102: Manuscript 25 University exemplar of 14 pecia "Uno modo quia est omnino praeter materiam et corpus, ut non habeat Example I materiam aut corpus aliquid sui, neque est omnino aliquid existens in materia et corpore, neque est actus aut perfectio materiae et corporis, et "Primum autem istorum erat de "Primum autem istorum erat de ideis rerum creatarum in Deo. ideis rerum creatarum in Deo. hoc neque secundum hoc quod est aliquid secundum substantiam, neque Et proponebantur dupliciter: Et proponebatur dupliciter: secundum hoc quod est aliquid organicum dimensionatum, neque etiam primo in generali... , secundo primo in generali... , secundo ut motor rei corporalis, neque etiam ut situm determinans in re specialiter..." specialiter..." corporali". (cf. infra, p. 102,18-24). The final homoioteleuton, again in (p. 3,10-12) italics, occurs in a quotation fram one of Gregory's homilies on Example 2 Ezechiel, which appears on p. 113 of this edition: "Quid mirum si possit omnipotens Deus in illa resurrectione mortuorum carnem homi- "Ut secundum hoc... "Ut secundum hoc... ipsum nomen ... ipsum nomen secundae in- nis distinguere a carne bestiarum ut unus idemque pulvis, et non tentionis esse commune ad duo esset commune resurgat in quantum pulvis et lupi et leonis est, et tamen resurgat in ad duo praedicamenta, ad duo praedicamenta, quantum pulvis est hominis". (cf. infra, p. 113,95-98)(12). scilicet ad substantiam proprie scilicet ad substantiam proprie These omissions by homoioteleuton suggest tha t this first part of dictam, et ad relationem dictam, et ad relationem manuscript 25 (or its mode!) was the prabable source of the university fundatam super rem sub- fundatam super rem sub- stantiae ... " stantiae ... " exemplar of 14 peciae. (p. 30,34-38) B. THE SUPERIORITY OF THE READINGS IN MS. 25 WHEN COMPARED TO Example 3 THOSE OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF 14 PECIAE ..... non tamen sub ratione " ... non tamen sub ratione qua est idea omnium aliorum qua est idea omnium aliorum An examination of the readings of the first part of Quodlibet VII in cognitiva ratio, quemadmodum congrua ratio, quemadmodum manuscript 25 when compared to the readings of those manuscripts potest cognosci potest cognoscere which depend directly upon the university exemplar of 14 peciae reveals imago in speculo et per imago in speculo et per that the readings in ms. 25, except for some minor distractions, are at speculum sub ratione eius speculum sub ratione eius quod est..." quod est. .." least equal to, and in many cases, are superior to the readings based on (p. 40,86-88) the exemplar of 14 peciae. Certainly there are the five homoioteleuta described abovee3). Some of the other obvious examples of the super- Example 4 iority of manuseript 25 eompared to the exemplar or 14 peeia are "Nunc secundum praedicta quo- "Nunc secundum praedicta quo- provided in the table below, where the university exemplar can be rundam est idealis ratio per rundam est idealis ratio per reconstructed based upon the manuscripts copied directly from it. Of se et propria, quorundam vero se et propria, quorundam vero course these manuscripts copied fram the university exemplar are nequaquam, nisi per hoc quod nequaquam, nisi per hoc quod ipsa quorum est per se idealis ipsa quorum est per se idealis considered in their original state, that is before posterior corrections ratio, quodam modo se habent ratio, quodam modo se habent were entered into them. ad illa; quae quidem habitudo ad illa; quae quidem habitudo non est nisi non est accidentalis,... " accidentalis... " (12) GREGOR. I, Homiliae in Ezechielem, n, ham. 8, c. 8 (ed. M. ADRIAEN in CC lato (p. 40,14-(41,) 18) 142, Turnhout 1931, p. 342, lin. 238-243; PL 76, Paris 1849, 1033B-C). (13) Cr. supra, p. LXI-LXlI. MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LXV LXIV CRITICAL STUDY Example 5 Example IO "Quare, cum illa non se "Quare, cum illa non se " ... quemadmodum substantia " ... quemadmodum substantia habent ad ideam speciei ... " ad ideam speciei ... " animae est actus et perfectio animae est actus et perfectio materiae et corporis, et materiae et corporis, et (p. 41,22) similiter vires sensitivae, similiter vires sensitivae, quae ab eius essentia secundum quae ab eius essentia secundum Example 6 actum fluentes ex ea in corpus, actum fluentes ex ea ut corpus, " ... substantia autem non " ... substantia non sunt actus et perfectio cor- sunt actus et perfectio cor- significat prima signifi- significat prima signifi- poris ... " poris ... " catione corporalia et incor- catione corporali a et incor- (p. 98,29-32) poralia, - immo quo aliquid poralia, - immo quo aliquid commune distinguitur contra commune distinguitur contra Example II res acci dentium. Aliter enim res accidentium. Aliter enim unicus modus essendi "Ex parte autem formae "Ex parte autem formae unicus modus essendi indistinctus, scilicet esse verborum privilegii patet, quod verborum privilegii patet, ex distinctus, scilicet esse in se, non conveniret eis, in se, non conveniret eis, quoad actum praedicandi in quo ad actum praedicandi in quemadmodum unus modus esse quemadmodum unus modus esse nullo derogatur ... " nullo derogatur ... " in alio indistinctus non in alio indistinctus non (p. 133,58-59) convenit. .. " convenit ... " (p. 50,73-77) Example 12 "Dico igitur quod duplex est "Dico igitur quod duplex est Example 7 effectus sacramenti: unus sci- effectus sacramenti: unus sci- "Si ergo sint gradus in Si ergo sint gradus in licet principalis et essenti- licet principalis et essenti- substantia, non video quomodo substantia, non video quomodo alis , alius vero secunda- alis , alius vero secunda- non sit differentia non differentia rius Verbi gratia, rius Unde GREGORIUS, specifica. " effectus principalis et effectus principalis et specifica. " (p. 59,33-(60,)34) essentialis baptismi. .. " essentialis baptismi ... " (p. 140,46-50) Example 8 " .. .ideo diversitas istarum " ... ideo diversitas istarum 5. Is ms. 25 the model of the university exemplar of 14 peciae? specie rum secundum gradus non specierum secundum gradus debet intelligi ad modum quo debet intelligi ad modum quo sumitur ... , sed ad modum At this point, a summary of the conclusions drawn concerning the sumitur. .. , sed ad modum quo ... " relationship of the first half of Quodlibet VII in ms. 25 and the quo ... " (p. 62,2-4) university exemplar is in order. First, the corrections in cursive script in ms. 25 are (or at least refiect) Example 9 the redactional corrections of an author. The improvements of the text, "Ad illud quod obiicitur tertio, "Ad illud quod obiicitur tertio, some additions, the levels in the correction of the text, the longer quod "pollex habet unum arti- quod "pollex habet unum arti- "vacat's" and other deletions and expunctions of shorter parts which culum minus quam alii digiti culum minus quam alii digiti etc.", dicendum quod tam rude had a meaning within the context of the text, seem to suggest that these etc.", dicendum quod tam rude non oportuit opponere in ista non oportuit opponere in ista corrections were the kind which an author would make in finalizing his materia, ubi non est materia, ubi non est work. disputatio de substantia et dispositio de substantia et Second, the first half of Quodlibet VII in manuscript 25 is in- natura articulorum, sed ... " natura articulorum, sed ... " dependent of the university exemplar of 14 peciae. As has been shown, (p. 92,69-72) LXVI CRITICA L STUDY MANUSCRIPT 25 AND THE UNIVERSITY TRADITION LXVII this independence is supported by the lack of any external sign of the case of the second exemplar and the British group of mss. 5, 6, and dependency, the lack of homoioteleuta in ms. 25 when compared to the 34, whereas ms. S has written ut but changed it to in and ms. H has university exemplar of 14 peciae, and the unique readings in ms. 25, written ut in. If, then, the first haI f of Quodlibet VII in manuscript 25 which are aH, except for some evident distractions at least equal to, and was the model of the university exemplar of 14 pecia, there are some in many cases, superior to the readings of the other manuscripts. passages in manuscript 25 that could have been easily misread by the Third, the university exemplar of 14 peciae depends upon the first copyist of the exemplar. The corruption of these passages in the part of Quodlibet VII in manuscript 25 (or upon its model, copied in manuscript tradition could then be explained, aIthough it is not im- successive stages). There are five omissions by homoioteleuton in the possible tha t the model of the first half of Quodlibet VII in manuscript university exemplar of 14 peciae when compared with manuscript 25 25 also contained difficuIt to read passages for these same examples, if which suggests this. The argument is strengthened by the generat it was the model of the exemplar of 14 pecia. superiority of the readings in the first half of Quodlibet VII in manu- Certainly, the presence of 20 homoioteleuta in the second part of script 25 in comparison with those of aH the other manuscripts which Quodlibet VII in this manuscript when compared to the first exemplar depend immediately or mediately upon the exemplar of 14 peciae. This indicates that it was not the apograph. This second half of this superiority seems to confirm that of the known manuscripts, the first manuscript, however, begins on line 10 of the recto of folio 45. Because half of Quodlibet VII in manuscript 25 belongs to the highest level in it does not seem possible that an apograph would suddenly stop after the generat ranking of manuscripts of Quodlibet VII. nine lines on the recto of a folio, the possibility of the first part of If the hypothesis tha t the first exemplar of 14 peciae was copied for Quodlibet VII in this manuscript being a text copied fram the apograph, the first part of Quodlibet VII from manuscript 25 is correct, one would and not the autograph itself, must remain open. expect that certain passages that are difficult to read in manu script 25 . would have passed on in the exemplar in a corrupted formo This seems to be the case, as the following two exam pIes will illustra te. First, on pp. 93-94 the text of the copyist of manuscript 25 reads: " ... alio modo dicitur aliquid 'ens' secundum animam, quod Philosophus in Vo Meta- physicae appellat 'ens verum'; tertio modo dicitur aliquid 'ens' id quod est in re aliquid extra animam" (cf. infra, p. 93,28-(94,)31). The corrector deleted in re aliquid and replaced it with the marginal cor- rection: aliquid in effectu extra animam. The corrector failed to notice the duplication of extra animam, one which appears in the text of the copyist and the other in his marginal correction. The text of all the manuscripts based upon the first exemplar (with the exceptions of only manuscripts C and E) contain the duplication, which shows that at least at the time the exemplar was originaHy constituted, this duplication was copied, but perhaps it was noticed later and then was struck from the exemplar. A second example can be found on p. 104 where the text reads " ... quae materiam partem sui non habet, est tamen in materia, quia et ipsa anima in qua est ut potentia, est in materia ut eius forma ... " (cf. infra, p. 104,62-64). The first ut is difficult to read in manuscript 25 and it could easily be misread as in, even though in does not make sense in the context. The manuscript tradition (with the exceptions of only manuscripts C, D and E) has confused ut for in as in THE RECONSTRUCTION OF THE TEXT LXIX AI + Ex. I '" Ex. II: there is probably a fault in the second exemplar. The readings of A and Ex. Iare preferred. THE REeONSTITUTION OF THE TEXT OF QUODLIBET VII A' '" Ex. I + Ex. II: there is probably a fault in the first exemplar. The readings of A are preferred. The first half of Quodlibet VII in manuscript 25 (A) (or its model Ex. I '" A II: The reading of Ex. I is preferred, uniess the reading of AI' is the copied in successive stages), which has been proposed here as the only possible one. probable source from which the text of the manuscript tradition of Henry of Ghent's Quodlibet VII derived and which contains (or reflects) copied at an earlier time, or possibly beca use these three peciae were numerous redactional corrections by the author has been chosenas the replaced, or, what is least likely, beca use they existed in two peciae that basis for the text of this critica I edition of Quodlibet VII for the first circulated simultaneously, as was discussed above(Z). For pecia 11, part of text, specificalIy up to question 23 (p. 147). This first part of this then, the readings of those manuscripts which were copied from the manuscript offers the opportunity to present a text which seems to be exemplar at what was probably an earlier state, namely manuscripts B, the nearest to the author's definitive text. However, as was demonstrat- C, D, E, H and I, are to be preferred to the readings of those ed above(l), once the corrections in this manuscript end, the text of this manuscripts which were copied at a later time for this pecia, which of manuscript seems to represent the text in a more primitive state and, the collated manuscripts for this edition would be manuscript S. aIthough some of its unique readings are exact, it contains numerous Similarly for pecia 13, the readings of those manuscripts which were faults, probably introduced beca use its model was difficult to read and copied at an earlier state, or from the first set of peciae, namely consequentIy it is not as reliable as the first part of this manuscript. manuscripts B, C, E, H and I, are to be preferred to the readings of Because of its unique importance, this manuscript is collated entirely. those manuscripts which were copied at a later time for these peciae, While the university exemplar of 14 peciae is lost, there are numerous namely manuscripts D and S of the colIated manuscripts. However, for manuscripts containing external pecia indications that suggest a depen- pecia 14, which is rather unique as was discussed above(3), the readings dence upon this university exemplar. Those manuscripts containing of manuscript AII, when in common with mss. D and S which were many of these indications and those preferably ranked in the list of probably copied from a model corrected against the apograph or isolated accidents based upon the general tes t colIation have been autograph, are to be preferred. chosen to be collated for Quodlibet VII. Specifically, these are manu- The general test collation, the results of which are presented scripts B, C, D, E, H, I , M and S. above(4), revealed other families of manuscripts: one, the mode! of mss. Based upon the general study of the two different sections of Quod- 5, 6 and 35, was possibly at Oxford and seems to have been copied libet VII in manuscript 25, the university exemplar of 14 peciae and the from the first exemplar; a second based upon a possible second possibility of its being corrected and corrupted over a period of time or exemplar, which probably replaced the first exemplar in Paris at a later of its existing in two sets of peciae, the general inferiority of the second date; and a third group of mainly English manuscripts, namely mss. 16, exemplar when compared to the first exemplar, the folIowing editorial 17 and 34, whose model, according to the resuIts of the test colla- principles were used in constituting the text for peciae I through 10 and tione), was very corrupt. Three manuscripts, G, R and V, were peeia 12: eollated for only the first peeia. These three manuseripts are based upon For peciae Il, 13 and 14, there are two different texts of the first the seeond exemplar, whieh in tum seems to have been eopied direetly exemplar, probably either because it was corrected and corrupted over a certain period of time sa that manuscripts that were copied at a later (') cr. supra, p. XXXVll-XLlll. time contain common accidents when compared to those manuscripts (') cr. supra, p. XLl-XLlII. (4) cr. supra, p. XLllI. (') cr. supra, p. XLlV. (') cr. supra, p. L V-LX. LXX CRITICAL STUDY or indireetly from the university exemplar of 14 peeiae. Col1ation of only one peeia is sufficient to demonstrate the eorruption of the text by this possible seeond exemplar, and it is not necessary to eol1ate any HISTORY OF THE TEXT OF QUODLIBET VII manuseript based upon this seeond exemplar for the entire Quodlibet VII. For the same reason, the 1518 edition of Badius is also eol1ated for only the first peeia. 1. From ms. AI to the University Exemplar of 14 Peciae If the hypothesis that the first half of Quodlibet VII in manuseript 25 (or its model eopied in sueeessive stages) is the source of the first Parisian exemplar of 14 peeiae, then it is possible to eompare ms. 25 with the university exemplar of 14 peeiae to determine how the text of Quodlibet VII was transformed fram the definitive text of ms. 25 (or its model) to the university exemplar of 14 peciae. The five omissions by homoioteleuton have been deseribed above (1). The aeeidents, namely those by omission, by inversion, by transformed readings, and by additions are eategorized by peeia in the fol1owing table. T ABLE OF THE DIVERGENCES BETWEEN MS. A' AND THE EXEMPLAR OF 14 PECIAE Pecia Omissions lnversions Words Transformed Additions Total I 7 I 18 I 27 2 4 O 8 I 13 3 7 O \I O 18 4 4 I 15 I 24 5 6 O 16 O 22 6 O O 4 O 4 Total 28 2 72 3 105 2. From the University Exemplar of 14 Peciae to the English Family Just as the transition from the first part of Quodlibet VII in ms. 25 (or its mode!) to the university exemplar of 14 peeiae involved trans- formations of the text, the transition from the university exemplar of 14 peeiae to the family of prineipal1y English manuseripts, name!y mss. 5, 6 and 35, similarly entailed further eorruptions of the text, as was seen in the previous diseussion of the eommon accidents(2). (1) Cf. supra, p. LXI-LXII. (2) Cf. supra, p. XLIII. HISTORY OF THE TEXT LXXIII LXXII CRITICA L STUDY 3. From the University Exemplar of 14 Peciae to a THE GENERAL TRADITION OF QUODLIBET VII REPRESENTED BY A DIAGRAM(4) Possible Second Exemplar: - = probably a eopy or Another Series of Further Transformations of the Text - . - = probably eorreeted against i.p.= with explicit or implieit peeia indieations The internal evidence whieh supports the thesis that there was a original (autograph) seeond exemplar other than the university exemplar of 14 peeiae has been provided above(3). The transmission of the text of Quodlibet VII I fram the first university exemplar to the seeond exemplar entailed AI! transformations in and corruptions of the text. There are new (25) omissions, new additions, new inversions, and new transformations of words. For Quodlibet VII the manuseripts 1 (R) and 31 (V), the two manuseripts with the most external indieations of peeia transitions and ~ the two whieh eorroborate one another's peeiae indieations in a series BCDEHI)1S3 29 30 of Henry's Quodlibeta, along with manuseript 14 (G) whieh is so ~28) (21 (27) (2) (32)%) (24) (7) l.p. ~22) i.p. i.~ i.p. i.p. favorably ranked in the table of unique aeeidents, are eollated in our text for only one peeia of the university exemplar of 14 peeiae, peeia 1. l.P./ ~g~ English ramily 2nd exemplar, Paris after In this sole peeia they reveal the following number of new transfor- mations: 4 omissions, one of whieh is by homoioteleuton; 22 transfor- mations; and 4 additions. These transformations are itemized in the folIowing table. 5 6 35 R V G Il 13 15 20 x 16 17 34 DIVERGENCES BETWEEN THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF (1) (31) (14) / 14 PECIAE AND THE POSSIBLE SECOND EXEMPLAR (IN PEC IA 1) 5,43 e] ex 7,90 tantum] modo addo x----- + humanistie eorreetions 8,13 scilicet]primo 10,56 prius] penes (edition or Badius, Paris 1518) 10,56 dividerentur] dividantur 10,75 Similiter]et addo I 11,83 formalis] forma et 11,84 quantum] quam (edition or Zueeolius, Venice 1608) 12,4 essentialis]esse naturalis 12,6 decisus] descisus Zucc. I 12,7 ut] primae addo 13,44 Sed etiam] Et hoc patet (edition or the Servites, Veniee 1613) 14,53 Quota] Quanta 14,65quaecumque] quacumque 15,72 similiter] om. 15,73 fundari] fundati 16,4est] om. 18,53 alibi] alias 4. The Edition of Badius 18,55 Aristoteles] harum 19,72 fiunt] sunt 19,80 in] a 19,80 essentia] ut addo 24,3-4 in eo non fuit] non fuit in eo 25,17-19 cum... divinis] om. (ham.) The edition of Badius, at least for Quodlibet VII, was probably based 25,22 cum] autem 25,24 etiam] om. upon a manuseript whieh in turn was eopie d fram the seeond exemplar. 27,47 in] ex 27,65 totum] tantum This manuseript is here referred to as ms. X. But while this is probably 28,75 est] enim 28,84 habens] habere the ease, it also seems that the Badius edition did not use this (4) For probable variations or this diagram for peeiae I I, 13 and 14, er. supra, pp. (') cr. supra, p. XLIV. XXXVII-XLIII. LXXIV CRITlCAL STUDY manuscript as a definitive text. Probably the first printing proofs of the edition were based upon a manuscript from the second exemplar, but the definitive text was constituted by correcting these first printing TECHNIQUE OF THE EDITION praofs by comparing them with another manuscript offering some readings c10ser to the first part of Quodlibet VII in ms. 25 than to the The general principles used for this edition are the same that have second exemplar(5). been adopted for the already printed volumes of this series. The reader can find these detailed in Quodlibet X, IX, and VI. It should be added here tha t in establishing the text of this critical edition, one has the impression that Henry of Ghent, as several other medieval authors, was not completely consistent in writing "h'i" for "huiusmodi" and "h'" for "huius". Perhaps Henry believed that the scribe who would consti tute the exemplar would know which of the two to record from the context of the sentence. In this edition, the sense of the text frequently determines which expression is used. There is a similar problem with "cuius" and "cuiusmodi" and a similar editorial policy has been adopted. (') HENR. DE GANO., Quod/. Il Ed. R. WIELOCKX, p. XXXIX-XLlV; ID., Quod/. VI, Ed. G. WILSON, p. LVII-Lvm; ID., Quod/. IX, Ed. R. MACKEN, p. LXXXIV-LXXXVI; ID., Quod/. X, ed. R. MACKEN, p. CI-CII; cf. etiam G. WILSON, "Preliminary lndications 01 a Historica/ Deve/opment in the Second Parisian Exemp/ar 01 Henry 01 Ghent's Quodlibet vr in Proceedings, Sixth International Conference on Patristic, Medieval and Renaissance Studies; Vil1anova, Pennsylvania, 6, 1981, passim. SYMBOLS ABBREVIA TIONS 1. In The Text Uself 1. In The Critical Apparatus indicates the beginning of a new column in the manuscript in- addo addidit dicated in the margin. ai. alius, alia, etc. ? doubtful reading ai. man. alia manu(s) <> the addition of letters or words which, according to the editor, cf confer (conferas, conferatur, etc.) would have been wanted by the author. cane. can ceila tum (cancel1avit) cod. codex 2. In The Critical Apparatus col. columna conf confusum announces the variants; the manuscripts not mentioned after this cani. conicimus (conicio, etc.) sign have the same text as the edition. corr. correxit (correctio, etc.) supply the words not repeated def deficit (defectum loci vel anomalum finem significat) exponents words which occur more tha n once in the same line are distinguish- dei. delevit (deletum, etc.) ed by exponents, for example, per" per2. ed. edidit (editio, etc.) eras. erasit exp. expunxit ham. homoioteleuton homoioceph. homoiocephalon id. idem i.m. in margine inf inferior (inferius, etc.) inser. inseruit inv. invertit (ordo praeposterus, inversus, etc.) iter. iteravit (iteratum, etc.) lac. lacu na (id est spatium vacans in codice) /ibo liber /in. linea(m) /iit. littera (litterae) man. 3" manu tertia ms. manuscriptum mss. manuscripta marg. margo mut. mutavit n. numerus (lineae, paginae, etc.) om. omisit ras. rasura reser. rescripsit (clarius scripsit) ser. scriptsit sqq. sequentes subi. sublineavit sup. supra superserips. superscripsit suppl. su pp levit LXXVIII CRITICAL STUDY 2. In the Apparatus or Citations Bad. edition of Badius, Paris, 1518. BGP(T)M Beitrage zur Geschichte der Philosophie (und Theologie) des Mitte- SYMBOLS OF THE MANUSCRIPTS lalters, founded by Clemens Baeumker, Munster i. W. c. caput (capitulum, etc.) I. Manuscripts Entirely Collated cap. capitulum CC lat. Corpus Christianorum, series latina, Turnholti l. Independent manuscript: cf. con fer (conferas, conferatur, etc.). At the beginning of a reference A = PARIS, Nat. lato 15350 'cr.' signifies that the reference is not a !iteral citation. CSEl Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, edited by Academia 2. Manuscripts dependent upon the Parisian exemplar of 14 peciae: B = PARIS, Nat. lato 15847. Vindobonensis, Wien, 1886ss. C = PARIS, Arsenal, 455. dist. distinctio C = PARIS, Arsenal, 456. f. folium D = PARIS, Nat. lat., 15358. ff. folia E = BORDEAUX, Bibl. munic., 146. mc. inci pit H = VAT., Borgh., 299. n. numerus (lineae, paginae, etc.) pagina( e) I = VAT., Vat. lato 853. p. M = PARIS, Nat. lato 3120 pec. pecia PG S = ERLANGEN, Univ. Bibl., 269/1. Patrologiae cursus completus, series graeca, accurante l.P. Migne, Paris, 1857ss. Pl Patrologiae cursus completus, series latina, accurante l.P. Migne, II. Manuscripts (depending on the possible second exemplar) Paris, I844ss. Collated Only For Pecia I sol. solutio G = lONDON, British Library, Royal II.C.X. sqq. seq uentes R = BOLOGNA, Bibl. Univers., lato 2236. Zucc. edition with the commentary of Zucco!ius, Venise, 1613 V = V ALENCIA, Bibl. de la Catedral., 46. - edition collated only for pecia I: a = edition of Badius, Paris, 1518 N.B. In The Margin OfThe Text: Bad.: edition of Badius, Paris, 1518 Zucc.: edition with the commentary of Vitalis Zuccolius, edited at Venice in 1613. QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 3 I In nostra septima disputatio ne generali proponebantur quaestiones A 33" 30. Et erant omnes de creaturis, sed quaedam earum erant de creaturis C 257 B 191 in comparatione ad Deum, quaedam vero erant de eis secundum se. D 163 In comparatione autem ad Deum proponebantur quaedam pertinen- E 186G 115 5 tia ad omnes creaturas generaliter, quaedam vero per-Itinentia specia- H 235 I 129" liter ad creaturas intellectuales. R 124 Ad omnes creaturas generaliter pertinentia proponebantur duo: S 234' unum pertinens ad earum esse in Deo; aliud vero ad exitum earum in V 122 Bad. 2 esse extra a Deo. Zucc. IO Primum autem istorum erat de ideis rerum creata rum in Deo. Et H 235 proponebatur dupliciter: primo in genera li circa omnes res creatas: utrum quaelibet res habeat propriam ideam in Deo; secundo specialiter circa rem relationis: utrum relationes sive respectus habeant proprias ideas ! in Deo. Unde, quia secundum includitur in primo, idcirco Zucc. 15 utrumque simul prosequemur pro sequendo primum illorum, quia inclu- dit secundum. QUAESTIONES 1 et 2 UTRUM QUAELIBET RES HABEAT PROPRIAM !DEAM IN DEO; UTRUM RELATIONES SIVE RESPECTUS HABEANT PROPRIAS !DEAS IN DEO Circa primum igitur arguebatur quod quaelibet res habet propriam 5 ideam in Deo, quoniam illud propriam ideam habet in Deo, quod per se habet esse secundum imitationem aliquam divinae essentiae, quia idea in Deo nihil aliud est quam ipsa divina essentia ut est ratio, quam creatura habet imitari. Sed quaelibet res in creaturis habet per se esse secundum imitationem divinae essentiae, quia non est nisi quaedam \o similitudo divinae essentiae et esse eius non est nisi quaedam imitatio divini esse, in quantum omnis creatura nihil aliud est quam imago aut vestigium Dei. Ergo etc. ABCDEHIS Pecia 1: GRVa 2 erantl] om. I 2 erant2] om. DER 3 erant] erat R 4 comparatione] com- sup. lin. R 5 omnes creaturas] inv. R 5 pertinentia specialiter] inv. R 7 creaturas] crea- addo sed exp. B 9 extra] esse R 10 autem] om. a 10 creatarum] creatura- rum HV Il proponebatur] proponebantur BCDEGHIRSV Il creatas] creaturas D 14 primo] Deo R 15 utrumque] utrum E 2-4 Utrum ... Deo] (Cr. supra, lin. 12-14) 5 habet] habeat Ga IO quaedam] intenti o addo sed exp. G II omnis] om. E II est] om. V 4 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 5 Item. Arguitur specialiter de relatione quoniam relatio continet unum non est I per se factibile, quia I secundum PHILOSOPHUM VO Physico- ~ i~i: praedicamentum, praedicamentum autem quodlibet continet rem et rum «in relationem non est per se motus aut mutatio». Ergo etc.1 Bad.2 essentiam aliquam quae ipsum constituit, ita quod alia et alia res sive 15 essentia constituit aliud et aliud praedicamentum, quia secundum BOE- Zucc.386" THIUM in Commento super Praedi-Icamenta ARISTOTELIS, «decem 35 Hic primo considerandum est quid intelligere debemus nomine ideae, praedicamenta sunt prima decem genera rerum significantia». Sed quaeli- deinde investigare id quod quaerit quaestio, scilicet an omnium sint bet res alia per essentiam ab alia, habet aliam ideam ab illa; ergo alia propriae ideae. est idea relationis ab ideis aliorum praedicamentorum. Hoc autem non 20 De primo dicit AUGUSTINUS 83 quaestionibus, q.e 46' quod «Ideas est, nisi ei in Deo sit idea propria. Ergo etc. primo Plato appellasse perhibetur. Sed res ipsa maxime consideranda In contrarium arguebatur primo specialiter de individuis sub eadem 40 atque noscenda est, quam quisque noverit, appellare eam potest vocabulo specie, quod non haberent proprias ideas, quia non aliam ab idea ut vult. Ideas enim latine appellare possumus vel formas vel species, ut speciei, quoniam secundum AUGUSTINUM in epistola quadam Ad verbum e verbo transferre videamur. Si autem rationes eas vocamus, ab Nebridium, «Sicut una est ratio metiendi omnem triangulum in quan- 25 interpretandi proprietate discedimus. 'Rationes' enim graece 'logoi' appel- tum triangulus est, sic est una ratio idealis omnium hominum in lantur, non 'ideae', sed tamen res ipsa vocabulum illud non abhorret. quantum homines sunt.» Sed non est nisi una simplex ratio metiendi 45 Sunt namque ideae principales I quaedam formae vel rationes aeternae, H 235 S 234" omnem triangulum I in quantum triangulus est, secundum PHILOSO- quae divina intelligentia continentur, secundum quas I formatur omne E 187 PHUM in fine IVtl Physicorum. Ergo etc. quod oritur, et quarum participatione sit ut sit, quidquid est, I quo modo C 191 Idem arguebatur specialiter de relatione. Quoniam id ea in Deo non 30 est». Participatione, dico, non naturae sive essentiae identitate quemad- est nisi ratio factibilis, secundum AUGUSTINUM in pluribus locis, eius modum individuum participat formam speciei sub qua est, sed imi ta- ergo quod non est per se factibile, non est per se et proprie idea. Relatio 50 tione tantum, quemadmodum exempla tum participat formam exem- plaris. ABCDEHIS Pecia 1: GRVa 13 Arguitur] Arguebatur a 14 praedicamentum2] om. I 18 praedicamenta] praedi- cata sed in praedicamenta corr. A 18 prima decem] inv. G 19 ab2] alia addo sed ABCDEHIS Pecia 1: GRVa exp. D 19 illa] alia RV 20 Hoc] Haec? A Hic H 21 ei] ea GV 21 in.. .idea] i. m. man. corr. A 22 contrarium] est addo sed exp. E 22 de] iter. R 23 aliam] 33 factibile] factibilis a 34 relationem] relatione EGR 36 est] sup. lin. A alia BDGHIRSV differret addo i. m. E 26-28 sic... est] i. m. in! C 27 simplex] 36 quid] quod V 37 investigare... quodl investigandum est quid S 37 id] illud C simpliciter D 27 simplex ratio] ratio simplex sed signis inversionis inv. C 30 Idem] 37 sint] sit BGHS 37-38 sint propriae] inv. C 39 q.e 46'] 16' q.' R 39 quod] Item CEGIRVa 30 de] ratio addo sed exp. G 32 est'] om. C 32 ractibile] quia Plato addo GR 40 primo Piato] inv. a 40 Piato] om. BOGHIRS i. m. ante primo addo sed exp. S CE 40 perhibetur] prohibetur R 41 noscenda] notenda B 4I noverit] novit GRa 43 e] ex GRVa om. O con! E est sed dei. et ex i. m. B est sed dei. et e sup. lin. I 17-18 BOETIlJUS, Categorias Aristo/eUs, I (PL 64, 16IA); etiam citatur in HENR.DE In est sed forte in e corr. H 44 interpretandi] interpretando sed in interpretandi corr. GAND.Quodl. IX, q. 3 (ed. R. MACIŒN, 46; ed. 1518, f. 347vM; ed. 1613,I, f. 68vb); cf. p. S 44 logoi] logos ES lac. H logo O 44-45 appellantur] appellatur R appellarentur etiam THOMAS DEAQ.,Comm. in Sent., I, dist. 26, q. 2, art. I, arg. 1 (ed. P. MANDONNET- E 45 illud] illum S 47 continentur] contintur (!) R 48 sit'] fit CEGR 48-49 M. F. Moos, p. 628); ID., Summa Theol., I, q. 37, arto I, arg. I et 2, ad 2um (ed. Leon., IV, quidquid ... est] quo modo est quidquid est sed signis in versionis inv. R 48 quidquid] sit f. 318a et 319a). 25-27 AUGUST., Epist., 14 (ad Nebridium), (CSEL 34', p. 34,22-35,5; addo sed exp. S 48 quo modo] quoquo modo D 51 imitationel mutatione R PL 33, 80); etiam citatur in HENR.DEGAND.,Quodl. Il, q. 1 (ed. R. WiELOCKX, 8,31-32; p. ed. 1518, f. 29rC; ed. 1613, I, f. 47ra- rb). 27-29 cr. ARIST.,Phys., IV, c. 14 (in THOMAS DEAQ.,In Phys. Comm., IV, lectio 23, (ed. Leon., II, p. 222b, n. 184); Iunt., IV, 34 ARIST., hys. V, C. I (in ANON., uct. Arist. (ed. J. HAMESSE, P A 2,155); in THOMAS DEAQ., r. 205K-M; 224a 1-14). 31 Cr. AUGUST., div. quaest. 83, q. 46, C. 1-2 (CC lat. 44A, De In Phys. Comm., V, lectio 3 et 4, (ed. Leon., II, p. 234b, n. IO et p. 240b, n. 18); Iunt., IV, 70,1-73,73; PL 40,29- 31); etiam ID., De civ. Dei, VII, C. 28 (CC lat. 48, p. 210, 23- 25; f. 2150 et 220F; 225b 5-9 et 226a 24-25). 39-49 AUGUST. div. quaest. 83, q. 46, C. 1- De CSEL 40" p. 343, 26-28; PL 41, 218); cf. etiam, infra, p. 5, 38-51 et HENR.DEGAND., 2 (CC lat. 44A, 70,1; 70,16-71,31; 73,63-64; PL 40,29-30); etiam cit. in HENR.DEGAND., Quodl. IX, q. 2 (ed. R. MACIŒN, 35,55- 37,6; ed. 1518, r. 345vB-345vD; ed. 1613, I, p. Quodl. IX, q. 2 (ed. R. MACKEN, 35,56-65; 36,93-96; 37,98-00; ed. 1518, f. 345vB- p. f. 65rb-66rb). 345vO; ed. 1613, II, f. 65rb-66rb). 6 QUODLIBET VII QUAESTIONES 2 I et 7 QUO supposito, sciendum est circa secundum, quod eorum quae sunt sunt res aliorum septem praedicamentorum, secundum modum alias a nobis I expositum I in quadam quaestione de praedicamentis in B 257' in creaturis, quaedam sunt res aliqua naturalis, quaedam vero non sunt 80 communi, quarum quia non est aliqua realitas propria alia a realitate S 234' res, sed tantum intentiones secundae intellectus sive rationis circa res, ut sunt genus, species, differentia, suppositum, praedicatum, propositio, 55 aliorum trium generum super quae fundantur, ut in quibusdam aliis I 129" syllogismus et huiusmodi, aut si sunt res, non tamen sunt res naturales, Quaestionibus I et ordinariis et de quolibet diffusius exposui- G 1I5 sed «formae artificiales tantum quae per violentiam habent esse et fieri mus, et iam amplius exponemus in solutione argumenti secundi, ideo in substantia rerum natura!ium», secundum COMMENTATOREM super dico quod relationes, et generaliter res septem praedicam entorum alio- VIIum Metaphysicae, «nec habent aliquid naturalitatis nisi per 85 rum a substantia, quantitate et qualitate, non habent proprias ideas in materiam», ut secundum hoc propriam ideam non habent, sed solum 60 Deo alias ab ideis illorum praedicamentorum, super quorum res fun- ZUCC.386 ,. illam quae I est rei naturalis. I dantur·1 Bad.2 Bad. 255'P De istis duobus ultimis generibus entium dico, quod non habent Rerum autem naturalium quae sunt secundum se et ad se ipsas, proprias ideas in Deo, sed solum ideas rerum naturalium circa quas quaedam sunt essentialiter id quod sunt secundum se et ad se, quaedam intellectus concipit intentiones secundas, et circa quas ars operatur 90 vero accidentaliter tantum. formas artificiales. Unde Deus per simplices ideas rerum naturali um 65 De primo genere sunt tantummodo rerum quidditates et essentiae A 33" cog-Inoscit omnes intentiones et formas artificiales atque violentas specificae secundum rationem speciei specialissimae. dispositiones, quae possunt fieri circa illas ab intellectu et arte, et hoc De secundo vero genere quaedam sunt id quod sunt secundum se et ideo, quia omnes intentiones secundae rationem respectus formaliter ad se, accidentaliter, et hoc vel quia opere I intellectus consideratae in R 124' important rei illius, circa quam considerantur ad aliam; similiter non 95 natura essentiae specificae et abstractae ab illa, ut sunt intentiones nisi rationem respectus important formae artificiales, quia non con- 70 primae generis et differentiae, ut animalis et rationalis in homine, vel 0163" sistunt I nisi in ordine partium rerum naturali um, qui non est nisi quia opere agen-Itis naturalis seu supernaturalis productae in esse in H 235 respectus quidam, respectus autem sive relatio in quantum huiusmodi natura ipsius essentiae specificae, ut sunt individua sub ipsa contenta, propriam ideam non habet, ut iam dicetur. sicut Petrus, Paulus et huiusmodi sub homine.1 Bad. 2 Rerum autem naturali um quaedam sunt additae secundum se et ad se 00 Res autem de utroque istorum modorum, quia accidentaliter sunt id ipsas, quaedam non sed ad aliud vel in respectu ad aliud solum. De 75 Bad. 255'P primo I modo rerum sunt tantummodo res trium praedicamentorum: substantiae scilicet, quantitatis et qualitatis. De secundo vero modo ABCDEHIS Pecia I: GRVa ABCDEHIS Pecia I: GRVa 52-53 quae ... creaturis] om. G 55 differentia] aut si sunt res addo sed exp. I 80 alia] i. m. man. corr. A 81 ut] non R 81 quibusdam] quibus B 82 55 propositio] om. S 56 huiusmodi] huius ABCDEGHIRSV 59 aliquid] formae diffusiusl diffusus sed in diffusi us corr. D 83 solutione] solutionem V 84 generali- addo sed exp. AE 60 materiam] aut per figuram addo sed dei. A 60 ut] et a ter] omnes addo S 85 quantitate et qualitate] qualitate et quantitate DEGIRVa 61 naturalis] aut figurae addo sed dei. A 67 quae] vel habent addo G addo i. m. R 85 et] a addo O 85 habent] habet B 89 quaedam1] om. E 90 tantum] modo addo 70 important] formae? (fo') addo sed exp. D 72 huiusmodi] huius ABCDEGHIRSV GRVa 91 quidditates] quidditatis B 95 illa] nec quidditas generis addo sed dei. 75 additae] additi ABCDEGHIRSV aliquid a 75 aliud2] i. m. E 75 solum] solam E G 95 ut] quae B quae addo D 97 seu] vel R 98 sunt] in divina addo sed exp. O 99 huiusmodi] huius ABDEGHIRSV 00 quia] quod R 00 id] illud R 57-58 AVERR In VII Melaph. Comm .• comm. 22 (Iun!.. VIII. r. I72F-G). .• 59-60 Ibid. 73 Cr. infra. p. 10.75-76 et p. 14.67-68. 76-77 Cr. HENR. DE GAND Quodl. V. .• q. 6 (ed. 1518, f. 160vH-163vZ; ed. 1613. I. f. 238ra-240vb); ID.• Quodl. III. q. 4 (ed. 1518. 78-80 Cf. ID.• Quaesl. ordo (Summa). ar!. 32. q. 5 (ed. 1520. I, f. 198rI-I99rO; ed. 1646. II, f. 5IrM-53rV; ed. 1613. I. p. 84ra-87rb); ID.• Quaes!. ordo (Summa). ar!. 32, q. 5 (ed. p. 505A-507A, n. 24-30; etiam J. G6MEz-CAFFARENA. Cronologia de la 'Suma' ...• 1520. I. f. 197rO-198rI; ed. 1646. II. p. 504A-505A. n. 21- 23. p. 120. 81-83 Cf. ibid., et infra, p. 22,28-(p. 35,)68. 8 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 9 quod sunt secundum se et ad se, idcirco dico quod neutra earum habet 25 Si autem sit forma primo modo, sicut prius non est alia ratio ipsius ideam in Deo. speciei simpliciter, et individuorum sub ipsa ut hominis et istius homi- Et specialiter non habent ideas proprias generis et differentiae, quia nis, quare nec alia idea, sicut dictum est de angelis, et quemadmodum non differunt nisi < secundum> rem eandem quam dicit species, specialiter alias determinatum est et expositum a nobis in alio Quoli- differentem solum secundum rationem completi et incompleti, idea 5 bet. autem non est ratio nisi rei sub ratione completi in natura et essentia, 30 Si vero sit forma una secundo modo, sic non est alia ratio ipsius Zucc. 387" quae non est nisi in specie specialissima.1 formae sive speciei ut secundum se et simpliciter consideratae, et ut in Similiter neque individua sub specie, eo quod nihil rei addunt super individuis, nisi qualis est differentia formae in toto homogeneo et in suis essentiam speciei ad id quod est reale in ipsa, sive fuerit forma tantum, partibus. Omnia enim habentia formam continuitatis in materia, quan- C 191," ut in angelis (non enim est I alia ratio formalis angeli simpliciter et IO tum est I ex natura materiae et formae continuitatis, nata sunt esse S 235' huius angeli, quia non differunt nisi sicut indeterminatum et determina- 35 unum continuum secundum numerum, quemadmodum omnis aqua tum), sive fuerit compositum ex materia et forma, ut in corporali bus. nata est esse una aqua. E 187'" Sed individua sub tali specie, quae scilicet dicit aliquid I compositum Sed ista individua diversa contingit comparare ad formam simpliciter ex materia et forma, sunt in duplici genere, quia quaedam est forma duplici modo: uno modo ut est simpliciter forma in materia, alio autem materialis specifica, sub qua plures secundum numerum non sunt natae 15 modo ut nata est esse tota in una materia numero. fieri una secundum numerum, nec e converso, ut est forma hominis in 40 Si primo modo, sicut prius non est alia ratio ipsius speciei sive quantum est homo, quaedam vero alia est, sub qua plures secundum formae continuitatis simpliciter et individuorum sub ipsa, sicut neque numerum natae sunt fieri una secundum numerum, et e converso, immo hominis I aut angeli, et individuorum sub ipsis ut sub toto universali, V 123' omnia quae nata sunt illam formam participare, nata sunt fieri unum quare nec alia idea. secundum formam, et hoc quantum est ex parte materiae et illius 20 Si secundo modo, sic adhuc non est alia ratio formae continuitatis formae, ut est forma continui: omnia enim corporalia sive habentia 45 simpliciter, et partium contentarum sub ipsa ut sub toto integrali, quare formam continuitatis in materia, quantum est ex parte materiae et neque alia I idea. A 33" B 257'" formae continuitatis, quia ambo eiusdem rationis I sunt, in omnibus Et per hunc modum numeri de praedicamento quantitatis proprie nata sunt esse unum continuum secundum numerum. non habent propriam ideam, sed solum illam quae est formae continui- tatis, in qua unitates numeri aliquando erant continuatae aut natae 50 erant continuari quantum est ex natura materiae et formae continuita- tis, licet non ratione ulterioris formae, ut humanitatis aut asinitatis. Numerus enim proprie dictus non est nisi multitudo ex unitate profusa, ABCDEHIS Pecia I: GRVa per divisio-Inem scilicet continui, et hoc vel eius quod aliquando exstitit Zucc. ABCDEHIS Peeia I: GRVa 3 generisl genus BCDEGHIRSV 4 differunt] dicunt BCHa 4 rem eandem] inv. R 4 dicit] dicunt R 6 ratio] om. G 6 completi]incompleti sed in completi corr. 26 istius] illius BCDEGHIRSVa 27 nec] neque I 27 dictum] donum AC(sed in S 8 eo] ideo sed in eo corr. B 9 id] illud R II nisi sicut]sub R II et1] sicut dictum corr.)D(sed exp. et dictum i. m.)E(id.) 32 homogeneo] homogenio BD addo sed exp. B 12 ut...corporalibus] i. m. man. corr. A 13 scilicet] primo 33-34 in...continuitatis] om. (ham.) R 35 omnis] omnia sed in omnis corr. B GRV 15 materialis]immaterialisDE 15 qua] sup. /in. man. corr. A 15plures] 37 Sed] in addo sed forte exp. I 41 neque] nec BCDEGHIRSVa 42 et. ..universaliJ speciessed plures i. m. H 15numerum] materiam R 15-16specifica...converso]in om. I 42 sub] lac. H 44 sic] si V 44 ratio] ratione S 47 praedicamento] (sed exp.) qua ipsa existente una et eadem secundum numerum non sunt nata uniri plura praedicato BCD(sed in praedicamento corr.)I 49 aut] ut V 50 continuari] om. individuasub ipsa contenta sed deI. et specifica ...converso i. m. man. corr. A 16una] R 50 est] om. I 51 licet] om E 51 aut] et B 51 asinitatis] asininitatis u- (-na abscissum est) A 17 quaedam] om. B l7 sub] in ros. man corr. A BEHRS asinnitatis D 52 enim] om. V 53 et hoc] i. m. man. corr. A 53 quod] 17 plures] una et eadem existente sed deI. et plures i. m. man. corr. A 18 fieri...con- om. BC(i. m. aI. man.)D(sup. /in.)E(i. m.)HI(sup. /in. 01. man.)SV 53 exstitit]existit verso] uniri plura individua sub ipsa contenta sed deI. et fieri...converso i. m. man. corr. RV extitit a A 19 illam...sunt] om. (ham.) G 19-20 nata2 ••• formam] i. m. man. corr. A 20 formam] participare...formam addo G 22-23 in...continuitatis] om. (ham.) H 27-29Cf. HENR. EGAND., uodl. D Q II, q. I (ed. R. WIELOCKX, p. 4-8; ed. 1518,f. 28v-29rC; ed. 1613,I, f. 46rb-47rb). 10 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 Il H 236" sub I una forma continuitatis, vel quod natum erat existere quantum est 80 simae, propter consimilem rationem uni tatis in forma speciei, ut dictum de natura materiae et formae continuitatis, licet formae aliae differentes 55 est, habet scilicet propriam ideam, sed solum ideam speciei, sub qua D 163" specie I prius illa dividerentur, quae sub forma communi constituunt ipsa singularia quasi quaedam unitates talis numeri continentur. Nume- numerum formarum essentialiter differentium, non autem numerum rus vero formalis specierum specialissimarum non habet etiam pro- simpliciter de praedicamento quantitatis, qui est eorum quae accidenta- priam ideam, neque ideam alicuius communis I super ipsas, quantum S 235' liter differunt, secundum quod de hoc alibi sermo habitus est. 85 forma generis non habet propriam ideam, ut dictum est, I sed solum I 129" Unde, quia partium numeri sive unitatum eius non est alia forma 60 habet ideas contentorum in ipso, quia quot sunt in eo uni ta tes, scilicet essentialis quam sit forma continuitatis in prima unitate a qua descin- species specialissimae, tot sunt ideae in Deo et speciebus ipsis et huic duntur sive natae sunt descindi, nec est differentia inter continuum et numero specierum respondentes. discretum nisi secundum respectum quemdam et ordinem partium inter Idcirco igitur sentiendum simpliciter et absolute, quod numerorum se, aliter se habentium inter se in continuo et aliter in discreto, quia in 90 non sunt propriae ideae in Deo, neque numerorum formalium neque continuo copulantur partes ad communem terminum, in discreto autem 65 proprie dictorum, sed solum illa quae est formae communis, in qua B 258" nequaquam, et hoc non contingit discreto I ex natura alicuius positi-Ivi numerantur individua eiusdem speciei specialissimae, aut illa quae est C 192" quod addit super continuum, sed potius ex natura privativi in quo aut nata est esse I unius continui secundum numerum, quantum est ex G 115 deficit a continuo (numerus enim secundum PHILOSOPHUM non habet se, aut ipsae ideae specie rum specialissimarum in numero huius forma- Zucc. esse nec intelligi nisi privatione continui), sic numerus sive discreta Bad. 2 95 rum specialissimarum.1 Bad. 256'R quantitas nihil addit super continuum nisi rationem negationis aut I 70 Sed dices: «Numquid ergo est alia species et forma denarii secundum respectus partium ad invicem. Ex quibus habet aliam rationem mensu- quod denarius est, I alia vero novenarii et sic de ceteris, maxime cum R 125' randi quam habet quantitas continua, et est altera species quantitatis PHlLOSOPHUS in VIIlo Metaphysicae comparet definitiones et essen- quam sit continua. Negationes autem seu privationes non habent tias rerum numeris? Sicut enim dicit, 'quemadmodum quando ab aliquo proprias ideas in Deo, quia non sunt natae cognosci nisi per ideam 00 numero diminuitur aliquid vel additur ex quibus est numerus, non remanet habitus. Similiter respectus, ut dictum est, non habet propriam ratio- 75 idem, sed fiet numerus alius. Similiter non remanebit definitio neque illud nem ideae. quod est per essentiam, postquam ab eo diminuitur aliquid vel additur' ».1 Bad.2 E 187" Idcirco dico quod numerus secundum quod numerus est I proprie Dicendum quod forma absoluta numeri, qua habet esse ad se et dictus, nullo modo habet rationem propriae ideae. Neque etiam nume- rus formalis plurium individuorum sub una forma speciei specialis- ABCDEHIS Pecia I: GRVa ABCDEHIS Pecia I: GRVa 80 consimilem] similem BCDEGHIRSV 81 sub] ipsa addo sed exp. R 81 qua] sup. 55-56 differentes specie) i. m. man. eorr. A 56 prius) penes GRVa ser. sed in praesens lin. G 83 formalis] et addo I forma et BGRV formarum et CDEHSa 83 specierum] r?) mut. ai. man. C 56 dividerentur) vel dividerent A divideretur BDEHIS dantur i. m. et addo D 83 etiam] nisi C et V 84 neque ideam] om. (ham.) E 84 quantum] ai. man. C dividantur GRVa 57 essentialiter] esse naturaliter RV 57 essentialiter quoniam BCDEHIa quam sed exp. et quoniam i. m. S quam GRV 86-88 habet. .. res- differenti um) i. m. man. eorr. A 58 quae] qui G 58-59 de ... dilferunt) i. m. man. pondentes] i. m. man. corr. A 88 numero specierum] inv. R 89 igitur] ergo eorr. sed d- abscissum est A 61 essentialis) esse naturalis V 61 essentialis ... forma) R 89 simpliciter] om. S 90 neque' ... formalium] iter. BD{sed dei.) 90 neque'] om. (ham.) R 62 nec) necque I 64 inter se) om. C 65 in discreto) et discretio numero R 90 neque2 proprie] improprie sed im- exp. et neque sup. lin. H 91 E 66 et) sed I 66 contingit) convenit RV 66 discret02J autem nequaquam ... dis- proprie dictorum] dictorum proprie sed signis in versionis inv. B 9] fonnae] forma creto iter. B 66 alicuius) alicivis sed in alicuius corr. B 66 positivi) in addo sed exp. S 94-95 aut...specialissimarum] i. m. man. eorr. A 94-95 in ... specialissimarum] om. A 68 deficit) deftut S 69 nec] neque I 69 continui) et addo a 70 continuum) (ham.) C 94 specialissimarum] sicut addo sed exp. R 94 numero] in addo I 94 continuam S 73 sit) om. S 74 sunt) iter. R 75 Similiter] et addo GRVa 77 huius] huiusmodi a 96 ergo est] inv. B 97 novenarii] novennarii GR 00 non] secundum ... est] est sed exp. I 78 propriae) i. m. man. eorr. A 79-80 plurium ... spe- ratio? G I fiet) fit a I remanebit) remanet a 2 diminuitur) diminuuntur R cialissimae) i. m. man. corr. A 79 plurium) -Iurium (p- abscissum est) A 79-80 3 fonna) essentialis addo R 3 qua] quae sed in qua eorr. man. eorr. A specialissimae] -pecialissitnae (s- abscissum est) A 80-81 Cf. supra, p. 8,8-12. 85 Cf. supra, p. 7,OO-(p. 8,)7. 99-2 ARlST., Metaph., 59 Cr. HENR. DE GANO., Quodl. IV, q. 5 (ed. 1518, f. 92rH-vK; ed. 1613, I, f. 145ra-b). VIII, C. 3 (in ANON., Auet. Arist. (ed. J. HAMESSE, ,204); TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN- 1 68-69 Cf. ARIST., Metaph., VIII, c. 3 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, 162,22- p. DIEM, p. 162, 19-22; lunt., VIII, f. 2I7I-K; 1043b 34-40). 163,6; lunt., VIII, f. 217vK; 1044a 2-]0); ID., op. cit., V, C. 6 (ed. R. PONZALLI,p. 107,50- 108,62; TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, . 91, 10-27; lunt., VIII, f. IIIA- D; p 1015b 36-1016a 17). 75 Cr. supra, p. 6,71-72. 12 QUODLIBET VII QUAESTIONES 2 I et l3 secundum se, et essentialis, et qua distinguitur in specie subalterna quantum natae sunt esse plures partes in tali uno, integrantes ipsum contra continuum, non est alia ipsius numeri ab illa quae est uni tatis 5 quantum est I ex natura continui, ut dictum est. Alio modo habent C 192' B 258 ,b primae vel nata est esse, a qua est descisus vel natus est descindi, et in mensurari unitate quae est in qualibet illarum partium: sive in quantum H 236'b qua nata sunt facere unum continuum ut partes eius I integrales; et hoc sunt actu continuae in toto et discretae in potentia, et sic etiam quoad numerum qui inest, est de praedicamento quantitatis, nisi sit 30 numerum constituentes in potentia; sive in quantum sunt discretae accepta per privati anem et rationem alterius respectus, ut dictum est. Si actu, et sic etiam numerum constituentes in actu. Sic enim quaelibet autem sit eius aliqua alia forma, illa non est essentialis numero secun- 10 pars nata est mensurare totum, sive ut discretum I in potentia et S 235" dum quod numerus est quantitas, sed accidentalis tantum: quod enim continuum adu, sive ut discretum in actu et continuum in potentia. numerus unus distinguitur ab alio, ut denarius a novenario, hoc non est Secundo etiam modo habent I partes huius multitudinis mensurari D 163 ratione formae substantialis vel essentialis ipsorum numeratorum, 35 dupliciter. Uno enim modo ipsa unitas quae est formae specificae, est neque etiam ipsorum numerorum secundum se. mensura omnium individuorum quae sunt partes subiecti vae et unitates Primum patet. Ut enim dicit PHILOSOPHUS XO Metaphysicae, in 15 in tali numero, ut homo omnium hominum I singularium. Alio modo E 187' «Unum apponitur multo sicut unum et una, album et alba»; ubi dicit habent mensurari huiusmodi unitates unitate quae est in qualibet COMMENTATOR: est ut unum album apponitur pluribus albis, et unum «id illarum partium su-Ibiectivarum, ut decem oves una ove, quae potest Zucc. pluribus unis». «Numerus enim», ut dicit in eodem, «non est nisi 40 esse quaecumque illarum. multitudo unitatum mensurata per unum sui generis». Et hoc vel secun- Et sic quaelibet multitudo mensuratur per aliquid unum sui generis. dum quod unitates huius multitudinis natae sunt uniri in uno continuo 20 Quod non esset, si esset alia forma numeri et uni tatis, sicut non est alia ut partes integrales, vel in uno secundum formam specificam ut partes forma unius albi et plurium. subiecti vae. Sed etiam scilicet quod unus numerus, scilicet denarius, non distin- Primo modo habent unitates plures mensurari una unitate dupliciter. 45 guatur ab alio, scilicet a novena-Irio, ratione formae substantialis vel V 123' Uno enim modo ipsa unitas quae est in toto continuo, mensura est essentialis ipsorum numerorum secundum se, hoc patet. Primus enim omnium uni ta tum ab ipso uno continuo divisarum vel divisibilium, in 25 numerus, scilicet binarius, constituitur ex sola prima divisione uni tatis ipsius continui; quod autem alii numeri distinguantur inter se et a ABCDEHIS Pecia I: GRVa binario, hoc est solum per aliam et aliam distantiam ultimae uni tatis in 4 et1] sup. lin. A 4 essentialis] esse naturalis GRSV essentialiter DI 4 et2] sup. lin. A 6 primae] i. m. man. corr. A 6 descisus] decisus ABCDEHIa 6 natus] nata ABCDEHIS Pecia I: GRVa sed in natus corr. G 6-8 et ... quantitatis] i. m. man. corr. A 6 descindi] decidi a 7 sunt] est R descindi addo sed exp. S 7 ut] primae addo GRV 7 et] secundum 26 uno] alio vero modo addo sed in alio modo corr. deinde totum dei. A 27 continui] quam addo sed dei. A 7 hoc] om. I 8 inest] ser. sed est exp. et re addo i. m. ai. man. quantum ... continui addo homoioceph. A 30 constituentes] constituenbantes sed in C in re Ga mere RV 8 est] om. S IO eius aliqua] inv. B IO alia] om. S constituentes corr. A 30 potentia] ser. sed exp. et actu addo R actu a 30 sive ... actu] IO illa] om. V 12 novenario] novennario G 12 est] nec addo C 13-15 ipsorum om. (hom.) R 30 sunt] sive D 32 mensurare] mensurate sed in mensurare corr . ... patet] alicuius sed dei. et ipsorum ... patet i. m. man. corr. A 14 neque ... numerorum] B 32-33 in ... discretum] om. (hom) S 33 in] om. a 34 huius] huiusmodi a om. B 17 ut] om. G 17 pluribus] multis R 18 unis] unus R 19 multitudo] 38 huiusmodi] huius ABCDEGHIRSV 41 aliquid] aliquod S 41 sui generis] inv. rectitudo B 19 unitatum] om. R et addo sed exp. H 19 sui] suii sed in sui corr. a 42 alia] om. B 42 numeri] om. B 42 non ... alia] est una sed dei. et non ... alia i. R 19-(p. 13,)41 Et hoc ... generis] i. m. in! man. corr. A 20 huius] huiusmodi m. man. corr. A 44-51 Sed ... est] Sed quod numerus distinguitur a numero, hoc est a 20 uniri] unum R 23 habent] ipsae addo sed exp. A 24 toto continuo] inv. solum addo sup. lin. sed dei. per aliam et aliam distantiam ab unitate prima, a qua sed dei. B 24-25 continuo ... uno] om. (hom.) I 24 mensura] mensuratur BC(sed -tur et Sed ... est i. m. man. corr. A 44 Sed] Secundum BCDEHIS 44 Sed etiam] Et hoc exp.)D(sed -tur eras.)E(sed -tur exp.)GHSV mensurator R 24 est2] continuum addo patet GRV Secundum a 44 scilicet1] om. S 44 scilicet2) est V 44-45 distingua- sed dei. B 25] uno om. a tur] distinguantur V 45 novenario] novennario AG 46 essentialis] vel addo BCDEGHIRSV 46 numerorum] nec etiam distinguitur ratione formae substantialis ipsorum numerorum addo CDEGHSV(sed numerorum om.) 46 pate!.] Quod etiam sit 9 Cr. supra, p. 9,47-(p. 10,)76. 16 ARIST., Metaph. X, C. 6 (TransI. anon., ed. addo sed dei. A 47 constituitur] constituuntur V 48 alii numeri] inv. a G. VUILLEMIN-DlEM, 197,3-5; Iun!., VIII, r. 267E-F; 1056b 19-20). p. 17-18 AVERR., In 49 distantiam] animae addo sed exp. B 49 unitatis] unitates sed in unitatis corr. A Metaph. X Comm., comm. 20 (Iun!., VIII, r. 268A). 18-19 Ibid., (Iunl., VIII, f. 268B). 27 Cr. supra, p. 12,17-22. QUAESTIONES 1 et 2 15 14 QUODLIBET VII B 258" quolibet numero ad primam I unitatem quae in divisione unius continui 50 ideae, ideo nec numerus simpliciter habet propriam rationem ideae, nec derelinquitur indivisa; et, sicut dictum est, per primam divisionem 70 species numerorum diversae. Quod < non> intelligo dictum fore, nisi constituitur primus numerus, scilicet binarius, per secundam secundus, in ratione privationis et respectus praedicti in numero simpliciter, et scilicet ternarius, et sic deinceps. Quota est enim divisio, tanta est similiter diversorum respectuum in speciebus numerorum, inteIligantur distantia numeri a prima unitate. Qui per ipsam constituitur et ab illa fundari diversae formae substantiales sive essentiales nobis incognitae. accipit speciem, qua accidentaIiter solum distinguitur ab alio numero. 55 Hoc enim supposito, species numerorum singulas per determinatam Et sic generatur numerus divisione continui, et procedit in infinitum per 75 distantiam se habentes ad primam unitatem, dicimus habere proprias H 236" appositionem eius quod dividitur a continuo, sicut et divisio continui I ideas. Sed numerus simpliciter nequaquam habere potest propriam Bad. 256'T proce-Idit in infinitum. ideam, quia tantum habet rationem generis subalterni, cuius non est Unde secundum hoc, quemadmodum continuo accidunt magnum et propria idea, ut dictum est, et secundum hoc oportebit dicere I quod I 130" parvum, maius et minus, nec diversificant speciem continui essentialiter, 60 infinitae ideae numerorum sint in Deo, quod non poterit effugere sed accidentaliter tantum, sic discreto accidunt multum et paucum, plus 80 aliquis nisi secundum modum praedictum. I An sit autem forma numeri Zucc.: et minus, nec diversificant speciem discreti essentialiter, sed accidenta- simpliciter positiva et essentialis, qua distinguitur contra continuum, et A 33vb liter tantum. Unde et accidit numero, quod stat I in ipso appositio, sicut similiter diversae diversorum numerorum, quibus distinguuntur ab invi- vl accidit continuo, quod stat in ipso divisio. Propter quod accidit ei cem diversae I species numerorum, I non video; quin tamen ita sit, non S 235 quaecumque certa distantia ab unitate, quae, cum sit alia et alia, facit 65 abnego. C 192 v aliam speciem numeri secundum modum quo species sunt numerorum. 85 Et sicut hoc dico de numeris, sic dico et de artificialibus, si continge- Et cum hoc quod accidit numero super ipsum, non addit nisi rationem ret ea habere proprias formas essentiales quibus ab invicem distingue- respectus, qui quoniam, ut dictum est, non habet propriam rationem rentur, ut lectus a scamno, domus ab arca. Similiter etiam si ponatur praedicamentum relationis habere realita- ABCDEHlS Pecia I: GRVa ABCDEHlS Pecia I: GRVa 69 ideo ... ideae] om. S i. m. H 69 ideo] sicut igitur sed dei. et ideo i. m. man. corr. 51 primam] eius addo sed dei. A 53 Quota] (Cr. F. GAFFIOT,Dietionnaire illustre latin- A 69 numerus] habet addo sed exp. H 69 simpliciter] non addo sed dei. et exp. franrais, p. 1308: «quotus, a, um. adj. interrogo [dir. et indir.], en quel nomhre») Quanta A 69 propriam] proprie C 69 nec] neque I 70 diversae] sup. lin. man. corr. GRV 53 est enim] inv. a 54 numeri] om. R 54 Qui] Quae S 54 illa] ipsa A 71 et1] om. G 71-72 et similiter] vel sup. lin. R 72 similiter] om. GV BCOEGHlRSV 55 qua] accipit addo sed exp. S 55 numero] quia ortum habet a 73 fundari] fundati GRV d addo sed exp. C 73 incognitae] in sup. lin. I cognitae ratione materiae, in hoc scilicet quod per eius divisionem dividitur continuum addo sed dei. H 74 supposito] numerus et addo sed dei. A 74 singulas] singulae ABCOEGHIRSV A 59 Unde] ut addo sed dei. A 60 essentialiter] esse naturaliter R V specialiter 74 determinatam] substantiam addo sed exp. R 76-77 habere .. .ideam] i. m. man. eorr. O 61 sic] sicut H 63 et] om. C 63 ipso] a addo sed exp. E 64 continuo] hoc A 81 contra] circa R 81 continuum] discretum sed dei. et continuum i. m. man. tri o S 65 quaecumque] quacumque GRV 65 certa] circa B(sed sup. lin.)EHI eorr. A 83 quin] qin (I) R 83 tamen] sup. lin. man. corr. A 85 de2] sup. lin. 68 quoniam] om. E O 87 lectus] littus a 87 scamno] scanno BOEHV stagno a 87 arca] archa BCOEGHIRSV 88 etiam] et E autem R 51 Cr. supra, p. 13,46-48. 68 Cf. supra, p. 6,71-73 et p. 10,75-76. 78 Cr. supra, p. 14,67-(p. 15,)70. 16 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 17 R 125'b tem I propriam aliam a realitate fundamenti, oporteret ponere quod dum quod alibi declaratum est, consimili ter etiam definitio non est species specialissimae eius proprias haberent ideas. 90 divisibilis in infinitum, sed stat in partes finitas, quarum ultima est Et quemadmodum dictum est de numero proprie dicto, qui est indivisibilis, I scilicet ultima differentia. Licet aliae sint divisibiles, D 164' quantitas, quod procedit per divisionem unius continui secundum rem, scilicet genus et differentiae ultimam praecedentes; et quoad hoc non et per diversam distantiam ad unitatem primo acceptam per primam 15 est simile; quod innuit COMMENTATOR cum dicit: «Sed in hoc differt, B 258'b divisionem, consimili ter in-Itelligendum est de numero formali indivi- quod illud in quod dividitur numerus, est unitas, et in definitione est genus G 116" duorum sub eadem specie, quod procedit I per divisionem secundum 95 et differentia». rationem ipsius formae specificae, non quidem unius secundum rem sed Et etiam quoad hoc est similitudo, ut ibi dicit PHILOSOPHUS, quod E 188" secundum rationem, et per diversam distantiam I ad unitatem primo variatur essentia et definitio, sicut et numerus, per additionem et sub ipsa forma specifica acceptam per intellectum numerantem et 20 subtractionem. Differentia tamen est quoad hoc, ut ibidem dicit, quod quodam modo dividentem formam eandem specie in plures numero in numero non contingit assignare quomodo sit unus, cum sit ex differentes, procedunt diversae species numerorum istorum formalium 00 pluribus unitatibus, nisi quod sit unus sicut coacervatio quaedam, sicut Bad. 256'V individualium, sicut ibi numerorum proprie dictorum.1 contingit de definitione, quod scilicet est simpliciter unum secundum Et quod arguitur de PHILOSOPHO, quod «definitiones et essentiae essentiam et hoc per ultimam differentiam, ut clarius ibi exponit rerum assimilantur numeris», dicendum quod, ut dicit ibidem, similitudo 25 COMMENTATOR. Quod non potest dici de ultima I unitate in numero, Zucc.3 est quoad hoc, quod sicut numerus quilibet non est divisibilis in quia ipsa ex se non est magis formalis quam prima aut aliqua aliarum. infinitum, sed stat eius divisio in partes finitas, quarum quaelibet est 5 Indifferens enim quaelibet unitatum in numero potest esse prima, indivisibilis, quia quilibet numerus per se dividitur in unitates tot ex ultima et media; cuicumque tamen convenit esse ultimam, convenit esse quot componitur. Ut, quemadmodum denarius componi tur ex IO uni ta- formalem, et hoc propter determinatam distantiam quam habet ad tibus (est enim semel IO), ita per se prima divisione dividitur in IO 30 illam quae accipitur ut prima. H 236'b unitates, quamquam pluribus aliis modis possit dividi, scilicet in I numeros, vel in numerum et unitatem, sicut etiam et componi, secun- IO ABCDEHIS Pecia I; GRVa ABCDEHIS Pecia 1: GRVa 11 est2) om. R 12-13 in1 .. .indivisibilis) om. (ham.) R 12 stat] constat BGV 89 propriam aliam] i. m. man. corr. A 89 aliam] alia R 89 fundamenti) -damenti in 1.2finitas] infi?i~~s BCD~ 68': «PLA TOexemplar V 123vb eisdem per praedicationem., Quartam vero habet considerationem ideam vocat. Hoc est enim, ad quod respiciens artifex id quod destinavit, secundum se et absolute, quae secundum istam considerationem, ut efficit. Haec exemplaria rerum omnium Deus intra se habet, numerosque dicit AVICENNA, «non est nisi id quod est», ut humanitas non est nisi 50 75 universorum quae agenda sunt, et modos mente complexus est ..plenus his humanitas tantum, cui omnia alia acci dunt, scilicet esse in singularibus formis est quas PLATO ideas appellat. Itaque homines pereunt, humanitas et esse in intellectu, esse universale, esse particulare, et quaecumque ad quam homo efficitur, permanet.» Humanitatem appellat ipsam huma- huiusmodi, ut alibi diffusius declaravimus. Quam tamen esse nullus nitatis essentiam ut in mente divina est per suam I ideam, qua homo I B 259' R 125' ponit secundum se extra singularia et extra intellectum, quali tamen conditus est. modo ARISTOTELESponit PLATONEM posuisse essentias rerum et quiddi- 55 80 Quae quia alia est in forma ab asinitate et quacumque alia essentia, ABCDEHIS Pecia 1: GRVa ABCDEHIS Pecia I: GRVa 59 quidquam] quamquam? G quicquam a 60 id] illud R 63 ipsarum] ipsa E 64 per 35 quarum idealis] ser. sed quid idea i. m. ai. man. C 35 ratio2] om. BCDEGHIRSVa quae] ser. sed in quae per se mut. C quae per se GIRVa 64 et. ..ipsa] in ipsa et a 35 ipsas] ipsam sed in ipsas corr. A 36 specificae...essentiae] i. m. man. cor:-. A 65 ipsae] sae et ip- sup. lin. B 66 haberent] habeant a 66 esse] eadem sed in esse 37 omnia illa] inv. B 37-38 quae... comparationem] i. m. man. corr. A 39 speclfica- corr. B 66 aut] ut S 68 principio] primo a 68-69 contemplatioque] contempla- .tarum] Cr. A. BLAISE, Lexicon latinitatis medii aevi, specifico, -are: specifier,.p. 857b; tio quod V 69 in] sup. lin. man. corr. A om. BV 7067'] 63' G 64' V 44' sed exp. et specificarum BCDEGHIRSVa 40 aliorum] iter. R 42 sive pnvatlOnes] ~. m. man. 64' ser. R 70 Lucillum] Lucilium a 71 esse videatur] inv. Ga 7l est] eo sed in eorr. A om. BCDEGHIRSVa 44-45 scilicet.. .intellectu] iter. D 44 m] om. I est corr. R 72 fiunt] sumit BC(et vel sumitur addo i. m. ai. man.)DS fuerit I sunt GRV 46 ipsis] om. C 50 id] illud R 50-51 non ... humanitas] om. (ham.) R 53 huiusmodi] 72 exemplar] ideam addo sed exp. H 73 Hoc] Haec Ba ve/ Hic A 73 quod] quem huius ABCDEGHIRSV 53 alibi] alias GRVa 53 Quam tamen] Quantum EH ABDEGHIRSV quam a 73 id] illud R 76 humanitas] humanitates sed in humanitas 53Quam...esse]Tamen essequam sed signis inversionis inv. B 55 Aristoteles]harum GRV corr. D 78 essenliam... suam] i. m. man. corr. A 78 est] iter. V 80 Quae quia] inv. BC(sed signis inversionis inv.)DEGHIRSV 80 in] a GRV 80 asinitate] asinini- 50 AVICENNA, Metaph., VI, c. I (ed. S. VANRIET,p. 291, IO-II; ed. 1508, r. 9IrbA). tate a asininitate sed in asinitate corr. S 80 essentia] ut addo i. m. E ut addo GRVa 53 Cr. HENR.DEGAND.,Quod/. I, q. 9 (ed. R. MACKEN, 47,3-62,61; ed. 1518, r. 6vV- p. 57-61 AUGUST., div. quaest. 83, q. 46, c. 2 (CC lat. 44A, p. 72,53-57; PL 40,30); etiam De 8rZ; ed. 1613, I, r. IOra-12rb); ID., Quod/. III, q. 9 (ed. 1518, r. 60vN-62rS; ed. 1613, I, citatur in HENR.DEGAND.,Quod/. IX, q. 2 (ed. R. MACKEN, 36, 72-74; ed. 1518, p. r. 98va-100rb); ID, Quod/. VIII, q. I (ed. 1518, f. 299vZ-30IrF; ed. 1613,II, f. Ira- 2vb); r. 345vC; ed. 1613,II, r. 66ra). 68-70 PLATO, im., 39c (TransI. ChaJcidii,p. 32); etiam T q. 9 (ed. 1518, r. 314rI-320rL; ed. 1613, II, f. 19ra- 25vb); ID., Quod/. IX, q. 2 (ed. citatur in HENR.DE GAND., Quod/. IX, q. 2 (ed. R. MACKEN, 36,76-77; ed. 1518, p. R. MACKEN, 37,7-10; ed. 1518,f. 345vD-346rD; ed. 1613,II, f. 66rb). p. 53-(p. 19,)57 r. 345vC; ed. 1613, II, f. 66ra). 71-72 SENECA, Luci/ium epist. mor., 58, c. 19 (ed. Ad Cr. HENR.DEGAND.,Quod/. IX, q. 2 (ed. R. MACKEN, 37,11-13; ed. 1518,r. 346rD; ed. p. F. PRECHAC, p. 76; ed. R. M. GUMMERE,p. 398). 72-77ID.,65, C. 7 (ed. F. PRECHAC, II, I, 1613,II, r. 66rb). II, p. 108; ed. R. M. GUMMERE, p. 448); etiam citatur in HENR.DEGAND.,Quod/. IX, I, q. 2 (ed. R. MACKEN, 35,49-54;ed. 1518,f. 345vB; ed. 1613,II, r. 65rb). p. 20 QUODLIBET VII QUAESTIONES 1 et 2 21 dicit AUGUSTINUS dicta quaestione: «Restat ut omnia ratione sint in ad-Iunari in unitate materiae singularis, quemadmodum una est idea G 116' condita, nec eadem ratione homo qua equus». Eadem tamen unus homo formae continui ad omnia continua quae nata sunt adunari in unitate S 236'· et quilibet, quia non differunt forma. «Homines enim», ut dicit ! continui singulari, quantum est ex ratione continui. Nec tamen dicen- PHILOSOPHUS XO Metaphysicae, in «non sunt formae hominis», intel- dum est quod essentiae specificae in materiali bus duae sunt ideae D 164'. lige quemadmodum homo I et asinus sunt formae diversae animalis. Et 85 5 principales, quoniam, sicut esse compositi non est principaliter nisi a secundum hoc dixit AUGUSTINUS Ad Nebridium, unde acceptum est forma, nec est aliud esse formae et aliud compositi, sed idem, licet tertium argumentum: «sicut una est ratio metiendi», etc. Nec tamen principali ter sit compositi, ut infra videbitur in quadam alia quaestione, est omnino simile, quia ratio metiendi non est una nisi unitate universa- sic illa idea quae est formae, est etiam totius compositi principaliter ut lis, idea autem hominis in Deo est una singularis sicut et ipsa divina totius, et formae non principilliter, sed ut habet esse in composito. essentia, sed solum universalis universalitate exemplari tatis, secundum 90 IO Aliter tamen est idea formae existentis in composito, quam materiae, Bad. 257'Y modum quem alias determinavimus in alio Quolibet.1 quia est etiam idea ipsius formae, non solum ut est aliquid compositi, Per iam dicta etiam patet, quomodo concedendum est ultimum sed etiam ut I est aliquid secundum se essentialiter distinctum ab H 237 argumentum probans quod «respectus sive relationes in Deo non essentia materiae, cum tamen solum sit idea materiae in quantum habent proprias ideas», non solum «quia non sunt factibilia secundum materia est ali-Iquid compositi, et hoc quemadmodum esse formae Zucc. se», sed quia nullo modo factibilia per se, neque secundum se neque in 95 15 communicatur materiae ut est in composito.! Bad. < alio, quia nec in se nec in alio possunt esse per se terminus actionis. Quod dico propter materiam, quae, etsi non esset omnino factibile secundum se extra compositionem, habet tamen propriam ideam in Ad illud ergo quod arguitur primo in oppositum generaliter, quod C 193" Deo aliam! ab idea formae, per quam est factibilis in composito. Quae «quaelibet res habet propriam ideam in Deo, quia per se habet esse quidem idea materiae una est ad omnes partes materiae quae natae sunt 00 secundum imitationem divini esse», dicendum quod verum est, sed non 20 primo. Petrus enim, licet I quodam modo per se, non tamen per se et E 188' ABCDEHIS Pecia I: GRVa primo habet esse secundum imitationem divini esse secundum quod est Petrus, habens in se hanc humanitatem, sed secundum quod homo 81 omnia] vel alia addo i. m. ai. man. C 83 differunt] ser. sed in differuntur mUl. ai. man. C 84 Metaphysicae] om. S 86 hoc] dicit addo sed exp. A 86 dixit] simpliciter, habens in se humanitatem simpliciter. Quemadmodum enim dicit R 86 acceptum est] inv. a 87 tamen] om. I 88 quia] quod I 88 una] accidit humani tati simpliciter, quod sit haec in Petro, sic accidit quod unitate sed in una CO". R 89 sicut] om. S 89 divina] de addo sed exp. B 25 idea humanitatis I simpliciter sit idea humanitatis Petri. Qualiter autem B 259 90 exemplaritatis] om. V 92 ultimum] utrum E 94 habent] habet E in Deo addo C 94 sunt] est sed exp. et sunt sup. lin. man. corr. A est BCDEGHIRSVa per ideam humanitatis simpliciter constituuntur in esse singularia plura 94 factibiIia] factibi]e sed in factibilia CO". A factibile BCDEGHIRSVa 95 factibilia] sub specie, alias expositum est in quadam quaestione de Quolibet.1 Bad. < facti bi le sed in factibilia corr. A factibile BCDEGHIRSVa 95 nequel] nec BS 95 neque2] nec BS 96 possunt] potest sed exp. et possunt sup. lin. man. corr. A potest ABCDEHIS Peeia I: GRVa BCDEGHIRSVa 97 quae] quia BC(et quae i. m. inf ai. man.)DEGHIRSV 98 compositionem] ser. et etiam i. m. inf ai. man. C compositum a 98 habet] licet RV 98 tamen] tantum sed in tamen corr. A tantum BGHRV 99-00 per. .. materiae] I adunari] adiunari sed in adunari CO". H 2 adunari] adumari V 3 singuli ... conti- et sed exp. eI per ... materiae i. m. man. CO". A 00 omnes] formas addo sed -s exp. nui] om. (hom.) R 4 duae] qui sed exp. eI duae sup. lin. I 7 compositi] compositum R 00 materiae] materia G 00 quae] quo R R 7 ut] om. V ? quadam] 13' sup. lin. D 8 ut] ita sed in ut corr. R 8 totius] om. RV 10-15 Ahter. .. composlto] i. m. inf man. corr. A II formae] i. m. ? 8]-82 AUGUST.,De div. quaesl. 83, q. 46, C. 2 (CC la!. 44A, p. 72, 51-52; PL 40,30); etiam V Il .compositi] compositum R 13 tamen] om. BCDEGHIRSVa 14 esse] est citatur in HENR. DE GAND., Quod/. IX, q. 2 (ed. R. MACKEN, p. 35,66-67; ed. 1518, R 17 m] sup.!in. V 20-21Iieet...primo] non sed de!. ellieet...primo i. m. man. corr. r. 345vC; ed. 1613, II, p. 66ra). 83-84 ARIST., Melaph. X, C. 8 (TransI. anon., ed. A 22 habet] per se addo sed exp. B 22-23 sed ... humanitatem] om. (hom.) R G. VUILLEMIN-DIEM, 202,6-7; Iunt., VIII, f. 273M; 1058b 6-7). p. 87 AUGUST., Epis., 26 constituunturj constituunt H XIV (CSEL 341, p. 34,23; PL 33, 80); etiam citatur in HENR. DE GAND., Quod!. Il, q. I (ed. R. WIELOCKX,p. 8, 31-32; ed. 1518, r. 29rC; ed. 1613, I, r. 47ra); cf. supra, p. 4,25- 7 Cr. infra, p. 93,25-(p. 94,)40. 18-19 Cr. supra, p. 3,4-6. 27 Cr. HENR. DE GAND., 27. 90-91 Cf. HENR. DE GAND, Quod!. Il, q. 1 (ed. R. WIELOCKX,p. 3,6-8,42; ed. 1518, Quod!. Il, q. I (ed. R. WIELOCKX,p. 3,6- (p. 8,)42; ed. 1518, r. 28v-29rC; ed. 1613 I f 46ra-47rb). ' , . r. 28v- 29rC; ed. 1613, I, r. 46ra-47rb). 92-96 Cf. supra, p. 3,30-(p. 4,)34. 22 QUODLIBET VII QUAESTIONES 1 ei 2 23 Ad secundum de relatione, specialiter quod «praedicamentum eius Et est tenendum pro certo quod, circumscripta realitate fundamenti, continet propriam rem et essentiam, ergo habet propriam ideam», nihil manet de realitate I in praedicamento relationis, sed solummodo D 16' dicendum quod in omni praedicamento res et essentia praedicamenti 30 55 praecisa ratio seu intentio qua intelligitur modus essendi ad aliud, aliquid est aliud a ratione ipsius praedicamenti, ita quod praedicamenta quemadmodum nomine accidentis intelligitur purus modus essendi In quae proprias habent res et essentias, quibus inter se differunt, habent alio, praeter omnem rem cui convenit esse in alio sive modus ille. etiam proprias rationes praedicamentorum quibus ab invicem distin- Quod clare patet ex tribus rationibus I philosophicis. I 130' guuntur. Quamvis enim rebus quas continent, praedicamenta substan- Primo,1 quoniam si circumscribatur I per intellectum omnino res C 193 luce. tiae, quantitatis et qualitatis inter se differunt, tamen cum hoc proprias 35 60 substantiae; quanti tatis, et qualitatis, et concipitur intellectus relationis S 236" habent rationes, quae sunt intentiones secundae, quibus distinguuntur, sive respectus ad aliud praecise, sub illa impossibile est assignare secundum quod accidens est intentio communis distin-Iguens novem aliquas differentias specificas. Ipsum enim ad aliud esse, quantum est ex praedicamenta a substantia, cui respondet propria ratio sive intentio, se, eiusdem rationis est, si nullam contrahat differentiam ab eo super Bad. 257'A quae nomine substantiae exponitur, cum intelligitur I esse nomen quod fundatur. Sicut enim esse speciem non est alterius rationis circa secundae intentionis, et aequivoce dicitur 'substantia' cum illa quae 40 65 hominem, circa asinum et circa bovem, neque ratio generis circa significat rem generalissimi in illo praedicamento. Consimiliter in prae- animal, arborem et lapidem, nec I est maioris communitatis ad aliqua H 23, dicamento relationis est aliquid necessario, quod est ratio illius praedi- contenta sub se, praeter rem circa quam consideratur ratio generis, camenti et nomen secundae intentionis, quae alia est a rationibus quam speciei (non enim est hoc genus), I nisi quia est circa hanc rem, B 259 aliorum praedicamentorum absolutorum; quae si appelletur respectus nec haec species, nisi quia est circa hanc rem, sic esse ad aliquid non est sive 'ad aliquid' aut relatio, et nomen generalissimi significans rem illius 45 70 alterius rationis circa dominum et circa servum, et circa aequalitatem praedicamenti cui accidit illa intentio, eodem nomine appelletur, quod aut circa quascumque alias relationes, circumscripta realitate aliorum credo ita esse, tunc relatio aequivocum est ad intentionem secundam praedicamentorum quae importatur nomine domini I et servi, quae est R 12: A 34'b illius I praedicamenti, et ad generalissimum quod significat rem illius dominandi potentia in domino et impotentia resistendi in servo, quae praedicamenti. De qua relatione nunc est quaestio, utrum sic est res alia pertinent ad secundam speciem qualitatis; et similiter nomine aequali ta- a rebus aliorum praedicamentorum absolutis super quas fundatur, ut 50 75 tis importatur res quantitatis. Unde quod dicitur relatio superpositionis V 124" possit dici I habere propriam ideam, ut videtur probare argumentum, et suppositionis, non est nisi quia species illae relationis fundantur an non. ABCDEHIS Peeia I: GRVa 27 exposilum] compositum B 28 secundum] dicendum addo RV 28 praedi- ABCDEHIS Pecia I: GRVa camentum] praedicatum BC(sed in praedicamentum corr.)D(sed in praedicamentum corr.)EGRS 28 eius] est sed in eius corr. D 31 aliquid] aliud S 32 differunt] definit (?) sed dei. et differunt i. m. D differant R diff ... (conj) G 33 rationes] 53-54 rundamenti ... realitate addo (homoioceph.) E 54 praedicamento] praedicamenti rationem R 37 intentio communis] intentionis V 39 exponitur] importatur a E 57 praeter. .. alio] om. (hom.) E 57 omnem] iter. R rationem addo sed exp. 39 intelligitur] intellectus I 40 aequivoce] qui voce C 41 significat] signat D G 58 rationibus philosophicis] naturalibus sed dei. et rationibus philosophicis i. m. 42 est] om. BC(sed sup. lin. ai. man.)DEGHIRSV 42 necessario] necessaria I man. corr. A 58 philosophicis] conj (plficis) CES 60 quantitatis et qualitatis] 42 illius] ipsius C 44 aliorum] om. G 45 et] i. m. B 45 nomen] momen (!) qualitatis et quantitatis R 60 et'] om. BCDEGHIRSV 61 illa] quo a 64 esse R 45 significans] signans DI 46 quod] credo addo sed dei. A 49 praedicamenti] speciem] inv. B 65 hominem] quam addo a 67 consideratur] tam addo R et addo CE 50 super] supra S 69 hanc] om. V 69 nec ... rem] i. m. G 69 est] om. G 71 aut] ut BC(sed in vel mut. ai. man.)DEGHIV et RS 71 realitate] relative I 73 impotentia] potentia C 73 resistendi] vel serviendi i. m. ai. man. C 73 quae] qui I 74 pertinent] pertinet a 74-75 et. .. aequalitatis] om. I 75 relatio] relationis sed in relatio corr. B 75 superpositionis] suppositionis DRV 77 relationis] relationes C relationes sed 28-29 cr. supra, p. 4,14-15 et 21. in relationis corr. B 24 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 25 super res quarum una superponitur alteri, et altera supponitur. Est 5 transmutatione. Sortes ergo non similis Platoni, non posset fieri similis E 188'· enim dominus relativum superpositionis et servus suppositionis,1 quia eidem sine sua transmutatione reali. Consequens falsum est, quia, impotentia resistendi est sub potentia dominandi; aequalitas autem Platone I transmutato secundum alterationem in qualitate, ut de nigro O 116 dicitur relatio aequiparantiae, et similiter similitudo, quia res super 80 fiat albus, statim Sortes sine omni sua transmutatione de novo I factus B 260' quas fundantur, per aequiparantiam se habent inter se. Quare, cum est similis Platoni. Falsum est ergo, quod similitudo in ipso importat nihil est reale in praedicamento, nisi illud penes quod accipiuntur 10 rem aliam praeter rem sui fundamenti. differentiae specificae in illo, et specierum distinctio, nihil igitur procul Idem patet quarto ratione pure theologica tali. Secundum BOETHIUM dubio reale est in praedicamento relationis, nisi id quod est res alterius De Trinitate et sanctos omnesque fidei I doctores, cum alia praedica- H 237 praedicamenti. 85 menta transferuntur ad divina, transeunt in substantiam et relationem, Secundo patet idem, quoniam illud est res in praedicamento, quo et non manent; praedicamentum autem substantiae, a creaturis transla- realiter differunt et conveniunt illa quae sunt in praedicamento. Sed per 15 tum ad divina, non transit sed manet, et similiter praedicamentum rem alterius praedicamenti realiter differunt illa quae sunt in praedica- relationis,1 ut sit ponere ista duo praedicamenta, substantiam et reIa- C 193' mento relationis, et conveniunt. Quod patet, quia similitudo Sortis ad tionem, manentia in divinis cum transferuntur a creaturis, et diversa S 236'· Platonem alia est secundum I rem a similitudine conversa Platonis ad 90 inter se. Quemadmodum ergo praedicamentum substantiae, translatum Sortem, et hoc non nisi quia super aliam albedinem fundatur in Sorte et a creaturis, manet in divinis, consimiliter et praedicamentum I reIa- D 164 super aliam in Platone, quoniam si eadem albedo numero esset in Sorte 20 tionis, et diversa inter se. Praedicamentum autem substantiae, quia et Platone, eadem esset similitudo ipsorum secundum rem, differens praeter propriam I rationem praedicamenti habet propriam rem per A 34" solum secun9um rationem, quemadmodum contingit in divinis quod essentiam aliam a rebus aliorum praedicamentorum, ideo, cum a crea- eadem est similitudo secundum rem, differens solum secundum ratio- 95 turis transfertur ad divina, non solum transfertur secundum rationem nem, qua Pater est similis Filio, et e converso. Ergo nulla est res in praedicamenti, sed etiam secundum rem praedicamenti, licet sub praedicamento relationis, nisi quae est alicuius alterius praedicamenti. 25 ratione eminentiori, ut alibi in Quaestionibus ordinariis clarius Idem patet tertio sic. Si relatio poneret propriam realitatem aliam a exposuimus, ita quod secundum hoc in divinis manet praedicamentum realitate sui fundamenti in suo subiecto relato, tunc de se non relatum aliqua relatione, puta similitudine, quia nullam habet in se respectu 00 ABCDEHIS Pecia I: ORVa alicuius alterius, puta Sortes albus in respectu ad Platonem nigrum, non Zucc. 389'· fieret relatum ad illud similitudine I quam haberet in se de novo et prius 6 falsum est] inv. R 6 quia] quod R 8 fiat] fit sed in fiat corr. D 8 albus] album non habuit, nisi quia res aliqua de novo facta est in eo, quae prius in eo DS 9 ipso] opero R 9 importat] importatu sed in importat corr. R 13 ad] a non fuit. Hoc autem non est possibile fieri in aliquo sine propria sui R 14 creaturis] praedicreaturis sed in creaturis corr. V 16 relationis] i. m. man. corr. A 16 sit] sic BCDEOHIRSV 17-19 cum ... divinis] om. (ham.) ORV ABCDEHIS Pecia I: ORVa 19 consimili ter] similiter GR 21 praeter] propter CS 21 propriam] om. S 21 praedicamenti] praedicamentum R 22 ideo] sup. lin. man. corr. A 22 cum] autem GRV 23 ad ... transfertur] om. (ham.) G 23 transfertur ... praedicamenti] 77 superponitur] supponitur CDV relatio addo D 77-78 alteri ... supponitur] om. secundum rationem praedicamenti transfertur a 24 sed ... praedicamenti] om. (ham.) (ham.) S 77 superpositionis] suppositionis B 80 et] sup. lin. B 81 fundantur] V 24 etiam] om. ORa 24 etiam secundum] inv. E 24 praedicamenti] om. fundatur E 83 igitur] ergo a 84 id] quod illud R 86 patet] illud addo S E 24-25 clarius exposuimus] inv. C 86 idem] ratio V 86 quoniam] quod R 86-87 quo ... praedicamento] om. (ham.) S 87 differunt] differant G 89 et] sup. lin. H 89 conveniunt] coneniunt sed in conveniunt corr. S 89 Quod] Ut B 89 patet] patent V 92 aliam] alliam sed in 11-12 Cf. BOETH., De Trin., e. 5 (ed. N. M. HARING in OILO. PORRoComm .• p. 376,1- aliam corr. R 92 aliam in] alii n am (I) V 92 numero esset] inv. C 93 ipsorum] (377.)40; PL 64, 1253-(254); er. etiam HENR. DE GAND.• Quaest. ordo (Summa). ar!. 32. eorum S 93-94 differens ... rationem] iter. D 94 in divinis] individuis O q. 5 (ed. 1520, I, f. 198vM; ed. 1646, II, p. 506A-B, n. 27); ID., Quod/. V. q. 2 (ed. 1518, 95 eadem] estadem R 96 est similis] inv. C 97 relationis] irelationis sed in relationis f. 154rC-155rN; ed. 1613, I. f. 228va-230vb); ID., Quod/. IX, (ed. R. MACKEN, p. 66,44- corr. O 97 alicuius alterius] altenus alicuius sed signis inversionis inv. B 99 de] om. (69.)6; ed. 1518. r. 350vB-C; ed. 1613, II, f. 7Ivb-72ra). 25-26 HENR. DE OAND.• D 00 respectu] respectum R 2 haberet] habet sed de/o et haberet i. m. man. corr. Quaest. ordo (Summa), ar!. 32. q. 5 (ed. 1520, I, f. 197vD-K; ed. 1646, II. f. 503A-504B, A 3-4 in ... fuit] non fuit in eo ORVa 4 possibile] impossibiles sed in possibiles corr. n. 18-22); er. etiam J. OOMEZ-CAFFARENA. Cron%gia ...• p. 120). I 4 sui] om. C 6 sua] sui RS 26 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 27 substantiae translatum a creaturis, et secundum rationem praedicamenti esse, neque in re extra intellectum, neque etiam in conceptu alicuius Bad. 258,A et secundum rem praedicamenti. Quare similiter et prae-Idicamentum intellectus, quia nihil est natum I movere intellectum nisi habens B 260 relationis, si praeter propriam rationem praedicamenti haberet pro- rationem alicuius realitatis. Res I autem, sive 'aliquid' sic communis- v 124 priam rem per essentiam, aliam a rebus aliorum praedicamentorum 30 sim e acceptum, non habet rationem I praedicamenti, - sic enim esset I 130' super quas fundatur, cum a creaturis transfertur ad divina, non solum 55 tantum unum praedicamentum continens Creatorem et creaturam - , transferretur secundum rationem praedicamenti, sed etiam secundum sed distinguitur distinctione analogica in id quod est aut natum est esse illam rem praedicamenti propriam ei, licet sub ratione eminentiori, ita tantum in conceptu intellectus sive in ipso intellectu, et in id quod cum quod secundum hoc in divinis manet praedicamentum relationis trans- hoc aut est aut natum est esse in re extra intellectum. E 189" latum a creaturis, et secundum rationem propriam I praedicamenti, et 35 Res primo modo est 'res' secundum opinionem tantum, et dicitur 'a etiam secundum rem propriam aliam a re alterius praedicamenti, super 60 reor, reris', quod idem est quod 'opinor, opinaris' quae tantum res est quam fundatur. Quare, si res illa super quam fundatur in divinis, non secundum opinionem, quoad modum quo ab intellectu concipitur, sit praedicamenti substantiae, rem igitur omnino aliam per essentiam scilicet in ratione totius, ut est mons aureus, vel hircocervus habens ponit relatio in divinis a re substantiae, quemadmodum in creaturis, medietatem cervi, medietatem hirci. Est tamen res secundum veritatem licet ibi sub modo eminentiori. Hoc autem falsum est et erroneum, quia 40 quoad partes eius quae sunt mons et aurum et huiusmodi; aliter enim I H 238 tunc praedicamentum relationis in divinis non transiret secundum rem 65 non posset totum esse in intellectu et ens secundum opinionem, nisi S 237" in praedicamentum I substantiae, sicut non transit ratio praedicamenti partes essent aliquid secundum veritatem, quia ab alio non potest relationis in rationem praedicamenti substantiae, et esset in Deo et in moveri intellectus. Quod sic est ens, secundum totum non est res divinis personis ex diversis rebus compositio, quod re pugnat divinae praedicamenti, sed solum secundum suas partes. Unde nec ista habent Zucc. 389" simplicitati.1 45 proprias ideas in Deo, et est nonus modus eorum quae dicimus non I R 126 Bad. 258,8 Ad cuius c1ariorem intellectum, quia natura relationis a pluribus vix 70. habere proprias ideas in Deo. intelligi potest, paulo altius inchoando ab eis quae alibi in parte Aliquid autem, sive res nata esse vel quae est aliquid extra in- exposuimus, sciendum quod omnium communissimum, omnia conti- Itellectum, quae dicitur 'res a ratitudine', adhuc non habet rationem C 193' nens in quodam ambitu analogo, est res sive aliquid, sic consideratum generis aut praedicamenti sicut neque prius, sed dividitur divisione ut nihil sit ei oppositum nisi purum nihil, quod nec est nec natum est 50 analogica in id quod est aliquid quod est ipsum esse, et in id quod est 75 aliquid cui convenit aut natum est convenire esse. Primum est ens ABCDEHIS Pecia I: GRVa ABCDEHIS Pecia I: GRVa 27 et...praedicamenti] om. R i. m. ai. man. C iter. E 29 praeter] propter sed exp. eI praeter i. m. S 29 rationem] intentionem R 30 praedicamenti] haberem addo sed 51 re] neque addo sed exp. B 52 neque] nec I 52 quia] quod I 56 distinctione] exp. eI -berem dei. B 30 per] a addo sed exp. A 32 transferretur] transfertur sed in definitione C 56 id] om. R 56 esse] om. S 56-57 esse tantum] inv. S transferretur corr. A transferrentur BC( sed ferret ur i. m. ai. man.) DEGHIRS 58 aUI...est'] om. (ham.) R 58 esse] sup. lin. R 60 reris] -ris DEGS 33 rem] om. BC(sed i. m.)D(id.)EIS 35 et'] iter. sed primum et exp. S 36 etiam] 56 quod' ...opinaris] opinor opinaris quod sed signis inversionis inv. B 60 opinaris] om. om. RVa 36 propriam] praedicamenti addo sed dei. A 37 illa] illae R 37 non] R -aris V orisBCDES -naris a 60 tantum] tamen H 62 hircocervus]hirceocervus H i. m. man. corr. A 40 ibi] sibi sed in ibi corr. E 42 transit] subtransit sed in transit hireocervus I 63 cervi] et addo a 64 huiusmodi] huius ABCDEGHIRSV corr. E 44 quod] quae R d addo sed exp. G 46 Ad] A V 47 ab eis] iter. G 65 non] potest addo sed exp. I 65 totum] tantum GRV 67 res] ens sed exp. et res i. 47 in] ex GRV 49 sic] sit G 50 nec2] nihil est addo sed exp. S m. S 68 solum] substantialis V 69-70 et...Deo] om. (ham.) S 69 nonus] novus BCDEGHla 71 esse vel] essentialis G 72 quael unde sed exp. eI dei. et quae sup. lin. man. corr. A om. BCDEGHIRSVa 72 ratitudine] rectitudine C et addo a 73 praedicamenti] sed addo sed exp. G 74 id'] illud R 74 esse]est sed in esse corr. D 75 aliquid] quid E 75 cui] an sed exp. et cui sup. lin. C 75 esse] om. 47-48 Cf. HENR. EGANO.,Quaesl. ordo (Summa), ar!. 32, q. 5 (ed. 1520,I, f. 199rO-vP; D BR 75 est'] esse B enim GRV p addo sed exp. R ed. 1646,II, p. 507B-508B,n. 32-35); ID., op. cil., arI. 21, q. 2 (ed. 1520,I, f. 124vK; ed. 1646,II, f. 316A,n. 9); ID., Quodl. V, q. 2 (ed. 1518,f. 154rD; ed. 1613,I, f. 228vb-229ra) et q. 6 (ed. 1518,f. 16Irl-K; ed. 1613,I, f. 238ra-b). 59-70Cf. Ibid. 71-(p. 28,)90 Cf. Ibid. 28 QUODLIBET VII QUAESTIONES et I 2 29 increatum. Secundum continet rem omnis creaturae, nec habet ratio- quod omnino repugnantes, nec possunt fieri circa eandem rem. Ei enim nem generis, quia non potest ei aliquid addi ut differentia, quod sit rei cui convenit esse in se, nullo modo potest convenire esse in alio. extra rationem eius quod est aliquid, aut eius quod est esse. Genus 00 Dico «inhaerendo», propter quod dicit COMMENTATORsuper Vum Phy- autem nihil potest esse, nisi habens differentias extra suam rationem, sicorum, quod illud quod est uni substantia, non potest esse accidens per quas habet dividi. Nulla tamen res habet esse in genere praedica- 80 alteri. Consti tuendo autem illud quod est in se, bene potest esse in alio menti, nisi sit talis quod non sit ipsum esse, sed solummodo id cui habet quemadmodum pars in toto, sive sit integralis sive essentialis, quae D 165" convenire vel natum est convenire I esse. Et hoc est per se quidditas et ipsum totum cum parte alia vel aliis constituit. Tertius autem dispara- natura cuiuslibet creaturae, consideratae in se sub ratione qua est id 5 tus est ab 'utroque primorum, et nulli eorum repugnans, et bene quod est tantum, per indifferentiam se habens ad omnia alia, ut ad illa compatiuntur se circa idem. Cui enim rei convenit esse in se secundum quae ei accidunt quodam modo, secundum quod alibi saepius declaravi- 85 rationem praedicamenti substantiae vel in alio secundum rationem mus. Et est illud de quo iam diximus, quod habet per se ideam in Deo, praedicamenti accidentis absoluti, bene potest convenire esse ad aliud unde et per se de ipso habet esse scientia. Tale autem aliquid, sive res secundum praedicamentum relationis.1 Bad.2 cui convenit vel natum est convenire esse, adhuc analogum est ad IO Si vero velimus distinguere rem cui convenit esse, ratione ipsius rei, Zuee. 389'b omnem rem et ad omne esse in crea-Ituris, et potest subdistingui hoc similiter non est nisi tripliciter, secundum triplicem rem ex se dupliciter: vel ex parte ipsius rei, vel ex parte ipsius esse. 90 absolutam, scilicet substantiae, quanti tatis et qualitatis. Quarum prima S 237'b Ex parte autem ipsius esse distinguitur penes di-Iversos modos est unius praedicamenti tantum, scilicet substantiae, quia esse in se essendi. Esse enim quod convenit aut natum est convenire rei, non est subdistingui non potest. Esse autem in alio per inhaerentiam distingui- A 34'b nisi secundum triplicem modum: aut in se aut I in alio aut ad aliud, in 15 tur in duo secundum duos modos inhaerendi, scilicet sub ratione B 260" se sistendo,1 in alio inhaerendo, ad aliud inclinando. Et sumuntur penes afficientis subiectum, quod proprium est praedicamento qualitatis, vel E 189'b hoc tres modi praedicamentorum: substantiae I scilicet, accidentium 95 in ratione mensurantis, I quod proprium est praedicamento quantitatis. H 238 absolutorum, et relationum. Et sic res cui convenit esse inhaerendo, pertinet ad duo praedicamenta Istorum autem trium modorum essendi duo primi ita sunt diversi, quorum rationes diversae sunt et repugnantes, ut circa eandem rem esse 20 non possint: inesse enim mensurando nullo modo convenire potest rei ABCDEHIS Peeia I: GRVa qualitatis, I neque rei quantitatis inesse afficiendo. Bad. 2 76 nec] neque I 77 potest] cani A 77-78 ut...aliquid] addi ut...aliquid i. m. sup. Esse similiter ad aliud distinguitur secundum diversos modos essendi C 78 autem nihil] inv. R 79 differentias] differentiam sed in differentias eorr. ad aliud I in septem praedicamenta, secundum quod alibi declaravimus G 116 R 81 sit] fit B 81 id] illud R 82 vel...convenire] iler. R 82 convenire esse] inv. E 82 esse] om. D 82 per se] om. R 83 cuiuslibet] iler. ? R 83 ratione] in addo sed exp. S 84 est] esset sed in est corr. V 84 habens] habere GRV 85 accidunt] claudunt sed in aeeidunt eorr. D 85 quodam modo] quodam R ABCDEHIS Pecia I: GRVa 85 alibi] alias sed in alibi eorr. S 86 iam diximus] inv. B 87 Tale] Talem sed in Tale eorr. B 88 cui] sup. lin. D 91 autem] om. a 91 penes] duplici addo sedforle exp. 98 omnino] omnia GHSV omnia sed in omnino CO". C{al. man.)DI 98 nec] neque I D 91 diversos modos] duos modos diversos R 92 essendi]esse (? eee) addo sed exp. om. B 99 convenire] potest conve addo ei conve deI. B 1-2 accidens alteri] inv. ei enim iler. sed deI. D 92 enim] ei S 93 ad] in I 94 sistendo] iler. sed primum R 97 illud] istud S I bene] om. I 4 alia] illa I 4-5 disparatus] disperatus sistendo deI. D 95 tres] terminus BC(sed vel tres i. m. aI. man.)D( sed in terminos D 5 est] ex R 5 primorum] primarum BE 5 et'] sed sed deI. ei et sup. lin. man. mUI.)ER(vel terminis ?)SV 95 scilicet] et addo I 95 accidentium] aut addo S co". A 5 bene] cani V 7-8substantiae... praedicamenti]om. (ham.) CDEGHIRSVa 97 trium] om. V 97 diversi] om. S 7-11 substantiae...praedicamentum] om. B II hoc] om. S II nisi] i. m. D 12quantitatis et qualitatis] qualitatis et quantitatis V 13 tantum scilicet]i. m. man. CO". A 85-86cr. HENR. EGAND.,Quodl. I, q. 9 (ed. R. MACKEN, 49,53- 59; ed. 1518,r. 6vX; D p. 15 inhaerendi] inhaerendis V 15 scilicet] om. RV 21 neque...quantitatis] om. ed. 1613, I, r. 10va); ID., Quodl. II, q. I (ed. R. WIELOCKX, 4,42-(p. 5,)53; ed. 1518, p. R 22 modos] modi R r. 28vA; ed. 1613,I, r. 46va); ID., Quodl. III, q. 9 (ed. 1518, r. 60vN-62rS; ed. 1613, I, 00-2 cr. AVERR.,n V Phys. Comm., comm. 8 (Iun!., IV, r. 213B); cr. etiam ID., In V I r. 98va-100vb);ID., Quodl. V, q. 2 (ed. 1518, r. 154rD; ed. 1613, I, r. 228vb-229ra); ID., Melaph. Comm., comm. 15 (ed. R. PONZALLI, 135,25-26;Iun!., VIII, r. 118D). p. 23- Quaes!. ordo (Summa), ar!. 21, q. 2 (ed. 1520,r. 124vK;ed. 1646,I, p. 316A, n. 9) et ar!. (p. 30,)24 cr. HENR.DEGAND.,Quaesl. ordo (Summa), ar!. 32, q. 5 (ed. 1520,I, r. 199rO- 32, q. 5 (ed. 1520,r. 196C; ed. 1646,II, p. 502B, n. 16). 201rV; ed. 1646,II, p. 505A-512A,n. 24-46). 30 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 31 in quaestione praetacta de praedicamentis. Quorum sex, scilicet, actio, 50 est dictum iam supra, rei cui convenit vel natum est convenire esse in se, passio, quando, ubi, situs, habitus, non fundantur nisi super rem 25 aut in alio aut ad aliud, triplex potest fieri nominis impositio: aut quantitatis, licet diversarum specierum quantitatis, propter quod sunt praecise ab ipsa re et ad praecise significandum ipsam rem, aut ab ipsa praedicamenta accidentium pure. Praedicamentum vero relationis et ut habet talem modum essendi et ad significandum ipsam secundum C 194" super rem substantiae et quanti-Itatis et qualitatis fundatur, nec dicitur quod huiusmodi, aut praecise ab ipso modo essendi et ad praecise praedicamentum accidentis, nisi quatenus fundatur super res praedica- 55 repraesentandum I illum modum essendi. E 189" mentorum accidentis, quantitatis scilicet et qualitatis. Nec tamen debet 30 Si primo modo nomen esset impositum rei quae potest esse diver- dici praedicamentum substantiae in quantum fundatur super rem sub- sorum praedicamentorum secundum diversos modos essendi, non perti- stantiae, nisi intelligatur quod nomen 'substantiae' ut est nomen neret res illa potius ad unum illorum praedicamentorum quam ad aliud, secundae intentionis, sumptum sit a modo essendi in se, ita quod non in et esset absolutissime nomen rei. alio, non solum absolute, sed etiam ad aliud. Ut secundum hoc res 60 Secundo vero modo diversum est nomen impositum tali rei, ut est Zucc. 390" substantiae I pertinet ad duo praedicamenta, et ipsum nomen 'substan- 35 unius praedicamenti res, et ut est alterius, quemadmodum eidem rei tiae' ut est nomen secundae intentionis, esset commune ad duo praedi- impositum est hoc nomen «albedm) et hoc nomen «similitudo», sed camenta, scilicet ad substantiam proprie dictam, et ad relationem hoc nomen «albedo» ut cui convenit inesse alteri, ipsum afficiendo, hoc fundatam super rem substantiae, quae ex hoc etiam participaret ipsum autem nomen «similitudo» ut cui convenit inesse alteri, ipsum ad aliud D 165'b nomen substantiae, I in quantum fundatur I super ipsam rem praedica- 65 ordinando. Similiter, similitudo si fundetur super substantiam, ut super B 260vb menti substantiae proprie dictae, et hoc quemadmodum accidens est 40 humanitatem, eandem rem significant humanitas et similitudo, sed S 237" nomen intentionis secundae communis, sumptum I a modo essendi humanitas ut habet esse in se, similitudo vero ut habet esse in ordine ad alteri inhaerendo, et hoc commmuniter sive absolute, secundum quod alterum, ita quod alia est res significata nomine similitudinis, I ut H 238" est res praedicamenti quantitatis et qualitatis, sive ad aliud, et hoc ut est fundatur super substantiam et super qualitatem, sed sub una ratione I 131" res praedicamenti I relationis. Et secundum hoc nomen accidentis 70 essendi, scilicet respectus ad alterum. Et est nomen rei, sed ut circa convenit tribus praedicamentis, scilicet quantitati, qualitati, et etiam 45 ipsam nata est considerari intentio secunda rationis. relationi ut fundatur in rebus utriusque. Tertio modo diversa sunt nomina imposita vel possibilia imponi Ut autem ad maiorem declarationem dictorum intelligamus quae secundum diversos illos modos essendi praecise considerato s absque circa praedicamenta sint, nomina rerum, et quomodo et ad quid ratione rei substractae, et sunt nomina secundarum intentionum circa significandum imponuntur haec et illa, sciendum quod circa hoc quod 75 rem, quemadmodum et hoc nomen 'accidens' impositum est a modo ABCDEHlS Pecia 1: GRVa ABCDEHIS 24 praetacta] praedicta R 24-25 actio, passio] inv. R 26 licet...quantitatis] om. (ham.) I 26 specie rum] rerum R 26 quantitatis] et qualitatis addo i. m. E 50 est dictum] inv. D 50 iam] om. D 50 rei] res BC(sed in rei cor,.)DEHIS 26 sunt] iter. R 27 pure] i. m. man. CO". A 28 fundaturl fundantur S 30 debet] 51 nominis] i. m. E 54 huiusmodi] huius ABDEHIS 54 ab] om. B 56-57 debent? R 31 dici] om. GV i. m. D 31 rem] esse R 32-40 nisi ... quemad- diversorum] modorum addo sed dei. B 58 illal illas BE(sed in illa CO".) 62 hocI] modum] quoniam sed dei. et nisi ... quemadmodum i. m. in! man. CO". A 34 Ut] etiam iter. E 63-64 afficiendo .. .ipsum] om. (ham.) S 64 ad] a i. m. D 65 fundetur] addo C 35-36 et ... praedicamental om. (ham.) I 35 substantiae ... nomen] om. fundatur CS 65 substantiam) aliam BC(sed dei et substantiam i. m. aI. man.)DEHIS (ham.) G 35 pertinet] pertinent BCDEGHIRSVa 36 esset] esse CDEGHRSV om. 66 humanitatem] habentem C(sed dei. et humanitatem i. m.)S 68-69 ut...qualitatem] B est a 37 proprie] iter. G 38 substantiae] quae ex hoc etiam mensurando nullo hinc inde sed dei. et ut. .. qualitatem i. m. man. CO". A 70 scilicet] et sed exp. et scilicet modo convenire rei qualitatis neque rei quantitatis addo sed va- cat superserips. D sup. lin. man. CO". A 72 nomina imposita] om. S 72 imposita] posita H 38 etiam] om. D 38 participaret] vel per i. m. C participat et oret addo sup. lin. man. 72 possibilia] plurima BC(sed dei. et possibilia i. m.)DE(et possibilia i. m.)HI(et forte in CO". A et addo BCDEGHIRSV 42 alteril altero S 43 aliud] lac. B 43 est] om. possibilia CO". sup. lin.)S 73 diversos illos] inv. CS 74 substractae] abstractae D 44-46 Et. .. utriusque] Substantia vere, etiam si uno modo sit nomen intentionis BC(sed vel substrare i. m. 01. man.)DEHIS 74 et] iter. B 75 accidens] actionis secundae, non tamen communis pluribus praedicamentis sed proprie sumpti< s> prae- BC(sed dei. et accidens i. m. 01. man.)IS cise, id est modo essendi in se sed dei. et Et... utriusque i. m. man. CO". A 49 sciendum] est addo S 50 Cr. supra, p. 28,87-90. 32 QUODLIBET VII QUAESTIONES I et 2 33 A 3S" essendi I in altero per inhaerentiam, et est secundae intentionis, tionum, licet sub diverso modo essendi, I propter quod sunt nomma D 16S' commune pluribus praedicamentis. Sic, si a singulis modis essendi diversa et diversis praedicamentis propria. C 194'b singulorum praecise nomina essent imposita, illa simi-Iliter essent S Non tamen cum idem nomen in uno illorum praedicamentorum, ut secundarum intentionum, et singula propria singulis praedicamentis, et similitudo in relatione, fundatur modo super substantiam, modo super significarent praecise rationes praedicamentorum secundum quas sumi- 80 qualitatem, est aequivocum in praedicamento relationis, quia formalis B 261" tur distinctio ipsorum in quantum praedicamenta sunt, non autem I ratio nominis imponitur a modo essendi ad aliud sive respectus, qui penes ipsas res, quia essentiale est praedicamentis quod distinguantur quantum est ex se, uniformis est, et res ipsa quasi materiali ter cadit in Zucc. 390" inter se penes modos essendi qui sunt rationes praedicamentorum,1 ut IO suo significata. Et per hunc modum relatio, secundum quod est nomen nunc dictum est, et etiam alias in quaestione de praedicamentis. generalissimi et nomen relationis realis, est univocum ad relationes Accidit autem praedicamento secundum quod praedicamentum est, 85 diversas fundatas super res diversorum praedicamentorum et specierum quod unum significat aliam rem quam aliud, scilicet quia diversi modi unius I praedicamenti, secundum quas distinguuntur species diversae in Bad. 25 essendi eorum sunt repugnantes nec compatiuntur se circa eandem rem, praedicamento relationis. ut sunt modus substantiae, quantitatis, qualitatis, propter quod neces- 15 Et est I respectus iste, ut sic formaliter significatur nomine realis E 189'b sario diversas res significant; et non solum differunt sive distinguuntur relationis, respectus realis, quia significatur ut fundatus in re. Qui solum penes diversos modos essendi et rationes praedicamentorum, sed etiam 90 est ratio sive intentio, ut praecise significatur nomine intentionis. Et penes diversas res et essentias. secundum hoc relatio est nomen aequivocum, ut est nomen rei sive Ubi autem sunt diversi modi essendi non repugnantes, sed sese praedicamenti, et in-Itentionis circa illam. H 238" compatientes circa idem, quemadmodum sese compatiuntur circa idem 20 Et propter illum diversum modum significandi eandem rem nomini- S 237'b modus in se et ad aliud, I et similiter modus essendi in alio et ad aliud, bus diversorum praedicamentorum, contingit I quod, quamquam idem Zucc. 3' sicut dictum est, non necessario significant illa praedicamenta diversas 95 significant re nomina diversis praedicamentis appropriata, ut albedo et res et essentias neque penes illas distinguuntur, - quod expresse patet similitudo, non tamen unum eorum praedicatur de altero in abstrac- in actione et passione, quae non nisi diversos respectus nominant circa tione, dicendo quod albedo sit similitudo aut e converso, praedicatur eundem motum, qui secundum quod significatur nomine motus, est de 25 tamen in concretione nomen relationis de nomine qualitatis, I dicendo B 261 ,b alio praedicamento, - sed solum penes diversos modos essendi et quod a!bedo est similis. Non enim album est simile albo, nisi quia rationes praedicamentorum. Ita et similitudo fundata super qualitatem 00 albedo huius est similis albedini illius, sed quod albedo est similis idem re significat quod nomen illius qualitatis, et super substantiam, albedini, hoc est similitudine essentiali, quia scilicet in aliquo sibi idem quod nomen illius substantiae, et sic de aliis nominibus rela- essentialiter communi conveniunt, cuius < modi> est albedo simpliciter 30 in specie specialissima considerata. Quod vero album sit simile albo, hoc est similitudine accidentali, quia scilicet subiecta conveniunt sibi ABCDEHIS accidente communi, scilicet in albedine simpliciter. Et est illis, scilicet albedini huic et illi, similitudo essentialis quia illud commune est eis 76 et est] est et sed signis inversionis inv. I 77 si] om. BC(sed sup. lin.) E (sed i. m.)I(sed sup. lin.) 79 propria] ser. sed in proprie mUl. E 81 ipsorum] eorum C ABCDEHIS 82 essentiale] esse naturale C(sed vel essentiale i. m. in! ai. man.)IS 87 repugnantes] om. H 87 eandem] om. B 88 modus] essendi addo B 89 distinguuntur] distin- guutur (I) B 90 essendi] om. E 90 sed] secundum sed dei. et sed i. m. C 93 ad2] 3 licet] vel E 3 sunt] i. m. man. eorr. A 7 forma lis] formans B 9 se] i. m. in B 95 et] sup. lin. man. eorr. A 95 distinguuntur] distinguitur S 97 significa- E II et] sup. lin. man. corr. A 12 diversas ... diversorum] om. E 13 distinguun- tur] signatur D I re] rem H tur] distinguitur S 15 significatur] signatur D 15 realis] om. I 16 fundatus] fundatur I 17 significatur] significantur (1) sed in significatur eorr. A 21 quam- quam] quemquam C(sed vel quam i. m. ai. man.)I 22 nomina ... appropriata] i. m. 84 cr. HENR. DEGAND., Quaest. ordo (Summa), arI. 32, q. 5 (ed. 1520, I, f. 197rD-20IrV; man. corr. A 23 eorum] earum I 25 relationis] ut addo sed exp. S 27 huius] ed. 1646, II, p. S04A-SI2A, n. 21- 46); etiam J. GOMEZ-CAFFARENA, ronologia ... , C huiusmodi E 27 est similis] inv. S 28 est] om. D 30 albo] album sed in albo p. 120. 9S Cf. supra, p. 29,2-4. eorr. B 31 sibi]forte in add sup. lin. C 32-33 scilicel. .. iIIi] i. m. man. corr. A 34 QUODLIBET VII QUAESTIO 3 35 essentiale, istis vero, ut huic albo et illi, est similitudo accidentalis, quia universitate creaturarum non sunt nisi tres res trium primorum praedi- illud commune est eis accidentale. 35 camentorum, substantiae scilicet, et quantitatis et qualitatis: cetera Si autem consideretur talis similitudo in substantiis fundata super autem omnia sunt rationes atque intentiones intellectus circa illas tres communem essentiam sive substantiam, secundum quod humanitas 65 res, non habentes aliquid propriae realitatis nisi quia fundantur in rebus I I3I ,b Sortis I est similis humani tati Platonis, et per hoc Sortes est similis illorum praedicamentorum, ut dictum est. Propter quod, cum idea non C 194" Platoni, illa similitudo utro bique non I solum est essentialis, sed etiam est nisi rerum, idcirco relationum et respectuum dicimus non esse substantialis. 40 aliquas proprias ideas. Est igitur triplex ratio similitudinis: quaedam accidentalis tantum, ut illa quae est duorum alborum in quantum ipsorum est ut subiectorum, QUAESTIO 3 quaedam vero essentialis tantum, ut duarum albedinum secundum UTRUMDEUSALIQUIDINFLUATREBUS quod est ipsarum ut duorum individuorum sub albedine simpliciter, Zucc. 390,b quaedam I vero simul essentialis et substantialis, ut duorum hominum 45 I Sequitur unicum quaesitum pertinens ad exitum rerum in esse a Deo, Zucc. vel duarum humanitatum. Et omnes sunt de praedicamento uno, scilicet utrum scilicet Deus aliquid influat rebus. relationis, non dico accidentalis, sed communis ad accidentalem et 5 Et arguitur quod non, quia nihil influit nisi in id quod est extra S 238" essentialem I et substantialem, ratione rationis communis respectus ipsum; extra autem Deum nihil est, quia dicitur Actuum I XVIIo: «In B 261' Bad. 259'D formaliter importati nomine relationis in generalissimo, ut dictum est. I ipso vivimus, movemur, et sumus». Ergo etc. Quod igitur dicitur in argumento, quod «alia et alia res sive essentia 50 Contra. In prima, propositione De causis dicitur quod «Omnis D 165' constituit aliud et aliud praedicamentum», dicendum secundum iam causa prima-Iria plus influit super causatum, quam secundaria». I Si plus H 239' dicta, quod hoc accidit praedicamento secundum quod praedicamen- IO ergo influit, causa I omnium primaria Deus est. Ergo etc·1 E 190' Bad.2 tum. A 35'b I Et quod assumitur secundum BOETHIUM, quod «decem praedica- menta sunt decem prima genera rerum», bene verum est, sed non decem 55 Dicendum quod influere dupliciter dicitur: proprie et improprie. res, nec dixit BOETHIUS aut aliquis philosophorum quod «sunt decem Improprie enim influere dicitur res ipsas producere, quod magis proprie res decem primorum generum». Hoc enim falsum est, quod expresse dicitur effluere ex se ipsas res, non quia in ipso sint existentes secundum patet in actione et passione, quae secundum PHlLOSOPHUM Physi- Illo 15 propriarum naturarum quidditates et procedant de occulto in publicum, corum, «non sunt nisi duo respectus fundati in eodem motu numero». sed quia virtute eius quam habet in se, illis quae sunt in ipso per Falsum est etiam in omni praedicamento respectus, licet non sit hoc ita 60 rationes ideales, dat esse extra se secundum naturas proprias. Proprie a PHILOSOPHO expressum sicut de actione et passione. In tota enim autem influere est in res iam existentes beneficia sua causare et eis illa communicare. ABCDEHIS ABCDEHIS 34 ut] sup. lin. C 34 ut...illi] i. m. man. corr. A 35 est] eadem addo sed dei. A 37 sive] essentiam sive addo BCEI 38 est similis] inv. S 44 est] sup. lin. man. corr. 62 res] i. m. D 64 omnia ... rationes] (omnis sed exp.) rationes omnia sunt B A 45 essentialis et substantialis] substantialis et essentialis S 47 dico accidentalis] 2 Utrum ... rebus] (Cr. infra, lin. 4) 4 aliquid] aliquam E 4-5 rebus .. .influit] om. inv. BCEI 47 ad] sup. lin. B 54-55 praedicamentum] est addo E 52-54 praedica- H 7 vivimus] vivumus S IO primaria] quae addo sup. lin. C IO Deus est] iter. mentum ... decem] om. S 56 Boethius] nec aliquis addo sed exp. A 57 decem] om. E 12 dicitur] res addo sed exp. B 14 sint] i. m. man. corr. A 18 est] cum I E 58 patet] iter. S 18 et] in sed exp. et et sup. lin. C 49 Cr. supra, p. 33,5-19. 50-51 cr. supra, p. 4,15-16. 54-55 BOETH., In Categorias 66 cr. supra, p. 6,74-(p. 7,)87. 6-7 Act., XVII, 28. 8-9 ANON., Liber de causis, I, Arist., I (PL 64, 16IA); er. supra, p. 4,17-18. 59 ARIST., Phys., III, C. 3 (in ANON., prop. I (ed. A. PATTIN, p. 46, 00; in ANON., Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE, II,l); ed. Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE,2,101); in THOMAE DE AQ., In Phys. Comm., III (ed. Leon., II, R. STEELE, 161,4-5; ed. O. BARDENHEWER,p. 163,3-4; citatur in ANON., Les Quaestiones in p. IlIb, Ieel. 5, n. 19; Iun!., IV, f. 93B-E; 202b 5-22). Librum de causis attribw?es ti Henri de Gand, ante q. 4 (ed. J. ZWAENEPOEL, p. 26,2). 36 QUODLIBETVII QUAESTIO4 37 Et utroque modo Deus influit rebus. 20 sicut in primo motivo, adhuc autem sicut et in fine et optimo. Neutrum Primo dando eis esse, vel immediate per creationem, vel mediante 45 autem horum habet esse in altero sicut in loco, aut sicut quod est de agente naturali per generationem, quibus tamen prius dedit esse in suis essentia alterius. Unde de istis modis essendi Deum in rebus, et res in principiis primis ex quibus generantur, producendo ilIa in esse per Deo, dicitur 24a propositione De causis: «Causa prima est in omnibus creationem, de quo sequitur in 8a propositio ne De ca usis: «Res omnes rebus secundum dispositionem unam, sed non omnes res existunt in ea entia sunt propter ens primum» etc. 25 secundum dispositionem unam». Quod est, ut dicit COMMENTATOR,quod Secundo modo influit in omnes res conservando eis esse, iuxta illud 50 «quamvis causa prima existit in omnibus rebus, tamen unaquaeque rerum quod dicit l6a propositio De causis, «Omnes virtutes quibus non est recipit eam secundum modum potentiae suae» etc. I Sunt autem res extra Bad.2 respectus, pendentes sunt per infinitum primum, quod est virtus virtu- Deum et Deus extra ipsas, in quantum I aliae sunt rerum essentiae et B 261' tum»; et virtutes et bonitates influendo ad dirigendum in bene esse, Dei, atque infinita distantia, non situs sed naturae, est inter ipsas. i uxta illud quod dicit propositio 20., «Causa prima regit omnes res,» ubi 30 Propter quod dicit GREGORIUS super Ezechielem, parte lIa, homilia dicit COMMENTATOR: «Et i1ifluit super eas virtutem vitae et bonitates 55 5a, cap.o 6°: «Ipse interior et exterior, ipse inferior et superior: regendo Zucc. 392'b secundum modum virtutum re-lceptibilium et pluralitatem earum» etc. superior, portando inferior, replendo interior, circumdando exterior. Agens enim universale secundum COMMENTATOREMsuper lIum Physi- Sicque est intus ut extra sit, sic circumdat ut penetret, sic praesidet ut corum, «nunquam re-I linquit causatum sicut ipsum relinquit agens portet, sic portat ut praesideat». Et sic rem esse extra influentem sufficit C 194'b Zuce. : particulare». Sicut enim eget ad recipiendum, sic ad con servandum I et 35 ut influat in illam, licet alio modo sit intra.1 I 131" Bad. 259'E S 238,b dirigendum in bene esse; aliter enim secundum I fidem catholicam decideret in nihilum. QUAESTIO 4 UTRUM DIVINA ESSENTIAPOTESTCOGNOSCIAB INTELLECTUCREATOBEATO, ABSQUEEO QUOD COGNOSCANTURRES CREATAEIN EA Quod arguitur in oppositum, quod «in nullam rem influit, quia nihil Sequuntur quaesita in comparatione ad Deum circa creaturas intel- est extra eum», dicendum quod res et quodam modo sunt in ipso, et 40 5 lectuales specialiter. Et quaerebantur I duo circa omnes creaturas H 239' quodam modo extra ipsum, et similiter ipse quodam modo est in eis, et intellectuales, sive angelos sive homines, generaliter, et pertinebant ad quodam modo extra eas. Est enim Deus in rebus quemadmodum causa eorum cognitionem de divina essentia respectu cognitionis creaturarum in causato et movens in moto; e converso autem res habent esse in Deo in ipsa; quorum primum erat, utrum divina essentia potest cognosci ab ABCDEHIS intellectu creato beato, absque eo quod cognoscantur res creatae in ea; 20 Deus] i. m. man. corr. A 21 eis esse] inv. C 21 creationem] vel immediate (im- IO secundum erat, utrum I intellectus beatus videns divinam essentiam, A 35" sup. lin.) per creationem addo sed va- cat superscrips. C 21 mediante] mediate D omnia creata videat in ea. Deinde quaerebantur alia duo circa hominem 22 esse] prius addo sed dei. A 23 principiis primis] inv. BCEIS 25 propter] praeter S 33 lIum]lumBCDES 35 enim] et sed exp. et enim sup. lin. man. corr. A 35-36 specialiter; quorum primum pertinet ad operationem intellectus I inte- E 190' sic...dirigendum] om. H 36 dirigendum] diririgendum I 37 decideret] desideret B 37 nihilum.] Ad illud addo I ABCDEHIS 24-25 ANON.,Liber de causis, XVII (XVIII), prop. 143 (ed. A. PATTIN, . 85, 38; ed. p 43 causato] causagato E 43 in1] iter. B 48 existunt] existentes C 51 recipit] R. STEELE, 175,20; ed. O. BARDENHEWER,179,19; citatur in ANON.,Les Quaestiones p. p. incipit B 51 autem] om. E 52 et] om. I 53 infinita] sunt addo B 56 cir- in Librum de causis al/ribuees Il Henri de Gand, q. 60 (ed. J. ZWAENEPOEL, 145,40-p. cumdando] communicando S 58 esse] iter. sed primum esse exp. E 2-3 Utrum ...ea] 41». 27-29 Ibid., XV (XVI), prop. 129 (ed. A. PATTIN, . 80, 70-72; ed. R. STEELE, p (Cr. infra, lin. 8-9) 4 Sequuntur] Sequitur B 12 specialiter] om. S p. 174,1-3; ed. O. BARDENHEWER, 177,20-21; citatur in ANON., Les Quaestiones in p. Librum de causis al/ribuees Il Henri de Gand, q. 39 et 58 (ed. J. ZWAENEPOEL,95, 69-79 p. et p. 144,2- 3». 30 lbid., XIX (XX), prop. 155(ed. A. PATTIN, 89, 97; ANON,Auct. p. 47-49 ANON.,Liber de causis, XXIII (XXIV), prop. 176 (ed. A. PATTIN, . 97, 20-23; p Arist. (ed. 1. HAMESSE, 11,14; ed. R. STEELE, 177,1; ed. O. BARDENHEWER,181,7; p. p. ANON.,Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE, 11,19); ed. R. STEELE, 180,1-4; ed. O. BARDENHEWER, citatur in ANON.,Les Quaestiones in Librum de causis al/ribuees Il Henri de Gand, q. 47 p. 184,14- 16); citatur in ANON.,Les Quaestiones in Librum de causis allribuees Il Henri de (ed. J. ZWAENEPOEL,119,40-41». p. 31-32 Ibid., prop. 157 (ed. A. PATTIN, . 89, 5-7; p Gand, q. 28 (ed. J. ZWAENEPOEL,67,34). p. 50-51 Ibid., prop. 177(ed. A. PATTIN, 97, p. ed. R. STEELE, 177,7-10;ed. O. BARDENHEWER,181,12-13). 34-35 Cr. AVERR.,n p. p. I 24-27; ed. R. STEELE, 180,5-7; ed. O. BARDENHEWER,184,16-18). 55-58 GREGOR., p. II Phys. Comm., comm. 38 (Iunt., IV, f. 631). 39-40 Cr. supra, p. 35,5-6. Homiliae in Ezechielem, II, hom. 5, n. II (CC lat. 142, p. 284, 301-305; PL 76, 99IB-C). 38 QUODLIBET VII QUAESTIO 4 39 riorem, utrum homo purus in hac vita, utens sensibus, potest esse 40 sic est similitudo quasi naturalis, sed sicut esset gradus in videntibus perfecte beatus et perfecte Deum videre; secundum vero pertinet ad essentiam quantum ad magis vel minus videre, ita etiam esset huius- quandam eius operationem corporalem exteriorem, utrum laus vocalis 15 modi gradus in visione ipsarum rerum in illa, videtur tamen probabi- beatorum erit in gloria. lius esse sic dicendum, quod divina essentia est et obiectum quoddam Circa primum arguitur, quod divina essentia possit cognosci sive cognoscibile, et ratio quaedam cognoscendi et se et alia a se, sed aliter videri absque eo quod aliqua creatura videatur sive cognoscatur in illa 45 et aliter, quia ut est quiddam absolutum et secundum se consideratum, D 166" seu per illam, quia dicit I AUGUSTINUS, De videndo Deum, «Si vult, est ratio cognoscendi se ipsum, non sic autem alia a se,1 sed solummodo Zucc. videtur; si non vult, non videtur»; ergo similiter si vult, videtur creatura 20 ut habet in' se rationem ideae et cuiusdam respectus exemplaris ad ipso viso, et si non vult, non videtur; potest ergo videri nulla creatura exemplatum, respectu eorum quae sunt alia a se. Nunc autem ita est, visa in ipsa. secundum quod dicit AUGUSTINUS, VIIo De Trinitate, quod «omnis Contra. Ipse est magis sufficiens ratio cognoscendi alia a se, quam sit 50 essentia quae relative dicitur, est etiam aliquid, excepto relativo». In subiectum cognoscendi sua accidentia. «Sed subiectum perfecte talibus autem, licet ipsa essentia rei I nec sit nec esse possit sine quodam H 239 cognosci non potest nisi cognitis omnibus accidentlbus eius», secundum 25 respectu ad alterum, intellectus tamen finitus et limitatus, quantum est Bad. 259,0 PHILOSOPHUM. Ergo etc.1 ex parte cognoscibilis, natus est concipere ipsum absolutum et habere conceptum de illo, absque consideratione omnis respectus ad alterum in 55 illo, et hoc maxime quando nulla necessitate cognitum cognoscitur, sed solum prout vult se manifestare; e converso de visibili quod, in lumine Dicendum ad hoc, quod quamvis videatur aliquibus posse dici proba- existens, non potest latere visum praesentem. Unde scientia, quamvis id S 238 vo biliter, quod videns I divinam essentiam videt omnes essentias rerum, quod est, essentialem habet respectum ad scibile, non tamen est necesse quarum ipsa essentia divina est naturalis et perfecta similitudo et 30 ut intellectus creatus intelligens eam, intelligat sub ratione respectus ad exemplar, non solum per quod aliud videtur, sed etiam in quo aliud 60 scibile, sed absolute ut est quali ta s quaedam. In absolutis etiam, ut in videtur, prout etiam viso speculo necessario videntur quae in ipso forma generis et differentiae, ita est, quod licet id quod sunt, non habet speculo repraesentantur, praecipue si forma speculi una et eadem esse nisi in forma speciei, intellectus tamen potest de illis formare secundum rem sit repraesentativa sui apud visum et omnium facierum, conceptum absque intellectu completae formae speciei. I Bad. ; - quamvis enim speculum huius < modi> , si esset voluntarie se reprae- 35 Secundum hoc igitur dico, quod tum propter limitationem intellectus C 195" sen tans, et sic I potens se visui manifestare vel non manifestare, cum 65 creati sic elevati, tum propter ipsum obiectum voluntarie se demon- B 262" tamen sic voluntarie I se manifestaret per suam formam, non posset strans et alia quae in se videntur, tum propter ipsum cognitum, potest non manifestare alia, cum per eandem formam repraesentarentur, - et ipsa divina essentia videri sive cognosci ab intellectu creato absque sic quicumque videret essentiam divinam, videret in ea omnia quorum omni cognitione seu visione alicuius creaturae in illa I aut per illam. Bad. ; Dico, I vision.e distincta, quia indistincte ad minus necesse est videre E 190 ABCDEHIS 70 creaturas videndo divinam essentiam, quod tangit opinio praetacta, et 19 seu] sive BCES 20 ergol igitur S 21 non!] videtur addo sed exp. B 23 lpse] hoc quemadmodum, visa imagine Herculis, in ipsa videtur Hercules Ipsa B 24 subiectum] re addo ai. man. C 25 accidentibus] iter. C 25 eius] om. indistincte, non distinguendo scilicet Herculem ab eius imagine nec e B 28 Dicendum ... hoc) Ad hoc dicendum I 28-43 quamvis ... quod] i. m. ini man. corr. A 34 omnium) spe- addo sed dei. A 36 se visui) inv. S 38 non] i. m. ai. ABCDEHIS man. C 38 alia] enim addo sed exp. E 38 repraesentarentur) repraesentaretur 41 ita etiam] inv. S 41 esset] om. I 41-42 huiusmodi] huius ABDEHIS 49 dicit] I 39 ea) eas ABD( ser. sed in ea corr.)' 40 sicut esset] (si sed exp.) esset sicut sed om. B 50 ipsa] ipse e sed e exp. E 51 nec!] neque I 53 ex] e E 53 habere] esset sicut in sicut esset corr. B 41 magis vel minus] i. m. man. corr. A limpide (?) addo formare sed dei. et habere i. m. man. corr. A 57 quamvis] sit addo sed dei. B i. m. ai. man .. sed sine signo insertionis A 57 quod] habet addo sed dei. C 58 essentialem] essentiale BEIS 61 habet] habent ABCDEHIS 64 tum] forte cum IS 65 tum] cum I(sed tum sup. /in.)S 69-73 19-20 AUGUST., De videndo Deo, VI, C. 18 (CSEL 44, p. 289,17; PL 33, 603). 24-26 Cf. Dico ... converso] i. m. man. corr. A 69 Dico] -co ... ( Di- abscissum est) ... A ARIST., De an., I, C. 1 (in ANON., Auct. Arist., ed. J. HAMESSE, 6,7); in ALBERTI MAGNI 69 necesse] -cesse ( ne- abscissum est) A 70 tangit] -angit ( t- abscissum est) A Comm., ed. CI. STROICK, p. 5; in AVERR. Comm. (ed. St. CRAWFORD, p. 14,8-9; lunt., 73 Secundum tamen] Sed tantum S SuppI. II, f. 5A; 402b 2 I -22). 49-50 AUGUST., De Trin., VII, I (CC lat. 50, 247, 106-107; PL 42,935). 40 QUODLIBET II V QUAESTIO 5 41 converso. Secundum tamen aliquam e1evationem superiorem, secundum visa divina essentia, mSI cuius est ipsa idealis ratio. Nunc secundum S 238'b quam scilicet videtur I communiter a beatis, non potest videri divina [5 praedicta quorundam est idealis I ratio per se et propria, quorundam I l3I ,t essentia non videndo creaturas in illa, manentibus tali elevatione et 75 vero nequaquam, nisi per hoc quod ipsa quorum est per se idealis ratio, ostensione, quia, altero variato, posset Deus facere quod videndo quodam modo se habent ad illa; quae quidem habitudo non est nisi essentiam divinam, non videret creaturas. accidentalis, quemadmodum species sive essentia specifica accidentaliter se habet ad secundas intentiones, I ad numeros et ad individua et cetera A 35" 20 huiusmodi, quorum non est per se et propria idea, ut habitum est B 262'· Et secundum hoc concedenda est prima ratio hoc ostendens. I supra.1 Zucc.. Ad secundum, quod «divina essentia est sufficiens ratio cognoscendi 80 Quare, cum illa non se habent ad ideam speciei sive essentiae nisi in alia», dicendum quod verum est, sed non necessaria, immo voluntaria. quantum ipsa se habet quodammodo ad illa, illa ergo omnia accidenta- Et cum hoc, si esset necessaria quantum est ex se perfecte cognoscenti liter se habent ad ideam per quam, videndo divinam essentiam, debeant eam quemadmodum cognoscit se ipsam, sicut perfecta cognitio subiecti 25 videri in illa. Nunc autem, viso aut cognito aliquo, non necessario, eo est ratio cognoscendi omnia illius accidentia, non tamen oportet quod cognito, cognoscuntur omnia illa quae accidentaliter se habent ad illud, Zucc. 393" sit necessaria cognoscenti llimitato, qui potest sistere in cognoscendo id 85 dico, ab intellectu finito, quia illa sunt infinita. Quamquam ergo quod est secundum se, non tamen sub ratione qua est idea omnium secundum communem modum visionis beatae divina essentia videatur a aliorum cognitiva ratio, quemadmodum potest cognosci imago in spe- beatis non solum sub ratione qua secundum se et absolute est essentia culo et per speculum sub ratione eius quod est, non cognoscendo per 30 quaedam, sed etiam sub ratione qua est idea creaturarum, ita ut omnes ipsam id cuius est imago.1 essentiae creaturarum per proprias ideas videantur in ipsa, si tamen essentiae rerum non sunt numero infinitae, quae proprias ideas habent, QUAESTIO 5 de quibus dicit GREGORIUS, IVo Dialogi, «Quia illi omnes communi UTRUM INTELLECTUS BEATUSVIDENSDIVINAMESSENTlAM, claritate Deum conspiciunt, quid est quod ibi nesciant, ubi scientem OMNIACREATAVIDEATIN EA 35 omnia sciant?», non tamen oportet quod omnia singularia et numeros rerum et cetera huius, quae proprias ideas non habent et sunt infinita, Circa secundum arguitur, quod intellectus creatus naturali cognitione simul videant. Talia enim, nisi quodam speciali modo eis manifestentur, non videt omnia in ea, quoniam tunc videret infinita, quod non potest naturali notitia videri non possunt, visa divina essentia visione I glo- B 262' creatura. riosa, sed indigent I speciali revelatione, quemadmodum, ut dicitur, Zucc.: Contra est, quoniam est sufficiens ratio videndi omnia. 40 datum est animae Christi quod videt omnia I quae Deus est facturus in S 239" rebus, licet non omnia quae possent fieri. Ista quaestio coniuncta est praecedenti, et solum differunt in hoc ABCDEHIS quod illa fundatur super naturae possibilitatem in videndo tam ex parte 10 videntis quam ex parte visi, ista vero super actum videndi secundum 15 quorundam] -dam sup. lin. B 17 nisi] om. BC(sed i. m.)DE(sed i. m.)HIS 20 huiusmodi] huius ABDEHIS 22 habent] om. BC(sed i. m.)DE(sed i. m.)HIS C [95'· communem cur-Isum quem habent beati in videndo divinam essentiam.1 22 sive]specieB 25 aliquo] ser. sed forte in alio mut. E 25 non] i. m. C 26 eo] et Bad. 260,K Et est dicendum quod, iuxta iam dicta, I nihil videtur ex creaturis, D 26 quae] se addo sed dei. A 26 accidenta[iter]i. m. man. corr. A 29 est] erit H 239,b addo sed dei. A a addo sed exp. S 3[ si] sed BCDEHIS 32 sunt] mo addo sed exp. ABCDEHIS D 33-35de...sciant] in textu post Non... manifestentur, sed signo 'a' hinc a man. corr. translatum est A 33 Quia] Quod D 35-37non...manifestentur] signo 'b' sup. lin. a 79 prima] post B 79 hoc] sup. lin. C 82 hoc] i. m. D 83 quemadmodum... man. corr. notatur A 36 huius] huiusmodi C 37 videant] videat ABC (sed in ipsam] om. S 83 perfecta] accidentia addo D 84 quod] non addo sed exp. D 85 sit] necesse co addo sed dei. et exp. D 87 cognitiva] congrua BCDEHIS videant corr. ai. man.) DEHIS 37 manifestentur]per ipsorum essentiammaxime,cum 87 cognosci] cognoscere BC(sed in cognosci corr.)D(id.)E(id.)HIS 88 non] om. eodem lumine gloriae perIustrant addo sed dei. A manifestaretur I manifestantur S 38- E 88 per]forte dei. A om. BCDEHIS 89 ipsam]ipsum S per addo CE(?) 89est] 41 naturali... fieri]signo 'c' sup. lin. a man. corr. notatur A 38 visa]nisi sed exp. et visa i. m. ai. man. C 39 ut] om. C om. D et addo I 2-3 Utrum...ea] (Cf. supra, p. 53,10-11) IO possibilitatem] pluralitatem sed in possibilitatem corr. C 20-21Cr. supra, p. 6,52-(p. [8,)42. 33-35 GREGOR., Dialogi, IV, C. 33 (PL 77, 376B). 80-81Cf. supra, p. 38,23-24. l3 Cf. supra, p. 38,28-(p.39,)63. 42 QUODLIBET VII QUAESTIO 6 43 Est igitur sciendum quod ex parte videntis I aliquid requmtur ut 0166 Deum per essentiam videat, quo non existente, impossibile est ut eum Bad. 260'L Et secundum hoc concedenda est prima ratio·1 per essentiam videat: scilicet quod vis visiva non sit retracta nec E 190rb Ad rationem I in oppositum, quod «est sufficiens ratio videndi 20 impedita. Nisi enim totaliter et perfecte in se collecta fuerit, essentiam omnia», dicendum quod verum est quantum est ex se, si esset intellec- 45 illam videre non poterit, dicente GRE-IGORIO, XIIIo Moralium, X 20° Zucc. Zucc. 393 rb tus ad hoc sufficiens ut ad omnia accidentaliter ad ipsam ordinata I cap.o: «Sancti omnes quamdiu in hac vita sunt, divinae naturae secreta posset referre, quemadmodum facit intellectus infinitus divinus. Nunc nondum sicut sunt, contem-Iplantur, quia nimirum I tunc secreta divinita- C 195; Bad. autem ad hoc non sufficit intellectus creatus, quia finitus est, quemad- tis cognoscimus, cum ab huius mundi tumultuosa concupiscentia in modum intellectus noster, viso principio, non sufficit videre in illo illa, 25 mentis nostrae cubicula segregamun>. ad quae per se sufficiens est ratio cognoscendi quantum est de se, non 50 Aliud vero requiritur ut perfecte videat, quod si non adsit, etsi videat, solum illa ad quae se habet per accidens, sed nec illa ad quae se habet perfecte videre non potest: scilicet quod vis visiva sit in esse suae per se sed mediate. naturae perfecta et completa. Ad quod duo requiruntur ex parte animae in cuius natura est vis visiva: scilicet quod sit corpori suo uni ta, et quod QUAESTIO 6 30 corpus cui est uni ta, sit sic dispositum, ne per ipsum sit aggravata. UTRUMHOMOPURUSIN HACVITA,UTENSSENSIBUS, POTEST ESSE Propter primum anima separata, etsi Deum videat, perfecte tamen PERFECTE EA B TUSET PERFECTE EUMVIDERE D videre non potest nec perfecte esse beata, quousque corpus suum recipiat, et in ipso perfectionem naturae suae habeat et perfectam Zucc. 393 ra I Circa tertium arguitur quod homo purus in hac vita, utens sensibus, operationem visivam exercere valeat, secundum quod de hoc determinat possit videre Deum per essentiam et esse perfecte beatus, quia si usus 5 35 AUGUSTINUS, 2° Super Genesim, I et alias in quadam quaestione de B 262 1 sensuum hoc impediret, tunc sancti in gloria, quia resumptis corporibus Quolibet exposuimus. Bad. 260·M habebunt usum sensuum, eum non viderent. I Propter secundum anima in praesenti vita, quantumcumque a sensi- Contra est illud, Exodi XXXIIIo, «Non videbit me homo et vivet»; bus abstracta, in corpore tamen corruptibili existens, quod aggravat tunc autem maxime vivit, cum est in usu sensuum; ergo etc. animam, Deum perfecte videre aut beata esse perfecte non potest, 40 dicente GREGORIO, o Moralium, V 13°; I «Nos quousque carnis corrup- Zucc. IO tione premimur, nullo modo claritatem divinae potentiae sicut in se Dicendum quod omnis Deum videns per essentiam, in videndo eum incommutabilis manet, videmus, quia acies infirmitatis nostrae non susti- beatus est, sed in vidente aliquid requiritur ut absolute videre possit, net». Quod dixit, non quia videri non possit I sensibus sopitis, sed quia S 239 aliquid ut perfecte videre possit, et primum illorum potest esse sine videri non potest quantum I posset, corpore animam non aggravante, A 36' secundo, non e converso. Potest enim aliquis Deum videre per essen- 45 quod insinuat per hoc quod dicit, «claritatem potentiae». H 240'a tiam aliqua-Iliter, et esse aliqualiter beatus; cum tamen perfecte non 15 ABCDEHIS videt, nec est perfecte beatus. 20 in se] om. D 21 poterit] poteXXIIIrit sed XXIII exp. E 22 cap.o] sup. /in. man. eorr. A 23 sunt] divinae naturae addo sed exp. H 23 nimirum] inmirum D ABCDEHIS 24 cum] quia sed exp. et cum i. m. B 24- 25 in ... cubicula] om. E 26 ut] i. m. E 26 quod ... videat] om. (ham.) H 26 adsit) assit BD 27 non] om. H 43 est] privati o addo sed delo et exp. B 44 oppositum] dicendum addo sed delo A 28 requiruntur] requirantur B 29 sit] ut B 30 sic] om. S 30 ne] i. m. CE 45 esset] om. H 46 accidentaliter] ut addo B 46 ipsam] omnia addo B 48 autem] 32 primum] i. m. E 33 nec] neque I 35 Genesim] ad litteram addo BCEIS 35 et intellectus infinitus divi nus addo sed va- cat superser. S 51 ad1] a- sed d sup. /in. alias] om. B 37 secundum] quod addo sup. /in. S 41 divinae] om. I 43 sopitis] B 51 nec] neque I 2-3 Utrum videre] (Cr. supra, p. 37,13-14) 4 utens] videns sub (?) solis (?) sed delo et sopitis sub /in. man. eorr. A 44 quantum] est addo sed exp. S 5 esse] est S 6-7 resumptis habebunt] habent sed delo et resumptis ... habebunt i. S 44 posset corpore] ex corpore posset S m. man. corr. A 9 vivit] homo addo S 9 sensu um] et addo sedforte exp. E 9 etc.] Ad hoc addo I 11 videndo] Deum addo sed delo et exp. B 14-15 essentiam] essentia H 22-25 GREGOR., Moralia, XXIII, C. 20, n. 39 (CC la!. 143B, p. 1173,62-1174,88; PL 76, 15 cum] ser. sed delo E non sed exp. et cum i. m. C 15 tamen] possit addo sed exp. 274C-275B). 34-35 Cr. AUGUST., De Gen. ad litl., XII, c. 35, n. 68 (CSEL 281, B 16 nec] neque I p. 432,23- 26; PL 34, 483). 35-36 Cr. HENR. DE GAND., Quod/. VI, q. 5 (ed. G. A. WILSON, p. 57-65; ed. 1518, r. 222rL-223vS; ed. 1613, I, 337ra-338rb); etiam HENR. DE 44-45 Cr. supra, p. 40,7. 8 Exod., XXXIII, 20. GAND., Quod/. XII, q. 6 (ed. J. DECORTE,p. 34,8-10; ed. 1518, r. 487vE; ed. 1613, I, p. 242ra-rb). 40-43 GREGOR., Mora/ia, V, C. 39, n. 52 (CC la!. 143, p. 253,26-29; PL 75, 707A). 45 Ibid. 44 QUODLIBET VII QUAESTIO7 45 Dico ergo breviter ad quaestionem, quod homo in vita praesenti esset, sed de plano supponeretur, quia in vita illa gloriosa nihil rem a- existens, utens sensibus, Deum videre non potest per speciem suae IO Inebit imperfectum. Quaelibet autem vis acti va imperfecta est secundum ZUcc. essentiae, quia carnali amore mentem ad se trahunt ne possit totaliter in quod est in habitu seu in potentia respectu eius quod est, cum est se recolligi, quod necessarium est ut Deus videatur per essentiam, sicut perfecta in suo actu secundo: status enim ille «sicut dormientis» est dictum est, «quia nimirum», ut dicit GREGORIUS, VIIIo Moralium, 19°, 50 respectu I istius, secundum PHILOSOPHUM, XIIo Metaphysicae.1 Opor- D 166 B 263 «invisibilis conditoris species, repressa omni corporeae visionis imagine, in tet igitur quod in vita gloriosa omnes vires et corporales et spirituales cubili cordis invenitur». Fit autem ista repressio, anima ab hac vita 15 sint perfecte existentes in suo actu secundo, maxime cum actus secun- Zucc. 394'b subtra-Icta, vel corpore glorioso suscepto quo anima in sua visione non dus est perfectus simpliciter. Quod dico I propter aliquas C 195 vires quae ibi E 191" erit impedita sed magis expedita, vel in I sensuum omnimoda subtrac- non erunt in sua operatione propter imperfectionem eis adnexam,1 ut Zucc. tione, dicente AUGUSTINO De videndo Deum: «Nemo potest faciem 55 nutriti va, generativa, digestiva, augmentativa, et huiusmodi. Quare, I 132" meam videre et vivere, quia I necesse est abstrahi ab hac vita mentem, cum propria operatio linguae, dentium et labiorum absque omni imper- quando in illius ineffabilitatem visionis assumitur, et cum non sit incredi- 20 fectione adnexa sit locutio atque vocum modulatio, sicut est operatio bile quibusdam sanctis nondum iam defunctis, ut sepelienda cadavera oculorum visio, quemadmodum igitur ibi ponemus sensum visus in sua remanerent, etiam istam excellentiam revelationis fore concessam». Hinc actione videndi, sic et linguam in sua operatione voces modulandi, etiam dicit GREGORIUS, XIXo Moralium, 23°: «Quisquis sapientiam, 60 quibus mutuo sancti in patria sese alloquantur et concinent hymnos quae Deus est, videt, huic vitae funditus moritur, ne iam eius amore divinae laudis. teneatur. Qui enim videt, eo ipso moritur, quo vel intentione cordis vel 25 Sed quomodo fiet hoc, cum non sit ibi aer inspiratus et respiratus, H 240'b affectu operis ab huius vitae delectationibus tota I mente separatur» etc. sine quo I vocis modulatio formari non habet nec deferri, nisi esset S 239' exterius diffusus per totum medium, etsi forte formaretur in ore? Ut non valeat, quod volunt aliqui dicere, quod sicut intestina corporum gloriosorum-plena erunt aliquo humore, sic guttur trachi < a> arteria Bad. 260vN Per haec patent obiecta utriusque partis.1 65 30 et os aere, in quo sancti voces poterunt formare. Si ergo ponamus caelum empyreum, in quo creduntur victura cor- pora beatorum, sicut cameram magnam concavitatem habentem intra QUAESTIO 7 superficiem, circumdantem circumquaque corpora beato rum, et illam UTRUM LAUS VOCALIS BEATORUMERIT IN GLORIA plenam esse aere, et in illo contineri corpora beatorum, tunc quaestio 35 nullam haberet difficultatem. Sed quia nullum e1ementare corpus nisi Zucc. 394" I Ad quartum, quod sine argumentis proponebatur a latere, an scilicet gloriosum ibi futurum potius supponitur, quaestio habet difficultatem, laus vocalis erit in gloria, dicendum, quod quaestio ista non quaerit nisi in quo formari possit ibi vox, et per quod medium formata deferri, et quomodo ibi poterunt voces formari, cum non supponatur quod ibi sit 5 medium aeris, in quo nata est vox formari et deferri ad aures audien- ABCDEHIS tium. Et est maior dubitatio quomodo ibi erit, quam an erit, quia si esset manifestum quomodo posset ibi formari, non dubitaretur an ibi IO autem] enim B 13 XII·] XIII· sed iII XII· corr. H 15-16 secundus est] inv. B 17 erunt] erant B 18 huiusmodi] huius ABDEHIS 22 actione... sua] om. ABCDEHIS (ham.) S 23 sese] om. S 25 sit] fit E fiet B 26 non habet] om. S 26 nec] nisi 46 ergo] igitur BCDEHIS 46 vita praesenti] inv. B 49 est] ad hoc addo i. m. H 28 intestina] pector- (?) addo sed dei. C 29 trachi arteria] (cr. ed. 1518) E 50 sicut] ut B 51 corporeae] corruptione E 54 sed...expedita] om. (ham.) trachiarteria ABCDEHIS 30 poterunt] potuerunt BE(sed in poterunt corr.) C 54 sensuum] sensum C(sed in sensuum corr. ai. man.)S 56 meam] i. m. E 32 beatorum] vel bonorum? A 33 beatorum] vel bonorum? A 33-34 et...beato- 58 iam] defectus addo sed exp. H 58 cadavera] cavera B 59 etiam] et B rum] om. (ham.) S 34 beatorum] vel bonorum? A 63 huius] huiusmodi C 2 Utrum ... gloria] (Cf. supra, p. 37, 15-16) 4 ista] illa I 5 non] ponatur addo sed exp. E 7 an] ante B 12 ARIST.,Metaph., XII, C. 9 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,219,21; lunt., p. 49-50 Cf. supra, p. 38,42-44. 50-52 GREGOR., Moralia, VIII, C. 24, n. 41 (CC lat. 143, VIII, r. 334L; 1074b 16-(7). p. 412,9-1\; PL 75, 825D-826A). 55-56 Exod., XXXIII, 20. 55-59 AUGUST., De videndo Dei, XIII, c. 31 (CSEL 44, p. 305,16-21;PL 33, 610). 60-63 GREGOR., Moralia, XVIII, C. 54, n. 89 (CC lat. 143A, p. 952,64-69; PL 76, 93A). 46 QUODLIBET VII QUAESTIO 8 47 hoc maxime supponendo quod substantia empyrei sit solida, non determinationem PHILOSOPHI in 11 De anima, «Sonus non generatur 0 f1uxibilis. Si enim f1uida esset ad modum aeris, sine difficultate dici in aere nisi ex confractione et coartatione aeris per dicta instrumenta posset quod in ipsa vox formaretur, quemadmodum et in aere. 40 naturalia», quae non fiunt in proposito, tunc, cum non habemus quid Ponendo igitur substantiam empryrei solidam et non intercisam, nec amplius dicamus ex causis rerum naturalium, recurramus ad miracu- concavitatem habentem, sed totam undique continuam, quomodo vox 70 lum, dicendo quod, sicut miraculose, non naturaliter, sunt ibi gloriosa ibi formabitur? corpora simul cum corpore empyrei, sic miraculose ex I dictis motibus C 191 A 36'b Et est dicendum quod, istis suppositis, si ibi vox formabitur, I non linguae, dentium et labiorum formatur vox in empyreo, et, ulterius I S 239' Bad. 261,N video quod istud per alium modum potest poni quam dicendo, I quod 45 miraculo se generata, I multiplicatur ut ad aures singulorum perveniat. D 167 corpora gloriosa simul erunt cum substantia empyrei, ac si corpora Cui haec non sufficiunt, apponat de suo quod sibi placuerit. Zucc. 394vb nostra modo essent in aere sine aeris divisione, I sed determinabunt in Bad. 261'0 E 191,b illo diversos situs. I Quod difficultatem magnam I habet ad praesens. QUAESTIO 8 H 240" Sed, ipso supposito, dico quod corpus beati subintrans corpoream UTRUM IN ANGELISSIT COMPOSITIOEX GENEREET DIFFERENTIA substantiam empyrei sine partium alterius divisione, beatus ipse existens 50 in soliditate empyrei potest movere linguam, labia et dentes motibus I Sequuntur quaesita de creaturis secundum se. Et erat primum et Zucc. harmoniacis, quibus moveret illa membra si esset in aere, interceptis unicum de creaturis spiritualibus, ut de angelis, utrum in angelis sit absque discontinuatione partibus empyrei, sicut ibi interceptis partibus 5 compositio ex genere et differentia; deinde plurima alia de creaturis aeris inter linguam, dentes et labia per ipsarum divisionem. Quare, sicut materiali bus. in partibus aeris interceptis per divisionem, ex harmoniaco contactu 55 Circa primum arguebatur quod sic,1 quia species et genus sunt I 132" B 263'b dictorum membrorum formatur I vox in aere, similiter dicendum quod correlativa; sed in angelis est ponere vere species, quia sub una forma formabitur in partibus illis empyrei corporis ex transitu dicto rum plura differentia numero; ergo et in angelis est ponere vere genus, sed membrorum per partes empyrei in suis motibus harmoniacis usque ad 10 non est genus in specie. sine differentia, quae addita generi contrahat illas partes interceptas, quasi usque ad illas repercuteret partes aeris, et ipsum ad speciem, et cum eo ipsam constituat; tale autem est composi- tunc postquam partes illae vocis sonitum receperint, multiplicant eum 60 tum ex genere et differentia; ergo etc. per partes continuas circumquaque, toto empyreo corpore resonante in Contra. Ubi sunt genus et differentia componentia et constituentia summa melodia. Unde et quidam philosophi posuerunt quod corpora speciem, quanto species est compositior et plurium differentiarum in se caelestia ex contactu in suis motibus dulcem sonitum redderent, secun- 15 adgregativa, tanto est perfectior, ut patet in homine respectu aliorum dum quod recitat ARISTOTELESin no libro Caeli et mundi. Sed si dictum illud alicui «videatur insufficiens», quia secundum 65 ABCDEHIS ABCDEHIS 68 quae] sup. lin. E 68 fiunt] fuit B 68 cum non] inv. B 68 quid] aliquid E(sed quod i. m.)S 72 ulterius] om. H 73 generata] ulterius addo ABCDEHIS 74 Cui] 38 supponendo] om. C 39 f1uxibilis] fugibilis sed in f1uxibilis corr. aI man. C i. m. C 74 haec] om. BES 74 sufficiunt] sufficit S 2 Utrum ...differentia] (Cr. 42 quomodo] qua B 44 Et] Ad hoc I 44 farmabitur] infarmabitur sed in farmabi- infra, lin. 4-5) 5 alia] sup. lin. A 5 de] aliis addo sed dei. A 7 Circa] Ad I tur corr. E 53 sicut] om I 53-54 partibus aeris] om. E 54 dentes] om. C 7 quod] sup. lin. A II ipsam] ipsum E 13 differentia] differentiam BC(sed in 55 harmoniaco] harmaniacha CEI 55 contactu] om. E 56 aere] esse E differentia corr.) E (id.) ibi(?) addo I 14 differentiarum] differentiam sed in differen- 59 repercuteret] vel repercurreret (?) A 62 quod] sup. lin. A 65 dictum] donum tiarum corr. E 14 in se] om. BCDEHIS 15 adgregativa] agregativa DES ABC(sed in dictum corr.)D(sed dei. et dictum i. m.)E(id.)H 63-64Cr. ARIST., e caelo, II, c. 9 (in ALBERTI D MAGNI omm., ed. P. HOSSFELD, 162- C p. 66-68Cr. ARIST., e. an., II, c. 8 (in ANON., uct. Arist. (ed. J. HAMESSE, in ALBERTI D A 6,74); 165; Iun!., V, r. 133C-135H;290b 13-291a26). 65 THOM. EAQ., Comm. in Sent., II, D MAGNI omm., ed. CI. STROICK, 125;in AVERROIS C p. Comm., ed. S!. CRAWFORD, 249,3- p. dis!. 2, q. 2, ar!. 2, ad 5 (ed. Parma, VI, p. 407; ed. P. MANDONNET-M.Moos, p. 75). F. 4; Iun!., Suppl. II, r. 91B; 419b 20). QUODLIBET II V QUAESTIO 8 49 48 corporali um. Tanto perfectiores ergo essent angeli, quanto composl- differentiis contrariis, quibus differunt corruptibile et incorruptibile; I Zucc.: dicit enim ibi COMMENTATORquod sunt «contraria substantialia, quae Bad.261'P tiores. Consequens falsum est. Ergo etc·1 non sunt in eodem genere». Et, sicut videtur, PHILOSOPHUS non ponit rationem generis nisi in eis, quorum est materia communis contrario- 45 rum. Quare cum illa multo minus est in angelis quam in corporibus Circa quaestionem istam diversae sunt opiniones. Quidam enim caelestibus, de quibus loquitur in sermone iam dicto, nullo ergo modo, putantes sequi PHILOSOPHUM dicunt quod genus non sumit ur nisi a 20 ut dicunt, est in angelis ponere genus, aut generis communitatem, et si materia, quia communitas generis sequitur communitatem materiae, non genus, neque differentiam, dicente PHILOSOPHO, VO Metaphy- secundum illud quod dicit PHILOSOPHUS,Vo Metaphysicae, cap.o De sicae, in cap.o De elemento: «Quod habet differentiam, habet genus». Et H 240vb uno: «Unum etiam I dicuntur, quorum genus est unum, et differunt per 50 ita nec compositum ex genere et differentia. differentias subiectas ei, sicut homo et equus et canis. Et prope istum Isti respondent ad argumentum primum, dicendo quod species habet modum est dicere quod materia est una». Unde dicunt quod, quae non 25 duplicem habitudinem: unam ad superius, aliam ad inferius, et ex communicant in materia, non habent genus commune. Quod confir- utraque comparatione habet rationem speciei in corruptibilibus; sed in mant per illud quod dicit PHILOSOPHUSin eodem, cap.o De genere: «Et angelis, si ponatur ibi species I possibilis multiplicari in plura individua, S 240" B 263va dicuntur diversa genere I quorum subiectum primum est diversum, et non 55 erit ibi species solum comparatione ad inferius; et sic secundum illos in alterantur unum in alterum, neque utrumque in aliud». Et appellat ibi angelis est ponere speciem ex comparatione ad individua diversa infe- primum subiectum «primam materiam». Unde dicit ibi COMMENTATOR 30 riora, non autem ex comparatione ad superius, et ita est in angelis E 191 va «Quae enim alterantur ad invicem, I habent eandem materiam, et quae species sine genere. Dicerent etiam philosophi non esse proprie I Bad. 2t alterantur ad idem, habent illud pro materia». Propter quod etiam rationem speciei in angelis ex comparatione ad individua, quia non PHILOSOPHUS dicit in fine XI Metaphysicae quod «corruptibile et 60 ponunt formam separatam nec subsistere nec posse subsistere, nisi in incorruptibile non sunt unius generis, sed necesse est quod sint alia unico supposito.1 Bad.2t secundum genus». Quod volunt aliqui exponere de genere, subiecto non 35 Sed hoc nullo modo potest stare, quoniam diversitas rerum non praedicabili; quod non possunt, quia ibi dicit quod «non collocantur sub impedit identitatem generis saltem logici, dum tamen una communis uno genere», collocatio autem sub genere non intelligitur nisi de genere intentio prima possit ab illis I abstrahi, secundum eundem modum C 196" praedicabili. Unde et ibidem dicit COMMENTATOR quod «magis differunt 65 essendi generalissimi. Quantumcumque enim re differunt formae, ut quam apposita in genere». Propter quod videtur ab illis removere hominis et I lapidis, dum tamen una intentio communis possit ab eis D 167" A 36va rationem generis, quia I non habent materiam communem duabus 40 abstrahi, quae non includit in intellectu et ratione sua propria illorum ABCDEHIS ABCDEHIS 16ergo] sup. lin. A 17falsum est] inv. D 17est] e B i9 Circa] Ad I 20 non] 41 differentiis contrariis] inv. B 43 non1] i. m. B 44 rationem] rationis sed in sequitur (c! infra, lin. 21) addo sed exp. C 25 quae non] inv. BC(sed signis in versionis rationem corr B 46 modo] i. m. E 47 aut generis] i. m. E 48 non] a addo inv.)EIS 27 illud] istud S 28 diversa] diverso B 28 diversum] om. B E 48-49dicente...genus] i. m. man. corr. A 51 Isti...argumentum] Ad argumentum respondent isti I 5i dicendo] dicendum S 56 ponere] secundum addo sed exp. 29 utrumque] utraque D B 58 Dicerent] ergo addo C 58 philosophi] et addo D 58 esse] etiam addo sed exp. A 60 formam separatam] inv. BCEIS 65 essendi] i/er. I 65 generalissimi] 23-25 ARIST.,Me/aph., V, C. 6 (ed. R. PONZALLl, 112,130-132;TransI. anon., ed. p. dum...generalissimiiter. sed dei. et va- cat super lin. A 66 et] iter. in! 167rb D G. VUILLEMIN-DIEM,92,5-8; Iun!., VIII, r. I I2C-D; 1016a 24-27). 27-29 ID., p. Metaph., V, C. 28 (ed. R. PONZALLl, 223,19-20;TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 42-43 Ibid.,(Iun!., VIII, f. 276K). 43 Cf. supra, p. 48,27-29. 43-44 Cf. ARIST., p. 113,10-14; Iun!., VIII, r. 140H; 1024b 10-13). 30 Ibid. 31-32 AVERR.,In Me/aph., X, IO(TransI. anon., ed. G. VUlLLEMIN-DIEM, C. p. 202,27-(p.203,2);Iun!., VIII, Metaph. V Comm., comm. 33 (ed. R. PONZALLI, 225,56- 58; Iun!., VIII, r. 140M- p. r. 275M- 276A; 1058b26-28). 49 ARIST., e/aph., V, C. 3 (ed. R. PONZALLI, 83,25- M p. 14IA). 33-35 ARIST.,Me/aph., X, C. IO (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, 26; TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 88,6-7; Iun!., VIII, r. 105F; 1014 b 12- p. 203,18-20;Iun!., VIII, r. 276D; 1059a9-11). 36-37 AVERR., Me/aph. X Comm., In comm. 26 (Iun!., VIII, r. 276F). 38-39 Ibid., (Iun!., VIII, r. 277rA). 14). 51 Cr. supra, p. 47,7-12. 50 QUODLIBET VII QUAESTIO8 51 quibus differunt, illa communicant in genere, et propria quibus distin- cet corruptibilium et incorruptibili um, ut substantia sit eis unum genus guuntur, sunt differentiae illorum: haec enim est natura generis et commune et cadant sub prima eius differentia, qua communiter distin- differentiarum. Sed ab homine et angelo est abstrahere unam intentio- 70 95 guuntur contra incorporalia. Quae cum genere substantiae necessario B 263,b nem I communem substantiae, non aequivocam, quemadmodum ens est facit speciem, et constat quod non specialissimam, quia tunc corpus aequi vocum ad substantiam et acci dens sed prima significatione subs- corruptibile et incorruptibile differrent solo numero et convenirent in tantiam significat et acci dens - substantia autem non significat prima forma et specie, sed secundum PHILOSOPHUM in fine XI, «impossibile est H 241" significatione corporalia et incorporalia, - immo quo aliquid I ut sint formae tales», id est, secundum COMMENTATOREM,«eadem forma commune distinguitur contra res accidentium. Aliter enim unicus 75 00 in specie aeterna et non aeterna». Facit ergo unam speciem subalternam, modus essendi distinctus, scilicet esse in se, non conveniret eis, quemad- quae, sicut est species respectu superioris, sic est genus respectu inferio- modum unus modus esse in alio indistinctus non convenit quanti tati et rum. Et sic corporalia corruptibili a et incorruptibilia non solum sunt in qualitati, et essent diversa praedicamenta substantiae, sicut sunt diversa eodem genere generalissimo substantiae, sed etiam subalterno, scilicet praedicamenta accidentium, quod falsum est. corporis simpliciter dicti. Falsum est ergo id ex quo sequitur, scilicet quod substantia non 80 5 Quod tamen videtur esse contra COMMENTATOREM,qui exponens illud Zucc. 395" significat prima significatione aliquid commune ad incor-Iporalia et PHILOSOPHI in fine dicti I Xi, «Diximus modo in eis per nomina», dicit: 1132" corporalia. Et constat quod habent aliqua propria quibus distinguuntur «Dixit hoc quia corruptibile et incorruptibile sunt duae differentiae extra intentionem substantiae; aliter enim non esset aliquid commune contrariae, ita quod qui congregat illa, est I eis nomen aequivocum. Et qui S 240' significatum nomine substantiae significatione prima, quemadmodum loquitur de tali natura, non loquitur nisi de nominibus, quoniam hoc non est aliquid unum commune significatum nomine entis: nihil enim 85 IO nomen 'corpus', verbi gratia, quod dicitur de corruptibili et incorruptibili, est in rebus, cui significatione prima non convenit significatio entis. Est est nomen aequivocum. Et ideo si corpus corruptibile est corpus composi- ergo substantia ad minus genus ad homines et corporalia, atque ad tum ex materia et forma, dicetur aequivoce cum materia et forma angelos et incorporalia. generabilis et corruptibilis». I Bad.2 E 19pb Quare cum, ut dictum est, sua propria sunt ipsorum I differentiae, in Propter hoc et propter aliud iam dictum, quod scilicet genus sumitur angelis ergo necesse est ponere compositum ex genere et differentia, et 90 15 a materia, sciendum quod praeter genus subiectum I quod est materia, B 264' esse super illos genus aliquod commune cum corporalibus ad minus duplex distinguitur I genus praedicabile, scilicet naturale et logicum. A 36,t generalissimum. Multo ergo fortius ipsorum corporalium inter se, scili- Quorum primum dicitur sumi a materia, non tamen excludendo sed potius includendo formam, quia sumitur a forma secundum esse quod ABCDEHIS habet in materia generabilium et corruptibilium: quod enim dicitur 20 sumi a materia, non intelligitur a materia generaliter, si ponatur materia 68 differunt] differant CE 69 est natura] inv. B 70 et] etiam H 7I ens est] est ens sed signis inversionis inv. B 73 accidens] secundaria addo i. m. man. corr. C ABCDEHIS 73 autem] om. BCHS i. m. E sup. lin. I 74 corporalia] corpora sed in corporalia corr. 93 substantia] scilicet corruptibilia addo i. m. ai. man. C 94 qua] quia BEl (sed in qua A 74-75 quo ...commune] aliquid quo commune sed signis inversionis inv. C aliquid corr.)S 97 et incorrupti bile] i. m. E I species] res BC(sed exp. eI species i. commune quo S 75 distinguitur] distinguuntur ABCDEHI 76 distinctus] (cr. m.)DEHI(sed .forte in species corr.)S I sic] sicut sed in sic corr. B 1 respectu] supra, 70-71)indistinctus BCDEHIS 77 indistinctus] distinctus S 78-79 substan- superiorum S 8 congregat] congregant A( sed in congregat corr.)DH 9 nominibus] tiae... praedicamenta] om. (ham.) B 79 falsum est] om. (ham.) E 81 significat] omnibus S I I corruptibile] ser. sed in incorrupti bile corr. C 12 et forma] om. signat D 82 corporalia] incorporalia D 82 aliqua propria] inv. B 84 significa- S 18 sumitur] i. m. man. corr. A 18 et corruptibilium] om. EI 20 a] om. S tione] propria addo sed dei. et exp. A 85 significatum] signatum D 85 enim] om. 20 materia'] om. E I 86 non] ser. sed exp. C 87-88atque .. .incorporalia] om. (ham.) H 88 incorpo- ralia] corporalia BC(sed in- sup. lin.) D (id.) EIS 90 est] om. B(sed i. m. inser. ante necesse)DEHIS 90 compositum] compositionem DE 92 generalissimum] i. m. 98-99 ARIST.,Melaph., X, C. IO (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 203,20; Iunt., man. corr. A 92-93 scilicet] sup. lin. A VIII, r. 276D; 1059a I I). 99-00 AVERR., Metaph. X Comm., comm. 26 (Iunt., VIII, In f. 277rA). 6 ARIST., Metaph., X, C. IO (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 203,2-3; Iunt., VIII, r. 276A; 1058b29). 7-13 AVERR., Melaph. X Comm., comm. In 89 Cr. supra, 68-69. 26 (Iunt., VIII, r. 276G-H). 14 Cr. supra, p. 48,20. 52 QUODLIBET VII QUAESTIO8 53 in caelestibus corporibus aut etiam in angelis, sed a materia generabi- 45 illud IP Metaphysicae, «In fundamento naturae non est aliquid lium et corruptibilium tantum, ut iam patebit. distinctum»: «Et dixit hoc, quia dec/aratum est post, scilicet in VIIo, Secundum vero genus, scilicet logicum, dicitur sumi a forma tantum, quod 'genus est aliud a materia'. Genus enim est forma universalis, non excludendo materiam. materia autem est quod in ea non debet esse aliquid in actu omnino. Et ex Dicitur autem genus naturale sumi a materia, et logicale a forma, 25 eis quae recipit, nullam habet formam omnino, neque universalem neque Zucc. 395'b quia naturalis considerat formam I generis ut est res praecise, logicus 50 particularem, sed primo recipit formam universa/em, et post mediante autem ut est intentio prima, et hoc in quantum circa ipsam consideratur forma universali recipit formas alias I usque ad individuales. Et est una E 192' intentio secunda quae exprimitur nomine generis, accidit intentioni numero, secundum quod est subiectum formarum individualium. et multa C 196" primae, consideratae ut est «res»,1 dicente COMMENTATOREsuper cap.m secundum formas, quia dividitur per eas. Et est universaliter similis De parte: «Forma secundum quod est genus et differentia, differunt a 30 generi, sed differt a genere, quia est una numero in multis, et esse I eius Bad. 2' D 167" formis secundum quod sunt formae. I Illas enim esse genus aut differentiam 55 est in potentia, genus autem est unum in forma media inter actum et H 241,b est accidens quod accidit eis».1 Res autem quae est forma generis, cui potentiam, et in multis. Et ideo genus potest praedicari de pluribus accidit quod dicatur genus, quocumque modo consideratur, sive natura- speciebus et individuis illarum specierum, materia autem non potest liter ut est res, sive logice ut est intentio prima sub intentione secunda, praedicari de I speciebus generatis ex ea». B 264' semper in quantum huiusmodi, aliquid imperfectum et incompletum 35 Quapropter, si forma accipiatur sub ratione incompleti ut res, hoc dicit, expectans completionem in specie per formam differentiae, quae 60 non est ex natura formae simpliciter et indeterminate acceptae, sed quia est complementum in forma speciei. Propter quod dicit PHILOSOPHUSVo est materialis, nata esse in materia. Forma enim specifica non existens Metaphysicae, cap.o De parte, quod «genus est pars formae» et in materia generabilium et corruptibilium, sed separata, quanto est «aliter species pars generis». Nunc autem forma quaecumque, quod simplicior et minus composita etiam ex genere et differentia, et I quanto S 240' incompletionem habet in esse simplici ori in quantum res est, hoc habet 40 sub esse simplici ori nata est acci pi quantum est ex parte sui, tanto est ex eo quod est materialis sive nata esse in materia, quae ex se quid 65 perfectior et superior in gradu naturae, e contrario ei quod convenit imperfectum et incompletum est, et ideo nata est perfici per formam formae existenti in materia generabilium et corruptibilium. prius sub ratione imperfecti et incompleti quam perfecti et completi, Quanto enim forma talis magis est composita ex genere et differentia, saltem ordine naturae, licet non temporis, dicente COMMENTATORE super tanto est perfectior et in superiori gradu naturae, et quanto est simpli- cior et minus composita, tanto in inferiori I gradu est. Et hoc quia in Zucc.: ABCDEHIS ABCDEHIS 47 enim] non addo I 51 una] illa E 52 quod] iam addo E 54 generi]generis BDH (sed in generi corr.)IS 54 est] et sed exp. eI deI. eI est sup. lin. man. corr. A 23 genus...logicum] i. m. man. corr. A 25 aI] iler. D 25 et] sup. lin. A 28 quae] 54 numero] quia addo sed exp. H 55 est om. D 1 ] 55 in potentiam] impotentiam exprimitur...quae addo (homoioceph.) A 32 accidens]actionis BCDEHIS 35 huius- B 58 speciebus]pluribus S 60 et] sed C (sed deI. eI vel sup. Iin.)DEH 60 quia] modi] huius ADEHIS 38 De] Ex B ex addo D 39 aliter] alter D 40 in...simpli- quod S 62 quanto] quando sed in quanto cor/'. D 64 nata] natus D natum ciori] i. m. man. corr. A 40 hoc] non addo sed deI. eI exp. A 41 eo] se sed deI. eI eo CE 65 perfectior et] inv. DEH 65 et] om. C 65 ei] enim S 65 convenit] sup. lin. man. corr. A 41 quod] om. ABC(sup. Iin.)DE(i. m. aI. man.)HI(id.) contingit BCDEHIS 66 et corruptibilium] om. I 69-(p. 54,)89 Et hoc...corruptibi- 41 est] sed im- sed dei et est sup. lin. man. corr. A 41 materialis]et in quantum addo sed libus] i. m. in! man. corr. A deI. A 41 sive] i. m. man. corr. A 41 nata] est addo sed dei. A 42 et] Deo (?) addo sed exp. H 42 nata est] inv. E 44 saltem...temporis] i. m. man. corr. A 45 ID., Melaph., I, C. 8 (in Aucl. Arisl. (ed. J. HAMESSE, 1,31); TransI. anon., ed. G. VUlLLEMIN-DIEM,26,27; Iunt., VIII, r. 14F; 989b 6-7); cf. etiam THOMAE EAQ. p. D 22 Cr. infra, p. 53,59-(p. 54,)74. 30-32 AVERR., Melaph. V Comm., comm. 30 (ed. In Comm., I, lect. 12, n. 198(ed. Parma, XX, p. 275b; ed. Torino-Roma, p. 67-68). 45-58 R. PONZALLI, 212, 50-52; Iunt., VIII, f. 1371). 38-39 ARIST., elaph., V, C. 25 (ed. p. M AVERR., Metaph. I Comm., comm. 17 (Iunt., VIII, r. 14K). In 47 Cr. ARlST.,Melaph., R. PONZALLI, 209,8 et 210,11; TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. p. 110,24-25et VII, C. 12(TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 146,16-23;Iunt., VIII, f. 195B; 1038a p. 111,3-4;Iunt., VIII, f. 1370; 1023b 17-18et 1023b23-25). l-IO). 54 QUODLIBET VIl QUAESTIO 8 55 corruptibilibus illud quod habet plures differentias et per hoc est 70 prima divisio non est penes rem sed penes modos essendi, I in esse in se, I 132" compositius, virtute continet differentiam simplici oris et minus compo- 00 quod est proprium substantiae, et esse in alio, quod est proprium siti, sive illud minus compositum fuerit ipsum genus subalternum accidentium I absolutorum, et esse ad aliud, quod est proprium respec- B 264' divisum, sive aliqua species condi visa sub eodem genere, et cum hoc tuum, secundum quod habitum est supra. aliam vel alias, et non e converso. Verbi gratia, corpus mixtum quod Post hanc autem divisionem in praedicamento substantiae accipitur compositum est ex genere et differentia, simplicius est et pauciores 75 forma logicae sub ratione incompleti ut est intentio prima, cui accidit differentias habens quam corpus inanimatum et quam corpus anima- 5 intentio secunda, scilicet generis generalissimi, quod non est ex natura tum, quae sunt species sub illo et addentes proprias differentias, et est formae secundum se, nec ab aliquo esse eius in materia, sed ab opere utrumque perfectius in natura, quia continet differentiam corporis rationis. Propter quod in generalissimum substantiae non est genus mixti, et non e converso. Et similiter corpus mixtum animatum est naturae, sed logicum tantum. In quo, quia est solum quid intentionis, compositius et perfectius quam mixtum inanimatum, quia continet 80 nullus est status creaturae in substantia simpliciter, ut aliqua sit sub- virtute differentiam mixti inanimati, et cum hoc addit aliam differen- !o stantia tantum sistens in simplicitate formae generis, I sed oportet, ad A 37" Bad. 262's tiam propriam. I hoc ut sistat, formam generis, quae est I incompletum quid rationis, E 192' In incorruptibilibus autem illud quod habet plures differentias et per determinari per differentiam ex utroque latere divisionis I substantiae, S 240' hoc est magis compositum, non sic potest dici perfectius quam illud ut quidquid contineatur sub genere substantiae, necessario sit I compo- Zucc. quod habet pauciores, quia in numero illarum plurium differentiarum 85 situm ad minus ex forma generis et differentiae logicali acceptione, ut H 24]" non includitur virtute differentia completi va eius quod I habet pau- 15 omne quod habet genus, habeat differentiam, et e converso. ciores, sed potius e converso, licet semper in incorruptibili bus species Nec est contrarium quod dicit PHILOSOPHUS, Vo Metaphysicae, habens plures differentias, perfectior sit suo genere, habente pauciores, cap.o De elemento: «Quod habet genus, non habet differentiam necessa- sicut etiam dictum est in corruptibilibus. Unde etiam forma corporalis rio», quia, secundum COMMENTATOREM, extendit nomen generis ad « C 196·b incorruptibilium, quanto consistit in esse simpli-lciori,1 tanto et perfec- 90 communitatem unius et entis, quae non habent differentias per quas D 167·b tiori, et ideo in divisione entium, ubi primo sistit in aliquo reali extra 20 dividuntur, 'quia non dicuntur univoce». materiam generabilium et corruptibilium, illud est simplicissimum, et Divisione autem substantiae facta logice per differentias in substan- ideo perfectissimum. tiam incorpoream et corpoream, constitutum in utroque latere naturali- Cum enim ens communissime acceptum dividitur, prima divisio est ter natum est sistere primo in aliquo perfectissimo et simplicissimo sub solum od o vocis in significationes, ut cum dicitur entium aliud increa- 95 tum, aliud vero creatum. In ente autem increato stat divisio in uno ABCDEHIS latere, et est omnium simplicissimum et perfectissimum quod non est nisi ipsum esse. Ens vero creatum est aliquid cui convenit esse, in quo 00 alio] aliquo S 3 in] sup. lin. C 4-5 prima...intentio] om. (ham.) 1 7 rationis] positionis C (sed vel rationis i. m.) S 7 in] ser. sed dei. et etiam i. m. D etiam sed forte dei. C IO tantum] om. BCDEHIS IO-Il ad hoc] sup. lin. man. corr. A 12 determinari] determinati sed in determinari CO'T. C 13 quidquid] quid C(sed vel ABCDEHIS quidquid i. m.)D(sed in quidquid corr.)E(id.)H 13-14compositum] compositam sed in compositum corI'. C 14 logicali]locali C(sed in logicali corr.)E(id.)H 16 Nec] 72-73 sive...genere] i. m. man. corr. A 73 condivisa] cum divisa B 73 cum hoc] Neque I 16 est] om. C(sed sup. lin. post contrarium)D(sed sup. Iin.)E(sed i. m.)H canibus D 73 hoc] om. B 74-82Verbi...propriam] i. m. man. corr. A 74 quod] 16 quod] ut B 17 elemento] elementis sed in e1emento corr. B 19 habent] i. m. quem BC 75 est] om. BCDEHI(sed i. m.)S 76 differentias]om. S 76 inanima- B 21 differentias]differentiam CDE 22 et corpoream] om. S 22 constitutum] tum...corpus] om. (ham.) I 76 quam] sup. lin. man. corr. A 77 sunt] plures addo constitum sed in constitutum corr. D E 80 compositius et] i. m. man. corr. A 80 inanimatum] et compositius addo sed dei. A 83 incorruptibilibus]corruptibilibus BC(sed in- sup. lin.) 83 autem] aliud addo sed exp. B 83 habet] pauc- (c! infra. lin. 86-87) addo sed dei. et exp. A 2 cr. supra, p. 28,91-96. 17-18 ARIST., Melaph., V, c. 3 (ed. R. PONZALLI, 84 compositum] in pluribus addo sed dei. A 85 pauciores] perrectiores C( sed in p. 83,26;TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,p. 88,6-7; Iunt., VIII, r. I05F; 1014a 12- pauciores corr.)DEH 87 in] om. HIS 88 habens] habent B 90 simpliciori] 14). 18-20 AVERR., In Melaph. V Comm., comm. 4 (ed. R. PONZALLI, 89,119-]20; p. simplici rum H o 95 in significationes]om. E 96 uno] om. E 97 est'] om. I Iunt., VIII, f. 106F-G). 56 QUODLIBET VII QUAESTIO 8 57 genere, ut non sit adhuc accipere genus naturae in primis dividentibus corpore simplici, quod habet formam incompletissimam, cuius I virtus D 168 substantiam. Unde dividendo ex latere substantiae corporeae, corpus 25 est in eo quod cadit sub alio I membro divisionis, et addit rationem C 197' est genus logicum tantum, non naturale, et dividitur in corpus incorrup- propriae differentiae. Similiter, si corpus mixtum dividatur in animatum Bad. 262'T tibile et corruptibile. I et in inanimatum, anima tum habet in se virtute quod habet inanima- Et patet quod huic non est contrarium illud quod iam inductum est 55 tum, et addit rationem propriae differentiae. Et similiter, si animatum de PHlLOSOPHO COMMENTATORE, et quod corpus non est uni vocum ad per vegetabile tantum et sensibile, in sensi bi li est virtute vegetabile, non corruptibile et incorruptibile, verum est tamquam genus naturae, quia 30 e converso, et addit propriam differentiam. Ita quod I semper in magis Zucc. in genere naturae non conveniunt, quia non sunt circa eandem mate- composito est duplex nobilitas, et propriae differentiae, et quia illud riam differentiae eorum, sed unum eorum pertinet ad genus naturae, quod est virtute in ipso de altero, nobilius in ipso est quam in altero, alterum vero non, secundum praedicta. Est tamen uni vocum ad illa 60 quemadmodum in sensibili vegetabile nobilius est quam in vegetabili tamquam genus logicum, quia significat communem intentionem realem tantum; quod totum contingit, ut dictum est, ratione materiae. Propter ad illa duo, quae non habent aliquam rationem incompleti ex natura rei 35 quod in talibus genus dicitur sumi ex parte materiae, non quia materia ad illa, sed solum ex consideratione intellectus, ut patet ex dictis. Et completivum est in significatione generis, sed quia ratio incompletioris dividitur per differentias, quarum una ex uno latere cum genere quod in quo nata est primo I stare ratio generis et a quo abstrahitur, S 241' est corpus simpliciter, constituit corpus corruptibile, ex alio vero latere 65 contingit, ut dictum est, ex parte materiae, quae de se indeterminatum constituit corpus incorruptibile. Quorum utrumque genus logicum est quid est, quemadmodum et genus et maxime supremum: in hoc enim H 241 ,b ad ea quae sub ipso I continentur, propter incompletionem intentionis 40 conveniunt genus et materia, licet in alio differant, ut dictum est supra. I Bad. 2 communis ad contenta. Cum vero corpus I simpliciter, quod est genus logicum, tantum cadit E 192' Sed primum illorum cum hoc est genus naturae, quia non solum in divisione ex latere corporis incorruptibilis, illud, adhuc si dividatur habet incompletionem rei significatae ex opere intellectus, sed etiam ex 70 per species, semper est genus logicum tantum, et stat divisio prima in eo Bad. 262'T natura rei, quia, ubi primo stat I divisio, nata est stare in aliquo quod est corpus caeleste incorruptibile perfectissimum. Et si divisio in B 264 ,b incompletissimo, ex quocumque I latere procedat, et divisum ex uno 45 alio latere stat, ipsa stat per additionem differentiae, quae, addendo latere est simplicius et imperfectius, in alio vero latere perfectius est et rationem alicuius maioris compositionis, addit rationem imperfectionis, compositius. Et est in ipso perfectiori semper virtute id quod est non respectu generis sed respectu speciei condi visae. perfectionis in alio, ut si corpus corruptibile dividatur in simplex et 75 Ut contrario modo se habent differentiae in latere corporis incorrup- mixtum, mixtum habet in se virtute quidquid est in simplici. Si simplex tibilis et corruptibilis, quia in latere corruptibilis, ponendo maiorem subdividatur per duas differentias, stat primo divisio in illo e1ementari 50 compositionem, maiorem perfectionem ponunt, in latere vero corporis incorruptibilis e contrario maiorem imperfectionem. Quod si hoc ABCOEHIS contingit in corpore incorruptibili, quia non habet materiam quae 25 substantiam] formam sed deI et substantiam i. m. man. corr. A 26 logicum] logicam ABCOEHIS D 26-27 incorruptibile ... corruptibile] corruptibile et incorrupti bi le S 27 et] in addo B 28 non] con- addo sed deI. D 28 contrarium] necessarium S 28 inductum] dictum S 30 et incorruptibile] om. S 30-31 quia ... naturae] om. (ham.) H 31-32 54 in1] om. BO 54 animatum] om. I 54 habet] animatum addo B 56 per] materiam] vel naturam addo i. m. C naturam I 32 eorum] om. E 34 quia] quod animatum addo ABCOEHIS 56 tantum] vel dividatur addo i. m. C 56 vegetabile] et S 35 non] tamen D vel quod non licet addo i. m. C 45 procedat] procedit addo CEH 58 duplex] te addo sed deI. C 60 in] iter. S 61 contingit] attingit COEHI 46 in ... perfectius] om. E 47 est1] om. S 48 perfectionis] perfectius addo C(sed vel con- i. m.)O 61-62 Propter. .. materiae] i. m. sup. C 64 et] om. C COEHIS 49 mixtum2] om. I 49 habet] i. m. E 50 subdividatur] subdividitur 68 simpliciter] om. E 70 tantum] om. E 70 divisio] tantum addo E 70 eo] hoc COEH C 72 ipsa stat] i. m. E 72 additionem] substantiae addo sed exp. B 75 Ut] e addo C 76 in] respectu D 78 imperfectionem] imperfectiorem sed in imperrectionem 29-30 Cr. ARIST., Metaph., X, C. IO (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-OlEM, . 203,2-3: p corr. B 79 materiam] naturam D Iun!., VIII, r. 276A; 1058b 29); AYERR., In Metaph. X Comm., comm. 26 (Iun!., VIII, r. 276G-H); cf. etiam supra, p. 51,5-13. 33 cr. supra, p. 5I,14-(p. 52,)24. 36 Cr. supra, p. 52,25-37 et p. 55,3-7. 61 Cr. supra, p. 51,14-22. 65 cr. supra, p. 56,25-37. 67 cr. supra, p. 52,23-24. 58 QUODLIBET VII QUAESTIO 8 59 primo nata est recipere formam sub esse incompletissimo, multo fortius 80 dentales, quod est contra sanctos, et maxime contra illud quod beatus hoc contingit in latere substantiae spiritualis incorporeae, quae aut GREGORIUS dicit de excellentia Luciferi super ceteros angelos, et qui nullo modo habet materiam, aut multo magis recedentem a natura steterunt et qui ceciderunt, XXXIIIo Moralium in fine, «Quid ille nisi materiae generabilium et corruptibilium, quam recedat materia cor- 10 unus ex caelestibus spiritibus, et quod adhuc maius est, I summus?» Et D 168 porum supercaelestium. constat quod illa consistebat in puris naturalibus. B 265" Sed de substantia illa in summa I satis responsum est ad quaestionem 85 Sed dicet aliquis quod omnes sunt eiusdem speciei, non obstante propositam, quod habet compositionem ex genere saltem generalissimo quod differant secundum gradus in illa,1 quia non est inconveniens S 241' et differentia ei superaddita, sive stet in unica specie et etiam in uni co speciem substantiae suscipere magis I et minus, ut sub eadem specie C 197 A 37'b supposito, sive in pluribus suppositis sub illa specie, sive in pluribus et I 15 unus angelus sit magis intellectu alis et limpidioris intelligentiae natura- diversis speciebus, quocumque modo accipiantur. lis quam alter, licet omnes in quantum intellectuales sunt, eiusdem H 242" Sed,1 ut credo, hoc non sufficit intentioni quaerentis. Volebat enim 90 speciei sint. scire, ut credo, distinctionem angelorum inter se sub generalissimo, Quod non potest stare. Quamvis enim poneremus in substantia magis scilicet utrum aliqui sint differentes inter se genere, an specie tantum, an et minus, aliter tamen quam in accidentibus, quia in accidentibus numero tantum, et quomodo in eis accipiantur genus et species. 20 contingit fieri motum circa idem numero ab eo quod est magis in id Et est sciendum quod quaedam opinio ponit sub genere substantiae quod est minus, et e converso, quod non contingit in substantiis, statim stare angeli cam naturam, in una specie spe cialissima composita 95 quemadmodum alias determinavimus in quadam quaestione de magis et ex forma generis gen eralissimi et unica differentia, et quod singuli minus, hoc non posset poni secundum eandem speciem, quoniam in angeli I inter se non differrent nisi numero. Et erat opinio IOANNIS quolibet gradu angelorum ponimus diversos angelos numero differen- I 133" DAMASCENI libro De duplici natura et una persona Christi ad in 25 tes, secundum quod dicit DAMASCENUS libro supradicto: «secundum in IOANNEM episcopum Laodiciae, ubi scribit sic in principio libri: «Una- unumquemque ordinem angelicarum virtutum differentes hypostases Zuee. 396 ,b quaeque species una natura est, velut omnes angeli una na-Itura sunt, et 00 condidit». I Aut si non essent, possibile tamen esset quod Deus eos E 192 omnes homines una natura sunt, et unusquisque angelus hypostasis est,» faceret, secundum quod alias ostendimus I in quaestionibus I aliis de B 265' et expressius aliquantulum post: «Incorporeum hic dico velut animam, Quolibet. Bad. 2 angelum, daemonem. Unumquodque horum species specialissima est». 30 Quo posito, arguo sic. Angeli unius gradus minus differunt inter se Quod non potest stare, cum in individuis sub eadem specie non sit quam angeli diversorum graduum; illa autem non est nisi substantialis ordo nisi accidentalis. Non ergo esset ordo in angelis secundum gradus 5 differentia. Differentia autem substantialis maior, illa quae est differen- substantiales naturarum, sed solum secundum gradus gratiarum acci- tium numero, non videtur esse nisi differentium specie. Si ergo sint ABCDEHIS ABCDEHIS 80 sub esse] substantiae I 81 substantiael iter. sed exp. I 81 ineorporeae] in corpore 9 Quid] Quod B 10 est] iter. in r. 168rb D 14 speciem substantiae] inv. B DE 82 materiam] naturam D 83 recedat] a addo S 86 propositam] propositio- 18 poneremus] modo addo E 19 quia ... accidentibus] om. BC(sed i. m.) 19 aeeiden- nis sed in propositam eorr. C 87 sivel sicut B 88 subI ab E 90 sufficit] ad addo tibus] agentibus E 25 dicit] magister addo sed dei. C 25 secundum] quod addo sed I 90 intenti oniI intentionem I 90 Volebat] Volerat H 92 sint] sunt D 92 exp. E 26 unumquemque] unumquodque DH 28 alias] dicimus addo sed exp. C an'] in H 92-93 an' ... tantum] om. CD(sed i. m.)E(id.)H 95 statim] i. m. man. eorr. A 96 ex] materia addo sed exp.B 00-1 et. .. sunt] om. (ham.) BS 3 angelum daemonem] daemonem et angelum C 4 Quod] om. B 4 non potest] 9-10 GREGOR., Moralia, XXXII, e. 24, n. 50 (CC lat. 143B, p. 1669,47-48; PL 76, potest non sed signis inversionis inv. D 4 cum] quia sed exp. et dei. et cum sup. lin. man. 668B). 22-23 Cr. HENR. DE GAND., Quodl. IV, q. 15 (ed. 1518, r. 123vH-130rS; ed. eorr. A 4 in] om. EHIS 5 nisi] nec sed in nisi eorr. S 6 gradus] substantiales 1613, I, r. 183ra-190rb). 25-27 IOANNESDAMASC.,De duabus in Christo voluntatibus addo sed exp. S 6-7 accidentales] acti I C. 3 (ed. ed. Coloniae, 1546, p. 48; PG 95, 131B); etiam citatur in HENR. DEGAND., Quod/ Il, q. 8 (ed. R. WIELOCKX,p. 47,8]-82; ed. 1518, f. 34rK; ed. 1613, I, r. 56ra). 28-29 99-1 IOANNES DAMASC.,De institutione elementari, c. 2 et 3 (ed. Coloniae, 1546, p. 42; PG Cr. HENR. DE GAND., Quodl. Il, q. 8 (ed. R. WIELOCKX,p. 35,1-57,52; ed. 1518, f. 32vC- 95, 99C- 102A). 2-3 Ibid., e. 8 (ed. Coloniae, 1546, p. 44; PG 95, 106C). 35rS; ed. 1613, I, r. 54va-57vb). 60 QUODLIBET VII QUAESTIO 8 61 gradus in substantia, non video quomodo non sit differentia specifica. 60 tuendo duas species quarum illa quae constituitur per viliorem differen- Non videtur igitur mihi, quin in angelis debent poni diversae species, ut 35 tiam, sistit in esse simplici ori, I et illa quae constituitur per nobiliorem (A 37' Bad.263'X substantia incorporea non sit species specialissima sed subalterna.1 differentiam, fertur in ulteriorem compositionem, continendo id quod Sed tunc restat quaestio: quomodo per differentias descendat in nobilitatis superaddit generi differentia I constitutiva alterius speciei, S 241' species? Et est dicendum quod in hoc nulla est difficultas, nisi ex hoc etiam sub nobiliori gradu, et cum hoc addendo aliquid nobilitatis quod non sumus assueti loqui nisi de genere naturae circa generabilia et 65 ulterioris de ratione formali propriae differentiae, sic absque omni H 242'" corruptibilia, in quibus I describitur arbor PORPHYRII, ubi differentia 40 inconvenienti, immo secundum exigentiam naturae rei, in spiritualibus, semper addit aliquid perfectionis super speciem, et ponit gradum per- sicut etiam dictum est in corporibus incorruptibilibus, descendit genus fectionis novum cum novo gradu compositionis. Quod tamen non est substantiae incorporeae in duas species primas per differentias duas, necessarium secundum artem PHILOSOPHI, VIlIo Metaphysicae, ubi nobiliorem scilicet et viliorem, quarum specierum illa quae constituitur Zucc.397" comparat definitiones numeris: quod sicut unitas addita vel I sub tracta 70 per nobiliorem differentiam, statim sub unica specie specialis-Isima sistit B 265 variat numerum, sic et differentia sub tracta vel addita variat speciem et 45 in esse simpliciori, et etiam in perfectiori gradu naturae. Quae si non definitionem. Nec est in hoc differentia, sive differentia addita respectu statim sisteret consti tuendo speciem specialissimam, assumendo I ulte- D 168 sui condivisi ponat gradum dignitatis cum maiori compositione, sive florem differentiam esset maioris compositionis et inferioris gradus indignitatis: illud enim semper contingit in materiali bus generabilibus et quam statim sistendo, quod esset inconveniens, quemadmodum, SI corruptibilibus, istud autem in aliis, ut visum est in incorruptibilibus. 75 animal rationale ulteriorem differentiam posset assumere et non descen- Unde in angelis ponimus verum genus logicum, licet non naturale, ut 50 deret, deficeret species nobilior I homine. Et sic stat illa prima species C 197 substantiam incorpoream quae circumloquitur proximum genus subal- composita ad minus ex forma generis generalissimi et duplici differentia ternum, intelligamus quandam intentionem primam rationis indeter- superaddita. Et illa quae constituitur per differentiam minus nobilem, minatam, cui adduntur duae differentiae, quarum una est nobilior etiam si statim staret consti tuendo unam speciem specialissimam, altera. Semper enim in qualibet divisione contrariorum est ponere vilius 80 esset aeque simplex, sed inferioris gradus illa alia, et esset in specie extremum contrarietatis, et nobilius, et hoc inter se comparando ipsa 55 superioris gradus quidquid esset in specie inferioris gradus, et non e contraria, licet respectu generis in quantum est quid indetcrminatum, converso. aliquid nobilitatis quaelibet earum ponit super illud. Si autem non statim sistit, quod ponendum est ut habeamus omnes Sicut ergo in generabilibus et corruptibilibus descendit genus in gradus et species angelorum, ad minus secundum novem ordines, tunc species per differentias duas, nobiliorem scilicet et viliorem, consti- 85 illa differentia minus nobilis cum genere constituit genus subalternum, cui adden dae sunt duae differentiae: una nobilior, quae statim stat in ABCDEHIS ABCDEHIS 34 sil] om. BCDEHIS 34 specifica] , elsi forte decipiar secundum dicentes animam Christi in gradu esse nobiliori quam ceterorum animae, sub eadem tamen specie. De quo 60 descendit] descendet CDEH 59 nobiliorem] differentiam sistit in esse simpliciori nihil determino ex parte animarum propter interdictum episcopi parisiensis addo sed dei. (ei lin. 60-61) addo sed exp. H 61 simpliciori], et similiter genus (r. 37va) in ipsa; addo A 35 quin] i. m. E 35 debent] debeant S 36 sit] sic B 37 quaestio] quod H sed dei. A 62 compositionem] vel compositum ? BCES 63 generi] om. E om. S 38 Et] Ad hoc I 42 est] sup. lin. man. corr. A 45 substracta ... addita] 66 naturae] naturas sed in naturae corr. in addo sed exp. E 68 species] predr (?) addo sed addita vel substracta S 45 addita] audita sed in audita corr. B 46 Nec] Neque exp. B 71 simpliciori] , et similiter genus in ipsa, (eI supra, !in. 62) addo sed dei. I 46 sive] sed B 46-47 respectu ... condivisi] i. m. man. corr. A 47 ponat] A 72 assumendo] forle assumendi A 75 rationale] formale .fed exp. ei dei. ei proponat C(sed comp- addo sup. lin.)DEH 48 illud] id DEH 49 istud] illud rationale i. m. man. corr. A 78 superaddita] super sup. lin. H 79 si] sic addo sed exp. BCDEHIS 49 in incorruptibilibus] in corporali bus sed dei. ei in incorruptibilibus i. m. I 79 specialissimam] ille addo ABCEHIS illa quae addo D 80 esset] om. C(sed vel man. corr. A corruptibilibus B(sed in- sup. lin.)C(id.)DEHS 53 adduntur] addunt esset i. m. ai. man.)DE(sed i. m.)H 80-81 illa ... gradus] om. (ham.) I 80 et] om. E 55 et'] aliud addo I B 80-81 specie ... gradus] superiore sed dei. ei specie ... gradus i. m. man. corr. A 81 specie] i. m. man. corr. A 81 inferioris] inferiori ei -s,man. corr. A 81 gradus] i. 43-44 cr. ARIST., Melaph., VIII, C. 3 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, . 162,16- p m. man. corr. A 85 illa ... cum] iler. S 85 minus] om. E 86 duae difTerentiae] ser. 163.6; Iun!., VIII, r. 2l7I-M; 1043b 33- 1044a 12); cf. supra, p. 16,2-(p. 17,)30. sed signis in versionis inv. B 62 QUODLIBET VII QUAESTIO 9 63 secunda specie specialissima,I habens in se formam generis generalissimi singulis alia et alia anima sensltlva in natura et essentia. Ut sic H 242" E [93" cum triplici differentia; et altera ignobilior, quae facit genus subal ter- 20 ponamus ordines angelorum differentes penes formas specificas quoad num. Cui similiter I adden dae sunt duae differentiae, quibus simili actum intelligendi, sicut in bruto secundum differentes animas sensitivas Zucc. 397'b modo constituantur duae species usque ad ultima s duas simul stantes in 90 specificas ponimus ipsa differre penes actus videndi, et quot sunt specialissimo, quae totidem habebunt differentias, tot scilicet una quot gradus, tot sunt differentiae specificae, quae virtute comprehendunt alia, sed illa erit gradus inferioris quae per viliorem differentiam consti- superiores omnes usque ad genus generalissimum.1 Bad. ;; tuetur, quemadmodum contingit e contrario circa species generabilium et corruptibilium, et semper species quae sistit per nobiliorem I differen- 25 < AD ARGUMENTUM> I [33'b tiam, habet quidquid nobilitatis importatur per viliorem et amplius, 95 Per praedicta patet responsio ad argumentum probans quod in Bad. 263'Y sicut et contingit in generabilibus et corruptibilibus. I angelis non est compositio ex genere et differentia, quia tunc «magis I A 37" Et est advertendum quod in ista linea, quia diversis differentiis non compositus esset perfectior». Patet enim quod hoc solum est verum in respondent diversae operationes, quemadmodum in generabilibus genere naturae usitato circa generabilia et corruptibilia. In genere diversae operationes respondent elemento mixto secundum quod est 30 autem pure logico circa I alia nequaquam est verum, ut visum est. D 168 mixtum, simpliciter vegetabi!i, similiter sensibili et rationali, sed una 00 tantum operatio intelligendi, quia omnes constituunt species naturae QUAESTIO 9 intellectualis, ideo diversitas istarum specierum secundum gradus non debet intelligi ad modum quo sumitur differentia elementi mixti, vegeta- UTRUM EX COSTA POSSIBILE FUIT FORMARI MULIEREM SINE MATERIAE ADDITIONE bilis, sensibilis, et rationalis, sed ad modum quo in animalibus perfectis habentibus omnes sensus sumeretur differentia graduum et specie rum 5 I Sequuntur quaesita de creaturis materialibus secundum se. Et erant Zucc. propter operationes differentes omnium sensuum, vel p!urium, vel unius 5 quaedam communiter pertinentia ad omnes creaturas materiales, quae- tantum, puta visus. Ut si divisio animalis sensibilis bruti descendat dam vero specialiter pertinentia ad hominem. C [97' usque ad sensibile perfectum habens omnes sensus, et illud constitua- Circa primum quaere-Ibantur quattuor. Duo perti-Inentia ad princi- H 242' mus genus subalternum et velimus dividere, si illud in natura rei pium materiale. Primum, ut est principium generationis: utrum ex costa S 241 'b inveniremus penes differentiam in limpi-Ide videndo, diceremus quod [O possibile fuit formari mulierem sine materiae additione. Secundum, ut B 265·b animal I perfectum habet acumen visus limpidissime videndo, exce- IO est principium transmutationis: utrum transmutatio aliqua possit fieri dendo omne aliud in denaria proportione limpiditatis, puta aquila. sine subiecta materia. Et duo alia circa numerum, qui est accidens Quoddam vero deficit ab illa limpiditate, et illorum quoddam deficit in quoddam consequens materiam, et proponebantur sine argumentis. unitate unica illius denarii, puta vultur, quoddam vero in pluribus, et Primum de quadam eius appropriatione, scilicet quare trigesimus ab illorum quoddam in duabus tantum, puta merulus, quoddam in pluri- 15 expositoribus sacris appropriatur maritatis, sexagesimus viduis, cente- bus et sic ulterius usque ad vespertilionem, quae ponatur deficere in [5 narius vero virginibus. Secundum erat de trigesimi et sexagesimi forma- Bad. 263'v octo, et I ultimo ad noctuam, quae ponatur deficere in novem, ultra tione, quare dicuntur transire a dextra in laevam. I E 193' quae non est defectus sive descensus ulterius, et hoc, agente semper in Circa primum arguitur quod sic, quia quando aliqua sunt, quorum ABCDEHIS ABCDEHIS 19 et2l om. D 26 praedicta] dicta C 2-3 Utrum ... additione] (Cr. infra, lin. 8- 9) 4 Et] om. S 5-6 materiales quaedam] quaedam materiales sed signis inversionis 90 constituantur] constituunt ur S 90 simul] om. C 91 quot] a add .. sed exp. inv. B 7 Circa] Ad I 8 ut est] inv. CDEH 9 formari] formare S IO est] om. E 92 inferioris] inferiores C( sed in inferioris corr.)DH 94 et corrupltblhum] om. D [I qui] quod C 12 materiam] i. m. man. corr. A 12 et] om. BCDEHIS I 97 Et] om. E 99 operationes! opiniones sed in operaltones corr. C 13 Primum] est addo CDEH(add. sed exp.) [3 ab] om. E 15 sexagesimi] de addo 00 simpliciter] vel quae constituit addo i. m. ai. man. C 2 non) om. BC(sed ~. m .. ai. B 16 quare dicuntur] inv. E 16 in] om. H 17 Circa] Ad I man.)DE(sed i. m.)HI(sed sup. lin.)S II habet] haberet CDEH 14 Ilhus] Ilhs H 17 noctuam] noctua C 18 non ... hoc] om. H 18 semper in] i. m. C 27-28 Cr. supra, p. 48,[6-17. 29 Cr. supra, p. 55,3-(p. 58,)84. QUODLIBET II V QUAESTIO 9 65 64 utrumque in se habet aliqua infinita, quantum potest fieri ex uno, et ex quod materia est absolute, non secundum rationes dispositionum natu- altero' sed tam materia minima quam maxima aeque habent partes ralium in ea, quia _quod magis est, potest agere non ex praeiacente infinit~s; quare, si ex magna materia potuit fieri mulier, et ex parva; 20 45 materia. Respectu vero agentis naturalis, materia secundum quod mate- ria, non est in potentia ut aliquid fiat ex ea, quia agens naturale nihil ergo etc .. In contrarium est, quia tunc ex minima scintilla ignis posset fien unus natum est agere ex nuda materia, neque ex ea secundum quod materia est simpliciter, sed solum secundum quod est sub dispositionibus natu- B 266" globus vel una gleba terrae, quod falsum est.1 Bad. 263,A ralibus, et non nisi iuxta modum illarum dispositionum, ita quod, 50 quamquam ipsa materia secundum se esset in potentia ad aliquid, agens tamen naturale nihil posset agere ex ea nisi ut sub dispositionibus Dicendum quod quaestio ista quaerit de principio materiali quoad 25 naturalibus, ut iam dicetur. Aliter enim non est materia naturalis, nisi potentiam passivam generandi mulierem ex ea. Et quia materia cost~e scilicet ut est sub quibusdam dispositionibus naturalibus. dupliciter potest considerari, uno modo secundum se, ut est matena Si vero consideremus materiam secundo modo, scilicet ut est sub simpliciter, alio modo ut est sub dispositionibus et proprietat.ibus cos~a~ 55 dispositione dimensionum et densitatis costae, sic subdistinguendum est aut aliarum dispositionum et qualitatum materiali um, et differunt ISti de modo formandi mulierem de ea. Aut enim est intentio quaestionis de Zucc.398'" modi consi-Iderandi eam - primus enim modus pertinet principali ter 30 modo formandi mulierem secundum modum et cursum actionis I Zucc. S 242" ad considerationem metaphysici, se-Icundus vero ad considerationem naturalis, aut secundum modum et cursum actionis supernaturalis. naturalis sive physici. Si primo modo, sic subdistinguendum, quia modus formandi aliquid Si igitur consideremus materiam primo modo, sic dico quod, qu~n- 60 secundum cursum actionis naturalis potest intelligi vel ex parte principii tum est ex ratione principii materialis existentis in costa, aequalIter materialis, vel ex parte ipsius agentis. possibile est formari mulierem de costa sine materiae alterius additione, 35 Si autem modus intelligatur ex parte principii materialis, sic formatio et cum eius additione, quia ad tot et tanta est in potentia minima pars dicitur fieri secundum I cursum actionis naturalis, quando secundum H 243 materiae, et tota simul, quia in principio materiali nulla est differentia, pluralitatem naturalem illarum dispositionum I formatur id quod for- D 169 nihil distinctum neque determinatum, secundum PHILOSOPHUM et 65 matur I de materia illa. Actio enim secu.ndum cursum naturae proce- I 133" COMMENTATOREM Metaphysicae, 11° et habitum est in praecedente dens nihil producit ex materia, nisi secundum pluralitatem naturalem quaestione. Per hunc enim modum materia minimae scintillae sufficiens 40 dispositionum naturali um existentium in materia. est ad formandum de ea totam molem mundi, sed hoc non nisi respectu agentis supernaturalis, qui potest agere aliquid ex materia secundum ABCDEHIS 44 quia] om. CDE( sed et i. m.)H 44 quod] est addo sed exp. et et i. m. C 44 magis est] inv. E 44 est] non sed exp. et est sup. lin. a/o man. B non addo S 44 agere] om. ABCDEHIS S 47 neque]nec I 47 ex2] om. D 49 iuxta] uretur B 50quamquam] licet sed de/o et quamquam i. m. man. corr. A quidquid BCDEHIS 50 in] sup. lin. B 50 aliquid,] licet non ut sub talibus dispositionibus addo sed de/o A 51 tamen] sup. lin. 18 in] om. H 20 potuit] poterit H 25 Dicendum] Ad hoc dicendum .' man. corr. A 51-52nisi...naturalibus] i. m. man. corr. A 51 sub] om. C (sed est sub 25 materiali]corporali D 25 materiali quoad] aliquo ad H 29 aut] ut B. 29 ISti] i. m. a/o man.)D(sed i. m.)E(id.)H 52-53ut...naturalibus] om. (ham.) B 52 non om. BCDEHIS 30 eam] ea CDEH 32 naturalis] iter. sed de/o E 33 IgItur]ergo est] om. C(sed i. m. a/o man.)D(sed sup. lin.)EH 52 nisi] secundum addo sed de/o (?) D 33 quod] aequaliter addo sed dei. A 38 nihil]neque B 42 agere] om. CDEH D 55 est] sup. lin. A 56 enim] om. CDEH 56 intentio] intentionem sed in intentio corr. A 58naturalis...actionis]i. m. in! C 58et] aut sed exp. et et sup. lin. H 59 subdistinguendum]est addo SE(sup. lin.) 61 agentis]vel actionis addo i. m. a/o man. 37-39Cr. ARIST., etaph., I, C. 8 (in ANON., uct. Arist. (ed. J. HAMESSE, M A 1,31);Trans!. C 63 actionis] rorm addo sed exp. S 64 pluralitatem] ser. et possibi- addo i. m. a/o anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p. 26,27; Iun!., VIII, r. 14F; 989b 6-7); cr. etiam THOMAE man. C 64 illarum] illorum B 66 pluralitatem] ser. sed in possibilitatem mut. C DEAQ., Comm., I, lectio 12, n. 198 (ed. Parma, XX, p. 275b; ed. Tonno-Roma, p. 67- 68). 39 AVERR., Metaph. I Comm., comm. 17 (Iun!., VIII, r. 14K). 39-40 cr. In 52 cr. infra, lin. 62-(p. 67,)99. supra, p. 53,45-46. 66 QUODLIBET VII QUAESTIO 9 67 Isto autem modo dico quod simpliciter impossibile est ex costa sine habet generari.1 Unde secundum PHlLOSOPHUM, IVo Physicorum, in Zucc. additione materiae fieri mulierem, quia de materia sub minori quantitate 95 fine cap.! De vacuo, .«rarum et densum sunt principium omnis naturalis B 266'b secundum cursum naturae non est I natum fieri maius sine materiae 70 transmutationis, secundum quod eas sequuntur aliae quattuor quae additiane, nisi per rarefactianem, ita quod manente eadem et aequali sunt grave, leve, malle, durum. Grave enim et durum densa videntur, et e C 198" densitate, impossibile est omnino I quod secundum cursum et modum contra rara, leveque et malle. Et secundum grave et leve sunt activa actionis naturalis de minori fiat maius, quod sit aequalis densitatis cum motus localis, secundum malle et durum, omnis passionis naturalis». Bad. 264,A minore. Et si hoc simpliciter est impossibile ex parte materiae, omni-Ino 00 Si autem modus formandi aliquid secundum cursum naturalem intel- A 38" est impossibile respectu cuiusque agentis, ut scilicet secundum I cursum 75 ligatur ex parte actionis, tunc formatio dicitur fieri secundum cursum actionis naturalis faciat illud ex materia, quia si sic faceret ex ea, actionis naturalis, quando fit in tempore debito naturae, quae non possibile erit illud sic fieri ex ea. Et per hunc modum non solum quaerit subitas mutationes fieri, nec eas facere potest nisi ut sunt fines, impossibile est materiam alicuius elem en ti esse materiam totius mundi, sive in finibus aliarum transmutationum naturalium praecedentium in sed etiam est impossibile quod ex determinato raro fiat determinatum 5 tempore, secundum quod determinat PHILOSOPHUS in VIIO Physico- E 193" densum, ut ex uno pugillo ignis unus pugillus terrae, aut ex uno I 80 rum.1 Bad.2 pugillo terrae plus quam mille ignis. Determinatum est enim per Isto modo dico quod respectu agentis naturalis nullo modo possibile naturam, in quali proportione tantum densum natum est fieri de tanto est mulierem fieri ex costa sine materiae additione, sed hoc non nisi raro, et e converso, et hoc diversimode, secundum quod rarum et propter modum ex parte materiae iam dictum, secundum quem necesse S 242'b densum habet esse diversimode cum diversis formis elementi I vel mixti, 10 est agere agens naturale, secundum quem, ut dictum est, omnino ut quod ex uno pugillo terrae actione procedente secundum cursum 85 impossibile est fieri mulierem ex costa sine additione a quocumque naturae nec plus possent fieri quam decem aquae, et e converso unus agente. pugillus terrae non posset fieri ex paucioribus quam decem aquae. Et Respectu vero agentis supernaturalis bene possibile est I ex costa sine B 266 secundum eundem modum se habet aqua ad aerem et aer ad ignem, ut additione materiae fieri mulierem. Potest enim Deus agere mulierem fiat semper processus secundum decuplum, et hoc in simplicibus ele- 15 sine additione ex costa, non modo naturae quantum est ex parte costae, mentis. In mixtis autem, sive generetur ex alio mixto sive ex elemento, 90 non I agendo scilicet secundum dispositiones rari et densi, sed agendo H 243 similiter est determinata proportio in natura, ex quanto denso quantum secundum naturam potentiae materiae simpliciter, et agendo in tempore rarum natum est generari, et e converso, et hoc diversimode secundum modo naturae. Sed tunc erit solum miraculum ex parte densi, densum diversitatem formae substantialis eius quod generatur, et eius ex quo scilicet manens in eadem dispositione densi extendendo secundum 20 extensio nem dimensionum maiorum ex minoribus. Si vero consideremus materiam ut sub dispositione dimensionum et ABCDEHIS densi tatis costae, et intendat quaestio formationem mulieris fieri secun- 67 materia] modo sed in materia corr. E 71 manente] aliquid addo sed exp.' C 73 densitatis] densitas ES 74 si] sic I 74-75 ex.. .impossibile]i. m. ai. man. ABCDEHIS C 75 cuiusque]cuiuslibet BCDEHIS 75 secundum]sup. lin. D 76 naturalis] de minori fiat maius addo sed exp. et va- eat sup. lin. A 76 faceret] om. D 77 erit] est 94 Unde] Ut B 96 sunt] est B 8 materiae additione] inv. C II mulierem] sed in erit corr. man. corr. A ser. sed forte in erat mut. C 77 ex]ab sed dei. et ex sup. lin. fieri addo DEH II agente]qui addo sed exp. (?) I 15costa] fieri addo sed dei. et exp. man. corr. A 78 materiam] naturam D 79 est] ser. sed exp. C 79 impossibile] A 16sed] scilicet B 18 modo] materiae sed in modo corr. C 21 dimensionum] est addo CDEH 83 quod] om. B 85 procedente] prodente CE(sed -ce- i. m.) maiorum ex minoribus addo sed exp. S 22 quaestio] om. E procente H protente D protante B 86 nec] neque I 88 modum] iter. B 89 fiat] fiet H 90 autem] enim C(sed vel etiam i. m. ai. man.)DEH 91 in natura] om. E 95-99ARIST., Phys., IV, C. 9 (in THOM. DEAQ.,In Phys. Comm., IV, lect. 14(ed. Leon., II, p. 193b);lunt., IV, 172F-I72G; I72L- 172M;217b 12-29)et Phys., VIII, C. 7 (in THOM. DE AQ., In Phys. Comm., VIII, lect. 14(ed. Leon., II, p. 415b); Iunt., IV, 260b 9- II); etiam 69-71THOM. EAQ., Summa Theol., Ia, q. 92, art. 3, primum (ed. Leon., V, p. 398a); D citatum in HENR.DEGAND,Quodl. X, q. 5 (ed. R. MACKEN, 63,82-83; ed. 1518, r. p. etiam AUGUST., Gen. ad iiII., X, C. 26, n. 45 (CSEL 281, p. 331,13-20;PL 34,428); De 404vA; ed. 1613,I, f. 142ra). 3-5 Cr. ARIST., hys., V, (in ANON.,Auct. Arist. (ed. P etiam HuGODES. VICTORE, sacramentis, I, p. 6, C. 36 (PL I76,284D). De J. HAMESSE, 150)). 2, 68 QUODLIBET VII QUAESTIO IO 69 dum cursum actionis supernaturalis, sic iterum solummodo ex costa sine materiae additione possibile est formari mulierem respectu agentis Dicendum ad hoc: I circa species sacramenti altaris debemus adver- (A 38 D 169'b supernaturalis subito, scilicet costam I in mulierem transformando. Sed 25 15 tere duplicem transmutationem, unam quae est circa qualitates, aliam tunc concurrit duplex miraculum: unum iam dictum ex parte dimensio- circa situs secundum I locum. Et circa qualitates quandam circa qualita- E 193 num, alterum vero ex parte subditae actionis. I tes de tertia specie qualitatis, quae sunt album, nigrum, calidum et frigidum; et aliam quae est circa qualitates de quarta specie qualitatis, quae sunt rarum, densum. Per iam dicta patet quomodo ambo argumenta procedunt secundum 20 Loquendo de prima transmutatione, quae est secundum locum aut diversas vias. 30 situm, illa non requirit materiam naturalem generabilium et corruptibi- lium, nisi sit in motu recto propter dispositiones gravis et levis quae QUAESTIO IO mediante raro et denso sequuntur materiam, ut dictum est, quia motus secundum situm circularis est in caelestibus sine tali materia, et si sit ibi UTRUMTRANSMUTATIO ALIQUAPOSSITFIERISINESUBIECTA MATERIA 25 materia, «illa non est nisi in potentia ad ubi», ut dicit AVERROES Dein Zucc. 399" I Circa secundum arguitur quod nulla transmutatio possit fieri sine substantia orbis. materia, quoniam impossibile est transmutari nisi potentia transmuta- In speciebus ergo sacramenti dico quod potest esse transmutatio sine bile; non autem est potentia transmutabile, nisi «subiectum contrariis a materia, sed non secundum cursum et modum naturae, in quantum non quo et in quod fit transmutatio», secundum PHILOSOPHUM I° Physi- in est ibi materia; est tamen secundum cursum et modum naturae, in S 242" C 198'b corum; illud I autem non est nisi materia,1 secundum ipsum ibidem; 30 quantum ibi manet grave aut leve sine materia, quae sunt proximae ergo etc. dispositiones ad naturalem transmutationem rectam secundum locum, Contrarium apparet in sacramento altaris, ubi dimensiones sunt sine materia subiecta, et tamen in ipsas fit transmutatio et ab ipsis, quia IO ABCDEHIS extenduntur et contrahuntur; quae contractio et extensio sunt transmu- Bad. 264'c tationes in quantitatem et a quantitate.1 14 ad hoc] quod BCDEHIS 14 hoc], utendo in parte iam posita distinctione in quaestione praecedenti, quod transmutatio potest fieri aut omnino secundum modum et cursum actionis naturalis, aut omnino secundum modum et cursum actionis super- naturalis, aut partim secundum modum et cursum actionis naturalis et partim secundum modum et cursum actionis supernaturalis. Isto tertio (38rb) modo, Deo scilicet agente supernaturaliter, non est dubium quin posset fieri transmutatio sine subiecto omnino quod est materia, vel quod est aliquid vicem habens materiae, ut dimensiones separatas vere augmentare, in eadem densitate dimensiones addendo dimensionibus. Primo modo ABCDEHIS est impossibile omnino respectu cuiuscumque agentis, quia transmutatio non potest procedere modo naturae omnino nisi circa subiectam addo sed dei. ? materiam. Secundo 23 solummodo] om. S 25 transformando] transmutando H 27 subditae] subitae autem modo bene possibile est fieri transmutationem absque materia. Et sic procedit illa S 2 Utrum ... materia] (Cr. supra, p. 63, IO-II) 3 secundum] argumentum addo quae fit addo sed va- cal sup. lin. eI quae fit dei. A 14 altaris] ubi addo sed dei. A D 5 subiectum] secundum sed dei. E 9 altaris ... sine] om. H IO ipsas] ipsis 14 debemus] i. m. sed inser. pOSI advertere E 15 duplicem transmutationem] inv. D II quae] quia BCDEHIS 12 quantitatem] quantitates D 12 quantitate] E 15 circa ... aliam] ser. sed dei. D 16 secundum] circa CDEH 16 circa2 •.. quan- qualitate C 14 Dicendum ... hoc] Ad hoc dicendum quod I dam] circa qualitates quaedam I tunc qualitates quandam BCD(sed del.)EHS 16 circaJ] Dei sed in de corr. E 17 tertia] tria I 17 quae] om. S 17 et] om. BCDEHIS 21 non] vero sed in non corr. I 21 requirit] inquirit DI 22 nisi] non BCDEHIS 23 raro] rato sed in raro corr. B 23 materiam] naturam D 25 in 26 Cr. supra, p. 65,54-58. 5-6 ARIST., Phys., I, C. 7 (in THoM. DE AQ., In Phys. Comm., potentia] im potentia B 29 ibi] om. E 30 manet grave] inv. C I, IecI. 13 (ed Leon., II, p. 44b); TransI. Vaticana, ed. A. MANSION,p. 18, 16-20; Iunl., IV, f. 40D-E; 191 a 2-8). 7 Cf. Ibid. (in THoM. DE AQ., In Phys. Comm., I, IecI. 13 (ed 23 cr. supra, p. 67,95-99. 25-26 AVERR., De subsl. orbis, cap. 2 (Iunl., IX, f. 6E); cr. Leon., II, p. 44b); TransI. Vaticana, ed. A. MANSION,p. 18,21-27; Iunl., IV, f. 40H-I; 191 etiam ID., In I Phys. Comm., comm. 63 (Iunl., IV, f. 38F) ubi scriptum est «corpus a 9-13). caeleste caret potentia ad aliquam dispositionem, nisi potentia ad ubi». 70 QUODLIBET VII QUAESTIO II 71 quae tamen non est penitus sine subiecta, quia dimensiones sunt per se 60 rationem, I quia dimensio, I ut est determinata, terminus est a quo et ad D 16S S 242 B 266'b huius transmutationis subiectum, non minus quam si essent in I mate- quem, ut vero est indeterminata, subiectum est commune manens sub Bad. 264 ,c ria; unde corpus caeleste, si non I haberet omnino materiam et esset utroque terminorum. Ut sic huiusmodi transmutatio sit naturalis et penitus dimensio separata, nihil minus transmutaretur naturaliter 35 modo naturae: praeter hoc quod non est ex potentia materiae, est secundum locum, virtute existente in dimensionibus illis ad illum tamen ex potentia dimensionum indeterminatarum, quae in se quoad motum, quam modo si habet materiam. 65 hoc retinent vim materiae. Zucc. 399 ,b Et consimili ter fit circa I illas species transmutatio secundum quali- I 133 ,b tates de tertia specie qualitatis, cuius subiectum est I quantitas dimen- sionum separatarum habentium in se ad hoc vim et virtutem materiae, 40 Per hoc patet obiectum primum, dicendo quod hic in transmutatio ne qualem haberent si essent in materia. Universaliter enim, ut alias circa species est subiectum et potentia transmutabile, quod, licet non sit determinavi, tota vis quae nata esset esse in composito substantiali sub materia, ut ideo non sit illa transmutatio penitus modo naturae, est H 243" dimensionibus sive ad agendum sive I ad patiendum, virtute divina quae 70' tamen habens vim materiae, ut secundum hoc sit naturalis et modo eas separat, maneret in ipsa, et quoad hoc quod non est ibi materia, materiae, ac si esset in materia. solummodo est illa transmutatio supernaturalis. 45 Per dicta etiam patet inspicienti ad obiectum in oppositum.1 C 198 Et similiter fit quoad transmutationem circa illas de quarta specie qualitatis, quae sunt rarum et densum, praeter duo, quorum unum est QUAESTIO II quod circa rarum et densum non fit naturalis transmutatio nisi per accidens: per se enim non fit nisi circa sensibilia de tertia specie QUARE TRIGESIMUS EXPOSITORIBUS ACRISAPPROPRIATURMARITATIS, AB S qualitatis, secundum PHILOSOPHUM in VIIo Physicorum. Alterum 50 SEXAGESIMUS IDUIS,CENTENARIUS V VEROVIRGINIBUS vero est, quod ad transmutationem secundum rarum et densum sequi- I Ad tertiam quaestionem, propositam sine argumentis, dicendum Zucc. tur per accidens transmutatio secundum quantitatem a maiori in minus, 5 quod numeri dicti non appropriantur dictis statibus ex aliqua natura et e converso. Ubi illa transmutatio quae est secundum quantitatem, rei, sed ex similitudine et proportione quadam in illorum numerorum licet non sit verum augmentum, est tamen circa quantitatem, et in compositione, et vivendi modo in illis statibus. I Bad. 2 quantitatem sicut in terminum ad quem, et a quantitate sicut a termino 55 Est igitur intelligendum quod duplex est modus vivendi, secundum a quo, et hoc penitus absque subiecto nisi per accidens, cum tamen quod est vita activa et vita contemplati va. Quarum secunda pertinet per A 38" omnes aliae sunt per se in ipsa quantitate ut in subiecto. Per acci dens ]0 se ad vitam I beatam in futura gloria, prima vero I ad I vitam miseram E 194 enim non est inconveniens quod idem sit subiectum transmutationis, et B 267 terminus a quo, atque terminus ad quem, et hoc non secundum eandem ABCOEHIS ABCOEHlS 60 est] om. D 60- 61 terminus .. .indeterminata] om. (ham.) S 61 vero] ut non 35 di mensi o] materia S 35 transmutaretur] transmutarentur OE( sed in trans- B 61 indeterminata] determinata BOEH1 terminata sed in addo sup. lin. eI i. m. ai. mutaretur corr.)HI 36 secundum] sup. lin. D 36 locum] secundum addo sed dei. D man. C 61 manens] movens BES monens sed in manens corr. CO 62 sic] sicut 36 existente] excedente C(sed in existente corr. ai. man.) D (sed dei. eI existente i. m.)EH E 62 sit] fit BOEHS 63 ex potentia] exponentia I 64 ex potentia] exponentia 39 tertia] con! I 41 si essent] iler. S 42 esse] est H om. BO 44 separat] separant I 64 potentia] materiae est tamen addo sed exp. E 68 species] speciem sed in species sed in separat corr. C 44 maneret] manent? A manent BOEHI manene sed -n- exp. corr. S 69 penitus] om. C 71 materiae] naturae CH 71 in] om. COEH C 46 illas] alias D 53 quantitatem] qua]itatem D 54 ]icet...sit] non est sed dei. 72 etiam] et E 2-3 Quare ... virginibus] (Cr. supra, p. 63,]3-15) 4 propositam] eI ]icet. .. sit i. m. man. corr. A 54 et] ut sed dei. eI et sup. lin. ai. man. A 55 termino] propositionum sedforle in propositam corr. A 5 numeri] con! sed exp. eI numero i. m. et addo COEH I 8 quod] in addo sed exp. S 9 est] i. m. D 9 secunda] prima ABCOEHlS 10 se] sumitur (?) addo sed exp. A 10 futura] sup. lin. man. corr. A 10 prima] secunda 48-49 Cr. AVERR., In VIII Phys. Comm., comm. 32 (Iunt. IV, f. 3720). 49-50 Cr. ABCOEHlS ARIST., Phys., VII, C. 3 (in THOM. DE AQ. In Phys. Comm., VII, lectio 5 (ed. Leon., II, p. 337b); Iun!., IV, f. 317M; 245b 2-4); er. etiam HENR. DE GAND., Quodl. IX, q. 5 (ed. R. MACKEN,p. 115,66-116,1; ed. 1518, f. 358vV- 359rX; ed. 1613, II, r. 8Iva). 67 cr. supra, p. 68, 3-8. 71 Cf. supra, p. 68, 9-12. 72 QUODLIBET Vl! QUAESTIO 12 73 in praesenti tristitia, et quarum prima inchoata fuit quodam modo in contemplationem, in qua vitae humanae perfectio consummatur, et vita beata status innocentiae in paradiso terrestri, sed intermissa, quiescit in id ipsum per contemplationem 'aeternorum, quasi denario homine de paradiso expulso, ut oporteat ipsum tribulari in vita acti va, 45 mandatorum in se ipso deducto, ex qua deductione exsurgit numerus quae deducitur per fidem, et bona virtutum opera secundum decem centenarius, propter quod dispositioni vitae perfectae contemplativae in decalogi mandata, per quorum observantiam revertitur ad contem- 15 virginibus appropriatur. planda aeterna. Unde dicit beatus GREGORIUS super Ezechielem, parte n., homilia Activa autem vita imperfecta est ex genere suo respectu contempla- 5', post medium, «Fructus I terrae bonae trigesima affert, cum mens D 169' tivae, et habet duplicem statum, infimum qui est coniugatorum, et 50 perfectionem 'fidei quae est in trinitate, conceperit. Sexagesima affert, superiorem qui est continentium post connubium, super quem est cum vitae bonae opera perfecte protulerit. Centum vero affert, cum ad supremus virginum, quorum munditia congruens est statui contemplan- 20 aeternae vitae contemplationem profecerit.» Et est ista responsio sive Bad.264'E tium.1 expositio I moralis. B 267' Quia igitur infimus gradus vitae acti vae consistit in decalogi obser- Alia vero est magis Iitteralis, accepta ex modo formandi numeros vantia ex fide trinitatis, ut opera procedant ex fide, et fides vivificetur 55 designantes dicta praemia. Trigesimus enim appropriatur coniugatis per opera, et sic ternarius fidei quasi multiplicatur per denarium propter I molle osculum digitorum, quibus formatur, qualem solent Bad. 21 mandatorum, multiplicati o autem denarii per ternarium et e converso, 25 exercere coniugati. Sexagesimus autem appropriatur viduis propter H 243'b exsurgit in trigesimum numerum. Quia igitur infimus gradus I vitae compressionem digitorum quibus formatur: vita autem viduarum in activae consistit in decalogi observanti a ex fide trinitatis, sine qua non afflictione et com pressi one habet esse. Centenarius vero appropriatur est salus, ideo trigesimus infimo statui in ecclesia, cuiusmodi est coniu- 60 virginibus propter circulum quem perfecit ubi formatur, quo I virginalis C 198' gatorum, appropriatur, quasi illorum qui regulariter observare non corona exprimitur, secundum quod haec omnia habent declarari in sufficiunt nisi decalogum, multiplicatum per ternarium fidei trinitatis. 30 quaestione proximo sequente. I Bad.21 ZUCC.400'b Quia vero gradus superior post istum in vita acti-Iva non solum in decalogi observantia simplici in fide trinitatis consistit, sed in illorum observantia perfecta, perfectio autem operum per senarium intelligitur, QUAESTIO 12 quia secundum legem sex diebus quibus licet operari, tota praesens vita DE TRIGESIMI ET SEXAGESIMI FORMA TIONE, QUARE DICUNTUR decurrit, in perfecta autem observantia opera perfectionem generant, et 35 TRANSIRE A DEXTRA IN LAEVAM ex perfectione generata opera perfecta procedunt, et sic senarius perfec- tus quasi multiplicatur per denarium operum, multiplicatio autem Ad quartam quaestionem, de transitu numeri trigesimi et sexagesimi Zucc.4 denarii per senarium, et e converso, exsurgit in sexagesimum numerum. 5 a dextra in sinistram, quae similiter sine argumentis proponebatur, Quia igitur secundus gradus vitae activae consistit in perfecta decalogi dico, prout puto, eam propositam fuisse occasione cuiusdam consimilis S 243" observantia, ideo sexagesimus I statui viduali, qui est secundus post 40 quaestionis determinatae in nostro primo Quolibet, quid scilicet mari talem, appropriatur. ABCDEHIS Quia vero status sive gradus superior istis ab actione transfert se ad 43 consummatur] consumatur I 44 per] sup. lin. B 45 exsurgit] exurgit A ABCDEHIS 48 beatus] om. CDEH 48 parte] om. CEH 51 perfecte] perfecta C 51 perfecte protulerit] inv. S 55 coniugatis] om. S 56 solent] om. CD(sed i. m.)E(id.)H 58 digitorum] digitorem sed in digitorum corr. A 60 perfecit] perficit BC II e!. .. prima] quae sed dei. et exp. et e!. .. prima sup. lin. man. corr. A 12 paradiso] om. 61 haec] hoc DEHI 62 proximo] proxima E 62 sequente] sequenti C 2-3 C 12 intermissa] in addo sed de/. A 18 statum] statim D 23-24 vivificetur ... fidei] De .. .1aevam] (Cr. supra, p. 63,15-16). 4 numeri] i. m. man. corr. A 4 sexagesimi] om. I 26 exsurgit] exurgit A 28 trigesimus] lac. S 28 cuiusmodi] cuius AS numero addo sed dei. et exp. A 5 dextra] dextera E 6 dico] om. I quod addo 28-29 coniugatorumJ coniugato D 29 observare] nequeunt S 31 istum] illum ABCDEHIS 6 prout] sup. lin. man. corr. A BCDEHIS 34 praesens vita] inv. S 35 perfectionem] perfectionum BCD 35 generant] generantur C 38 exsurgit] exurgit A 40 statui] statim I 41 mari ta- 49-52 GREGOR.,Homiliae in Ezechielem, II, ham. 5, n. 12 (CC la!. 142, p. 285,339-342; PL lem] mortalem sed maritalem i. m. E 42 istis] illis BCDEHIS 76,992B). 55-61 HIERONYMUS, dversus lovinianum, I, c. 3 (PL 23, 224A); BEDA, De A temporum ratione, c. I (PL 90, 296C). 62 Cr. infra, lin. 4-(p. 92,)88. 74 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 75 intendunt HIERONYMUSet BEDA, cum dicunt de «numero centenario Est etiam notandum quod, licet sancti loqua\}tur de illo I modo S 243' quod transfertur a laeva in dextram». Hoc ultimum re vera dicunt computandi, quis tamen et qualis sit, non plane exprimunt, propter ambo, sed hic quaesitum non recordor me scriptum vidisse ab aliquo 10 quod diversimodi assignantur a diversis, nec est aliquis modorum expositorum Sacrae Scripturae. assignandi, contra quem non contingit opponere in aliquo de quo E 194'b Supponendo I tamen quod ita sit, sciendum quod numeros transire a 35 ponentes illum plenam rationem reddere non possunt. De quibus unum laeva in dextram vel e converso, non est dictum propter aliquam in praedicto Quolibet transitorie tetigimus, non multum curantes de naturam ipsorum numerorum vel naturalem convenientiam ipsorum ad quaestione, tamquam paene inutili nisi propter intellectum aliquarum A 38"b dextram aut ad sinistram. Discurrendo enim in formando numeros I 15 Glossarum. Sed ne aliquid circa illam de contingentibus omittamus, nunc ad declarationem huius quaestionis et I dictorum in illa quaes- B 267 super articulos digitorum secundum modos quos expositores, licet Zucc. I 134" occulte, I insinuant, non est maior ratio quare incipiatur in una manu 40 tione, totam materiam utriusque diffusius prosequamur.1 Bad. ; quam in alia, aut super unum articulum unius digiti quam super alium Est igitur sciendum quod dicta computatio secundum plures habet H 244" eiusdem vel alterius digiti, sed to-Itum hoc dictum est et inventum a fieri in duabus manibus, et hoc et secundum quosdam incipiendo in sanctis propter mysterium differentis praemii expressi per numeros 20 manu sinistra per hunc modum, ut videlicet summitas indicis tangens Zucc. 40I'b coniugatorum, viduarum et virginum, ut I dictum est in praecedenti primam iuncturam pollicis sinistrae manus significet unum, tangens quaestione. Unde de tali computatione non loquuntur Glossae acceptae 45 vero secundam significet duo, pollicis vero extremitas tangens primam a HIERONYMOet BEDA, nisi ubi est sermo de fructibus, trigesimo scilicet, iuncturam indicis in extremitate palmae, significet tres, tangens vero sexagesimo et centenario, vel aliquo istorum, ut MATTHAEI XIIIO super consimiliter primam iuncturam digiti medii significet quattuor, tangens illud «Alia vero ceciderunt in terram bonam et dederunt fructum, aliud 25 similiter primam iuncturam digiti medici significet quinque, et similiter centenarium, aliud sexagesimum, aliud trigesimum», et MARCI IVo, super primam auricularis significet sex, et secundam eiusdem significet sep- illud «Et afferebat fructum, unum triginta», Glossa interlinearis: «in 50 tem, et tertiam significet octo, et extremitatem eiusdem significet coniugatis», «et unum sexaginta»: Glossa «in viduis», «et unum cen- novem, et deinde extremitatem medici significet decem. tum»: Glossa «in virginibus»; et MARCI Xo, super illud «Qui non Ulterius autem tangendo extremitatem I medii et indicis etc., procedit 0170 accipiat centum tantum». 30 ABCDEHIS ABCDEHIS 9-13 Hoc...dextram] om. (ham.) H 10 hic] hoc C IOquaesitum] re vera addo sed dei. et exp.A 10recordor] recordo D II Sacrae]cri addo sed exp. C II Sacrae 32 plane] om. E 33 diversimodi] diversimodeABCDEHIS 33-34modorum...non] Scripturae] i. m. man. eorr. A 13 converso] quod vel e converso addo i. m. sed exp. illorum quin contra ipsum sed dei. et modorum... non i. m. man. eorr. A 34 contingit] B 15 aut] vel BCDEHIS 15 Discurrendo] Decurrendo B 19 vel...digiti] digiti convenit S 35 unum] om. E 37 inutili] in tali (?) sed in inutili corr. D 37 nisi] vel alterius S 20 propter] om. H 20 praemii] primi H 21 praecedenti]praece- ubi sed in nisi eorr. D 37 nisi propter] inv. B 38 omittamus] conf, forte in dente BCDEHIS 23 scilicet] et H om. CD et addo S 24 sexagesimo] om. D omittamus corr. C 39 nunc] autem addo I 39 ad] om. B 41 Est] Primus modus i. 24 XIIIO]XXIIo CDH 25-26 et...aliud] om. E 27 triginta] trigesimum DEH m. A 41 dicta] praedicta CDEH 42 et hoc] i. m. man. corr. A 42 et2] om. 28 sexaginta]sexagesimumCDEH E 42 secundum]quod addo sed dei. et exp. A 43 videlicet]licet E 44 primam ... tangens] om. (ham.) H 47 digiti] om. S 47 significet] vel significat ?(sigt) A 8-9 HIERON., Adversus lovinianum, I, C. 3 (PL 23, 224A); BEDA, temporum ratione, C. I De significat BCDEHIS 48 medici] medii E medii sed in medici eorr. ai. man. C (PL 90, 296C);cf. etiam HENR. EGAND., uodl. I, q. 36 (ed. R. MACIŒN, 204, 50- 57; D Q p. 48 significet] vel significat ?(sigt) A significat BCDEHIS 49 significet]vel significat ed. 1518,f. 24vG; ed. 1613,I, r. 39rb). 17-18BERTHOLDUS DIONYSIO, DES. Quodlibet I, ?(sigi) A significatBCDEHIS 49 significet]vel significat?(sigt) A significatBCDEHIS q. 17 (ms. PARIS, ibl. Nat., lat. 14726, f. 180vb-18Ira. 21-22 Cr. supra, p. 73,54- B 50 significet1] vel significat ?(sigt) A significat BCDEHIS 50 et2] om. D 61. 23 HIERON., Adversus lovinianum, I, C. 3 (PL 23, 224A); BEDA, e temporum D 50 significet2] vel significat ?(sigt) A significat BCDEHIS 51 significet]vel significat ratione, C. I (PL 90, 296C) 25-26 Mallh., XIII, 23. 27 Mare., IV, 8. 27-28 ?(sigt) A significatBCDEHIS Glossa interl. in Mare., IV, 8 (ed. 1634,V, co!. 521-522;deest in PL 114). 28 Mare., IV, 8. 28 Glossa interl. in Mare., IV, 8 (ed. 1634, V, co!. 521-522; deest in PL 114). 28-29 Mare., IV, 8. 29 Glossa interl. in Mare., IV, 8 (ed. 1634,V, co!. 521- 35-36 Cr. HENR.DEGAND.,Quodl. I, q. 36 (ed. R. MACIŒN, 202,1-204,57;ed. 1518, p. 522; deest in PL /14). 29-30 Mare., X, 30. r. 24vG; ed. 1613,I, r. 38va- 39rb). 76 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 77 compotus per articulares numeros acceptos per ordinem, qui sunt 20, pollicis, impressa inter indicem et medium, sibi copulatis,! I signat 20.1 Bad. 2 A 39" 30, 40 et sic deinceps usque ad centum, ita quod in summitate digiti 80 Summitas autem indicis, iuncta summi tati pollicis, signat 30. Index et medii signentur 20, in summitate indici s 30, et sic procedendo ulterius, 55 pollex, in longum protensi et lateraliter iuncti, signant 40. Pollicis sicut procedunt pueri solphizantes, formantur demum in suprema iunc- autem articulus superior, curvatus super primam iun-Icturam pollicis, Zucc. tura medii 90. Et sic, ut dicunt, completur compotus in manu sinistra. signat 50. Index vero, circumcingens partem pollicis sic curvatam, Et a sinistra manu proceditur in dextram. Et in prima iunctura signat 60. Pollex vero, erectus sub indice circumflexo ut prius, ungue C 199" pollicis ma-Inus dextrae formantur centum, et si ulterius quis velit 85 tamen eius transeunte medium articulum indicis, signat 70. Pollex, procedere, in secunda iunctura pollicis formantur 200, et sic proce- 60 similiter erectus, infigens unguem in medium articulum indicis similiter dendo in dextra per centenarios, sicut processu m est in sinistra, forman- circumf1exi, signat 80. Summitas indicis inf1exa secundae iuncturae tur in ultima iunctura medii 900, et tunc procedendo a dextra in pollicis, signat 90.1 Deinde fiat transitus a sinistra manu in dextram, et I 134' H 244'b sinistram, in si-Inistra formatur numerus millenarius, ubi prius forma- ibi signentur centum, ubi in sinistra manu signabantur decem. Et batur unitas. 90 procedet ur ulterius per eadem signa in dextra manu sicut in sinistra, et Et patet quod in isto modo discurrendi nihil formatur super extremi- 65 iterum revertitur in sinistram, formando in ea mille, ubi prius formaba- tatem pollicis, sed super iuncturas eius tantum, cum tamen in omnibus tur unitas. E 194" aliis digitis formantur numeri tam super I extremitates quam super Re vera iste modus signandi minus videtur conveniens quam praece- Bad. 265'H iuncturas, cuius rationem assignet qui poterit. I dens. Qua ratione enim tres digiti, auricularius, medicus, et medius, Secundus modus secundum alios assignatur penes diversas complica- 95 circumf1exi in medium palmae, et erecti iterum, et iterum protensi super tiones et erectiones, situsque atque contactus digitorum, sic. Auricula- 70 palmam in directum, quilibet illorum signat tres numeros, simili modo rius manus sinistrae, re flexus et tangens medium palmae, signat unum, index et pollex situati, singuli signa re possunt similiter tres, quod non cui, simili forma coniunctus, medicus signat duo, et medius, simili ponit modus iste. Item, sicut contactus pollicis cum indice et medio forma adiunctus eisdem, signat tres, auricularius autem deinde, sursum diversos designat numeros, similiter et contactus similes pollicis cum erectus, signat quattuor, et simili modo erectus medicus signat quinque, 00 medio et auriculario aliquos numeros signare possent, quod tamen non deinde medius, pari forma elevatus cum reflexione medici sicut prius, 75 ponit iste modus. Item, pluribus aliis modis situs et contactus digitorum B 267'b signat sex.1 Auricularius autem, super palmam in directum protensus, possent diversos numeros signare eadem ratione qua praedicti. Nulla signat septem; medicus octo; medius novem. Summitas indicis, tangens ergo est necessitas, ut videtur, in istis modis signandi.1 Bad.2 S 243" I primam iuncturam pollicis inferius, signat decem. Summitas autem Propter quod dixit aliquis dictum modum «per digitorum complica- 5 tionem esse figmentum I et falsam imaginationem», et quod, «retenta H 244 ABCDEHIS imaginatione quod unus numerorum, de quibus est quaestio, transeat a 53 compotus] compotas D 53 per articulares] particula res E 53 articulares] parti- ABCDEHIS culares S 53 sunt] decem addo S 54 30] 20 B 5440] om. I 55 signentur] (Cr. F. GAFFIOT. Dictionnaire illustre latin-fran,ais. p. 1440: «signo. avi. atum. are ... : 79 sibi] om. E 80 signat] significat E 81 lateraliter] localiter DEH 81 signant] I. marquer d'un signe. marquer. caracteriser. distinguer ...• ») significantur S 55 in significat I 83 signat] significat I 84 signat] significat I 85 signat] significat summitate] mitate D 55 30] lXX sed in 30 corr. E 56 procedunt] i. m. man. corr. I 86 infigens] infingens sed in infigens eorr. S 86 unguem] ungem sed in unguem A 56 solphizantes] (cf. ed. 1518). 56 suprema] summa BCDE ultima S eorr. S 87 signat] significat I 87 iuncturae] pollicis pollicis (sic) signat 90 addo sed 57 completur] i. m. man. corr. A 57 sinistra] sinistia sed in sinistra corr. E 63 in] et exp. I 88-89 et...signentur] iter. C 89 signentur] signantur B 93-94 quam D 66 eius] om. S 68 assignet] assiget C 69 Secundus] Secundus modus i. m. A praecedens] om. B 94 et] om. E 95 et iterum] om. B 96 palmam] palmum Nota i. m. A 69 assignatur] distinguatur C 69 diversas] diversos S 70 atque] CD 96 indirectum] indirectam C 96 tres] numeri addo sed dei. A 97 et] om. actus CDEH tractus addo sed exp. S 70-71 Auricularius] Auricularis CD 71 signat] D 97 signare] significare CDE 97 tres] tremus BCDI terminus HS terminus eI significat DEH 72-73 signat ... adiunctus] om. C 72-73 simili forma] sive modo tertias i. m. E 99 designat] signat S I situs] sicut C 2 signa re] significare I 74 modo erectus] erectus modus sed signis inversionis inv. D 74 signat2] significat DCE 3 ut ... signandi] om. C 3 signandi] significandi DE 4 Propter] tertius DEH 75 deinde] om. E 75 forma] erectus addo E 75 cum ... prius] i. m. in! man. modus i. m. A 4 quod] hoc I 5 et2] dicens sed dei. eI exp. eI et sup lin. man. eorr. A eorr. A om. B 76 signat] significat E 77 octo] medicus addo sed exp. D 77 Summitas] sibi unitas D 78 signat] significat DEH 4-(p. 78.)8 BERTHOLDUS S. DIONYSIO.Quodl. /. q. 17 (PARIS. Bibl. Nal .. lal. 14726. r. DE 180vb-181ra). QUAESTIO 12 79 78 QUODLIBET VII sinistra manu in dextram, et alii duo a dextra in sinistram, impossibile est 35 Et iterum incipies quarto ab indice, ut prius, et signabis ibi 65 et procedes signando et numerando ut prius, et invenies in infima iunctur,a non errare in expositione dictorum verborum». Propter quod ponit quod ista computatio debet intelligi in una manu auricularis signari 80. tantum, dicendo quod in pollice nullius numeri fiat signatio, quia ipse IO Deinde quinto incipies ab indice, ut prius, et signabis ibi 81, et procedendo ut prius invenies signari in infima iunctura auricularis 96. est numerator, sed quod solum fit numeratio in quattuor digitis, inter quos, numerantem scilicet I et numeratos, medius est maximus habens 40 Deinde sexto incipies ab indice et signabis in infima iunctura eius 97, B 268" I in secunda 98, in tertia 99, in summitate vero indicis centum. Et A 39'" C 199'" indicem a dextris versus pollicem, et I medi < c > um atque auricularium terminatur campo tus in dextra parte in eodem digito a quo incepit, a sinistris. In quolibet autem istorum quattuor digitorum est assignare quattuor puncta, tria in iuncturis et unum in I summitate cuiuslibet. Quo 15 faciens circulum, propter quod signat virginum coronam. Quia vero 0170'" posito, quasi formando numeros omnes in manu dextra, dicit quod in sexagesimus signatur in summitate medici, qui brevior est medio et altior 45 auriculari, ideo per illum numerum signatur praemium viduarum, quod infima iunctura indicis incipies numerare, et ibi signabis unum, et in secunda duo, et in tertia tria, et in summitate eiusdem quattuor, et in est minus praemio virginum, et maius praemio coniugatorum. Trigesi- summitate medii quinque, et in proxima iunctura eius-Idem, sex, et in mus vero signatur in prima iunctura sub summitate auricularis, et tenet E 194'" S 243v" sequenti, septem, et in infima, octo, et deinde I in infima iunctura 20 rationem uxoris, et medicus rationem mariti, propter quod ille numerus I B 268" Zucc.402" competit coniugatis.1 R~cl 2, medici, novem, et in sequente, decem, in tertia, II, in summitate vero eiusdem 12. Deinde in summitate auricularis, 13, et in proxima iunctura 50 Quod ista opinio dicit, «in eadem manu debere accipi dextram I et H 244' laevam, et quod dextra et laeva signant non manus diversas, sed situs in eius, 14 et in secunda 15, in tertia vero 16. eadem manu diversorum digitorum respectu unius medii inter illos, et Deinde iterato incipies ab infima iunctura indicis, et ibi signabis 17, et sic deinceps, ut prius, usque ad proximam iuncturam summitati auricu- 25 quod, retenta imaginatione de dextra et laeva accipienda in diversis laris, ubi invenies signari 30, in laeva scilicet parte respectu medii, cum manibus, impossibile est non errare in dicto rum verborum expositione», tamen numeratio incepit a dextra parte. Et tunc procedendo ulterius 55 non est verum usquequaque. Quin enim in eadem manu illa accipi simili modo ut prius, assignabis in secunda iunctura auricularii 31, et in possunt, et secundum hoc, ut signatum est, dicta verba exponere, non ab uno, nec tamen ex hoc potest concludi quod exponi non possunt tertia 32. Et adhuc tertio incipies ab infima iunctura indicis, et ibi signa bis 33, 30 accipiendo dextram et sinistram in diversis manibus, et hoc diversimode secundum duos modos iam expositos, et secundum illum I tertium Bad.2. et consimili ter ulterius procedes ut prius, et invenies 60 signari in summitate medici et ita in parte sinistra. Deinde ulterius procedes, et signabis in summitate auricularis 61, et in proxima iunctura 62, et in ABCDEHIS secunda 63, et in tertia 64. 36 iuncturaJ iunctum E 37 signariJ signaris O signans E 40 sextoJ sextus O 40 indice] indices O 40 97J 27 E 87 I 41 98J 88 I 18 BCOE XVIII et C sup. lin. ABCOEHIS H 41 99J 89 I 29 COE In summire addo sed dei. C 42 compotusJ vel cuius ?(e9) ABCOEHI 42 dextraJ dextera BO iter. I 42 a] am COE 43 faciensJ om. C 43 signat] significat OE 44 sexagesimus] 40"' E 44 est] om. I 46 prae- 7 et] ad addo sed exp. B 9 computati o] non addo sed exp. B IO fiat] sit miolJ primo B 46 praemio'J primo B 46 coniugatorumJ coniugatarum O sed exp. et dei. et fiat sup. lin. man. eorr. A II quod] sup. lin. man. corr. A II fit] sit 48 medicusJ medius COE 48 maritiJ meriti B 50 debereJ om. C 50 accipi] de BS 12 numerantem ... numeratos] i. m. man. corr. A 12 medius] medios sed in addo C 51 dextra et laeva) non sed exp. et dextra ... laeva i. m. man. corr. A medius corr. O 13 indicemJ radicem S 13 mediumJ medum E 16 omnes] 51 signant) significant S 51 nonJ in BCOHIS i. m. sed inser. ante signant E i. m. man. corr. A 16 manu] manum C 16 dextra] dextera BO 16 in'J om. BOI 51 diversas] sup. lin. man. eorr. A 52 diversorum ... illos] i. m. man. corr. A i. m. S 17 et'] om. BO 18 tertia] tres E 20 inIJ om. BOE 23 14] 13 E 54 impossibile] con! sed in impossibile corr. B 55 usquequaqueJ usquaque usumquaque 23 secunda] secundum O 27 a] in BCEHIS ad sed in a corr. O 27 dextra] dextera B 57 possunt] possint BS BOS 27 procedendo] scilicet addo I 30 tertioJ 3 sed exp. et dei. et tertio i. m. man. eorr. A 31 consimili ter] similiter C 32 ita] ideo B 3463] 53 O 50-54 lbid.; cf. supra, p. 77, 4-(78,)8. 9-(p. 79,)49 lbid. 80 QUODLIBET VII QUAESTIO12 81 modum quem in dicto Quoli bet, quaestione 36, exposui. Si enim 60 85 figuram in jiexu digitorum» et si hoc, ergo et eisdem digitis, ut plene lucc.402'b secundum GREGORIUM et AUGu-lsTINUM et alios sacros expositores patet in duabus expositionibus praedictis, secundum quod I etiam iam B 268' omnis expositio dictorum sacri canonis recipienda est, dum tamen dicetur. S 244" consona sit fidei et moribus,1 multo fortius et quaelibet expositi o circa Beatus vero GREGORIUS in II" parte super Ezechielem, homilia 5", verba expositorum, maxime quando sunt obscura, nec ipsi plane suam post medium, plane exprimit diversitatem manuum, sic dicens, «Sinistra intentionem explicant, recipienda est, non autem tamquam mendax aut 65 90 nostra est vita praesens. dextra vero est vita futura. Et recte per C 199" er-Ironea repellenda, illa tamen magis est amplectanda, quae dictis centenarium numerum aeternae vitae contemplatio designatur, quia cum Bad.266'L illorum magis concordat.1 post trigesimum et sexagesimum ad centesimum numerum pervenimus. Unde, quod in una manu accipienda sunt dextra et laeva, et non in idem centenarius numerus in dextram transit. fides autem atque operatio diversis, hoc plane est contra HIERONYMUM, qui in libro IO C o n t r a adhuc in sinistra est, quia hic adhuc positi. et credimus quod non videmus. Iovi nia n um, quem aliqui «Apologicon» vocant, parum post principium 70 95 et optamus ut videamus. Cum vero iam se animus in contemplatione I H 245' dicit sic: «Centenarius numerus. diligenter. quaeso, lector attende. de vitae aeternae suspenderit. quasi ad dextram manum compotus venit». I 134" sinistra I transfertur ad dextram. et eisdem quidem digitis. sed non eadem Ecce dicit «quasi ad dextram manum», non autem quasi ad dexterum E 195" manu quibus in laeva nuptae signantur et viduae. cir-Iculum faciens latus digiti medii.1 Bad.2. exprimit virginitatis coronam». Quod autem dicit ista opinio, quod «retenta imaginatione de sinistra Ubi aliqui forte viderunt falsam litteram, et affirmativam talem «sed 75 00 et dextra in diversis manibus, impossibile est in dicto rum verborum in eadem manu», ut tunc sequatur negatio «non quibus in laeva etc.» Et expositione non errare», bene verum est quoad assignationem transitus habet falsi ta tem ista littera et quoad partem affirmativam et quoad trigesimi et sexagesimi a dextra in sinistram, quia hoc omnino non partem negativam, quod patet de illa negatione «non quibus etc.», per possunt assignare duae primae expositiones, quia compotum incipiunt a D 170" BEDAM in fine magnae Glossae marginalis I super illud Marci IVo, sinistra, in qua formantur trigesimus et sexagesimus, solum autem «Nemo est qui relinquit domum aut fratres etc.»: «qui non accipiat 80 transitum centenarii a sinistra manu in dextram possunt assignare, ut centum tantum». In fine enim affirmat identitatem digitorum dicens sic: dictum est. Sed incipiendo compotum in manu dextra, transeundo in «Centenarius, a laeva translatus in dextram. licet eandem in jiexu digito- sinistram et ab illa iterum revertendo in dextram, secundum illam rum videtur tenere figuram quam denarius in laeva, tamen quantitatis expositionem quam in alio Quolibet posuimus, absque omni errore magnae supervadit». Ecce quod dicit quia «videtur eandem tenere ABCDEHIS ABCDEHIS 60 quem] quae E 63 sit] est CDE 64 verba] verbi B 64 obscura] iter. B 64 ipsi] plura addo sed exp. D 66 amplectanda] (cr. J. H. BAXTERnd C. JOHNSON, a 8b etiam] om. D 88 Beatus] reatus D 92 pervenimus] ei addo sed exp. C 94 hicl Medieval Latin Word-List, p. 18: «amplecto, to embrace»). 68 laeva] laevo D sic B 96 compotus] computus S 97 manum] i. m. man. corr. A 97 dexterum] 70 aliqui] lineam verticalem addo D 70 vocant] vocatur D 70 parum] pum D dextrum (dext'm) BCHIS dextram DE 98 digiti medii] i. m. man. corr. A 71 numerus] om. B 73 viduae] inde D 74 virginitatis] virginitas BCDEHIS 98 medii] mei D 00 dextra] dextera B 1 bene] unde BCDEHIS 1 assignatio- 75 affirmativam](affriitiim)A affirmationem D 76 in2] om. C 77- 78 ista... negati- nem] signationem DI 2 dextra] dextera BD 5 transitum] om. C 5 manu] om. vam] negatio hic sita et affirmatio ibi sita sed dei. et ista... negativam i. m. man. corr. S 6 est] supra (?) addo sed dei. A 6 Sed] Quartus modus i. m. A 6 dextra] A 77 quoad] ad sup. lin. D 77-78 et2 ••• negativam] om. (hom.) I 78 negatione] dextera BD 6 transeundo] transeun- eI -do sup. lin. S 7 et] iter. C 7 illa] illo iter. D 81 centum tantum] tantum centum sed signis inversionis inv. B 84-87 D 7 dextram] dexteram BD 8 quam] om. E Ecce...dicetur] i. m. man. corr. A 84 quia] om. BCDEHIS 59-60cr. HENR.DEGAND.,Quodlibet I, q. 36 (ed. R. MACKEN, 202,1-204,57;ed. 1518, p. 85-86 cr. supra, p. 75,41-(p.77,)3 86-87 cr. infra, p. 82,11-23. 89-96 GREGOR., r. 24vG; ed. 1613,I, p. 38va-39rb). 70 Cr. BERTHOLDUS DIONYSIO, DES. Quodl. I, q. 17 Homiliae in Ezechielem, II, hom. 5, n. 12 (CC lat. 142, 342-351; PL 76 992B-C). (ms. PARIS, Bibl. Nat., lat. 14726,r. 18Ira). 71-74HIERON., Adversus Iovinianum, I, C. 3 97 Ibid. 99-1 BERTHOLDUS DIONYSIO, DES. Quodl. I, q. 17 (ms. PARIS, ibl. Nat., lal. B (PL 23, 224A); BEDA, De temporum ratione, c. 1 (PL 90, 296C). 76 Ibid. 17426, r. 181ra); cr. supra, p. 77,5-(p. 78,)8 et p. 79,50-54. 6 cr. supra, p. 75,41- 78 Ibid. 80-81 Mare., X, 29-30. 82-84 Glossa ordo in Mare., X, 30 (ed. 1634, V, (p. 77,)3. 8 cr. HENR.DEGAND.,Quodlibel I, q. 36 (ed. R. MACKEN, 202,1-204,57; p. 590F; deest in PL 114). 84-(p. 81,)85 Ibid. ed. 1518,r. 24vG; ed. 1613, I, r. 38va-39rb). 82 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 83 S 244'b contingit assignare transitum [ trigesimi et sexagesimi a dextra in viduas referuntur, eo quod in angustia et tribulatione sunt positae. Unde sinistram, et centum a sinistra in dextram. 10 et superio-[re digito deprimuntur. Quantoque maior est difficultas E 195 A 39" Quod vero I ista tertia expositio dicit circa appropriationem trigesimi expertae quondam, voluptatis illecebris abstinere, tanto maius et prae- coniugatis, quia «trigesimus in prima iunctura sub summitate auricularis 35 mium». terminatur, et tenet ille digitus personam uxoris et medi < c> us personam Modus autem quo ista tertia expositio centum appropriat virginibus, mariti», non est verum, immo coniugati signantur per indicem et non est conveniens, nec congruit dicto HIERONYMI aut BEDAE.Licet pollicem secundum Glossam HIERONYMIinterlinearem super illud 15 enim «ab eodem digito incipiat in quem terminatur», ut dicit ista opinio, Marci IVo, «Et afferebat unum triginta»; Glossa: «in coniugatis, quos non tamen i'n eundem punctum terminatur a quo incipit, ut patet illam C 199'b I signant index et pollex quasi blando osculo iuncti». Quod etiam innuit 40 expositionem inspiciendo; quod requirit circulus. Discordat etiam a HIERONYMUS ontra Iovinianum, C dicens sic: «Triginta referuntur ad Glossa BEDAEpraedicta de centenario, quod «eandem videtur tenere nuptias. Nam et ipsa digitorum coniunctio, quasi molli osculo se .figuram in fiexu digitorum in dextra, quam denarius in laeva»: quod complexans et foederans, maritum pingit et coniugem». Huic dicto bene 20 etiam nullo [ modo potest teneri in ista tertia expositione, quia in ea H 245 concordant primae duae expositiones, quia ambae dicunt, ut patet pollex signat centum in summitate indici s, et decem in media iunctura inspicienti, eas trigesimum signari per summitatem indicis tactam a 45 medici. Similiter propter eandem rationem hoc non potest sustinere in pollice. prima dictarum expositionum, ut patet inspicienti signationes. Modus autem quo ista tertia exposltlO sexagesimum appropriat Sed huic dicto omnino concordat secunda expositio. Ut enim patet viduis, satis competens est, quia «in summitate medici signat sexaginta», 25 inspicienti eam, secundum ipsum eisdem digitis [ secundum eam inflec- D 170 Bad. : B 268 ,b qui propter suam brevitatem deprimitur a medio, et in hoc quo-Iad tionem, licet in alia manu, for-Imantur centum et decem. I Quod inten- Zucc. modum depressionis, licet non quoad modum signationis, concordat 50 debat HIERONYMUS, cum dixit «Centesimus numerus diligenter, quaeso», prima dicta rum expositionum, quia signat sexaginta in secunda iunc- ut supra. tura sub extremitate medii, ut patet inspiciendo eam, quae cum iunctura Secunda etiam dictarum expositionum nullo modo potest assignare comprimitur a duobus articulis medii quando reflectuntur super eam. 30 centesimum fieri circulo exprimente virginum coronam, quia non incipit Propter quod dicit HIERONYMUS ontra Iovinianum, C «Sexaginta ad a puncto in quem terminatur, ut patet inspicienti. 55 Si autem aspiciamus illam expositionem quam alias posui, videtur ABCDEHIS ABCDEHIS 9 dextra] dextera BD 10 a] ad sed in a corr. B 10 dextram] dexteram BD I I ista] ita C I3 ille] iste C 16 afferebat] afferebit S 16 triginta] 20 D cc addo 32 referuntur] (cf. supra, p. 118,18) refertur ACEHIS 33 deprimuntur] ser. sed in sed exp. E 16 Glossa] et addo D 17 et] om. D 17-20 Quod ... coniugem] Nota i. exprimuntur mut. E 34 expertae] ex parte sed in expertae co,.,.. AI ex parte m. A 17 etiam] om. E 20 coniugem] con iuga t D 20 bene] tunc D 21 primae CDEHS 34 quondam] quomododam D 36 quo] quod B 39 terminatur. .. in- duae] inv. BCDEHIS 22 trigesimum] iter. sed delo A 24 appropriat] i. m. man. corr. cipit] i. m. man. corr. A 40 requirit] in addo sed dei. E 40 etiam] sup. lin. man. corI'. A 25 viduis] medius B 25 est] om. CDE(sed sup. lin. ai. man. ?) 25 signat] A 41 de] a DE 41 videtur tenere] inv. B 41 tenere] habere S 42 denarius] significat DE 26 et] quare addo sed delo et exp. A quare addo BDEHI quia addo C forte denario E 43 etiam] sup. lin. A 45 hoc] sup. lin. man. corr. A qualiter addo S 29 inspiciendo] insipieciendo sed in inspiciendo corr. H 48 secundum ipsum] i. m. man. corI'. A om. BCDEHIS 52 etiam dicta rum] autem dicta CDE 53 centesimum] centenarium S centrum D 55 aspiciamus] inspiciamus S 12-14 BERTHOLDUS S. DIONYSIO,Quod/. I, q. I7 (ms. PARIS, Bib/. Nat., lat. 14726, DE f. 18Irb). 16 Marc., IV, 8. 16-17 Glossa inter/o in Marc., IV, 8 (ed. 1634, V, 521- 37 Cf. Ibid. 38 BERTHOLDUS E S. DIONYSIO,Quodl. I, q. I7 (ms. PARIS,Bibl. Nat., lato D 522; deest in PL 114). 18-20 HIERON., Adversus Iovinianum, I, C. 3 (PL 23, 223C); 14726, f. 18Ira). 41 Cf. supra, p. 80,83-84 41-43 Glossa ordo in Marc., X, 30 (ed. BEDA, De temporum ratione, C. I (PL 90, 295D). 25-26 BERTHOLDUS S. DIONYSIO, DE 1634, V, 590F; deest in PL 1(4). 50 HIERON., Adversus Iovinianum, I, C. 3 (PL 23, Quod/. I, q. 17 (ms. PARIS, Bibl. Nat., lato 14726, f. 18Ira). 31-(p. 83,)35 HIERON., 224A). 51 Cf. supra, p. 80,71-74. 53 HIERON., Adversus Iovinianum, I, c. 3 (PL 23, Adversus Iovinianum, I, c. 3 (PL 23, 223C-224A); BEDA,De temporum ratione, C. I (PL 90, 224A); cf. supra, p. 80,71-74. 55 Cf. HENR. DE GAND., Quodl. I, q. 36 (ed. R. MACKEN, 295D-296C). p. 202,1-204,57; ed. 1518, f. 24vG; ed. 1613, I, p. 38va-39rb). 84 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 85 mihi quod magis sufficiens et compendiosior sit ceteris, quoniam modus manum sinistram, signando 51 super unguem pollicis exterius, et discur- S 244" computandi quem assignat, nihil omittit ex numeris inter I centenarium 85 rendo reverti ad summitatem eius interius, et ibi signare sexagesimum, numerum et unitatem primam, sicut faciunt duo primi modi, nec et consimili modo per omnes digitos alios manus sinistrae, et invenie- omittit aliquam divisionem aut extremitatem in tota manu, in qua non mus centum formari in summitate interiore auricularii. Et quia isti assignat aliquem numerum, sicut facit quilibet dictorum trium modo- 60 numeri IO, 20, 30 et ceteri consimiles complentur in singulis digitis, alii rum, neque pluries revertitur ad signandum plures numeros super idem, vero numeri formantur prius ipsis I in articuli s singulis digitorum, ideo E 19: sicut facit tertius modus. 90 in dicta I quaestione illos numeros IO, 20, 30 et ceteros huius < modi> H 24: Congruit etiam magis dictis expositorum, aut saltem minus repugnat. appellamus 'numeros digitos, et alios maxi-Ime usque ad decem, nume- Zucc. Quod ut ostendamus, compotum incipere debemus super iuncturas et ros articulos, licet algoristae contrario modo appellare solent eos, I 134'b extremitates pollicis dextrae manus, secundum modum expositum I in 65 dicendo quod numerus articulus est omnis numerus divisibilis in decem dicta quaestione, sed ab alia extremitate pollicis incipiendo quam partes aequales, digitus vero secundum eos est omnis numerus minor B 269" diximus incipiendum in dicta quaestione. Diximus enim ibi, quod I 95 denario.1 Bad. incipiendum esset a trunco brachii. Hoc enim sufficiebat ibi ad osten- Quibus suppositis, patet concordia huius expositionis cum dictis dendum transitum centenarii, et sufficeret hic ad ostendendum transi- sanctorum. Patet enim quomodo in formatione trigesimi pollex et index C 200" tum trigesimi et sexagesimi: I quoad hoc enim nulla est differentia, sive 70 coniuncti sunt quasi molli osculo, indice scilicet reclinato super pollicem incipiatur in trunco brachii, sive super unguem pollicis. Sed incipiendo tangentem summitatem mollem digiti medii, quasi ambobus super super unguem pollicis illam expositionem, facilius concordabimus dictis 00 ipsum recumbentibus ut super lectum mollem, quod apparent dicere expositorum Sacrae Scripturae. lncipiendo ergo compotum super interlinearis Glossa, MARCI IVo, et I HIERONYMUS, Contra Iovinia- S 244 unguem pollicis dextri exterius, ibi formabimus unitatem, et discur- n um. Propter quod numerustrigesimus nuptis appropriatur, quia nupti rendo ut ibi descrip tum est, revertemur ad summitatem eiusdem pollicis 75 in lecto solent coniungi molli osculo. Nec differt hoc in hac expositione A 39'b interius, et ibi I per tactum indicis dextri assignabimus IO, et deinde et praecedentibus, nisi quod in illis formatur trigesimus ex sola coniunc- eodem modo super summitatem unguis indici s exterius formabimus II. 5 tione pollicis et indici s inter se, hic vero ut ambo coniuncti reclinantur Et post discursum, ut prius revertendo ad indicis summitatem interius, super medium, quod expressius indicat con-liunctionem mari talem. B 26S ibi per tactum pollicis signabimus 20, et consimili modo primo signabi- mus super extremitatem medii digiti eiusdem manus exterius 21. Et 80 ABCDEHIS revertendo super extremitatem eiusdem digiti, per tactum pollicis, indice super pollicem reclinato, signa bis trigesimum; et sic ulterius per alios 87 auriculariiJ indicis sed dei. et auricularii i. m. man. corr. A auriculari C 87 quia] digitos eiusdem manus. In qua, completo compoto in 50, transiemus ad quod S 88 complentur] completur 1 90 quaestione] in addo B 90 illos] dictos C 9030] 20 B 91 numeros digitos] inv. S 92 algoristae] (er. A. BLAISE, Lexicon ABCDEHIS latinitatis medii aevae, p. 33: «algorista, calculateur»). 92 appellare] appellant E 92 eos] iter. C 96 suppositis] expositis sed ex exp. et sup i. m. S 96 exposilionis] 57 quem..numeris] eius sed dei. eI exp. eI quem...numeris i. m. man. corr. A quaestionis S 97 Patet] et addo H 97-98 indice... tangentum] reclinato simul super 58 primam) nullum numerum omittit addo sed deI. A 66 alia) illa C 67 diximus sed dei. eI indice... tangentem i. m. man. corr. A 98 super] sunt sed super i. m. E ...quaestione] om. (ham.) B 67 incipiendum] incipientium CDE 67-68 Diximus 99 mollem]molem sed in mollem corr. S 99-00 quasi ... recumbentibus] i. m. man. corr. ...esset) i. m. man. corr. A 67 enim) autem BCDEHIS 67 quod] quia BCDEHIS A 00 Quod] Et D 2 trigesimus) numerus addo sed deI. et exp. B 2 nuptis] 68 incipiendum] incipientium E 68 enim] non C 71 pollicis] pollies C 71-72 nuptus D 2 nuptis appropriatur] appropriatur nuptis sed signis in versionis inv. B Sed...pollicis] om. (ham.) S 73 Sacrae Scripturae] i. m. man. corr. A 75 rever- 2 appropriatur] appropriantur sed in appropriatur corr. S 2 nupti] sup. lin. man. corr. temur...summitatem]Ad summitatem eius addo sed deI. revertemur I 75 pollicis]p addo A 3 hoc in] haec ab C om. C 5 hic] hinc C 5 vero] sup. lin. man. corr. A sed deI. et exp. B 79 signabimus] dissisignabimus sed in signabimus corr. E 80 extremitatem] i. m. man. corr. A exterius BCDEHIS 80 exterius] i. m. man. corr. 98 HlERON., Adversus lovinianum, I, c. 3 (PL 23, 223C); BEDA, e temporum ratione, c. I D A 81 revertendo] per tactum pollicis et indicis, simul reclinatis addo sed deI. A (PL 90, 295D); er. supra, p. 82,19. 1 Cr. Mare., IV, 8. I cr. Glossa interl. in Mare., 81 super] eius addo ABCDEHIS 81-82 digiti ... signabis] i. m. man. corr. A IV, 8 (ed. 1634,V, 521-522;deest in PL 114); cr. supra, p. 74,27-30. 1-2 cr. HlERON., 82 reclinato] reclinando CDE 83 qua] iter. C 83 compoto] (er. J. F. NIERMEYER, Adversus lovinianum, I, C. 3 (PL 23, 223C-224A). 3 Ibid., (PL 23 223C); BEDA,De Mediae lalinilatis lexicon minus, p. 233: «computus, compotus») computo C temporum ratione, C. I (PL 90, 295D). 86 QUODLIBET VII QUAESTIO12 87 Similiter multum concordat ista expositi o appropriationi sexagesimi quod non facit in aliqua aliarum expositionum, sicut patet inspicienti viduis, quia signatur per indicem tangentem summitatem pollicis inte- eas. rius in manu sinistra sine reclinatione super mollem extremitatem Sed unum obest, quod isti expositioni non video posse concordari, interius digiti medii, quasi abstinendo se a commixtione maritali. Quod IO 35 quod scilicet dicit illa Glossa, MARCI XO: «Centena-Irius a laeva Zucc. satis concordat dicto HIERONYMI super hoc, Contra Iovinianum, ut translatus in dextram, eandem tenet digitorum itifiectionem quam dena- patet inspicienti. rius in laeva». Ubi si non adderet «in laeva», concordaret,1 ut dictum A 40' Similiter concordat ista expositio in appropriando centenarium virgi- est, sed si «in laeva» intelligatur additum, concordari non potest, quia nibus, iuxta illud dictum HIERONYMI, Contra Iovinianum, «Cente- secundum hanc expositionem I decimus in lae-Iva formari non habet. H 24= Bad. : D 171" narius de sinistra transfertur in dextram, eisdem quidem digitis quibus I in 15 40 Et sic patet quod, respiciendo omnes dictas quattuor expositiones, laeva signantur nuptae, sed non in eadem manu», quia ut dictum est, extra quas nec vidi nec audivi de alia, nulla earum omnino concordat viduae signantur in sinistra in interiori extremitate pollicis tactu indici s dictis expositorum. Unde putandum istas quattuor magistrales esse, et sinistri. Centenarius autem, licet primo formatur in interiori extremitate dictos expositores habuisse aliam praeter has, quam non explicaverunt, auricularis, translatus tamen in dextram formatur super summitatem et ideo per dissuetudinem usus nobis remansit incognita. I Bad.. pollicis interius per tactum indicis dextri, quasi incipiendo novum 20 45 Sed forte contra istam expositionem aliquis I opponens dicet quod E 195 C 200'b modum signandi numeros ab interioribus digitorum, scilicet I super secundum istam expositionem centenarius non transit a laeva in dex- eadem signa quae prius, quemadmodum ibidem prius formabantur tram, immo terminatur in sinistra et ibi sistit. decem. Et eisdem quidem digitis, ut dictum est, signabatur viduis Item I nec I trigesimus transit a dextra in laevam, sed manet in I 135' S 245' sexagesimus in laeva et trigesimus nuptis, sed reclinando super extremi· dextra. tatem medii, in manu tamen dextra. Unde, cum dicit HIERONYMUS 25 50 Item nec sexagesimus transit a dextra in laevam, quia non I forma- B 269 «Quibus in laeva signantur nuptae», ibi fiat punctatio, ut post pausam batur in dextra, nec formatur statim in transitu a dextra in laevam. sequatur: «et viduae sed non in eadem manu». Etiam discordat haec expositio omnino illi G lossae marginalis super Huic expositioni etiam concordat quod sequitur in dicto HIERONYMI, illud, MATTHAEI XIIIo, «alia vero ceciderunt in terram bonam et dede- «circulum faciens exprimit virginum coronam». Iste enim modus runt fructum, aliud trigesimum, aliud sexagesimum, aliud centum», quae compoti facit circulum perfectum et integrum, nec plus nec minus, per 30 55 dicit sic: «Triginta referunt ad nuptias; sexaginta ad viduas; centum qui omnes digitos et articulos et summitates duarum manuum discurrendo, numerus est iam in dextra, vel centum qui transfertur in dextram, significat aeternam beatitudinem. Si quidem triginta et sexaginta conti- ABCDEHIS 8 signatur] signantur DE IO abstinendo] vet abscindendo ? A abscinndendo (sic) ABCDEHIS C II hoc] om. B 15quidem] om. E 17in'] ser. et iter. sup. lin. S 17in2] om. CDE 19-20super. ..dextri] i. m. man. corr. A 2] modum] i. m. E 21 signandi] significandiCDE 2] ab...scilicet]sup. lin. man. corr. A 2] ab] om. B 22 prius] , 32 isti expositioni] istam exposltlOnem S 36 inflectionem] reflectionem CDE et hoc cum augmento unitatis, vel numeri alicuius ut centenarii in summitate interiore 37 in'] a C 40 quattuor expositiones] expositiones quattuor sed signis inversionis inv. pollicis dextri per tactum indicis dextri addo sed dei. A 22 formabantur] formabitur S 41 nec1 ] neque I 42 nec2] neque I 43 dictos expositores] et ipsos sed dei. et I 23 Et] In C 25 cum] quod sed dei. et cum i. m. man. corr. A 26 signantur] el...expositores i. m. man. corr. A 43 aliam] alia CDE 45 dicet] dicit H signatur E 26 punctatio] (cf. J. F. NIERMEYER, Mediae latinitatis lexicon minus, p. 872, 47 el...sistit] i. m. man. corr. A 48 laevam] , quia non fonnabatur in dextra in laeva «punctare, ponctuer - to punctuate») mutatio CE 27 sequatur] sine pausa addo sed dei. addo sed va- cat sup. lin. S 51-52 formatur] i. m. man. corr. A formabatur COE A 28 expositioni eliam] inv. C 30 nec2] sup. lin. B 51 dextra2] dextro E 52 marginalis] virginalis CDE 53 vero] sic E 57-58 continentur] in laeve addo B Il Cr. /bid., (PL 23 223C-224A) 14-16/bid.; BEDA, temporum ratione, C. I (PL 90, De 296C). 16 Cf. supra, p. 85,83-87. 23 Cr. supra, p. 84,80-(p. 85,)87. 26-27 35-37 Glossa ordo in Marc., X, 30 (ed. 1634, V, 590E; deest in PL 114). 37-38 Cr. HIERON., Adversus /ovinianum, I, C. 3 (PL 23, 224A); BEDA, temporum ratione, C. I (PL De supra, p. 86,]8-27 et 84,63. 53-54 Mallh., XIII, 23. 55-(p. 88,)58 Glossa ordo in 90, 296C). 29 /bid. Mallh., XIII, 23 (ed. 1634,V, 240Dd; PL 114, I3ID). 88 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 89 nentur in laevam, sed centum transit ad dextram». Secundum istam enim status innocentiae sicut in dextra, in quo fuissent coniuges, licet forte expositionem triginta nulJo modo continentur in laevam. non viduae nec virgines, idcirco com potus numerorum designantium Item dicet forte adhuc aliquis, quod polJex habet unum articulum 60 85 praemia vitae humanae incipere debuit a manu dextra, et in ea primo minus quam alii digiti, et ita in eo non sunt nisi quattuor divisiones formari numerus trigesimus coniugum. Homo autem postquam a statu secundum tres articulos, cum alii habent quinque divisiones inter quat- ilJius beatitudinis cecidit, ut casus fiat I ei occasio gloriosius revertendi H tuor articulos, computando extremitates pro divisionibus, ac per hoc in ad statum beatitudinis angelorum, oportuit ipsum in vita praesentis polJice usque ad truncum brachii non possunt signari nisi 8 numeri, miseriae ad statum maioris perfectionis transire quam erat status coniu- cum tamen in aliis digitis possint signari IO, et propter hoc non potest 65 90 galis in paradiso. Unde non sistitur in trigesimo formato in manu complete formari numerus centenarius in duabus manibus, quia dextra, sed ulterius I transitur ad sexagesimum viduarum formandum in B deficiunt 4 numeri. Et ita secundum istum modum computandi non manu sinistra, et ab illo ulterius ad centenarium virginum, licet non potest dici quod centenarius formatus in laeva transeat in dextram, vel eisdem personis in quarum statu perfectio contemplationis adhuc in Bad. 267'P quod statim formetur in dextra.1 praesenti vita inchoatur. Propter quod centenarius in sinistra, per quam Et est dicendum ad primum, in quo patebit responsio ad quaes- 70 95 praesens vita intelligitur, primo formatur I et crescit, ut demum ad s. tionem propositam, quod secundum modum assignatum in praenomi- dextram gloriae transferatur, et ibi, accepto debito augmento, perficia- nata quaestione determinata a nobis in alio Q u o Ii be t, debet intelJigi tur, dicente GREGOR[O, ut habitum est iam: «Cum iam se animus in formatio centenarii in manu sinistra, et tunc demum assumpto aug- contemplatione vitae aeternae suspenderit. quasi ad dextram manum mento transitus eius a sinistra in dextram. Secundum enim quod dictum compotus venit». est iam supra, signatio dictorum numerorum sive in una manu sive in 75 00 Nota quod dicit «cum iam»: adhuc scilicet existens in sinistra huius duabus non est ex natura numerorum aut manuum, sed ad designan- vitae, tunc demum quasi ad dextram manum venit, ut non sic fiat dum in exemplo sensibili et proportionali differentiam praemiorum transitus ut scilicet I centenarius contemplativae I primo formetur in ~ Zucc.403" spiritualium, coniugatorum, viduarum, et virginum.1 dextra, sed ut iam formatus primo in sinistra, post aliquod crementum Quia igitur, ut iam praedictum est secundum beatum GREGORIUM, tunc demum transferatur in dextram, ut ibi incremento perficiatur. per sinistram intelJigitur vita praesens, in qua sunt fides et operatio vitae 80 5 Aliter enim nihil esset dicere quod numerus centenarius transiret aut activae, per dextram vero intelJigitur vita gloriae, in qua est perfecta transferretur, quia transire aut transferri non posset nisi iam existens C 200" speculatio vitae con-Itemplativae, quae quidem I incepit in beatitudine aliquo modo et formatus. Existens enim in vita ista, per contempla- D 171'· tionem stat in porta templi caelestis exteriori, a qua oportet currere per spatium centum cubitorum usque ad portam interiorem, qua intratur in ABCDEHIS IO dextram infra templum gloriae, iuxta illud quod dicitur, Ezechiel 58 laevam] laeva C 58 dextram] dexteram S dextetram E 59 continentur] vel contineretur ? [ 60 dieet forte] (dicit sed exp.) forte dicit sed signis in versionis inv. ABCDEHIS H 60 adhuc aliquis) inv. H 61 divisiones] conditiones sed divisiones i. m. E 63 computando ... divisionibus) i. m. man. corr. A 64 pollice] police B 65 et] nec sed exp. et et sup. lin. A 65 non] sup. lin. man. corr. A 67 deficiunt] deficuit C 83 dextra] ser. sed in dextera mut. B 85 dextra] dextera CDE 88 praesentis] om. 67 numeri] i. m. man. corr. A 68 centenarius] i. m. man. corr. A 70 est. .. primum) I 89 status] ser. sed in statum mut. E 91 dextra) dextera CE 92-93 lieet...per- ad primum est dicendum I 75 sive'] aut BCDE 75- 76 in1 ... aut] om. (hom.) sonis] i. m. man. corr. A 92 non] in addo BCES 95 praesens vita] inv. CDE 95- B 77 proportionali] et addo I 79 igitur] hic B 79 praedictum] dictum E 96 formatur ... gloriae] iter. D 95 ut] nec E 96-97 perficitur] et addo E 79 Gregorium] Ambrosium sed Gregorium sup. lin. man. corr. A Ambrosium BCDEHIS 97 habitum] dictum B 98 suspenderit] suspendent CDE 99 compotus] computus 81 vita] vitae C 81 est] i. m. man. corr. A 81 perfecta speculatio] inv. C S 2 primo] om. E 3 dextra] dextera E 3 crementum] incrementum B 4 perficiatur] nihil enim addo sed exp. B 8 porta] vitae mortalis praesentis, quae est porta addo sed dei. A 8 exteriori) exterioris BCDEHIS 9 spatium] scilieet addo 70-71 Cf. supra, p. 87,45-47. 71-73 Cf. HENR. DE GAND., Quod/. I, q. 36 (ed. CDE R. MACIŒN, p. 202,1-204,57; ed. 15[8, r. 24vG; ed. [613, I, f. 38va-39rb). 74-75 Cf. supra, p. 74,12-22. 79 Cf. supra, p. 81,88-96. 79-82 GREGOR., Homiliae in Ezechie- lem, II, homo 5, n. 12 (CC lat. 142,342-351; PL 76, 992B); cr. supra, p. 81, 88-96. 97-99 Cr. Ib/d.; cr. supra, p. 81,97-98. 90 QUODLIBET VII QUAESTIO 12 91 XLO: «Et mensus est a porta usque ad portam centum cubitos». Significat addit: «, vel centum qui transfertur in dextram». Et hoc ideo, quia haec enim spatium illud centum cubitorum perfectionem contemplationis est disiunctiva artis, et veritatem habet pro utraque parte: centum enim praesentis vitae, quae per latitudinem centenarii cubitorum currendo iam est in dextra perfectus post translationem eius, sed prius transfertur acquiritur quousque ad portam interiorem pervenitur, quam cum intra- in dextram a sinistra in qua erat formatus, ut dictum est. vit, tunc primo transit a sinistra in dextram: illi enim centum cubiti se 15 40 Ad illud quod arguitur secundo, de trigesimo, quod etiam secundum habent ex parte sinistra. Unde GREGORIUS, parte II" super Ezechie- istam expositionem «non transit a dextra I in sinistram, sed manet in S 245' lem, homilia 7", circa medium, exponens illud, Ezechielis XLo, «Et dextra», quod proprie pertinet ad propositam quaestionem, dicendum mensus est a porta usque ad portam centum cubitos», dicit sic: «Qui quod coniugium, cui appropriatur perfectio trigesima, primo incepit in aditum atrii interioris videt, profecto necesse est ut per vitam perfectionis dextra, quia in paradiso, ut dictum est. Ipsum tamen ex se non ponit currat, et a porta inchoationis usquequo ad consummationis ingressum 20 45 statum perfectionis, etiam ut fuit I in paradiso, secundum quod alibi 0171 Zucc. 403 'b perveniat. I Mensuretur ergo atrium interius, quo ab exterioribus usque ad declaravimus, nec maxime post lapsum hominis in peccatum, ut est in portam interiorem tenditur, centum cubitis, ut qui intrare amando coepit, vita praesentis miseriae. Unde coniugium ex ratione coniugii in se latitudinem perfectionis habeat in mente, quatenus in eo quem diligit, nec perfectionem non habet, sed ut perficiatur, transit in statum viduarum. adversa coangustent, nec prospera elevent, sed transitoria cuncta despi- Et quia illum, ut dictum est, non invenit nisi in sinistra praesentis vitae, ciens quousque ad gaudia secreta perveniat, per atrium perfectionis 25 50 idcirco trigesimus significans praemium coniugum, quamquam incipit et Bad. 267'0 currat».1 formatur in manu dextra, tamen competenter dicitur transire a dextra Per hunc ergo modum intelligamus centenarium numerum transire a in sinistram, ut in sinistra in ulteriorem perfectionem ratione status I 135'b sinistra in dextram, I ut scilicet in sinistra primo formatus, ibidem perfici transf ormetur. incipiat, et post augmentum, tunc demum cum suo augmento in Et quod assumitur «de sexagesimo, quod non transit a dextra in Bad. 267'0 dextram I transeat, I et ibi perfectum augmentum accipiens, in dextra 30 55 laevam, quia non formatur in dextra», quod etiam proprie pertinet ad B 270" C 200'b perficiatur et ma-Ineat. Non obstante ergo quod «centenarius termina- istam quaestionem, dicendum quod viduitas ortum non sumit nisi a H 246'b tur in sinistra» perfectionem suam incipiendo, ut I dicit obiectio, coniugio dimisso vel soluto, quia non I potest esse vidua, nisi prius E 196' formatus tamen transit in dextram, ibi perfectionem completam acci- nupta. Propter quod, licet non primo signatur sexagesimus qui prae- piendo. Propter quod G lossa praedicta, MATTHAEI XIIIo, dicit quod mium viduarum signat, in dextra, tamen competenter dicitur transire a «centum numerus est qui iam in dextra est». Nec in hoc contenta est, sed 35 60 dextra in sinistram, quia ortum habet ab eo quod, signatum in dextra, propter perfectionem habendam transit in sinistram, ut dictum est. Propter quod etiam utrumque horum numerorum, scilicet trigesimus et ABCOEHIS ABCOEHIS Il a] sup. lin. man. corr. A 14 quam] om. D 19 atrii] om. E 19 profecto] perfectio BCOEHIS 20 usquequo ad] usquoque ad AB usque quo ad COHIS 36 ideo] sup. lin. man. corr. A 36 haec] om. I 37 et veritatem] i. m. E usqueusque ad E 20 ad] perfectionis addo sed dei. B 23 in eo] om. E 42 propositam quaestionem] inv. C 44 ponit] poterit sed dei. et ponit i. m. A 24 adversa] adversata COE 24 coangustent] angustent COE 27 intelligamus] 46 nec] neque I 49 est] sup. lin. E 50 significans] signans D 5 I dextra] dextera intelligimus BOE 28 perfici] -i- sup. lin. B 29 augmentum] , quod secundum C 56 quaestionem] . Ad hoc addo I 57 vel soluto] iter. D 58 signatur] 50" addo centenarium alium addo sed dei. A 29 suo] illo sed dei. et suo i. m. man. corr. A sed exp. D 59 tamen] tam D 60 dextra'] dextera E 60 quod] quia COE 30 transeat] i. m. man. corr. A 30 augmentum] quasi millenarium addo sed dei. 60 dextra] sinistra ABCOEHIS 62 et] om. I A 31 quod centenarius] inv. B 34 in hoc] nihil et in hoc i. m. E 39 Cf. supra, p. 88,72-76. 41-42 Cr. supra, p. 87, 48-49. 44 Cr. supra, p. 71,8-16 et II Ez., XL, 23; cf. etiam Ez., XL, 27. 17-18Ibid. 17-26 GREGOR., Homiliae in 88,82-(p. 89,)83. 45-46 Cf. HENR. DE GAND., Quodl. VI, q. 13 (ed. G. A. WILSON, Ezechielem, II, homo 7, n. Il (CC lat. 142, p. 324; PL 76, 1019B). 31-32 Cf. supra, p. 149,80-(152,)39; ed. 1518, r. 234vP-235rQ; ed. 1613, I, f. 254ra). 49 Cf. supra, p. 87,45-47. 34 Matth., XIII, 23. 34-35 Glossa ordo in Matth., XIII, 23 (ed. 1634, p. 71,8-16. 54-55 Cf. supra, p. 87,50-51. 61 Ibid. 61-64 Cf. supra, p. 87, 55- V, 2400d; deest in PL 114). 35-(p.91,)36Ibid. (p. 88,)58. 92 QUODLIBET VII QUAESTIO 13 93 A 40" sexagesimus, proprie dicuntur I manere in sinistra et contineri, ut dicit QUAESTIO 13 luce. 404" praedicta G los s a MATfHAEI XIIIo. I Neutrum enim illorum quorum UTRUMIDEMSITESSEANIMAE SEPARATAE, QUODERATCONIUNCTAE praemium signant illi numeri, scilicet nec viduitas nec matrimonium, 65 transire potest extra sinistram, quia non sunt status nisi vitae praesen- I Sequuntur quaesita pertinentia ad hominem specialiter. Ubi primo luce. tis, nec ad statum virginum transire possunt, cum de corrupta virgo fieri quaerebantur quaedam pertinentia ad esse hominis, deinde quaedam Bad. 267's non potest secundum beatum HIERONYMUM. I 5 alia pertinentia ad eius bene esse. Ad illud quod obiicitur tertio, quod «pollex habet unum articulum Et circa primum istorum quaerebantur quinque: tria ex parte animae minus quam alii digiti etc.», dicendum quod tam rude non oportuit 70 intellectivae; quartum ex parte corporis, quintum vero ex parte compo- opponere in ista materia, ubi non est disputatio de substantia et natura siti ex corpore et anima. Quorum primum erat de anima separata, B 270'° articulorum, sed de modo I signandi numeros in iuncturis vel in utrum idem sit esse animae separatae, quod erat coniunctae. Secundum extremitatibus. Pollex autem, licet non habet nisi tres articulos proprie IO erat de anima coniuncta, utrum possit intelligere universale. Tertium loquendo secundum naturam et substantiam digiti, quia non habet nisi vero erat de ipsa communiter pro utroque statu, utrum intellectus tria ossa in tribus articulis, cum alii habeant quattuor, scilicet inter 75 possit informari spe-Icie aliqua aut habitu, absque actu considerandi luce .. summitatem et truncum brachii, totum appellando digitum extenso secundum illam speciem aut habitum. Quartum, utrum possibilis sit luce. 404 '0 nomine, quia proprie loquendo non di-Icuntur digiti nisi distincti post resurrectio corporum humanorum. Quintum vero, utrum sit possibile volam manus. Communiter tamen loquendo de digito, et vocando 15 hominem esse sine quantitate. articulum id quod est medium contentum inter duas iuncturas, sive Circa primum arguitur quod non sit idem esse animae separatae, fuerit os sive nervus, sic pollex competenter dicitur, quantum sufficit ad 80 quod erat coniunctae, quoniam si animae coniunctae et separatae esset propositum, habere quattuor articulos et quinque divisiones sicut alii idem esse, et eadem operatio quae sequitur esse; consequens est falsum: H 246" digiti: habet enim quemdam nervum I grossum et durum qui protendi- non enim est idem intelligere animae separatae et coniunctae, quia tur a tertio articulo pollicis osseo usque ad truncum brachii, quo pollex 20 coniuncta intelligit cum phantasma te, non autem separata; ergo etc. brachio ligatur. Et est ille nervus inter duas divisiones, sicut sunt et Contra. Eadem forma semper habet idem esse, quia esse est a forma. articuli ossei, et tot numeri formantur in pollice, quot in aliquo aliorum 85 Sed anima est semper eadem forma, sive fuerit coniuncta, sive separata. Ergo etc.1 luce. digitorum. Et perfecte formatur numerus centenarius in laeva, nec Bad.2 S 245 'o deficit aut abundat, ut visum est, et sic formatur primo I in sinistra, et I C 201" formatus transfertur in dextram secundum praedictum modum. < SOLUTIO> ABCDEHIS 25 Dicendum ad hoc quod, sicut ens tripliciter dicitur - uno enim I 135" modo significat naturam I et essentiam rei, et hoc modo est 'ens' id D 171 63 contineri] continet sed in contineri corr. E 65 illi numeri) illum numeri (?) sed illi quod est natura sive essentia aliqua, cuius diximus superius per se numeri i. m. E 65 nec] neque I 66 vitae] sup. lin. man corr. A 67 nec] neque ideam esse in Deo, et est illud quod praedicatur de praedicamentis;1 alio B 270' I 69 obiicitur] obicitur DE 70 minus quam] inv. B 70 rude] Cr. A. BLAISE, Lexicon latinitatis medii aevi, p. 805: «rude: rudement». 71 disputatio] dispositio BCDEHIS 73 licet] om. E 74 et] om. BS sup. lin. H 75 articulis] iuncturis ABCDEHIS C 76 et] om. BCDEHIS 76 truncum] tructum sed dei. et truncum i. m. man. corr. A 78 de digito] i. m. man corr. A 79 id ... medium] sup. lin. man. corr. A 2 Utrum ... coniunctae] (Cr. infra, lin. 9). 3 Ubi] Ut D 5 pertinentia] om. S 80 competenter] om. E 82 nervum] et addo sed exp. B 83 quo pollex] quod sed dei. 8 de ... separata] i. m. A 9 animae] iter. E 12 informari] farmari C 13 secun- et quo pollex sup. lin. man. corr. A 84 et] in B 85 et] per addo BCDEHIS 85-86 dum] om. S 14 resurrectio] rerum sed resurrectio i. m. E 14 corporum humano- tot...perfecte] per illum genitum in duplici pollice sed dei. et tot...perfecte i. m. man. corr. rum] om. I 16 Circa] Ad I 17 coniunctae et separatae] separatae et coniunctae A 85 quot] quod C quam S 85 aliorum] illorum BCDEHIS 86 nec] neque S 17 esset] essent DE 21 habet] esse addo I 25 Dicendum ... hoc] Ad hoc est I 88 modum] multum om. S dicendum I 63-64 Cr. Glossa ordo in Mallh., XIII, 23 (ed. 1634, V, 240Dd; PL 114, l3ID); er. supra, p. 87, 55-(88,)58. 64 Cf. Mallh., XIII, 23. 67-68 Cr. HIERON.,Adversus lovinianum, 27-28 Cf. supra, p. 20,99-(p. 21,)9. I, C. 3 (PL 23, 224A). 69-70 Cf. supra, p. 88,60-69. 87 Cr. supra, p. 83,55-(84,)62. 94 QUODLIBET VII QUAESTIO 13 95 modo dicitur aliquid 'ens' secundum animam, quod PHILOSOPHUS Vo in sito, et materiae in composito, per formam, secundum quod forma E 196" Metaphysicae appellat 'ens verum'; tertio I modo dicitur aliquid 30 aliter est actus compositi, aliter materiae. Est enim actus materiae dans 'ens', id quod est aliquid in effectu extra animam -, consimiliter, cum ei quod sit aliquid compositi, secundum triplicem modum praedictum ens dicitur ab esse, esse triplex est, scilicet: esse quidditativum, quod 55 essendi qui convenit composito principali ter. Ipsa enim in composito indicatur per definitionem, cum dicitur quod est «oratio indicans quid perfectius esse habet a forma, quam nata est habere in se se-Iparata, in S 246' est esse», tali esse dicitur unumquodque esse id quod est per essentiam quantum materia ex se non est nisi aliquid in potentia ad compositum, a forma sua, ut esse homo dicitur habens hominis formam, et oculus 35 et forma est actus complens potentiam illam: per hanc enim composi- Bad. 268'T habens formam oculi: I alias enim non est homo aut oculus nisi tum et quod quid est, habet esse unum, secundum determinationem aequivoce; et hoc esse est rei essentiale, et reducitur ad praedicamentum 60 PHILOSOPHI, vno et VIno Metaphysicae: «Est autem actus compositi de genere, quod convenit rei ex eo quod est natura et essentia quaedam; tamquam eius quod est aliquid, in esse constitutum formaliter per cui accidit utrumque aliorum esse, scilicet in intellectu, et in re extra, ut formam in illo triplici esse.» alibi saepius determinavimus. 40 Nunc autem quaestio proposita quaerit de esse attributo animae ut Et de isto triplici esse sciendum, quod dupliciter attribuitur alicui: ut quo est. Et est intelligendum quod, licet, ut dictum est, esse secundum cuius est, et ut quo est. 65 triplicem modum iam dictum principaliter attribuitur composito ut In eo cuius est, primo modo solum est principali ter eius, quod est quod est, attribuitur I tamen quodam modo et formae et materiae, et de C 201 aliquid perfectum in natura et essentia et quod in se natum est existere, illa attributione, qua attribuitur formae quae nata est separari, propo- Zucc. sive in intellectu sive in re extra. Primo modo in habentibus formam in 45 sita est quae-lstio.1 Bad.2 materia, hoc est in compositis ex materia et forma, est per se et Et est dicendum descendendo ad quaestionem, quod in attributione principaliter compositi; secundo autem modo formae. Compositum 70 qua esse attribuitur alicui ut quod est, ab aliquo ut quo est, non est enim est illud cuius principali ter est idea, et quod est principali ter alicuius ut quod est, principaliter, nisi quia est aliquo modo eius quo aliquid per essentiam, sive quod quid est; et ideo est id quod principa- est. Esse enim quod nullo modo est formae, non posset ipsa forma dare liter- in intellectu est ut eius per se obiectum; est etiam id quod 50 composito; eius autem non est esse, nisi ex I eo quod aliquid est sive in B 270' A 40'b principali ter I existit in re extra. Sed hoc totum contingit ipsi com po- essentia sive in existentia, vel in intellectu vel extra ipsum. Esse autem H 246 'b 75 aliquid secundum se aliquo trium modorum non convenit ei, nisi quia ABCDEHIS est aliquid in sua causa et principio, vel formaliter vel effective: quia 31 est] cuius E 31 aliquid ... animam] in re aliquid sed dei. et aliquid ABCDEHIS ... animam i. m. man. corr. et extra animam etiam in textu A 31 extra animam] iter. BHIS 33 indicans] praedicans BCDEHIS 34 tali] tale S 34 unumquodque] 52 e!. ..composito] om. (ham.) BCDEHIS 53 aliter2] iter. sed primum aliter dei. unum sed dei. eI unumquodque i. m. man. corr. A 34 esse] om. I 35 dicitur] dicatur C 53 Est...materiae] om. (ham.) BCDEHIS 54 quod sit] esse sed exp. eI quod sit i. E 37 esse] om. D 38 rei] ei H 38 eo] quo E 38 quaedam] quodam D m. man. corr. A 54 praedictum] modum addo sed exp. D 55 principaliter. ..com- 39 in ] om. D 41 esse] dicendum addo sed exp. A 41 dupliciter] tripliciter C(et vel posito) om. (ham.) I 55-56 principaliter. .. separata] i. m. man. corr. A 55 Ipsa] ser. ' dupliciter addo i. m.)D( sed in dupliciter corr.)ES 42 et. ..est] i. m. B 43 In] ea addo sed dei. et materia i. m. ai. man. C 57 ad] sup. lin. man. corr. A 58 potentiam] in H 45 in2] sup. lin. B 45 extra] addo S 48 principaliter] i. m. man. corr. A addo sed dei. et exp. A 58 hanc] i. m. man. COrr. A 58-59 compositum] positum et 48 est'] sup. lin. CD om. E 51 contingit] convenit BCDEHS com- sup. lin. S 60 VIlIa] Physicorum addo C( sed dei. et exp.)S( sed exp.) 60 actus] om. CDE 61 aliquid] aliquod S 64 quo] quae ABCEHIS (Cr. infra, lin. 70) 29-30 ARIST., Metaph., V, c. 7 (ed. R. PONZALLI, p. 128,53-56; TransI. anon., ed 65 composito] iter. E 67 est] formari addo sed dei. et exp. B 69 dicendum] quod G. VUILLEMIN-DIEM, 94,29-(p. 95,)2; Iun!., VIII, r. 1161; 1017a 31-32). p. 33-34 Cr. addo H 72 enim] ei B 73 est'] dare addo sed exp. S 76 formaliter] per ideam addo ID., Top., I, C. 5 (Iun!., I 2b, r. 71; TransI. Boeth., Aris!. Ia!. V 1-3, p. 9,12-13; in ANON., sed exp. H Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE 36,5); !02a 4-5). 39-40 Cr. HENR. DE GAND., Quodl. I, q. 9 60-62 ARIST., Melaph. VII, C. 17 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, . 155,10-14; p (ed. R. MACKEN,p. 53,64-(55,)20; ed. 1518, f. 7rY-vZ; ed. 1613, I, r. I Ira-va); ID., Quodl. Iun!., VIII, f. 208A-B; !041b 12-18); ID., op. cit., VIII, C. 1 (in ANON., Auct. Arist. (ed. l!, q. I (ed. R. WIELOCKX, . 4,30-41; ed. 1518, r. 28vA; ed. 1613, I, 46rb-va); ID., Quaest. p J. HAMESSE,1,200); TransI. anon., ed. G. VUlLLEMIN-DIEM,p. 158,7-10; Iun!., VIII, ordo (Summa), ar!. 21, q. 4 (ed. 1520, I, r. 127vM- N; r. 127vS; ed. 1646, II, f. 322b-323a, f. 2!OF-G; !042a 26-30). 64 Cr. supra, p. 93,25-(p. 94,)40. 65 Cr. supra, r. 324a-b). p. 20,99-(21,)9. 96 QUODLIBET VII QUAESTIO14 97 enim est aliquid fonnaliter per ideam in suo principio, est aliquid per 5 egrediens. Est enim unus actus intelligendi specie coniunctae et sepa- essentiam, et per hoc etiam est aliquid in intellectu; quia vero est ratae, licet alio et alio modo intelligendi in phantasmate et sine phan- aliquid in suo principio per actualem efficientiam, est aliquid in re extra. tasmate, quarum solam illam quae est in phantasmate, exercet in Nunc autem manifestum est quod forma in se nata existere extra 80 corpore praesentis mortali tatis, I illam autem aliam I exercet separata, H 247' S 246" suum compositum, cuiusmodi est anima rationalis, non est aliquid aliud et etiam exercebit resumpto corpore glorioso, et multo perfectius in illo in suo principio aliquo dictorum modorum, separata et coniuncta, licet IO quam faciat modo separata. separata non est quo aliud habet esse, quia nulli ipsum communicat sicut cum est coniuncta. QUAESTIO 14 Idcirco dico quod esse unum et idem est ipsius animae separatae et 85 UTRUM ANIMACONIUNCTA POSSITINTELLlGEREUNIVERSA LE coniunctae, sed alio et alio modo, quemadmodum alio et alio modo est aliquid separata et coniuncta. Licet enim sit id ipsum separata et I Circa secundum arguitur quod anima coniuncta non posset intelli- Zucc. , coniuncta, quia tamen id quod est naturaliter, natum est esse in alio ut gere universale, quia natura universalis est separata a materia et eo actus et perfectio est, praeter autem huius < modi> esse est quod sit 5 quod est hic et nunc; «operatio autem intelligendi animae coniunctae extra ipsum, quod autem est praeter rationem suae naturalitatis, deficit 90 per se est coniuncti ex hac anima et hoc corpore», secundum PHILOSO- a perfecta ratione eius quod est in se, quia non est sine naturali PHUM, ita quod anima coniuncta non intelligit nisi quia I coniunctum B 271' dependentia ad illud, quae terminata est cum fuerit in illo, propter quod intelligit per ipsam; operatio ergo eius intelligendi est ut est coniuncta, E 196'0 tunc solum est in perfecta ratione sui esse, I et ideo anima separata, quia non separata, quia non potest operatio magis I esse separata quam sit I 135'0 naturaliter nata est esse in alio ut in suo perfectibili, ideo quodam IO substantia operantis; sed operatio coniuncta vel coniuncti non potest modo imperfecte est id quod est, donec sit in illo. Propter quod 95 esse circa obiectum separatum, quia est ei improportionale; ergo etc.1 Zucc. ' consimili ter et imperfecte habet rationem sui esse, donec habuerit ipsum In contrarium est PHILOSOPHUS qui determinat in Illa De anima in illo, et ulterius etiam im perfecte habet rationem suae propriae quod «ipsa intelligit universale», et tamen non loquitur de eius intelli- operationis. Ut ideo, secundum quod dicit AUGUSTINUS XIIo super gere nisi secundum quod est coniuncta; quare etc.1 Bad.21 Genesim, «animae beatorum quousque resumpserint sua corpora, D 172" retardanlUr ne perfecte poterint ferri in illud caelum increatum».1 00 ABCDEHlS Bad.268'X Et secundum hoc concedenda' est secunda ratio.1 Ad primum, quia sophistica est, dicendum quod eadem est operatio 6 quarum ... phantasmatel om. (ham.) H 6 quaruml quare B 6 illam] om. E animae separatae et coniunctae, quia ab una et eadem potentia animae 8 exercebitl execebit E 8 multo] et addo CDE 2 Utrum ... universale] (Cr. supra, p. 93,10) 4 est separata] inv. S 4 et] ab addo i. m. ai. man. CE 6 hac] om. D 7 intelligit] intel eI -ligit i. m. ai. man. C 7 nisi... coniunctum] i. m. ai. man. ABCDEHlS C 7-8 nisi...inteIligit] nisi quia coniunctum inteIligat i. m. E hoc inteIligit i. m. D 8 intelligitJ ligit eI intel- i. m. ai. man. C 8 est] i. m. man. CO". A 8 ut] ita addo E 8 est2] sup. /in. E IO operantis] inoperantis sed in operantis CO". B 77 enim] conf. sed enim i. m. ai. man. C 79 suo principio] inv. B 79 re] se I 12determinat] determinatur E 14 quare etc.] i. m. man. cor,. A 81 cuiusmodi]cuius AC 83 separata] est addo sed exp. S 83 communicat] coniuntat B 86 quemadmodum ... modo] om. (ham.) C 86 alio] om. B 87 id] illud i. m. ai. man. C ad sed in id CO". I 89 esti] vel eius addo i. m. ai. man. C 93 sui] suae sed in 3-5 Cr. supra, p. 93,16-20. 5-6 ARIST.,De an., I, C. I (in ANON.,Auc/. Aris/. (ed. sui CO". S 95 est] ad addo E 98 Ut ideo] ultimo sed exp. eI ut ideo i. m. ai. man. J. HAMESSE, in ALBERTI 6,9); MAGNI omm., ed. C!. STOICK, II; in AVERR. C p. Comm. (ed. C 99 sua corpora] inv. S 00 poterint] poterunt BCDEHIS 3 esti] dicendum (1) St. CRAWFORD, 16,1-4,p. 17,9et p. 20,12; lunt., Suppl. II, r. 5F, 6E et 7B); 403a 3-4,16- p. addo sed exp. I 3 est2] om. DE 17). 13 ARlST.,De an., II, C. 5 (in ANON.,AUCI. Arisl., (ed. J. HAMESSE, 6,61); in ALBERTI MAGNI Comm., ed. C!. STROICK, 100; in AVERR. omm., ed. St. CRAWFORD, p. C 99-00 AUGUST., De Gen. ad /iII., XII, C. 35, n. 68 (CSEL 28'. p. 432,24-25; PL 34, 483). p. 219, 60; lunt., Suppl. II, r. 80E-F; 417b 22-28). 98 QUODLIBET VII QUAESTIO 14 99 15 40 aut deberet esse actus, et hoc sive ipsa anima fuerit separata sive coniuncta, idcirco dicendum quod universale solummodo est per se Dico ad hoc, quod universale est proprium obiectum intellectivae obiectum animae separatae et coniunctae aequaliter, licet alio modo virtutis et operationis intellectualis, sive fuerit coniuncti et coniuncta, intelligat ipsum coniuncta et separata, ut dictum est in fine praecedentis sive separati et omnino separata, ita quod nec singulare possit intelli- quaestionis. gere nisi in ratione universalis, secundum quod alias determinavimus. Et hoc convenit animae rationali ex duobus, quorum unum est quod 20 45 C 201 va ipsa in essentia sua et substantia est immaterialis et separata a materia,1 in eo quod non habet materiam partem suae esssentiae, licet per j.d Et concedenda est auctoritas PHILOSOPHI ad hoc.1 Bad. 2 Zuce. 405" essentiam suam sit perfectio et actus materiae in h~mine, I aliud vero Ad rationem in oppositum, quod «operatio intelligendi animae in Bad. 268 vY est, quia intellectivam potentiam similiter ha-Ibet separatam sicut et corpore est per se coniuncti; ergo non est eius obiectum separatum», in A 41" suam essentiam, quia non fundatur in aliquo I materiali, sed tantum in 25 hoc est tota difficultas quaestionis, et propter hoc introducta fuit. animae essentia, ut alibi determinavimus, in qua nulla est materia, et 50 Et est dicendum ad hoc, quod in actu intelligendi est considerare cum hoc habet proprium modum separationis quem non habet ipsius duo: et quod intelligit et quo intelligit; et 'quo intelligit' duplex: vel ut I S 246' animae substantia, quia non est actus et perfectio materiae sive alicuius proximo elicitivo I actus intelligendi, aut ut remoto. Quod intelligit, E 197' materialis ut organi corporalis, quemadmodum substantia animae est anima existente coniuncta, est totum I coniunctum, ut totus homo B 271' actus et perfectio materiae et corporis, et similiter vires sensitivae, quae 30 compositus ex anima et corpore. Quo intelligit ut principio elicitivo ab eius essentia secundum actum fluentes ex ea in corpus, sunt actus et 55 remoto, est ipsa substantia animae, in qua fundatur vis intellectiva. perfectio corporis sive organi corporei, secundum quod hoc de substan- Quo vero intelligit ut elicitivo proximo, est vis sive potentia intellectiva tia animae et viribus sensitivis determinat PHILOSOPHUS in 11° De per se, et praecise fundata I in essentia animae, manens semper actu in H 247 a ni m a, de intellectu autem et substantiae animae immaterialitate ipsa, non fluens ab ipsa secundum actum in materiam et organum, determinat in Ill° De anima. 35 cuius fit actus per illam potentiam, quemadmodum vis sensitiva fluit ab Quia igitur essentia animae in se aeque immaterialis est et separata a 60 ipsa secundum actum in materia et organo, cuius fit actus per huius materia quae posset esse vel deberet pars suae essentiae, et similiter potentiam, ita quod talis potentia non habet secundum actum fundari potentia eius intellectiva aeque est immaterialis et separata a funda- in essentia animae nisi ut in radice et in potentia tantum, donec sit mento materiali, et similiter a materia et organo corporali, cuius posset actus corporis, et per hoc fluat in ipsum coniunctum secundum actum sensitiva potentia. ABCDEHIS 16 Dico ... hoc] Ad hoc dico I 16 quod] om. B 18 separati] separata B 18 nec] ABCDEHIS neque I 19 in] sub S 22 quod] est addo sed exp. C 22 licet] non addo BC(sed dei. et exp.)D(sed dei.) HI sed exp.) S 24 sit] fit E 23 et] om. B 25 tantum] sup. /in. man. corr. A 27 hoc] om. S 31 fluentes ... corpus] existentes in ea sed dei. et 40 sive ipsa] sine ipso E 47 animae] om. H 48 obiectum] om. S fluentes ... corpus i. m. man. corr. A 31 in corpus] ut corpus BC( sed exp. et in corpus i. 51 et3 •.• intelligit'] om. (ham.) BDEHIS 51 vel] et BCDEHIS 52 actus] actum m. ai. man.) DEHIS 31 et] om. B 34 substantiae] eius addo sed exp. I ABCDEHIS 53 totum] tamen BES tantum D nunc? sed dei. et totum i. m. ai. man. 37 deberet] debet S 37 essentiae] esse sed dei. et essentiae i. m. man. corr. A C 54 ut] in B 55 ipsa] om. E 56 Quo] Quae BCEHS Qua I 57 et] per addo 38 eius] in addo C 38-39 fundamento] funto (sic) D sed dei. C 58 fluens] materia addo i. m. ai. man. C 58 materiam] naturam D 59 sensitiva] subiectiva sed dei. et sensitiva i. m. D 61-62 ita ... potentia] om. sed ita 19 cr. HENR. DE GAND., Quodl. IV, q. 21 (ed. 1518, f. 136rE-138rO; ed. 1613, I, f. 199va- quod talis potentia non habet secundum actum in essentia animae fundari, nisi ut in 20Ivb). 26 Cf. ID., Quodl. III, q. 14 (ed. 1518, f. 66rN-7IrF; ed. 1613, I, f. 105va- radice et in potentia tantum etc. i. m. ai. man. C 62 essent ia] et addo sed dei. E 112vb). 33-34 Cr. ARIST., De an., II, C. 1-12 (in ALBERTI MAGNI Comm., ed. 62 nisi] sed sed dei. et nisi i. m. man. corr. A 62 donec] donet sed in donec corr. I CI. STROlCK,p. 64-165; in AVERR.Comm., ed. St. CRAWFORD,p. 129-378; Iunt., Suppl. II, f. 48A-135F; 412a 3- 429a 9). 34-35 Cf. ID., op. cit., III, c. 1-13 (in ALBERTIMAGNI Comm., ed. CI. STROlCK,p. 166-250; in AVERR. Comm., ed. St. CRAWFORD,p. 379-546; 43-44 Cf. supra, p. 96,3-(p. 97,) IO. 46 Cf. supra, p. 97,12-14. 47-48 Cr. supra, lunt., Suppl. II, f. 136A-204F; 429a 10- 435b 25). p. 97,4-11. 100 QUODLIBET VII QUAESTIO 14 101 Quo autem intelligit homo ut vi elicitiva remota, est substantia ipsius 65 85 quantum est compositum substantia le simpliciter, per potentiam vero animae, quia scilicet in ipsa est secundum actum huius < modi> poten- quantum est quid organicum dimensionatum, et hoc quoad alias poten- tia, quae etiam est in materia per hoc quod substantia animae est in tias ab intellectu. A quo, ad potentiam enim intellectivam neutro modo D 172'" ipsa ut actus eius, cum tamen potentia I non est in materia ut actus eius, est actus, I unde actum intelligendi elicit totus homo motus ab obiecto (A 41' Zucc. 405'" neque ut in quo fundatur, unde, licet I non sit differentia inter actum vi sua intellectiva, ut aliquo quod praecise fundatur in essentia animae videndi oculo corporali et actum intelligendi quantum est ex parte 70 90 ut in principio proximo et secundum actum, non ut est forma et actus agentis, quia, sicut in actu videndi non videt principaliter virtus visiva, corporis sive materiae, quia nec fundatur in ipso composito, nec fluit sed totus oculus compositus ex corporali organo et vi visiva, quae est ullo modo ab anima in corpus sive in substantiam I materiae, neque in B 271 forma et actus eius, quemadmodum anima est forma et actus totius aliquid dimensionatum aut quacumque corporali dispositione affectum. corporis organici, iuxta illud quod dicit PHILOSOPHUS in lIO De anima, Ut per huius < modi> potentiam anima nullo modo sit actus materiae «Si oculus esset animal, visus esset eius anima» etc., licet non sit omnino 75 95 aut corporalis cuiuscumque: aliter enim per ipsam non intelligeretur simile, ut iam videbitur, est tamen magna differentia quantum est ex universale, neque ab ipsa anima neque a coniuncto, sicut neque per parte eius quo agit, quia actum videndi elicit oculus motus ab obiecto vi vires sensitivas sentitur universale, et non esset intellectus nisi quidam visiva, ut aliquo quod fundatur in essentia animae non praecise, nisi in nobilior sensus et virtus materialis, ut quidam philosophi errantes Bad. 2 C 201 ," potentia I et ut in radice et principio primo atque remo to, sed ut est posuerun t.1 S 246' forma et actus materiae sive corporis, et ideo fundatur in iIIo composito 80 00 Ad argumentum igitur descendendo, dico quod, licet totum coniunc- substantiali secundum actum, non solum ut est compositum substan- tum intelligit sicut et sentit, id tamen quo intelligit, nullo modo est I [ 136" tiale, sed ut est dimensionatum et sensibili obiecto proportionatum. Ut coniunctum sicut est id quo sentit, quia non fundatur in coniuncto ut in secundum hoc aliter «anima est actus corporis organici» per suam principio proximo, sicut fundatur sensus, neque fluit ab anima in substantiam, aliter vero per suam potentiam, quia per substantiam in coniunctum aut in materiam sive corpus, sicut fluit sensus, neque est 5 ullo modo actus materiae aut coniuncti, sicut alicuius corporis. Nunc autem ita est in omnibus viribus, quod operatio agentis non determina- ABCDEHIS tur neque proportionatur agenti, nisi secundum rationem et proportio- 65 vii in BC 65 substantia] illa BC(sed dei. et substantia i. m. ai. man.)D(sed in substantia corr.)E(sed dei. et substantia i. m. ai. man.)HS 68 cum] quae sed dei. et ABCDEHlS Cum sup. lin. man. corr. A 68 potentia] sup. lin. man. corr. A 68 in2] om. B 69 sit] om. CH fit [ 71 actu] actum H 7[ principaliter] principialiter sed in supra, lin. 75-76), et huius rationem adiunxit, dicens: «Oportet igitur accipere quod est in principaliter corr. C 72 corporali] naturali S 75 visus] visio H 75 anima] ser. parte in toto vivente corpore: simile namque habet sicut pars ad partem, sic et totus sed eras. C 77 ab] oculo S 78 fundatur] fundantur B 79 in] sup. lin. man. corr. sensus ad totum corpus» (ubi addo sed dei. et exp.). Per hoc quod dicit «totus sensus», A 81 actum] ut in principio proximo a quo fluit, licet per solam animam ut per exprimit se non loqui de anima, quod se habet ad totum sicut visus ad partem in quantum principium primum in organum ut actus eius, addo sed dei. A 82 dimensionatum] (Cf. substantia est, sed in quantum potentia est, et hoc non tota, sed sensitiva, quia de 1. H. BAXTER & C. 10HNSON, Medieval Latin Word-List, p. 133: «dimens{ionalis, ... -iono, intellectiva potentia alia ratio est, ut saepius dicit in subsequentibus. Ut, si littera eius to measure»). 84-88 quia .... actus] . Et re vera Philosophus non determinat de anima perscrutetur, penitus non determinat de anima intellectiva, an sit, an non sit actus ut est substantia sive essent ia quaedam, et actus corporis sive materiae per suam corporis sive materiae secundum suam substantiam, sed solum determinat manifeste quod substantiam, sed ut est totum potentiale, et actus corporis per suas potentias. Unde cum sit actus eius (4Irb) anima, a qua fluit vis sensitiva; quoad vim autem intellectivam dixit: «Si oculus esset animal. visus esset eius anima» (ARIST., De an., II, c. [ (in ANON., nequaquam. Unde differentia animae, investigata in libro IIo, non contingit toti animae ut Auct. Arist., (ed. 1. HAMESSE, 6,44); in ALBERTI MAGNI, Comm., ed. C!. STROICK, p. 67,73; est aliquid potentiale sed sensitivae tantum atque vegetativae, quia non contingit ei quoad in AVERR. Comm., ed. St. CRAWFORD, p. 143,2-3; lunt., SuppI. II, f. 53D; 412b 18-19); cf. vim (vim sup. lin. man. corr.) intellectivam, quamvis anima in rei veritate, cuius intellectus est potentia secundum suam substantiam, sit actus et forma corporis sive materiae addo sed va -cat sup. lin. et quia ... actus i. m. man. corr. A 84 per2] suam addo D 87 A] 75 ARIST., De an., II, C. I (in ANON., Auct. Arist., (ed. 1. HA MESSE, 6,44); in ALBERTI lac. C 88 intelligendi] intelligit BC(sed in intelligendi corr.)DEHI(sed in intelligendi MAGNI Comm., ed. C!. STROICK, p. 67,73; in AVERR. Comm., ed. St. CRAWFORD, p. 143,2- corr.)S 92 ullo] nullo B 95 intelligeretur] intelligetur BCDEHI 97 universa le] 3; [unt., SuppI. II, f. 53D; 4[2b [8-[9). 83 ARIST., De an., II, C. I (in ANON., Auct. om. E 98 philosophi errantes] iter. H 00 igitur] desce- addo sed exp. A 2 est] Arist., (ed. 1. HAMESSE, 6,41); in ALBERTI MAGNI Comm., ed. C!. STROICK, p. 64; 'in om. BCDEHIS 3 neque] nec I 4 neque est] om. S 5 corporis] , sicut est sensus, AVERR. Comm., ed. St. CRAWFORD, p. 133,5-6; lunt., SuppI. II, f. 50A; 412a 19-22). secundum quod patet ex iam declaratis. addo sed dei. A 6 est] om. S 102 QUODLIBET VII QUAESTIO 14 103 nem eius quo agit, quare neque similiter obiectum. Quare, cum ut 35 substantiam scilicet et I operationes eius naturales in se ipso, sed nulla C 202 dictum est, vis intellectiva omnino est separata secundum rationem creatura, quia secundum philosophos, intelligentiae quas nos vocamus H 247" actus a corpore et materia, similiter et operatio atque obiectum. I IO angelos, sunt naturaliter corporibus alligati ut I motores, et secundum B 271 Zucc. 406" Et quod assumitur, «non I potest operatio magis esse separata quam quosdam theologos, etsi non sunt coniuncti eis I ut motores naturali 0172 E 197'b sit I substantia agentis», dicendum quod ista separatio non intelligitur alligatione, sed voluntarie et secundum praeceptum divinum sunt moto- in proposito nisi a materia et corpore, et ex contrario non intelligitur in 40 res caelestium corporum, dicente AUGUSTINOVIllo De Trinitate proposito coniuncti o nisi materiae et corpori. Distinguendum est igitur «cogitantur angeli mundi spiritus, caelestia corpora inspirantes, atque ad de modis quibus aliquid dicitur esse separatum a materia, per quod 15 arbitrium quo serviunt Deo, mutantes atque versantes»: ·sunt enim secun- Bad. 268·· sciemus quibus e contra aliquid dici debet esse coniunctum.1 dum istos situm sibi determinantes in re corporali; sed secundum alios Est igitur sciendum quod aliquid dicitur multipliciter separatum a substantiae angelicae, et vires earum et operationes quas habent in se, materia et corpore. Uno modo quia est omnino praeter materiam et 45 sunt separatae omnino secundum dictos modos separationis a corpore corpus, ut non habeat materiam aut corpus aliquid sui, neque est et materia, licet sint limitatae in sua essentia. Quantum autem ad omnino aliquid existens in materia et corpore, neque est actus aut 20 operationes exteriores, nulla essentia omnino debet esse separata et perfectio materiae et corporis, et hoc neque secundum hoc quod est abstracta, quia hoc divinitatis est simpliciter et circa divinam naturam, aliquid secundum substantiam, neque secundum hoc quod est aliquid quod «immobilis manens dat cuncta moveri». Ut secundum hoc substan- organicum dimensionatum, neque etiam ut motor rei corporalis, neque 50 tia possit esse separata et operatio coniuncta, licet non e converso: ut etiam ut situm determinans in re corporali. Aut quia non habet enim dicit penultima propositio De causis, «est res cuius substantia et materiam aut corpus aliquid sui, est tamen in materia et corpore, nullo 25 operatio sunt in momento temporis, ut sunt generabilia et corruptibilia, modo tamen ut actus et perfectio eius. Aut quia, licet non habet et cuius substantia et actio est in momento aeternitatis, ut est Deus, et I Zucc. A 41' Bad. 269'· materiam aut corpus aliquid I sui, est tamen in materia ut actus res media, I cuius substantia est in momento I aeternitatis et actio in S 247 et perfectio corporis et materiae, in quantum est aliquid secundum 55 momento temporis», ut sunt angeli motores coniuncti, sumendo large substantiam, non autem in quantum est aliquid organicum et dimen- 'aeternitatem'; quartum vero membrum est «impossibile, ut scilicet res sionatum. Aut quia non habet materiam aut corpus aliquid sui, est 30 sit, cuius substantia cadat sub tempore et actio sub aeternitate: sic enim tamen ut actus et perfectio corporis et materiae, secundum quod est aliquid organicum et dimensionatum. ABCDEHIS Primo modo, omnibus illis conditionibus simul concurrentibus, secundum aliquos solus Deus est separatus a corpore et materia, quoad 36 nos] iter. E 37 motores] auctores sed in molores eorr. D 37-38 et. .. motoresl om. (ham.) D 40 Augustino] de addo sed exp. A 42 quo] om. B 42 enim] omni ABC(sed exp.)D(id.)HI 44 substantiae] om. I 44 vires] iures sed in vires eorr. ABCDEHIS S 45 dictos] dicto D 46 Jimitatae] a materia addo D 48 hoc] hic B 48 divinitatis] dignitatis BCDEHIS 51 cuius] craus B 53 est Deus] inv. D 8 neque] nec DI IO materia] quare addo ABCDEHIS 12 dicendum] ad hoc arguitur 54 momento] immomento BCD 55 momento] aeternitatis addo sed exp. S I 13-14 nisi...proposito] i. m. in! C 13 nisi] om. BS 13 ex] e sed exp. et ex i. m. S 56 'aeternitatem'.] Nec tamen ab hoc membro excluditur Deus secundum theologos, licet 14 coniunctio] coniuncto BCH 14 nisi] iter. S 14 Distinguendum] Dubitandum sed secundum philosophos addo sed dei. A 57 cadat] cadit BCE dei. et Distinguendum i. m. man. corr. A 15 esse] om. S 15-18 per. .. materia] om. (ham.) S 16 sciemus] scimus sed -e- sup. lin. B 19 materiam] igitur addo I 19 neque] nec I 20 aut] ut S 21-22 secundum ... aliquid] om. (ham.) BCDEHIS 23 neque1] nec I 23 neque2] nec I 25 aut] ut S 25 corpore] cor- B 26 modo] 41-42 AUGUST., De Trin., VIII, C. 2, n. 3 (CC la!. 50, 271,22-24; PL 42,948). om. B 29-30 et dimensionatum] natum sed dei. et et dimensionatum i. m. man. corr. 49 BOETHlUS,De eons. phil., III, metrum 8, l. 3 (in ANON., Auct. Arist., (ed. 1. HAMESSE, A 30-32 Aut...dimensionatum] om. (ham.) H 34 quoad] ad quo sed signis in ver- 25,47); CC la!. 94, p. 51, l. 3; CSEL 67, p. 63, l. 19; PL 63,758A). 51-55 ANON., Liber sionis inv. S de causis, XXX (XXXI), prop. 210 (ed. A. PATTIN,p. I IO, 43-48; ed. R. STEELE, . 185,16- p 21; ed. O. BARDENJIEWER, 190,2-5). p. 56-(p. 104,)58 lbid., XXX (XXXI), prop. 212 (ed.) A. PATTIN, p. III, 62-64; ed. R. STEELE,p. I 85,32-(p. 186,)1; ed. O. BARDENHEWER, 8-9 cr. supra, p. 98,36-(p. 99,)44. 11-12 cr. supra, p. 97,9-10. p. 190,15- 16). 104 QUODLIBET VII QUAESTIO 14 105 actio melior esset», quia scilicet magis abstracta, quam eius substantia; id quo operatur: licet enim agens habet materiam partem sui, non «hoc autem est impossibile», sicut dicitur ibidem in Commento. oportet quod similiter et operatio. Et sic non est operatio coniuncta Secundo modo est separata potentia intellectiva, quia non habet 60 sicut agens, sed solum est coniuncta et in coniuncto, sicut est actio in materiam partem sui, eo quod re nihil aliud est quam substantia agente et abscissio in cutello, et hoc per se in coniuncto. Per coniunc- animae, ut alibi determinavimus, quae materiam partem sui non habet, 90 tum autem in materia in quantum est aliquid sui, consimiliter contingit H 247'· est tamen in I materia, quia et ipsa anima in qua est ut potentia, est in ex parte eius quo operatur: licet enim quo intellectus intelligit, sit actus materia ut eius forma; quod tamen non contingit potentiae intellectivae materiae et corporis, ut substantia animae, non tamen oportet quod ut in hoc quoquo modo potentia magis sit abstracta quam substantia, 65 similiter ipsa actio. Et sic non est operatio coniuncta, sicut id quo agit, quia, licet potentia sit in materia per substantiam, non tamen inest ei sine substantia animae, I sed solum est coniuncta et in con iuncto secun- C 202 immediate sicut substantia, nec per eundem modum quo substantia. 95 dum modum iam dictum; et hoc per se in coniuncto, secundo in ipsa Tertio igitur modo substantia animae rationalis est separata, quia, anima, et tertio in ipsa materia, in quantum scilicet sunt I aliquid ipsius Zucc. licet coniuncta sit secundum suam substantiam corpori vel materiae ut agentis, secundum plus et minus conferens ad rationem agendi. Et hoc substantia est, est tamen separata quia materiam partem sui non habet, 70 verum est de eo quo I agit aut intelligit sicut principio remoto; quo I 136' nec est perfectio corporis vel materiae secundum quod organicum est autem agit atque intelligit sicut principio propinquo, cuiusmodi est vis aut dimensionatum. 00 intellectiva de iIIo, verum est quod non potest plus esse separata actio E 197" Quarto modo separata est , potentia sensitiva solummodo, scilicet quam quo agit, ut operatio sentiendi quam vis sensitiva, et operatio quia non habet materiam partem suam, sicut neque animae substantia, intelligendi quam vis intellectiva. Propter quod diximus iam, quod cum qua est re idem. Est tamen coniuncta corpori et materiae secun- 75 operatio plus determinatur secundum vim agendi et proportionatur ei, Bad. 269'C dum quod est dimensivum quid et organicum.1 quam agenti secundum rationem agentis, quia non determi-Inatur D 172 B 272" Ad assumptum igitur in argumento, quod «non potest operatio I esse 5 neque proportionatur ei, nisi quia aliquid eius est ipsa vis qua agit, cui magis separata quam substantia agens», dico quod verum est ita, quod proportionatur per se et principaliter. Et ita pa-Itet, quod nullum est Zucc. omnino operatio sit praeter corpus et materiam et extra ipsam omnino, inconveniens quod secundum I aliquem modum magis sit abstracta S 247' et agens sit materiae coniunctum ut habens materiam partem sui: sic 80 potentia et operatio, quam sit ipsum agens, aut quo agit ut principio enim nobilior esset operatio quam substantia, ut COMMENTATOR dicit. remoto, nec ponit hoc maiorem nobilitatem in potentia aut actione Quod est impossibile, quia, cum operatio non abstrahitur aut separatur IO quam sit in substantia, quia hoc contingit potentiae et actioni ex omnino ab agente, si agens est coniunctum materiae, et operatio a materia non est separata sed ei coniuncta, non tamen oportet quod ABCDEHIS eodem modo coniunctionis sit coniuncta operatio et operans, sive etiam 85 87 similiter et] sit sed dei. et exp. et similiter et i. m. man. eorr. A 87 operatio] ABCDEHlS comparatio D 89 cutello] (Cr. J. F. NIERMEYER,Mediae latinitatis lexieon minus. Lexique latin medit\val/rrancais(anglais. A Medieval Latin-French/English Dictionary. 59 dicitur] om. C 61 substantia] om. D 63 ipsa] materia addo sed exp. D 63 ut] Perficiendum curavit C. VAN DE KIEFT, Leiden, 1976, p. 300: «cutellus ... cultellus ••) in I in addo H ut sed in in mut. S ut in sed in exp. et forte ut in in mut. B 65 quoquo] cultello BCDEHlS 92 substantia] et addo B 93 id] illud BCEHIS 94 sine] sive aliquo BCDEHIS 65 potentia] iter. S 65 quam] quia B 66 ei] om. E D 94 sine ... animae] i. m. man. eorr. A om. I 94 animae] i. m. E 94 coniuncta] 67 substantia'] subiecti D 67 nec] neque I sup. lin. B 67 modum] modo B om. I 94 et] om. H 94-95 secundum ... coniuncto] om. (ham.) H 98 quo] 71-72 est2 ..• dimensionatum] aut dimensionatum est B 74 partem suam] inv. B quodam sed in quo corr. C 98 sicut] pro p- addo sed delo A 99 cuiusmodi] cuius 75 tamen] om. B 78 est] sup. lin. I 80 et] sup. lin. C 81 quam substantia] quod AS I quam vis] quamvis B I sensitiva] sensitia C I et] ut sed deI. et exp. et et substantia E om. S 81 Commentator] Commentum BCEHS sup. lin. A ut C 2 quam vis] quamvis D 2 intellectiva] quam addo B 2 Propter] i. m. B 2 diximus iam] inv. I 5 est] in D 6 per se] iter. D 7 quod secundum] iter. in f 247vb S 7 modum] i. m. E 7 sit] fit BC 8-9 ut...remoto] i. m. man. 59 lbid., XXX (XXXI), (ed. A. PATTlN, p. III, 65; ed. R. STEELE, p. 186,2; ed. eorr. A 9 in] ut D IO sit] in gl- addo sed exp. D O. BARDENHEWER, 190,17). p. 62 cr. J-IENR.DE GAND., Quodl. III, q. 14 (ed. 1518, r. 66rN-71rF; ed. 1613, I, r. 105va-112vb). 77-78 cr. supra, p. 97,9-10. 95 Cr. supra, lin. 87-89. 106 QUODLIBET VII QUAESTIO 15 107 nobilitate substantiae. Unde anima intellectiva, quia est medium et secundus». Et hoc verum est de quacumque forma quae est principium confinium substantiarum spiritualium et corporali um in essendo for- alicuius operationis, I sive fuerit substantialis sive accidentalis. Et Bad.; mam et actllm corporis, aliquas debet habere vires separatas et actio- differunt illi duo actus in quacumque natura creata, non sic autem in H 248" nes, in quibus communicat cum spiritualibus omnino separatis, I et natura increata, quia in ipso non est aliquis actus a forma nisi perfec- aliquas coniunctas, in quibus communicat cum pure corporalibus et 15 20 tus, I quasi in actu secundo, quia ipse est sua actio, qua semper est in E 197 (A 41 V') materialibus./ actu secundo secundum se, nec ei convenit alia actio, sed diversa nomina sortitur secundum diversitatem obiectorum, quemadmodum in QUAESTIO 15 se alia est actio intelligendi et volen-Idi, et ad extrinsecum alia est actio Zucc. creandi, alia gubernandi. In creaturis autem nulla ex forma sua qua- UTRUM INTELLECTUS POSSIT INFORMARI SPECIE ALIQUA AUT HABITU, 25 cumque est sua actio, sed ex se et sua forma, quam etiam iam habet ABSQUE ACTU CONSIDERANDI SECUNDUM ILLAM SPECIEM AUT HABITUM secundum actum formae, est in potentia ad agere actu secundo, absque Zucc.406" I Circa tertium arguitur quod intellectus non potest informari specie eo quod agat in actu, sed cum habet formam illam, non potest habere aut habitu absque actu considerandi, quia impossibile est habere for- 5 sine actu eius primo. B 272" mam, et non actum formae, quia, ut dicitur in fine, I IVo Metaphy- Est enim actus primus cuiuslibet formae dare esse illi composito quod sicae: «Determinata sunt opere universa in esse et non esse». Cum ergo 30 constituitur ex forma et substantia eius, cui advenit sive substantialiter species illa vel habitus sit in intellectu ut forma, si sit in ipso, non potest sive accidentaliter: esse, dico, quidditativum competens illi formae, ut esse in ipso sine suo actu considerandi. forma humana dat actum primum illi cuius est, ut esse hominem, et Contrarium apparet in furioso, ebrio et dormiente, in quorum intel- IO forma calidi tatis esse calidum illi cuius est, de quo esse locuti sumus lectu bene sunt species et habitus, absque eo quod actu considerent iam superius in quaestione de anima separata. Bad.260'D secundum illos. I Est autem actus secundus operatio debita illi formae; quae duplex Zucc. 406 v. 35 potest esse: vel independens ab aliquo extra, vel ab illo ut ab obiecto dependens. Actus secundus primo modo non potest abesse formae cui debetur, Dicendum quod secundum PHlLOSOPHUM in II o De anima, «Duplex quemadmodum lucere non potest abesse luci vel lucido, aut calere est actus, et hoc a forma in eo cuius est forma, scilicet primus et 15 40 calori aut calido. De actu autem secundo modo secundo, proposita est quaestio. Actus ABCDEHIS Il substantiae] om. H 13-14 et actiones] iter. D 14 communicat] communicant ABCDEHIS C 16 materialibus.] Unde si velimus describere unam lineam creaturarum secundum gradus maioris nobilitatis et minoris, incipiemus a praedicamento substantiae, super cuius rem nihil est nisi res increata, et describemus lineam descendentem per maiores usque ad 18-19 sic ... non] om. (ham.) H 19 aliquis] 0111. B 20 in] acto addo sed delo eI exp. minimos; et sub illis ponemus hominem, et post illa alia corporali a, per ordinem graduum A 20-21 quia ... secundo] om. (ham.) Si. m. ai. man. C 22 sortitur] fortitur sed in digniora superponendo, usque ad oppositum vilissimum quod est prima materia, (41 vb) sortitur corr. man. corr. A 23 et2] om. D 23 extrinsecum] in (sup. lin.) trinsecum et inter quam et Deum, sicut inter supremum et infimum, continentur omnia alia propriis ad extrinsecum D 23 alia] om. E 24 alia] iter. D 25 actio] creandi addo sed exp. gradibus distinctis. addo sed delo et va- cat sup. lin. A 2-3 Utrum ... habitum] (Cf. supra, H 25 etiam ... habet] iam habet etiam C 26 est] enim sed exp. eI est sup. lin. p. 93,11-13). 5 habitu] habita H 5 actu] sup. lin. D 6 fine] om. B 6-7 E 26 agere] aucti addo sed delo et exp. C 27 agat] agit sed in agat corr. B Metaphysicae] Meteororum CDEHS 8 vel] ut sed in aut mut. C 8 inl] om. 29 primus] om. D 31 quidditativum] ve/ quidditativa ? H 32-33 ut...est] om. D 12 illos.] Ad Iioc addo I (ham.) CE 33 locuti] iter. S 36 vel] vel alio add. i. m. ai. man. C 36 indepen- dens] vel sic: independens ab aliquo extra vel ab obiecto vel ab aliquo dependens actus etc. addo i. m. in/. ai. man. C 36 ut] vel BD 36 obiecto) aliquo EHIS obliquo 7 ARIST., Melaph., IV, C. 4 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMtN-DIEM, . 66,18-20; Iunt., p BCD 38 potest] esse addo sed delo et exp. C 41 actu] acti addo sed exp. D VIII, 74L; 1006a 2-3). 14-(p. 107,)16 ARtST., De an., II, C. 1 (in ANON., Auct. Arist., (ed. J. HAMESSE,6,39); in ALBERTIMAGNI Comm., ed. CI. STROICK, p. 64; in AVERR. Comm., ed. St. CRAWFORD,p. 130,8-9; lunt., Suppl. II, f. 64; 412a IO-Il). 34 Cf. supra, p. 93,25-(p.94,)37. 108 QUODLIBET VII QUAESTIO 16 109 enim considerandi elicitus qui est actus secundus, ut agere necessario formam sine actu secundo, quia habens formam in actu quoad actum C 202" dependet ab obiecto, non solum ab habitu, qui quantum est I de se, ex primum, bene potest esse in potentia secundum illam ad actum secun- se solo sufficit dare omnem actum praeter actum secundum, qui depen- 65 dum, qui dependet ab obiecto. Et apparet differentia istorum actuum ex S 247" det ab obiecta, quemadmodum I lux ex se sola dat actum essendi 45 differentia potentiarum quae ordinantur ad ipsos, quam ponit PHILOSO- lucidum et actum lucendi, licet quoad actum iIIuminandi dependeat ab PHUS ubi dicit, Ho De anima, quod «non eodem modo est in potentia obiecta illuminabili: sic enim in proposito actus intelligendi dependet sciens potens habere scientiam sed non habens, et habens sed non ab obiecta intelligibili, licet ibi illuminabile passive se habeat ad actum secundum eam considerans, quia iste est sicut materia carens forma, ille iIIuminandi, in proposito autem intelligibile acti ve se habet ad actum 70 autem sicut possibilis considerare cum vult, nisi aliquid impediat». intelligendi. Propter quod, licet forma sit in aliquo cui debetur operatio 50 Et cum assumitur quod < esse B 272" I secundum illam formam, si tamen non sit in dispositione ut ei vel non esse», dicendum quod verum est opere actus primi, per quem Zucc. 407vb praesentetur obiectum secundum modum, quo nata est agere I circa possunt in actum secundum, licet non semper necessario sint in actu illud actum secundum qui est agere, non oportet quod secundum illud secundo, qui dependet ab obiecto, quia, ut dicit ibidem, «quae possunt H 248,b sit in suo actu secundo.1 Propter quod dico quod intellectus bene potest 75 facere sui ipsius opus est singulum, quemadmodum oculus; quod vero informari specie aut habitu absque actu considerandi. 55 non potest, aequivoce, quemadmodum mortuus»; de opere autem I actus secundi nequaquam, nec de illo est verum, quia vere posset aliquid esse oculus, etsi nihil videret in actu, et similiter vera specie aut habitu Et secundum hoc processit secunda obiectio de furioso, ebrio et potest intellectus sive separatus seu coniunctus, quantum est de se, esse 80 informatus,1 ut tamen secundum illum vel illam nihil consideret. I E 198 dormiente, in quibus est impedimentum ne possit obiectum praesentari I 136' intellectui, et ex parte intellectus, et ex parte phantasmatis in quo Bad. 269vE intellectus videre debet suum obiectum, sicut alias determinavimus.1 60 D 173" Ad primam rationem, quod «formam habere est impossibile I sine QUAESTIO 16 actu formae», verum est sine actu primo, bene tamen potest habere UTRUM POSSIBILIS RESURRECTIOCORPORUMHUMANORUM SIT I Circa quartum arguitur quod resurrectio corporum humanorum non Zucc.· ABCDEHIS sit possibilis, quia non est resurrectio nisi eiusdem secundum numerum. 5 Idem autem secundum numerum impossibile est resurgere, nisi eadem 42 elicitus]illicitus ABC(sed in elicitus corr.)D(id.: e- in ras.)EHIS 42 est] e- in ras. D 42 actus] factus ? addo sed exp. D 43 dependet] enim addo sed exp. E 43 obiecta] obliquo BC(sed in obiecta corr.)D(id.)aliquo EHIS 44 solo] om. ABCDEHIS BCDEHIS 45 obiecta] obliquo BC(sed in obiecta corr.)D(id.)H aliquo EIS(sed a exp. eI ob i. m.) 46 licet]ergo addo sed exp. E 46 quoad] actu- addo sed dei. eI exp. C 47 obiecta] obIiquo BC(sed in obiecta corr. et obiecto etiam i. m. ai. man.) D (sed 64 illam] illum S 65 dependet] dependent DH 71 determinantur] determinatur D in aliquo mUI.)H aliquo EIS 47 intelligendi]de addo sed dei. D 48 obiecta] obIiquo determinentur C 72 est] ut (?) addo sed eras. A 74 qui] si H 74 obiecta] BC(sed in obiecta corr. eI obiecta eliam i. m. ai. man.)D(sed in aliquo mUI.)HI aliquo ob1iquo (sed in obiecto corr.)C(sed in obiecta corr. aI. man.) D (sed in obiecta corr.) ES 48 se] sive B, 48-49 habeat. ..se] iter. H 53 illud] secundum addo sed dei. eI HIS aliquo E 75 opusl iter. E 77 nec] neque I 77 aliquid esse] inv. C exp. B 53 actum secundum] inv. B 53 secundum] illum addo sed dei. D 54 sit] 78 aut] ser. sed forte in vel mut. C ut BD(sed in aut corr.)EHIS 80 tamen] om. I fit BD 54 quod2] Sup. lin. D 54 potest] i. m. D 55 informari] farmari S 80 illum...consideret] i. m. in! I 2 Utrum ...humanorum] (Cf. supra, p. 93, 58 impedimentum] non addo sed dei. et exp. A 59 phantasmatis] phantasmatum 13-14). 4 est] Sup. lin. D 5 Idem...numerum] om. (hom.) H D 60 intellectus...debet] debet (i. m.) intellectus videre D 61 quod] ad S 61 habere] eo addo sed exp. D 67-70ARIST., e an., II, C. 5 (in ALBERTI D MAGNI Comm., ed. C!. STROICK, 98; in AVERR. p. Comm., ed. St. CRAWFORD, 214,4-10;Iunt., Suppl. II, r. 78C-D; 417a 22-28). p. 71-72 60 cr. HENR. EGAND.,Quodl. D Vl, q. 6 (ed. G. A. WILSON, 68,66-(p.69,)77; ed. 1518, p. Cf. supra, p. 106,7. 74-76 ARIST., eleorol., IV, C. 12 (Iunt., V, r. 486M; in ANON., M r. 223vX; ed 1613, I, r. 339rb) et q. 9 (ed. G. WILSON, 85,55-(p. 86,)65; ed. 1518, p. Aucl. Arisl. (ed. J. HAMESSE, 5,26); 390a 10-13). 6-7 Cf. ARlST.,Phys., V, C. 4 (in r. 226rL; ed 1613,I, f. 344ra); er. etiam ID., Quodl. I, q. 12et 13(ed. R. MACKEN, 79,49- p. THOM. EAQ., In Phys. Comm., V, lectio 6 et 7 (ed. Leon., II, p. 247b et 25Ib); Iunt., IV, D (81,)99;ed. 1518, r. IOrG-H; ed. 1613,I, r. 16ra-rb). 61-62Cf. supra, p. 106,5-6. 227L-228Eand 232F-H; 227b 22-228a 3 et 228b 1-2. 110 QUODLIBET VII QUAESTIO 16 lii transmutatione et in eodem nunc recipiat idem esse iterato, quod prius Verumtamen, etsi hoc non possimus ratione comprehendere, appre- habuit, secundum artem PHILOSOPHIn VO Physicorum; i illud autem hendere tamen aliquantulum tentemus, ut fidem vacillantium in hoc omnino est impossibile; ergo etc. aliquantulum sustentemus. Nec est in hoc dubitatio aliqua ex parte Dei Bad. 269vF In contrarium est fides christiana. I cuius virtute perficienda est, sed totaliter ex parte rei in qua perficienda 35 est: Deo enim possibile est facere quidquid in creaturis possibile est < SOLUTIO > IO fieri. Ex parte autem rei quoad animam intellectivam quae immortalis manet et separata, retinens in se esse quod corpori prius communicavit Dicendum ad hoc quod carnis resurrectio non est nisi quaedam et nata est, quantum I est in se, iterum communicare, licet sub aliqua Bad.2 nativitas eiusdem quod prius cecidit, dicente GREGORIO,IVI Mora- ratione incompleta, ut habitum est iam supra, non est in hoc magna Ii um 25°: «Si ipsa carnis resurrectio quasi quaedam nativitas non esset, de 40 difficultas, quin de facili intelligatur quomodo possibilis sit resurrectio. ea Veritas non dixisset: « In regeneratione, cum sederit filius hominis», Ex hoc enim dicitur fieri eius quod cecidit, resurrectio, quod idem esse B 272vb etc.» Et hoc quia et prima et secunda nati vitas I ex praeexistente 15 S 247vb quod prius habuit, ei restituatur. Quare cum id ipsum secundum iam materia fit. Propter quod minus mirabilis est resurrectio quam creatio, determinata totaliter manet in anima, qui videre potest quomodo dicente eodem, libro Vlo, cap.o 9° «Procul dubio constet omnibus quia eadem anima corpori suo possit restitui, non I est difficile ei videre Zucc. plus sit creari quod non erat, quam reparari quod erat». Et tamen «de 45 quomodo idem esse numero quod prius, possit recuperare, non solum miraculis Dei est. quae», ut dicit ibidem, «semper debent considerari per quod consistit in rei essentia, sed etiam quod consistit in eius existentia, studium et numquam discuti per intellectum. Saepe namque humanus 20 quod in se conservavit perseveranter anima. Unde de huius esse conser- sensus, dum quarundam rerum rationem quaerens non invenit, in dubita- vatione in anima manente loquitur beatus GREGORIUS nomine vitae, sub tionis se voraginem mergit. Unde fit ut nonnulli homines mortuorum quae non dicit super esse nisi determinatum modum essendi, ut alibi Zucc. 407 vb corpora in pulverem reda-Icta considerent, dumque resurrectionis vim ex 50 determinavimus. Unde ostendit quomodo Dominus reddidit Iob in filiis C 202vb ratione colligere non possunt, haec ad statum pristinum I redire despe- et filiabus duplicia, cum tamen tres filias et septem filios habuit, et rent». Sed homo de hoc non debet dubitare, etsi ratione non possit 25 tantum septem filios et tres filias recepisse describitur, cum dicit, comprehendere, ut dicit, Super Ezechielem, parte n·, homilia S·, XXXVO lib.o Moralium, cap.o 15°: «Addidit I Dominus quaecumque I D 173' cap.o 6° per totum. Quod probat per plurima scripturae testimon~a fuerant Iob, duplicia» «et tamen tot ei filios restituit, quot amisit, et filios B 273' ibidem, cap.o 4°, et per similia circa creaturas, cap.o 5° per totum, qUia H 248 va «si illam homo non credit, omnia alia sine causa I creduntur», ibidem, cap.o 6°. 30 ABCDEHIS ABCDEHIS 31 etsi] si I 31 possimus] possumus H 31-32 comprehendere, apprehendere] inv. 6 iteratol idcirco sed dei. eI exp. eI iterato i. m. A 1I Dicendum ... hoc] Ad hoc E 31-32 apprehendere] om. BCDHIS 33 Nec] Neque I 38 est'] secundum addo dicendum I 12 cecidit] occidit BCDEH(?)I 13 25°] 26° E 13 quaedam] om. sed exp. B 39 ratione] i/er. B 41 resurrectio] ex hoc non dicitur fieri addo sed exp. D 13 non] om. BC(sed i. m. ai. man.)DEHI 14 regeneratione] resurrectione sed H 42 prius] primum BCDEHIS 42 ei] om. E 43 potest] in anima addo sed exp. exp. eI regeneratione i. m. A 16 est] sup. lin. S 17 quia] quod S 20 numqu~m] B 44 suo] om. D 46 sed ... existentia] om. (hom.) H 49 dicit] sub addo sed exp. considera- addo sed exp. A 20 humanus] intellectus addo sed dei. eI exp. C 23 vim] B 49 super esse] esse super sed signis inversionis inv. B 50 Unde] Ubi BCDEHS Ut vm eI -i- sup. lin. D 24 haec] hoc CDEHIS hic B 26 Super] om. B 28 totum] I 50 ostendit] dicit BCDEHIS 52 tantum] tamen BCDEHIS 52 describitur] (to.) A 29 credit] et addo H descitur (1) sed exp. eI describitur i. m: A 54 restituit. .. filiosl om. (hom.) B 54 quot] quod sed in quot corr. ai. man. C 13-15 GREGOR., Moralia, IV, C. 25, n. 46 (CC lat. 143, p. 192,7-9; PL 75, 660B). 14 Mauh., XIX, 28; etiam Luc., XXII, 69. 17-18 GREGOR., Moralia, VI, c. 15, n. 18 (CC lat. 143, p. 296,15-16; PL 75, 738D). 19-25 Ibid., VI, C. 15, n. 19 (CC lat. 143, 39 Cr. supra, p. 96,85-00. 43 Cr. supra, p. 95,63-(97,)10 et p. 98,16-(106,)16. 48-49 p. 296, 32-297,39; PL 75, 739B). 25- 27 Cr. ID., Homiliae in Ezechielem, II, homo 8, GREGOR.,Moralia, XXXV, C. 16, n. 36 (CC lat. 143B, p. 1798,11-15; PL 76, 769D-770A); n. IO (CC lat. 142, p. 343,291-344,304; PL 76, 1034A-B). 27-28 cr. Ibid., II, homo 8, cr. infra, p. 53-(p. 112,)56. 49-50 cr. HENR. DE GANO., Quodl. I, q. 9 (ed. R. MACKEN, n. 6 (CC lat. 142, p. 339,160-341,207; PL 76, 1030D- 1032A). 28-29 cr. Ibid., II, homo p. 50,89-92 et 57,49-66; ed. 1518, r. 6vX et 7vZ; ed. 1613, I, r. IOva et Ilva-b). 53-54 8, n. 8 (CC lat. 142, p. 342, 237-265; PL 76, 1032C-I033C). 29-30 Ibid., II, homo 8, Iob, XLII, IO. 53-(p. 112,)56 GREGOR., Moralia, XXXV, c. 16, n. 36 (CC lat. 143B, n. IO (CC lat. 142, p. 343,294-295; PL 76, 1034A). p. 1798,11-15; PL 76, 769D- 770A). 112 QUODLIBET VII QUAESTIO 16 113 dupliciter addidit: qui decem postmodum in carne restituit, decem vero qui 55 alia. Unde, cum in eadem materia numero omnes formae generabiles et amissi fuerant, in occulta animarum vita reservavit». corruptibiles sunt in potentia, licet sub una sit tantum in actu, et licet Unde dubitatio tota de resurrectionis possibilitate, et difficultas restat etiam materia quae aliquando fuit sub forma singulari alicuius hominis, E 198'" ex parte corporis resoluti in pluralitatem materiae. Sed I in hoc apud 85 postea habeat esse sub forma alicuius bestiae, manet tamen potentia ut ponentes quod in homine cum nuda materia non est forma alia ab ex ilIa potest educi forma hominis corrupta, in quantum materia erat in anima intelIectiva, non magna restat dubitatio, cum anima manet 60 potentia ad illam, non autem in quantum erat in potentia ad aliam, eadem numero quae prius, et similiter materia, et quantum est ex parte dicente GREGORIO, I parte II", super Ezechielem, homilia 8", cap.o 5°. Zucc .. S 248" Dei, perfecta manet potentia animam semel separatam eidem I materiae «Carnem hominis lupus comedit, lupum leo devoravit, leo moriens ad posse coniungere, quae omnes easdem dispositiones materiales et cor- 90 pulverem rediit, quomodo caro hominis a lupi et leonis carne dividitur? porales secum adducat quae prius erant corruptae. Quae, etsi non Quibus quid respondere aliud debemus, nisi prius cogitent qualiter in hoc essent eaedem numero, cum tantum sint accidentales, nihilominus 65 mundo venerunt, et tunc invenient qualiter resurgent?». Quod intelligo: tamen esset vera et perfecta resurrectio, existente eodem substantialiter, aspiciendo ad potentias I diversas materiae ex quibus deducuntur in I 136" quod primo cecidit et quod postea resurrexit: idem enim numero esse, et in quas resolvuntur, et iterum possunt I educi. Unde addit post B 273' manens, mutatur secundum tempora, secundum diversa accidentia. 95 aliqua interposita: «Quid mirum si possit omnipotens Deus in illa resur- A 42'" Magna autem restat I dubitationis occasio illis qui ponunt quod in rectione mortuorum carnem hominis distinguere a carne bestiarum ut unus homine praeter animam intellectivam sit alia forma corporalis educta 70 idemque pulvis, et non resurgat in quantum pulvis et lupi et leonis est, et Bad.270'0 de potentia materiae, secundum modum alias a nobis expositum. I Isti tamen resurgat in quantum pulvis est hominis?» enim debent ostendere, quomodo forma prius corrupta postmodum Et re vera dubium non est quin per hunc modum possit reparari idem possit eadem numero reparari. 00 specie per idem agens specie, et per eandem secundum speciem actio- Sed in hoc non restat adhuc difficultas ex parte agentis resurrectio- nem, sed diversis numero ab illis quibus forma corrupta fuit in esse nem, scilicet Dei, quia eidem possibile est agere quidquid non est 75 producta, sed de eodem numero est summa dubitationis, non ex parte omnino impossibile fieri ex parte naturae et rei extra. Ex parte autem materiae, neque Dei agentis, sed ex parte transmutationis qua de naturae et rei extra adhuc non potest esse difficultas nisi ex parte potentia materiae forma iterato educenda est. Quae cum non potest H 248'" materiae, vel ex parte ipsius formae iam corruptae. Non I ex parte 5 esse eadem numero cum illa quae primo fuit in esse producta, quia non materiae, quia ipsa manet secundum eandem potentiam in quam forma potest esse in eodem tempore, non videtur posse eadem forma numero C 203" corrupta I est resoluta, ex qua prius erat educta, et ex qua, quantum est 80 reparari, iuxta illud quod hic determinat PHlLOSOPHUS circa sanitatem ex parte materiae, iterato potest educi, quantumcumque sit sub forma prius corruptam et postmodum regeneratam, quod «non possit reparari ABCDEHIS ABCDEHIS 83 sunt] sint C 83 sit] fit H 87 il1am... ad] illam sed exp. I 89 devoravit] devorabit B 89 moriens] morens eI -i- sup. lin. S 90 lupi] lupis H 90 et] om. 55 vero] numero B 58 resoluti] om. S 58 pluralitatem] ser. sed in possibilitatem BC(sed sup. lin.)D(id.)E 92 resurgent] regurgent sed in resurgent corr. E mul. ai. man. C 63 easdem] eadem sed in easdem corr. E 63 dispositiones] numero 94 iterum] te rum eI i- sup. lin. D 95 omnipotens] (oipo.) H 96 bestiarum) iter. addo sed delo eI exp. A 65 eaedem] om. H 65 tantum] tamen BEDS 69 illis] om. E 96 ut] et H 97 et2] est addo sup. lin. ai. man. C 98 resurgat] resurgit A E 72 ostendere] primo addo sed exp. B 75 quidquid ... est] non est quidquid 98 est ... pulvis] om. (hom.) BC(id. sed sed ut addo i. m. ai. man.)DEHIS 00 secundum] B 78 ipsius] eius D 78 iam] in (1) sed in iam corr. in lexlu man. corr., quod delo eI sup. lin. man. corr. A I forma corrupta] forrupta sed in forma corrupta corr.) E exp., eI iam i. m. man. corr. A 5 quae] om. BDE(sed sup. lin.)IS qua sup. lin. ai. man. C 6 non videtur] videtur non sed signis inversionis inv. B 6 forma] om. S 7 hic] hoc CE om. I 71 Cf. HENR. DE GAND., Quod/. I, q. 4 (ed. R. MACKEN,p. 13,4-(22,)46; ed. 1518, f. 2rE- 3rM; ed. 1613, I, f. 4ra-5rb); ID., Quod/. Il, q. 2-3 (ed. R. WIELOCKX,p. 8,4-(26,)31; ed. 89-92 GREGOR.,Homiliae in Ezechielem, II, ham. 8, n. 8 (CC la!. 142, p. 342,238- 243; PL 1518, r. 29rC-3IvS; ed. 1613, I, f. 47va-5Ira); ID., Quodl. lII, q. 6 (ed. 1518, r. 54rZ-56rK; 76, 1032C-1033A). 95-98 Cr. Ibid., (CC la!. 142, p. 342,253-257; PL 76, 1033B- ed. 1613, I, f. 89ra-9Ivb); ID., Quod/. IV, q. 13 (ed. 1518, f. 104vG-115rO; ed. 1613, I, r. C). 8-(114,)9 ARIST., De gen. eI corrupl., II, C. II (in ANON., Aucl. Arisl. (ed. 162ra- 173rb); ID., Quodl. Vl, q. 14 (ed. G. A. WILSON,p. 167,92-94; ed. 1518, f. 237vE; J. HAMESSE. ,51); TransI. Vetus, ed. J. JUDYCKA,p. 81,10-12; Iun!., V, f. 389A-B; 338b 4 ed. 1613, I, f. 358rb). 16-17). 114 QUODLIBET VII QUAESTIO17 115 eadem numero, nisi fuerit repetita eadem transmutatio numero», quod 35 naturali, quod eget transmutatione ad hoc quod agat, et non agit est omnino «impossibile», ut ibidem dicit COMMENTATOR. IO actione quae ipsum est, propter quod I non potest uniformiter se habere Zucc. Et est dicendum quod, licet hoc non sit possibile agenti naturali, quia in secunda productione et in prima, et ideo nec idem producere. Non E 198" proximum generans naturale non I agit producendo aliquid de potentia tamen est verum de I agente supernaturali, quod non eget transmuta- C 20: in actu, nisi per aliquam sui transmutationem qua transmutatus trans- tione in sua actione, sed ipse est agens actione quae ipse est, propter S 248,b mutat materiam, ita quod propria I transmutatio est ad propriam 40 quod potest, se uniformiter habendo In secunda productione et In formam, et sicut ad albedinem est motus albationis, non nigrationis, sic 15 prima, idem numero producere. ad hanc albedinem iste motus albationis, et non alius, unde, quia agens naturale non potest repetere eandem transmutationem qua prius aliquid QUAESTIO 17 D 173" generavit, I quia interrupta est, et interruptum non potest esse unum et UTRUM SIT POSSIBILEHOMINEMESSESINE QUANTITATE idem numero prius et posterius, sicut nec potest idem tempus prius corruptum reverti, idcirco ergo non potest idem corruptum iterato 20 I Circa quintum arguitur quod homo possit esse sine quantitate, Zucc. regenerari ab agente naturali, est tamen hoc multum possibile agenti quoniam plus dependet acci dens a subiecto quam subiectum ab acci- supernaturali, qui non agit aliquid aliqua transmutatione qualis est in 5 dente; sed accidens, ut quantitas in sacramento, potest esse sine sub- naturalibus, sed semper eodem modo, manens independens ab aliqua stantia; ergo multo fortius substantia, ut homo, poterit esse sine transmutatione circa subiectum praeexistens, qualiter dependet actio quantitate. H 249" naturalis, immutat singula. Propter quod eodem modo se habet I in 25 Contra. «Corpus organicum est de ratione hominis, quia anima non prima rei productione, et in quacumque alia, et ideo ulterius et unifor- est actus, mSI talis corporis», secundum detinitionem eIUS, lIo De miter potest idem numero producere prima productione, et alia IO a n i m a. Sine tali autem non potest esse. Non est autem corpus organi- Bad. 270'0 sequente, et indifferenter etiam ex nihilo sicut ex aliquo, quia sua I cum sine quantitate. Ergo etc.1 Bad. actio, et ut est a se, et ut recipitur secundum dictum modum in subiecto Zucc. 408" materiae primo et secundo, est penitus una actio, ac si agens na-Iturale 30 < SOLUTIO> Bad. 271," eandem transmutationem numero circa eandem materiam repeteret.1 Dicendum ad hoc, secundum quod alibi determinavimus, quod quid- ditas et essentia hominis non solum nominat formam absolutam, sed < AD ARGUMENTUM> 15 comprehendit materiam et importat formam in materia, ut nomine A 42" Per hoc patet ad primum, quod «non producitur idem I iterato, nisi hominis non intelIigitur nisi habens formam in materia, et nomine B 273" repetita transmutatione eidem». Dicendum quod verum est de agente humanitatis non nisi aggregatum, quod est forma in materia. Quare, ABCDEHIS ABCDEHIS 9 transmutatio numero] inv. B IO ibidem dicit] inv. S 11 Et] Ad hoc I 12 proximum... naturale] i. m. A 13 actu] actum S 13 qua] quia H 13 trans- 40 idem] om. S 2 Utrum ... quantitate] (Cr. supra, p. 93,14-15). 4 quoniam] quam mutatus] transmutantus sed in transmutans mul. C 17 eandem] eadem E 19 nec] H 4 accidens] actus C 4-5 subiectum...accidente] e converso I 8 Corpus] g- neque I 19 potest] esse...numero addo (homoioceph.) sed dei. B 19-20 tempus addo sed dei. A 9 est] hominis addo C 11 Ergo etc.} om. J 13 Dicendum... hoc] ...corruptum] interruptum sed dei. eI tempus ...corruptum i. m. man. corr. A Ad hoc ergo dicendum I 15 ut] in H 16 non intelligitur] intelligitur non sed signis 20 reverti]in tempore addo sed dei. A 20 potest] est S 21 hoc...possibile]possibile inversionis inv. B 16 intelligitur] intelligit I 17 nisi] om. E hoc multum H 21 possibile]impossibile sed in possibile corr. D 26 alia] , tam ex parte sui quam ex parte materiae subiectae addo sed dei. A 27 potest.. .numero] idem numero potest sed signis in versionis inv. B 33 Per...primum] Ad primum patet per hoc 8-9 Cr. ARIST.,De an., II, C. I (in ANON.,AuCI. Arisl. (ed. J. HAMESSE, in ALBERTI 6.41; I 33 iterato] iteratum I 34 eidem] eadem BC(sed in eidem corr.}DEHIS MAGNI omm., ed. CI. STROICK, 66-67; in AVERR. C p. Comm. (ed. St. CRA WFORD, 133.4- p. 34 agente] agendo sed in agente corr. man. corr. A 6 et 136,2-3 et 138,2-3; lunt., Suppl. II, r. 5IB); 412 a 19-22,27-28, b 5-6). 13 Cr. IO AVERR., 1/ De gen. eI corrupl. Comm., comm. 70 (Iun!., V, r. 389E). In 33-34 cr. HENR.DEGAND.,Quodl. I, q. IO (ed. R. MACKEN, 67,10-(74,)62;ed. 1518,r. 8vC-9vE; p. supra, p. 109, 5-(p. 110,)7. ed. 1613,I, r. 13vb-14vb). 116 QUODLIBETVII QUAESTIO17 117 cum nihil potest existere, nisi habendo in se ea quae sunt quidditatis potentia, ut semen, sed quod habet vitam I ex hoc quod inest ei anima, H 249 suae et essentiae, idcirco homo non potest esse pura forma, sed oportet quod significat PHlLOSOPHUS cum dicit in principio IP De anima: «Est ipsum esse formam in materia, propter quod, secundum PHILOSOPHUM, 20 autem non abiciens animam etc.», sic, cum dicitur «actus corporis VlIo Metaphysicae, in definitione rerum naturalium invenitur mate- organich>, non intelligitur quod perfectio organorum sit in corpore ante na. 45 animae adventum, sed quod ipsa adveniens et inveniens materiam Nunc autem ita est de forma existente in materia naturali, quod non dispositam, causat I in ea organa sua, ad minus sibi determinando ea. Zucc. potest esse in materia nuda absque omni dispositione aptante materiam De numero autem talium dispositionum una principalis est quantitas, ad formam. Aliter enim quaelibet forma nata esset fieri in materia 25 quia sine ipsa non habet esse organizatio. quacumque absque omni dispositione aptante ipsi materiam, quia in Idcirco dico quod impossibile est hominem esse sine I quantitate, nec I 137' materia nulla est diversitas, et eadem ratione quaelibet anima nata esset 50 hoc est factibile neque intelligibile. Unde dicit PHILOSOPHUS in VUo perficere quamlibet materiam, quod est contra PHlLOSOPHUM in IO De M e t a p h y s i c a e: «Forma hominis semper videtur in car-Inibus et ossibus D 173 S 248" an i ma, ubi hoc pro inconvenienti habet, quia, I ut dicit, «actus activo- et partibus similibus istis». Unde dicit COMMENTATOR: «Impossibile est rum sunt in patiente et disposito». Quod non est sic intelligendum, quod 30 enim hominem intelligere sine carne et ossibus». Et constat quod carnem dispositiones illae aptantes materiam formae praecedunt ipsam formam et ossa non est possibile intelligere sine quantitate. in materia, nisi forte aliquae sub esse indeterminato, et hoc non formam substantialem simpliciter et absolute, sed hanc aut illam, secundum 55 quod accidentia symbola manent in generato et corrupto communia, Concedendum est igitur argumentum secundum. I Bad. : secundum PHILOSOPHUM in lIa De generatione, sed quod ipsa adve- 35 Ad primum, quod «quantitas potest esse sine substantia, ergo et e B 273,b niens materiae statim causat huius < modi> dispositiones in materia I converso», dicendum quod duplex est genus accidentis. Quoddam quod E 198'b ad minus quoad esse eorum I determinatum, sine quibus nec ipsa forma nulli formae substantia li proprium est, sed ex se est indeterminatum ad nata esset omnino generari in materia aut manere in ipsa. 60 plures aut omnes, et accidit ei per quamcumque formam substantialem Unde quemadmodum, cum anima dicitur actus corporis vitam determinari, ut sunt accidentia mathematicae abstractionis de genere habentis, non intelligitur vitam habens ante animae adventum nisi in 40 ABCDEHIS ABCDEHIS 42 significat] signat D 44 organorum] organicorum sed in organorum corr. B 46 ea2] om. H 49 nec] ut B 51 in] om. B 53 enim] om. BS 53-54 carne 18 in...ea] ea in se C 19 pura] esse addo sed exp. S 23 forma] formatae sed in ... sine] om. (ham.) S 54 possibile] impossibile sed in possibile COrr. B 60 aut] forma corr. I 24 dispositione] ad addo sed dei. A 26 quacumque] quaecumque autem sed in aut corr. E 60 quamcumque] quaecumque sed in quamcumque corr. A H 26 absque] atque B 26 omni] om. BCOERIS 27 nulla] om. I 28 in] om. quantumcumque BCEH quantaque D 60 formam substantialem] illa sed delo eI BCOEHIS 29 ubi] de addo B 29 inconvenienti] inconveniente sed in inconvenienti formam substantialem i. m. man. corr. A inv. B 61 ut] non B 61 mathematicae] corr. man. COrr. A 29 actus] sup. lin. I 35 secundum] iter. B 35 sed] et C metaphysicae B 37 forma] nec addo ABCOEHS neque addo I 40 habens] sive addo sed delo eI exp. B 40 ante animae] animae ante sed signis inversionis inv. B 42-43 ARtST.,De an., II, C. 1 (in ALBERTI MAGNI omm., ed. C!. STROICK, 64; in AVERR. C p. Comm. (ed. St. CRAWFORD, 132,3-133,4; lunt., Suppl. II, f. 50A); 412 a 17-18). p. 43- 20-22 cr. ARIST.,Me/aph., VII, C. II (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,143,6-9; p. 44lbid. (in ANON.,Auc/. Aris/. (ed. J. HAMESSE, 6,41); in ALBERTI MAGNIComm., ed. CI. lunt, VIII, f. 188M; 1036b 2-6). 29-30 ARIST.,De an., II, c. 2 (in ANON.,Auc/. Aris/. STROICK, 66- 67; in AVERR. omm. (ed. St. CRAWFORD, 133,4-6et 136,2-3et 138,2-3; p. C p. (ed. 1. HAMESSE, p. 179,87; in ALBERTI 6,55, MAGNIComm., ed. CI. STROICK, 77,10; in p. lunt., Suppl. II, f. 5IB); 412 a 19-22,27-28, b 5-6). 51-52 ARIST.,Me/aph., VII, C. 13 AVERR. omm. (ed. St. CRAWFORD, 163,11-12; Iunt., Suppl. II, f. 600); 414a 11-12); C p. (in ANON.,Auc/. Aris/. (ed. J. HAMESSE, 1,177); TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, etiam citatur in HENR.DEGAND., Quod/. XI/, q. 1 (ed. J. DECORTE, 7,79; ed. 1518, p. p. 143,6-7; lunt, VIII, f. 188M; 1036b 3-4); etiam citatur in HENR.DEGAND.,Quod/. IX, f. 484rV; ed. 1613, II, r. 235vb) et ID., Quod/. XIII, q. II (ed. J. DECORTE, 108,15; ed. p. q. 14 (ed. R. MACKEN, 256,78-79; ed. 1518, f. 382rP; ed. 1613, II, f. 109vb). p. 52-53 1518, f. 537vP; ed. 1613, II, f. 31Iva). 33-35 Cf. ARIST.,De gen. e/ corr., II, C. 4 (in AVERR.,n Me/aph. VI/ Comm., comm. 37 (Iunt., VIII, f. 189vG); etiam citatur in HENR. I ANON.,Auc/. Aris/. (ed. 1. HAMESSE, 4,31); TransI. Vetus, ed. J. JUDYCKA, 59,14-16; p. DEGAND.,Quod/. IX, q. 14 (ed. R. MACKEN, 256,80-81; ed. 1518,f. 382rP; ed. 1613,II, p. lunt., V, f. 376C; 33la 23-26). f. 109vb). 56 Cf. supra, p. 115,3-7. 57-58 Cf. supra, p. 115,5-6. 118 QUODLIBET VII QUAESTIO18 119 quantitatis. Quoddam vero aliud genus accidentis est, quod proprium parte substantiae, sed dignitatis conditio, qua requirit qua-Isi accidentis lucc. subiectum sibi determinat ut alia quaecumque, et maxime qualitates ministerium, sed illud ex parte quanti tatis est proprie dependentia, qua sensibiles, quae determinant sibi subiectum quantum, ut albedo in nullo prius in esse requirit substantiam, a qua causetur. Per hunc etiam habet esse per se et primo, nisi in superficie, unde quantitates immedia- 65 90 modum partes materiae requirunt partes quantitatis ut sint, et causa- ti us adhaerent substantiae quam illae qualitates. Et similiter e converso liter praecedunt eas, in esse tamen partes quantitatis non requirunt ex parte substantiae sic est, quod substantia aliquando sibi determinat partes materiae sicut e converso, quia essentialius est quanti tati habere C 203" quaedam accidentia, et quaedam non determinat sibi, quemadmodum I partes, quam materiae. numerus determinat sibi quod sit par vel impar, et forma hominis quod Si vero sit ita, quod nullum accidens sic determinat sibi subiectum, ipse sit risi bi lis, non autem quod sit albus. 70 95 quin possit separari ab ipso si esset agens sufficiens, et e converso Et secundum hoc iudicandum est, quae accidentia sunt separabilia a nullum subiectum sic I determinaret sibi accidens, quin posset esse sine H 24S A 42'b substantia, et I quomodo, et quae non, et similiter a quibus accidentibus ipso quantum est ex se, si esset agens sufficiens ad hoc agendum, quare, possit substantia separari, et a quibus non, quoniam illa accidentia cum quidquid est possi-Ibile fieri in re creata, illud possit facere in ea lucc. quae subiectum sibi determinant, ut albedo superficiem, ab illo separari agens supernaturale, I omne ergo accidens, ut albedinem et quaecumque E 199 non possunt - non enim potest secundum se existere albedo absque 75 00 alia, posset agens supernaturale separare a subiecto et facere in se substantia, quia ex se partes non habet - , illa vero quae nullum existere, sic omne subiectum accidenti, ut hominem, et quodcumque subiectum omnino determinant, separari possunt quantum est de se, in aliud, posset in se facere existere absque omni accidente. esse, cum habent agens sufficiens, sicut et in intellectu, quemadmodum Et secundum hoc dicendum esset quod homo posset esse absque B 274" quantitates I mathematicae, numerus scilicet et continuum, quibus quantitate; et dicendum esset ad argumentum, quod organizatio non separatis, in ipsis separantur omnia alia accidentia quae ipsa sicut 80 5 requiritur in homine nisi propter operationes, quas non exercet sine Bad. 271· K propria subiecta determinant.1 Similiter substantiae ab illis accidentibus corpore quanto, et esset quid imperfectum, quia non posset in opera- quae sibi determinant, separari non possunt, sed solum ab aliis. tionem perfectam. Quia igitur quaelibet forma materialis quantitatem sibi determinat in S 248 ,b materia, idcirco nulla earum a quantitate separari potest. I Unde in esse QUAESTIO 18 plus dependet substantia a quanti ta te, quam e converso, sed in fieri seu 85 UTRUM ILLI QUI NIHIL HABETQUID MANDUCETPOSTQUAMIEIUNAVERIT, causari in esse est e converso. Sed illud non est proprie dependentia ex NISI PRIUS LUCRATUS FUERIT LABORESUO CORPORALI, NEC POTERIT LABORAREIEIUNANDO,SACERDOSsuus DEBEATEI INIUNGEREIEIUNIUM 5 QUADRAGESIMALE I Sequuntur quaesita pertinentia ad bene esse hominis, ubi primo lucc. quaerebantur quaedam pertinentia ad bene esse hominum singularium, deinde quaerebantur quaedam alia pertinentia ad bene esse communi- catum, ut de perfectione statuum. Circa primum primo quaerebatur IO unum pertinens ad bene esse hominis singularis secundum se, deinde ABCDEHIS ABCDEHIS 62 proprium] genus addo sed dei. C 66 illae] aliae S 68-69 quemadmodum ...sibi] 95 separari] om. I 96 sic] sibi I 97 est] esset BCDEHIS 97 agens] gens om. (ham.) I 71 albus] album DHS 75 possunt] potest B 77 omnino] sibi (?) sed in agens corr. B 99 supernaturale] seq. lac. sine perditione textus. in qua linea addo i. m. E 78 sufficiens] superficiens B 78 et] etiam S 78 in] om. BS horizontalis apposita est A 00 se] sup. lin. D I subiectum] absque omni addo i. m. 79 mathematicae] metaphysicae B 80 propria] accidentia addo sed exp. C ai. man. C 4 esset] est I 5 et...argumentum] Ad argumentum dicendum esset 81 subiecta] obiecta I 82 aliis] illis D 83 determinat] determinant H 84 nulla] I 6 homine] sup. lin. E 2-5 Utrum ...quadragesimale] (Cr. infra, p. 120, 13-15). est addo sed exp. I 84 separari] possit vel addo I 86 causari] ac addo sed exp. E 6 hominis] om. E 7 bene esse] esse bene sed signis in versionis inv. B 9 Circa] Ad I 10-11 hominis...esse] iter. B 120 QUODLIBET VII QUAESTIO19 121 quaerebantur quaedam alia pertinentia ad bene esse unius hominis ipsius homicida, non obstante statuto legis ecclesiasticae, quia de ipsa singularis in ordine sive comparatione ad alterum. Illud autem primum 40 dicitur quod necessitas non habet Ilegem.1 H 249" Bad. 27 erat, utrum illi qui nihil habet quid manducet postquam ieiunaverit, nisi prius lucratus fuerit labore suo corporali, nec poterit laborare ieiu- B 274'" nando, sacerdos suus debeat ei iniungere ieiunium quadragesimale.1 15 Per hoc patent obiecta. Et arguitur quod sic, quia scriptum est M a tthaei VIa: «primum Iste enim potius quaerit regnum Dei proprium corpus sustentando et quaerite regnum Dei»; hoc autem facit ieiunando; ergo primo debet laborando, quam si non laboraret, et certus esset quod post ieiunium D 174" ieiunare, seu potius quam laborare; hoc I autem ad quod potius tenetur, 45 deesset ei omnis humana provisio in necessariis I vitae, ut eum mori I 137'" debet ei sacerdos iniungere; ergo etc. oporteret, aut quod Deus per se vel per angelum ei de victualibus Contra. De duobus malis minus malum praeeligendum est. Sed si 20 provideret. ieiunando non laboret, non esset unde postmodum victum habe- Hoc enim esset plane «tentare Deum» ut procedit secundum argu- ret, et sic se ipsum interimeret, aut de divina providentia temerarie mentum, et in hoc casu malum illud, scilicet non ieiunare, amitteret confideret et sic Deum tentaret, quod est magis malum quam non 50 rationem mali. Aliter enim perplexus esset, et perplexio nihil est, nec ieiunare. Sed illud non debet sacerdos iniungere, de quo certus est quod potest aliquis esse perplexus ut in omnem eventum oporteat eum Bad. 271'L subditus in maius malum incidit. Ergo etc.1 25 peccare. QUAESTIO 19 Zucc.409'" Dicendum ad hoc quod, casu posito in quaestione retento, I sacerdos UTRUM VADENSAD PRAEDlCANDUM,RECEPTURUSNECESSARIA VICTUSIN tali non debet tale ieiunium ini ungere, sed permittere ipsum laborare LOCOUBI DEBETPRAEDICARE,VIDENSAUTEMVILLAMDESOLATAM BONO ET et frangendo ieiunium comedere, quia talia ieiunia sunt de statuto PASTOREDESTITUTAM,TAMENIBI NON PUTAT INVENIREBONUMHOSPITIUM, C 203'" ecclesiae, non de statuto iuris naturae, aut evangelii, vel I divini. 30 5 PERTRANSITET VADIT AD ALIAMVILLAMHABENTEMBONUM Nunc autem differentia est inter statuta iuris naturalis, aut divini et GUBERNATOREM SUFFICIENTEM ET PRAEDlCATOREM, PUD QUEMCREDIT A S 249" ecclesiastici, I quod iura divina et naturali a obligant in omnem eventum, BENEHOSPITARI,PECCETMORTALITER ne etiam propter mortis tolerantiam liceat ea transgredi: melius enim est omnia mala pati, quam contra divinae legis aut naturae praeceptum I Sequitur de pertinentibus ad bene esse hominis singularis in ordine Zucc. 4 quidquam agere. Non sic autem est de statutis ecclesiae, maxime cum 35 ad alium, ubi primo proponebantur tria pertinentia ad praedicationem, obvient eis statuta legis divinae, ut in casu proposito: de statuto enim 10 duo circa fugientem praedicare et unum circa ingerentem se ad praedi- A 43" legis naturae est, quod quilibet necessitati propriae I vitae corporali candum, deinde quaerebantur quaedam alia pertinentia ad poenitentiae debet praevidere quantum poterit, salva iustitia legis divinae, ne fiat sui sacramentum. Primum illorum trium erat, utrum vadens ad praedican-Idum, recep- E 199" ABCDEHIS turus necessaria victus in loco ubi debet praedicare, videns autem I B 274" 15 villam desolatam et bono pastore destitutam, tamen ibi non putat 13 quid) i. m. I 14 fuerit) fuit H 14-15 laborare ieiunando] ieiunare laborando invenire bonum hospitium, pertransit et vadit ad aliam villam habentem C 16 sic) sit B 20 praeeligendum] eligendum I 21 laboraret) labores H 22 de] om. B 22 temerarie) tibi est ieiunare H 23 confideret] consideret BEHS bonum gubernatorem et sufficientem praedicatorem, apud quem credit 23 magis]maius CE 24 ieiunare)ieiunaret sed in ieiunare corr. C 27 Dicendum ad hoc) Ad hoc dicendum I 28 tali non] inv. E 28 laborare] labore H 29 statuto) ABCDEHIS statu B 30 aut) ecclesia (?) addo sed deI. B 32 quod) quia D 33 ne] nec E ut C i. 43 sustentando) (C! eliam infra, p. 122,41) sustinendo CDS 46 oporteret] oportet m. D 33 propter) i. m. D 34 aut] om. B 35 cum) non sed exp. eI cum i. m. D 48 plane] esset addo E 2-7 Utrum ... mortaliter] (Cr. infra, lin. 13-18) D 36 obvient]obvirent H 36 ut) aut sed in ut CO". S 37 necessitati)necessitate 10 praedicare) praedicationem S IO unum circa] inv. B 10 ingerentem) ingredien- S 37 vitae) iure BC 38 praevidere]providere S 38 ne] om. HI tem BHI Il ad] sup. lin. man corr. A 15et) de B 16-17 Mal/h. VI. 33. 42 Mallh., VI, 33; er. supra, p. 120,17. 48 Cf. supra, p. 120,23. 122 QUODLIBET VII QUAESTIO 19 123 bene hospitari, peccet mortaliter. Secundum erat, utrum tacens veri- exspectata illuc se diverteret ubi non multum eius praedi-Icatione opus C 204' tatem propter hospitem suum, vel alium divitem a quo sperat refici, ne esset, quod «adulteraretur verbum Dei», secundum illud Apostoli, lIae offendat eum et amittat bonam refectionem, peccet mortali ter. Tertium 20 Corinthios IVo, quia «pro quaesitu praedicaret», ut ibi dicit Bad. 271,,,. erat, si sacerdos curatus in parochia sua paratus sit et velit I praedicare, G Iossa, et peccaret mortali ter, viru]enta et aperta vulnera sauciati telo et similiter frater habens privilegium ut possit praedicare nullo eum 50 ignorantiae vel perfidiae non lingando, et imminenti morti spirituali Zucc. 410'b impediente,1 quis eorum potior sit in iure et debet cedere alteri. non occurrendo, iuxta illud HIERONYMI: «Pasce fame morientem, quem Circa primum arguitur quod in illo casu posito praedicator peccaret si non pavisti. occidisti». Iuxta etiam illud quod dicit GREGORIUS, lib.o mortaliter, quia talis facit contra caritatem, «quaerendo quae sua sunt, 25 IIo P a s t o r a Iium: «Qui proximorum mala respiciunt. et in silentio non quae Iesu Christi», secundum illud Apostoli, < ad > Philippen- linguam premunt, quasi conspectis vulneribus usum medicaminis subtra- ses, Illa. Talis autem peccat mortaliter. 55 hunt et eo mortis auctores fiunt. quo I virus quod poterant curare, B 274' Contra. Victus est necessarius praedicatori, sed unicuique licitum est noluerunt». Et loquitur ad litteram de vulneribus spiritualibus, et spiri- quaerere sibi necessarium. Hoc autem non faceret nisi diverteret se a tuali medicamine quod offertur in praedicatione et correptione. In quo loco ubi non putat illum invenire, et convertat se ad alium in quo illum 30 casu credo, quod multo magis peccaret praelatus habens curam loci sperat invenire. Ergo et hoc licitum est, sed in licito nullus peccat superiorem, episcopus vel archiepiscopus, et post illos qui victum posset Bad. 271,N mortaliter. Ergo etc.1 60 habere alias de suo, ut canonicus, et deinde praedicator mendicus, I qui A 43" a se nihil haberet, sed victum ab aliis mendicare necesse haberet. I Bad. 2 Si vero praedicator firmiter sciret quod accedendo ad locum, prae defectu sustentationis eum mori necesse esset, credo quod non peccaret, Hic respondendum est aspiciendo ad statum et conditiones populi, et quia pro dubia alterius I salute spirituali non deberet se certae morti Zucc.. similiter praedicatoris, et secundum hoc distinguendum. 35 65 tradere corporali, quia illi modo alio possent saluti suae providere si Si enim populus multum bona praedicatione indigeret, vel propter vellent, assistente divino adiutorio, licet in dubio bene deberet se pro defectum scientiae fidei, aut vitae fideli necessariae ad salutem, vel salute proximi periculo mortis corporalis exponere, maxime si illi per propter morum perversitatem, quae correctione indigeret multum, et alium non posset subveniri. In hoc casu credo quod non peccaret, immo S 249,b hoc sciret praedicator sufficiens ad instruendum ignorantes I et salu- potius pec-Icaret ad locum illum accedendo. E ]99' bri ter corripiendum delinquentes, et posset commode ad locum acce- 40 70 Similiter, si populus non multum praedicatione indigeret. In hoc casu H 250" dere et sustentationem vitae quoquo modo I praesumere t ibi posse credo quod peccaret venialiter ex aliquantula avida affectione ad vic- Zucc. 410" invenire, I aut priusquam deficeret, posse ad alium locum transire ubi tum. Quae etiam tanta posset esse quod mortaliter peccaret etiam, si D 174'b necessaria sciret se invenire, nec videret quod alius prae-Idicator, ad eius praedicatione penitus opus non esset. I Bad. 2 dicta exsequenda idoneus, illuc esset accessurus, et in mora esset periculum, credo quod, si in isto casu propter victualia uberiora alibi 45 ABCDEHIS 46 se] om. H 46 diverteret] verteret BCDES everteret H divideret? I 47 esset] ABCDEHIS credo addo ABCDEHIS 49 sauciati] cauciari C sociati I 50 ignorantiae] om. D 50 non] vel B 50 imminenti]imminente S 50 spirituali] in penali H 51- 19hospitem]hospitalem H 21 curatus] (Cr. J. F. NIERMEYER, Mediae latinitatis lexicon 52 illud... Iuxta] om. (ham.) B 51 Pasce]Paste H 51 quem] et addo C 52 etiam] minus, p. 288:«curatus (adj.), or an ecclesiastica]office,imp]yingthe spiritual guidance or i. m. B 54 conspectis]conspectus sed in conspectis corr. E 54 vulneribus]vu]veti- a parish»). 23 impediente] impedientem E 23 cedere] credere H 24 in illo] bus H 54 medicaminis] medicanis S 55 auctores] adiutores I 56 noluerunt] nullo I 28 licitum] luctum H 29 sibi necessarium] necessarium sibi sed signis voluerunt B 57 correptione] correctione H 59 superioreml ut addo sup. lin. D inversionis inv. B 29 nisi] de addo sed exp. A 30-31 et...invenire] om. (ham.) 60 qui] quia E 61 a] sup. lin. ES 61 victum] multum C 62 accedendo]ascen- I 30-31illum sperat] sperat (se sed exp. et dei.) illum C 34 aspiciendo]respiciendo dendo ES 64 certae] certi B 66 assistente] om. D 66 in] iter. D BCDEHIS 36 multum] multa B 37 fideli] fidei C 40 commode] comode 47 Il Cor., IV. 2. 48 Glossa interlin. in Il Cor., IV, 2 (ed. 1634,VI, 381-382;deest in PL S 43 se invenire]invenirese sed signis inversionis inv. B 44 dicta]ad addo sed exp. D 114). 51-52 GRATIANUS, Decretum, I, d. LXXXVI, C. 21 (sine nomine auctoris), (ed. A. FRIEDBERG, I, p. 302; PL 187,4]2); cr. etiam TUOM. DE AQ., Comm. in IV Sent., d. 15, 25-26 Phil., II, 21. q. 2, ar!. I, q. 4 (qui hoc Ambrosio tribuit), (ed. Parmae, p. 716B). 53-56 GREGOR., Regula pastoralis, lII, C. 14(PL 77,72C). 124 QUODLIBET VII QUAESTIO20 125 Per haec patent obiecta utriusque partis. 75 15 Dicendum ad hoc, quod pro tempore quo praedicatori officium Quaerere enim quae sua sunt ad vitae necessariam sustentationem, praedicationis incumbit, quandoque aliqua veritas est subticenda, ita est provisio necessaria, ad quam quilibet tenetur pro se in tempore quod praedicator peccaret in eam proponendo; est alia e contra praedi- necessitatis maxime, et etiam in aliis pro congruentia loci et status atque canda, quam reticendo peccaret. Propter quod dicit GREGORIUS, IIo conditionis personarum: et quaerentium, et illorum a quibus quaerunt; Pastoralium: «simplices sicut fallaciam semper utiliter vitant, ita et sic bene processit obiectio secunda. 80 20 veritatem semper utiliter proferunt», «ne», ut dicit lib.o I° «aut tacenda Quaerere autem super congruentiam et necessitatem status et condi- proferat. aut proferenda reticescat». Sed quaestio ista propo-Isita est de Zucc .. tionis personarum, bene potest esse in peccato mortali, ut processit veritate quam expediret proponere, sed propter timorem amittendi prima obiectio, aut saltem veniali. commodi reticetur. De modo autem quaerendi necessaria ultra necessitatem vel extra Et est hic distinguendum de necessitate proponendi eam, ad modum congruentiam status aut conditionis personarum quaerentium, et illo- 85 25 quo I distinctum est in quaestione praecedenti, et eodem modo respon- C 204' rum a quibus quaeruntur, erit sermo in parte infra, in quaestionibus de dendum. Non enim refert propter commodum tempora]e obtinendum H 250'· I 137" statu perfectionis. I se ab aliquo loco quo veritas praedicanda est, omnino subtrahere, et in I loco ubi praedicatur, I eam subticere, nisi sicut plus et minus, de Bad. 2 0174 QUAESTIO 20 quibus dicit GREGORIUS I° Pastorali um «Improvidi, humanam gratiam 30 amittere formidantes, loqui libere recta pertimescunt». «Improvidi» UTRUM TACENSVERITATEMPROPTER HOSPITEMSUUM, VEL ALIUMDIVITEM dicuntur, quia, ubi credunt sibi providere custodiendo gratiam homi- A QUO SPERATREFICI,NE OFFENDATEUMET AMITTATBONAMREFECTIONEM, num, amittunt gratiam Dei, dicente eodem, VIIo Moralium: «Qui in PECCET MORTALITER terra hominem contra veritatem pavet, eiusdem veritatis iram caelitus Zucc.411" S 249" I Circa secundum arguitur quod tacens veritatem in dicto ca-Isu 5 sustinet». Contra veritatem amator veritatis pavere non debet damna peccet mortali ter, quia iste in deficiendo a veritate deficit a Christo, et 35 rerum per iniuriam auferentes, nec afflictionem corporibus per violen- ita a via paradisi, dicit enim Christus de se ipso, Ioannis XIVO: «Ego tiam ingerentes, nec famam nominis per reprehensiones suas denigran- sum via, veritas et vita»; a Christo autem et via paradisi nemo potest tes, secundum quod de duobus primis potest intelligi illud quod dicit deficere nisi peccando mortaliter; ergo etc. idem GREGORIUS, lib.O XO: «Bonorum mens, quo duriora pro veritate Contra. Si diceret veritatem, non rediret iterato praedicaturus, eo 10 tolerat, eo aeternitatis praemia certius exspectat. Tanto maior fiducia quod hospitium paratum non inveniret, et sic viam proficiendi aliis sibi praecluderet. Quod facere non debet, quare nec illam veritatem praedi- ABCDEHIS B 275" care. Sed non peccat non faciendo quod non debet facere. I Ergo etc.1 Bad. 271'0 15 Dicendum ... hoc] Ad hoc dicendum I 15 praedicatori] praedicatores sed in praedi- catori corr. S 17 peccaret] peccata E 18 Propter] super sed dei. et Propter i. m. ABCDEBIS man. corr. A 19 fallaciam] falsitatem (?) sed det. et fallaciam i. m. man. corr. A 21 proferat] proferant D 21 proferenda] proferendo D 21 reticescat] reticescant D 21 est] om. I 22 timorem] timores sed in timorem corr. B 23 reticetur] 75 haec] hoc BCI 76 sunt] sua B 76 necessariam] necesse ABC("ed in necessariam reciteretur E 25 modo] responsum addo B 28 sicut] sint BD(sed in sicut corr.) corr. ai. man.)DEHIS 77 est] om. B 77 quam quilibet] quamlibet "ed quam exp. et EHIS secundum C 29 Gregorius] om. I 29 I°] 11° E 29 PastoraliumJ Moralium quilibet i. m. D 78 maxime] om. E 78 et'] om. D 78 aliis] modis? addo "ed exp. BCDEBIS 35 nec] neque I 38 idem] ibidem C 39 Tanto] et addo H S 81 autem] aut C 86 in'] de sed exp. et in sup. lin. C 2-4 Utrum ... mortaliter] (Cr. supra, p. 122,18-20). 12 nec] neque I 13 facere] om. B 19-20 GREGOR., Regula pastoralis, III, c. II (PL 77.64C). 20-21 lbid., II, c. 4 (PL 77.30A). 29-30 lbid., (PL 77,30B). 30lbid. 32-34 ID., Moralia, VII, C. 26, n. 32 80 Cr. supra, p. 120,27-32. 81-83 Cf. supra, p. 120,24-27. 84-87 cr. infra, p. 291,46-71. (CC lat. 143. p. 356,8-10; PL 75,783B). 38-(p. 126,)40 ID., op. cit., X, c. 18-19, n. 35-36 7-8 loann., XIV, 6. (CC lat. 143, p. 563, 64-16; PL 75, 941). 126 QUODLIBET VII QUAESTIO 21 127 mentem roborat, quanto hanc fortior pro veritate afflictio angustat». 40 65 Et quod assumitur in argumento, quod «dicendo veritatem hospitium Tertium vero exprimit AUGUSTINUS cum dicit in principio IJI De perderet», fortasse non est verum, immo parati us inveniret, quia verita- Trinitate: «Nullus reprehensor formidandus est amatori veritatis». tis amator non vult sibi parci contra veritatem, dicente GREGORIO in I° Pastorali um: «Plus veritate se appetit diligi, quam contra, se non vult < AD ARGUMENTA> defendi. Ille ergo se ipso veritatem amplius vult amari, qui sibi a nullo vult 70 contra veritatem parci». Bad. 272,R Per hoc patet ad primum.1 Ad secundum quod «non rediret ad praedicandum si diceret veri- 45 QUAESTIO 21 E 199'· tatem», verum est; si in malitia quaestus persiste-Iret, et melius esset ei non redire, quam ad quaestum redire et praedicare, licet forte non esset SI SACERDOSCURATUSIN PAROCHIASUA PARATUSSIT ET VELIT melius populo. Propter quod dixit Apostolus < ad> Philippenses PRAEDICARE,ET SIMILITERFRATER HABENSPRIVILEGIUMUT POSSIT A 43" I°: I «Sive per occasionem sive per veritatem Christus annuntietur, in hoc PRAEDICARENULLO EUM IMPEDIENTE,QUIS EORUMPOTIOR SIT IN IURE ET et gaudeo, sed et in hoc gaudebo». Ubi dicit Glossa: «Ex occasione 50 5 DEBE< A> T CEDEREALTERI evangelizant, non tam salutem eius quaerentes cui annuntiant, quam I Circa tertium arguitur, quod in illo casu frater sit potior in iure, quia Zucc. ~ commodum suum». Qui annuntiat, detrimentum habebit; cui annuntia- M 3" «speciale derogat generali». Frater autem habet quod possit populo tur, habebit lucrum. Si tamen veritatem propter se diligerent et praedi- praedicare, ex iure speciali, quia ex privilegio quod dat privatum; ius II 250" carent, redire non formidarent ad ipsam I defendendum, si aliqui vellent curati autem ex iure communi, et ita generali; ergo etc.1 Zucc. , S 249 ,. I eam impugnare, dicente GREGORIO, parte 1" super Ezechielem, 55 IO Contra. Privilegia sunt stricti iuris, et illud quod in eis non est B 275'· homilia 9": «Inimicis veritatis adversabitur, I qui eidem in mente subici- expressum, non intelligitur concessum, Extravaganti de privilegiis tun>. Nec hoc debet dimittere propter refectionem corporalem, quia per «Porro». Cum ergo in suo privilegio non exprimitur quod ei debeat hoc meliorem recuperat spiritualem, dicente GREGORIO IXO Mora- cedere curatus, ergo non est concessum, et sic potior manet curatus Ii um: «Tunc quisque in veritate valentius reficitur, cum ardentius pro ea post privilegium, sicut ante.1 Bad. 2~ fatigatur». Sed hanc refectionem aliqui non capiunt, quibus, ut dicit 60 AUGUSTINUSin originali Super Psalmum sum: «Panis veritatis ama- 15 rus est. Unde os vera dicentis oderunt, qui in eam aegritudinem devene- runt, ut cibum veritatis quo animae sanae gaudent, tamquam fel/eum Ad istam quaestionem, quia principali ter pertinet ad iuristas, et sustinere non possunt». tangit virtutem et efficaciam privilegii concessi fratribus, respondere ABCDEHlS ABCDEHIMS 41-42 principio ... Trinitate] [[0 De Trinitate in principio C 49 I°] [[0 D 50 gaudeo] 66 perderet] proderet BDEHIS 69 vult] om. I 70 parci] . Sed ubi sunt tales veritatis gaudio S 50 et. .. hoc] in hoc et D 50 gaudebo] om. C 52-53 annuntiat] amatores, Deus videt. addo sed dei. A 2-5 Utrum ... alteri] (Cr. supra, p. 122,21- annuntiant D 53 propter. .. diligerent] om. I 54 aliqui] i. m. man. corr. A 23) 6 tertium] primum M 6 arguitur] sup. lin. man. corr. A 6 illo casu] casu 56 mente] merat (?) D 59 reficitur] i. m. S 61 5um] om. C 62 Unde os] unos praedicta M 6 casu] arguitur quod addo sed dei. A 6 sit potior] inv. M 9 curati] D 62 os] om. E 62 dicentis] dicentes D (Cr. J. F. NLERMEYER, Mediae latinitatis lexicon minus, p. 288: «curatus: ... an ecclesiastic having the charge or a parish») curatus ABCDEHIMS 10 sunt] om. H 12 Porro] subi. M 13 cedere] credere BC( sed in cedere corr.) 42 AUGUST., De Trin., II, prooem. (CC lat. 50, p. 81,25-26; PL 42,845). 45-46 cr. supra, p. 124,10. 49-50 Phil., I, 18. 50-52 Glossa ordo in Phil., I, 18 (ed. 1634, VI, 577Aa; deest in PL 114). 56-57 GREGOR.,Homiliae in Ezechielem, I, homo 9, n. 14 (CC lat. 142, p. 130,273- 274; PL 76, 876A). 59-60 ID., Moralia, IX, C. II, n. 13 (CC lat. 65-66 Cr. supra, p. 124,10-13. 68-70 GREGOR., Regula pastoralis, II, C. 9 (PL 143, p. 465, 42-43; PL 75, 866C). 61-64 AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 5, n. 15 (CC lat. 77,43C). 7 GREGOR. IX, Decretales I, tit. 3, (De rescr.), c. 1 (ed. A. FRIEOBERG,II, 38, p. 25,4-26,8; PL 36,88-89). 16). 10-12 cr. GREGOR.IX, Decretales V, tit. 33, C. 7 (ed. A. FRLEOBERG, 851). II, 128 QUODLIBET VII QUAESTIO21 129 C 204" intendo, salva protestatione I quam ponam in solvendo tertiam quaes- non I fuerit, et hoc curatus caritative insinuaverit, abire debent sine H 250 tionem proximo sequentem. difficultate, gaudentes si praedicatione eorum opus non fuerit, dicente Dico igitur quod in agibilibus et in universalibus, quia «sermones 20 AUGUSTlNO, XIXo De civitate Dei: I «Otium sanctum quaerit caritas A 43' particulares sunt veriores universalibus», ut dicit PHILOSOPHUS, in ipsis veritatis; negotium iustum suscipit necessitas caritatis». Propter quod considerandum est plerumque quid verum sit regulariter, et quomodo 45 beatus FRANCISCUS in Regula sua fratribus suis praecepit dicens: deficit in casibus, quia vix in moralibus et agibilibus potest sermo «Fratres non praedicent in episcopatu alicuius episcopi, cum ah eo fuerit universalis ita esse verus, quin fallat in casibus. In proposita igitur contradictum». Et consimile verbum dicit In suo Testamento de I 137'b quaestione, licet quaerat deiure, quia tamen I quaerit ius circa factum, 25 praedicando' in parochiis sacerdotum: «Si haberem» inquiens «tantam ideo considerandum est circa factum, quis potior in iure dicendus est sapientiam quantam Salomon habuit, et invenirem pauperes sacerdotes regulariter, etsi alter potior poterit dici in casibus. Et hoc primo ex fine 50 huius saeculi in parochiis in quibus morantur, nolo praedicare ultra concessionis privilegii, secundo ex forma verborum. voluntatem ipsorum». Unde, si datur eis privilegium, hoc non est nisi in D 174'b Ex parte autem finis clarum est,1 quod privilegium fratrum super favorem populi principali ter, quia scilicet sacerdotes insistere praedica- praedicationibus libere exercendis non datur, nec dari debet, princi pa- 30 tioni quantum opus est, per se non sufficiunt. I Bad. ~ liter in favorem fratrum, iuxta illud quod dicit GREGORIUS Io Pastora- Hanc causam conferendi privilegium assignat NICOLAUS pa pa In Ii u m, loquens de ISAIA qui se, ut ad praedicandum mitteretur, volun- 55 expositione regulae fratrum mInorum, ubi dicitur: «Verum quia B 275" tarius obtulit, ut habetur Isaiae VIa. Dicit: «Is qui mitti voluit,1 ante se expresse continetur in regula quod fratres non praedicent in episcopatu M 3'b purgatum vidit, ne non purgatus quisque adire sacra I mysteria audeat. alicuius, cum ab eo illis fuerit contradictum, dicimus quod praedictum Quia igitur valde difficile est purgatum se quemquam posse cognoscere, 35 verbum ad litteram, sicut regula ipsa protulit, observetur, nisi per sedem praedicationis officium tutius declinatur, nec» debet ad hoc moveri apostolicam circa hoc pro utilitate populi christiani sit concessum aut contemplativus desiderio assumente, sed sola necessitate proximi impel- 60 ordina tum aliud, veli in posterum concedatur seu etiam ordine tur. » Zucc. E 200" lente,1 ut si praedicationis officium' «imperatur, si donis iam praeventus Et eam exprimit dominus MARTlNUS in privilegio suo, cum dicit: «Ad S 250" est quibus et aliis prosit, et ex corde debet fugere, et invitus accedere», fructus uberes quos in agro dominica» etc. Constat ergo quod, aspi- secundum quod dicit ibidem. Unde, cum praedicatione fratrum opus 40 ciendo ad causam privilegii, fratres in officio praedicationis sacerdoti- bus adiunguntur ut eorum coadiutores, et si sic I manent, ergo illi M 4" 65 adhuc veri pastores, nec eis de iure suo quidquam subtrahitur quoad ABCDEHIMS ABCDEHIMS 19 proximo] proximam E 22 plerumque] plerum et -que i. m. D 22 quid] quod 41-42 et... fuerit] om. (hom.) S 41 debent) debet BCDEHIM 42 gaudentes] gaudens S 22 verum] verius BCDEHIS 23 potest] potes DH partes B 24 verus] nume- BCDEHIM 42 eorum] eius BCDEHIM 44 caritatis] om. B 46 eo] om. E rus sed deI. et verus i. m. D 26 dicendus est] inv. D 30 nec] neque I 31 illud] 47 suo Testamento] inv. M 50 saeculi] om. E 51 ipsorum] eorum MS quod illud et signis inversionis inv. D 31 dicit] om. M 32 Isaia] vi dicit is addo sed vi 52 scilicet]si M 54 conferendi) confendi S 56 quod] quia M 57 dicimus]dicens dicit deI. et is exp. H 35 igitur] ibi M 35 se] om. B 36 declinatur] . Unde, licet BCDEHIS 58 nisi] si addo C 58-59 per sedem apostolicam] sede apostolica S frater quicumque, ad exemplum Isaiae per activam vitam prodesse proximis cupiens 61 eam] (Cr. supra, lin. 54: «causam» et infra, lin. 63: «causam») 61 eam exprimit] inv. officiumpraedicationis appetit, tutius tamen sibi est, si non se purgatum sentit quod sup. D 64 coadiutores] quo adiutores E 65 quidquam] quisquam D 65 subtrahitur] lin. man. corr. se subtrahat (subtrahit sed in subtrahat corr. man. corr.). addo sed Unde, subtrahantur sed in subtrahitur corr. C licet et sentit quod se subtrahat dei., et va- cat sup. lin. pro toto isto passu A 36 nec] neque H(sed in nec corr.)1 37 assumente] assumentem BH assumente et vel sua dicente i. m. C affectante M 39 et aliis] om. B 43-44 AUGUST., civ. Dei, XIX, C. 19 (CC la!. 48, p. 687,34-35; CSEL 40/2, ". 407,5-6; De PL 41,647). 46-47 FRANCISCUS, Regula bul/ata, n. 9 (ed. H. BOHMER, 33,30- p. 32). 48-51 ID., Testamentum, n. 3 (ed. H. BOHMER, 36,22-25); etiam citatum in p. 18-19 cr. infra, p. 167,5-(p. 232,)17. 20-21 ARIST., Eth. Nic., II, C. 7 (TransI. HENR.DEGAND.,Sermo factus in synodo anno Domini 1287°, Ieria II' post misericordia Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 404,28-(p. 405,)3; Iun!., III, r. 25G-H; l107a 29- p. Domini (ed. K. SCHLEYER, 148,1-5). p. 55-60 NICOLAUS Constitutio super confirma- III, 32). 32-33 GREGOR., Regula pastoralis, I, C. 7 (PL 77,20A-B). 33 Is., VI,8. 33- tione regulae fratrum minorum (ed. J. GAY,n. 564, p. 239a-b). 61-62 MARTINUS IV, 36 GREGOR., Regula pastoralis, I, C. 7 (PL 77,20C). 38-39 Ibid. (PL 77,20A) Bul/a «Adfructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508»). 130 QUODLIBET VII QUAESTIO 21 131 praedicationis officium, sed ipsi soli messores sunt in agro dominico, et atque fricare, debet ei frater coadiutor assistere. «Non sufficiat», dico, fratres sicut «spicas colligentes quae fugerunt manus metentium», ut 90 aut quia sacerdos est praedicationis inscius, et ideo «sonitum praedica- dicitur in figura, Ruth IIo; «quas manu debent conterere», ut similiter tionis dare non potest praeco mutus», ut dicit GREGORIUS, I° Pastora- dicitur in figura, Deuteronomii XXIIIo; «sed non falcem, sicut Ii u m, aut quia est I negligens et desidiosus, etiam si esset sciolus, aut E 20( principales messores, immittere», iuxta illud quod dicit GREGORIUS, 70 quia, I etsi sciolus et diligens, non tamen, propter occupationes alias D 17 VI", q.e 3"; «Scriptum est in lege, per alienam messem circa populum aut aliqua alia de causa, non est per se sufficiens, aut si B 275'b transiens falcem mittere non debere, sed manu spicas I conterere. Falcem 95 omnia dicta adessent, I quia est malivolus, destruens exemplo quae M 4" C 204'b enim mittere non debes in eam segetem quae alteri commissa est, sed per I praedicat verbo, iuxta illud quod dicit GREGORIUS, homilia 18", super affectum boni operis frumenta dominica vitiorum suorum paleis exspo- illud Lucae XO ««Messis quidem etc.»; Quod sine gravi loqui maerore liare, et in ecclesiae corpus admonendo et persuadendo, quasi mandu- 75 non possumus, quia, etsi sunt qui bona audiunt, desunt qui dicunt. Ecce cando, convertere». Quandocumque ergo sacerdos sufficit aequaliter mundus sacerdotibus plenus est, sed tamen in messe Dei rarus invenitur cum fratre in propria persona praedicare, non video quod frater, de 00 operarius, quia officium sacerdotale suscipimus, sed opus officii non praedicatione falcem mittendo, in messem alienam se debet intromit- implemus». Et loquitur pro talibus in quibus sunt aliqui huius < modi> tere. defectus. Et sic dico, respondendo ad quaestionem, quod regulariter pingui us 80 In talibus ergo casibus aut consimili bus, cum occurrunt, dico quod ius habet sacerdos quam frater, quia regulariter debet supponi quod pinguius ius habet frater quam curatus et I debet ei curatus I cedere, Zucc. I 138' sacerdos sit sufficiens quamdiu ab Ecclesia in officio suo sustinetur, et 5 immo ipsum ad hoc vocare et inducere, aut si non posset, conqueri suo hoc etiam quia incumbit ei ex necessitate ratione curae pastoralis et superiori, exemplo Marthae per quam intelliguntur activi, quae officii, fratri autem non nisi ex voluntate et ratione privilegii. Nec ex eo conquesta est de Maria per quam intelliguntur contemplativi, cum dixit, S 250 ,b quod concessum est fratri, aliquid subtrahitur de eo I quod pertinet ad 85 Lucae Xo; I «Domine non est tibi curae quod soror mea reliquit me A 44' ius commune pastoralis officii, ut iam dicetur. solam ministrare? Dic ergo illi ut me adiuvet». Secundum illud etiam, Si tamen spicae effugerint manus metentium, ut in praedicatione IO Lucae XO; «Messis quidem multa. operarii autem pauci. Rogate ergo H 251" admonendo et suadendo non I sufficiat eas recolligere sacerdos solus, dominum messis ut mittat operarios in messem suam ». Et tunc debet dicere superior tamquam dominus messis: « Ite, I ecce ego mitto vos» etc. B 276 ABCDEHIMS Quod tamen principali ter intelligitur de praelatis, in quorum subsidium debent ad iungi quicumque alii ad hoc idonei. Nec esset bonus pastor, si 66 messores] messires I 66 sunt] i. m. at. man. A 67 manus] mentem addo H 15 in tali casu non vellet coadiutorem habere. Et esset indicium boni 71 Scriptum .. .lege] subi. M 72 mittere] immittere S 72 debere] deberes sed in debere corr. A 73 debes] debet I 74 vitiorumJ vitorum E 74-75 exspoliare] spoliare sed s exp. et ex i. m. D 77 frater] super I 78 in] eisdem addo D 78 se] ABCDEHIMS om. D 80 respopdendo ... quaestionem] Ad quaestionem respondendo I 82 suo] sua B 83 quia] qui B 85 fratri] om. D 88 admonendo] amonendo S 88 sufficiat] 90 inscius] iustius BDE 90 sonitum] sonum S 91-92 Pastoralium] Pastorum sufficiant sed in sufficiat corr. E 88 eas] eos M S 93 etsi] si E 93 sciolus] sciole sed in sciolus corr. B 93 non] om. M 94 aliqua] om. B 95 adessent] deessent C 96 dicit Gregorius] Gregorius dicit sed 67 Ruth, II. 2. 68-70 Deut., XXIII. 25; cf. HENR. DEGAND., Quod/. Vl, q. 28 (ed. G. A. signis in versionis inI'. B 97 Messis] Mensis C 97 maerore] memore H 98 etsi] si WILSON, p. 253. 16; ed. 1518. f. 249vT; ed. 1613, I. f. 377va). 71-76 GRATIA NUS, et et- sup. lin. A I pro talibus] de casibus sed det. et pro talibus i. m. man. corr. A Decretum, II, causa VI, q. 3, c. I (ed. A. FRIEDBERG, , p. 562; PL 187, 737B-C). I 72-73 3 casibus] om. E 5 posset] possit sed in posset corr. man. corr. A possunt BCDEHIS Deut., XXIII, 25; Cf. HENR. DEGAND., Quod/. Vl, q. 28 (ed. G. A. WILSON,p. 253, 16; ed. 6 intelliguntur] i. m. man. corr. A IO multa] multi S IO autem] vero S 12 ego] 1518, f. 249vT; ed. 16/3, I, f. 377va); GREGOR., Registrum episto/arum, XI, epist. 64, om. C 13 intelligitur] et addo sed exp. (?) E 14 Nec] Neque I 15 indicium] interrogatio nona (PL 77, 1192); TUOM. DE AQ., Summa theo/., II' II", q. 67, a. I, contra iudicium BCDEHIS (ed. Leon., IX, 96a); BERNARDUS CLARAEVALLENSIS, consideratione, I, C. 6, n. 7 (ed. De J. LEcLERcQ-H.M. ROCHAIS,III, p. 402,17-18; PL 182,736); GREGOR. IX, Decreta/es, I, 90-91 GREGOR., Regu/a pastoralis, II, C. 4 (PL 77, 31 B). 97 Luc., X, 2. 97-1 tit. 6, C. 34 (ed. A. FRIEDBERG,II, 80); cf. etiam Y.M.-J. CONGAR, Aspects ecclesi%gi- GREGOR., Hom. in Evangelia, I, homo XVII, n. 3 (PL 76, I I 39C-D). 8-9 Luc., X, ques ... », p. 57, n. 38. 86 Cf. infra, p. 133,58-(134,)73. 40. IO-II lbid., X, 2. 12 lbid., X, 3. 132 QUODLIBET VII QUAESTIO21 133 contemplati vi, si ad exemplum Mariae, quantum est in se, fugeret cedere, iuri derogatur sacerdotis, et rationabiliter et ex causa. Haec actionem; et sicut, iuxta quoddam dictum beati BERNARDI in quodam enim verba bene exprimunt, cum dicitur in causa conferendi privilegium sermone de assumptione, «Felix est domus et beata semper congregatio. 40 «Ad uberes fructus» etc., ut quandocumque fratres uberes fructus ubi Martha de Maria conqueritur», ita vere est felix societas fratrum praedicando possint afferre respectu fructuum quos sacerdos ferret sine cum curatis ad regendum populum in ecclesia, si per hunc modum 20 illis, pinguius ius praedicandi habent, et gratanter recipi debent, non Martha conquereretur de Maria. impediri, secundum quod praecipit dominus MARTlNUS cum dicit in Sed si Martha per se sufficeret ministrare, ut merito increparetur si de privilegio fratrum: «Districtius in-Ihibentes, ne quis fratres, etc. audeat E 200 Maria vacante conquereretur, et Maria ministerium Marthae sibi vellet 45 quomodolibet impedire». Unde nec e contra sacerdotem curatum, cum usurpare, ut merito con queri posset Martha de Maria, dicendo: ad praedicandum sufficiens est, et aeque proficit populo praedicatio sua «Domine, non est tibi curae quod soror mea ministerium meum sibi 25 et fratris, frater debet ipsum aliquatenus impedire. Quod si in I hoc casu Zucc. M 4" usurpat? Dic ergo illi ne I me impediat, nec conqueratur quia mecum sacerdos se in praedicatione praetulerit, non censetur fratrem impedire, non ministrat». Hoc re vera inordinatum esset, dicente BERNARDO quia impedimentum importat iniuriam, nemo autem alteri iniuriatur S 250" ibidem: «Ma-lriae Martham aemulari prorsus indignum est, prorsus 50 utendo iure suo. illicitum est. Alioquin ubi legis Mariam causantem, quia «soror mea Unde, I etiam si aliquae religiones institutae sunt quoquo modo ad B 276 C 205" reliquit me solam I vacare?» Absit. Absit ut qui Deo vacat, ad tumultuo- 30 opera acti vae vitae exercenda, videlicet ad praedicandum et confes- sam aspiret fratrum officialium vitam». Fratres autem officiales sunt siones audiendum, cum nullam habeant ordinariam potestatem exer- ecclesiae ministri maiores et minores. cendi huius < modi> officia, idcirco, cum eis conceditur a superioribus H 251'· Unde, si malitiose se sacerdos fratri opponeret, I nec praedicare eum Bad. 273 officia I exercendi. O 17: Bad. 273'v praelatus superior, conquestione delata, ad ipsum coercere. I In talibus Ex parte autem formae verborum privilegii patet quod quoad actum enim casibus quoad praedicationis actum, ut fratri debeat sacerdos praedicandi in nullo derogatur iuri sacerdotis, quia ius commune 60 semper fixum manet nisi conditor eius per privilegium expresse ei ABCOEHIMS deroget, Extravaganti de sententia excommmunicationis, cap.o 16in] ex sed exp. eI in sup. lin. S 17et] esset addo BCOEHIS 17sicut] esset sed dei. eI sicut i. m. man. corr. A 17iuxta] om. B 18est] sup.lin. A 18congregatio] est ABCOEHIMS addo sed exp. A addo BCOEHIS 19 est] esset M 19 felix] om. S 20 curatis] caritas sed dei. eI curatis sup. lin. man. corr. A curatus B 20 regendum] tegendum 38 iuri] viri O 38 Haec] om. H i. m. B 40 etc.. .fructus] om. (ham.) OH O 23 Maria1] ministrante addo sed exp. S 23 et] tunc addo sed dei. A 23-24 43 secundum] sed M 43 praecipit] eis addo sed dei. eI exp. A 44 quis] aliquis ministerium usurpare] voluerit Martham postponere et pro ipsa ministrare sed dei. eI M 45 nec] neque Iam. B 46 proficit] profuit M 47 impedire] quia impedimen- ministerium usurpare i. m. man. corr. A 24 Martha ... Maria] i. m. man. corr. tum importat iniuriam (cl infra. lin. 49) addo sed va- cat sup. lin. S 47-48 in... sacer- A 24 dicendo] ser. sed dei. C 25 ministerium meum] de ministerio sed de exp. eI dos] sacerdos in hoc casu H 47 hoc] om. O 48 non] i. m. I 48 impedire] dei. eI meum sup. lin. signis inversionis eI -0- eras. eI -u- in ros. ser. A inv. M 25-26 sibi impedere S 49 quia] qua O 51-57 Unde... exercendi] i. m. in(. man. corr. A usurpat] suadet me repellere sed dei. eI sibi usurpat i. m. man. corr. A 26-27 ne... vera] SI ad] om. S exercendum addo sed dei. A 52 praedicandum] praedicamentum sed in ut me ministerium iniunctum explere, sive in hoc sed dei. eI ne... vera i. m. man. corr. praedicandum corr. O 52 et] vel M 53 audiendum] audiendam S 53 ordina- A 28 indignum... prorsus] om. E 28 indignum] dignum M 29 ubi] ibi M riam potestatem] inv. C 56 in] om. O 56 subsidium] subdium eI -si- sup. lin. 29 causantem] cansantem sed in causantem corr. 01. man. C 30 vacare] vocare B O 56 potestatem] huius addo sed dei. A 58 quod] ex BCO(sed dei. eI quod sup. 30 vacat ad] om. S 31 aspiret] aspirat H 33 se sacerdos] inv. A 33 sacerdos] Iin.)EHlS 59 iuri] iure I 61 Extravaganti] sn- (sententia ?) addo sed exp. A sacerdotes sed in sacerdos corr. H 33 nec] neque I 37 casibus] om. E 40 Cr. MARTINUS Bulla «Ad fruclus uberes» (ChorI. Univ. Paris., I, p. 592 IV, 18-19 BERNARDUS CLARAEVALLENSIS, In assumplione, sermo 3 (ed. J. LECLERcQ-H. (n. 508)). 44-45 Ibid .. 61-62 Cr. GREGOR. X, Decrelales, V, tit. 39 (Oe sent. I ROCHAIS, p. 239,18-19;PL 183,422B). V, 28-31/bid. (ed. J. LECLERCQ-H. ROCHAIS, V, excomm.), C. 8 (ed. A. FRIEDBERG, 891). II, 62 Cr. Ibid., tit. 33 (Oe priv.), c. 3 (ed. p. 239,19-22;PL 183,422B). A. FRIEDBERG, 849-850). II, QUAESTIO 21 135 134 QUODLIBET VII iuris, non semper habent universaliter veritatem, quia in casibus tenent «Nulli», et de privilegiis «Cum et plantare», et XVI., 85 et in casibus non tenent. Et quandoque in iure positivo expressi sunt quaestione 7", «Omnes basilicae». Et hoc quia privilegia stricti iuris aliqui ex casibus in quibus tenent et in quibus non, secundum quod sunt, ut Ex tra vagan ti de privilegiis «Porro», et hoc maxime quando super hoc circa istam regulam multum distinguit Glossa, Extrava- vergunt in praeiudicium alterius, sicut contingeret in proposito si frater 65 ganti de rescriptis, cap.o l°, unde illa regula adducta fuit, I et secundum H 25 regulariter praeferretur sacerdoti, ut infra declarabitur, licet alias «bene- illos casus in iure expressos debent illam I regulam exponere iuristae et C 20~ ficia principis largissime interpretanda sint». Quare, cum in privilegio fratrum nihil exprimitur, sicut patet inspi- 90 respondere argumento. Aliquando autem non sunt casus I expressi in M 5" iure, in quibus tenent et in quibus non, I aut saltem non sunt expressi I 138 cienti illud, per quod derogetur iuri communi sacerdotum, nisi forte in omnes, sed tamen exprimi possunt ex regulis iuris naturae, ex quibus casibus per illud quod dicitur in causa privilegii, propter «uberes 70 fructus» etc., sicut dictum est, simpliciter ergo et regulariter dicendum etiam expressi sunt illi qui sunt in iure conscripti, et tam secundum hos B 27t casus, quam secundum illos in quantum I habent exprimi ex iure I Zucc. quod sacerdos potior est in iure, frater autem in casibus tantum: aliter 95 naturae, illam regulam possunt exponere theologi et respondere argu- enim non esset in succursum sacerdotis. Sed dices quod praedicare I pium opus est, nulli ergo debet esse in mento. In quibus igitur casibus a iure positivo expressum tenet illa S 250vb regula, et in quibus non, iuris tis relinquo. praeiudicium. 75 Et dicendum quod, licet praedicare in se opus pium est, tamen actum Sed quantum eIici potest ex iure legis naturae, unde ortum debent praedicandi isti subtrahere, in quo ius pinguius habet in casu, scilicet sumere omnia edicta legis positivae, distinguo quod concessum uni, ex 00 privilegio pertinens ad ius commune alterius, aut est talis naturae quod, cum non est opus praedicatione extranei, et sine eius consensu hoc postquam transierit in usum unius, non potest simul verti in usum facere absque alia causa rationabili, cum sit ordinarius et sic habet ius alterius, aut cum hoc quod transit in usum unius, sufficit ad usum Bad. 273 'x prohibendi, non est aequum. I 80 alterius. De primo modo sunt decimae novalium, quae de iure communi 5 debentur sacerdotibus curatis. Quae, cum ex privilegio conferuntur A 44'b Ad primum I in oppositum, quod «speciale derogat generali», dicen- quibus-Idam religiosis et transierint per hoc in usum ipsorum, non E 20C dum quod regula ista «speciale derogat generali», et consimiles regulae possunt verti in usum sacerdotum. De secundo modo est fons communis aliquibus de iure communis ABCDEHIMS consuetudinis, ita quod non aliis, cuius usus cum conceditur alicui alteri 62 Nulli] sub/o M Nullus C privilegii addo D 62 Cum ... plantare] sub/o M 62 et3] IO ex privilegio principis, et transierit in usum illius, nihil minus sufficit ad om. B 63 Omnes basilicae] sub/o M 63 privilegia] quia addo sed exp. C usum omnium aliorum. 64 Extravaganti ... Porro] allegatum est opponendo sed de/o et Extravaganti ... Porra i. m. man. corr. A 64 Porra) subi. M 66-67 beneficia principis] inv. D 67 sint] sunt M 69 iuri] iure I 70 uberes] universales B 73 esset] est H 73 succursum] (cr. ABCDEHIMS J. NIERMEYER, Mediae latinitatis /exicon minus, p. 1002: «succursus (decI. iv): 1. secours, aide - support, help ... »). 74 praedicare] praedicares E 76 opus pium] inv. I 85 et] casibus et addo B 85 tenent] om. I 86 ex) in D 87 super] circa H 77 pinguius habet] inv. M 77 pingui us] sup. lin. man. corr. A 77 in2 .•• scilicet] in 88 cap.o I°] i. m. man. corr. A 89 expressos] pracessos sed in expresso s corr. I 89 et] ras. man. corr. A 78 cum ... et] i. m. man. corr. A 78 extranei] aliquid (conf) addo om. S 90 respondere] respondemus M om. S ad addo sup. lin. C 90 argumento] man. corr. sed de/o et exp. A 79 absque ... rationabili] i. m. inf man. corr. A om. argumenta CE 93 in] om. B 94 illos] alios I 95 exponere] i. m. D 96 quibus] M 79 causa] om. B 79 et...ius] iter. C 79 et sic] i. m. man. corr. A 82-83 etiam addo D 96 expresssum] scr. sed vel < expres> so addo i. m. a/o man. C expressis dicendum ... generali] om. (ham.) D M 98 naturae] i. m. man. corr. A 99 concessum] concessi B 00 privilegio] quod addo sed de/o A 00 pertinens] -ns scr. in ros. man. corr. ubi forte prius erat -t A 62-63 GRATIA NUS, Decretum, II, C. XVI, q. 7, C. IO (ed. A. FRIEDBERG,I, 803; PL 187, I non potest] sup. lin. M 4 modo] om. C 6 in] sup. lin. M 9 consuetudinis] 1047B-C). 64 Cr. GREGOR.IX, Decreta/es, V, tit. 33 (De priv.), C. 7 (ed. A. FRIEDBERG, consuetudis M II omnium] alium BCEHIS om. D 11,851). 66 Cr. infra, p. I 72,57-(p. 173,)65 et p. 227,94-(p. 229,)44. 66-67 GREGOR. IX, Decreta/es, V, tit. 40 (De verbo sign.), C. 16 (ed. A. FRIEDBERG,II, p. 916). 70-71 87-88 Cr. GREGOR.IX, Decreta/es. una cum g/ossis, I, tit. 3 (De rescr.), C. I (ed. 1582, r. 30- MARTINUS IV, Bulla «Ad fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 3Ii). 71 Cr. supra, p. 129,61-(p. 130,)79. 82 Cr. supra, p. 127,7; GREGOR.IX, Decreta/es, I, tit. 3 (De rescr.), C. I (ed. A. FRIEDBERG,II, 16). 83 Ibid. 136 QUODLIBET VII QUAESTIO 21 137 In primo genere rerum verum est quod «speciale derogat generati», ut maxime in proposito, cum non conceditur praedicatio fratribus ex patet in usu decimarum concessarum ex privilegio religiosis, quae 40 privilegio in favorem eorum, sed populi principaliter, in cuius profec- deberent esse aliorum de iure communi, sed per privilegium ipsis tum non venit, si regulariter praeferretur in praedicando sacerdoti. Nec subtrahuntur. In isto enim casu dicitur privilegium quasi privans legem, 15 etiam ullo modo exprimitur in privilegio ipsorum quod debeat praeferri quia quod secundum legem iuris communis uni competit, hoc ei subtra- sacerdoti, si simul concurrat utriusque praedicatio. Propter quod non hitur per legem privilegii, et alteri tribuitur. intelligitur esse concessum, nisi in casibus in quibus expedit populo In secundo vero genere rerum non est verum. Propter hoc enim quod 45 quod in praedicando frater praeferatur sacerdoti. usus fontis conceditur ex privilegio illi qui nullum ius in eo prius habuit, Aliter autem audivi respondere iuristam, dicentem quod id quod est I A 44" Bad. 273'x non per hoc subtrahitur usus I eius aliis qui prius usum eius habuerunt 20 speciale uno modo, potest esse genera le alio modo. Ut in proposito de iure communi consuetudinis. In hoc autem casu non dicitur privile- posse praedicare populo commune est sive generale omnibus curatis, gium quasi privans legem, sed quasi «privata lex», quia quod ex quia de iure communi, sed speciale fratribus, quia de iure privilegii; e M 5'° communi concessione competit uni, scilicet per legem I iuris communis, 50 contra autem praedica-Ire isti populo, parochiae scilicet Sancti Bene- C 205" hoc etiam ex privata concessione competit alteri. 'Privata', dico, dicti aut Sancti Severini, in tali parochia et tali, speciale est isti S 251" 'concessione', non ex parte I ipsius concessi, ut scilicet private et 25 sacerdoti vel illi, et non est concessum fratribus nisi in concessione singulariter obtineat concessum, sed solummodo ex parte modi conce- generali. Et ideo, licet fratres propter speciale primo modo pinguius ius dendi. haberent in praedicando quam sacerdotes, tamen propter speciale Primo enim modo non solummodo diceretur privilegium lex privata, 55 secundo modo pinguius ius praedicandi I in propria ecclesia propriis M 5" sed etiam privans legem, ut patet. Quod non est verum in isto genere parochianis habent sacerdotes. Unde, quia privilegium fratrum non rerum, nisi quatenus usus unius impedire posset usum alterius, ut si eo 30 facit mentionem de isto iure speciali sacerdotum, non intelligitur eis D 175" tempore quo habens privilegium vellet uti fonte hauriendo I aquam, nec concessum quod in ecclesiis sacerdotum habeant potestatem praedi- posset alter simul in eodem tempore haurire. In isto enim casu, si candi, nisi quantum eis de iure communi conceditur, scilicet de licentia privilegium expressam super hoc faceret mentionem, derogaret iuri 60 speciali ipsorum sacerdotum, vel episcopo rum, vel legatorum, aut communi alterius, et esset privilegiatus potior in iure; alias vero nequa- summi pontificis. Sed ut ex privilegio eis intelligatur aliquid concessum, Zucc. 4[3'° quam, sed e contrario potior esset ha-Ibens pro se ius commune.1 35 dixit ille quod intelligitur de praedicatione facienda publice populo in Bad. 273 ,y B 276 '0 Et de tali genere est praedicatio, quia potest I successive a pluribus propriis domiciliis, quam facere non possent sine licentia speciali, quia exerceri circa eundem populum, licet non simul. Propter quod, cum uni hoc de iure communi non est eis concessum. Quod si ita tenendum esset H 251 ,o conceditur ex privilegio, nihil subtrahitur per hoc alteri de iure suo, I 65 circa officium praedicationis, et consimiliter circa officium audiendi E 201" confessiones. Quod I tamen non assero esse verum. I Bad. 2i ABCDEHIMS Et per hoc patet assumptum in secundo argumento, quomodo scilicet [3 usu] usum sed in usu corr. D 13 concessa rum] om. I 14 aliorum] i. m. C ABCDEHIMS 14 sed] quia sed dei. et exp. et sed sup. lin. B 16-17 subtrahitur] subtrahit M 18-19 39 in] non S 40 in cuius] manus B 41 non venit] inv. B 41 praeferretur] quod usus] usus quod sed signis inversionis inv. B 20 non] nam M 2[ communi] proferretur BCDEHIS 41 praedicando] praeiudicando sed in praedicando corr. A communis M 21 hoc] ac addo sed deI. A 22 quod] secundum sed exp. et quod i. m. 4 [ Nec] Neque I 42 debeat] debeant sed in debeat corr. A 45 frater praeferatur] B 24 etiam] autem D 24 concessione ... Privata] om. (ham.) H 24 alteri] Privata inv. B 48 populo] in addo sed exp. A 48 sive] est addo D 48 curatus] generale dico concessione competit alteri addo sed va- cat sup. lin. M 30 rerum] verum B addo ABCDEHIMS 48 omnibus ... (generale)] om. (ham.) CD 50 scilicet] i. m. 30 unius] om. I 30 impedire posset] inv. S potest vel addo I 3 [ vellet] videlicet man. corI'. A 5[ et] vel BCDEHIMS 51 tali] sancti vel talis addo sed dei. A C 31 fonte] om. D 31 hauri en do] haurienda I 31 nec] neque I non H 52 nisi] om. M 54 in] om. C 55 secundo modo] om. E 56 Unde quia] inv. 33 mentionem] -tionem et men i. m. E intentionem S 34 potior] po- et tior i. m. E E 57 mentionem] rationem sed dei. et mentionem i. m. D 57-58 non ... sacerdotum] iter. D 58 habeant] habebant D 59 iure communi] communi iure sed signis 12 GREGOR. IX, Decretales, I, tit. 3 (De rescL), c. I (ed. A. FRIEOBERG, II, p. 16); cf. supra, in versionis inv. B 60 ipsorum] episcoporum B 62 populo] i. m. E 65 audiendi] p. 127,7. 22 ID., op. cit., V, tit. 40 (De verbo sign.), C. 25 (ed. A. FRIEOBERG, II, sup. lin. man. corI'. A 66 confessiones] confessionis sed in confessiones corr. man. corI'. p. 923). A 67 Et] Sed I 138 QUODLIBET VII QUAESTIO 22 139 «priviIegium fratrum strictl IUris est», quoniam secundum primam Circa primum arguitur quod non possit sacramentum poenitentiae responsionem libera potestas praedicandi absque impedimento eis 20 virtute clavium respectu eorundem peccatorum habere effectum plus concessa non extenditur ultra quam expedit populo fratrum praedica- 70 quam semel, quia hoc multum derogaret virtuti et efficacia e I sacra- Zucc. tio, secundum vero secundam responsionem stricti iuris est, quia non menti. Quod enim plus quam semel sacramentum habet effectum super conceditur eis nisi in suis domiciliis tantum, quod forte nimis durum eandem materiam, hoc non est nisi quia debilis est virtus sacramenti, et S 251 ,. videretur eis. I infirma, ut non possit agere semel, quod possit pluribus vicibus applica- 25 tum. Erroneum autem est sacramento attribuere, quod virtuti eius QUAESTIO 22 derogaret. Ergo erroneum est dicere et attribuere sacramento poeniten- tiae, quod respectu eorundem I peccatorum habeat effectum plus quam D 17: UTRUM SACRAMENTUM POENITENTIAE EX VIRTUTE CLA VIUM RESPECTU semel. EORUNDEM PECCATORUM POSSIT HABERE EFFECTUM PLUS QUAM SEMEL Praeterea. Hoc idem patet in aliis sacramentis. Baptismus enim et Zucc.413" I Sequuntur quaesita circa hominem, specialiter pertinentia ad poeni- 30 confirmatio et cetera sacramenta, sicut patet, non applicantur suae tentiae sacramentum. Et proponebantur primo tria pertinentia ad 5 materiae nisi semel, et hoc non nisi quia tantum semel habent effectum I 138" confessionem faciendam principali ter, I deinde alia tria pertinentia suum circa illam. Ergo etc. B 277" principali ter ad ipsa peccata confitenda. Et erant illa tria prima I de Contra est illud quod dicitur, De poenitentia, dist.e la, in cap.o pluralitate iterationis actus confitendi. Quorum primum erat principali- «Quem p o e n i te t»: «Quanto pluribus confitebitur, tanto facilius veniam ter de pluralitate iterationis actus confitendi ex parte ipsius sacramenti 35 consequetur». Quod non esset verum, nisi sacramentum poenitentiae poenitentiae. Secundum ex parte ipsius confitentis. Tertium vero ex IO posset habere pluries effectum circa eadem peccata. Ergo etc.1 Bad. : Zucc.413'· parte confessoris. Primum enim erat, utrum sacramentum poenitentiae I ex virtute clavi um respectu eorundem peccatorum possit habere effec- tum plus quam semel. Secundum erat, utrum dicere quod vere poeni- Dicendum quod effectus sacramenti poenitentiae vi clavi um, maxime M 6" tens et confessus, rite absolutus ab eo qui potest, teneatur eadem in absolvendo poeni tentem postquam fuerit confessus, multiplex est. peccata iam confessa iterum confiteri, sit erroneum. Tertium erat, 15 Bad. : 40 Primus maculae peccatorum ablutio. I Secundus divinae offen-Isae H 252" utrum confessi fratribus praedicatoribus I et minoribus virtute privilegii C 205 placatio. Tertius poenae aeternae debitae peccato in poenam tempora- ipsorum teneantur confiteri iterato suo proprio sacerdoti peccata quae lem commutatio. Quartus illius poenae temporalis saltem pro parte illis fuerint confessi. remissio. Quintus est gratiae augmentatio. Sextus est Ecclesiae militanti ABCDEHIMS 69 responsionem] rationem BCD(sed deI. et responsionem i. m.)EHIS stricti iuris est ABCDEHIMS quia addo M 69-71Iibera ... responsionem] i. m. man. CO". A 69 impedimento] sed, ut dictum est, sup. lin. man. corr. in casibus tantum; secundum vere secundam responsio- nem stricti iuris est, quia non conceditur eis (ei infra, lin. 70-73) addo sed deI. A 21 multum derogaret] derogaret multum sed signis inversionis inv. S 21 et] vel S 70 ultra ... expedit] utra quam expeditur ultra quam expedit BD(sed utra ... expeditur deI.) 22 plus quam] plus BCDES quam sup. lin. I 30 sicut] sup. lin. E 31 tantum semel] EH(om., sed i. m.)IS 70-71 fratrum praedicatio] inv. M 71 responsionem] inv. D 32-36 suum ... effectum] om. (ham.) S 33 dicitur ... poenitentia] penitur rationem BCDEHIS 73 videretur] videtur I 73 eis] man. corr. A om. (sed ei infra, B 33 De poenitentia] i. m. man. corr. A 33 in] 3° CD 36 etc.] Ad hoc addo p. 155,87 etc .. et supra, p. XX), eI hic sequitur lexlus Circa secundum ... (cr. infra, I 38 Dicendum] Ad cuius intellectum est sciendum sed haec et reliquum istius p. 147,5) M esse I 2-3 Utrum ... semel] (Cf. infra, lin. 11-13). 4 Sequuntur] Sequitur quaestionis inveniuntur in sequenti quaestione, post .. .in sacramento poenitentiae (ei infra, B 6-7 deinde ... principaliter] om. (ham.) CI 8-9 Quorum ... confitendi] om. (ham.) p. 155,86-87) M est addo D ergo addo B 41 in] sup. lin. S 42 commutatio] mutatio E 9 pluralitate] intenrationis addo sed -n- exp. et deinde lolum deI. A sed in commutatio CO". S 43 Ecclesiae] i. m. D II enim] om. E 14 rite ... potest] (CI infra, p. 155,93). 15 iam confessa] om. S 16 confessi] confessus sed in confessi corr. A 17 quae] sup. lin. I 18 confessi] 34-35 GRATIANUS,Decretum, II, C. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, C. 88 (ed. A. FRIEDBERG, confessus sed in confessi CO". A I, 1188; PL 187, 1560C); AUGUST., Liber de vera et falsa poeniten/ia, C. 25, n. IO (PL 40, 1122); etiam citatur in HENR. DE GAND., Quodl. X, q. 1 (ed. R. MACKEN,p. 28, 20-21; ed. 68 cr. supra, p. 127,10. 1518. f. 399vR; ed. 1613, II, r. 135va); cr. infra, p. 174,I4-(p. 175,)15. QUAESTIO 22 141 140 QUODLIBET VII reconciliatio. Et si qui alii sunt huius < modi>, isti tamen ad praesens sicut contingit de baptismo et quibusdam aliis sacramentis respectu suorum effectuum principalium, non autem respectu non principalium, sufficiun t. 45 Dico igitur quod duplex est I effectus sacramenti: unus scilicet loquendo de illis sacramentis quae cum principalibus habent non A 44 vb principalis et essentialis, ad quem principaliter est a Deo institutum; principales. Quoad huius < modi> enim effectum, scilicet principalem, alius vero secundarius et quasi accidentalis, ad quem non est principali- 75 est simile de hoc sacramento et de aliis, ut procedit secunda ratio. Et ter institutum, sed ex abundante misericordia, et ex consequenti agit dicere quod plus quam semel haberet paenitentia talem effectum, illum. Verbi gratia, effectus principalis et essentialis baptismi, ad quem 50 multum derogaret sacramento poenitentiae, sicut et aliis sacramentis, ut agendum est principaliter a Deo institutus, est delere omnia peccata et procedit prima obiectio. Aliter enim sacramentum, semel adhibitum, remittere omnem poenam debitam peccatis, et per hoc offensam Dei aut nihil ageret de suo effectu principali, sed solum disponeret ut B 277'b perfecte placare, secundum quod de his I tribus specialiter loquitur 80 iteratum agere posset, aut si ageret illum, non perfecte ageret, semel Scriptura, dicente PAULO, < Ad > Colossenses IIo: «Consepulti in adhibitum, sed oporteret illud quod restaret, agere per eius iterationem, 55 quemadmodum si baptismus, semel adhibitus, solum disponeret ad baptismo, cum mortui essetis in delictis, convivificavit cum illo, donans peccatorum deletionem et divinae offensae pacationem et poenae remis- vobis omnia delicta»: ecce p.imum; unde dicit ibi Glossa «id est, ori- E 20l'b sionem, aut pro parte hoc ageret et pro parte non, et iteratum hoc Iginalia et superaddita, quod signum est quod et poenam tollit.» I S 251 vo 85 ageret perfecte. Quod esset magnae infirmitatis in virtute sacramen- Sequitur: «Delens quod adversum nos erat chirographum decreti, quod torum novae legis, et poneret ipsa esse debilia elementa quodam modo, erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio», ubi dicit Glossa 60 quemadmodum erant sacramenta veteris legis, secundum quod de illis «Chirographum decreti, id est memoriam transgressionis»: ecce secun- dicit ApOSTOLUS< Ad > Galatas, IVO: «Quomodo convertimini ite- dum, quia non servatur transgressionis memoria, nisi ex ira nondum rum ad infirma et egena elementa?» pacata. Sequitur: «exspolians principatus et potestates», Glossa: 90 Effectum I autem suum non principalem, qui continet omnes alios I 138' «infernales», «auferendo Abraham, Isaac, ac ceteros iustos»: ecce ter- modos sequentes, bene potest absque omni derogatione facta sacra- tium. Effectus autem baptismi non principalis, ad quem secundario 65 mento habere plus quam semel; immo illud procedit ex magna I virtute B 277 ordinatur, est gratiae augmentatio, si iam baptizatum baptismo flaminis et efficacia sacramenti, et hoc quia semel adhibitum non necessario agit Bad. 274's invenit in gratia; quod tamen accidit baptismo fluminis. I quidquid agere potest, pluries adhibitum, sed hoc absque omni infirmi- Zucc. 214'b Descendendo I ergo ad propositum, dico ad quaestionem, quod M 7" 95 tate sacramenti. In quo non est simile de hoc sacramento et de aliis, ut H 252 ,b sacramentum I poenitentiae vir-Itute clavium respectu eorundem pecca- torum non habet nisi semel effectum suum principalem, qui continet iam dicetur. Tota enim I poena temporalis debita peccatis non neces- C 206' 70 sario remittitur in prima absolutione, etsi possibile esset I eam remitti, D 176 tres primos effectus praedictos, quos semel perfecte agit, aut nihil agit, ut iam dicetur. Et secundum hoc processit tertia ratio, quae erat pro ABCDEHlMS parte ista. Neque similiter in prima absolutione augmenta tur gratia 00 quantum nata sit pro statu vitae praesentis augeri, ut secundum hoc 47 et] esset sed in et corr. E 47 principaliter est] inv. D 47 a] sup. lin. I 48 secundarius] et non principalis addo M 50-67 Verbi ... quod] om. M 50 illum] ullum sed in illum corr. E 50 Verbi gratia] Unde Gregorius BCDEHIS 52 et] om. ABCDEHlMS BCDEHIS 52 hoc] divinam addo ABCDEHlMS 55 mortui] mortuus D 55 convivificavit] vivificavit S 56 delicta] debita E 57 signum] om. B 60 decreti] 71-75 sicut...ratio] om. M 71 sacramentis] om. D 75 est] sed sed dei. eI exp. eI est discreti B 60-61 secundum] tertium sed exp. eI secundum i. m. man. corr. A 63 ac] sup. lin. A 77-89 ut...elementa] om. M 79 ut] sup. lin. I 80 ageret] aliquando et BCIS 65 flaminis] (flami's) AI 66 fluminis] (flu'is) AI 67 ad] om. B non addo eI aliquando exp. I 81 eius] om. D 83 deletionem] delitionem E 68 poenitentiae] om. D 68-69 peccatorum] -e- sup. lin. H 86 esse] est D 86-87 quodam modo ... sacramenta] om. C 87 quod] iter. H 94 quidquid] quid sed in quidquid corr. D 95-96 In ... dicetur] om. M 96 non] om. M 54-55 Col. II, 12-13. 56-57 Glossa inlerlin. in Col., II, 13 (ed. 1634, VI, 621-622; deest in PL 114). 58-59 Col. II, 14. 60 Glossa ordo in Col., II, 14 (ed. 1634, VI, 621Cg; 98-99 ut .. .ista] om. M 98 dicetur] dicentur H deest in PL 114). 62 Col. II, 15. 63 Glossa interl. in Col., II, 15 (ed. 1634, VI, 622- 75-78 cr. supra, p. 139,19-22. 88-89 Gai., IV, 9. 95-96 Cr. infra, p. 144,41-47 et 623; deest in PL 114). 63 Glossa ordo in Col., II, 15 (ed. 1634, VI, 622D; PL 114, 147,16-34. 6120). 142 QUODLIBET VII QUAESTIO 22 143 intelligamus illud GREGORII,XXIIo lib.o Moralium et Super Eze- Et quod assumitur contra hoc, quod «plus quam semel adhibere chielem, parte II", homilia 3": «Nemo repente fit summus». Et forte, sacramentum ad aliquem effectum, hoc non est nisi quia virtus eius quod speciale est in casu duarum quaestionum sequentium, reconcili- debilis est et infirma ad efficiendum totum simul», dicendum quod ad atus Ecclesiae militanti per absolutionem impensam a non ordinario 30 hoc quod sacramenta habeant effectus suos in adultis, maxime illa quae S 251 ,b confessore, nondum I est ei perfecte reconciliatus, nisi cum proposito de 5 directe sunt circa peccatorum ablutionem, I ut sunt baptismus et B 277' confitendo iterato proprio sacerdoti eadem peccata quae confessus poenitentia, duo concurrunt: unum dispositive ex parte eius circa quem fuerit fratri; quod quidem propositum habere tenetur cum fratri sacramentum administratur, scilicet aliqua gratia gratis data praeparans confitetur, et, quantum in se est, tempore et loco opere adimplere, ut sic liberum arbitrium ne ponat obicem; aliud vero effecti ve ex parte Dei, in perfecte reconcilietur Ecclesiae per absolutionem impensam a suo ordi- 35 persona cuius sacerdos ipsum administrat, et hoc est gratia gratum nario, eo quod secundum praedicta frater non est nisi coadiutor sacer- IO faciens, quae agit omnes effectus sacramenti interius. Zucc.414'· Idotis, ut respectu Ecclesiae militantis reputetur quodam modo confes- Et quantum ad effectum principalem producendum, nulla potest poni sio utrique facta non nisi una confessio. Ut ad hoc adducamus illud infirmitas vel debilitas virtutis in sacramento baptismi vel poenitentiae, E 201 " quod dicitur in praedicto cap.o I «Quem poenitet»: «Lazarum Domi- H 252" nus de monumento suscitavit, I sed discipulis I solvendum obtulit», sicut A 45" ABCDEHIMS habetur Ioa n n i s XIO: sic in proposito, licet in prima absolutione 15 suscitatus sit confitens a morte peccati per omnium peccatorum suorum 27 Et] om. E 27 adhibere] adhiberent D 29-40 dicendum ... potest] Cf. R. MACKEN, absolutionem, quemadmodum Dominus Lazarum perfecte restituit ad Les Corrections ... , p. 20-21, ex. 18. 29 quod] om. C 31 circa] contra ABCDEHIS vitam naturae, ut tamen perfecte Ecclesiae reconcilietur, debet offerri 31 ablutionem] absolutionem CE 32 dispositive] et addo D 33- 34 scilicet ... obicem] i. m. man. corr. A 35 et hoc] quorum secundum sed dei. et et hoc sup. lin. man. corr. presbytero ordinario, qui est loco discipuli Domini, ut absolutione sua A 35 est] om. B 37-40 Et...potest] Primum vero est actio liberi arbitrii, qua solvatur quasi ab excommunicatione quam incurrit ex mortali peccato, 20 disponitur quis ut gratiam illam possit recipere, et ipsa effectum suum in ipso habere. Sed Bad. 274'c et sic per ipsum perfecte Ecclesiae reconcilietur. I actio liberi arbitrii duplex est: una gratiae gratum facientis collationem et receptionem praeveniens, alia simul cum ipsa gratia cooperans. Prima actio aequaliter necessaria est ad principalem effectum in baptismo et in paenitentia, quia est necessaria ad gratiae gratum facientis susceptionem, qua effi.ciunt suos effectus. Et consistit non tam in positivo, qua scilicet homo per liberum arbitrium detestetur et odio habeat peccata et statum suum Quod ergo arguitur primo in oppositum, quod «habere effectum plus pristinum, et de ipsis doleat, dico quantum poterit haec facere ex puris naturalibus, quam semel circa eadem peccata multum derogaret virtuti sacramenti», quemadmodum determinaverunt philosophi hominem a vitiis per voluntatem contrariam posse transire ad virtutes, quam in negativo commixta positivo, qua scilicet homo per dicendum secundum iam dicta quod verum est de effectu sive effecti bus 25 liberum arbitrium velit non ponere obicem et rebeIlionem primo motui gratiae gratis principalibus, de effecti bus autem non principalibus non est verum. datae, quae omnibus aequaliter offertur, quia «omnibus quoad hoc aequaliter favet», ut dicit AUGUSTINUS Super Psalmum XVIIum (AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 17, C. 12 (CC la!. ABCDEHIMS 38, p. 96,8; PL 36, 149» qua synderesis adiuvatur, et sentit homo in semetipso impetum ut sistat, et non procedat in opus peccati. Quem qui non repellit, de congrua disponitur ad susceptionem gratiae gratum facien < ti > s, et eam suscipit administratione sacramenti 2 fit] sic B 3 duarum quaestionum sequentium] sequentis quaestionis M 5 ei] ibi circa ipsum, si prius eam non recepit; qui vero impetum illum repelIit, obicem ponit BDE(? sed del.)C(sed in sibi mut.)HIS 6 confessus] est addo B(sed exp. ?)CDEH receptioni gratiae gratum facientis, nec eam recipit in administratione sacramenti, quia et 7 fuerit] est I 8 ut] et BCDEHIS' 9 perfecte] cum addo D 12 utrique ... confessio] si accedit, fictus accedit. Secunda vero actio liberi arbitrii non est nisi cooperans om. (ham.) C(sed i. m. ai. man.)H 12-(p. 145,)74 ut...suscipi] om. M 12 ut] om. gratiae gratum facienti, et sine ipsa a libro arbitrio eIici non potest, et per solam gratiam D 16 sit] est D 17 restituit] resuscitavit C 21 perfecte] societati addo sed dei. gratis datam. Gratia autem gratum faciens statim cum infusa fuerit, ordine naturae prius A 23 Quod ergo] Ad illud ergo quod I 23 effectum] sive addo D 24 circa ... pec- expellit peccatum quam elicit opus bonum meritorium. Propter quod principalem effec- cata] om. S 25 dicendum] quod om. B tum operantur baptismus et paenitentia per gratiam gratum facientem, absque omni tali opere liberi arbitrii. addo sed va- eat super lin. et primum vero et facientem ... arbitrii dei. et 2 GREGOR., Homiliae in Ezechielem, II, ham. 3, n. 3 (CC lat. 142, p. 238,53-54; PL 76, Et. .. potest i. m. in! man. corr. A) 959C); ID., Moralia, XXII, C. 19, n. 45 (CC lat. 143A, p. 1125,18-19; PL 76, 240C). 13-14 GRATIANUS,Decretum, II, C. XXXIII, q. 3 (De paen.), d. I, C. 88 (ed. A. FRIEDBERG,I, 1188; PL 187, 1560C); cf. supra, p. 139,33-35. 15 Cr. Ioann. XI. 23-24 Cf. supra, p. 139,19-22. 27-29 Cr. supra, p. 139,22-26. 144 QUODLIBET VII QUAESTIO 22 145 quia utrumque horum sacramentorum quantum ad hunc suum effectum Nec hoc derogat virtuti sacramenti poenitentiae, immo hoc procedit principalem, semel efficit quidquid potest. 40 65 ex eius virtute. Quam non haberet, si non nisi semel posset aliquid Sed de effectu non principali secus est in sacramento poenitentiae et relaxare de poena temporali debita, et totum residuum oporteret I H 252 sacramento baptismi, et hoc quoad illos qui cum gratia veniunt ad solvere vel contritione I vel operibus misericordiae vel poenis purgatorii, I 139' baptismum et poeni tentiam, quia cum quis cum gratia venit ad bap- licet absolute maior esset virtus et efficacia, si ab institutione sacramenti D 176 tismum, semel recipit virtute baptismi quidquid potest efficere baptis- poenitentiae hoc ei datum fuisset, quod uni-Ico actu cum deletione E 201 mus etiam quoad effectum non principalem, propter quod non est 45 70 culpae totam relaxaret poenam, quemadmodum I hoc singulariter B 278 iterabilis; qui vero accedit cum gratia ad sacramentum paenitentiae, datum est baptismo, sicut etiam singulariter datum est sacramento sive solum contritus et non confessus, sive iam alias confessus de poenitentiae quod quotiescumque adhibetur, poterit gratiam augmen- eisdem, non necessario recipit quidquid efficere potest sacramentum tare in disposito, quod non potest facere baptismus nisi semel, cum paenitentiae quoad eius effectum non principalem. etiam non nisi semel possit suscipio Propter quod sacramentum poenitentiae est iterabile: sive enim 50 75 Nec solum propter ista iam dicta, quae sunt specialia sacramento conferatur talis gratia ante peccatorum confessionem et sacramentalem poenitentiae quoad effectus eius non principales, respectu sacramenti absolutio nem, sive in ipsa absolutione, non totum agit simul et semel ex baptismi, iterari potest, sed etiam propter dubium circa effectum princi- A 45'b necessitate, quidquid natum est agere ipsum sacra-Imentum poeniten- palem sacramenti paenitentiae. Quia enim sacramentum paenitentiae C 206'b tiae in sacramentali absolutio ne. Determinatum I enim est a Deo, requirit ad effectum eius principalem aliquam operationem liberi arbi- Zucc.414'b quantum gratia gratum fa-Iciens relaxat de poena temporali de-Ibita in 55 80 trii, saltem qua non ponit obicem gratiae I gratum facienti, nec potest M 7'b S 252" actu absolutionis, ut non sit necesse totum relaxari simul sicut contingit homo esse certus de sufficientia talis operationis liberi arbitrii, idcirco in baptismo; et hoc provenit ex differenti virtute a Deo collata istis etiam propter huius < modi> dubium rationabiliter conscientiam sti- sacramentis. Unde, ut facilius et celerius misericordia plenae remissionis mulans, etiam si non esset aliqua alia causa ex supradictis, posset aut obtineatur, expedit pluries et pluribus confiteri, pluries suscipiendo deberet circa ipsum iterari poenitentiae sacramentum, quemadmodum sacramentalem absolutionem, quae pluribus vicibus potest aliquid et 60 85 in baptismo posset aut deberet iterari sacramentum, si dubitaretur an aliquid relaxare quousque totum fuerit relaxatum. Et per hunc modum rite et secundum formam Ecclesiae esset quis baptizatus. circa eadem peccata pluries potest effectum suum non principalem Et quod ulterius assumitur, quod «non posse simul et semel agere habere. quod potest pluribus vicibus, hoc provenit ex infirmitate et defectu», dicendum quod aliud est deficere in virtute et virtutis debilitatem habere ABCDEHIMS ABCDEHIMS 39 hunc] om. BCDEHIS 45 etiam] sup. lin. man. corr. A et BCDEHI(sed in etiam 67 operibus misericordiae] misericordiae operibus sed signis mverSlOnlS inv. B corr. ?)S 45 propter] eo sed dei. et exp. et propter sup. lin. man. corr. A om. S 69 cum] non BC(sed in in mut. ai. man.)D(sed dei. et cum sup. Iin.)EHIS 48 necessario]i. m. man. corr. A 50 Propter quod] in ras. man. corr. A 50 iterabile]: 70 quemadmodum] enim addo C 72 quotiescumque] quotienscumque ABCEHIS cum gratia gratum faciens primo accipitur in peccantibus post baptismum, statim simul 73-74 cum...semel] om. (ham.) B 75-86 Nec...baptizatus] i. m. man. corr. A operatur perfecte quidquid pertinet ad eius effectum,sed non necessario quidquid pertinet 75 Nec] Neque I 76 quoad ...principales] sup. lin. man. corr. A 76 respectu] ad effectumnon principalem addo sed va- cat sup. lin. et cum gratia eI ad...principalem dei. respectum sed -m exp. (?) I 77 sed] et hoc M 80 qua] ser. sed exp. eI quia i. m. A 50 enim] om. D 53 quidquid] quisquid D 54 enim] sup. lin. B 54 est] sup. E 80 facienti] facientis sed in facienti corr. A 80 nec] neque I 80 potest] esse lin. D 55 relaxat.. .debita] data in contritione ante confessionem et absolutionem, addo sed dei. A 81 operationis...arbitrii] liberi arbitrii operationis sed signis inversionis abluendo peccata et pacificando Deum et poenam mutanda, simul relaxat de poena inv. A 81 idcirco]propter huius dubium idcirco addo sed dei. A 84 quemadmodum] temporali debita, et similiter quantum relaxat, data sed va- cat super lin. et data ...contri- quae ad sed dei. eI quemadmodum i. m. D 85 sacramentum] om. M 87-(p. 147,)34 tione eI relaxat, data dei. eI relaxat...debita i. m. man.corr. A 57 provenit ex] a sed dei. Et. .. II'] om., sequilur reliquum quaeslionis sequentis. p. 155,86-87, f 7ra, pOSI « ... in eI provenit ex i. m. man. corr. A 58 Unde] Si quid autem relaxandum est de toto sacramento paenitentiae». M 90 aliud] illud CH residuo quod restat ad huius residui relaxationem, concurrit actus secundus liberi arbitrii praecedens,et hoc vel sine confessionis et absolutionis iteratione, vel sed va- cat super lin. eI Si quid eI vel dei. eI Unde sup. lin. man. corr. A 58 plenae] sup. lin. man. corr. A 87-88Cf. supra, p. 139,22-25. 146 QUODLIBET II V QUAESTIO 23 147 Bad.2 in aliquid agendo, aliud vero est virtutem qua illud agendum esset, non 90 Per dicta patet ad secundum, quod non est simile I de hoc sacra- Zucc. habere. Primum contingit solum in illo, quod natum est ex natura suae mento paenitentiae et de quibusdam aliis. Illa enim ex divina institu- speciei habere ampliorem virtutem quam habet. Secundum vero contin- tione acceperunt quod totum simul agant, quidquid agere possunt; non git in eo, quod naturaliter habet gradum virtutis suae sub illo ampliori. sic sacramentum paenitentiae. Propter quod et ilIa acceperunt quod Verbi gratia, homo qui non habet virtutem intellectivam tam perspica- 20 non possent I iterari; quod accepit sacramentum paenitentiae, quemad- Bad. L cem ut ceteri, nec quantum perspicacitatis nata est in se habere humana 95 modum etiam et hoc acceperunt quaedam alia sacramenta quae non natura, ille dicitur deficere in virtute, et virtutis intellectivae defectum necessario totum simul agunt, quod possunt agere iterata, quemadmo- habere respectu amplioris, quae nata est esse in humana natura. Si vero dum extrema unctio non tantum auget gratiam, semel adhibita, quan- Zucc.415" homo non habet virtutem intellectivam tam perspica-lcem ut angelus, tum pluries, secundum modum quo nata est iterari, quia aliter nata est A 45' ille non dicitur deficere in virtute intellectiva et virtutis intellectivae 25 iterari I extrema unctio quam paenitentia. Nam I paenitentia iterari E 202 defectum habere, quia non est tantum virtutis natum esse circa suam 00 potest secundum Iibitum voluntatis ipsius poenitentis, non sic autem naturam. Haec enim est differentia inter negationem et privationem extrema unctio, sed tempore quo quis infirmatur, secundum consuetu- secundum PHILOSOPHUMIVO Metaphysicae, quod negatio est privatio dinem Ecclesiae. Tales autem effectus varios et virtutes tenet Ecclesia simpliciter, non circa subiectum determinatum, neque in hora determi- circa diversa sacramenta ex usu et traditione quae a Christo per S 252,b nata, quemadmodum 'non videns' I dicuntur lignum, lapis, et quae- 30 Apostolos descendit ad ipsam, secundum quod in quadam alia quaes- cumque non sunt nata habere visum, et etiam nata habere visum pro 5 tione de Q u o Ii b e t alias declaravimus. De quo etiam dicit A UGUSTlNUS hora qua non sunt nata ipsum habere, ut catulus ante nonam diem, in libro ex dictis Basi/ii: «Ecc/esiasticarum institutionum quasdam scrip- 'caecum' autem non dicitur nisi natum habere visum, et pro hora qua tis, quasdam vero apostolica traditione per successores in ministerio natum est habere visum, ut catulus post nonam diem. Quia igitur confirmatas accepimus», ut habetur Decretorum dist.e II". C 206" sacramentum paenitentiae ex natura institutionis suae a Deo non est I natum habere virtutem semel et simul efficiendi, quod pluribus vicibus !o QUAESTIO 23 natum est agere effectu suo non principali, quemadmodum hoc habet UTRUM DICEREQUOD VEREPOENITENSET CONFESSUS,RITE ABSOLUTUSAB B 278'b baptismus, ut dictum est, hoc non debet adscribi I alicui defectui vel EO QUI POTEST,TENEATUREADEMPECCATAIAM CONFESSA ITERUM diminutioni virtutis in sacramento paenitentiae, sicut non adscribitur CONFITERI,SIT ERRONEUM homini in defectum aut diminutionem virtutis intellectivae, si non habet Zucc. H 253" tantam virtutem intellectivam quantam habet angelus.1 15 5 Circa secundum arguitur, quod erroneum sit dicere quod vere I M 5" n [76 ABCDEHIMS ABCDEHIMS 91 ex] in sed exp. ei ex i. m. B 94 tam] om. D 95 u!...nec] ser. sed con!. et reser. i. 16 Per...secundum] Ad secundum autem patet per praedicta I 16 dicta] praedicta m. E 95 in] om. B 97 esse]habere sed dei. et exp. et esse i. m. B I Haec] Hoc BCDHIS 23-24 quantum] quam cum I 24 esti] om. BC(sed i. m.)D(sed sup. B I enim est] inv. I 6 qua non] quando D 6 non sunt] inv. B 6 ut] om. lin.)HIS 26 libitum] habitum sed dei. et libitum i. m. C 29 circa] contra sed circa i. I 8 catulus] est addo E 8 diem]dies S 9-10 a...natum] non est natum a Deo sed m. C 29 traditione] contradictione sed in traditione corr. ai. man. C 30 ipsam] in a Deo non est natum corr. S 9-10 non... natum] natum non est sed in non est natum ipsum sed in ipsam corr. aI. man. C 31 quo] hoc BCDEHIS 2-4 Utrum ...erro- corr. B !o efficiendi] efficiendo sed in efficiendi corr. A 12 hoc] om. C neum] (Cr. supra, p. 138,[3-15). 5 Circa secundum...] (c! supra, p. 138. app. erit., lineo 12 defectui] om. BCD(sed i. m.)HIS 13 in] intellective sed in in corr. S 73 «eis»). 5 arguitur] argumentum M 13 adscribitur] describitur S 15 quantam] quandam BD 16-17Cr. supra, p. 139,29-32; [40,67-(p. 141,)78;et 141,90-96. 28-3[ Cf. HENR.DE OAND.,Quodl. 1, q. 29 (ed. R. MACKEN, 187,34-51;ed. 1518, r. 22rS; ed. 16[3, I, p. 2-3 ARIST.,Metaph., IV, c. 2 (in ANON., uct. Arist. (ed. J. HAMESSE, A 1,94);TransI. anon., r. 36ra-rb). 31-34 ORATIANUS, Deeretum, I, dis!. XI, C. 4-5 (ed. A. FRIEDBERG,24; I, ed. O. VUILLEMIN-DIEM,62,14-15; Iun!., VIII, r. 68D-E; 1004a 14-16); cr. etiam p. PL 187, 58B-59A);cr. etiam BASILlUS, Spiritu Sancto, C. 27, n. 66 (PO 32, 187A-Bet De AVERR.,n Melaph. IV Comm., comm. 4 (Iun!., VIII, f. 69A-B). I 12 ~f. supra, 188A-B). 2-4 Cf. H. FINKE, er Pariser Nationalkonzil vom Jahre 1290 in Romische D p. 144,41-49. Quartalschrift, 9, 1895,p. [76-182;C. PAULUS, Welt- und Ordensklerus beim Ausgange des 148 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 149 poenitens et confessus, rite absolutus ab eo qui potest, teneatur eadem omne haereticum erroneum est, et omne erroneum falsum, sed non e peccata numero iterum confiteri, quia hoc poneret sacramentum debere converso. iterari, quod erroneum est dicere. Quamquam enim iterari poterit 25 Falsum enim absolute est quod aliter est in re quam exprimitur in aliquod sacramentum, non tamen est necessarium, quia hoc infirmi- propositione, quoniam secundum PHILOSOPHUM eo quod res est vel «ab tatem poneret in sacramento. IO non est», scilicet I quemadmodum ipsa oratione exprimitur, «dicitur B 278 Contra. Propositio falsa in pluribus, quae tamen vera est in aliquibus oratio vera vel falsa». Si enim ita est ut exprimitur, vera: si non est ita, casibus, non est simpliciter erronea indefinite accepta, quia propositio falsa. Sed non ex hoc statim dicitur erronea vel haeretica, quia non erronea debet esse usquequaque falsa. Propositio in quaestione propo- 30 dicitur propositio erronea vel haeretica in doctrina fidei nisi quae falsa sita est huius < modi>, quia aliquis aut aliqui casus sunt vel possunt est circa ea quae fidei vel morum sunt, vel eis propinqua vel adnexa sive esse, in quibus tenetur quis iterum confiteri. Ergo etc. 15 cohaerens. Unde falsa quae non sunt circa talia, falsa tantum sunt, et Item. Ex voluntate potest quis vere poeni tens et confessus rite, non erronea neque haeretica. absolutus ab eo qui potest, eadem peccata pluries confiteri. Sed quod Erroneum vero proprie, quod in doctrina fidei falsum est, non circa M 5vb potest aliquis facere ex voluntate, potest eidem praecipi, quod tunc 35 ea quae principali ter fidei sunt, sed circa illa quae sunt eis adnexa, Bad. 275'E tenetur facere ex necessi-Itate. Ergo etc.1 quorum falsitas redundare potest I in ea quae sunt fidei, ut, ipsis positis, C 206 sequantur ea quae sunt fidei contraria. 20 Sed non ex hoc statim dicitur propositio haeretica, quia non dicitur propositio proprie haeretica, nisi quia est directe alicui eorum quae sunt I 139'b Hic oportet in I principio considerare, I quae propositio in doctrina S 252 vo 40 fidei vel moribus, contraria. fidei proprie debet dici falsa, et quae erronea, et quae haeretica, quia Zucc. Quia igitur omne er-lroneum est falsum, considerandum est I circa H 253 articulum propositae quaestionis de veritate et falsitate eius secundum ABCDEHIMS quod indefinite, et secundum quod universaliter accipitur, tam affi.rma- tive quam negative, ut si simul veras esse poterimus ostendere indefini- Il Propositio] illa addo I II falsa] est addo M 12 simpliciter] similiter A 14 sunt 45 tas, luce clarius erit quod nullo modo ponere poterit aliquis eas esse vel] om. S 17 eadem] eandem A eidem M 18 voluntate] in casu addo EM 21 doctrina] considerare addo sed exp. A 22 proprie] om. S erroneas aut haereticas, neque unam scilicet neque alteram. I Bad. 2 Ad cuius intellectum sciendum est quod, sicut magister, generalem quaestionem movet RAYMUNDUsin Summa sua de casibus sub hac XIII. lahrhunderts im Kampfe um die Pfarr-Rechte (Philos. Diss., G6ttingen). Essen-Ruhr, 1900; H. FINIŒ, Aus den Tagen Bonifaz VIII (Vorreformationsgeschichtliche Forschungen, II), Miinster i. W., 1902; P. GRATIEN,Ordres mendiants et c1erge seculier li lafin du XIII' ABCDEHIMS siecle, in Etudesfranciscaines, 36, 1924, p. 499-518; A. G. LITILE, Measures Taken by the Prelates of France againstthe Friars (c. A. D. 1289-1290), in Misee/lanea Franeesco Ehrle, 25 absolute] absolutum D 27 oratione] ratione B 28 enim] ista addo D 3 (Studi e Testi, 39), Roma, 1924, p. 49-66; P. GLORIEUX,Prelatsfrancais ... , p. 309-331 et 28 exprimitur] est addo i. m. aI. man. C 29 statim] om. S 29 haeretica] si addo 471-495; C. UYTTENBROECK, droit penitentiel des religieux, de Bonifaee VIII li Sixte IV La in Etudesfranciscaines, 47, 1935, p. 172-176; G. POST, A Petition relating to the Bu/l «Ad I 32 cohaerens] cohaerentia ABCDEHIMS 33 neque] nec IM 34 proprie] est fructus uberes», in Speculum, 1I, 1936, p. 231- 237; K. SCHLEYER,Anfange des Galli- addo sup. lin. aI. man. C 38 propositio] de addo A de proprie addo BCDEHS(proprie de kanismus ... ; P. GLORIEUX,Un recueil potemique ... , p. 621-642; J. RATZINGER,Der Einflusz sed signis inversionis inv.) 38-39 haeretica ... propositio] om. (ham.) M 39 proposi- des Bellelordensstreites auf die Entwicklung der Lehre vom piipstlichen Universalprimat, tio] om. C 41 circa] om. A 43 indefinite ... quod] om. (ham.), sed indefinite i. m. unter besonderer Berlicksichtigung des heiligen Bonaventura, in Geschichte und Gegenwart. M 46 erroneas ... haereticas] haereticas aut erroneas EM 46 aut haereticas] om. Festgabe Michael Schmaus, Miinchen, 1957, p. 697-724; Y.M.-J. CONGAR, Aspects A 46 neque2] nec I 47 sicut] om. E unum addo sed exp. A ecclesiologiques ... , p. 35-151; H. MARRONE, The Absolute and Ordained Powers of the Pope,' An unedited Text of Henry of Ghent, in Mediaeval Studies, 36, 1974, p. 7-27; 26-28 ARIST., Categ. (in ANON., Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE, 1,17); TransI. Boethii, ed. 3 R. MACKEN,Ein wichtiges Ineditum zum Kampf liber das Beichtprivileg der Bellelorden,' der L. MINIO-PALUELLO,p. 13,9- IO; TransI. Moerbeke, ed. ID., p. 92,18-19; in SIMPLICII « Tractatus super facto praelatorum et fratrum» des Heinrich von Gent, in Franziskanische Comm., ed. A. PATTIN, p. 159,84-160,85; Iunt., 1,1, f. 28G; 4b 8-10). 49 RAYMUN- Studien, 60, 1978, p. 301-310; HENR. DE GAND. Quodl. XII, qq. 1-30. Ed. J. DECORTE, DUS DE PENNAFORTE,Summa de casibus, III, tit. 34, n. 56 (ed. X. OCHOA-A. DlEz, pp. XIX-XXVI. p.858). 150 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 151 forma: «Sed numquid peccata semel confessa tenemur iterum confiteri?», casu, et quod non teneatur sub alia determinatione, scilicet I regulariter, 0176 et respondet continuo subdens: «Dicas quod non regulariter», ut habe- 50 I negandum etiam est alterum illorum sub determinatione contraria, Zucc. tur De poenitentia, dist.e la, par.o «His auctoritatibus», in verbis «Non 75 quia negandum est quod teneatur regulariter, et similiter negandum est est ita», ubi dicitur: «Non est necesse ut quae semel sacerdoti confessi quod non teneatur in casu. Et sic neutra illarum est usquequaque vera fuimus, denuo confiteamur». neque usquequaque falsa, cum sit in casu falsa, licet etiam regulariter Est autem advertendum quod dicit «regulariten>, per hoc insinuans vera. Talis autem proposi-Itio non est omnimode iudicanda esse falsa, Bad. ; quod tamen teneamur in casibus. Regula enim, ut dicunt grammatici, 55 quare neque haeretica aut erronea: propositio enim, si iudicanda sit E 202 ,b 80 omnimode falsa et ex hoc erronea aut haeretica, ita debet esse falsa, est generale I documentum, I plura in una similitudine continens, in M 6" aliquibus tamen deficiens. Propter quod necesse est regulas generales quod sit usquequaque falsa, et universaliter. grammaticae frequentius per plures exceptiones verificari, quemadmo- De universalibus autem patet quod ambae simul sunt falsae, acceptae dum etiam frequenter PHILOSOPHUSegulas considerationum suarum r simpliciter sive universaliter pro quocumque casu, videlicet quod quili- per exceptiones in Topicis verificat. Unde RAYMUNDUSost praedicta 60 p bet, et quod nullus vere poeni tens et confessus etc. teneatur eadem A 45vb verba sua continuo subiungit dicens: «Solent tamen excipi I quattuor 85 peccata iterum confiteri. Quod si istae contrariae, universalis scilicet casus in quibus tenemur iterum confiteri», qui notantur in Glossa super affirmativa et universalis negativa, sunt simul falsae, ut dictum est, Bad. 275,0 illo verbo «denuo». Est etiam praeter illos aliquis alius, ut iam patebit. I patet ergo per regulam contradictoriorum, quod earum contradictoriae, Secundum igitur hunc modum respondemus de falsitate et veritate quae inter se sunt subcontrariae, scilicet indefinita affirmativa et inde- propositae quaestionis, primo dicendo quod vere poeni tens et confessus 65 finita negativa, sunt simul verae. Indefinita enim vera pro uno et falsa B 278vb etc. non tenetur regulariter eadem I peccata iam confessa iterum 90 pro alio, licet non sit propter falsitatem in aliquo simpliciter dicenda confiteri, neque scilicet eidem confessori neque alteri, potest tamen falsa, est tamen propter veritatem in aliquo dicenda vera, quamvis teneri in casu. Ut sic neque affirmativa indefinite accepta, neque simi- neutra illarum debet concedi aut negari omnimode sive pro omni casu, S 252vb liter negativa, usquequaque concedenda est neque neganda, con-Iside- ut dictum est, sed solum cum determina-Itione, et hoc quantum est ex C 207 rando naturam rei, sed sub alia et alia determinatione utraque conce- 70 natura I rei, licet secundum usum et consuetudinem loquendi, indefinita H 253 denda est et neganda: scilicet quod vere poeni tens et confessus etc. 95 ut in pluribus, et regulariter vera vel falsa simpliciter et absolute dicta tenetur eadem peccata iterum confiteri sub determinatione, scilicet in intelligi solet, ac si universaliter diceretur. Propter quod etiam, et cum tales propositiones verae vel falsae sunt ut in pluribus et regulariter, ABCDEHIMS quia de facili percipitur veritas vel falsitas quae est in casibus, verae et 50 regulariter] iter. E 51 His auctoritatibus] subi. M 51 in] id est D 51 est] om. falsae simpliciter iudicantur, etiam cum universaliter dicuntur. E 52 ut] nec M 54 Est] Et A 54 Est. .. advertendum] Advertendum autem est 00 Et secundum hoc, quia dicere quod vere poeni tens et confessus etc., I 57 regulas] i/er. D 58 frequentius] om. M 59 etiam] ut C 60 Unde] Ubi D 61 dicens] om. A 62 tenemur] solemus S 63 denuo] de uno B subI. ABMS 63 praeter] inter A 63 aliquis] om. C 63 alius] aliud E 64 falsitate ... veritate] ABCOEHIMS veritate et falsitate EIM 66 regulariter] i. m. M 66 peccata] peccatum AD 67 neque'] nec I 67 neque'] nec I 68 neque'] nec I 68 neque'] nec I 69 neque] nec I 72 peccata] peccatum D 72-73 determinatione ... alia] i. m. C(al. 74 negandum] neganda A 74 etiam est] inI'. M 76 usquequaque] usquaque A man.)M 72-73 in ... scilicet] iter. D 77 falsa'] om. E 78 omni mode] commode S 79 si] om. ABCOEHI(sed sup. lin.)MS 79 sit] sic M 81 quod ... falsa] om. (ham.) D 83 sive universaliter] om. E 83 universaliter] utiliter AC( sed in universaliter corr.)EHIS 84 et'] om. B 50lbid. 51-52 GRATlANUS,Decretum, II, c. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, c. 87 (ed. 85 peccata] peccatum D 85 universalis] om. A 87 ergo] om. M 88 sunt] om. A. FRlEDBERG,I, 1184; PL 187, 1555B). 52-53 Ibid. 54 RAYMUNDUS DE PENNA- M 88 scilicet] om. S 88 affirmativa] negativa H 89 negativa] affirmativa H FORTE,Summa de casibus, III, tit. 34, n. 56 (ed. X. OCHOA-A. OlEZ, p. 858). 60 Cf. 89 enim vera] inI'. A 93 cum] con! B 96 intelligi] intelligo M 96 et] om H(sed ARIST., Top., II, c. I - VII, c. 5 (Iunt., I 2b, r. 3IA-117H; TransI. Boeth., Arist. lat. V 1-3, sup. Iin.)M 97 ut] om. H 98 de] non addo M 98 percipitur] concipitur C p. 30,1-155,12; 108b 36-155a 39). 61-62 RAYMUNDUSDE PENNAFORTE,Summa de 00 iudicantur] (er. supra, lin. 78) indicantur A casibus, III, tit. 34, n. 56 (ed. X. OCHOA-A. OlEZ, p. 858). 63 Cf. GRATIA NUS, Decretum. una cum glossis, II, c. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, c. 87 (ed. 1584, 86 Cr. supra, lin. 8 I. 93 Cf. supra, p. 150,64-(p. 151,)78. r. 2245d). 63 Cf. infra, p. 163,98-(p. 164,) IO. 152 QUODLIBET VII QUAESTIO23 153 tenetur eadem peccata iam confessa iterum confiteri, est regulariter 25 etsi concessisset hanc universalem, «Unicuique deponenti gladius est falsum, ac in materia fidei quia ei adnexa, ideo nuper plures ex reddendus», non attendens ad praedictum casum excipiendum, ipse I 139" magistris nostris, ad hoc satis probabiliter attendentes, I iudicaverunt tamen ut legis directivus vel attendens ad naturam rei, percipiendo illud erroneum. Nec tamen credendum est quod per hoc intendebant scilicet praedictum casum excipiendum, non concessisset illam universa- excludere quin dicta propositio in aliquo casu posset habere veritatem. 5 lem sine exceptione illius, dicendo videlicet quod «Omni deponenti B 279" Quem casum si forte actualiter percepissent, non est credendum I quin 30 gladius est reddendus, nisi insanienti vel furi». illum a genera li propositio ne excepissent, nec sine tali exceptione ipsam Et tam diligenter docet ibi PHILOSOPHUS corrigere propositiones ita generaliter concessissent, quia secundum doctrinam PHILOSOPHI universales quae aliquo modo possunt falsificari, quod non solum versus finem Vi Ethicorum, «id quod in materia variabilium operabi- corrigit propositiones universales quae falsae possunt esse propter lium scilicet verificatur in pluribus, lex frequenter universaliter dicit, in IO aliquem casum excipiendum ex natura rei, ut in praedicto exemplo et quo accidit peccatum sive defectus, non excipiendo casum in quo potest 35 multis aliis, sed etiam illam propositionem universalem corrigit quae ex E 202" habere falsitatem. I Quod quidam peccatum sive defectus non contingit natura rei secundum se nullum potest habere casum in quo possit ex parte legislatoris vel legis, sed ex natura rei. Cum ergo lex dicit falsificari, propter falsitatem quam potest habere alicubi per accidens, aliquid universaliter, et accidit aliquid in casu praeter id quod accidit in ut patet per exempla quae ponit in fine eiusdem Vi Ethicorum, I ubi 0177' pluribus, tunc, ubi deliquit legis positor et peccavit, simpliciter sive 15 dicit quod < . possunt sacramentaliter absolvere nisi in extrema necessitate, vel quia Si quidem aspiciamus ad confessoris industriam, sic est primus casus, 15 habet potestatem quoad aliquos casus, et quoad aliquos non nisi in S 253'" qui etiam I est primus in G los s a praedicta, qui est ex parte confessoris, 40 extremis, quando etiam nullam habens aliam potestatem absolvendi, in quo confessus uni tenetur aliquando eadem peccata confiteri alteri, potest in extrema necessitate absolve re poenitentem, et ab omni excom- discretiori scilicet, propter sacerdotis primi imperitiam. Unde dicit municatione, etiam in casibus reservatis summo pontifici, dico quod qui Glossa super dicto verbo «denuo»: «Si sacerdos meus imperitus sit, tali I confessus fuerit extra extremam necessitatem peccata, de quibus A 46' teneor confessionem sibi factam alii discretiori propalare». De quo dicit 20 non habet potestatem absolvendi nisi in extrema necessitate, illa tenetur 45 alteri confiteri qui habet simpliciter potestatem absolvendi de illis. ABCDEHIMS ABCDEHIMS 98 necesse] mente AC(sed exp.)D 97 ipsuml ipsam AHI 97 eius] om. M 22 Quem poenitet] subi. ABCDEIS 22 peccata] om. S 23 quaerat] aut B 98 iteratione] tali addo M 98 posset] possit M 99 iterum] iteratum EM 24 Placuit] subi. ABCEIS 24 sacerdotum] sacerdoti S 25 suscipere] nisi addo 99 ut...ibidem] om. M 00 pro] de sed exp. et pro sup. lin. M I concessissemus] A 26 cui] cuius D 30 eidem] om. E 30 dum] tamen addo E 331-32 et... concessemusB I fratribus dictam] om. M 4 iudicanda] indicanda A 5 ita] in iniungendi] om. H 33 ut] aut A 35 absolvendi] absolvenda C 36 vel] vim M 7-(p. 160,)7Ex...iterato] Sed omissis pluribus modis quattuor casuum praedicto- A 36 exsecutionem]persecutionemE 37 quia] qui E 39 habet potestatem] inv. rum, qui a propositione magis generaliter dicta excipiuntur, quia alibi possunt inveniri D 39 aliquos2] alios E 42 reservatis] reservans ABCDEHI 45 confiteri] om. quantum sufficit ad propositum ulterius est dicendum, quod aliquis rite confessus et BC(sed i. m. 01. man.)DHIS absolutus potest teneri ad iterum M 7 autem] con/. sed in autem corr. E 8 accepta] om. S IO eius] om. A scr. sed dei. H IO potestas] potestatas A 12 est] om. H 15 sic] sicut A 15 primus] om. S 17 alteri] altera D 18 propter] om. 21-23ID., Decretum, II, c. XXXIII, q. 3 (De poenitentia), dis!. I, c. 88 (ed. A. FRIEDBERG, B 18primi] om. A 19denuo] subi. ABCDEI 19 imperitus]impertus A I, 1188; PL 187, 1560D); etiam PS.-AUGUST., vera et falsa paenitentia, C. IO(PL 40, De 1122); cf. etiam HENR.DEGAND.,Quodl. X, q. 1 (ed. R. MACIŒN, . 20,4-21,17 et p p. 28,14-29,47;ed. 1518,f. 398rH et 399vR;ed. 1613,II, p. 134rbet 135va). 24-27ID., 99lbid. 19-20GRATlANUS, Decretum, una cum Glossis, II, C. XXXIII, q. 3 (De poen.), Decretum, II, c. XXXIII, q. 3 (De poenitentia),dis!. 6, C. 3 (ed. A. FRIEDBERG,1244;PL I, d. I, c. 87 (ed. 1584,f. 2245d). 187, I640C). 158 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 159 Et est secundus casus ex parte confessoris, quem Glossa praedicta confiteri illi cuius est subditus, et hoc quia non potuit I ab illo absolvi, H 254 ponit pro tertio casu et tangit eum in parte, scilicet quoad casus qui 75 eo quod non erat competens materia ad absolutionem in se ab illo Zucc.417" pertinent ad superiores, dicens quod «pro enormitate delicti sacer-Idos, recipiendam. Et reducitur casus iste I ad secundum praedictum. I 1140" Bad. 2 audito crimine, remittit confessum ad superiorem, ut iterum sibi, crimine Si vero confitens factus sit subditus confessori, aut ergo est aliquid Bad. 276,L exposito, poenitentiam iniungat».1 50 circa ipsum impediens ne absolvatur, aut non. Si sic, hoc non est nisi Qui vero confessus fuerit in extrema necessitate, et absolutus de quia diminute confessus est, reservans ex industria aliquod peccatum talibus a quibus presbyter alio tempore non habuit potestatem absol- 80 mortale, quod in ipso posuit obicem ne posset absolvi ab aliquo, vendi, in hoc casu dicunt aliqui quod confessor debet tali insinuare secundum quod infra videbitur in quadam quaestione. Et reducitur poenitentiam debitam, licet non iniungere, quod et si convalescat, debet casus iste ad tertium praedictum, vel est principali ter ille. Bad. 276,L illam sibi insinuatam ut I debitam satisfactionem implere, et accedere ad 55 Si vero non sit circa confitentem impedimentum quin per primam illum qui habet potestatem ordinariam absolvendi ab illis quae confes- confessionem absolvatur perfecte, aut illud propter quod iterato sus est et absolutus ab eisdem, non ad iterum confitendum nec ad 85 confitendum est, constat ex aliqua obligatione I circa ipsum confiten- E 203' satisfactionem ab eodem assumendam, sed ad se manifestandum, et tem, aut ex defectu satisfactionis. dicendum illi quod confessus est et in extremis absolutis a peccatis, Si secundo modo, aut ergo est ex parte satisfactionis non iniunctae, S 253 ,. quorum absolutio pertinebat ad ipsum. Alii vero I dicunt contrarium, 60 aut iniunctae, sed per necessarium aut legitimum impedimentum, aut scilicet quod debet adire superiorem et illi confiteri singula, et satisfac- per negligentiam aut incuriam aut contemptum, oblitae. tionem recipere, quibus magis adhaereo. Et secundum hoc iste casus 90 Si primo modo, sic est quartus modus, qui reducitur ad illum quem Bad. 276'M reducitur ad secundum. I Glossa dicit secundum, et appellat eum «pro contemptu satis/actionis», Ex parte autem confitentis duo sunt consideranda, ad quae debemus et est I secundus ex parte confitentis. Et in isto casu confesso in articulo Zucc. ' B 280" aspicere an sit poenitens vere, an non, et si poenitens, I sit subditus ei 65 mortis poenitentia non est ini uncta, quia nec iniungi debet, sed iudicari cui confitetur, an non. tantum, confesso autem in sana vita non est aliquando iniuncta per C 207" Si non sit poenitens de aliquo mortali, tunc fictus I confitetur, nec 95 aliquod impedimentum, completa confessione superveniens aut absolvitur, et tenetur eadem iterum confiteri alteri vel eidem, maxime si confitenti aut confessori. 0177" obliviscatur I iam confessor. Et est tertius casus, quem Glossa appellat Sed de pnmo istorum casuum sunt duae opiniones, an scilicet «diminutionem confessionis», vel ad illum reducitur, et est primus ex 70 confessa iterum sunt confitenda alteri, an non. Sed de secundo nulla est parte confitentis, quem Glossa illa dicit esse «quartum». Postquam autem sit vere poeni tens, si non est subditus ei cui confite- tur, sive de iure communi sive de iure privilegii, debet eadem peccata ABCDEHIMS ABCDEHIMS 75 com petens] com poeni tens A 75 absolutionem] solutionem B(sed in absolutionem corr.)HI(sed in absolutionem corr.) 83 confitentem] poeni tentem S 83 quin] 47 scilicet] in BDH 49 sibi] solius D 53 dicunt] debent sed exp. et dicunt sup. lin. quoniam A 84 illud] id E 85 constat] contra ABCDEHIS 87 Si ... satisfactionis] A 54 et] om. E 54 si] sibi AD(? s-)I(sed in si corr.) 55 illam sibi] inv. C om. (ham.) A 88 necessarium] naturam E 89 contemptum] conceptum H 55 ut] et sed ut sup. lin. C 65 poeni tens] an addo ABDEHIS 67 nec] non S 90 primo] vel secundo addo i. m. aI. man. C 93-94 quia .. .iniuncta] om. (ham.) S 69 confessor] sacerdos S 70 et] om. DH 71 illa dicit] inv. B 71 quartum] 94 con fesso] (er. supra, lin. 92) confessio A (confo) BCDEHIS 97 primo] scilicet non quarum E 72 subditus] susiditus sed in subditus corr. A 73 sive2 •. .iure2] om. A iniunctae addo i. m. ai. man. C 97 sunt] sint sed in sunt corr. A 98 alteri] vel eidem addo sed exp. B 98 secundo] , scilicet iniunctae, non completae addo i. m. ai. man. C 46-47 Cf. GRATIANUS, Decretum, una cum Glossis, II, C. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, c. 87 (ed. 1584, r. 2245d); cr. supra, p. 156,19-20. 48-50 Ibid. 70 GRATIANUS, Decretum, 81 Cf. infra, p. 235,75-84. 91 GRATlANUS, Decretum, una cum Glossis, II, C. XXXIII, una cum Glossis, II, C. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, c. 87 (ed. 1584, f. 2245d). 7lIbid. q. 3 (De poen.), d. I, C. 87 (ed. 1584, r. 2245d). 2 Ibid. 160 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 161 dubitatio quin confessa iterum sunt confitenda alteri vel eidem, nisi ille tionem quam populus meae dioecesis habet erga te, et fructum quem peccatorum quae sibi confessa sunt, recordetur: aliter enim nesciret 00 potest acquirere tibi confitendo, concedimus tibi plenam auctoritate poenitentiam competentem illi iniungere. Et sic est quasi idem casus nostra potestatem confessionem ipsius audiendi, absolvendi confitentes, quem dicta G Iossa appellat «pro contemptu satisfactionis», qui melius 30 atque iniungendi eis poenitentias salutares. Volumus tamen quod hi qui appellaretur ex defectu satisfactionis, quia in illo cui poenitentia tibi confitebuntur, I suis parochialibus presbyteris confiteri saltem semel D 17, iniuncta non fuit, non est satisfactionis contemptus, neque in quibus- in anno eadem peccata quaecumque tibi confessi fuerint, tenebuntur, A 46'b Bad. 276,0 dam aliis, et iterum I confitendum est eodem modo et eadem ratione 5 quodque tu eos ad hoc diligenter et efficaciter exhorteris». In quo casu B 280'b qua in casu iam tacto.1 dico, quod' confitens in mihi confitendo, postquam illa obligatio ei Si vero iterato confitendum est iam confessa propter obligationem 35 innotuerit, debet habere propositum iterum confitendi eadem peccata circa ipsum confitentem, sic est quintus casus alius a praedictis quat- suo sacerdoti, quia si non haberet huiusmodi I propositum, sed potius Zuce. tuor, continens tria membra, quia talis obligatio aut est facta circa contrarium eius, ipse sibi poneret obicem inoboedientiae in vo-Iluntate, Bad. S 254" ipsum confitentem a praela-Ito superiori per statutum vel praeceptum IO quae esset mortale peccatum, quod impediret/ne ab aliquo peccato ad alicui determinate confitendum, aut ab ipso confitente circa se ipsum posset absolvi. Et reduci debet iste casus in hoc membro ad illum casum et ex voto proprio ad eadem peccata pluries confitendum. 40 cum quis impoenitens est. I Si vero firmum teneat huiusmodi proposi- Bad. : Et hoc dupliciter, quia aut huiusmodi obligatio praecedit primam tum, I perfecte a me absolvitur et rite, quia, iniuncta sibi a me salutari E 203 confessionem, puta si aliquis voluntarie Deo voveat quod aliqua pec- satisfactione, complete administratum est circa ipsum sacramentum M 7" cata commissa ab ipso pluries confi-Itebitur, talis, cum primo confitetur 15 poenitentiae. illa et ab eis rite absolvitur, nihilominus manet obligat us ad iterum Non sic in casibus praedictis, in quibus etiam est quis vere poeni tens eadem confitendum; aut huiusmodi obligatio sequitur primam confes- 45 et confessus, quia tamen non est circa ipsum complete ministratum sionem, puta si aliquis ex devotione, postquam semel integraliter est poenitentiae I sacramentum, aut quia non est absolutus, aut, licet sit B 280 M 7" confessus aliqua peccata et ab eis rite absolutus, voveat Deo quod ad absolutus, tamen non est ei poenitentia iniuncta, aut non discrete, ideo, H 254 ,b honorem suum eadem iterum confitebitur, vel si hoc videns I expedire 20 licet sit absolutus, quia tamen sine iniunctione satisfactionis salutaris, et confessor, ipsi confitenti loco poenitentiae ini ungat ut eadem peccata sic non est perfecte adeptus sacramentum poenitentiae, ideo quoad hoc iterum confiteatur, et ipse confitens voluntarie hoc accipiat, constat 50 potest dici non rite absolutus. C 208" quod talis, non I obstante quod est vere poeni tens et confessus et rite Si vero ille qui est confessus mihi cum proposito confitendi eadem absolutus, nihilominus tenetur iam confessa iterum confiteri. suo proprio sacerdoti, postmodum a tali proposito resiliret, nec ad Propter primum autem membrum proposita est principaliter ista 25 proprium sacerdotem reverteretur confitendo eadem peccata quae mihi quaestio, puta si episcopus meus dicat mihi: «Henrice, propter devo- ABCDEHIMS ABCDEHIMS 27 quam populusl om. A 27 te] om. E 28 potest] potes ei vel potest i. m. I 28 tibi] cui A 29 absolvendil om. S 30 eis] om. S 30 Volumus] Volum- E 99 sunt] sint S 99 ille] om. S 4 iniuncta] iuncta E 4 nonl] sup. lin. A 4-5 31 tibi] om. E 31 parochialibus] praespi addo sed exp. A 32 quaecumque] quae quibusdam] quibus ABCDEHI(sed -dam sup. Iin.)S 7 est] om. M 8 circa] propter A 33 exhorteris] ex hoc teris sed in exhorteris corr. A 34 ei] om. CS sed exp. ei circa sup. lin. A 8 confitentem] et addo M IO per] con! A 36 huiusmodi] (C! infra, lin. 52: tali proposito) huius ABDEHIS 37 eius] con!, sed in IO statutum] statum DES Il aut] (C! infra, lin. 13-20) ut ABCDEHI (sed aut addo eius corr. B 37 poneret] sup. lin., sed pOSI inoboedientiae I 38 ne] aliquis addo sed sup. Iin.)S vel M 12 et] om. M 13 huiusmodi] huius ABDEHIS 15 confitetur] exp. A 39 reduci debet] inv. M 40 quis] om. D 40 teneat] et rite addo sed exp. confitebitur E 17 eadem] eandem sed in eadem corr. A 17 huiusmodi] huius I 40 huiusmodi] (C! infra, lin. 52: tali proposito) huius ABDEHIS 41 a mel] om. ABDEHIS 19 peccata] poena M 19 ab ... quod] om. A 19 quod] quid D D 44 in quibus] i. m. ai. man. C 47 tamen] causam D 51 qui] quoniam 20 suum] om. M 20 expedire] non addo H 22 accipiat] accepte t M 24 tenetur D 51 cum] in addo M 51-52 eadem ... postmodum] om. I 52 postmodum] iam] inv. M 26 dicat] dicit E postquam M 52 proposito] proposita B 6 Cr. supra, p. 159,83-89. 44 Cr. supra, p. 159,87-(160,)6. 162 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 163 confessus est, incurreret peccatum inobedientiae, quod omnibus prius et absolute atque universaliter concederetur, videlicet quod I vere M 8" confessis praeponderaret quodam modo propter ingratitudinem, a quo 55 80 poeni tens et confessus, rite absolutus ab eo qui potest, non tenetur nullo modo posset absolvi, nisi resumpto proposito hoc et alia prius eadem peccata alteri con-lfiteri, et quod erroneum sit dicere quod Zucc. confessa confitendi suo proprio sacerdoti. Et reducitur hoc membrum teneatur eadem alteri confiteri. Si enim simpliciter hoc, et absolute S 254'b ad illum casum, in I quo quis negligit satisfactionem. concederetur, re vera fratres propositum I suum haberent concI usum, C 208 Et quod adhuc amplius est, dico quod, si in dicta commissione mihi quia, hanc propositionem faciendo maiorem, et assumendo ex suo I 140'b facta dictam I obligationem circa mihi confitentes episcopus meus 60 85 privilegio minorem, arguere possent: «Sic vere poeni tens, confessus, rite intenderet, et eam sub tali forma verborum mihi proponeret, quae eam absolutus ab eo qui potest, non tenetur eadem peccata iam confessa possent praetendere, licet non omnino expresse, perinde mihi esset ac si alteri confiteri, immo I dicere quod teneatur, erroneum est. Sed qui B 280 eam mihi expressisset, quia secundum formam verborum in tali fratri confitetur, vere poenitens est et confessus, quod supponendum H 255" commissione mihi facta teneo circa modum exsecutionis meam I scien- est, et rite absolutus, quia, ut dictum est, sacramentum poenitentiae Bad. 277'Q tiam et conscientiam informare.1 65 90 plene et perfecte est administratum. Est etiam absolutus ab eo qui A 47" Sed dicet aliquis: «Si tibi I commissionem proponeret sub hac forma potest, quia fratres hoc expresse habent ex suo privilegio. Ergo qui verborum: «Volumus quod hi qui tibi confitebuntur, suis parochialibus fratri confitetur, non tenetur eadem peccata iam ipsi confessa alteri presbyteris ~onfiteri saltem semel in anno, prout statuit generale conci- confiteri; immo dicere quod teneatur, est erroneum. Et si non alteri, lium, nihilominus teneantur», tenebiturne tibi confessus eadem peccata quare nec proprio sacerdoti, quod erat principale intentum, quia hoc iterum confiteri suo presbytero parochiali?». 70 95 erat in privilegio magis dubium propter iJlam cIausulam «Volumus Dico: de hoc est proposita sequens quaestio de privilegio novo, autem» etc. et magis videbatur restringere pri-Ivilegium et eius virtu- E 203 fratribus praedicatorum et minorum concesso, qui illud privilegium tem»? suum sic nituntur exponere, ut confessi eis, virtute illius privilegii non Re vera, si maior simpliciter concederetur, haberent, ut dictum est, teneantur peccata eis confessa propriis presbyteris parochialibus iterum intentum concIusum, quia minor non I posset calumniari, nam per D 178 confiteri, quasi privilegium in hoc derogaret iuri communi presbytero- 75 00 verba in themate quaestionis posita excIuduntur quoad plures modos rum parochialium, expresso in illo statuto concilii generalis, Ex tra va- eorum praedicti quattuor casus tacti in Glossa supradicta, ita quod ganti de poenitentia et remissione «Omnis utriusque sexus». Et per minorem non possent intelligi, sive sub maiori; quintus vero casus, ad illius probationem valeret quaesitum in ista quaestione, si simpliciter ABCDEHIMS ABCDEHIMS 78 valeret) valerent A 79 atque) et S 79 universaliter) naturaliter A 79 con- cederetur] consideretur sed i. m. in concederetur corr.) I 82 eadem] peccata addo 55 confessis] confessi t sed in confessis corr. I om. M 55 praeponderaret] praepon- S 85 possent) possunt M 85 poeni tens) et addo EM 85 confessus] om. I est et derat M 55 ingratitudinem] magnitudinem S 57 confitendi] confitendo C 57-58 addo sed est exp. M 88 fratri] fratribus A 88 est et confessus] et confessus est Et. .. satisfactionem] om. M 59 si] sup. lin. S 60 facta] facto H 60 dictam] scr. et M 88 confessus) ut addo sed exp. A 90 plene] pene et -1- sup. lin. A om. E etiam i. m. M 63 mihi] nihil B 64 mihi facta] om. B 64 teneo] teneor M 92 ipsi] sibi I 93 dicere] dicitur M 94 quare] quia M 96 nec] neque I 95-96 64 exsecutionis] consecutionis E 66 dicet] diceret A 67 verborum] om. C Volumus ... etc.] subi. ABCEIMS 96 et I) om. D 96-97 restringere ... virtutem] privi- 68 confiteri saltem] inv. A 70 suo presbytero] inv. S 71 Dico] quod addo M legium et eius virtutem restringere M 98 maior] magi or sed -g- exp. A 7I est] om., E 71 proposita] propria ABC(sed in proposita corr. ai. man.)DEHIS 99 intentum] om. S 99 conci usum] (C! infra, p. 164.15-17) exclusum ABC(sed in proxima M 72 praedicatorum] praedicatoribus C 72 minorum] minoribus C conci usum corr. aI. man.)DEHIS 99 calumniari] calumniarum H 00 themate] 73 exponere] expo- exponere A 75 privilegium] illud addo EM 77 Omnis theumate ABCDEHIMS 00 posita) proposita B I casus] con{ A 2 possent] ... sexus] subi. ABCEMS possunt M 89 cr. supra, p. 161,40-50. 95-96 MARTINUS IV, Bulla «Ad .fructus uberes» 67-69 MARTlNUS IV, Bulla «Ad fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 98 Cr. supra, p. 162,78-(163,)84. I Cr. (n. 508)). 77 Cr. GREGOR.IX, Decretales, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG,II, 887- GRATlANUS,Decretum. una cum Glossis, II, C. XXXIII, q. 3 (De poen.), d. I, C. 87 (ed. 1584, 2245d). 888). 164 QUODLIBET VII QUAESTIO 23 165 modo praedicto distinctus per tria membra contra alios quattuor, et cumque alium si aliquis occurrat, excipiendo, et etiam necesse habet etiam forte aliquis contentus sub aliquo illorum quattuor, ut iam resistere I medio per quod probatur, de quo est quaestio praecedens, et B 281 S 254" dicetur, includitur sub maiori, et explicatus per minorem, verita-Item 5 30 hoc secundum modum iam expositum in istis duabus quaestionibus. I Bad.2 habet, quia non est impedimentum ex parte confitentis, cum suppona- Breviter igitur dico, quod neque falsum neque erroneum est dicere tur vere poeni tens, et maxime quando est satisfactionem non negligens, quod vere poeni tens etc. teneatur eadem peccata iterum confiteri. Ista nec ex parte con fesso ri s, cum auctoritatem sive potestatem, et etiam enim indefinita in casu aut in casibus habet veritatem, propter quod discretionem habere supponatur. Quare, si maior supponatur simpli- universalis ei contradictoria necessario habet falsitatem, ut patet ex citer esse vera, et minor simpliciter esse vera, sequetur conclusi o vera. IO 35 supra determinatis. Habet autem praecipue veritatem in dicto quinto M 8'b Nec possunt ullo modo falsificare minorem, maxime in ultimo casu I casu, et etiam in casu quo aliquis est oblitus paenitentiae sibi iniunctae H 255'b qui continet tria I membra praedicta. Nihil est enim omnino quod propter causam necessariam, scilicet alicuius infirmitatis aut alicuius impediat quin confessus et poeni tens sit absolutus rite, licet sit obligatus legitimae sollicitudinis, propter quod aut in toto aut in parte excusatur ad iterum confitendum, si tamen confessor simpliciter et absolute ipsum de oblivione: iste enim vere paenitens absolutus fuit ab eo qui I potuit, 1 140' possit absolvere. Propter quod, maiorem concedendo simpliciter et 15 40 et rite I absolutus, quia vere et perfecte sacramentum paenitentiae circa C 208 accipiendo eam in illo casu simul cum minore, necesse habent concedere ipsum est administratum. Et etiam forte in aliis casibus, in quibus conclusionem. Non video igitur quod minor possit habere calumniam, scilicet oblitus est satisfactionis sive paenitentiae sibi iniunctae, aut per quin scilicet fratres, quantum est ex se, rite simpliciter et absolute negligentiam, aut per incuriam aut per contemptum: vera enim dicitur possunt omnes vere poenitentes, et confessos, et voluntarie ad ipsos paenitentia quae aliquando vera fuit, etsi postmodum cadat ab ipsa, in accedentes absolvere, quamquam maxime in ultimo casu praenatat o 20 45 peccatum recidivando, licet contrarium sensisse videtur GRATlANUS; teneantur confessi fratribus et rite absoluti ab eis, proprio sacerdoti etenim I si non possit dici omnino perfecta, quia deficit satisfactio, non M 8" eadem peccata iterum confiteri, secundum modum quem determinabi- tamen propter hoc dicitur absolutio nisi rite facta, postquam satisfactio Bad. 277'Q Bad. 277,R mus I in sequenti quaestione. I sit iniuncta et cum proposito implendi eam suscepta: quoad hoc enim Qui ergo vult obviare ultimae et principali quaestioni in isto casu, est perfecta paenitentia secundum om-Ines partes eius. Zuce. A 47'b Zucc.418" specialiter I necesse habet resiste-Ire primo maiori principalis syllogismi 25 50 Et sic in istis casibus minor est vera simpliciter, quia non excluduntur de qua est ista quaestio, aut scilicet ipsam negando, aut non concedere in maiori per aliquid po-Isitum in ea, quia nec per hoc quod est vere S 254 nisi cum determinatione scilicet, huiusmodi casum ultimum, aut qua- paenitens - pro hora enim absolutionis talis poeni tuit vere -, nec per , hoc quod est rite absolutus, ut dictum est, nec ab eo, quod est ab eo E 204 ABCDEHIMS qui potest. 3 modo praedicta] inv. M 3 membra] extra addo sed dei. et exp. B 4 illorum] ABCDEHIMS quorum sed in illorum corr. B 8 nec] neque I 9 discretionem] discretio non E 9 Quare ... supponatur] om. (ham.) M IO vera'] veram M IO et ... vera2] om. 28-30 et.. .quaestionibus] om. M 28 habet] habent sed in habet corr. S 31 igitur] (ham.) B IO esse2] est M II NecI Neque I II modo] f· (?) addo sup. lin. 01. ergo S 31-32 neque' ... quod] om. (ham.) E 31 neque'] nec 1 31 neque2] nec 1 man. C II falsificare] (cf. J. F. NIERMEYER, ediae latinitatis lexicon minus, p. 407: M 35 supra] prae S 35 praecipue veritatem] inv. B 38 aut'] dicit E 38 excusatur] «falsificare: «3 ... to disprove, prove false»; cf. etiam infra, p. 165,34) glorificare ABCDHI excusabitur A 44 etsi] et sibi A 45 peccatum] ipsum B 45 recidivando] (cr. J. F. clarificare S 12 enim omnino] inv. A 13 absolutus rite] inv. EM 16 necesse] NIERMEYER, ediae latinitatis lexicon minus, p. 886: < Primo, ratione accepta ex parte confitentis sic. Peccata semel confessa iterum confiteri perfectionis est et consilii. Ad talia autem non debet nec Ad primum ergo adductum in hac quaestione in contrarium, quod IO potest aliquis obligari statuto aut praecepto. Ergo nemo I statuto aut M 8' dicere quia tenetur iterum confiteri, ponit sacramentum debere iterari, praecepto potest obligari ad iterum confitendum peccata semel bene verum est. 65 confessa. Sed non est ponendum quod confessi fratribus ex virtute Et quod assumitur, quod hoc est erroneum, dicendum secundum privilegii ipsorum, teneantur eadem peccata suis sacerdotibus confiteri, dcterminata in quaestione praecedente, quod non est verum de sacra- nisi quia ad hoc sint obligati per illud statutum «Omnis utriusque D 178'b mento poenitentiae nisi quoad eius I effectus principales; quo autem ad 15 sexus» etc., in eo quod ipsum videntur conservare verba privilegii in eo eius effectus secundarios regulariter potest iterari pro voluntate quod dicit: I «Volumus autem quod hi qui fratribus confitebuntur eisdem, A 47 confitentis, sed non ex necessitate, nisi in casu obligationis factae circa 70 suis parochialibus presbyteris confiteri saltem semel in anno, prout gene- confitentem, ut dictum est, vel forte in alio non adhuc excogitato, si rale concilium statuit, nihilominus teneantur». Ergo etc. B 281 ,b aliquis contingere potest. I Secundo ex parte sacramenti confessionis arguitur sic. Omnia sacra- Argumentum ergo primum in oppositum concedendum est secundum 20 menta perfectam habent efficaciam in causando suum effectum super praedeterminata. naturam propriam, dispositam ex virtute passionis Christi. Habens Sed argumentum secundum propter conclusionem potest concedi; 75 autem perfectam efficaciam in causando suum effectum circa aliud, si dubia tamen est minor, sed de illa erit sermo in quaestione sequente. semel adhibeatur, eidem frustra iterato adhiberetur, quia nihil restat I Zucc. ABCDEHIMS ABCDEHIMS 2-4 Utrum ... confessi] (cr. supra. p. 138.16-18). 5 rationum] rationem A 6 confessi] fessi sed con- sup. lin. E 6 sui] eius sed in sui corI'. S 6 tenerentur] (cr. supra, lin. 2: 55 vel] aut A 56 contingerent] contingerit A 57 dicta maior] inv. B 59 eum] «teneantun» teneretur A tenentur BCDEHIMS 7 confiteri] iler. E 8 accepta ex] eam CM 59 huiusmodi] huius ABDEHIS 60 excluderentur] excluderuntur sed in iler. E 8 semel] simul sed exp. eI semel i. m. I 9 perfectionis] perfectus M 9 nec] excluderentur corr. A 60 dictus] modus addo sed exp. S 60 casus] quintus addo neque I IO statuto] statuus A 11 confitendum] confitenda sed in confitendum corr. EM 61 falsa] falso ABCDEHIS 64 quia] quod DS 64 tenetur] teneretur B 13 ipsorum] 0111. S 14-15 Omnis ... sexus] subi. ADEM 14-150mnis ... etc.] S 64 iterum] iler. D 64 debere] habere E 66 Et] 0111. E 66 dicendum] quod subi. BCHI IS etc.] om. EM 15 videntur] videtur A 15 conservare] videntur addo BDIS 66-67 secundum ... praecedente] om. M 67 quod] om. S 68-69 prin- addo B 16 Volumus ... autem] subi. S 16-18 Volumus ... teneantur] subi. DM 16- cipales ... effectus] om. (ham.) A 68 autem] om. ACH 71 excogitato] cogitato 18 Volumus ... Ergo] subi. A 16-18 Volumus ... ctc.] subi. BCEHI 19-20 Omnia M 72 aliquis] aliquid A 76 sequente] praecedente ABC( sed in sequente corr. 01. ... perfectam] perfectam omnia sacramenta AS omnia perfectam sacramenta D man.) DHI (sed dei. eI sequente sup. Iin.)1 21 naturam) intellectam (?) sed exp. eI naturam sup. lill. I materiam M 22 suum effectum] suam efficacia m A 22 circa] contra M 22 si] sed M 23 frustra] iterato D 60-61 Cr. supra, p. 165,50-54. 63-64 Cf. supra, p. 147,5-(p. 148,)10. 66 Cf. supra, p. 148,7-8. 66-67 Cr. supra, p. 140,67-(p. 141,)74. 71 Cr. supra, p. 160,13-24. 73 2-4 Cr. supra, p. 138,16-18. 14- 15 GREGOR. IX, Decrelales, V, tit. 38, C. 12 (ed. Cr. supra, p. 148,11-15 75-76 Cr. supra, p. 148,16-19. 76 Cr. infra, A. FRIEDBERG,II, 887-888). 16-18 MARTINUSIV, Bulla «Ad/ruclus ubere,,)) (ChorI. p.167,5-(232,)17. Uni!'. Paris., I. p. 592 (n. 508)). 168 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 169 agendum, et in hoc etiam virtuti et digni tati sacramenti derogaretur, praedictis, quoniam non sequeretur plenus effectus, eo quod non neque debet aliquid fieri quod sit in derogatione < m > sacramenti. Sed 25 sufficeret confessio eis facta nec I absolutio ab eis recepta, cum ea I 140' nullum sacramentum frustra debet alicui adhiberi; quare, semel adhibi- oporteret iterare; oporteret autem iterare si in nullo illi statuto contento tum, nullo modo debet iterato adhiberi. Sed sacramentum poenitentiae 55 in illa elausula derogaretur. Quare, cum consequentia tenet et verum est C 208 ,b iterato necesse esset adhibere, si necesse esset I iterato eadem confiteri. antecedens, verum est ergo et consequens, quod in aliquo derogatur 8ad. 278,T S 255" Ergo etc.1 secundae elausulae per concessionem factam fratribus in prima elau- Tertio idem arguitur ex parte confessoris sic. Si confessus fratri 30 sula, quia «ex vero nihil sequitur nisi verum», secundum regulam necesse haberet eadem peccata iterato confiteri proprio sacerdoti prop- PHILOSOPHI.' Sed non derogaretur in aliquo, si confessus fratribus ter illam elausulam adiectam, «Volumus autem» etc., tunc nihil aut 60 teneretur iterato in aliquo confiteri proprio sacerdoti, secundum statu- modicum potestatis in absolvendo esset fratribus concessum per illud tum contentum in illa elausula; ergo quoad hoc illi statuto per conces- privilegium, quia, ut videtur, non absolverent nisi sub conditione, sionem in prima elausula factam derogaretur. Non ergo confessi fratri- scilicet si iterato proprio sacerdoti confiterentur. Consequens videtur 35 bus virtute privilegii ipsorum tenentur iterato eadem confiteri propriis falsum et inconveniens, quia pa pa per privilegia sua neminem intendit sacerdotibus, etsi forte alia scilicet aut venialia, I quae non fuit quis D 178 H 255'b deludere neminemque deridere; nihil autem confer-Ire aut modicum 65 fratri confessus, aut aliqua tunc oblita aut postmodum commissa, quia esset deludere et irridere. Ergo etc. vana non potest esse secunda elausula, nec primae contrariari. Quarto ex parte solius privilegii sic. Si fratres ex prima elausula sui Quinto arguitur ad idem ex parte peccatorum quae fratribus confiten- E 204,b privilegii plenam et liberam habent I potestatem confessiones audiendi, 40 tur, et privilegii simul, sic. Si concessio, facta fratribus in prima parte absolvendi, et satisfactiones iniungendi, et non est frustra adiecta illa privilegii, in nullo derogaret statuto reservat o in secunda elausula, 8 281" elausula I « Volumus autem» etc., ergo per secundam elausulam non 70 omnino contraria esset secunda elausula primae. Consequens falsum derogatur primae, sed potius e converso, cum ambae simul non possint est, quia hoc nullo modo intenderet summus pontifex. Falsum est ergo M 9" perfecte in suo robore permanere. Inconveniens enim est I dicere quod et antecedens. sit frustra adiecta, et elarum est quod fratres ex prima elausula privilegii 45 Probatio consequentiae est, quia frater habens privilegium sic absol- Zucc.419" sui I habent plenam et liberam potestatem in praedictis: sic enim vit poeni tentem et con fessum sibi ab omnibus peccatis suis, quod post loquuntur verba privilegii de illis officiis: «Quod ea libere valeant 75 confessionem et absolutionem factam a fratre nulla habet peccata. Talis exercere, plenam damus et concedimus auctoritate praesentiul1l faculta- autem non tenetur omnino confiteri alteri, quod tamen implicat per tem». Probatio autem consequentiae est, quia, si in nullo secundae elau- 50 sulae derogaretur, non esset fratribus concessa plena et libera potestas in A8CDEHIMS ABCDEHIMS 53 nec] non D 53 eis] eius M 53 ea] eam 8CDEHIMS 54 iterare] itare S 54 nullo] illo A 54 illi] sibi M 55 Quare] Quia M 55 consequentia] vera M 55 tenet] om. I 60 in aliquo] om. M 61 illi] in sed exI'. H 61 statuto] illi 25-26 Sed...sacramentum] i. m. I 26 frustra debet] inv. C 26-27 quare...ad- addo H 62 derogareturJ (cf. supra, p. 168,51)derogatur 8CDEHlMS 64 quis] qui hiberi] i. m. I 26 quare] quia M 31 peccata] om. A8DEHIMS 32 Volumus A 65 fratri] fratribus sed -bus exI'. A 65 tunc] confessa addo sed exI'. A autem] subi. ADE 32 Volumus...etc.] subi. BCHIS 34 quia] quod D 35 iterato] 66 vana] om. D 66 esse] om. M 66 primae] prima A 67 adl quod sed dei. et ad itato S 35 confiterentur] confiteretur A 35 videtur] videretur A 37 deludere] suI'. lin. 01. man. C 67 confitentur] confiteretur D 68 privilegii]vel addo sed exI'. neminem addo I 37 aut] iam addo M 40 audiendi] et satisfactiones iniungendi addo 8 68 simul sic] im'. 8 68 concessio] confessio C 71 est2] 0111. 8 74 post] D 41 non] nunc sed in non corr. A 42 Volumus autem] subi. AD 42 Volumus potest A 76 alteri] om. E 76 tamen] cum 8 ...etc.] subI. 8CEHIMS 42 autem] 0111. D ergo addo sed exI'. B 43 possint] possunt D 46 sic]si ABC(sed in sic corI'. 01. man.)DEHIS 47 valeant] valeat E 58 ARIST., nal. priora, II, C. 2 (in ANON Auc/. Aris/. (ed J. HAMESSE, A .. 34,18); TransI. 32 MARTlNVS Bulla IV, «Ad fructus uberes» (Chori. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 8oethii, rec. Flol. et Cam., p. 94,78; et TransI. Anon., p. 252,18-19;lunt., I, I, f. 1068-D; 42 [bid. 47-49 [bid. 51-(p. 169,)52[bid. 53b 7-8). 170 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 171 A 47'b statutum illa c1ausula secunda. Aut si alteri I tenetur iterum confiteri niens, quod etiam sacramento salutis incidat mendacium. Inconveniens M 9'b S 255'b post confessionem I factam fratri, ut dicit illa c1ausula, I ergo frater non est ergo quod absolutus a fratre iterum absolvatur a suo sacerdote. absolvit ipsum, cuius tamen potestatem dat ei prima clausula. In aliquo Constat autem quod poeni tens confessus fratri vere ab ipso absolvitur. ergo per secundam c1ausulam privilegii derogatur primae; sed non 80 IO Constat etiam quod nullus tenetur ad hoc, ad quod sequitur inconve- derogatur si confessus fratribus teneretur iterum proprio sacerdoti niens circa I sacramentum salutis. Confessus ergo fratri nullo modo M 9" confiteri. Ergo etc. tenetur confiteri eadem suo proprio sacerdoti.1 Bad. 2 H 256" Sexto arguitur idem ex parte I solorum peccatorum, et hoc triplici Septimo arguitur idem ex parte maiorum sacerdotum, et hoc duplici ratione. ratione. Quarum prima talis est. Nullus tenetur confiteri nisi peccata, et non 85 15 Quarum prima talis est. Si statutum illud «Omnis utriusque nisi sua, secundum illud Psalmi, «Confitebor adversum me iniustitiam sex us» semper in suo robore debet permanere, ergo confessus episcopo meam Domino.» Dicit scilicet «in-liustitiam» et «meam». Nec aliud vel suo poenitentiario, denuo debet suo parochiali presbytero confiteri. requirit statutum reservatum in illa c1ausula «Volumus autem» etc., esto Consequens falsum est. Ergo et antecedens. Si hoc ergo non est verum C 209" quod reservetur: I in ipso enim non dicitur nisi sic: «omnia sua solus in confessione facta episcopo aut eius poenitentiario, multo fortius nec peccata saltem semel in anno confiteatur proprio sacerdoti ». Sed confes- 90 20 in confessione facta domino papae aut eius poenitentiariis, quales sunt Zucc. 419'" sus fratri I omnia peccata quae prius habuit et erant, nec modo sunt, fratres, cum auctoritate papae praedicta officia exerceant. nec sua sunt, quia rite est absolutus ab eo qui potest, ut dicit prima Secunda talis. Episcopus non potest statutum illud generalis concilii c1ausula, dans ei in hoc potestatem. Ergo etc. infringere nec revocare. Sed tamen, si committat officium audiendi Secunda talis est. Si confessus fratri et ab eo rite absolutus tenetur confessiones alicui, confessi illi non tenerentur eadem confiteri proprio iterum confiteri eadem peccata suo proprio sacerdoti, aut ergo ut 95 25 sacerdoti, nec tamen per hoc intelligitur infringi dictum statutum. Ergo peccator et habens peccata, aut ut non peccator nec habens peccata. multo fortius I non tenentur ad hoc confessi illis, quibus papa com- B 282 E 204" Non primo modo, quia iam est immunis I et mundus ab omni peccato. mittit. Non obstante ergo quod statutum salvatur in privilegio fratrum, Talis autem non est peccator, nec habens peccata. Non secundo modo, confessi tamen ipsis non tenerentur eadem alteri, ut proprio sacerdoti, I S 255" quia tunc mentiretur profitendo se in confessione peccatorem et peccata confiteri. confitendo, cum diceret: «Confiteor hoc vel illud peccatum meum». 00 30 Octavo arguitur ad idem ex parte ipsius statuti generalis concilii, Falsum ergo est antecedens, ut prius. «Omnis utriusque sexus», et hoc I duplici ratione. D 178 Tertia talis. Si confessus fratri et ab eo absolutus iterum proprio Prima talis. Statutum non obligat quemquam ad I confitendum semel 1]41 ' sacerdoti confiteretur, et ab eodem de eisdem absolveretur, tunc, si a in anno suo proprio sacerdoti, nisi habuerit aliqua peccata infra illum fratre fuisset absolutus, mentiretur sacerdos dicendo: «Ego absolvo te annum, sive in illo commissa, sive in aliquo praecedentium. I Si ergo I Zucc. H 251 ab istis peccatis tuis mihi a te confessis», quia a nullo eum absolveret, 5 35 aliquis per gratiam sibi datam a Deo, quae in rei veritate ei dare poterit, quia nihil in illo esset absolvendum. Hoc autem omnino est inconve- ABCDEHIMS ABCDEHIMS 7 etiam] in M 7 salutis] om. M 8 ergo] 0111. M 15-16 Omnis ... sexus] sub/o ABCDHIM 16 debet] om. D deberet S 16 sual] 0111. C 17 presbytero] praeso- 79 absolvit] obsolvit E 79 tamen] non B 81 derogatur] derogantur M 85 nisi] roro D 18 falsum est] il/V. M 18 verum] deum E 19 poenitentiario] praemario non I 85 peccata] sua addo M 87 et] om. B 88 Volumus autem] sub/o BCDHIS D 20 poenitentiariis] praemariis D poenitentiarius B 23 nec] neque I 23 tamen] 89 non] om. B 89 sic] sit A 90 peccata] peccatum D 91 nec] neque I 92 nec] tam D 24 tenerentur] tenentur ABEHS ve/ teneretur (?) CDI 24 proprio] om. neque I 93 dans] i. m. E 96 ut] om. D si sed exp. et ut sup. lil/. C 97 immunis] D 28 tenerentur] tenentur ABCDEHS teneretur I 30 Octavo] Octavum B cermus D 1 ergo] om. D 3 confiteretur] confitetur D 5 mihi] nihil ABD 31 Omnis ... sexus] sub/o ABCDEHIS 31 hoc] 0111. E 33 habuerit] habuit A 6 esset absolvendum] om. I 35 dare] dari M 86-87 Ps., XXX, 5. 87 Ibid. 88 MARTINUSIV, Bulla «Ad fructus uberes I! (Chart. 15-16 Cf. GREGOR.IX, Decreta/es, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIED8ERG,II, 887- 888). 31- Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 90 Ibid. 32 Ibid. 172 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 173 custoditus sit per totum annum ab omni peccato tam veniali quam alium modum, ut scilicet confessi fratribus tenerentur eadem suis mortali, quemadmodum creditur virgo Maria custodita fuisse post sacerdotibus confiteri, strictisssime exponeretur dictum privilegium. partum filii Dei, ille per statutum illud generalis concilii non astringitur Ergo non secundum istum ultimum modum, sed secundum primum ad confitendum semel in anno suo proprio sacerdoti. Quare, cum 65 debet exponi. absoluti a fratribus mundi ante oculos Dei sunt a peccatis illis, ac si 40 Item. Prout colligitur Extravaganti eodem titulo, capo. A 48" nunquam ea commisissent, I tales ergo eadem ratione non sunt astricti «Abbate», quando in privilegio est aliqua c1ausula quae potest habere per illud statutum ad confitendum semel in anno suo proprio sacerdoti, plures I sensus, interpretanda est secundum illum sensum qui magis B 282' M 9'b si tamen postmodum infra illum I annum citra communionem in die facit pro privilegiatis. Ergo, si illa clausula, «Volumus autem», etc., paschae nihilominus committant. 70 potest habere praedictos duos sensus, quorum primus magis facit pro Secunda talis. Si clausula includens statutum illud dicatur restringere 45 privilegiatis, secundum illum est exponenda. ad iterum confitendum, ut dictum est, hoc videtur esse contra inten- In oppositum arguebatur contra fratres. C 209 ,b tionem I dantis privilegium et exprimentis causam sic: «Ad uberes Primo sic. Potestas absolvendi in dicto privilegio non est commissa .fructus etc. », et infra: «ut eo liberius et efficacius officia praedicationis et fratribus nisi sub conditione, sive cum obligatione circa confitentem, audiendi con.fessiones exercere valeant». Quoniam per talem restric- 75 quod scilicet confitens confiteatur proprio sacerdoti omnia peccata sua tionem multi a confessione retraherentur, quia multi vix possunt induci 50 totius anni, in quibus includuntur illa quae iam I confessa sunt fratri: M IO" ad semel confitendum in anno, et sic non facerent uberes fructus, nec ad hoc enim obligat statutum illud «Omnis utriusque sexus». Non uberiores quam prius, immo steriliores, nec liberius nec efficacius stante ergo illa conditione sive obligatione, ut scilicet confitea-Itur semel Zucc.· E 204 ,b exercerent I sua officia. Illud autem non intendit papa statuere, per I in anno etiam quae confessus est quis fratri, non est ratum quod S 255' quod homines a confessione retrahuntur. Non est ergo intentionis 80 factum est per fratrem. Hoc autem non esset verum, nisi teneretur papae, quod propter conservationem statuti in dicta clausula confessi 55 sacerdoti suo illa confiteri. Ergo etc. fratribus denuo teneantur confiteri propriis sacerdotibus. Secundo sic. In novo privilegio fratrum duo continentur. Quorum Item. Arguitur pro fratribus quod privilegium praedictum exponen- unum est in prima parte I privilegii, et est mere voluntarium tam ex H 256 dum est sic, quod confessi fratribus non teneantur iterum confiteri suis parte confessoris quam ex parte confitentis, scilicet fratres posse audire sacerdotibus quae confessa fuerint fratribus, quoniam, prout dicitur 85 confessiones, absolvere, atque poenitentias salutares ini ungere, et Extravaganti de verborum significatione, cap.o «Olim», «beneficia 60 confitentes fratres propter hoc posse adire, quod neuter illorum facit principum sunt interpretanda largissime.» Sed si exponeretur secundum nisi velit, quia nec per statutum nec per privilegium ad hoc astringitur; secundum vero est in secunda parte privilegii, et est pure necessarium confitenti: scilicet ipsum confiteri in anno semel proprio sacerdoti ABCDEHIMS 38 illud] om. M 39 Quare] Quia M 39 cum] tamen CEHS 43 illum annun] ABCDEHIMS annum (r. 9vb) illum M 44 nihilominus] nihilomino ABCDEHIMS 44 commit- tant] ergo etc. addo M 45 c1ausula] clam S 45 includens] includit D 46 est] de 67 Abbate] subi. ABCDHIMS 69 c1ausula] vero addo D 69 Volumus autem] subi. addo E 50 retraherentur] retrahentur ABCDEHIS 50 induci] reduci sed in induci ADEM 69 Volumus ... etc.] subi. BCHIS 70 habere] dicere E 70 praedictos corr. I 51 semel] se A 52 nec'] ad sed in nec corr. (?) I 54 a confessione] ad duos] inv. M 70 facit] quod addo BDI(sed exp.)S 74 circa] contra M confessionem A 54 retrahuntur] retrahantur M 55 confessi] confessim D 75 confitens] om. S 75 sua] sup. lin. M 76 fratri] fratribus E 77 Omnis ... sexus] 58 fratribus quod] om. sed quod sup. lin. E 58 privilegium praedictum] inv. M subi. ABCDEHIMS 78 scilicet] om. S 80 esset] est I 82 novo] om. A 59 quod] om. E 60 fuerint] fuerunt M 61 Olim] subi. ABCDEHIM 62 princi- 83 unum] primum B 83 voluntarium] volunta sed in voluntarium corr. M pum] principium A 89 in ... semel] semel in anno B 89 semel] om. I 89 sacerdoti] om. E 47-49 MARTINUS IV, Bulla «Ad fructus uberes)) (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 67-69 Cr. Jbid., V, tit. 40 (de verbo sign.), C. 25 (ed. A. FRlEDBERG, II, 922-923). (n. 508)). 60-61 GREGORIUSIX, Decretales, V, tit. 40 (de verbo sign.), C. 16 (ed. 69 MARTINUSIV, Bulla «Ad .fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). A. FRlEDBERG, I, 916). I 77 Cr. GREGOR.IX, Decreta/es, V, tit. 38, c. 12 (ed. A. FRlEDBERG,II, 887-888). 174 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 175 secundum statutum generalis concilii. Inde sic, < Causa> XIV·, q. e P, 90 15 criminis, tanto facilius I consequetur misericordiam remissionis. Ipsi enim I 141·b capo. penultimo et ultimo dicitur: «Si uti consilio nolueris, minus bonum sacerdotes plus iam possunt proficere, plus cOI?[itentihus facere: quihus adipisceris, sed malum non perpetrabis». «Quod autem praecipitur, enim remittunt, remittit Deus». Et vide quod dicit: «plus possunt pro- imperatur, et quod imperatur necesse est fieri, et si non fiat, poenam ficere, plus confitentibus facere», ecce fructus uberes. Quare, cum causa hahet», ut dicit alius canon. Qui ergo facit primum dictorum, quod est concedendi privilegium observari debet, et dicta causa huius privilegii voluntarium, nihil minus poenam meretur, nisi simul faciat et secun- 95 20 non sic servatur si confessi fratribus non revertantur, iterum confitendo dum, quod est necessarium. Quod non esset verum nisi, facto volun- eadem proprio sacerdoti, quam si re-Ivertantur, debent ergo reverti. H 256" tario, adhuc teneretur ad illud necessarium. Ergo etc. Quarto sic: Si sufficeret semel in anno confiteri sacerdoti aliqua quae D 179" Tertio sic. Dominus pa pa in prima I clausula privilegii, exponendo quis habet confitenda pro tempore confessionis, ita quod non omnia rationem sive causam ipsius concessionis, dicit: «A ((entae considera- totius anni integraliter, tunc confessus illi qui haberet confitenda in tionis faciem convertentes ad Fuctus uberes quos in agro dominico, 00 25 crastino paschae, posset confiteri libere per totum , residuum anni S 256" praedicando verho pariter et exemplo, confessiones audiendo etc. plenam cuicumque vellet, non revertendo ad suum proprium sacerdotem. Hoc Bad. 279'T damus et concedimus» etc. Fuit ergo finalis causa concessio nis I huius autem falsum est, quia esset illusio statuti. Non ergo sufficit I aliqua privilegii factae fratribus, ad quam summus pontifex in concedendo confiteri proprio sacerdoti, sed omnia totius anni. Cum ergo pri vile- ipsum aspexit, «fructus uberes», non tam quos fratres hactenus in agro gium fratrum reservat statutum, non obstante privilegio, confesslls A 48'b dominico produxerunt, quam quos in futur-Ium sperant ur, Deo aus- 30 fratri omnia peccata sua totius anni, sive confessa sive non confessa C 209" M lO'b pice, producturi. Nunc autem I ita est, quod, si confessi a fratribus I debet suo proprio sacerdoti confiteri.! Bad.2' non reverterentur ad suos proprios sacerdotes, eadem ipsis confitendo B 282" quae iam confessi , sunt fratribus, etsi in dictis I officiis exercendis E 205" fructus proferrent, illi tamen simplices essent respectu illorum quos Dicendum quod quaestio ista iuris est, et potius pertinet ad iuristas, proferrent, si reverterentur ad suos proprios sacerdotes, eadem ipsis IO qui vim papalium rescriptorum sive privilegiorum, et clausularum in confitendo, quia, ut dicitur «De poenitentia», dist.< P, in capo. «Quem 35 ipsis positarum, ex regulis super hoc in iure conscriptis cognoscere poenitet»: «Lahorat mens patiendo erubescent iam, et quoniam in vere- debent, quam ad theologos, qui proprie I non debent considerare in M IO" cundia magna est poena, qui erubescit pro Christo,fit dignus misericordia. quaestionibus iuris, nisi quod pertinet ad ius divinum et naturae. Verum Unde patet quod, quanto pluribus confitebitur in spe veniae turpitudinem faciendo quod in me est, quia clausula illa inserta privilegio fratrum, «Volumus autem» etc., tamquam dubia in proposito proposita est sub ABCDEHIMS 40 forma quaestionis, et a pluribus dubia censetur, licet forte, inspecta virtute verborum ipsius privilegii, non debeat dubia censeri, dico, quod 93 et'] om. EM 93 quod] autem addo M 94 primum] istorum addo C 96 esset] est S 98 clausulaJ causa ABCDEHIS 99 Attentae] Attende ABC( sed in Attentae duplici intentione potest responderi ad quaestionem istam: una vidcli- CO/T. 01 man.)DEHIS 00 convertentes] convertentis D 1 verbo] 0111.C 5 quos] ABCDEHIMS quod I 5 futurum) fructum BDIS 5-6 auspice] scr. sed in aspice l11ul. H aspicere A 6 a] lac. C 9 fructus) fructos D 9 tamen) cum BD IO proprios] prios 15 consequetur] consequatur M sequetur I 15 misericordiam] veniam S 16 plus] (sic) A primos BCDEHI Il in] 3° D 11-12 Quem poenitet] subi. ABCDEHIMS iler. B 17 remittunt] remittuntur B 19 concedendi] condcndi ABDElMS 13 magna est] inv. E 14 in] se addo sed dei. A 15 facilius] se addo sed exp. H 19 huius] huiusmodi C 23 non omnia] il/l'. B 24 qui] quae C 25 posset] posse D 26 cuicumque] cuiuscumque A cuius B cum S 30 fratri] frater DS 31 con- fiteri.] Ad hoc addo I 33 est] scr. sed e-'p. A 34 papalium] papilium B 91-93 GRATIANUS, Decretum, II, causa XIV, q. 1, c. 3 (ed. A. FRIEDBERG, I, 733; PL 187, 34 rescriptorum] scriptorum I 34 sive] et BCDEHIMS 35 in iure] om. A 38-42 955B). 92-94 Ibid. 99-2 MARTINUS IV, Bulla II Ad fruclus uberes» (Charl. Univ. in ... dubia] Olli. (hom.) E 38 inserta] incerta BDES 39 Volumus autem] subI. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 12-(p. 175,)17 GRATIANUS, Decrelum, II, c. XXXIII, q. 3 (De AE 39 Volumus ... etc.] subi. BCDHIS 41 verborum] verbo sed in verborum corr. paenitentia), dis!. I, C. 88 (ed. A. FRIEDBERG, I, 1188; PL 187, 1560B-C); etiam PS.- 01. man. E 41 ipsius] ipsi ABCDEIS 41 debeat] debent BCDEHIS AUGUST., De vera eI falsa poenilenlia. C. IO (PL 40, 1122); etiam HENR. DE GAND., Quodl. X. q. I (ed. R. MACKEN, p. 28,18-21; ed. 1518, f. 399vR; ed. 1613, II, f. 135va); cf. supra, 17-18/bid. 39 MARTI NUS IV. 8ulla II Ad/ruelus uberes» (Charl. Unil'. Paris., r, p. 592 p. 139,34-35. (n. 508)). QUAESTIO 24 177 176 QUODLIBET VII cet, intendendo ius declarare sive interpretari, alia vero, intendendo in cui tale privilegium concessum est, si meum super hoc consilium dicto dubio opinionem quae magis videtur probabilis ac consona 70 affectaret, quemadmodum nuper super eadem quaestione a coetu plu- rationi atque verbis privilegii, exponere, et opinionem contrariae sine 45 rium episcoporum, utpote 13, quorum duo erant archiepiscopi, petitum praeiudicio cuiuscumque praeferre. Quorum primum praesumptuosum fuit a collegiis magistrorum regen-Itium Parisius in facultatibus theolo- S 256' B 282,b esset, et «os in caelum ponere», et sibi potestatem I ius interpretandi giae et decretorum, quid ipsi sentirent. I Bad. 2 ascribere, quod eius solius est cuius est condere, ut dicitur Ex tra va- Dico igitur, diligenter inspecta secundum mihi I datam a Deo indus- H 257 ga n ti de sententia excommunicationis «I n ter a li a», quod nec alicui 75 triam, forma verborum, situ atque ordine clausularum in dicto privile- alii licitum est. Secundum vero est studiosum, et veritatem humiliter 50 gio, necnon 'et virtute earum, quod, si privilegium unum tale, quale est investigare, quod licitum est scholasticis, tam doctoribus quam audito- illud concessum fratribus, mihi esset concessum a summo pontifice, non ribus, etiam circa rescripta papalia, et etiam circa illa contraria opinari, auderem eo uti audiendo confessiones, absolvendo, et poenitentias donec ab eo «unde ius prodit, interpretatio quoque procedat», ut mani- iniungendo, nisi exhortando eos quos audirem, secundum gratiam mihi feste exprimitur in dicta decretali «Inter alia», aut expresse fuerit eis 80 datam a Deo diligenter et efficaciter ad hoc, ut semel in anno saltem inhibitum. Nunc ergo, quia nondum nobis inhibita sunt haec et talia 55 confiterentur suo proprio sacerdoti omnia peccata sua, et hoc tam mihi circa dictum privilegium fratribus concessum, licitum est nobis circa confessa quam non confessa, per totum annum integrum perpetrata, ipsum quoad propositam quaestionem contraria opinari, quousque in cum hoc eos praemuniendo quod mortaliter peccarent si hoc agere hoc quod circa hoc forte est dubium, certificata sit summi pontificis contemnerent, et quod potestatem eos absolvendi nullo modo haberem, intentio, quam ex tunc illibatam custodiemus totisque viribus defende- 85 non propter aliquem defectum in me, sed in ipsis, si in confitendo mihi non haberent in proposito, postmodum confitendi I eadem I iterato suo B 283' C 209'b mus. Iterum ergo id quod nobis certius ac tutius videtur, tam I ex 60 Bad. 2 ratione quam ex forma verborum privilegii, tenere curabimus, et hoc, proprio sacerdoti. Unde si percipere possem aliquem non habentem tale MII" M 10'b non tangendo I principali ter quid iuris est in dicta I quaestione, sed quid propo-Isitum, nullo modo eum ad confessionem reciperem. I Ad hoc Bad. 2 A 48" autem sentiendum me movet quia, quantum mihi et quam pluribus aliis E 205'b facti est I circa eam. Non quid facti quoad intentionem domini papae, 90 apparet ex verbis ipsius privilegii, summus pontifex in omnem eventum D 179'b quid scilicet ipse intendat per verba I pri-Ivilegii, sed quid facti quoad Zucc. 420'b me ipsum: quid scilicet ego essem facturus si sub praedicta forma 65 vult statutum illud «Omnis utriusque sexus», conservari per illam verborum de «audiendo confessiones, absolvendo, et poenitentias iniun- clausulam « Volumus autem», insertam in privilegio, non obstante licen- gendo» mihi esset facta commissio, sive simplici verbo a meo episcopo, tia concessa in priore parte privilegii: aliter papa frustra illam clausu- sive per simile privilegium a summo pontifice, et quid consulerem alii Iam apposuisset, quod stultum est credere. 95 Postquam autem clarum est quod statutum illud, in dicta clausula ABCDEHIMS ABCDEHIMS 46 praeiudicio] praepudicio A 48 quod] scilicet sed exp. et quod sup. lin. I 49 Inter alia] subi. ABCDEHIMS 49 nec] neque I 52 etiam I] et M 54 decreta li] Extra- 70 super eadem] inI'. E 71 13] 4 AS 73 quid] quod S 73 sentirent.] Ad vaganti addo i. m. E 54 Inter alia] subi. BCEM 56 circa] contra M 57-58 in hoc addo I 74 Dico igitur] inI'. I 74 diligenter] om. I 75 forma] formam hoc] nihil B 58 circa] contra M 59 illibatam] illi beatam E 59 totisque] totis C 77 esset] esse M 8] confiterentur] confiteretur A 81 hoc] haec M 81 tam] I 60 Iterum] Interim BCDHIS 61 forma] om. M 61 tenere] tuenere sed in tamen E 82 quam ... confessa] om. (ham.) B 83 cum] om. D 83 quod] quam tenere corr. S 62 quid] quod D 62 quid] (er. «quid» in lin. sequentibus) quod B 84 contemnerent] contemnerentur S 84 eos absolvendi] inI'. S 85 aliquem] ABCDEHIMS 63 factil] esset addo sed exp. A 63 Non quid] Numquid ABC(sed aliquod I 86 eadem] peccata addo S 87 percipere] percipe A 87 tale] talem iII Non quid corr. ai. man.)DEHIMS 63 quoad] ad ABCDEHIS 68 verba] sui S 89 sentiendum] sciendum AB 89 me movet] inI'. M 89 quia] quod C addo M 64 confessiones] audiendo addo A 67 simplici] duplici sed in simplici corr. 89 quam] i. m. C 91 vult] falsa addo sed exp. H 91 Omnis ... sexus] subi. CM S 68 simile] consimile CEM 68 privilegium] sive per simile (verbo addo sed exp.) 92 Volumus autem] subI. ABCDHIMS 92 autem] etc. addo S 93 aliter] enim addo privilegium addo S 68 consulerem] consimulerem A consulere sed in consulerem corr. M 95 autem] om. A M 91 Cr. GREGOR. IX, Decre/ales, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG, II, 887-888). 47 Ps., LXXII, 9. 47-49 GREGORIUS IX, Decre/ales, V, tit. 39 (De sententia excommu- 92 MARTINUSIV, Bul/a «Adfruc/us uberes» (Char/. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). nicationis), C. 31 (ed. A. FRtEDBERG,II, 902). 53 lbid. 66-67 MARTlNUSIV, Bul/a «Adfruc/us uberes» (Char/. Univ. Paris .. I, p. 592 (n. 508)). QUAESTIO 24 179 178 QUODLIBET VII implicitum, tenendum est quoquo modo, non poterit restare de dubio Dico igitur absque praeiudicio, quod non videtur mihi esse tenendum nisi quomodo tenendum sit: an scilicet ita, ut in aliquo ei derogetur per aliud quam quod et domini archiepiscopi et episcopi, duces nostri et I 141" concessionem factam fratribus per praecedentem clausulam, ut per I gregis Christi, iudicaverunt esse tenendum. hoc confessi fratribus, etsi teneantur confiteri semel in anno proprio In quo et totum collegium decretorum ipsis consensit. Interrogatum I B 283 sacerdoti, prout statuit genera le concilium, non tamen illa quae quis 00 25 enim quid ipsum super hoc sentiret, an scilicet episcopi in sentiendo et fratribus confessus est, sed aliqua alia, quod intendunt fratres, ut dicendo, se velle tenere et esse tenendum, nisi dominus pa pa declararet tactum est in obiectis pro eis adductis; an vero ita, ut statuto illi in aliud esse tenendum, quod unus illorum proposuit pro omnibus ut nullo derogetur per concessio nem factam fratribus, ut secundum hoc dictum est, < errassent >, deliberato consilio respondit unus magis- confesssi fratribus teneantur confiteri suis presbyteris saltem semel in trorum dicti collegi i decretorum pro omnibus, ipsos sentire quod in hoc anno omnia peccata sua totius anni, quod intendunt tenere domini 5 30 nullatenus I errassent. Erat autem dictum illud episcoporum, prout D 17' episcopi praedicti nisi I summus pontifex super hoc aliud declaraverit recolo, quoad propositum articulum in summa tale, quod videlicet in Zucc. 420" faciendum, secundum quod publice erant protestati coram magistris praedicto dubio tenerent, nisi dominus papa in eo aliud esse tenendum theologiae et decretorum, uno loquente pro omnibus et omnibus aliis declararet, quod omnia peccata per totum annum commissa quilibet consentientibus, prout replicavit unus archiepiscoporum existentium subditus tenetur confiteri suo sacerdoti parochiali, licet aliqui dicerent inter eos, nullo contradicente. IO 35 eos 111 hoc errasse. Super quo consulebant collegia magistrorum in In hoc autem dubio tali, quali illud procul dubio intelligo, teneo theologia et decretis. Et responderunt decretistae consulti concorditer, atque sentio, et similiter alii consulerem intelligendum, tenendum, atque dicentes eos m hoc nullatenus errasse, ut dictum est. Quod etiam E 205" sentiendum usque ad I declarationem saltem summi pontificis, quod ex rationabiliter, quantum intueor, mihi visum est, tam ratione accepta ex forma verborum privilegii magis ac verisimilius iudicio rectae rationis I iudicio rectae intelligentiae secundum formam verborum privilegii, M Il'b apparet fuisse summi pontificis intentionem in condendo I ipsum, quae 15 40 quam accepta ex regulis canonicis. Ratio accepta ex iudicio rectae C 210" regulae iuris canonici indicant, amplius fore tenendum, et specialiter intelligentiae secundum formam privilegii verborum haec est: certum cum aliquod dubium I'oritur in privilegio, nec est dubitandum quin hoc est enim secundum iam dicta, quod per illam clausulam «Volumus S 256" H 257"b summus pontifex I velit interim teneri, et quin ipse in sua declaratione I autem» etc., I insertam in privilegio fratrum, dominus pa pa vult con ser- M II A 48"b indicaret esse tenendum, nisi esset aliqua alia causa, quae rationabiliter vare statutum generalis concilii «Omnis utriusque sexus» etc., et ab Bad. 279"z deberet movere animum eius ad statuendum de novo contrarium. I 20 45 omnibus teneri in omnem eventum. ABCDEHIMS ABCDEHIMS 21 Dico ... praeiudicio] Absque igitur praeiudicio dico I 22 quam quod] quamquam 97 quomodo] a modo sed in quomodo corI'. M 97 tenendum] om. A 98 fratribus] A 22 et1] om. M 22 archiepiscopi] arepiscopi E 23 Christi] christiani M (cf. /in. sequenti) etsi teneantur addo sed exp. A 00 genera le] generalium sed in genera le 23 tenendum] In quo esse tenendum addo sed de/o M 24 consensit] consentit S corI'. A 00 non] i/er. E 00 obiectis] i. m. E 2 adductis] aductis A 2 illi] illo 27-28 pro ... est] ut dictum est pro omnibus M 29 omnibus ipsos] ipsos omnibus sed sed in illi corI'. A 6 nisi] quod addo A 6 super. .. aliud] aliud super hoc C 6 aliud signis inv. A 29 sentire] om. A 30 errassent] errasseret H errasserem A 31 quod declaraverit] inv. S 6 declaraverit] declaravit A 7 secundum] om. A lac. B videlicet] inI'. C 32 tenerent] reverent B 35 eos in hoc] in hoc eos M 7 protestati] processati A 8 theologiae] om. S 9 unus] om. A 9 archiepiscopo- 40 canonicis] canonis ABCDEHIS 40 accepta] excepta E 41 formam privilegii] rum] arepiscoporum eI archiepiscoporum i. m. E 12 sentio] consentio M pri viiegii formam sed signis in versionis inI'. S 41 privilegii verborum] inI'. M 12 consulerem] (consil'em) A 12 atque] intelligendum addo sed exp. A 13 sentien- 41 verborum ... est] haec est verborum sed signis inversionis inI'. A 41 haec] hoc dum] sciendum A 14 verisimilius] verisimilis D 14 iudicio] iudicem H videre S BDHMS 42-43 Volumus autem] sub/o AD 42-43 Volumus ... etc.] sub/o BCHIMS video A 15 condendo] (cf. F. GAFFIOT, Diclionnaire illuslre lalin-franr;ais, p. 380: 43 insertam] insertum H 44 Omnis ... sexus] sub/o AM 44 Omnis ... etc.] sub/o BCDIS «condo ... ere: 1 leges rediger des lais»). 15 ipsum] quod addo ABCDEHIMS 44 etc.] On1. I 44 et] om. E 16 indicant] iudicant ABCDEHIMS 16 fore] forte M 17 Nec] Neque I 19 indicaret] (cf. supra, lin. 16) iudicaret BCDEHIMS 27-28 Cr. supra. p. 178,8-9. 37 Cr. supra, /in. 24-30. 42 Cr. supra, p. 177,89- 94. 42-43 MARTINUS IV, EuUa « Ad fi'ue/us uberes}) (Char/. Ullil'. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 44 Cr. GREGOR. IX, Decrela/es, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG, II, 887· 1-2 Cr. supra, p. 169,62-66. 888). 180 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 181 QUO supposito, pono casum et arguo. Si in omnem eventum statutum annum. etiam I si fuerint confessa, ita quod esse confessa non subtrahit M I I' illud ab omnibus debet teneri, non obstante privilegio fratrum, ergo ipsa ab illa distributione. Et non est dubium quin pari ratione et Zucc. 420'b debet observari ab illo qui per totum I annum integrum non est 75 evidentiore continentur sub ipsa non confessa. Et si sic, sive habeat confessus aliquid suo proprio sacerdoti, si in die paschae statim ante peccata commissa infra annum, quorum quaedam sunt confessa. quae- communionem percipiendam vere poeni te t et confitetur integre omnia 50 dam non, sive quorum nullum est confessum, sive quae omnia I sunt A 49' peccata sua fratri, et absolvitur per ipsum ab omnibus perfecte, ita confessa, in omnem eventum vel omnia primo modo, vel omnia quod in rei veritate nullum manet peccatum in ipso. Sed nullo modo secundo modo, vel omnia tertio modo, cadunt per obligationem ad potest conservari ab isto statutum illud, nisi proprio sacerdoti paro- 80 confitendum sub distributione illa contenta in statuto. In omnem ergo chiali confiteatur peccata sua commissa infra annum illum, si qua eventum quaecumque confessa sunt fratri, tenetur omnis utriusque commisit, quia ad illa obligat specialiter, eo quod ad semel confitendum 55 sexus iterato proprio sacerdoti confiteri, non obstante fratrum privile- quolibet anno obligat, sed per positionem iste non potest confiteri gio, aut confessione sive absolutione impensa per ipsos virtute illius aliqua commissa infra annum, nisi iterum confiteatur iam confessa, privilegii. I Dico regulariter, quia certum est quod in casibus potest Bad. 2 quia omnia sunt confessa. Ergo in isto casu tenetur iterum confiteri 85 subditus alteri quam sacerdoti parochiali confiteri. ita quod illa quae confessa, aut ergo aliqua tantum aut omnia. Et in hoc casu non sufficit aliquando confitetur. I non tenebitur iterum dicto parochiali sacerdoti I 141' confiteri aliqua in speciali ex iam confessis et alia in generati, dicendo 60 confiteri. quod haec et alia fratri confessus est et ab eo absolutus, quia ipsum Si vero ad praedictam rationem quis respondeat, dicendo quod «ex E 205'b expresse statutum obligat non I solum ad confitendum I peccata sua illa ratione non concluditur quod aliquis teneatur prius confessa iterum H 257" aliqua, sed I omnia, nullum specialiter determinando, quare non plus 90 alteri confiteri, quia in casu praedicto frater non deberet audire confes- S 256'b B 283" aut minus I obligatur sic confitens ad confitendum virtute illius statuti sionem talis, quia videretur in hoc fieri praeiudicium sacerdoti. nec suo sacerdoti semel in anno unum peccatorum commissorum infra 65 privilegium perfecte ser-Ivaretur», Zucc. illum annum, quam aliud aut alia, qua ratione ergo ille in proposito hoc non valet quia. qua ratione frater ex privilegio habet potestatem casu tenetur confiteri proprio sacerdoti unum ex iam confessis, et audiendi confessiones I in quocumque alio tempore. eadem ratione et in D 179 Bad. 280'z singula alia. Aut I ergo omnia, aut nullum. Sed non nullum, ut iam 95 tempore casus praedicti, quia privilegium circa tempus audiendi confes- ostensum est. Ergo omnia iam confessa tenetur in hoc casu proprio siones nihil determinat aut distinguit; si ergo in tali tempore non debet sacerdoti iterum confiteri. 70 frater audire, ergo nec in alio praecedenti; aut e converso, si in alio Patet ergo, quod sub illa distributione contenta in praecepto statuti, potuit, et in isto potest. C 21O'b «omnia peccata sua» I continentur omnia peccata commissa infra Nec valet ratio quod «in hoc praeiudicaretur sacerdoti, nec privile- 00 gium servaretur», quia confitendo sacerdoti iam confessa fratri. quae absque dubio potest confiteri iterum absque derogatione sacramenti, ut ABCDEHIMS ABCDEHIMS 46 statutum] statum D 47 illud] aliud M 47 debet teneri] teneri debet sed signis in versionis inv. B 47 non est] fuit sed exp. et non est sup. /in. M 49 si] sed M 73 ita...confessa] om. (ham.) M 74 ipsa] iram A 77 quae] non M 79 modo] 50 percipiendam]participanda sed exp. et percipiendam sup. /in. M 53 conservari] mo B 80 confitendum] conficiendum S 80 in] sub A 81 confessa sunt] il1v. observari S 53 illud] om. S 54 annum] istum addo B 54 illum] sup. /in. M M 84 illius privilegii]inv. A 84 Dico] quod atld. M 84 quia] est atld. sed exp. 55 obligat] obligati H 56 positionem] (er. supra, /in. 46: «pono casum») rationem S 84 certum] est cum B 85 quod] ut A 86-87 sacerdoti confiteri] sed signis M 57 nisi] ubi M 59-60 tantum...aliqua] om. (ham.) A 59 Et] om. D inversionis inv. S 89 quod] quia M 90 alteri confiteri] illi'. C 90-91 confessio- 61 haec] hoc ADHIS hic E 63 quare] quia M 63 non] aut ABDS 72 continen- nem talis] confessiones tales A 91 videretur] videtur IS(sed in videretur corr.) tur...peccata] om. S 72 peccata'] sua addo M 72 commissa]confessa B 91 in hoc] nihil D 91 nec] neque I 94 confessiones]om. E 94 quocumque]loco addo B 97 nec] iter. S neque I 99 nec]neque I I iterum] om. S 68-69 Cr. supra, p. 177,88-94. 72 Cr. GREGOR. IX, Decretales, V, tit. 38, C. 12(ed. A. FRIEDBERG, II, 887-888). 1-2Cr. Sl/pra, p. I77,95-(p. 178,)10. 182 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 183 habitum est supra et adhuc videbitur infra, nullum praeiudicium fieret est obligatio, et aeque simpliciter est eadem ratio respectu huius tem- Bad. 280,8 sacerdoti, et perfecte privilegium servaretur. I poris et cuiuslibet alterius ad iterum confitendum sacerdoti, quocumque M 12" Si vero I aliter dicatur, quod «sic confessus, cum nulla peccata 30 tempore fratri fuerit confessus. Et sic obligatio pro tempore isto et pro habeat, non tenetur sacerdoti confiteri, sed debet se ei repraesentare et 5 quocumque alio simpliciter est, et non secundum quid, et simpliciter dicere: «Domine, confessus sum et nullius mihi conscius sum»», absolvenda in aliquo tempore sequenti. Quod si non absolvat infra S 283·b hoc non valet, quia privilegium ex-Ipresse dicit quod «hi qui confite- annum, transgreditur statutum, et nihilominus adhuc manet obligatus bUlltur fratribus, teneantur confiteri suis sacerdotibus parochialibus ad solvendum in anno sequenti, I et tanto magis peccat I quanto diutius M 12' C 210 secundum statutum illud «Omnis utriusque» etc.»; sed sic dicere, 35 exspectat. Et sic patet quod non est 'secundum quid' et 'simpliciter' in non est confiteri; quare etc. IO processu, immo est processus a parte in modo ad concludendum H 257·b Si autem I dicatur, quod «per statutum illud non obligatur nisi ad conclusionem indefinitam, dicendo: «Tenetur pro tempore isto; ergo S 257" confitendum peccata quae habet tempore I quo confiteri debet, sed tenetur»; et est processus a simili ad concludendum conclusionem modo praedicto confessus non habet peccata», universalem, dicendo: «Tenetur pro I tempore isto; ergo tenetur pro Zucc. hoc non valet, quia, licet non habeat peccata ipsum inficientia, habet 40 quocumque alio,» sicut si dicatur: «Iste tenetur modo diligere Deum; tamen alio modo sufficientia ad confitendum et praecepto Ecclesiae 15 ergo tenetur pro quocumque tempore». I Unde, quod talis tenetur A 49' Bad. 280'c satisfaciendum, ut infra videbitur. I modo confiteri solum confessa et non alia, hoc est quia, cum obligatus Si autem adhuc aliter dicatur, quod «licet sic confessus fratri teneatur sit ad confitendum omnia quae commisit per totum annum, non E 206" sacerdoti parochiali eadem quae confessus est, I iterum confiteri, ex hoc commisit autem aliqua postquam confessus est fratri, ideo accidit quod tamen non sequitur, si confessus fratri in tali tempore determinato 45 in tali casu tenetur confiteri solum confessa; et similiter, si diu ante- teneatur ea de quibus est confessus, iterum confiteri, quod simpliciter in 20 quam confitetur sacerdoti, confessus fuisset fratri, et postea aliqua quocumque tempore fuerit quis fratri confessus, similiter teneatur ea de commisisset, quia obligatus est ad confitendum omnia, tenetur confiteri quibus est confessus, iterum confiteri, immo est processus a 'secundum non solum confessa, sed etiam non confessa quae postea commissit. quid' ad 'simpliciter'», Unde ad hoc virtute obligationis praedictae per se tenetur, quod omnia hoc non valet propter id quod iam dictum est, quia scilicet, qua 50 quae commisit per totum annum, suo sacerdoti confiteatur; quod ratione tenetur quis pro tali tempore ea quae confessus est, iterum 25 autem aliquando confiteri tenetur solum confessa, quandoque autem confiteri, eadem ratione et pro alio tempore. Quia enim circa hoc non confessa, hoc accidit, ut dictum est.1 Sad. B 284 privilegium nihil determinat aut distinguit, ut prius dictum est, eadem Quod autem secundum modum iam dictum, non obstante privilegio ABCDEHIMS ABCDEHIMS 5 non] nec sed in non corr. M 5 tenetur] teneatur S 5 sacerdoti confiteri] inI'. B 7 quia] per quod A 8 suis] propriis addo S 9 Omnis utriusque] subi. 28 aeque] quae E 28 est2] et M 28 respectu] 0111. M 29 cuiuslibet] cuiuscumque AM 9 Omnis ... etc.] subi. BCDEHIS 9 sed] et C IO confiteri] 0111. B M 31 alio] aliter B 32 absolvenda] solvenda M 32 absolvat] solvat CEHM IO Quare] Quia M Ergo A Il autem] vero ABDIS 14 non] enim M 33 transgreditur] transgredi DI 34 ad solvendum] absolvendum ADEIS 35 secun- 14 inticientia] insicientia A 15 tamen] cum B 15-16 et ... satisfaciendum] om. dum] subiectum sed secundum sup. lin. E 36 a parte] ad partem sed in a parte corr. H 18 eadem quae] inI'. A 19 non] i. m. B 19 sequitur] quod addo ABCDEHIMS E 36 in2] sup. lin. E 37-38 pro ... tenetur] 0111. (ham.) ABDlS 39 dicendo] 21 confessus] qui addo ABC(sed dei. et exp. eI quin i. m. et vel quod addo i. m. 01. man.) deinde A 40 sicut] iter. E 43 sit] fit M 44 postquam] praeterquam M DEHIS quod addo M 21 similiter] consimiliter M 22 confiteri] -iteri sed confiteri i. 46 confessus fuisset] confuisset D 47 obligatus] oblitus ABC(sed in obligatus corr. 01. 111. E 22 a] ad DE 27 prius] post M man.)DEHIS 48 postea] non addo C(sed de/.)E 51 autem] cum confessis addo M 52 non] cum ABCDE(sed non sup. Iin.)HIS 52 confessa] confessi H 2 Cr. infra, p. 20I,8-(p. 202,)36. 52 dictum est] i. 111. inf B 7-9 MARTtNUS IV, Bul/a II Ad fructus uberes)) (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 9 Cr. GREGOR. IX, Decretales, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG, II, 887-888). 16 Cr. infra, p. 200,62-(p. 201,)7. 24 Cr. supra, p. 181,93-98. 27 Cr. Ibid. 52 Cr. supra, lin. 41-48 et p. 180,71-(p. 181,)84. 53 Cr. Ibid. 184 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 185 fratrum, immo hoc dictante, confessi fratribus eadem debent confiteri Si forte dicat aliquis quod «li 'nihilominus' de-Ibet exponi ut sit idem Zucc. 4: proprio sacerdoti, patet per illud adverbium «nihilominus» in dicta 55 80 quod 'nihil minus quam prius', quoad hoc scilicet quod semel in anno Bad. 280,D clausula positum, quod est figurae compositae I aut ex duabus partibus, proprio sacerdoti teneatur confiteri, non tamen quod iam fratri quae sunt «nihil» et «minus», aut ex tribus quae sunt «nihil», «eo», confessa teneatur confiteri suo sacerdoti, sed aliqua alia, ut iam dictum «minus». De dictione autem figurae compositae didicimus ex DONATO, est, et secundum hanc expositionem 'nihilominus' idem est quod 'cum quod est illa quae potest dividi in duas vel in plures intelligibiles partes, hoc', sub hoc sensu: «Qui fratribus confitebuntur, cum hoc tenebuntur prioris sensus capaces. Valet ergo quod dicitur in illa clausula «nihilomi- 60 85 suis parochialibus)) etc., ex quo non sequitur quod tot, aut tanta, aut nus teneantur», quantum si diceret dominus pa pa : «nihi!» seu «in eadem, sicut si diceretur: «Talis portat Parisienses, nihilominus Turo- S 257 ," nihilo)), vel «nihil eo minus)), ubi li «minus)) comparativum I sive nenses)): ex hoc enim sequitur quod tot portet Turonenses, quot H 258" comparati vi gra-Idus est, cui, ut perficiatur sensus, debet ad iungi id cui portaret si non ferret Parisienses, I Bad. 28 M 12" comparatur, et hoc non nisi aliquid quod praemissum est in privilegio, I dicendum quod hoc verum esset, si in proposito nullo modo determi- illud repetendo sub hoc sensu; «Ut fratres officia praedicationis et 65 90 narent verba privilegii, quae sint illa ad quae confitenda suis sacerdoti- D 180" audiendi confessiones libere valeant I exercere, plenam damus et concedi- bus tenebuntur, ut si sic scriberetur: «Suis parochialibus presbyteris mus auctoritate praesentium facultatem. Volumus autem quod hi qui confiteri saltem semel in anno nihilominus I tenebuntu[)), et omissum C 210'" fratribus confitebuntur eisdem, suis parochialibus presbyteris confiteri fuisset illud interpositum: I «, prout generale concilium statuit)). Nunc B 284'" saltem semel in anno, prout generale concilium statuit, nihilominus autem, quia illud adiectum est, quod determinat confitenda esse pro- teneantur»; hoc est: «nihi!» sive «in nihilo)), vel «nihil eo minus)), 70 95 priis sacerdo-I tibus omnia peccata totius anni, sub quibus includuntur M 12'" quam supple: «si illud non concessissemus)), aut «si fratribus confessi indifferenter et confessa fratribus et non confessa, ut patet ex dictis et non fuissent)), tenebuntur ad illud. Aliter enim in casu praedicto amplius patebit ex dicendis, idcirco illa expositio locum non potest hic I 142" confessus in die paschae fratri, nullo modo te-Ineretur infra illum habere, nec valet exemplum ad propositum, quia in illo non fit determi- annum semel confiteri proprio sacerdoti secundum modum praedictum, natio qualis fit in proposito privilegio. I Bad. 28 E 206'" et sic nec statutum illud firmum I maneret in suo robore sicut prius, 75 00 Si autem contra hoc dicatur quod, «cum 'nihilominus' sit adverbium quia constat quod, si illa concessio fratribus facta non fuisset, aut post quod est vi verbi adiectivum, et sic solum verbum confitendi, et I non A 49" concessionem non fuisset eis confessio facta, virtute illius privilegii, obiectum, scilicet peccata quae sunt confitenda, determinat, virtute Bad. 280,E omnia peccata totius anni quilibet proprio sacerdoti teneretur confiteri.1 huius determinationis non potest concludi quod sic confessus teneatur confiteri omnia peccata, etiam scilicet confessa)), ABCDEHIMS 5 hoc non valet, quia adverbium, licet principali ter determinet verbum, 57 et] om. D 57-58 aut...minus] om. (hom.) I 57-58 aut...figurae] om. H 57 nihiF] et addo A 58 compositae] om. I 59 in2] om. AM 60 ergo] non? addo i. ABCDEHIMS m. E 60 ilIa] ista S 65 repetendo] repraehendo A 66 valeant] audeant A 67 auctoritate] auctoritatem sed in auctoritate corr. I 68 eisdem] eidem sed in eisdem 79 idem] cum addo sed exp. A 80 nihil minus] nihilominus S 82 iam] 0111. A corr. A 69 anno] an S 70 teneantur] teneamur D 70 sive ... nihil] om. (hom.) 84 idem] rationem B 85 hoc2] 0111. A 86 sicut] i. m. S 86 portat] porta M 71 concesissemus] concessemus B 71 confessi] concessi B 72 fuissent] om. M 87 portet] portat A(por.)M 87 quot] quod ABC(conf quod? sed in quot B 72 ad illud] i. m. ai. man. C 72 praedicta] et addo sed exp. I 73-74 illum corr.) 88 non] esset addo sed exp. A 88 ferret] fieret A 88 Parisienses.] Et addo annum] inv. M 76 si] om. D 76 post] per S C Ad hoc addo I 94 illud] om. E 94 esse] est BDIS 97 non] om. M 97-98 hic habere] inv. E 98 nec] neque I 99 fit] fuit sed in fit corr. B 1 est] om. A 55-56 MARTINUS IV, Bul/a «Ad fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 I sic] si M 2 quae] non add. sed exp. A 2 virtute] virtutem sed in virtute corr. A (n. 508». 58 Cf. DONATUS,Instituta Artium, (ed. H. KEIL, p. 53,19-(p. 56,)30); cf. 4 scilicet] licet B simul S 5 valet] videlicet sed in valet CO'T. D 5 verbum] om. M etiam SERVIUS,Explanationes in Artem Donati, (ed. H. KEIL, p. 432,28-(p. 433,)3); cf. etiam MURETHACH,In Donati Artem Maiorem (CC lat., Con t. Med.), XL, p. 93,2-5. 60-61 MARTINUS IV, Bul/a «Ad fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 82-83 Cr. supra, p. 178,98-2. 96 Cf. supra, p. 183,41-42. 97 Cr. in/i·a. p. 188.56-63 (n. 508». 65-70 Ibid. 75 Cr. supra, p. 183,41-52. et p. 188,70-(p. 189,)77. 186 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 187 non tamen nISI ut transit in obiectum ut determinatur determinationi- 'nihilominus' ad peccata referatur, non tamen referri debet ad bus adiunctis, ut si dicat abbas monacho: «Concedimus tibi ut cras 30 confessa», H 258 ,b valeas carnes comedere; volumus autem quod nihilominus per totam I hoc non valet, quia fratri confessus, non obstante confessione S 257" septi-Imanam sequentem tenearis abstinere a carnibus, prout statuit huiusmodi, adhuc potest dici peccata habere quae 'sua' sunt, ad iterum regula talis», constat quod si 'nihilominus' determinaret solum et nude IO confitendum, ut patebit. Quamvis autem 'nihilominus' in pluribus locis actum absolutum, sufficeret abstinere pro quacumque die, non oporte- possit poni adversative pro 'tamen', utpote I si dicatur: «Iste otTendit B 284' ret abstinere per totam septimanam. Hoc autem est manifeste falsum; 35 me; nihilominus facio ei multa bona», 'tamen' in I proposito non sic D 180' immo oportet abstinere per totam septimanam, prout prima regula potest teneri.: hoc enim non permittit debitus ordo construendi: «Nihil statuit. Ergo similiter in proposito 'nihilominus' non solum determinat enim est dictu «Volumus autem» etc., quod tamen teneantur». I Bad. 2 actum confitendi in se et absolute, sed prout transit in obiectum, scilicet 15 Praeterea. Et si sic teneretur, utpote si sine 'autem' diceretur sic: peccata confitenda, et non solum in peccata talia vel talia, sed genera- «Volumus nihilominus» etc., adhuc teneretur etiam confessa iterum Bad. 280,H liter in omnia, «prout statuit generale concilium» etc.[ 40 confiteri ratione obligationis praedictae, ut dictum est. Et sic, quam- Praeterea. Si solum et absolute determinaret verbum cum quo imme- quam 'nihilominus' possit multipliciter accipi, in omni tamen sua diate construitur, quale est in proposito hoc verbum 'teneri', tunc per acceptione sive significatione quae hic potest applica-Iri, nihil praeten- Bad.2 illud quod hic dicitur, non obligaretur aliquis ad confitendum etiam 20 dit, nisi quod omnia peccata secundum statutum generalis concilii, sive quodcumque peccatum, immo nec omnino ad confitendum, quia nec confessa sive non confessa, sunt iterum confitenda. Bad. 280" esset determinativum actus confitendi.1 45 Praeterea. Et si 'nihilominus' in dicta clausula non esset appositum, Zucc. 421 'b Si vero dicatur quod «Si 'nihilominus' non solum re-Ispiciat verbum sed simpliciter diceretur «teneantur confiteri prout generale cOllcilium sive actum confitendi, sed etiam obiectum, scilicet peccata confitenda, statuit», idem esset sentiendum quod prius. I Bad. 2 M 13" adhuc I non sequitur quod teneatur confiteri confessa, quia obiecta hic 25 Principale autem intentum adhuc confirmatur ratione accepta a determinantur statuto generalis concilii, in quo dicitur pro quibus canone, quae talis est. Dominus papa concessit monachis «cisterciensi- tenetur confiteri peccata sua, sed peccata non sunt 'sua' dicenda cum 50 bus, ne de laboribus quos propriis manihus et sumptihus excolerem, E 206" quis iam illa confessus est, et ab illis I absolutus et mundatus; ergo, licet aliquis decimas ab eis exigeret. Quidam vero obsistentes privilegio ipsorum, I asseruerunt quod illud intelligi debuit de laborihus novalium ». C 211' ABCDEHIMS ABCDEHIMS 6 obiectum] et addo CEH 7 Concedimus] cui addo sed exp. S 8 comedere] com- mede re CM 8 autem ... nihilominus] tamen ut S 8 per] persona A 9 septima- 32 huiusmodi] huius ABDEHIMS 32 peccata habere] illi'. CElI 33 autem] habet nam] septimam ED septitimanam S 9 tenearis] teneraris A IO regula talis] inv. A ABDHIS 34 si] 011/. D 36 construendi] constituendi sed in construendi corr. quod addo sed exp. D IO si] sup. lin. M IO nude] evide D 11-12 pro ... abstinere] A 37 Volumus ... etc.] subi. S 37 Volumus ... teneatur] subI. ABCDEHI 37 etc.] om. (hom.) M II die] et addo CEH 12 septimanam] septimam D 13 septima- 011/. C (scr. sed del.)EHM 37 tamen] non B 37 teneantur] teneatur BCDEHIMS nam] septimam DE 13 prima] dicta M 14 nihilominus] om. M 14 solum] nihil 38 sine] sive BEHIMS 38-39 sic ... teneretur] om. S 39 Volumus] suhl. AD autem addo M 15 confitendi] om. M 15 in'] sup.lin. B 16 confitenda] confitendam sed addo E 39 Volumus ... etc.] subI. BCHI 41 multipliciter] nihilominus S 41 omni] in confitenda corr. A 16 vel talia] om. E 17 statuit generale] inv. E 17 generale] omnem B 41 tamen] om. A 42 sive] sua sed in sive COIT. B 45 appositum] om. M 20 aliquis] aliquid M 20-21 etiam ... confitendum] om. (hom.) A oppositum S 47 idem] rationem B 47 sentiendum] sciendum A 50 quos] i. m. S 21 nec'] neque I 21 confitendum] etiam ... peccatum addo (homoioceph.) H 23 Si] li quo D 50 et] propriis addo sed exp. A 50 sumptibus] sumptis A 51 obsistentes] ABCDEHIMS 24 obiectum] obiecta S 26 generalis] dicitur addo ABDIS assistentes sed in obsistentes corr. S 52 quod] om. E 52 illud] istud S 26 concilii] om. M 26 pro] quod M 26 pro quibus] vel quod quilibet addo i. m. ai. 52 intelligi] in tali A 52 laboribus novalium] illl'. A man. C 33 cr. illfra, p. 213,7-(p. 216,)90. 37 MARTINUSIV, Bul/a «Adfruclus uheres!! (C!ll1r/. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 39 Ibid. 40 Cr. supra, p. 184,67-78. 46-47 MARTINUSIV, Bul/a« Ad.fruc/us uberes!! (C!U1rI. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508». 49-52 17 MARTINUSIV, Bul/a «AdfmcllIs uberes!! (Char/. Ulliv. Paris., I, p. 592 (n. 508)). GREGOR. IX, Decre/ales, III, tit. 30 (De decimis), c. 12 (ed. A. FRIEUIlERG,II, 560). 188 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 189 Super quorum controversia dominus papa requisitus respondit dicens: neutrum expressi t, sed absolute dixit «prout statuit concilium generale», «Si intel/igeremus tantummodo de novalibus, ubi ponimus 'de laboribus', versimile est quod tam de confessis quam non confessi s intelligat.1 Bad.2: M 13'· 'de novalibus' poneremus», secundum quod de , his omnibus habetur 55 Sed si adhuc aliquis contra praedictam rationem instet, dicendo quod H 258" Extravaganti I de decimis, «Ad audientiam». Ergo a simili in «Illud quod inducitur pro simili, non est simile sed contrarium, quia, S 257'· proposito, si dominus papa Martinus in privilegio fratrum intelligeret, I 80 cum in privilegio possunt esse plures sensus, debet intelligi et ex poni quod nihilominus teneantur subditi ad semel in anno confitendum secundum sensum qui magis facit pro privilegiatis; sic autem exposuit proprio sacerdoti tantummodo de non confessi s, ubi posuit «prout dominus pa pa concessio nem praedictis religiosis factam, sicut patet I 142'· concilium generale statuit», posuisset: «alia sua peccata a I iam fratribus 60 intuenti; ergo similiter in proposito debet praedictum privilegium fra- confessis». Quare, cum illud non posuit, non tantummodo de illis non trum exponi secundum illum sensum qui magis est in favorem fratrum; confessis intellexit, sed, ut videtur, generaliter tam de confessis quam 85 talis I autem sensus est: si dicatur quod fratribus confessi non teneantur E 206' Bad. 281 ,M non confessis.1 eis confessa alteri confiteri, ergo non deberet dictum privi-Ilegium M 13'; Si autem dicat aliquis quod «Idem medium potest adduci ad contra- secundum illum sensum, sed secundum istum exponi», I Bad. 2 rium sic: sicut dicitur quod si dominus pa pa in proposito intellexisset 65 hoc non valet, quoniam concessio in privilegiis aliquando conceditur A 49'· de non confessis, hoc expressisset, I ita potest dici quod si intellexisset aliquibus certis personis super aliquibus rebus absolute, et sine determi- de confessis, hoc expressisset; ergo, sicut non potest argui quod intelli- 90 natione qua aliquibus aliis personis aliquid conservetur sive concedatur gat de non confessis, quia non exprimitur ita, non potest argui quod in eisdem rebus, quemadmodum in privilegio praedicto cisterciensium Bad. 281 ,N intellexit de confessis, quia hoc etiam non expressit», I concessum est eis quod decimas non dent de laboribus suis; aliquando Zucc. 422" hoc non valet, quia in praedicta decretali non dicitur «si absolute 70 vero conceditur sub determinatione qua aliquibus aliis personis conser- intel/igeremus de novalibus», sed dicitur in ea «si intel/igeremus tantum- vatur, vel conceditur aliquid in eisdem, ut si in dicta concessione facta modo de novalibus», propter quod, eo quod absolute sive generaliter 95 cisterciensibus adderetur: «Volumus autem quod iidem cistercienses in dicit de laboribus, intelligit tam de laboribus circa novalia quam circa anno bisextili decimas ecclesiis parochialibus, prout ius commune sta- B 284 ,. alia; ita in proposito, si intellexisset tantummodo de confessis I vel tuit, conferre nihilominus teneantur». tantummodo de non confessis, alterum illorum expressisset; quare, cum 75 Prima concessio quia facta est simpliciter et absolute, in qua de concessi s per eam nihil subtrahitur illis quibus concessa sunt, quod aliis 00 concedatur per aliquam adiectionem vel diminuentem vel subtrahentem ABCDEHIMS sive directe sive indirecte, ideo dicta concessio solum in favorem I H 251 cisterciensium et pro ipsis est exponenda, secundum quod dominus 53 quorum] om. M 53 requisitus] quaesitus S 53 respondit] respondet ABCDEHIMS pa pa exposuit in dicta decretali «Ad audientiam».1 Bad. 54-55 ubi ... novalibus] om. (hom.) I 55 habetur] haberetur A 56 Ad] om. S 56 Ad audientiamJ subi. ACH 57 Martinus] si addo ACDEHIS 60 concilium] i/er. ABCDEHIMS sed exp, I 61 posuit] posuisset M 62 tam ... confessis] de confessis tam sed signis 78 aliquis] aliquid sed in aliquis corr. A 80 possunt] possint M 81 pro] per inl'ersionis inI', B 62 de] om. A 63 quam] de addo M 66 si] 0111. B 68 non'] ADI 81 sic] sicut M 81 autem] etiam ABDIS 82 papa] propter add, M sup. lin. M 69 intellexit] intelligat ABDIS(sed in intellexit corr.)S 69 de] non, .. de 83 ergo] sicut addo sed exp. A 84 qui] quae M 85 confessi non] non confessi sed addo (homoioceph.) ABDI non addo sed exp. S 71 de .. .intelligeremus] om, (hom.) sed signis inversionis inI', B 86 deberet] debet E 87 privilegium] pri vi- i/er. in f I3va sed ..novalibus i, m. M 71 intelligeremus'] de novalibus sed dicitur in ea si intelligere- M 88 concessio] confessio BDS 88 conceditur] conced ditur I 90 personis] mus addo D 72 propter] praeter A 73 intelligit...laboribus] om, (ham,) M super aliquibus rebus addo sed deI. e/ exp. H 90 conservetur] servetur B 91 eisdem] 73 de'] novalibus addo sed exp. A 75-76 quare ... expressit] 0111. (ham.) A easdem ABD 92 cisterciensium] quem sunt A 92 aliquando] alioquin M 76 expressit] expressisset sed in expressit corI'. B 93 aliquibus] alibus A 94 aliquid] aliud E 96 decimas] dant addo ABDIS dent addo C(sed del.)EH 96 ecclesiis] conf D 96 prout] ut M 99 illis] de addo M 00 concedatur] conceditur D 00 aliquam) aliam M 2 exponenda] et pro ipsis est exponenda addo sed va- cat super pro .. ,exponenda A 3 Ad audientiamj subI. BCEHIS 54-55 Ibid. 59-60 MARTINUS IV, Bulla «Ad fructus uberes» (Char/. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 70-71 GREGOR, IX, Decre/ales, III, tit. 30 (De decimis), C. 12 (ed. 76 MARTINUS IV, Bulla «Ad fructus uberes» (Chori. Univ. Paris .• I. p. 592 (n, 508)). A. FRIEDBERG, II, 560), 92 GREGOR. IX. Decre/a/es, III, tit. 30 (De decimis), c. 12 (ed. A. FRIEDBERG. II, 560). 3lbid, 190 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 191 D 180" Secunda vero concessio quia esset facta I non simpliciter et absolute, 30 privilegiatos fratres, quia per huiusmodi exceptionem eis tantum conce- sed in ea de concessi s per eam aliquid subtraheretur illis quibus 5 ditur, quantum debent habere ex privilegio. I Bad.2 concessa sunt, quod aliis concederetur per adiectionem praedictam, Si iterum dicatur quod «Expositio applicata isti privilegio fratrum, ideo talis concessio non solum esset exponcnda in favorem cistercien- prout ipsum fratres exponunt, dicentes quod eis confessi non tenentur S 258'" sium et pro ipsis, sed etiam in favorem parochi-Ialium sacerdotum et confiteri sacerdotibus parochialibus nisi de non confessis, et non de pro ipsis, quoniam, licet quoad primam clausulam sit pro illis quibus 35 confessis, non est similis expositioni datae circa privilegium cistercien- C 211'b est concessa, et ideo quoad hoc in favorem I eorum exponenda, tamen IO sium ab illis qui, illud prava intentione pervertentes, asserunt quod pro Zucc. 422'b quoad secundam clausulam est pro aliis, propter quod etiam I quoad laboribus novalia intelligi deberent, eo quod tales exponebant generale hoc debet in favorem illorum consimili ter exponi. Quare, cum concessio per speciale, ac si diceretur «animal. id est homo»; non sic autem facta fratribus in privilegio de quo est sermo, non sit simplex ct exponunt I fratres dictum suum privilegium, immo implicitum per I 142' absoluta absque omni determinatione, qualis est concessio dictis mona- 40 explicitum, quia in dicto privilegio non praecipitur quod confessi fratri- B 285" M 13'b chis facta, sed est cum determinatione I adiecta per illam clausulam I 15 bus non confiteantur sacer-Idotibus parochialibus prout statuit conci- E 207' «Volumus autem» etc., per quam reservatur sive conceditur sacerdoti- lium generale, sed illud statuit, quod confiterentur peccata sua; per hoc bus parochialibus ius commune de audiendis confessionibus suorum autem non implicantur peccata, nisi quae peccata non sunt confessa, subditorum, super quo etiam concessio facta est fratribus in clausula quia confessa proprie non sunt sua», praecedenti, idcirco illa secunda clausula exponi debet pro sacerdotibus, 45 hoc non valet, quoniam hoc ultimum non est verum, quoniam etiam quemadmodum praecedens pro fratribus, eo quod secunda exprimit ius 20 confessa sufficienter sunt sua ad iterum confitendum, ut infra videbitur. commune sacerdotum, sicut praecedens continet privilegium fratrum, Et sic in proposito sub hac gener-Iali distributione «omnia peccata M 14" quamvis tam id quod conceditur fratribus in priori, quam id quod sua», quae ponuntur in statuto concilii generalis, non solum implican- conservatur sacerdotibus in sequenti, proprie loquendo non sit conces- tur peccata non confessa, sed etiam modo prae-Idicto confessa. Et ita H 259 sum neque conservatum in favorem fratrum nec in favorem sacerdo- 50 qui isto modo exponunt dictum privilegium fratrum prout fratres A 50" tum, sed potius I in favorem populi christiani, ut amplius videbitur. 25 exponunt, non exponunt solum implicitum per explicitum, sed genera le Bad. 281'o Ex quibus patet quod I privilegium supradictum concessum cister- per unicum speciale tantum, sive totum I per unam partem tantum, Zucc. ciensibus bene adductum est ad propositum tamquam simile, quantum quasi non esset alia pars intellecta sub illa clausula, sicllt etiam perverse scilicet ad expositionem praedictae clausulac, contentae in privilegio fratrum «Volumus autem» etc. Nec debet talis expositio dici esse contra ABCDEHIMS ABCDEHIMS 30 quia] qui A 30 huiusmodi] huius ADEHtMS 31 debent] dicunt A 32 iterum] infra M 34 confessis] concessis DC(sed in confessis corr.)EH 35 con- 4 non] si A vero addo D 9 c1ausulam]et addo M 9 sit] (cf. infra, lin. II: est) fit fessis] concessis ABC(sed in confessis corr.)DEHI(? con.f)S 35 expositioni] BCDEHS IO tamen] tam C 11-12quoad hoc] quo hoc ad sed signis inversionis inI'. (exp6i) CDM 37 intentione] interpretative CDEHS 38 autem] SI/p. lin. M B 12 debet] i. m. B 12 illorum] om. M 12 consimiliter] cum simpliciter A 39 implicitum] explicitum sed in implicitum CO/T. I 40 quod] ex A s('/'. sed in ex IIII/I. similiter eI con- SI/p. lin. M 12 Quare] Quia M 13 de] in A 15 facta] factum D 41 non] 0111. C (sed exp.)M 41 parochialibus] nisi addo M 42 statuit'] statut A 16 Volumus autem] subi. AEM 16 Volumus... etc.] subi. BCDHIS 18 con- D 42-43 sua... peccata'] 0111. (holll.) A 43 peccata non sunt] sunt non BCDEHIS cessio] iter. D 18est fratribus] fratribus est sed signis inversionis inI'. B 18est] om. non sunt M 44 sunt] 0111. A illa addo sed exp. D 45 quoniam'] con t111d. s{'d {'xp. E 22 quamvis] tamen adli. CHMS cum addo D non addo E 22 id'] sup. lin. A C 45 eliam] in sed exp. eI eliam SI/p. lin. D in sed in etiam corI'. C 46 confitendum] 22 quod'] om. A 23 sacerdotibus] fratribus S 23 sit] sic ABI 27 bene] unde iler. A 48 sua] 0111. M 48 ponuntur] ponitur M 48 statuto] statu A M 27 simile] om. I 29 Volumus autem] subi. AEM(sed autem om.) 29 Volu- 49 peccata] 0111. M 50-51 dictum... exponunt] i. III. ai. lIIan. E 51 per explicilum] mus...etc.] subi. BCDEHIS 29 contra] sup. lin. A 0111. C 52 sive]sicut M 53 alia] talia sed in alia co 1'/". E 53 intellecta] intcllectiva ABC(sed in intellecta corr.jDEHIS 53 etiam] pars addo D 54-55secundum] 0111. A 6 Cr. GREGOR.X, Decretales, III, tit. 30 (De decimis), C. 12 (ed. A. FRIEDBERG, I II, 560). 16 MARTINUS Bulla «Ad fruclus uberes)) (Charl. Univ. Paris., I, p. 592 IV, (n. 508)). 25 Cr. infra, p. 230,84-(p. 232,)17; cr. etiam supra, p. 129,51-53. 29 46 Cf. it!fra, p. 213,7-(p. 216,)90. 50 Cf. MARTINUS IV, Bulla «Ad/mcll/s uheres)) MARTINUS Bulla «Adfruclus uberes)) (Charl. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). IV, (Charl. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 53 Ibit!. 192 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 193 praedictum privilegium cisterciensium exponentes. Nos autem secun- Secunda est, quod, cum aliquod dubium oritur In privilegio, I M 14' dum expositionem quam praemisimus, exponimus istud privilegium 55 quousque fuerit declaratum, recurrendum est «ad ius commune», et B 285'· non exponendo generale I per aliquod suorum specialium tantum, sed illud observandum, et secundum illud privilegium interpretandum. Ius genera le per omnia sua specialia, sive totum per omnes partes, sicut et 80 autem commune ad quod in proposito casu est recurrendum, non est S 258'· dominus papa praedictum privi-Ilegium exposuit, labores ad omnia, mSI illud quod contentum est In illo statuto «Omnis utriusque Bad. 281,5 scilicet ad novalia et non novalia applicando.1 sex u s». Pro quanto ergo dubia est dicta clausula dicti privilegii, nisi Sunt autem ad idem rationes ex tribus regulis canonis, quas in 60 aliud super hoc fuerit declarat um, tenendum est ius commune illius confirmatione suae sententiae induxerunt praedicti domini episcopi. statuti. ac SI nunquam fuisset fratribus concessum privilegium. Sic Quarum prima est quod in dubiis, maxime ubi versatur periculum 85 autem tenendo ipsum, omnia confessa fratribus quilibet tenetur iterum animae, semper tutior via tenenda est et consulenda. In proposito autem confiteri suo proprio sacerdoti. vertitur periculum animae, quia si intentio domini papae est, secundum Tertia est, quod quandocumque dubia sunt iura partium propter quod videtur, praetendere littera sua in dicto privilegio, quod confessus 65 testes I dubios vel instrumenta dubia quae in hoc aequiparantur, semper A 50" D 180'· fratri iterum teneatur confiteri confessa fratri, tunc I periculum est illi iudicandum est contra petitarem, Extravaganti de fide instrumen- transgressionis praecepti, et ita mortalis peccati, si illa non confiteatur 90 torum« Inter dilectos», quia possessor semper debet manere in sua iterum suo proprio sacerdoti, et similiter ex parte illius confessoris, qui possessione vel quasi, donec per superiorem sententiatul1l fuerit contra non hortatur ad hoc con fessum sibi secundum admonitionem a domino ipsum, XVI", q.e 4a, «Volumus». Sed in proposito partes C 211" pa pa sibi factam in dicto privi-Ilegio, maxime si dehortetur, dicendo 70 sunt fratres et praelati, curati ad minus; petitores autem sunt fratres, quod non tenetur reverti ad suum sacerdotem ad iterum eadem possessores autem curati. Iura autem partium saltem sunt dubia, quia confitendum. Si vero intentio domini papae fuerit quod non tenentur 95 petitores non proferunt I nisi instrumentum dubium, ut dictum est. Zucc.· confessa fratri iterum confiteri suo sacerdoti, nullum tamen est pericu- Ergo In proposito conservandus est possessor, ut curatus, In sua lum si eadem illi iterum confiteatur, immo profectus est secundum possessione audiendi in confessione peccata totius anni, sive confessa I H 259' capitulum praeallegatum «Quem poenitet», et secundum quod supra 75 aliis, sive non confessa, omnium parochianorum suorum, et sententian- exposuimus et infra exponemus. dum est contra fratres petitores, quousque I contrarium per superiorem E 207' 00 fuerit sententiatum.1 Bad. 2 Si I autem aliquis his tribus rationibus velit obviare, dicendo quod B 285' ABCDEHIMS ABCDEHIMS 55 praemisimus] praemissimus AB 55 istud] illud i. m. S 57 et] etiam M 59 ad] om. S 60 Sunt] Sed S 60 regulisl om. E 61 confirmatione] confirmationem CH 77 quod] (er. supra, p. 193, 62 ct infra, lin. 87) quia ABDEHIMS 79 ct] om. ABIS conformatione S 61 suae] sic sed suae i. m. I 62 ubi] om. M 62 versatur] (er. 81-82 Omnis... sexus] subI. ABCDEHIS 82 sexus]etc. addo A 85 autem] te addo sed F. GAFFIOT, Dic/ionnaire illus/re la/in-francais, p. 1663: «se toumer souvent, habituelle- exp. A 85 tenendo] tenendum sed iII tenendo corr. E 85 confessa] om. A ment»). 63 proposito] proposita A 64 vertitur] virsitur I aut addo D 65 videtur] 87 quod] om. D quia M 89 iudicandum] iustificandum ABI (sed iudicandum sup. praevidetur sed in videtur corr. A 67 ita] iterum H 67 non] om. B 69 confes- lin.) 89 petitorem] petitore A 90 Inter dilectos] subi. ABCDEIMS 90 semper] sum] confessa AB confessum sed in confessa mut. S 69 secundum] in addo D om. E 91 quasi] (cf. F. GAFFIOT, Dic/ionnaire iIIus/re latin-frallcais, p. 1294: «quasi: 70 dehortetur] dehortear sed in dehortetur corr. A 72 tenentur] tenetur I 2... a) [attenuation] en quelque sorte, pour ainsi dire»). 91 donec] doneo A cani I 75 capitulum] causam A 75 Quem poenitet] subi. CD! 91 per] i/er. E 92 ipsum] sententiatum fuerit addo sed exp. I 92 4'] 3' D 92 Volumus] subI. ABCHIMS autem addo S 94 saltem] saltum sed iII saltem corr. 54 Cf. GREGOR.X, Decre/ales, III, tit. 30 (De decimis), C. 12 (ed. A. FRIEDBERG, I II, A 99 per superiorem] sup. iiII. I 560). 58-591bid. 63 GREGOR. Decre/ales, V, tit. 27, C. 5 (ed. A. FRIEDBERG, IX, II, p.830). 65 Cr. MARTINUS Bulla «AdfruclUs uberes)) (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 IV, 78 GREGOR., Decretales, V, tit. 40, C. 25 (ed. A. FRIEDBERG, 923). IX, II, 81-82 Cr. ID., (n. 508)). 701bid. 75 Cr. GRATIANUS, Decre/um, II, C. XXXIII, q. 3 (De poeniten- V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG. 887-888). Decre/ales, II, 89 GREGOR.IX, tia), dist. I, C. 88 (ed. A. FRIEDBERG, 1188; PL 187, 1560A-156IA); etiam PS.-AUGUST., I, II. tit. 12 (De fide instrumentorum), C. 6 (ed. A. FRIEDBERG, 349). Decre/ales, II, 91-92 De vera et falsa poelli/en/ia, C. IO (PL 40,1122). 75-76 Cr. supra, p. 174,12-(175,)18. Cf. GRAT1ANUS, Decre/ulll, II, causa 16. q. 4, C. 2, (ed. A. FRIEDRERG, 796; PL 187. I, 76 Cr. infra, p. 197,2-(p. 198,)14. 1038B-C). 95 Cr. supra, lin. 93-94. 194 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 195 «Minor dictarum rationum est falsa, videlicet quod dubium est dictum circumstantias, potius debet hoc dici pro parte ista quae dicit confessa privilegium fratrum ratione ultimae clausulae « Volumus autem» etc.; non debere iterum confiteri, quam pro alia quae dicit confessa non debere enim est dicta clausula dubia, immo consideratis his quae in privilegio 30 iterum confiteri, et in rei veritate ita est, quantum potest perpendi ex praedicto continentur, certum est quod per illam clausulam confessi 5 virtute verborum privilegii, quod, etsi non esset ita certa pars ista, S 258" fratribus non tenentur confiteri sacerdotibus parochialibus I nisi peccata dicere tamen quod hoc, quod alia pars aliquibus non est certa, sed fratribus non confessa; unde dicta clausula nullo modo est dubia dubia secundum se, provenit ex eorum ignorantia, vel malitia aut secundum se, et si aliquibus sit dubia, hoc provenit ex malitia, vel ex incircumspectione, I est valde irrationabile, cuius signum est quod tot et 0181 Bad. 281 'v ignorantia et ex incircumspectione», I M 14" 35 tanti viri, videlicet supradicti praelati, hoc idem sentiunt, et doctores in si sic dicatur, dico quod non valet. Propositio enim non ob aliud IO decretis in hoc eis consentiunt, ut habitum est supra, necnon et innu- Sad. 282 ,v dicitur dubia, nisi I quia non ita evidenter praetendit certum quid, quin meri alii homines intelligentes et discreti, de quibus nefas est praesu- M 14' circa ipsius intellectum sint rationes plurimae contrariantes sibi invicem mere quod hoc, quod I sic circa dictum privilegium sentiunt, I proveniat Zucc. et diversimode esse huius propositionem intelligendam ostendentes, ex hoc quod sunt perversi per malitiam, aut excaecati per ignorantiam, B 285 adeo probabiles et efficaces quod merito debeant movere animos discre- 40 aut incircumspecti per negligentiam. Sic ergo, ut dictum est, sentio torum ad haesitandum circa talis propositionis intellectum, non ex 15 agendum esse ac tenendum in casu propositae quaestionis, quousque malitia, vel ignorantia sive incircumspectione, sed ex natura rei de qua saepe dictum privilegium fratrum quoad dictum articulul11 aliter fuerit est propositio, et ex efficacia talium rationum. Quare, cum tales sint declaratum.1 Bad. 2 rationes, ad utramque partem quaestionis propositae superius inductae, I 142'b et etiam plures aliae efficaciores, quas alii forte noverunt melius, I nisi quod rationes probantes quod, non obstante dicto privilegio, confessi 20 fratribus tenentur confiteri sacerdotibus parochialibus tam confessa 45 Argumenta I ad utramque partem adiecta percurrenda sunt. H 259 quam non confessa, sunt multo efficaciores quam sint rationes in Plurima enim adducta pro fratribus videntur ostendere quod incon- oppositum adductae, secundum quod patet inspicienti dictas rationes veniens sit et impossibile, I nec possibile statui ab Ecclesia aut summo A 50" adductas ad hoc, atque alias possibiles ad idem adduci, et clarius pontifice, quod peccata semel confessa iterato sint confitenda ex debito patebit iam in dissolutione rationum contraria rum, propter quod, etiam 25 sive intentione alicuius obligationis, et ideo perfecta solutione indigcnt. si dictum privilegium non deberet dici dubium quoad praedictam 50 Sive enim dominus papa intendat in suo privilegio quod confessa C 211 ,b clausulam « Volumus autem» etc., et, hoc inspiciendo I ad omnes eius fratribus proprio sacerdoti sunt confitenda iterum, sive non, super ABCOEHIMS ABCOEHIMS 30 confiteri] quam pro alia quae dicit confessa non debere iterum confiteri addo (honwio- ceph.) A 31 privilegii] prius A lerm. incerla D 31 etsi] etiamsi M 31 certa] 3 Volumus] subi. D 3 Volumus autem] sllbl. AEM 3 Volumus ... etc.] sllbl. BCOHIS circa Il 33 se] hoc addo M 34 incircumspectione] hoc addo ABCOEHIMS 4 consideratis] considerans A 6 confiteri] fratribus addo sed exI'. C 7 c1ausula] dicto 34 irrationabile] rationabile eI ir- SlIp. lil/. A 35 idem] ideo B 35 sentiunt] ut 11l1d. addo sed exI'. A 7 nullo modo] inv. A 8 secundum] pro M 8 sit] sint M 9 et] sed exI'. H 36 necnon] neque non I 38 sic] sit sed in sic COIT. 01. mal/. C vel M 9 incircumspectione] circumspectione ABIS IO si sic] illv. B 12 quin] 38 dictum] praedictum A 38-39 proveniat ex hoc] ex hoc prov M 39 quod] om. quoniam D an AB 13 huius] huiusmodi C 16 vel] ex addo ABDI 16 ex'] in ABI 39 perversi] iler. E 39 excaecati] execati I excecati ES exhortati B C 17 Quare] Quia M 18 utramque] utrumque I 21 tenentur] teneretur D om. 40 incircumspecti] (cr. slIpra, p. 194.9) circumspecli ABC(sed in incircumspecti con. 01. E 21 confiteri] om. E fratribus sed exI'. S 22 multo] multe A 22 emcaciores] man.)OE(sed in incircumspecti corr.jHIS 40 Sic] Dic BEO Et dicit C Dico sed in Sic efficatores S 24 ad'] hoc addo sed exI'. A 24 adduci] aduci A 25 dissolutione] con. S 41 propositae] proposito A 41 quousque] om. A 42 saepe] supra solutione ABI 27 Volumus autem] subi. AOE 27 Volumus ... etc.] subi. BCHIMS E 45 adiecta] adducta M 47 summo] aut sum- addo sed exI'. A 48 sint] sicut B 48 sive] sine BH forle sine E 48 perfecta] perfecto A 50 in] 0111. B 3 MARTINUS IV, BlIlla «Ad/mclus liberes» (Charl. Ulliv. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 24- 51 proprio ... sunt] sunt proprio sacerdoti I 51 sunt. .. iterum] itcrum confilenda sint M 25 Cr. illfra, p. 196,62-(p. 198,) 15. 27 MARTtNUSIV, Bulla « AdIruCIlIs liberes» (ChorI. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 36 er. supra. p. 179.21-30. 40 cr. sllpra. p. 177.89-94 et 178.1 1-20. 196 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 197 utrumque ex causa rationabili plenam habet procul dubio potestatem, alicui committitur potestas agendi aliquid sub conditione, nihil agit nisi scilicet et concedendi quod nullus quae confessus est fratri, teneatur exstet conditio, secundum quod procedit argumentum, et I male quoad B 286 E 207" alteri I eadem confiteri, et similiter quod ad hoc teneatur, tamen, quia I hoc: quantum enim est ex parte fratris confessoris, nullo modo confes- S 258 vb dicta argumenta videntur concludere quod contra naturam rei et contra 55 80 sus ei tenetur iterum alicui confiteri, quia ipse, quantum est in se, efficaciam sacramenti est, quod aliquis uni confessa teneatur ead.;m perfecte agit quidquid sacramentum poenitentiae requirit circa confiten- alteri confiteri, et ita quod dominus papa neminem possit obligare quod tem. Quando vero potestas agendi aliquid I alicui committitur sub Zucc. illa quae confessus fuerit uni, teneatur alteri confiteri, quoad hoc obligatione, bene agit actionem debitam potestati commissae, sed pec- quaestio habet suam dubitationem apud illos quorum sunt rationes cat non servando id ad quod obligatus est. Unde, et si fratrihus esset praedictae, etiam si papa interpretaretur quod intentionis suae esset 60 85 commissa potestas absolven-Idi sub tali obligatione praecepti, quod C 212' quod uni confessus teneretur eadem alteri confiteri. teneantur omnes sibi con fessos hortari ut saltem semel in anno Aliqua etiam sunt dicta in argumentis contra fratres, quae non confiteantur proprio sacerdoti prout statuit concilium genera le, et si hoc claram habent veritatem, licet ad veram conclusionem, quantum mihi facere omitterent, nihilominus tamen absolverent, sed peccarent. Si vero Bad. 282 ,y videtur, tendunt; et ideo rectificanda sunt.1 esset fratribus commissa sub tali conditione, quod volentes sibi confiteri Quod ergo dicitur in primo argumento inducto contra fratres, quod 65 90 prius exhortarentur, ut dictum I est, si prius illam exhortationem non H 259 «potestas absolvendi non est fratribus commissa in suo privilegio nisi facerent, nequaquam absolverent. sub conditione», dicendum quod non est verum. Nec enim sub condi- Et quod assumitur, quod «non habet potestatem absolvendi nisi sub tione, nec etiam sub aliqua obligatione, potestas absolvendi auctoritate conditione, si confitens confiteatur semel in anno omnia peccata sua», commissa est fratribus in suo privilegio, sed mere simpliciter et abso- dicendum quod non est verum, sed I absolute habet potestatem, nec Bad. 2 lute, nisi forte aliqui intendant per ultimam clausulam, qua dicitur 70 95 ulla conditio circa confitentem habetur ex privilegio, sed tantum mera «quodque iidem fratres eos ad hoc diligenter» etc., fratres esse obligatos obligatio, quae, licet in parte aequivaleat conditioni, et hoc circa M 15" ut I teneantur exhortari sibi con fessos, ut semel in anno saltem confitentem, I non tamen ponit conditionem circa collationem potestatis D 181 confiteantur suis sacerdotibus secundum statutum concilii generalis, de ex parte confessoris, sed tantum redundat in potentiam confessoris, ut quo inferius faciemus mentionem. Sed esto quod ita esset, hoc tamen iam patebit. I Bad.2 non poneret aliquam conditionem circa potestatem absolvendi conces- 75 00 Secundum argumentum, de «necessario et voluntario». meo iudicio sam fratribus. Differt enim conditio et obligatio, quoniam, quando bene concludit. Et quod dicitur in I argumento tertio. quod «dominus papa in I 143" ABCDEHIMS conceden-Ido privilegium fratribus aspexit 'Ad fructus uheres'», bene M 15' 52 habet] auctoritatem addo sed exp. S 52 procul dubio] rationem addo sed dei. eI exp. ABCDEHIMS C 53 quae] (cr. infra, lin. 58) qui A 54 et similiter] similiter et sed signis in!'ersionis inI'. B 54 tamen] tum BDHIS 55 concludere] excludere sed in concludere corI'. A 55 quod] om. ABCDEHIS 57-58 et. .. confiteri] om. (ham.) 77 committit ur] committit M 77 nihil] nec M 77 agit] aget E 78 exstet] M 58 fuerit] fuit H 60 etiam] et S 60 esset] esse A 61 eadem] om. exercet B extet AI 78 et] anI. B 80 ei tenetur] il/V. ABI 84 et] mp. lin. ABI 63 conclusionem] quaestionem M 65 Quod] Quid M 67 dicendum A 87 hoc] om. B 93 sua] Ad hoc addo I 94 absolute ... potestatem] habet ... verum] om. H 67-68 Nec ... conditione] om. (ham.) A 67 Nec'] Neque I potestatem absolute A 94 nec] neque I 95 ulla] illa S 95 circa] contra 67 enim] sunt addo B 68 nec] neque I 68 obligatione] om. A 68 absolvendi] M 95 confitentem] poeni tentem S 95 sed] si D 96 quae licet] quaelibet ABC sua addo sed exp. A 70 aliqui] aliam A 71 quodque ... diligenter] subi. A (sed in quae licet COIT. ?)DEHIS 96 in] sup. lin. B 96 aequivaleat] aequivalet . 71 quodque ... etc.] subi. BCDHIMS 71 iidem] idem AD 71 eos ... hoc] ad hoc BMS 96 circa] contra M 97 circa] contra M 97 potestatis] potestans M eos S 71 ad hoc] om. C 74 ita] ista A 75 circa] contra M 76 Differt] 98 confessoris] om. A 00 Secundum] Secundam A 00 Secundum argumentum] etiam addo S 76 enim] confessio addo sed exp. A 76 quoniam] quando sed dei. inI'. I 00 bene] unde B I concludit] concluditur E (?) B 90 Cr. Sl/pra, lin. 84-88. 92-93 Cr. SI/pra, p. 173,73-76. 98-99 cr. infra, p. 210,45- 65-66 Cr. supra, p. 173,73-74. 70-71 MARTlNUSIV, Bulla «AdfruClus uberes)) (Char/. (p. 211.)49. 00-1 Cr. SlIpra, p. 173,82-(p. 174,)97. 2-3 Cr. SlIpra, p. 174,98-6. 3 Uni!'. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 73-74 Cr. infra, p. 197,84-91. MARTINUSIV, BlIlla « AdFlIc/lIs uberes)) (Charl. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 198 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 199 verum est. Et ideo dico quod, licet bene possent proferre fructus uberes hoc obligatio ex praecepto et statuto, quia statutum non est nISl circa confitentes sibi, si melius consulerent eis et discretius quam 5 praeceptum universale tangens omnes aut plures, et obligans illos, proprius sacerdos, absque eo quod tenerentur eadem confiteri proprio 35 praeceptum vero potest esse singulare sive particulare, tangens et sacerdoti, quia tamen non in tantum uberes quam si postmodum iterato obligans unum solum. S 259" eadem confiterentur suo proprio sacerdoti, secundum quod processit I Unde statutum ex natura statuti non debet fieri de iure, nisi circa tale E 207'· argumentum, et bene I ideo, cum dominus papa secundum verba ad quod alias omnes quoquo modo tenentur vel possunt teneri. Propter privilegii aspexit «Ad fructus uberes», magis debet exponi privilegium IO quod circa illud quod est pure I consilii, non debet cadere statutum, nisi H 26C secundum quod eo proferuntur fructus magis uberes, quam minus 40 possit contingere ut ad illud omnes vel plures teneantur ex causa A 50'· uberes. Hoc autem contingit, si confessi fratribus I iterum confiteantur propter quam hoc expediret, ut circa virginitatis aut continentiae obser- sacerdotibus parochialibus, ut tactum est in argumento, ut amplius vantiam vel religionis ingressum et huiusmodi, propter quod ad infra videbitur. Quare etc. huiusmodi aliquod nullus debet directe obligari per statutum, quia non Bad.282'A Quartum argumentum meo iudicio bene procedit. I 15 debet fieri statutum ut omnes vel plures contineant et prohibeantur Ad illud quod arguitur in contrarium, primo ex parte confitentis, 45 nubere, nisi, ut dictum est, posset contingere causa propter quam hoc quod «iterato confiteri confessa est consilii, ergo nullus ad illud potest expediret simul < et > deberet. obligari aut debet praecepto vel statuto», dicendum ad hoc, paulo altius Praeceptum vero ex natura I praecepti potest fieri circa illud ad quod B 286'· I inchoando propter quiddam tactum in secundo argumento quaestionis quis in casu tenetur, propter quod, quia in casu potest aliquis ex iure praecedentis, quod aliquis potest eadem peccata voluntarie alteri 20 caritatis teneri ad illud quod est purae perfectionis et consilii, ideo illud confiteri, iterato ergo ad hoc potest constringi in casu per statutum aut 50 potest in casu cadere sub praecepto. I Bad. : praeceptum. Sciendum est igitur ad huius intellectum, quod homo potest teneri ad Ut simul exponamus quod de hoc pertinet ad hoc argumentum, et ad aliquid dupliciter: vel ex ratione conditionis et status communis C 212'· illud quod non erat ibi I expositum, quod aliquid dupliciter potest omnium vel plurium suae speciei, vel ex ratione conditionis et status cadere sub praecepto seu statuto, et per hoc dupliciter aliquem obligare 25 alicuius personae singularis. ad eius observantiam, scilicet directe, ut quis obligetur ad aliquid ex 55 Et primo modo dupliciter: uno modo simul quoad rem praeceptam et praecisa virtute praecepti aut statuti, vel indirecte, ut quis non obligetur modum praecipiendi, alio modo quoad rem praeceptam tantum, et non ad illud ex praecisa virtute praecepti et statuti, sed solum cum statuto quoad modum praecipiendi. Zucc.423" concurrente proprio facto.1 Primo modo ex praecepto et statuto simul, quia omne statutum est Primo modo nullo modo potest aliquid cadere sub praecepto aut 30 praeceptum, licet nOI1 e converso; omnia praecepta moralia decalogi statuto humano neque quemquam obligare, nisi sit tale, ad quod 60 obligant, et hoc ex praecepto legis naturae, explicato per praeceptum absque statuto et praecepto tenetur quis quoquo modo. Sed differt in legis divinae. ABCDEHIS ABCDEHIMS 33 quia] quod sed de!. et exp. et quia i. m. B 34 universale] utile ABI 35 sive] vel 4 quod] quia CE 5 circa] contra M 6 proprius] con! A prius S 7-8 quia ... ABI 37 fieri] nisi addo sed exp. C 42 huiusmodi] huius ABDEHIS 43 huius- sacerdoti] om. (ham.) S 11 quod] ex addo M 12 uberes] iter. sed exp. A modi] huius ABDEHIS 43 quia] quod ABDEHS 44 et] vel AE( sed vel i. m.)H (sed 12 iterum confiteantur] iter. A 13 ut'] et M 14 Quare etc.] om. I 15 Quartum in et corr.) 45 nisi, ut] ubi A 47 potest] propter sed in potest COIT. A 47 quod] argumentum] inv. I 15 meo] in eo B 16 arguitur] dicitur M 18 dicendum ... hoc] i. m. E 48 aliquis] aliquid sed in aliquis corr. C 51 est] om. S 51 igitur] ergo ad hoc dicendum I 21 ergo] i. m. S 22 praeceptum] om. I 23 Ut] sup. lin. B 51 huius] ius praeceptum addo sed exp. S 52-53 conditionis ... ratione] i. m. E 23 simul] simus B 24 I] hic est finis textus M 25 per] post B 260bligetur] C 53 suae] sive sed in suae corr. B 53 ex] om. A 53 ratione] suae speciei addo obligalur I 27 non] om. B 28 et] om. D 28 concurrente] currente I sed exp. (?) E 53 conditionis] vel addo sed exp. A 55 praecepta m] praeceptum 28 proprio facto] inv. H B 60 obliganl] ligant S 60 explica lo] explicatio H IO lbid. 13-14 Cf. infra, p. 204,93-(208,)74. 15 Cr. supra, p. 175,22-31. 17-18 Cr. supra, p. 167,8-12. 19-20 Cr. supra, p. 148,16- 19. 45 Cr. supra, lin. 38-41. 200 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 20] B 286" Secundo I modo obligat omne praeceptum in illo statuto «Om n i s promoveri ad sacros ordines, statim indirecte I ad continendum obliga- H 26t utriusque sexus» quoad semel in anno confitendum suo sacerdoti, et tus est. Consimili ter in proposito, postquam primo praeceptum est S 259'b hoc partim ex prae-lcepto et statuto legis evangelicae, partim vero ex 90 quod «Omnis utriusque sexus» etc., si post illud praeceptum libera E 208" praecepto et statuto legis I ecclesiasticae. Confiteri enim ore vel signo 65 electione voluerit quis alteri confiteri, quod ei permittitur, si illi sensibili homini omnia peccata saltem mortalia, est ex proprio statuto confiteatur, nihil minus est obligatus ad confitendum proprio sacerdoti et praecepto legis evangelicae, quia in lege naturae et mosaica sufficie- quam prius. Si quis autem explendo praeceptum eligat confiteri proprio D 181" bat I peccata confiteri corde soli Deo. Sed determinatio temporis circa sacerdoti, stante isto statuto, nullo modo per statutum obligatur ad hoc non erat de praecepto legis evangelicae nec est, quia hoc permisit 95 alteri confitendum: hoc enim esset directe obligare omnes ad pluries evangelium devotioni cuiuscumque, et Christus reservavit ordinationi 70 confitendum. Posset tamen forte aliquis ex ratione conditionis et status Ecclesiae. Unde confiteri homini quoad illam determinationem semel in personae suae obligari directe ad bis sive denuo confitendum, secundum anno, hoc est proprie et ex praecepto et statuto Ecclesiae. Neutro quod processit argumentum in praecedenti quaestione, et hoc quemad- istorum modo rum debet homo obligari directe ad pluries vel bis modum in necessitate, quando aliquis I ex iure caritatis teneretur facere B 286 confitendum eadem peccata, neque omnino ad aliquid quod est consilii, 00 aliquod opus consilii, Ecclesia posset praecipere et cogere ut illud Zucc. 423·b quia I utraque obligatio est per vim universalis statuti, et ad ea quae 75 faceret. Verbi gratia, si Ecclesia multum indigeret ut aliquem bene A 51" sunt consilii, non debent ex iure caritatis I ullo modo omnes aut plures instructum haberet in ordine sa-lcerdotii, ita quod status salutis Eccle- C 212 teneri nisi ex causa, ut prius dictum est, quia observatio consiliorum siae in magno periculo esset si illum non haberet, si non posset invenire non est omnium aut plurium, ut in penultima quaestione videbitur. nisi unicum talem, posset ipsum cogere ut promoveretur in sacerdo- lndirecte autem bene possibile est ad aliquid talium obligari, scilicet tium, et per consequens ad continentiam. Unde, si multum dependeret quando simul concurrunt duae actiones, quarum unam propter prae- 80 salus Ecclesiae ab hoc quod aliquis bis vel pluries eadem peccata ceptum fieri est necessarium, alteram autem propter electionem fieri est confiteretur, credo quod hoc posset ei praecipi per Ecclesiam.1 Bad. voluntarium, et hoc, praecepto necessitatis circa unum praecedente Ad secundum, quod «omne sacramentum habet perfectam efficaciam electionem voluntatis circa aliud, et non e converso. Verbi gratia, licet semel adhibitum; ergo nullum necesse est iterari », dicendum quod ad universaliter non debet fieri obligatio per statutum ut omnes vel plures IO hoc patet responsio ex dictis in secunda quaestione praecedente. Bene Bad. 283'" contineant, I potest tamen primo fieri statutum, sicut modo factum est 85 verum enim est, quod omnia sacramenta novae legis perfectam habent I 143'b per Ecclesiam, ut quicumque promotus fuerit I ad sacros ordines, efficaciam virtute passionis Christi, sed hoc diversi mode in diversis continere debeat. Postquam autem hoc praeceptum est, si quis eligat sacramentis et proportionaliter in unoquoque, secundum quod ex divina ordinatione diversimode ordinantur ad suos elTectus, I ut decla- S 259 ABCDEHIS 15 ratum est specialiter circa sacramentum baptismi et poenitentiae in 62 Secundo] statuto addo B 62 omne] omnis ABCDHIS omnes E 62-63 Omnis ABCDEHIS ...sexus] sub/o ABCDEHI 64 partim'] pertinet ABCEHIS 65 ore] ex (?) I 66 homini] om. S 67 corde ... Deo] soli Deo corde S 69 erat] enrat H 90 quod sexus] sub/o A 90 quod...etc.] SI/h/. CDH 90 Omnis...sexus] suhl. E 69 de...legis] om. B 69 nec] neque I 70 devotioni] devotionem ABC(sed in 90 Omnis etc.] sub/o BIS 92 obligatlls] est addo A 93 eligat] obligat ABI devotioni corr. 0/. man. ? )DEHIS 70 reservavit] reservavi et -t sup. lin. 0/. man. 94 per...obligatur] obligatur per statutum S 96 aliquis] om. ABI 97 suae] om. C 70 ordinationi] ordinationem ADEIS 72 Neutro] Neuter A 73 pluries] E 98 processit] praecessit B 98 praeeedenti] secunda sed exp. et praecedenti i. m. plures A 75 utraque] utique D 76 aut] vel A ut sed in vel mut. E 77 prius] ut S 98 hoc] hic B 99 teneretur] tenentur AB tenetur I 2 instructum] institutum addo AB 78 aut] ut sed in aut corr. B 79 autem] aut ABH 79 bene] unde B 4 posset] iter. D 4 promoveretur] promovetur D 5 et] om. D 5 depende- A 79 est] om. S 80 unam] est addo A 80 propter] per B 81 fieri]non addo ret] om. S 7 posset] potest B II ex] in I II Bene]Unde A II verum enim] B 82 circa] dicta AB 83 aliud] illud S 87-88 continere...ordines] om. (ham.) inI'. I 13 unoquoque] uno B S 87 debeat] debesit A 87 hoc] om. B 87 quis] quid A 90 Cr. GREGOR. IX, Decreta/es, V, tit. 38, C. 12(ed. A., FRIEDBERG, 11,887-888). 98 cr. 62-63 Cr. GREGOR. IX, Decreta/es, V, tit. 38, C. 12 (ed. A., FRIEDBERG, II, 887-888). supra, p. 148,16-19. 8-9 Cr. supra, p. 167,19-(p. 168,)27. IO Cr. mpra, p. 140,67- 77 Cr. supra, p. 199,38-41. 78 Cr. infra, p. 263,3-11. (p. 141,)89. 15-(p.202,)16Cr. [bid. 202 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 203 dicta quaestione. Unde, ut ibidem declaratum est, in hoc omnia conve- 45 dicit: «Si confessus fratri iterum suo proprio sacerdoti teneretur E 208 ,b Iniunt, quod aequaliter per-Ifectam efficacia m habent circa suam mate- confiteri, non tamen frustra primo confessus .fi/isset, quia quanto pluribus ZUCC. 424" riam in efficiendo, semel adhibita, suos effectus principales, et quoad sacerdotibus quis confitetur, tanto plus ei de poena remittitur, tam ex illos nullum, nec etiam sacramentum poenitentiae circa eadem peccata, erubescentia confessionis quam ex vi clavium, nec reiteratio .fllcit iniuriam necesse est iterari, immo nec debet nec potest iterari, sicut neque 20 isti sacramento». Et post subiungit, quod «bonum est quod ille qui baptismus. Respectu vero effectuum non principalium aliquam etiam 50 auctoritate episcopi confessionem audit, inducat confitentem quod habent efficaciam simul eos agendo, sicut baptismus; propter quod confiteatur proprio sacerdoti». Et, prout patet intentionem eius conside- nullo modo est iterandus; aliqua vero non, ut poenitentia, sed hoc non ranti, loquitur de iterato confitendo proprio sacerdoti etiam ista, quae propter aliquem defectum in se, sed quia gradus naturae suae hoc non habenti modo praedicta auctoritatem superioris fuerit homo confessus. requirit, nec necesse est habere, quia in suo effectu dependet ab usu 25 Quod autem dictus doctor suasit tamquam bonum, modo in isto liberi arbitrii, aliter quam baptismus, ut similiter ibi expositum est. 55 privilegio expresse fratribus est iniunctum per illam clausulam «quodque Unde bene verum est quod non est necesse ex virtute sacramenti iidem .fratres» etc. poenitentiae ipsum iterari, quia sine eius effectu secundo, propter quem His etiam concordat alius venerabilis doctor, dominus BONA VEN- iteratur, posset esse salus, ut similiter ibi dictum est. Dico autem quod TURA, in scriptis suis loquens de eadem materia, et specialiter de his non est necesse ipsum iterari directe. lndirecte autem bene potest esse 30 quibus data est potestas ex privilegio. Et dicit sic: «Credo quod I talibus C 212 o 181 ,b necesse, secundum quod dictum est I in solutione iam praecedentis 60 data sit potestas audiendi confessio-Ines non in prae iudicium sacerdotum Zucc. argumenti, et hoc absque iniuria sacramenti, quemadmodum absque bonorum, sed potius in favorem .fidelium, et propter sacerdotum insu- A SI ,b iniuria eius voluntarie propter effectus eius secundarios pluries potest I fficientiam. Unde dico quod secundum intentionem privilegii sacerdotes S 259 iterari. Et sic indirecte ex praecepto possit esse necesse ut iteretur, et ut parochiales iure suo non privantur,1 immo I faciendum est semper quod a I 143' semel confessus teneatur eadem iterum confiteri, et hoc absque omni 35 suis parochianis debita eis reverentia exhibeatur». Subdens: «Quod si iniuria sacramenti. 65 subditus habet causam legitimam propter quam rationabiliter refugit H 260" Quod non est no-Ivum nec inconsuetum dicere, cum venerabilis suum proprium sacerdotem, conFessus privilegiato non tenetur iterum doctor frater THOMAS, bonae memoriae, etiam reliquerit hoc in scriptis confiteri, etiam si exigat sacerdos, quia in favorem talium expresse B 287" suis super I IVm Sententiarum, dist.e xviia, in fine illius quaestionis privilegium datum est. Alioquin, si non I habet excusationem et, ipso E 208 «Utrum aliquis possit alteri confiteri quam proprio sacerdoti, etiam ex 40 sacerdote exigente, non velit ei confiteri, vix crederem talem personam privilegio vel mandato superioris», ubi tamen non loquitur de isto 70 vere poenitentem». Addens continuo: «Ideo omnibus sanum consilium est privilegio quod nondum erat concessum, sed de antiquis, in quibus non ita exprimebatur quod confessi fratribus ex virtute privilegii teneantur ABCDEHIS confiteri suis sacerdotibus parochialibus, sicut in isto. Ibi quidem sic 48 vi] sup. lin. O 48 nec] neque I 49 subiungit] subi unge B 49 ille] quod addo O 49 qui] cum B 50 confessionem audit] ABI 50 quod] quia O 51 confitea- ABCOEHIS tur. .. sacerdoti] proprio sacerdoti confiteatur C 51-52 consideranti] considerati A 52 confitendo proprio] proprio confitendo sed signis inl'ersionis inI'. B 54 dictus] dictis 19 nec] om. ABI 19 etiam] enim A 20 immo ... iterari] om. (hom.) C 20 nec'] A 55-56 quodque ... fratres] subi. AE 55-56 quodque ... etc.] subi. BCDHIS om. B 21 effectuum] effectum A ser. sed in effectum mul. O 23 iterandus] itandus 57 concordat] concordant sed in concordat COfr. A 60 data ... potestas] sit data potestas AS 27 ex virtute] om. B 28 eius effectu] /nl'. A 29 similiter ibi] inI'. ABI AB sit potestas data I 60 in] om. B 62 intentionem] intentio O 63 semper] om. 29 ibi] esse B 31 est] om. B 35 eadem] om. E 35 iterum] om. A 37 nec] S 66 privilegiato] privilegio A 67 quia] qui eI -a sup. lin. I 70 poeni tentem] om. neque AB 38 etiam] 0111. E 38 reliquerit] relinquerit A 41 ubi] 0111. A S 16 Cr. lbid. 26lbid. 29 lb/d. 31-32 Cr. supra, p. 200,71- 83. 38-(p.203,)49 49-5Ilbid. 55-56 MARTINUS IV, Bul/a «Adji"uelus uberes» (ChorI. unil'. Paris., I, p. 592 THOMAS DE AQ., COIl1I11. SenI., IV, dis!. in 17, q. 3, ar!. 3, qU" 5 (ed. F. M. Moos, p. 908- (n. 508». 59- 64 BONAV., Coml1l. in SenI .. IV, d. 17, ar!. I, q. 2 (ed. Quaracchi, 1889, 909; ed. Parmae, VIII, p. 800b). IV, p. 454a-b). 64-70 lbid. 70-(p. 204,)72 lb/d. 204 QUODLIBET VII QUAESTIO24 205 Bad.283"c quod remittant ad proprios sacerdo-Ites, ut si sacerdos non est contentus ab initio habuerunt privilegium quod mutuo potuerunt sese absolvere, illa confessione, iterum audiat». Et infra subdit quod «Licet aliquando potuerunt absolvere I plebem sacerdotum parochialium, dicente domino D 182 teneatur iterum confiteri, non tamen frustra alii confitetur. Perutile enim 00 INNOCENTIO III in decretali super hoc, missa episcopo Atrebatensi pro est pluribus sacerdotibus integre confiteri». Duacensibus contra fratres, in qua quoad hoc declarat ius commune Quod autem hoc possit fieri, arguo sic, quaerendo an papa in 75 dicens sic, quia «Cum non sunt alias iudices parochianorum alienorum, B 287'b privilegio fratrum loco illius «prout generale concilium statuit», I potuit non possent ipsos absolvere I nisi petita prius et obtenta licentia a Zucc.· sic scripsisse atque statuisse: «Volumus autem ut hi qui fratribus confite- sacerdote proprio, iuxta consilium statuti generalis». buntur eisdem, suis parochialibus presbyteris confiteri saltem semel in Postmodu'm autem concessum fuit eis privilegium, ut credo ab anno peccata illis confessa eadem numero, ac etiam non confessa ALEXANDRO Papa, quod aliorum parochianos possent recipere ad poe- fratribus, nihilominus tenebuntur». Quin papa sic statuere possit, nemo 80 nitentiam sine licentia proprii sacerdotis. Secundum tamen quod decla- H 260"b recte intelligens negare potest, quia sic statuens non I nisi antiquum rat CLEMENS papa, «licentia obtenta fuit Romani pontificis, aut legato- statutum conservat tamquam necessarium, et concedendo cum hoc rum eius seu ordinariorum locorum», id est episcoporum, qua obtenta, quod est voluntarium. Quare, cum sic papa potest statuere, et, sic facto IO possent «populis illis subiectis libere praedicare, con(essiones I audire, S 260' statuto, patet quod confessus fratri, iterum iterando sacramentum absolvere et poentitentias salutares iniungere, aliorum in(eriorum praela- poenitentiae, debet eadem suo proprio sacerdoti confiteri, nec differret 85 torum et rectorum ecclesiarum ac sacerdotum parochialium consensu si sic statuisset, ab eo quod modo statuit nisi sicut implicitum et minime requisito, illis casibus exceptis, qui de iure, sive de consuetudine explicitum, manifestum est quod rationabiliter potest sic intelligi privi- seu retentione ab eis specialiter facta, sedi, legatis et ordinariis praedictis legium et exponi, quia rationabiliter potest per expositionem explicari 15 relinquuntur, ad quos non licet eos manus extendere nisi I ipsis specialiter B 287' Bad.283"0 quod implicitum est.1 I committantur», quemadmodum usi sunt fratres usque nunc, licentiam C 213' A 51"' Ad tertium, quod «si I fratribus confessa iterato essent confitenda, 90 accipiendo in praedictis officiis exercendis ab ordinariis locorum. Per tunc nulla potestas eis esset collata, et esset privilegium delusorium », quod derogatum est iuri sacerdotum parochialium in duobus: in uno dicendum quod falsum est. scilicet, quod sine eorum licentia fratres in eorum parochia dicta offi- Ad cuius intellectum sciendum, quod fratres de iure communi, licet 20 Icia exercebant; aliud, quod confessi fratribus non tenebantur ad pro- sint sacerdotes, claves tamen habent ligatas, nec ullam exsecutionem prios sacerdotes reverti eadem illis confitendo, prout ab aliquibus E 208' earum etiam in se invicem absolvendo, immo confiteri deberent sacer- 95 dicebatur. doti in cuius parochia commorantur, nisi super hoc privilegiati essent, et membra abstracta de corpore parochialis ecclesiae. Nec ex hoc quod ABCDEHIS 99 potuerunt] poterunt ABHI om. S 99 absolvere] solvere A om. S 99 sacerdotum] ABCDEHIS sacerdotem B 00 III] IIII ABCDEHIS 00 in] om. AS 00 episcopo] om. S 00 Atrebatensi] Acribatensi H Athatensi D 2 sic...iudices] i. m. H 2 alieno- 71 sacerdos] sacerdotes sed in sacerdos corI'. A 73 confitetur] confiteretur E rum] om. C 3 ipsos] episcopos B 4 sacerdote proprio] inv. C 4 iuxta] statutum 76 statuit] om. S 77 scripsisse]praescripsisse I 77 Volumus autem] subi. S 77- addo C 5 ut credo] om. S 7-8 ad poenitentiam] om. S 7 tamen] vero S 80 Volumus...tenebuntur] subi. C 79 illis] illius A 79 confessa] et addo C 8 fuit] aut DH ser. sed exp. et aut i. m. I ser. sed sive sup. lin. ai. man. C aut et fuit i. m. 79 eadem...confessa] om. (hom.) B 83 quod] quia H 84 fratri] facti et fratri i. m. E 8 Romani] -ni i. m. H 9 ordinariorum] ordinario A 9 locorum] seu addo E 84 iterum iterando] inv. A 85 nec] neque I 86-87 et explicitum] om. S A IO illis] om. A Il salutares] salutare S 1I inferiorum] in firmo feriorum sed 90 fratribus] fratres sive fratribus A 90 iterato essent] inv. A 91 eis esset] inv. in inferiorum corI'. A 12 ac] om. E 13 sive] om. ABI 15 non licet]licet non sed ABIS 93 quod ...iure] de iure quod fratres A 94 nec] neque I 94 executionemJ signis in versionis inv. B 15 nisi] rationis addo B 17 accipiendo] accipientes A excecutionem H exercationem A 95 deberent] deberet D 97 membra abstracta] 18-19in2 ... scilicet]scilicetin uno A 19quod] quando S 20 tenebantur] tenebuntur membstracta et -ra sup. lin. eI ab i. m. E 97 membra] menbra A 97 corpore] corde I 21 ab] i. m. S ABHI 97 Nec] Neque I 3-4 GREGOR. Decretales, V, tit. 38, C. 12 (ed. A., FRlEDBERG, 887-888). 8-16 IX, II, 72- 74 Ibid., (p. 454b). 76 MARTtNUS Bulla «Ad fructus uheres» (Chal'I. IV, Univ. CLEMENS Constitutio «Quidam temere sentientes» (Bullarium Franciscanwn, III, 14Ac- IV, Paris., I, p. 592 (n. 508)). 77-80 [bid. 90-91 Cr. supra, p. 168,30-38. Ba); etiam citatum in HENR.DEGAND.,Quodl. X, q. 2 (ed. R. MACKEN, 40,27-34;ed. p. 1518,r. 40IrZ-40IvA; ed. 1613,II, p. 137vb). 206 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 207 Demum autem dominus MARTlNUS papa privilegio suo potestatem ordinem, perturbare terminos quos posuerunt patres tui? Si iustitiae est, I I 143' fratrum in multo ampliavit, quia, cum prius oporteret fratres licentiam 45 ius cuique servare suum, I auferre cuiquam sua iusto quomodo poterit A 51" exercendi dicta officia petere et obtinere ab episcopis aut sacerdotibus, 25 convenire?» Et infra: «Et quomodo, quos Deus coniunxit, non sunt nunc dominus MARTINUS concessit eis ut «sua auctoritate illa libere separandi, sic nec quos subiunxit, com-Iparandi. Monstrum .facis, si manui Zucc. exercerent ubique, nemine eos impediente», ut non sit eis necesse submovens, digitum facis pendere de capite, superiorem manu, brachio H 261" requirere super hoc sacerdotes, neque I etiam episcopos, nisi in casibus co/lateralem. Tale est, si in corpore Christi membra aliter locas quam ipse maioribus praelatis modo praedicto reservatis. Reservatur autem ius 50 disposuit.» Et infra: «Nec vilem reputes .formam hanc quia in terris est: sacerdotibus parochialibus in hoc, quod parochiani eorum confessi 30 exemplar habet in caelo. Sicut enim illic cherubim et seraphim, ac ceteri fratribus, auctoritate huius novi privilegii tenentur ad eos reverti, omnia quique usque ad archangelos et angelos, ordina/Itur sub uno capite Deo, peccata sua confitendo, quod prius eis erat subtractum. ita hic quoque sub uno I pontifice summo primates vel patriarchae, B 287 In quo dominus MARTlNUS a multis creditur valde consulte egisse, archiepiscopi, episcopi, presbyteri vel ahbates, et reliqui in hunc modum. fratribus scilicet faciendo gratiam, et aliis, episcopis scilicet, qui tenent 55 Quod si dicat episcopus: «Nolo esse suh archiepi-Iscopo», aut abbas: «Nolo Bad.2 loca apostolorum, et sacerdotibus qui tenent loca discipulorum secun- 35 oboedire I episcopo», lioc de caelo non est. Nisi tu .f{Jrte quempiam S 260' dum Glossa Lucae XOet XX!" dist.e Decretorum, par.o \", et LXVIII" angelorum dicentem audisti: «Nolo sub archangelis esse», aut ex aliquo dist!, cap.o «Episcopi», iura sua conservando, et hoc ne ordo eccle- quolibet inferiorum ordinum aliquem, non/erentem subesse nisi Deo». siasticus confunderetur, attendendo illud, XI" , q.e I", «Per- Et sicut secundum iam dictum modum dominus papa consulte credi- ven i t»: «Si unicuique sua iurisdictio non servetur, quid aliud agitur nisi 60 tur licentiam audiendi confessiones fratribus per dictum privilegium per nos, per quos ecclesiasticus ordo custodiri debuit, confundatur ?»; de 40 concessisse, sic et episcopi ad exemplum capitis sui consulte crederentur quo XXV" , q.e 2", «De ecclesiastici s», et capitulis agere, si in concedenda auctoritate sive potestate audiendi confessiones, sequentibus. De quo etiam dicit BERNARDUS, IlIo A d Euge n i um: «Tu cum tali circumspectione et cautela I hanc concederent, quod subditi D 182 denique tibi licitum censeas suis ecclesias mutilare ;nembris, confundere non haberent occasionem retrahendi se a suis curatis, ut non eis singula 65 confiterentur, sed potius inducerentur et animarentur ad hoc, ut recur- ABCOEHlS rerent ad suos sacerdotes humiliter tamquam ad suos pastores, nisi cum casus contingeret, ob quem rationabiliter expediret quod subditus alteri 25 officia] officio B 25 aut] et S 27 nemine] neminem A 28 super hoc] inv. quam suo sacerdoti proprio confiteretur, secundum quod super hoc A 29 reservatis] om. A 29 ius] illis E 30 confessi] concessi A 32 eis erat] superius aliqui casus sunt expressi. Pro talibus enim casibus princi pa- inv. A 32 subtractumJ subtratum A 36 par.a] per S 37 Episcopi] subi. ABCHS 38-39 Pervenit] subi. BCOHIS 39 nisi] ut addo S 40 nos per] om. (hol11.) B 70 liter conceditur huius < modi> potestas non ordinariis confessoribus, et 40 confundatur] confundetur A 41 De ecclesiastici s] subi. ABCOHI 42 Eugenium] Eugenii A 42 Tu] Tu ne vel Tunc (?) BCOEHIS 43 tibi licitum] inI'. E ABCOEHlS 26-27 MARTINUS IV, Sulla «Ad fructus uberes)) (Chart. Univ. Paris., I. p. 592 (n. 508)). 34-35 GRATIA NUS,Decretum, I, dis!. XXI, C. 1 (ed. A. FRIEDBERG, , 68; PL I 44 quos posuerunt] posuerunt quos sed signis inl'ersionis inI'. B 44 patres] fratres 187. 116A). 36 Glossa ordo in Luc., X, I (ed. 1634, V, 825A; PL 114, 284A); cf. etiam A 45 cuiquam] antequam D 45 sua] suo D 45 poterit] potuit B 46 quos] PETRUS LOMBARDUS, ent., IV, d. 24, C. II, n. 141 (ed. Quaracchi 1916, p. 901; ed. S quis H 0111. ABI 47 manui] manu E(sed in manui corr.)H 48 pendere] pedem Quaracchi 1981, p. 404; PL 192,904); BONAV.,Comm. in SenI., IV, d. 25, a. I, q. I (ed. I 49 aliter locas] inv. et locas in lac. (ai. /1/(111. ?) B 50 quia] quae S 51 ac] et Quar., IV, p. 642); THOMASDE AQ., Summa Theol., II' "", q. 184, a. 6, ad. I (ed. Leon., S 52 quique] cuique A 54 modum] mundum A 55 esse] oboediens addo X, 458b); ID., Summa Theol., III', q. 67, a. 2 ad 2 (ed. Leon., XII, 8Ib-82a); GRATIANUS. A 58 quolibet] om. A 61 concessisse] expressisse S 62 auctoritate ... potestate] Decretum, I, d. XXI, ante (ed. A. FRIEDBERG, I, 67; PL 187, 115B). 36 Cr. potestate sive auctoritate S 63 cautela] cautelam I 64 occasionem] actionem GRATIANUS,Decretum, I, dis!. XXI, C. I (ed. A. FRIEDBERG,I. 68; PL 187, 116A· H 65 et] 0111. B 67 ob] ad S 69 superius aliqui] aliquid superius A 70-71 et B). 36-37 Cr. ID., op. cit., I, dis!. LXVIII, C. 5 (ed. A. FRIEDBERG.I, 255; PL 187, hoc] inI'. A 353C-3540). 39-40 ID., op. cil., II, Causa XI, q. I, C. 39 (ed. A. FRIEDBERG,I, 638; PL 187, 832C-833A). 41-42 Cf. ID., op. cil., II, Causa XXV, q. 2, C. 8 (ed. 46-50Ibid. (ed. 1. LECLERCQ-H.M. ROCHAIS,III, p. 444,23-26; PL 182, 768C). 50-58 A. FRIEDBERG, , 1014; PL 187, I 328B-C). I 42-(p. 207,)46 BERNARDUS CLARAEVALLEN- Ibid .. C. 4, n. 17 & 18 (ed. 1. LECLERcQ-H.M. ROCHAIS,III, p. 445,7-8 ct 445.14-22; PL SIS, De consideratione. III. C. 4, n. 17 (ed. 1. LECLERCQ-H.M. ROCHAIS,III, p. 444,13-16; 182, 7680 et 769A). 59 cr. supra, p. 206,33-42. PL 182, 768B). 208 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 209 hoc in subsidium et adiutorium sacerdotum curatorum et ad utilitatem tris». Sed heu, qualem rationem sunt pro eis reddituri, si non sint eos populi confitentis. cognituri? Statutum ergo illud generalis Concilii «Omnis utriusque C 213'b Sic ergo patet I quod fratribus multum, et non modicum, est conces- 00 sex u s» per illam c1ausulam adiectam praeservatum et hoc ad perpetuam sum. generaliter omnium utilitatem, propter privatum commodum non est H 261,b Et quod subditur quod «non videntur fratres I absolvere nisi sub 75 infringendum, iuxta illud quod scribitur, XXV", q." I": E 209'" conditione», dicendum quod hoc I falsum est. Supra enim decIaratum «Quae autem ad perpetuam generaliter I ordinata sunt utilitatem, nulla A 52" est quod simpliciter absolvunt, licet absolute remaneant obligati ad commutatione varientur, nec ad privatum trahantur commodum quae ad Bad.284Œ iterum confitendum. I 5 bonum sunt commune praefixa, sed, manentibus I terminis quos institue- S 260" Ad quartum, quod «per primam cIausulam in privilegio fratrum runt patres, nemo usurpet alienum, sed inter fines proprias atque legiti- derogatur secundae, si eis plena potestas est concessa, et non est frustra 80 mas, prout quisque voluerit. se exerceat in latitudine caritatis». Licet adiecta illa secunda c1ausula», dicendum quod perfecta et libera potes- enim statutum hoc non sit de illis «quae nulla ratione possunt convelli, tas absolvendi fratribus est concessa, non conditionata, nec potens sed eorum quae pro temporum necessitate» possunt comparari, ut XIV" impediri a suo effectu nisi per accidens, ut iam dicetur. IO dis t." «Sicu t», quod tamen in eo statutum est ad communem utilita- Nec etiam illa secunda c1ausula «Volumus autem» etc. «frustra est tem, non debet evelli ad privatum commodum. Ad publicum enim adiecta», sed valde consul te, quia multum proficit rei publicae et bono 85 commodum, ut videtur, non de facili posset subditis concedere ne suis communi quantum ad Ecclesiae praelatos et subditos, et hoc propter curatis confiteri tenerentur. Hoc enim esset oves a pastore abducere, et duo bona quae propter illam obligationem in secunda c1ausula reserva- libertatem evagandi dare et confessores ad libitum posse variare, nec ad tam contingunt circa praelatos curatos. Primum, quia ipsi tamquam 15 oboediendum alicui astrictum fore, ut adimpleatur illud, Ezechiel pastores, per hoc quod eis subditi confiteri tenentur omnia peccata sua, XXXIIo, «Dispersae sunt oves meae, eo quod non esset pastor, et .laetae sive aliis confessa sive non, diligentius et perfectius cognoscunt vultum 90 sunt in devorationem omnium bestiarum agri». Cum tamen omnes ovem Zucc.425'" conscientiae pecoris I sui, secundum quod eis praecipit ur, Pro ver- lascivientem ad pasto-Iris oboedientiam tenentur adducere et in ipsa I 144'" b i o ru m XXII: «Diligenter agnosce vultum pecoris tui». Secundum est, custodire et, hoc facto, circa eas prout quisque voluerit, in latitudine B 288'" quod per hoc in I maiori reverentia et devotiori oboedientia a subditis 20 caritatis se exercere, quasi «spicas colligendo et fricando quae fugerunt habentur, in quo tenentur praelatis et sacerdotibus, sicut e converso manus metentium», ut habitum est supra, in hoc sacerdotes Ecclesiae praelati subditos diligenter custodire tenentur, secundum illud quod 95 adiuvando et eos venerando, exemplo Christi I de quo dicit CVPRIANUS, H 261" dicit ApOSTOLUS, < Ad > Hebraeos, ultimo: «Oboedite praepositis vestris, ipsi enim pervigilant quasi rationem reddituri pro animabus ves- ABCDEHIS ABCDEHIS 98 eos] eis E 99-00 Omnis...sexus] subi. ABCDHIS 00 adiectam] adiectum B 00 et] om. A 00 hoc] om. AHI 00 perpetuam] perpetuum A I privatum] privatam B I commodum] commodium D I est] om. A 2 XXV'] XXVI' E 71 inI ita? H 71 et2] sup. lin. S 77 absolvunt] absolverunt A 77 absolute] XXVIII' D 3 ad ... generaliter] ad perpetuam generaliter ABI 4 nec] neque I absoluti ABCDEHIS 80 secundae] lac. B 80 concessa] om. A 80 est2] i. m. 4 trahantur] trahentur A 6 usurpet] iusupet E 6 fines] om. I 6 proprios] B 81 illa] ista S 82 conditionataJ conditiona B 84 Nec] Neque I 84 Volu- proymios S 6 atque] et ABI 7 voluerit] voluit A 8 illisl aliis A 9 pro] per mus autem] subI. A 84 Volumus...etc.] subI. BCDHIS 85 rei] ei A 87 in] illa D IO Sicut] subi. BCDEHIS II commodum] comodum D 12 commodum] addo A 88 curatos] om. I 88 quia] quod S 91 pecoris] pectoris ABI comodum CS 12posset]cedere addo ACES credere addo BDHI 14libitum] libitam 92 pecoris]pectoris ABI 93 per hoc] inv. E 93 devotiori] devotione I 95 quod] A 14 nec] neque I 15 astrictum] strictum S obstrictum A 15 ut] om. A om. I 97 reddituri] redituri A 97 vestris]nostris D 15 adimpleatur] impleatur S 20 rugerunt] effugerunt S 75-76 Cr. supra, p. 168,34. 76 cr. supra, p. 196,65-(p. 197,)99. 79-81 Cr. supra. 99-00cr. GREGOR. IX, Decretales, V, tit. 38, c. 12(ed. A. FRIEDBERG, II, 887-888). 3-7 p. 168,39-44. 83 cr. infra, p. 210,52-56. 84 MARTINUS IV, Bulla ((Ad fructus GRATIA NUS, Decretum, II, Causa XXV, q. I, C. 3 (ed. A. FRIEDBERG. I. 1007; PL 187. uberes)) (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 84-85 Cr. supra, p. 168,45. 92 1320A). 8-9 GRATIA NUS. Decretum. I, dist. XIV, C. 2 (ed. A. FRIEDUERG, I. 33: PL 187. Prov., XXVII, 23. 96-98 Hebr., XIII, 17. 70C-D). 16-17 Ez., XXXIV, 5. 20-21 Ruth, II, 2; er. supra, p. 130,67-68. 210 QUODLIBET VII QUAESTIO24 211 disce XCIIl": «Dominus noster Iesus Christus, rex Iudaeorum, usque ad quem defectum, aut conditionem ex parte fratrum per se, ut dictum est, passionis diem servavit honorem pontificibus et sacerdotibus, quamvis illi sed propter obligationem factam praedeterminato modo ex parte nec timorem Dei nec honorem Christi servassent. Nam cum leprosum 25 confitentis. Propter quam, ut praedictum est, in confiten-Ido fratri debet S 260' mundasset, Matthaei VIIIo, dixit illi: «Vade, ostende te sacerdotibus». 50 habere propositum in actu vel in habitu, confitendi eadem proprio Humilitatem nos humilis docuit, ut nos humilitatis et patientiae habeamus sacerdoti; quod si non habuerit, obicem ponit absolutioni fratris ne in E 209'b exemplum. Docuit enim I sacerdotes veros legitime et plene ho-Inorari, se poterit habere effectum. Quamquam enim nullus sit in hoc defectus D 182" dum circa falsos sacerdotes ipse I talis exstitit». Sic veneratus est eos ex parte fratris per se, redundat tamen in eius potentiam indispositio B 288,b beatus FRANCISCUS, quando noluit fratres suos prae-Idicare in dioecesi 30 materiae, ne possit circa ipsam in proprium effectum, sed hoc per C 213" aut parochia alicuius, ipso contradicente, ut habitum est supra, et 55Aidens, quia «actus activorum non sllnt nisi in patiente et disposito», quando dixit in suo Testamento de eis: «Ipsos et omnes alios volo secundum PHILOSOPHUM. Zucc. 425'b timere et honorare sicut meos dominos. Et nolo in ipsis considerare I Sed quia omnino obviantibus omnino obviandum est, ad monstran- peccatum, quia Filium Dei discerno in ipsis». Constat autem quod, etsi dum plane quod dicta ratio non valeat, arguo efficacius pro parte non sint verba ista de ipsius sancti patris Regula, tamen, secundum 35 contraria ex consimili medio sic: «Si secunda clausula plene conser- quod ipsemet dicit, «Dominus dedit» ei «ea pure dicere et scribere, ut 60 vatur in suo robore, et non est frustra praeposita illa I prima clausula A 52" regula melius catholice observetur». de concessione facta fratribus, in aliquo ergo derogatur illi primae Quod autem assumitur in argumento, quod, «si plena potestas esset clausulae per secundam. Inconveniens autem est dicere quod illa prima fratribus concessa in prima clausula, et secunda non esset frustra clausula praeposita est frustra, et clarum est ex supra allegatis quod Bad. 284·E adiecta, per primam I derogaretur secundae, quia si in nullo ei de roga- 40 secunda perfecte manet in suo robore. Probatio consequentiae est, quia retur, factum per fratres oporteret iterari, quod non oporteret si plena 65 si in nullo derogaretur primae per secundam, non esset necesse iterato et libera potestas esset eis concessa», dicendum quod secundum iam confiteri et absolvi confessos fratribus et ab eisdem absolutos, quia dicta, secunda clausula non est frustra adiecta, et libera et plena super hoc plenam haberent potestatem; quod tamen modo est necesse, potestas fratribus est concessa, et tamen confessos ipsis oportet iterum manente secunda clausula in suo robore». confiteri, quia in nullo derogatio facta est secundae clausulae. Et quod Et est I dicendum ad hoc quod, sicut prima clausula I in nullo B 288' H 261 con fessos fratribus oportet iterum confiteri, hoc non est propter ali- 70 derogat secundae, ut dictum est, et e converso secunda in nullo derogat primae, quia sunt quasi duae distinctae c1ausulae unius privilegii, ABCDEHIS quarum una alteri non repugnat, in aliquo tamen secunda dausula derogat primae per accidens, licet non e converso, et hoc rationabiliter, 25 nec'] neque I 25 Christi] proximi E 26 nos] non sed in nos corr. C et vere addo i. m. ai. man. C 27 patientiae] ut addo A 29 eos] (cr. supra, p. 209,22) quia rescriptum secundum sive privilegium magis natum est derogare 30 noluit] voluit ABCHI(sed in noluit corr.)S 30 suos] om. B 32 omnes alios] inv. 75 primo quam e converso, et eadem ratione in eodem rescripto sive B 32 volo] nolo ABDI 34 quia] quod D 35 sint] sunt B 35 tamen] tantum I 36 ea] a A 36 dicere] differentiae B 38 potestas] et libera addo S 39 concessa] dicendum quod secundum iam dicta addo sed exp. S 40 in] sup. lin. E 41 si] sibi ABCDEHIS A 42 plena...libera] libera plena et sed signis inversionis inv. B 42 concessa]ad hoc addo I 42 dicendum] vel scilicet (?) E 43 libera et] om. (ham.) A 44 fratribus 48 praedeterminato] praeterminato E 48 modo] i. 111. E 49 confitendo] debet addo est] inv. S sed exp.A 52 enim] om. A 52 sit] fit AB 59 consimili] simili eI con- sup. lin. A 60 est] om. A 64 manet] net eI ma- i. m. aI. man. C 65 in] sup. lin. ai. man. 23-29 CYPRI ANUS, .., III, c. I (CSEL, III', p. 471,1-(5); etiam citatur in GRATIAUS, Episl N C 65 nullo] illo EH illo sed in nullo COIT. C 69 Et...dicendum] Ad hoc est Decretum, I, dist. XCIII, c. 25 (ed. A. FRIEDBERG,329; PL 187,444C-445A);et citatur I, dicendum I 69 ad hoc] om. A 74 rescriptum] scr. eI rescr. i. 111. E in HENR.DEGAND.,Sermo faclus in synodo anno Domini 1287', feria lia pOSI misericordia Domini (ed. K. SCHLEYER, 148, 6- IO). p. 26 Mallh., VIII, 4. 30 Cr. FRANCISCUS, 47 Cr. supra, p. 196,65-(197,)99. 48 Cr. Ibid. 49 Cr. Ibid. 55-56ARIST., e al1., D Regula bul/ala, n. 9 (ed. H. BOHMER, 33, 30-32). p. 31 Cf. supra, p. 129,45-46. 32- II, C. 2 (in ANON., lIcl. Aris/., (ed J. HAMESSE, in ALBERTI A 6,55); MAGNI, e al1. Il Comm., D 34 FRANCISCUS, Tes/amen/um, n. 3 (ed. H. BOHMER, 36, 25-28). p. 36-37 Ibid., (ed. ed. CI. STROICK, 77,70; in AVERROIS, al1. II COI1lI1l., d. St. CRAWFORD, 163, 11-12; p. De e p. H. BOHMER, 36,14-15 et p. 39,16- 17). p. 38-42Cr. supra, p. 168,39-49. 42-43 Cr. Iunt., Suppl. II, r. 60D; 414a 11-12);cr. sllpra, p. 116.29-30. 70 Cr. sllpra, p. 208,79-88 supra, p. 208,84-88. et 210,38-45. 212 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 213 privilegio c1ausula secunda primae magis quam e converso; quod tunc Quod arguitur sexto, quod «confessus fratri et rite absolutus ab eo, lucc.425" maxime facit quando secunda c1ausula, sive secundum rescriptum aut I non iam habet peccata quae sunt sua, et non potest teneri ad iterum privilegium, facit mentionem de prima, sicut facit in proposito secunda confitendum nisi peccata sua», dicendum quod, licet peccata a quibus mentionem de prima, et non e converso, ut patet intuenti eas. IO absolutus est, non sunt sua quo-Iad maculam animam inficientem, aut B 288 Patet ergo, ut assumitur in argumento, quod «secunda clausula 80 quoad offensam Deum provocantem, aut quo-Iad reatum poenam I 144" manet in suo robore», ita quod nec per se nec per accidens potest aeternam obligantem, - quoad maculam, ut peccator ab ea mundetur, impediri per primam c1ausulam, quin scilicet confessus fratri debeat suo quoad Dei offensam, ut ei reconcilietur, quoad reatum, ut poena sacerdoti integraliter confiteri, et sacerdos ipsum quantum in se est, aeterna in temporalem mutetur: ista enim tria pertinent ad effectum E 209" debet absolvere. Patet I etiam quod prima c1ausula non est frustra 15 poenitentiae principalem, et delentur per unicum actum absolutionis praeposita, quia proficit saepius con fesso quod primo confiteatur fratri 85 per illum qui habet alsolvendi potestatem et quoad I hoc nullo modo H 262 propter devotionem forte, quam habet ad ipsum ex sua praedicatione, debet aut potest reiterari sacramentum poenitentiae, quia semel munda- vel ex eius discretione, vel aliquo alio huiusmodi, et cum hoc proficit ei tus non est mundandus, neque reconciliatus reconciliandus, neque quod secunda confessio facienda suo proprio sacerdoti. mutatum est, est mutandum, quia derogaretur sacramento, I ut patet ex A 52" C 213'b Et quod assumitur ad probationem consequentiae, I quod, «si primae 20 supra determinatis - sunt tamen sua ad memoriter ea retinendum, ut c1ausulae non derogaretur per secundam, non esset necesse factum per 90 semper de eisdem doleat et de dolore gaudeat, secundum delinitionem I Zucc .. fratrem iterari », patet ex praedeterminatis quomodo est necesse et poenitentiae, et etiam ad illa eadem confitendum quandocumque et quomodo non, quoniam nequaquam illud necesse est propter aliquem cuicumque et quotienscumque voluerit, ad Dei honorem, diaboli confu- defectum ex parte potentiae fratris in absolvendo, sed ratione obligatio- sionem, propriam humiliationem, poenae satisfactoriae temporalis, si Bad.284,F nis circa confitentem, ut dictum est.1 25 qua restat, in toto vel in I parte remissionem, gratiae augmentationem, Bad. 2 Per iam dicta patet responsio ad proposita in quinto argumento. 95 et in casu proposito ad plenam Ecclesiae militanti reconciliationem, et Neutra enim c1ausularum derogat alteri nisi per acci dens, et tamen si nullum aliorum esset, ad dubii tacti in praecedenti quaestione amo- D 182'b neutra est alteri contraria, quia sunt circa di-Iversa, scilicet circa tionem, et ad cavendum peccatum inoboedientiae et transgressionis confessiones diversas diversis faciendas in diversis temporibus, quae propter statuti Ecclesiae vel proprii voti obligationem. Et pertinent ista nullo modo repugnant. 30 ad effectum poenitentiae non principalem, et quoad illa nullum omnino Et quod assumitur ad probationem consequentiae, quod «absolutus 00 inconveniens est sacramentum poenitentiae iterari. a fratre virtute primae c1ausulae nulla habet peccata ad quae confitenda Et quod peccata de quibus aliquis est confessus et rite absolutus ab S 261" potest teneri proprio sacerdoti, ut dicit secunda c1ausula, aut si tenetur I iterum confiteri, non est absolutus ab eis per fratrem», dicendum quod ABCDEHIS neutra consequentia tenet, quia absolutus a peccatis bene habet eadem peccata ad iterum confitendum, ut ad hoc possit teneri, ut iam patebit 5 6 rationis ... sequentis] i. m. I 7 Quod] Ad illud quod I 8 non iam] illv. Bad.284'0 in dissolutione rationis proximo sequentis. I S 8 laml om. A IO animam inficientem] illv. S II Deum] Domini S 12 obligantem] (er. F. GAFFIOT, Diclionllaire il//I.w·e /lIlin:francais, p. 1054: «obligo ... 2. ABCDEHIS [fig.] a lier. engager, obligen». 13-14 reatum ... aeterna] poenam aeternam ut ABDI 17 reiterari] iterari eI re- S/lp. lin. B 17-18 mundatus] est IIl/d. sed de/. A 17- I8 mundatus ... est] 0111. S 18 mundandus] mundatus A 19 est2] om. 76 quod] quia B 77 facit] ser. sed -ac- exp. C 78 sicut] sic A 85 con fesso] A 21 de'] om. E 21 de'] om. D 22 ad] Olli. E 22 illa] illam A 22 et2] confessio BD 87 eius] discredo addo D 87 huiusmodi] huius ABDEHIS quacumque addo sed exp. S 24 poenae] poenitentiae ne A 24 satisfactoriae] 87 proficit] profuit A 87 ei] sibi CEHS 88 proprio] con! A 96 tamen] cum satisfactIOnem E 26 militanti] militatis A 29 obligationemJ obligationi D B 98 faciendas] faciendis BD 99 nullo] nul nullo A 00 quod2] sup. lin. A 30 nullum] nullam S 30 omnino inconveniens] illv. A 31 inconveniens est] im. 3 fratrem] ad hoc addo I 4 absolutus] absolutas B 4 eadem] om. B S 31 sacramentum] Ecclesiae addo sed exp. A 32 aliquis est] illi'. S 80-81 Cr. supra, p. 168,44. 89-90 Cr. supra. p. 168,50-(p. 169,)66. 94 Cr. supra. 7-9 Cr. supra. p. 170,83-93. 19-20 er. s/lpra, p. 140.46-(p. 141,)89. 27-28 Cr. supra. p. 210,45-(p. 211,)49 et 196,65-(p. 197,)99. 95 Cr. supra. p. 211,69-(p. 212,)79. p. 142,1-21 et p. 145.75-86. 95 Cf. supra, p. 169,67-72. 00-3 Cf. supra, p. 169,73-(170,)82. 5 Cr. infra, p. 212,7-(p. 216,)90. 214 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 215 eo qui potest, hoc modo possint dici esse sua, hoc liqui de patet ex hoc, factum quoddam est. Non requiritur quod confiteatur sub ratione qua de quo nullus dubitat. Constat enim quod, quantumcumque quis rite est macula vel offensa vel reatus, nisi implicite sub ratione facti, et hoc confessus et absolutus est, et nullo modo obligatus ad iterum confiten- 35 non sub ratione facti iam exstantis, I sed quod aliquando a confitente H 26: dum de eisdem postquam semel fuerit confessus, potest tamen sponte et perpetratrum exstitit. Nec aliter solent I homines peccata confiteri, nisi lucc. propria voluntate eadem iterum confiteri, et tenetur in casibus supra 65 dicendo: I «Domine, ego feci illud homicidium, illud adulterium», et sic D 18 E 209·b notatis, I et tamen, iterato confitendo, nullus diceret quin confiteretur de ceteris, in quo confitetur homo se quandoque habuisse in se peccati peccata, et non alia quam sua. Aliter enim mentiretur confitens, maculam et divinam offensam et ad poenam aeternam obligationem, dicendo «Confiteor peccata mea», et similiter absolvens dicendo: «Ego 40 etsi forte non pro tempore confessionis. Et sic confitendo dicitur et absolvo te a peccatis tuis». Similiter frequentius contingit quod ante censetur homo vere et rite confiteri peccata sua, secundum illam confessionem et absolutionem, per sacerdotem inpensam, poeni tens ab 70 definitionem AUGUSTINIContra Faustum: «peccatum est factum vel omnibus peccatis suis per cordis contritionem absolvitur a Deo; qui dictum vel cogitatum contra legem Dei». Nullus autem sic confitetur tamen, quia obligatus est ad confitendum homini ex praecepto sive dicendo: «Domine ego nunc hominem occido, ego iam in adulterio statuto legis evangelii, propter illam obligationem debet, cum contritur 45 iaceo»; hoc enim non esset confessio, quia nec esset ibi poenitentia, C 214" et Deo confitetur, habere propositum ad confitendum omnia I peccata quia praesens actus peccati non stat cum poenitentia vera. sua homini, quae tunc in contritione quasi confitetur Deo; quod si non 75 Praeterea, etsi contingeret quod in actu confitendi esset ac-Itualiter A 52 haberet, non esset vere contritus nec poeni tens, nec a Deo absolveretur. adhuc infectus peccati macula et obnoxius divinae offensae et poenae B 289" S 261 ,b Et tamen, non I obstante quod est confessus Deo I et absolutus ab eo, aeternae propter imperfectam contritionem, non tamen sic confitetur: propter obligationem tenetur eadem iterato ore confiteri homini. Nec 50 «Domine, ego iam sum infectus peccati macula, obnoxius divinae est dicendum quin confiteatur peccata, et quin sua, licet nulla habeat offensae et poenae aeternae», quia utrum sit adhuc talis, certus esse non praedictis tribus modis. Consimili ergo modo obligatus per statutum 80 potest, quemadmodum certus esse potest quod aliquando tale quid Ecclesiae ad confitendum semel in anno suo proprio sacerdoti, licet commiserit. Constat autem quod illi actus peccati, quos dicto modo confessus fuerit prius alteri et absolutus ab eo, nihilominus tenetur confitetur, non manserunt postquam perpetrati erant, et ideo non absolvere obligationem, et eadem peccata iam confessa confiteri suo 55 possunt esse peccata sua quasi iam sint, sed quia aliquando fuerunt proprio sacerdoti; et hoc non est nisi peccata, et non nisi sua. perpetrata ab ipso. Propter quod, licet per absolutionem peccatum Potest autem et aliter responderi, dicendo quod in peccato est 85 desinit esse suum quoad illud quod aliquando erat in substantia actus, quattuor considerare, scilicet peccati actum, sive in facto exteriori sive aut in anima inficiens eam et Deum offendens et ad poenam aeternam in cogitatione sive in locu tione, et tria praedicta, maculam scilicet, obligans, numquam tamen desinit esse suum quoad hoc quod perpetra- offensam et reatum, et quod sufficit confiteri peccatum sub ratione qua 60 ABCDEHIS ABCDEHIS 62-63 et ... facti] om. (hom.) A 63 exstantis] existentis A existantes BD 63 quod] sup. lin. ai. man. C 63 a] in C 64 exstitit] existitit BD exstant E 65 feci] fecit sed 34 dubitat] dubitant C(sed in dubitat corr.}H 34 quis rite] inv. C 35 est] om. in fecit corr. C 65 illud adulterium] om. E 66 quandoque habuisse] inv. CEHS 36 confessus] confessis B 38 natatis] nominati s I 39 Aliter] Alicui ABDI 67 obligationem] et ad poenam aeternam obligationem addo sed va -ca t super S 39 mentiretur contites] inv. S 40 mea] etc. addo BDI 40 similiter] om. lin. I 68 non ... contitendo] om. E 69 vere] om. B 70 detinitionem] suam addo sed C 42 inpensam] impensam B 43 qui] om. CEHS 49 ab eo] a Deo sed delo ei ab exp. A 72 nunc] iam C 73 esset1] est I om. B 73 ibi poenitentia] poenitentia ibi eo i. m. B 50 Nec] Neque I 57 quin1] quod S 51 contiteatur] contitentur sed signis inversionis inv. S 76 adhuc] om. B 77 non tamen] neutrum H D 51 et...sua] om. B 51 quin'] quando S 52 statutum] statum ei -tu- sup. lin. 78 peccati] om. I 79 certus] con! sed exp. ei certus (?) i. m. D 79-80 non ... esse] B 54 tenetur] iler. S 55 absolvere] solvere ABDI 56 est] ser. sed exp. B om. (hom.) A 80 potest'] poteste sed in potest corr. C 80 quid] om. D 59 cogitatione] cognitione ABDEHS 59 tria praedicta] inv. E 59 praedicta] c1ausu- 86 Deum] de novo (?) A de non BD deinde H om. E Iam addo B 70-71 AUGUST., Conlra Far/Sium. XXII. C. 27 (CSEL. XXV, p. 621.12-13: PL 42.418): etiam citatur in HENR. DE GAND.. Quod/. /, q. 25 (ed. R. MACKEN.p. 179. 28-29: ed. 1518. 52 Cr. supra, p. 213,7-14. 59-60 Cr. supra, p. 213,9-20. r. 21vL ed. 1613. I. r. 33rb). 216 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 217 tum existit ab ipso, quia, quod semel factum est, de cetero non poterit 15 peccatis tuis», ex parte eius quod I dicit «a peccatis tuis», qUIa non Bad.2 B 289'b non fuisse I factum, secundum AUGUSTINUM, Contra Faustum, et habet peccata. Ostensum est enim quod sufficienter potest dici habere Bad. 285'" PHlLOSOPHUMin Ethicis.1 90 peccata, et quae sunt sua. Si vero intendatur fore mendacium ex parte Per idem patet responsio ad septimum, dicendo quod fratri confessus eius quod dicit «absolvo», quia nihil est in eo absolvendum, responden- tenetur iterum confiteri proprio sacerdoti, uno modo ut peccator et dum est quod, licet sit per primam absolutionem absolutus quoad habens peccata, alio modo ut non peccator et non habens peccata. 20 maculam culpae et quoad mutationem poenae aeternae et quoad remis- E 210" Confitetur enim ut peccator, habens peccata praesentia in I recorda- sionem alicuius partis poenae temporalis debitae, remanet tamen obli- tione ad dolendum et cetera praedicta faciendum, quod sufficit ad 95 ga tus secundum cursum communem ad aliquod residuum poenae, quae denominandum ipsum peccatorem et habentem peccata sua confitenda potest remitti per absolutionem sequentem. Et si etiam tota esset veraciter absque omni mendacio, a quibus habet absolvi sacramentaliter remissa, dicendum quod in actibus sacramentalibus semper intendit S 261" I quoad secundarium effectum absolutio nis, licet non quoad I principa- 25 ministrans actum sacramenti, dicendo: «baptizo», «absolvo», et alia I 144" lem. Peccata enim praeterita faciunt hominem peccatorem, quia faciunt huiusmodi, «quantum in me est». Propter quod non mentitur, etsi hominem debentem semper habere conscientiam redarguentem de pec- 00 effectum non habet sacramentum, quem ministrans ipsum indicat se cato prius commisso. Isto enim modo, sancti in hac vita confitentur se mediante sacramento efficere. Verbi gratia, SI aliquis creditur non peccatores et habentes peccata, non iam actu inficientia, sed quae prius baptizatus I esse, qui in veritate sit baptizatus, baptizans eum, dicendo: B 289' inficientia habuerunt, et talia peccata sua, et tali modo peccata, 30 «Ego te baptizo», non mentitur intelligens «quantum 111 me est». expresse confitentur, cum dicunt in sua generali confessione: «Con- Similiter in proposito nihil esset solvendum; dicens «Ego te absolvo» C 2l4'b lfiteor omnia peccata mea, quae ego peccator peccavi nimis». Qualis non mentitur, quia intelligit «quantum I in me est»,1 A 53" Bad. 2 etiam sufficit cum facta fuerit secrete, ad hoc quod dicatur sacramenta- Ad nonum, quod, «si statutum illud 'Omnis utriusque sexus' Zucc. 426'b lis. Sed esto quod aliquis I omnino velit dicere quod talis confessio non semper in suo robore maneret, confessus ergo episcopo vel I pocniten- D 183' sit sacramentalis, quod tamen nullus dicere debet, saltem hoc debet esse 35 tiario eIus iterato deberet confiteri eadem suo proprIO sacerdoti», manifestum ex praedictis, quod confessus fratri eadem peccata debet dicendum ad hoc, quod omnes habentes iurisdictionem ordinariam per sacerdoti suo confiteri, quasi secreta quadam recitatione. IO ordinem secundum sub et supra, una persona reputantur et unus Ad octavum patet per praedicta, quoniam absolvens non mentitur sacerdos, et quilibet illorum est immediatus curatus, pa pa omnium H 262" dicendo: «Absolvo te a peccatis tuis» eo modo quo non I mentitur cui totius mundi, episcopus omnium suae dioecesis, et sacerdos parochialis iamdudum remissa sunt peccata, dicendo: «Ego confiteor peccata 40 omnium de sua parochia; et ideo confessus alicui talium implet statu- mea», et hoc si intendatur fore mendacium dicendo: «Absolvo te a tum, et confessus superiori non tenetur eadem confiteri inferiori, nec e converso. Habentes autem iurisdictioncm delegatam, si absolute eis fiat ABCDEHIS ABCDEHIS 88 existit] exstitit BDHS 88 poterit] potest I 90 in Ethicis] Metaphysicae BS 91 fratri] facti fratri sed facti exp. B facti sed in fratri corI'. aI. man. C 93 alio...pec- 16 dici] om. A 20 maculam] maculum A 20 culpae] cupae sed in culpae C(}'T. cata2] (cr. supra, p. 170,95-96:«aul. ..aul. .. »), om. (ham.) CEHS 96 habentem] A 23 potest] et si etiam potest addo sed va- cat super lin. A 23 sequentem]sequenti habendum C 1 sancti] sive A 3 peccata'] sunt addo sed exp. A 3 peccata2] A 25 dicendo] Ego addo CEHS 25 alia] om. S 26 huiusmodi] huius peccatum C 4 sua] suo S om. B 5 pecata] sua addo sed exp. A 6 quod dicatur] ABDEIS 26 quod] i/er. E 26 non] om. D 29 qui] quia ACHI 29 sit] sic om. A 7 omnino velit] inv. S 9 praedictis] om. S Il absolvens]te a peccatis addo ACEHI 29 baptizans eum] est baptizans eum A tamen ES cum CHS 31 esset]est A 12cui] cum AB ACEHS 33 Omnis...sexus] subI. ABCDEHI 34 vel] i/er. in I 1831'1> D 35 sacerdoti] sacerdotes sed in sacerdoti CO,T. A 36 dicendum... hoc] ad hoc dicendum 89 Cf. AUGUST., Contra Faustum, XXII, C. 96-97(CSEL, XXV. p. 702,11-703,16; PL 42, I 41 nec] neque I 42 si] ei A 42 fiat] obligatio addo E 464). 90 Cr. ARIST.,E/h. Nic., III, C. 5 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, p. 419,20-22; lunt., III. f. 37A, 1114a 22-23). 92 Cf. supra, p. 170,94-1. II Cr. 33-35 Cr. supra, p. 171.15-18. 33 Cr. GREGOR. IX, Decre/ales, V, tit. 38, c. 12 (ed. supra, p. 170,2-6. A. FRIEDBERG, 887-888). II, 218 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 219 S 261 ,b delegatio, quia simpliciter gerunt quoad potestatem delegatam sibi, I confessiones, absolvendi poenitentes, ac poenitentias illiungendi saluta- vicem personae delegantis, confessi talibus ea de quibus habent potesta- res», prout permittitur in illo privilegio. Quamvis enim aliquibus videa- tem, servant statutum, nec tenentur illa alteri confiteri. Si autem 45 70 tur, si talis potestas universaliter concederetur fratribus utriusque ordi- aliquibus fuerit iurisdictio absolvendi delegata, cum tali obligatione nis, quod hoc esset ecclesiasticum ordinem pervertere, et indirecte usum cum quali delegata est fratribus in suo privilegio, dico quod illis c1avium a praelatis subtrahere et populum ab eorum oboedientia et E 21O'b confessi propter huius < modi> obligatio-Inem tenentur confiteri eadem iurisdictione retrahere, et quod hoc esset variare illud quod ordina tum suo parochiali sacerdoti, aut alicui superiori, seu habenti potestatem est generaliter ad perpetuam Ecclesiae utilitatem universalis, contra Zucc.426" illius I sibi simpliciter absque aliqua obligatione circa confitentem 50 75 illud, XXV., q." 2', «Quae ad perpetuam» etc., ubi dicit delegatam, secundum quod iam in dissolutione sequentis rationis G los sa quod «papa non potest contra generale Ecclesiae statutum, nec amplius dicetur; taliter confitentes eisdem servant statutum. Et sic illud contra articulos fidei, sed contra statutum Ecclesiae quod nOli est I ita I J4L statutum generalis Concilii semper debet in suo robore manere, et generale, bene potest dispensare», verumtamen non est dubium, quin Bad.285'L manet atque observatur ab omni salubriter confitente.1 dictum statutum «Omnis utriusque sexus» pa pa possit per suam Ad decimum, quod «confitentes illis, quibus episcopi committunt 55 80 concessionem vere et proprie infringere, immo posset ipsum revocare, potestatem audiendi confessiones et absolvendi, non tenentur eadem sicut et ipse statuit. De episcopis autem non est ita clarum, quod scilicet confiteri proprio sacerdoti, cum tamen episco pi aut non possunt infrin- sua commissione possunt illud infringere de iure communi; quod tamen gere statutum generale sua commissione, aut minus quam papa. Con- de iure communi possint aliquibus potestatem absolvendi committere, H 262'b Ifessi ergo quibus pa pa committit, adhuc minus tenentur eadem irrequisitis curatis inferioribus, ita quod confessi illis non teneantur C 214" confiteri proprio sacerdoti »,1 dicendum ad hoc primo quoad potestatem 60 85 iterum confiteri eadem suis curatis, declarat CLEMENSpapa in dicto infringendi statutum per commissionem, in hoc scilicet quod confessi privilegio contra quosdam, ut dicit, «qui temere sentientes, et ad sobrie- illis, quibus facta est commissio, non teneantur proprio sacerdoti tatem sapere nescientes. impudenter praesum unt asserere quod de licentia, parochiali iterum confiteri. Quin enim papa quoad hoc ipsum possit vel com-Imissione, aut concessione Romanorum pontificum, vel legatorum A 53 infringere, non est dubium. De quo, ut dicit CLEMENS pa in privilegio pa apostolicae sedis, seu ordinariorum locorum, fratres sine sacerdotum fratrum, procul dubio esset erroneum dubitare an in omnes «sine 65 90 parochialium licentia et assensu non possunt libere praedicare» etc. Sic alicuius consensu, immo etiam invitis quibuslibet, huius < modi> possit inquiens: «Nos igitur volentes assertionem I tam temerariam penitus S 26: B 289'b concedere I potestatem, libere scilicet praedicandi populis, audiendi confutare. et elucidare in ta-llibus veritatem, deliberatione provida decla- Zucc ramus, quod si vobis detur licentia, seu committatur seu concedatur, a ABCDEHIS ABCDEHIS 44 vicem] invicem D 44 ea] quae addo sed exp. A 45 tenentur] teneretur I 69 permittitur] promittitur ABCDEHIS 71 quod] et H 75 Quae ... perpetuam] sub/o 45 confiteri] i. m. E 46 aliquibus fuerit] inv. S 46 iurisdictio] iurisdictione A AE 75 Quae ... etc.] sub/o BCDHIS 75 ubi] quae A 76 Ecclesiae] om. S 48 confiteri] om. A 48 confiteri eadem] inv. B 50 sibi simpliciter] inv. E 50 iam] 76 nec] neque I 77 ita] sup. lin. A 79 possit] posset AD 79 infringere] infringi non A 50 sequentis] solutionis addo sed exp. I quaestionis addo sed exp. C D 80 ipse] ipsum S 81 episcopis] ipsis D 83 possint] possunt A 84 curatis] 51 eisdem] non addo ABC(sed exp.)DEHIS 53 semper debet] debet semper sed signis om. E 85 ut] ubi S 85 sentientes] scentientes A 87 impudenter] impdenter et -u- inversionis inv. B 53 manere] permanere C 54 manet] usque addo sed exp. A sup. lin. B imprudenter A 92 confutare] confudare E 93 seul] sive A 54 atque] om. E 59 tenentur] teneretur I 60 dicendum ... hoc] Ad hoc dicendum I 60 dicendum] respondendum A 62 illis] om. E 62 est] om. D 62 tenean- tur] tenentur B 65 dubitare] om. C 65 in] om. A 66 invitis] iniuris C 66 huius] (cf. supra, lin. 60-61) 75 GRATIANUS,Decretum, II, causa XXV, q. I, c. 3 (ed. A. FRIEDBERG,I, 1007; PL 187, 1320A). 76-78 GRATIANUS,Decretum, una cum Glossis, II, causa XXV, q. I, C. 6 (ed. 1584, 1897b) 79 Cr. GREGOR. IX, Decreta/es, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRIEDBERG,II, 51-52 Cr. infra, p. 221,17-28. 55-60 Cr. supra, p. 171,22-29. 65-69 CLEMENSIV, 887-888). 86-90 CLEMENS IV, Constitutio «Quidam temere sentientes I> (Bul/arium Fran- Constitutio «Quidam temere sentientes» (Bul/arium Franciscanum, III, 14Ac). ciscanum, III, 14Aa-c). 91-(220,)95 lbid. (Bul/arium Franciscanum, III, 14Ac-d). 220 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 221 legatis praedictae sedis, aut ordinariis locorum, necdum a Romano pon- Dicendum ergo, descendendo ad propositum, de commissione officii D 183" tifice, de quorum» etc., ut supra, «populis, legatis et ordinariis sub-liectis 95 poenitentiae ab episcopis, sicut et de commissione facta a domino papa: eisdem, libere praedicare potestis etc., aliorum inferiorum praelatorum et si enim facta fuerit commissio primo modo, confessi illis quibus facta Bad. 286,L rectorum» etc., I ut supra. Unde, quia CLEMENS papa non concedit 20 est commissio, non tenentur eadem iterato confiteri suo proprio sacer- E 210" aliquid novi legatis et ordinariis, sed I solummodo declarat quid circa doti; si vero facta fuerit secundo modo, dico quod tenentur. Unde, si hoc possint, aperte insinuat quod hoc possint de iure communi. Cum episcopus committeret alicui officium audiendi confessiones et absol- ergo papa, legati, aut episcopi committunt simpliciter et absolute officia 00 vendi et poenitentias iniungendi, sub consimili forma qua commissum praedicta exerceri sine licentia sacerdotum parochialium, ut propterea est fratribus in prima clausula privilegii sui, et adiungeret clausulam confessi illis quibus committuntur, non teneantur eadem confiteri pro- 25 secundam, similem illi «Volumus» etc., quemadmodum supra dixi, prio sacerdoti, non infringunt statutum, sed potius utuntur iure suo ponendo exemplum de commissione mihi facta ab episcopo meo, dico B 290" communi, eis reservato secundum illud statutum. I Talis tamen commis- quod confessus illi teneretur eadem confiteri iterum suo proprio sacer- H 263" sio debet fieri cum cautela, I ne subditi sine causa rationabili a suis doti, sicut modo tenentur confessi fratribus virtute sui privilegii. Cau- Bad.286'M presbyteris parochialibus subtrahantur, ut dictum esLI sam autem adiectionis illius specialiter circa officium confessionum fore Hoc viso, sciendum secundum iam dicta, quod praedicta officia 30 puto, quia aliter fieret magnum praeiudicum sacerdotibus a fratribus dupliciter possunt committi: uno modo simpliciter et absolute, absque circa officium confessionum, et magnum periculum evagationis gregis, omni conditione et obligatione adnexa, alio modo adnexa aliqua condi- et subtractionis eius ab oboedientia et reverentia praelati circa officium tione et obligatione. Isto secundo modo concessa est fratribus per IO confessionum. Nisi enim per illam clausulam I «Volumus autem» etc. Zuc< dictum privilegium potestas audiendi confessiones, adnexa scilicet obli- oporteret confessos fratribus eadem confiteri proprio praelato, omnes gatione circa confitentem propter illam clausulam «Volumus autem» 35 malignantes volentes fugere notitiam suorum praelatorum, et laici, et etc., non autem circa confessorem, neque circa potestatem ei commis- clerici, et canonici, et religiosi qui non essent astricti per privilegium ad C 2Wb sam, nisi per accidens, I in quantum scilicet redundat in eam, quemad- confitendum alicui sui ordinis, fratres I requirerent, dimissis et spretis S 21 modum indispositio materiae in potentiam agentis, ne in materia possit 15 propriis praelatis, eo quod illos fratres minus timerent et coram eis Bad.286,N proprium effectum imprimere, ut iam habitum est supra.1 minus verecunda rentur, et eos mutare possent prout vellent, nunc unum 40 confessorem eligendo, nunc alium, et sic haberent subditi occasionem evagandi et suos pastores I fugiendi, et ex hoc videretur praeberi A 5 ABCDEHIS occasio infringendi ecclesiasticam oboedientiam et reverentiam, quam inferiores tenentur habere erga suos I superiores. Iuxta illud BERNAR- 94 a legatis]allegatis S 94-95necdum...quorum] om. H 94 necdum] ser. sed reser. DUS, IlIo Ad Eugenium, loquens de exemptione et emancipatione sup. lin. E neque dum sed iII necdum co/"'. I nondum add. sed exp. A 96 potestis] potestatis ABEHI 96-97aliorum...etc.] om. (ham.) S 97 quia) anI. B 98 novi] novi A(sed -s sup. iiII. et legis addo sed exp.)BCDEHIS 98-99solummodo...possint'] ABCDEHIS solummodo declarat quid circa hoc possint i. m. addo sed va -cat super solummodo...hoc D 99 possint'] possuit A 1 exerceri] excerceri E I propterea] post ea I 17 Dicendum ergo] inI'. I 17 ergo] supra addo D 18 papa] Om. HES i. m. C 2 teneantur] tenetur sed iII teneantur co,.,.. A 2 eadem] eandem sed iII eadem co,.,.. 19enim]non C 20 tenentur] teneretur I 21 fuerit] fuit C 21 tenentur] teneretur B 3 suo] om. S 4 tamen] enim CEHS 5 suis] causis addo sed exp. A I 23 iniungendi] iniungendo CEH 25 Volumus] subi. AE autem addo H 8 absolute] et addo A 9 alio...annexa] om. (ham.) S 12 Volumus autem] subi. 25 Volumus etc.] subi. BCDHI 32 etc.] et addo A 28 confessil i. m. S 28 sui] AE 12-13Volumus...etc.] subi. BCHIS 13circa'] contra I 14nisi]neque sed in suae BD 33 Volumus autem] sub. AE 33 Volumus...etc.l subi. BCDHIS nisi corr. B 16proprium] materia addo sed exp. A 16imprimere]COt.,.. x impropri- e 34 oporteret] oportet sed exp. et oporteret sup. lin. I 36 essent]esset H 40 eligendo] mere A 16est] om. A 16supra.] Ad hoc I eligendi C 40 subditi] substantiam A 41 praeberi] praebere sed in praeberi co,.,.. S 43 tenentur] teneretur I 44 de] exceptione addo D 44 exemptione]exceptione 95 Cr. supra. p. 219,86-90. 95-97CLEMENS Constitutio «Quidam temere sentientes» IV, E (Bul/m'ium Franciscanum, III, 14Ad-Ba)et supra, p. 218,65-(p.219,)69. 97 Cr. supra, p.205.1O-16. 6 Cr. supra, p. 205,8-16. 7 Cr. Ibid. 12 MARTtNUS Bul/a «Ad IV, 25 MARTtNUS IV. Bul/a «Ad .fructus uberes» (Chart. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). fructus uberes» (Char/. Univ. Paris., I. p. 592 (n. 508)). 16Cr. supra, p. 211,52-56. 33 Ibid. 222 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 223 subditorum a subiectione suorum praelatorum, dicit: «Fructus emanci- 45 totum annum, et de illo qui, confessus fratribus, mundatus est ab illis pationis nullus est, nisi quod emancipati dissolutiores fiunt», Subdens quae infra annum commisit. I Bad,21 quod «in licentius peccet vagum et male liberum vulgus, cum non sit qui Ad duodecim um, quod, «si I statutum insertum astringeret ad iterum C 215" arguat», Et infra: «Si enim et extollitur qui subtrahitur, et cui subtrahi- 75 confitendum, hoc esset contra intentionem dantis privilegium, «Ad H 263'b tur, uritur, quomodo qui subtrahit, innocens?» Quod per facti I eviden- uberes» scilicet «fructus», quia multos a confessione retraheret» etc., Bad, 286 ,o tiam saepius compertum est.1 50 dicendum quod verum est, si directe statutum astringeret ad I bis Zucc, , E 210·b Ad undecimum, quod «statutum I generalis Concilii Omnis confitendum, ut ad utramque confessionem homo teneretur virtute utriusque sexus, implicitum in dicto privilegio, non obligat ad statuti, vel sequeretur confessionem primam factam voluntarie. Nunc confitendum semel in anno suo proprio sacerdoti, nisi habentem pec- 80 autem, quando I statutum solummodo obligat ad unicam confessionem Bad.21 cata, sed non plus habet peccata qui nihil commisit in toto anno, quam necessario faciendam, et permittit aliam vel alias faciendas in libera S 262" vere poeni tens etc.; ille autem non tenetur confiteri semel in anno suo 55 confitentis voluntate, I ut statutum I sive obligatio illa praecedat volun- B 290" proprio sacerdoti, quare nec iste», dicendum secundum iam dicta, quod tariam confessionem, et per hoc, cum facta fuerit, obligat ad aliam I 145" statutum obligat ad confitendum peccata ha-Ibentem peccata, non tam confessionem faciendam indirecte, non nova obligatione superveniente, quae iam sunt in praesenti confitentem inficientia, quam quae fuerunt 85 sed pristina praecedente, non est verum quod assumptum est, quoniam D 183·b ab ipso infra circulum totius anni commissa, licet I non sint in praesenti primam confessionem non facit aut non debet facere nisi ex speciali confitentem inficientia, sed tantummodo existentia in recordatione seu 60 devotione, quae caritatem eius adauget per confessionem et absolutio- memoria. Sed si quis non habet infra annum commissa, nec iam nem illam primam voluntarie aggressam, ut per hoc promptior fiat ad inficientia nec existentia in memoria, si tamen nihil restat confitendum explendum confessionem aliam, ad quam faciendam obligatus est. Et ex annis praecedentibus, satis credo quod talis non obligatur ad 90 cum hoc frater cui confitetur, si sit discretus et agens secundum suum confitendum aliqua peccata semel in anno suo proprio sacerdoti, quia privilegium, oboediens mandato apostolico contento in I illa ultima A 53·b illud non obligat nisi ad confitenda peccata infra annum commissa. Si 65 clausula, «quodque iidem fratres ad hoc diligenter et efficaciter secundum tamen, dico, ex praecedentibus annis non restent aliqua confitenda, et datam eis a Domino gratiam exhortentur», admonebit et exhortabitur ideo tali sufficeret ostendere se sacerdoti, et indicare ei quod, divina quantum poterit, ut peccata sibi confessa iterato confiteatur suo pro- operante gratia, nihil commississet confitendum secundum suam cons- 95 prio sacerdoti, per quod plus excitabitur forte ad confitendum ei eadem cientiam per integrum annum. Et tenetur ei sacerdos credere, quia hoc iterum, quam I prius fuisset affectus ad confitendum illi soli, si prius H 263' per neminem posset probare, et non est praesumendum quod sit 70 fratri voluntarie non fuisset confessus. Quae clausula ultimo adiecta immemor suae salutis, et sic non est simile de illo qui nihil commisit per ABCDEHIS ABCDEHIS 72 mundatus est] inv, A 74 statutum] statum CE( sed in statutum corr.)H 47 peccet] SCI', sed -a- sup, lin. I 47 cum] qui DEHS 48 extollitur] extolleretur 74 insertum] incertum E 75 dantis] detrahentis A 76 a] 0/11, H 78 confessio- sed in extollitur COIT, A 49 uritur] utitur S utitur sed in uritur COIT, C 49 Quod] nem] 0/11, E 79 vel] non addo i, /11, 0/, /11an. C 79 factam] i. /11, E 80 statutum] omnino D 49 per facti] perfecti BD 51-52 Omnis" ,sexus] sub/o BCDEHI voluntarie addo A 81 faciendam] Nunc autem quando statutum solummodo obligat 53 sacerdoti] qure nee ille add, sed exp. S 56 iste] ille S ad hoe add, I 57 tam] tamen addo sed va- eat sup. lin. A 81 et] om, D 81 alias] alia E 8 I faciendas] fiendas BCE 58 inficientia] inficientiam sed in inficientia corr, A 59 sint] fiunt H BCDS fienda E 81 libera] verba C 81 confitentis] conficientis A 82 voluntate] 60 existentia] 0/11, S 62 restat] ad add, ES 67 non] om, A 65 confitenda] voluntarie A 82 statutum] statum D 82 sive] sint sed in sive COIT, H confitendum S 66 non] 0/11. E 70 non] modo AD 71 simile] praesumendo sed 85 quoniam] quando A 88 aggressam] agressatur C 88 ut] et S 89 explendum] exp, et simile i, /11, S explendam sed in explendum COIT, B 89-90 EI."hoe] iter. D 90 cum] sine A 91 in] iter, in f 53vb A 92 fratres. "hoe] ad hoe fratres A 93 exhortentur] 45-46 BERNARDUS CLARAEV ALLENSIS, consideratione ad Eugeniu/1l lII"m, III, C. 4, n. 16 De exhortetur S 95 plus] 0/11, E 95 excitabitur] extraetabitur A 95 eadem] eam (ed, l, LECLERCQ-C H. TALBOT-H.M, ROCHAIS,p, 443, 15-17; PL 182, 767C). 47-48 B 96 iterum] iterato S 97 fratri voluntarie] inv. A lbid, 48-49 lbid., (ed, 1. LECLERCQ-C H, TALBOT-H.M, ROCHAIS,p. 443,26-444,2; PL 182. 767D). 51-56 Cr. supra, p, 171,30-44. 51-52 Cr. GREGOR. IX, Decreta/es, V, 74-76 Cr. supra, p, 172,45-50, 92-93 MARTINUSIV. BuUa »Ad fructus uberes (Chart. til. 38, c, 12 (ed, A, FRlEDBERG,II, 887-888), 56 Cr. supra, p, 180,71-(p, 181,)87, Univ, Paris" I, p. 592 (n, 508)), 224 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 225 satis manifestat confessa fratribus iterum esse confitenda proprio sacer- 25 esset concessum, dicendum quod non est verum, quia nullus circa quem doti. Si enim diceret frater sibi confesso: «Non teneris confessa mihi fratres facere possent fructus uberiores, I subtrahitur. Volentes enim D 184' tuo sacerdoti confiteri, sed sufficit tibi confiteri illi aliqua venialia aut 00 fratribus confiteri, aut hoc volunt non intentione vagandi et, ut dictum minora mortalia», hoc non esset sibi confessum diligenter et efficaciter est, sacerdotes proprios bonos et idoneos fugiendi, vel ex quacumque exhortari ut semel in anno saltem confiteatur suo sacerdoti, prout alia causa minus rationabili, I sed ex devotione et caritate, et intentione S 262" statuit concilium generale in illa decretali «Omnis utriusque 30 magis proficiendi in confitendo fratri quam soli proprio sacerdoti; aut E2II" sexus»; immo hoc esset ipsum exhortari tenuissimo modo, I et ut volunt confiteri fratribus intentione fugiendi proprios sacerdotes aut videtur, contra intentionem domini papae iniungentis ut «sibi confessos quacumque alia causa minus rationabili, et non ex devotione et caritate, efficaciter et diligenter exhortetur» etc. I et intentione plus proficiendi in confitendo fratribus. C 215" Quod autem in argumento additur, quod «secundum supradictam Si primo modo, sic dico quod tales non retraherentur a fratribus ex expositionem privilegii non servaretur intenti o papae per verba privile- 35 eo quod tenerentur iterum suis sacerdotibus confiteri, et confitendo tam gii expressa, quia fratres non exercerent liberius et efficacius praedicta fratribus quam sacerdotibus, magis consequerentur quod intendere officia quam prius», dicendum quod hoc est falsum, quoniam nunc non IO deberent, et sic circa tales fiunt uberiores fructus revertendo ad suos oportet ipsos ad hoc petere licentiam ab episcopis vel legatis domini sacerdotes, quam si solum fratribus aut etiam sacerdotibus confiteren- papae, sicut prius; immo in isto privilegio expresse inhibetur universis, tur. «ne ab exsecutione dictorum officiorum aliquis dictos fratres audeat 40 Si secundo modo, dico quod soli tales retraherentur a fratribus eo impedire». Nunc autem certius constat de eorum auctoritate quam quod tenerentur iterum suis sacerdotibus confiteri, quia plus refu-Igiunt H 263" prius, quantum ad ea quae eis ex privilegio conceduntur, quia nunc IS laborem iterato confitendi, quam desiderent fructum qui ex iteratione manifestum est quod tantam et tam certam habent auctoritatem ab ipso confessionis sequeretur, et non accederent ad fratres nisi quia minus papa, quod non requiritur ad illa quae eis ex privilegio conceduntur, verecundarentur eis confiteri, et minus timerent eos, et eos I pro sua I 145'b consensus alicuius alterius praelati. Eis autem denegare illud quod, 45 voluntate variare possent, et forte magis propter aliquas causas eis non B 290'b quantum apparet ex verbis I privilegii, non videtur eis concedi, hoc non expedientes, quam I ex devotione et caritate et < propter> animae suae A 54" est certitudini auctoritatis eorum derogare, sed hoc est potius illam 20 profectum. Et sic dico quod circa tales fierent uberiores fructus, si Zucc.427" modo debito declarare. I confiterentur solum sacerdotibus bonis et idoneis, quam solum fratri- Quod etiam additur, quod «non uberiores» < fructus> facerent bus, et hoc propter maiorem verecundiam et reverentiam et timorem, et fratres secundum dictam expositionem, quia multi retraherentur a 50 propter multa alia ipsis confitentibus proficua. Unde, si tales confiteren- fratribus ne eis confiterentur, «quam prius», antequam privilegium tur solum fratribus, nullo modo facerent fratres circa tales uberiores, immo magis steriles fructus quam sacerdotes boni et idonei. Et sic, si talibus concederetur libertas confitendi fratribus sine obligatione rever- ABCDEHIS tendi ad proprios sacerdotes, sequerentur inconvenientia praedicta, 00 sed] illi addo D 00 sufficit tibi] inv. I 00 illi] illa sed in illi corr. A 2 saltem ABCDEHIS confiteatur] confiteatur saltem sed signis inversionis inv. B 3-4 Omnis... sexus] sub/. ABCDEHIS 5 videtur] videretur A 5 sibi] sit AI sic BD 6 exhortetur] exhor- 25 privilegiuml esset addo A 25 concessumJ ad hoc addo I 25 est] esset A tatur sed in exhortetur corr. B 8 supradictam] dictam C IO expressa] expresse 25 quem] quae A 26 fratres ... possent] possent fratres facere S 27 aut] non addo B IOexercerent]exercent EI excerent D 12oportet] oporteret S 12ad hoc] om. E 27 hoc] haec E 27 non] fratribus addo C 30 confitendo] confessione A S 14 exsecutione] excutione A 15 autem] etiam ABDI 21 derogare] denegare 30 soli] solo C sibi A 31 volunt] voluerit E 3I fratribus] fratri C 3I proprios] sed deneg exp. et derog i. m. I 21 hoc] non addo H 29 modo debito] inv. A prios (?) A 33 confitendo] fitendo D 38 etiam] solum addo CEHS 38-39 22 additur] adducitur S 22 uberioresl frater addo i. m. E 23 fratres] fructus S confiterenturl confiteretur C 40 soli tales] inv. A si tales S 42 qui] quia B 44-45 sua voluntate] voluntate sua sed signis inversionis inv. S 44 sua] om. E 45 volun- tate] varia addo sed dei. C 45 causas] causam sed in causas corr. D ex addo D 46 ex] 5-6 GREGOR. IX, Decretales, V, tit. 38, C. 12 (ed. A. FRJEDBERG, II, 887-888). 7-10 Cr. om. B 46 et2] sup. lin. B 57 et] om. I 50-51 confiterentur solum] inv. C supra, p. 172,49-56. 13-14 MARTI NUS IV, Bul/a «Ad fructus uberes!! (Chart. Univ. 52 sic] om. CEHS 54 sequerentur] sequeretur I Paris., I, p. 592 (n. 508)). 22-24 Cr. supra, p. 172,52. 27-28 Cr. supra, p. 221,41. 226 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 227 scilicet quod haberent occasionem fugiendi proprio s sacerdotes, et 55 et destructores, non aedificatores, censendi, si non vellent habere bonos minueretur ex hoc reverentia et oboedientia subditorum erga suos coadiutores, eorum auxilium recusando, ita ipsi auxiliatores multo superiores, et alia multa inconvenientia sequerentur. Propter quae non peiores essent, et magis dicendi destructores, si vellent aliquo modo I D 18L B 291" expedit generaliter concedere quod confessi fratribus non teneantur I 90 excludere principales operatores, eorum officium usurpando, et SIC iterato confiteri suis sacerdotibus, licet forte circa aliquos volentes semel etiam non observarent statutum generalis concilii implicitum in illa tantum confiteri peccata sua, uberiores fructus facerent fratres in 60 clausula «VOIUlIlUS autem» etc., nec voluntatem domini papae, quae pro mandato debet haberi.1 Bad. E 211 ,b audiendo semel confessiones talium quam proprii sacer-I dotes. Et sic ex C 21: huiusmodi expositione, quod confessi fratribus teneantur iterum suis Ad decimum tertium, cum dicitur quod «beneficia principum largis- sacerdotibus confiteri, non impediuntur fratres quin possint facere 95 sime sunt interpretanda», dicendum quod verum est, quando non sunt fructus uberiores, secundum quod conceditur eis per privilegium. 111 praeiudicium alterius personae, aut SIC In praeiudicium quod, I B 291 Nec sic exponentes dictum privilegium faciunt contra dictam inhibi- 65 secundum quod dicit ibi Glossa, ex hoc alius non multum laedatur. Bad. 287'P tionem domini papae, dictum I privilegium aliqualiter I infringendo, aut Alias enim strictissimi iuris sunt, et strictissime interpretanda, ut nihil Zucc. 427'b contra intentionem domini papae ipsum exponendo, quantum ex verbis per privilegium intelligatur privilegiatis concessum, I nisi quod in verbis A 54' dicti privilegii apparere potest. Et secundum istum modum exponendi 00 privilegii est expressum, a quo nullatenus est recedendum, ut Extrava- fratres, utendo dicto privilegio, essent dati ut coadiutores praelato rum, ga n t i de privilegiis «Po rro» cum suis concordantiis. et non in destructionem sed in aedificationem, secundum quod et 70 Si autem aliquis dicat quod «Ex tali expositione privilegii, secundum ApOSTOLUS gloriatur, lIa < ad > Corinthios, Xlo: «de quam non oportet confessa fratribus iterum sacerdotibus confiteri, non potestate sibi data, non in destructionem sed in aedificationem». multum laeduntur sacerdotes, immo potius iuvantur, quoniam, cum Secundum modum autem alium exponendi non essent in aedifica- triplex sit bonum, spirituale sive animae, bonum corporis sive naturae, tionem, sed in destructionem, quoniam secundum praedictum modum bonum exterius sive fortunae, non laeduntur sacerdotes quoad bonum exponendi ipsi fratres, una cum praelatis tamquam principalibus opera- 75 spirituale sive animae, nam ex hoc quod pauciores, et de paucioribus riis, coadiuvarent ut boni auxiliatores, ad hoc ut fideles ad Deum peccatis, eis confitebuntur, tanto minus sunt in periculo animae, eo salubriter reducerentur. Ad bonum autem auxiliatorem pertinet, si velit quod de paucioribus reddituri sunt rationem; nec etiam quoad bonum S 263" modo debito coad-liuvare, ut, supposito opere boni et idonei principali s 10 corporis vel naturae, quia minus oportebit eos la-Iborare; nec quoad Zucc. operarii, et, illo nullatenus excluso, faciat quidquid boni poterit, ad hoc ut opus a principali operario intentum melius et efficacius compleatur. 80 ABCDEHIS Secundum alium autem modum ex ponendi essent in destructionem, nec essent coadiutores sed potius dissipatores, quia, officio auxilia torum 87 non aedificatores] om. CEHS 87 si] 01/1. D 92 Volumus] .Il/bi. AE derelicto, officium principalium operariorum usurparent, in hoc videli- 92 Volumus ... etc.] .Il/bi. BCDHIS 92 autem] anI. AS 92 nec] neque I 92 quae] H 264" cet quod subditos a suis veris pastoribus I abducendo, confessiones quem H 94 principum] principalium sed in principum corI'. S 96 sic] sit CEHIS 96 quod] sit addo A 99 intelligatur] canI (intelligendaigatur irer.) sed in intelligatur eorum soli vellent audire, ita quod quoad confessa eis principales 85 corI'. A 99 in] ex A 00 ut] iux addo sed exI'. E I Porro] .Il/bi. ABCHIS operarii penitus excluderentur. Et sicut principales operarii mali essent 2 autem] aliquid addo sed exI'. B 2 aliquis dicat] inI'. C dicat aliquis sed signis in versionis inI'. B 3 iterum] in addo B 4 laeduntur] laedunt S 4 sacerdotes] scr. sed -ibus addo SUI'. lin. sed dei. A 5 bonum spirituale] spirituale bonum sed signis ABCDEHIS in versionis im'. B 5 sive'] materiae addo sed exI'. D 6 fortunae] (cf. ill/i'a, p. 228,11) formae ABCDE(sed fortunae? i. 111.)HIS 7 paucioribus] pauci ori ABO 8 eis] irer. 60 facerent] f- addo sed dei. A 62 huiusmodi] huius ABDEHIS 63 possint] A 9 nec] neque I IO laborare] labore A 10 nec] neque I possunt ABCDEHIS 65 Nec] Neque I 66 papae] propriae (?) A 74 praedic- tum] dictum C 75 ipsi] i. 111. C 76 Deum] ut addo E 77 reducerentur] reducentur 92 MARTINUSIV, Bulla « Ad Fuerus uberes» (Charl. Ulli\'. Paris., I, p. 592 (n. 508)). E 78 coadiuvare] coadiuvarem E 79 poterit] 0111. D 83 usurparent] parent D 94-95 GREGOR. IX, Decrelales, V, tit. 40 (De Verbo sign.), C. 16 (ed. A. FRIEDBERG,II, p. 916); cf. supra, p. 172,60-61. I Cf. ID., op. eil., V, tit. 33 (De priv.), C. 7 (ed. 71-72 Il Cor., X, 8; cf. etiam Il Cor., XIII, IO. A. FRIEDBERG, I, p. 851). I 228 QUODLIBET Vl! QUAESTIO 24 229 bona fortunae, quia ex hoc non aufertur aliquid sacerdotibus de 40 Nec solum modis pr~edictis per expositionem qua fratres exponunt redditibus eis debitis». privilegium, sacerdotes laederentur, sed etiam subditi, quoad multos Si sic dicatur, hoc non est verum. Ex hoc enim multum laederentur scilicet qui, ut praedictum est, haberent occasionem evagandi et pro- sacerdotes, quia subtrahentur eis occasio fructificandi in vinea domini, prios sacerdotes relinquendi, et plura alia inconvenientia sequerentur, E 211" et ex hoc maius sibi meritum acquirendi. Quia etiam ex I hoc debita 15 quorum aliqua superius sunt tacta·1 Bad. reverentia et debitus honor, sacerdotibus a populo debitus, subtrahen- 45 Ad decimum quartum, cum dicitur quod «cIausula in privilegio, quae tur, et sic in pluribus laederentur, licet non in hoc quod de paucioribus potest habere plures sensus, exponenda est secundum illum sensum qui essent reddituri rationem, multum etiam laederentur in bonis temporali- magis facit pro privilegiatis», dicendum quod non habetur hoc expresse bus exterioribus, maxime in gratuitis, puta in oblationibus voluntariis, in dicto capitulo, sed quod huiusmodi cIausula debet exponi secundum testamentis et sepulturis, ac etiam in multis aliis, quibus subtractis, 20 sensum qui rectior esse videtur. Nunc autem expositio secundum quam multi sacerdotes indigentias plurimas corporales paterentur, et sic etiam 50 dictum privilegium exponimus, rectior et apertior esse videtur, quia ex consequenti in corpore laederentur. secundum huiusmodi expositionem ex gratia domini papae fratribus Et si posset dici quod praedicta expositio non esset in praeiudicium multum conceditur per primam I cIausulam, et praelatis habentibus Zucc. (A 54' I 145" sacerdotum propter causas I praedictas, multo magis potest dici quod potestatem ordina-Iriam ius proprium reservatur, I de quo agitur in Bad. ; alia expositio non esset in praeiudicium fratrum propter easdem causas, 25 secunda I cIausula; quae, si forte quoad hoc in aliquo obscura sit, C 215 S 263'b quia si I propter dictam expositionem pauciores fratribus confiterentur, 55 «proj"eclo sic intelligenda suni verha eius, ui res de qua agil. valere pOlius de paucioribus essent rationem reddituri, minus etiam laborarent, nihil possil quam perire», prout dicit dicta decretalis. Quod maxime fit per etiam de bonis temporalibus eis debitis subtraheretur. Quod si fratres nostram expositionem praedictam, sicut patet, per quam etiam populo H 264'b reputarent huius < modi> expositionem esse in sui I praeiudicium, eo Christiano, in cuius favorem principali ter huius privilegium debet intel- quod vellent amplius in vinea domini fructificare, si plures eis confite- 30 rentur, et laborem etiam maiorem in confessiones audiendo subire ut magis mererentur, hoc autem videretur eis subtrahi per dictam exposi- ABCDEHIS tionem, multo magis sacerdotes deberent reputare aliam expositionem 40 Nec] Neque I 40 modis] modos sed modis D Iesu Christi. Nec solum modis esse in eorum praeiudicium, per quam ista eis etiam subtraherentur, iII CO/T. addo D 41 laederentur] laedent ur S 42 qui] quo sed iII qui corr. A 48 huius- cum ipsi ad haec principaliter ex officio tamquam operarii principales 35 modi] huius ABDEHIS 49 videtur] videatur C(sed iII videtur corr.)S 50 privile- B 291 " sint positi, non sic fratres. I Si autem fratres, quod absit, dictam gium] privilegia H 51 huiusmodi] huius ADEHIS 51 papae] i. /Il. E 51 fratri- bus] cura addo B 53 reservatur] reservat ES Unde. prout vult dicta decretalis. si prima expositionem reputarent esse in eorum praeiudicium, eo quod, si pau- c1ausula. quae proprie (D 184va) continet privilegium fratrum, obscura esset. et contineret ciores eis confiterentur, pauciora bona temporalia eis non debita conse- plures (sic). sic exponenda (exposita sed iII exponendo corr. A) esset pro fratribus querentur, viderentur quaerere quae sua sunt, non quae Iesu Christi. tamquam sensu rectiori. ut potius (A 54va) pro eis aliquid faceret quam nihil. Numquam tamen exponenda esset secundum sensum qui magis pro ipsis, si esset hoc in praeiudicium et magnum grava men alterius. Propter quod secunda clausula. quae continet ius ABCDEHIS commune curatorum, et in nullius est praeiudicum et gravamen, debet exponi secundum sensum qui magis (s- add. sed dei. A) facit pro ipsis. prout eam exposuimus (cr. supra, Il aliquid] aliud E 12 redditibus] reddititibus B 14 subtrahentur] subtraheretur p. 227.94-(p. 229.)44), secundum quod omnia haec patent ex iam supra determinatis. (Cr. CS 15 ex1] om. A 15 sibi] si sed in sibi corI'. ai. man. C debitum vel addo A ibid.) (Bad. 287vS) Populo christiano in cuius favorem principali ter huiusmodi (huius D) 16 debitus] deblus S 18 reddituri] redituri sed in reddituri corr. S 18 etiam] enim privilegium debet intelligi concessum, utiliter addo (fiwsol1 homoioceph. ct: infra, IiII. 60-69 CHS 18 laederentur] laedent ur S 2] et] vel H 24 causas praedictas] inv. et 57-59) (sed va- eat sup. Populo ... utiliter scr .. sed -eat dei. ABDI 53 quo] quod B 24 potest] posset A 25 praeiudicium] propter addo E 26 quia] quod D A 56 quam] quod sup. IiII. A 57 nostram] naturam A 57 praedictam] 0111. 28 laborarent] laborent D 32 autem] non addo D 32 videretur] (cr. infra. lin. 39) CEHS 58 in cuius] inanus sed dei. et in cuius i. /Il. E 58 huius] huiusmodi C viderentur ABCDEHIS 32 eis] ei CEH 32 dictam] praedictam A 34 ista] ita E 35 haec] hoc ABDI 36 sic] autem addo S 38 temporalia] om. S 39 viderentur] viderent A 39 quae] corI'. ex qua A 42 Cr. supra, p. 225,40-(p. 226.)57. 44 Cr. sl/pra, p. 225,40-(p. 227,)93. 45-47 Cr. supra. p. 173,66-69. 55-56 GREGOR. IX, Decretales. V, tit. 40 (de verbo sign.), C. 25 (ed. 39 Phil., Il, 21. A. FRIEDBERG. II. p. 923). 230 QUODLIBET VII QUAESTIO 24 231 ligi concessum, utiliter providetur, prout declaratum est per supradicta. ralc: tunc enim essent inercenarii, propter quaestum praedicta spiritua- Unde, prout vult dicta decretalis, si prima c1ausula, quae proprie 60 lia officia exercendo. Non ergo dicendum quod privilegium concessum continet privilegium fratrum, obscura esset, et sensus contineret plures, sit in favorem fratrum principali ter, sed in favorem populi christiani, sic exponenda esset pro fratribus tamquam sensu rectiori, ut potius pro prout supra in alia quaestione declaratum est, et hoc maxime quoad eis quod faceret, quam nihil. Numquam tamen exponenda esset secun- 90 secundam c1ausulam, necnon quoad primam. Quod etiam patet ex dum sensum qui magis pro ipsis, si esset hoc in praeiudicium et verbis dicti privilegii domini papae MARTINI in exprimendo causam B 291 'b magnum gravamen alterius, I propter quod secunda c1ausula, quae 65 concessionis privilegii, cum dicit: «Ad uberes fructus quos in agro continet ius commune curatorum, et in nullius est praeiudicium et dominico praedicando etc. humiles ordinis pro.fessores produxerunt, et in gravamen, debet exponi secundum sensum qui magis facit pro ipsis, .futurum sperantur, Deo auspice. producturi».1 Constat autem quod iste Zucc. prout eam exposuimus, secundum quod omnia haec patent ex iam 95 ager est Ecclesia sive congregatio populi christiani. Populo ergo chris- Bad. 287 ,s supra determinatis.1 tiano principali ter provenit fructus, quem intendit dominus pa pa ex E 211 ,b Et si I dicatur quod «immo in favorem fratrum principaliter datum 70 dicto privilegio secuturus. Unde etiam in scriptis venerabilium doc- est, quia in praedicto privilegio ipsi fratres solum a domino papa torum praedictorum de concessio ne aliquibus per consimilia privilegia salutantur et eis specialiter huius < modi> privilegium mittitur», dicen- facta, hoc invenitur. Dicit enim dominus BONAVENTURA, ubi supra, dum quod non potest dici quod in favorem fratrum dictum privilegium 00 quod «in nullius prae iudicium talia privilegia conceduntur, sed potius in principali ter sit concessum. Non enim propter bonum sive commodum .favorem fidelium». Et praedictus doctor THOMAS dicit quod «nulla S 263" spirituale ipsis fratribus principali ter proveni-Iens est datum. Nam, ut 75 potestas commissa est alicui I homini in .favorem suum, sed in utilitatem A 54 dictum est in quadam alia quaestione superius, et adhuc inferius in plebis ad honorem Dei». Unde etiam, sicut prima c1ausula, I pertinens ad I 145 quadam alia videbitur, opera praedicationis et audiendi confessiones fratres, non est principaliter in favorem eorum, sed populi, sic etiam H 264" quae sunt ad alterum, sunt principali ter propter I alios, non propter 5 secunda, pertinens ad parochiales sacerdotes, non est principali ter in favorem I ipsorum sacerdotum, sed in fa-Ivorem fidelium. Non ergo B 29 ipsos operantes principali ter, nec sunt affectanda ex clectione propter Zucc bonum vel commodum proprium, sed sustinenda ex necessitate propter 80 propter hoc quod in dicto privilegio fratres salutantur, et quod eis bonum et commodum aliorum, et cum sic propter aliorum necessitatem dictum privilegium mittitur, debet dici quod in favorem eorum princi- assumuntur, redundant in bonum et commodum spirituale eorum qui pali ter sit concessum, I quia quaecumque privilegia continentia oflicia D 18 sic suscipiunt huiusmodi officia et exercent, ut inferius declarabitur. IO aliqua, etiam ad utilitatem aliorum exsequenda, consueverunt mitti illis Nec etiam potest dici quod dictum privilegium sit concessum in quibus exsecutio talium officiorum conceditur, propter quod et in ipsis favorem fratrum principali ter propter bonum sive commodum tempo- 85 ABCDEHIS ABCDEHIS 86 mercenarii] mercennarii AS mercenariii E 87 dicendum] ct lllld. I 87 quod] 61 sensus] om. ABDE(sed i. m .. ubi illSa. posl plures)HIS 62 sic] si HS si sed -c sup. dictum addo sed dei. eI exp. B 89 supra] om. S 89 declaratum est] inv. D IiII. ai. mali. C 63 quod] quem E 63 faceret] facerent C( sed in faceret corr.)EHS 90 necnon] neque non sed in necnon corr. I 92-93 Ad ... etc.] subi. C 94 auspice] 64 ipsis] erunt addo i. m. ai. mali. C 64 in] sup. iiII. A 65 magnum] om. C inspice D 96 ex] in C 97 secuturus] sequiturus A 97 etiam] ct D 98 per] de 65 alterius] , ct magnum addo sed exp. A 68 iam] dicta addo sed exp. A 70 Et] Igitur sed exp. eI per sup. iiII. A 99 Bonaventura] bonae fortuna sed iII Bonaventura corr. 170 si] ei B iler. illf 211vb E 71 praedicta] dicto BCDEHIS 71 ipsi] corr. ex ipsis C I praedictus] praedicitis BC 2 alicui] om. S 2 suum] om. AE 4 sic] sed A 71 papa] i. m. E 72 cis] ei A 72 mittitur] muttitur A 74 principali ter] om. S 7 fratres] om. S 8 eorum] ipsorum S IO exsequenda] consequenda B I 74 sit] fit BCDEHS 75 spirituale ipsis] iler. S 78 propter] om. A 79 nec] non I 80 vel commodum] om. A 80 commodum] comodum A 81 sic] sit E 83 huiusmodi] huius ABCDHIS 83 declarabitur.] Nec etiam declarabitur addo 89 Cr. supra, p. 129,51-53. 92-94 MARTINUSIV, Bul/a «Ad fruclus uberes» (Charl. A 84 etiam] et A 84 concessum] fratribus addo sed exp. S Ulliv. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 00-1 BONAV., Comm. iII SenI., IV, d. 17, a. I, q. 2 (ed. Quaracchi, 1889, IV, p. 454a); er. supra, p. 203.60-61. 1-3 THOMAS AQ., Comm. DE 68 Cr. supra, p. 227,94-(p. 229,)44. 68-69 lbid. 75-76 Cr. sl/pra. p. 129,51- in Sem .. IV. d. 17, q. 3, a. 3, quI. 5 (ed. F. M. Moos, p. 907; ed. Parmae, VIII, 54. 77-78 Cr. infra, lin. 84-(p. 232,)17. 82 Ibid. p. 800a). 232 QUODLIBET VII QUAESTIO25 233 20 affectionem voluntatis circa unum mortale, non oportet baptismum privilegiis tales, et non alii, salutantur, quemadmodum beatus GREGO- iterari propter alia abluenda, sed sufficit quod tollat fictionem circa RIUS papa multa privilegia de praedicationibus exercendis et sacramen- illud unum; ergo similiter con fesso omnia alia praeter unum non C 216" tis administrandis ad conversionem et eru-Iditionem populi Anglorum oportet sacramentum confessionis adhiberi propter alia absolvenda, sed scripsit beato AUGUSTINO, Anglorum episcopo, ipsum in illis privilegiis 15 sufficit ut tollat fictionem circa illud unum; illam autem tollit illud salutando, et constat quod talia privilegia non dabantur beato AUGus- 25 unum confitendo; ergo etc. TINO in favorem eius principali ter, sed in favorem populi Anglorum. Contra. Illa confessio culpam auget, non delet. Sed confessio suffi- Iciens debet esse deletiva culpae. Ista ergo non sufficit, quare iteranda Bad. 2~ QUAESTIO 25 est circa illa confessa. I Bad. 2~ UTRUM RETINENSSIVECELANSSACERDOTIUNUM PECCATUM IN CONFESSIONE, TENEATUROMNIAALIA CONFESSAITERUMCONFITERI 30 Ad istam quaestionem responsum est supra in quaestione de iterando S 263,b I Sequuntur tria circa sacramentum poenitentiae, pertinentia princi pa- in confessione peccata, de quibus semel rite facta est confessio. liter ad peccata confitenda. Quorum primum erat de occultando sive 5 Est enim tertius casus, in quo diximus I quod semel confessa iterum B 292" E 212" celando peccata: utrum retinens sive celans I sacerdoti unum peccatum debent confiteri. Nec est aliqua dubitatio in hac quaestione, nisi in casu in confessione, teneatur omnia alia confessa iterum confiteri. Secun- quo con fesso r recordatur eorum quae ille confessus est ei. In omnibus dum, de revelando sive manifestando peccata confessa: si praelatus 35 autem aliis casibus, scilicet cum confessor fuerit illorum peccatorum Zucc. 429" superior committeret alicui sacerdoti, ut audiret alicuius I confessionem oblitus, vel si debeat alteri confiteri illud peccatum omissum, non est et absolveret eum, et quod, ipsa perfecte audita, referret ei omnia alia 10 dubium quin debeat confessa iterum confiteri singulariter et in speciali. peccata confitentis quae sibi erat confessus, utrum esset fidelis relator Et hoc multo fortius quam in casu in quo satisfactio vel non est H 264'b sive fideliter referret, si, I reversus ad praelatum, diceret: «Domine, iste ini uncta, vel est oblita; et est una causa communis hic et illic, sed est hic est mundus et immunis ab omni peccato». Tertium erat de exhortatione 40 alia causa specialis. facienda circa peccata: utrum confessor absolvens confitentem teneatur Causa sive ratio communis est, quia satisfactio pro omnibus ini un- ipsum in aliquo casu hortari ad alias confitendum. 15 genda est, quam in istis casibus non posset taxare nisi auditis in Circa primum arguitur, quod retinens unum peccatum non tenetur confessione omnibus singulariter et in speciali, pro quibus est ini un- omnia alia iterum confiteri, quia isti nihil obest nisi quia fictus est in genda, quia, ut dicitur I in illo statuto «Omnis utriusque sexus», I Zucc. 4: A 55" confitendo; sed videmus in alio sacramento, ut in baptismo, in quo 45 «oportet quod confessor sit discretus et cautus, diligenter inquirens et omnia peccata simul remittuntur, quod fictus cum baptizatur, retinendo ABCDEHIS ABCDEHIS 13 exercendis] ex'ecrandis S 14 populi] om. S [4 Anglorum] angelorum AS(?) 20 affectionem voluntatis] inI'. E 21 abluenda] absolvenda BE 22 illud unum] inI'. 15 Anglorum] angelorum A 15 in] ipsis sed in in corr. A 15 privilegiis] i. m. I 22 confessa] confessio (?) sed in confessa cor/'. C 23 absolvenda] abluenda C [7 in] iter. B [7 Anglorum] angelorum AE 2-3 Utrum ...confiteri](Cr. infra, AC(sed in absolvenda COIT.aI. man.)DEHIS 24 circa] ex B 24-25 illam...unum] lin. 6-7). 4 Sequuntur] Sequntur A Sequitur B 4 tria] iter. A 5 erat] om. om. (ham.) B 26 Illa] Illam D 27 culpae] sufficiensdebet esse (ex (mi. lin.) addo S 6-7 unum...confessione] in confessione unum peccatum S 7 alia] om. A sed exp. H 27 Ista] Illa A 31 rite facta] retefacta A 33 Nec] Neque I 33 8 sive] aut S 10 absolveret] absolutionem sed in absolveret corI'. A IO perfecte] nisi] i. m. B 33 in] h addo B 33 casu] in addo S 34 ille] om. A 36 est] e- perfecta A IO alia] om. E 12 referret] refert A 13 et immunis] om. S A 39 oblita] obligata ES 39 communis]et add. S 39 illic]illis D 44 Omnis.. 13 immunis] immunus A immuneris H immueris I 14 confitentem] sive confitentem sexus] subi. ABCDHI 44 sexus] etc. addo A addo S 16non] om. I [7 isti] om. A 19cum] non ABC(sed exp. et cum i. m. ai. man.)DEHIS 19 baptizatur] baptizatus (?) B 30-31 Cr. supra. p. 167,5-(p.232,)17. 45-(234,)47 GREGOR. IX, DelT(tales, V, tit. 38, [3-[7 Cr. GREGOR., Epist., XI, 36 (CC lat. 140A,p. 925,1-929,115:PL 77, [138B-1141C). C.12(ed. A. FRIEDBERG, Il, 887-888). 234 QUODLIBET VII QUAESTIO 25 235 peccatoris circumstantias et peccati. quibus prudenter intelligat quale sacramentalis, eo quod sacramentum poenitentiae sic dependet ab actu voluntatis, ut non sit I homo propria I materia sacramenti poenitentiae, B 292' Bad. 288 ,v debeat ei praebere consilium. et cuiusmodi remedium adhibere». I 1146" Nec refert in hoc casu et in aliis, nisi quod in hoc de confessi s potest nisi sit voluntas libera ab actu contrario qui ponit obicem caritati. confessus habere memoriam satisfactionis iniunctae, ut videatur non 75 Nunc autem id quod est sensibile elementum in sacramento quo- esse necesse propter satisfactionem recipiendam iterato confiteri illa 50 cumque, nisi adhibeatur suae propriae materiae, sacramentum non est confessa, sicut necesse est in casu in quo satisfactio aut non erat ut si brutum perfundatur aqua sub forma verborum sacramentalium, ini uncta, aut penitus oblita. Propter quod est alia specialis causa sive non est baptismus sacramentalis. Unde, quia illa confessio, uno peccato ratio in hoc casu, propter quam, cum confessor non recordatur pecca- per industriam reservato, sacramentalis non erat, ideo omnia iterato torum sibi iam con fessorum, tenetur confessus omnia in speciali illi vel 80 sunt dicto modo sacramentaliter confitenda. Propter quod, cum aliquis alteri confiteri. Cum vero ille confessor recordatur eorum quae confes- 55 confitetur, non ponendo obicem caritati in actu voluntatis, et unum C 216'" sus est, tenetur eadem confiteri eidem saltem in generali, I tantum dimittit non ex industria. ab aliis prius absolutus, si postmodum scilicet faciendo ut ipsa reducantur ad memoriam eius actualem. Et est recordetur illius, non debet omnia confessa iterare, cum semper bona causa tacta in quaestione praedicta, scilicet quia confessio illa non erat fide confessus sit alia. S 264" ex se sacramentalis I propter fictionem. D 185" Confessio enim sacramentalis, quia forte I non sit necesse eam fieri in 60 85 < AD ARGUMENTA> caritate - potest enim contingere quod non delentur peccata nisi per Bad. 2 Et secundum hoc concedendum est obiectum secundum.1 Zucc. sacramentalem absolutionem: nisi enim casus iste posset contingere, Et patet ad primum, dicendo uno modo secundum opinionem dicen- non esset proprius et principalis effectus poenitentiae conferre gratiam tium quod poenitentia sacramcntalis requirit liberi arbitrii coopera- ablutivam omnium, cum tamen poenitentia sit, secundum HIERONY- tionem, quod non est simile de baptismo et poenitentia, quia baptismus H 265" MUM, I «secunda tabula post naufragium» et quasi secundus bap-Itismus 65 E 212'" 90 non dependet ullo modo ab actu liberi arbitrii in coagendo, sicut facit - , confessio igitur sacramenta lis, etsi non sit necesse eam fieri in poenitentia, ut dictum est, et hoc ad suum effectum principalem qui est caritate sive gratia gratum faciente, tamen requirit quod non sit in gratiae collatio ad abluendum peccata, sed sufficit ut non sit actio voluntate actus contrarius ponens obicem gratiae, immo, ut aliqui repugnans gratiae, quia baptismus sine gemitu et planctu, sed ille actus dicerent, requiritur actus concors aliqualiter gratiae, etsi non sit gratui- requiritur in poenitentia, ut dictum est. tus, tamen ex naturalibus liberi arbitrii adiuti gratia gratis data, qui 70 95 Secundum opinionem aliam, et istam communiter, dicendum quod solum dispositivus est et meritorius de congruo. Nec aliter fiat confessio non est simile, quia baptismus quoad suum actum primum, qui est characteris impressio, compatitur actionem repugnantem in flcte bapti- ABCDEHIS zato. Propter quod, quia fictus propria materia potest esse baptismi quoad eius primum effectum, qui I est characteris impressio, poenitentia Zucc. 46 intelligat] intelliert D 47 ei] om. A 47 cuiusmodi] cuius S 48 Nec] Neque 00 autem quoad nullum suum effectum compatitur secum talem fictionem, I 49 ut] nec D 52 causa] om. D 54 con fessorum] con fesso r D 54 illi] materia D 55 recordatur] iterum addo B 56 eadem] eadem sed in eidem mul. A 56 eidem] eadem H om. A 57 reducantur] seducantur B 57 est] om. A 58 quia] quod E 60 eam] eadem B 62 casus] sup. lin. 01. man. E 63 proprius] ABCDEHIS prius A 64 tamen] om. A 69 aliqualiter gratiae] inv. C 69 etsi] et ei -si i. m. E 69 sit] fit E om. S 70 adiuti] adiuta sed in adiuti corr. A 70 gratis data] inv. 73 ut] ut sic i. m. 01. man. E 73 propria] iler. illI 1461'0 I 74 caritati] aritati ei c- S 71-72 qui solum] iter. D 71 dispositivus] scr. sed in dispositivum mul. C sup. lin. A 77 ut si] canI (forle usi si) sed in ut si corr. E 80 aliquis] quis C 87 Et. .. primum] Ad primum patet I 92 ad] de D 92 ut...actio] om. S 93 et] scr. sed fit sup. lin. 01. man. C 97 compati tur] compatur E 97 in] et ABC(sed iII in 58 Cr. supra, p. 216,4-9. 65 HlERON., Epis/., 84, (CSEL 55, p. 128,3; PL 22,748, n. 6); corr.)DEHIS 98 fictus] factus sed exp. ei fictus i. 111. S 00 effectum] officium C cf. GRATIANUS,Decre/um. II, c. XXXIII, q. 3 (De poeni/en/ia), dist. I, c. 72 (ed. A. FRIEDBERG,, 1179; PL 187, 1548A); etiam citatum in HENR. DE GAND., Quodl. X, q. I I (ed. R. MACKEN,p. 5, 25-27; ed. 1518, r. 396rS; ed. 1613, II, r. 132ra). 87 Cr. supra, p. 232,16-(p. 233,)25. 91 Cr. supra, p. 234,60-(235,)84 94 Ibid. QUAESTIO 26 237 236 QUODLIBET VII eo quod non habet actum praevium ad actum collationis gratiae, quia propter dictam obligationem contentam in il-lia clausula «Volumus non imprimit caracterem, etiam si poenitentia nullum I requirit actum autem» etc. ad suum sacerdotem, peccata fratri confessa eidem sacer- A 55'" doti non recitaret, sed diceret «Domine, non habeo peccata de quibus concordem gratiae in voluntate, ideo fictus nullo modo potest esse 20 mihi conscius sum», eo quod talis, ut dicunt fratres, cum vere sit a propria materia poenitentiae. Ex quo contingit ulterius quod, remota fratre absolutus ab omnibus peccatis suis, nullum peccatum habet. fictione, sequitur totus effectus baptismi, quia tota virtus eius ad actum 5 Unde, ut ostendatur eis hoc falsum per exemplum, in quo est consimilis principalem conferendi gratiam manet in charactere, propter quod obligati o ad referendum iam confessa, in quo luce clarius est quod statim prosilit in effectum collationis gratiae, remota fictione. Remota infideliter ageret, qui non referret peccata iam confessa ob hanc causam tamen fictione a poenitente, nullatenus sequitur effectus principalis poenitentiae, quia nihil impressum est ficto per sacramentum poeniten- 25 quia iam non habet ea, eo quod ab eis est absolutus. Et est exemplum istud in casu propositae quaestionis, ad quam clara tiae, quod habet vim sacramenti poenitentiae. IO I est omnibus responsio. Dicendum est enim quod, supposito quod de D 185 consensu confitentis facta sit talis commissio sacerdoti a suo superiori, QUAESTIO 26 quoniam aliter non posset confessor revelare ipsi superiori peccata sibi SI PRAELATUS SUPERIOR COMMITTERET ALICUI SACERDOTI, UT AUDIRET 30 confessa, simpliciter et absolute ille in proposito casu infideliter referret ALICUIUS CONFESSIONEM ET ABSOLVERET EUM ET QUOD, IPSA PERFECTE et esset infidelis relator, qui referret contra formam et modum com- AUDITA, REFERRET EI OMNIA PECCATA CONFlTENTlS QUAE SIBI ERAT misssionis, et contra intentionem committentis, quam sufficienter per CONFESSUS, UTRUM ESSET FIDELIS RELATOR SIVE FIDELITER REFERRET, 5 verba commissionis suae expressit. Iniunxit enim committens quod ei SI REVERSUS AD PRAELATUM DICERET: «DOMINE, ISTE EST MUNDUS ET referret peccata quae ille sibi confiteretur, intendendo quod quae- IMMUNIS AB OMNI PECCATO» 35 cumque ille sibi confiteretur, ipse ei eadem sub eadem forma recitando I Circa secundum arguitur quod fideliter referret dicendo quod «ille referret, habendo aspectum ad peccata ab illo perpetrata de praeterito. Zucc. 430" S 264," confessus mundus et immunis est ab omni peccato», I quia In reI Nunc autem respondendo negative, dicendo scilicet quod non habet veritate ipse iam nullum omnino habet peccatum. IO peccata, non respondet petitioni factae in commissione, sed deludit Bad. 288'Y In contrarium est, quia ista relatio est contraria commissioni.1 interrogantem seu committentem sophistice, scilicel dirigendo inten- 40 tionem ad peccata confessa non ut hactenus perpetrata, qualiter ad ea dirigebat intentionem committens, sed ut iam inficientia ipsum confiten- < SOLUTIO> tem, de quo nihil cogitabat nec cogitare debuit committens; et quod B 292," Dicendum quod, ut mihi videtur, I quaestio ista tangit aliqua perti- amplius est, sic respondens insinuat committenti quod iste nulla pecca- nentia ad quaestionem praecedentem de privilegio fratrum, eo quod Ita habuit sibi confitenda. Zucc. E 212" asserebant quod, non obstante obliga-Itione I per illam clausulam 15 H 265'" C 216" « Volumus autem» etc., fideliter ageret confessus fratri, si re-Ivertens Bad. 288'Y ABCDEHIS ABCDEHIS 17 contentam] contentem sed in contentam corr. A 17-[8 Volumus autem] subI. AE [7-18 Volumus.""etc.]subI. BCDHI 20 conscius] confess scius sed in conscius I praevium] primum AB(? sed exp. et praevium i. m. aI. man.)DEHIS I collatia nis] co/"/". A 20 eo] ego B 22 Unde] O/ll. S 24 ob] ad A 25 eo] sup. lin. A propriae addo sed exp. A 6 principalem conferendi] inv. A 6 conferendi] referendi 26 Et est] Est enim S 26 istud] illud AS 26 in] om. B 29 quoniam] i. m. aI. man. sed in conferendi corr. A 7 gratiae] et addo S 9 paenitentiae] iter. E C 31 qui] quod ABCDEHIS 31-32 modum"".contra] om. S 31 modum] et addo sed exp. A 32 quam] om. B 34-35 intendendo"".confitcreturJ om. (hom.) I IO paenitentiae] paenitentia sed in paenitentiae co/"/".A 2-7 Si... peccato] (Cr supra, p.232,8-[3). [O nullum omnino] inv. A II In] Item D II commissioni.] Ad 35 sibi] iter. A 38 petitiori S petitionem (?) A 40 ut] ad addo sed exp. A hoc addo I 13 quod] huius addo sed exp. A [3 ista] illa I 16 Volumus autem] 41 dirigebat] rigebat et di- sup. lin. E 4[ intentionem] confitente addo sed exp. A subi. AE 16 Volumus"".etc.]subi. BCDHIS 41 committens] commitentem A 42 nec] neque I 17-18 IIM 16 MARTINUS IV, Bulla «AdJi"uctus uberes», (Char/. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). 238 QUODLIBET VII QUAESTIO 26 239 Est autem consimili s obligatio in isto casu, et in casu praedictae 45 conditionem fideliter adimplere intenderet. Quod si postmodum inten- quaestionis, sed differt solummodo quoad obligatum hincinde et quoad tionem mutaret, ut non intenderet referre, aut non fideliter, multum absolutionis effectum, quia in isto casu obligatur confessor ad referen- peccaret, sed tamen ille absolutus maneret, quemadmodum dictum est dum et quasi confitendum praelato vice confessi omnia peccata illius superius de ipso quod, si intenderet actu vel habitu in confitendo et ab- sibi confessa, in illo vero casu obligatur ipse confessus ad referendum et 75 Isolutionem accipiendo, eadem fideliter confiteri proprio praelato, C 216' confitendum in propria persona praelato suo peccata eadem quae iam 50 absolveretur et maneret absolutus, licet postmodum mutaret inten- confessus est. tionem, ut non intenderet eadem confiteri proprio sacerdoti, aut non B 293" Et in illo I casu confessus obligatus, si in confitendo non haberet in fideliter, sed tamen peccaret peccato inoboedientiae, quod omnibus proposito fideliter referendi praelato suo omnia quae confiteretur fratri, peccatis confessi s ab ipso quodam modo praeponderaret. Propter quod ab ipso nullatenus absolveretur, et ita quoad hoc non restat concessio 80 graviter peccaret ille, qui sibi con fesso in tali obligatione consuleret aut facta confesso de confitendo fratri sive sub obligatione sive sub condi- 55 dissuaderet ne sibi confessa iterato confiteretur suo proprio sacerdoti, A 55" tione, I quia sicut non intendendo implere id ad quod erat obligatus, aut sic I instrueret eum et assereret ei, quod non teneretur eadem Zucc. 4 S 264" non absolveretur, sic nec absolveretur si facta I fuisset concessio sub confiteri proprio sacerdoti sed solum dicere ei: «Domine, ego nulla conditione, nisi scilicet confitendo proponeret conditionem implere, habeo peccata, et ideo non teneor vobis confiteri nec illa quae fratri quia iam non exstaret conditio, secundum quod haec patent ex supra 85 confessus sum», et hoc, informando in hoc conscientiam confessi sibi, determinatis. 60 illa frivola ratione scilicet, quia postquam confessus est et absolutus, In isto vero casu con fesso r obligatus ad referendum, etsi in audiendo iam non habet peccata quae sua sunt, ad confitendum. Quemadmodum I 146'b confessionem et ab-Isolvendo non haberet in proposito fideliter refe- multum peccaret qui in isto casu confessori sic obligato consuleret aut D 185' Bad. 288 ,Z rendi praelato sibi confessa, nihilominus absolveret, I et ita quoad hoc suaderet, ne sibi confessa I referret praelato, aut I sic instrueret eum et B 293" multum refert concessio facta confessori de audiendo confessionem 90 assereret ei, quod non teneretur ad hoc, sed quod solum deberet ei illius, et absolvendo ipsum de peccatis suis sub obligatione et sub 65 dicere: «Domine, iste confessus mihi nulla peccata habet, sed mundus H 265" conditione, quia facta I commissione I sub obligatione, non intendendo est et immunis ab omni peccato», et hoc, informando eius conscientiam E 212'b implere id ad quod erat obligatus, nihilominus absolveret, ut dictum frivola ratione praedicta; immo iste in referendo tur-Ipiter mentiretur, est, sed multum peccaret. Facta vero sibi commissione sub conditione, non referendo se ad intentionem eius cui facit relationem, argu mento ut scilicet eius confessionem audiret, et absolveret, si intenderet omnia 95 eius quod dicit ISIDORUS, ib.o IIo Sententiarum l suarum, et habetur sibi commissa fideliter referre, iste nullo modo absolveret nisi istam 70 XXIIa, q! 5a: «Quacumque arte verborum quis iurat, Deus tamen qui conscientiae testis est, ita hoc accipit sicut ille cui iuratur, ABCDEHlS intelligil». Valde igitur consultum consilium, sicut pastor bonus provi- 45 et ... casu] om. (ham.) I 46 obligat um] ser. sed obligationis i. m. ai. man. C 46 hincinde] huic inde B 46 quoad] quo (et addo sed exp.) ad B 47 absolutio nis] ser. sed obligationis i. m. ai man. C 49 sibi] om. A 50 peccata] om. E 52 illo] ABCDEHlS con- addo sed exp. A 52 confessus] est addo B 52 obligatus] obligatur S 52 si] sed J 54-55 ab ... fratri] iter. S 55 de confitendo] om. H 55 sive2] om. S 73 tamen] tantummodo S 77 aut] ut DE 81 dissuaderet] disuaderet A 81 suo 56 ad quod] quod ad sed signis inversionis inv. B 57 sic ... absolveretur] om. (ham.) proprio] inv. A 82 eum] om. S 83 confiteri] suo] addo C 84-85 fratri ... sum] A 57 absolveretur2l solveretur B 58-59 nisi ... conditionem] om. (ham. ?) A confessus sum fratri A 85 informando] conformando E 85 in hoc] om. ABDEHS 58 proponeret] proponeretur BDHI 59 exstaret] existaret sed in exstaret corr. A 86 confessus est] inv. S 89 et] quod C 90 deberet] om. E 91 dicere] diceret DEH 59 haec] hoc BDHIS 61 obligatus] obligatur S 64 confessori] concessioni S (sed in dicere corr.) 91 sed] om. E 92 immunis] inmunis D 93 mentiretur] 65 illius] alius D 65-66 et1 ... obligatione] om. (ham.) S 66 non] om. A mentitur sed in mentiretur corr. A 95 1I°... suarum] Sententiarum suarum II' A 68 multum] est addo sed exp. A 69 ut] iter. B 69 scilicet] secundum S 69 si] non addo sup. lin. ai man. C sed addo B 70 commissa] confessa C 73-74 Cr. supra, p. 238,52-60. 95 Cf. ISIDORUS,Comm. in Sent., II, C. 31, n. 8 (PL 83, 59-60 Cr. supra, p. 21O,45-(p. 211,)56. 67-68 Cr. supra, p. 197,84-91 et 210,45- 634A). 96-98 GRATlANUS,Deeretum, II, causa XXII, q. 5, C. 9 (ed. A. FRIEDBERG,J, (p. 211,)56. 885: PL 187, 1153B). 240 QUODLIBET VII QUAESTIO27 241 dens ovibus suis, dat dominus MARTINUS fratribus in ultima c1ausula privilegii eorum, cum dicit: «Quodcumque iidem fratres» etc. 00 Dicendum, secundum quod clare patet, quod ista quaestio introducta 20 videtur occasione dictae c1ausulae ultimae in privilegio I fratrum. E 213' Et est dicendum, quod ad confitendum peccata quae iam scit confes- Secundum igitur argumentum secundum iam determinata simpliciter sor inesse peccatori ut ipsum inficientia, tenetur quilibet confessor S 264'o concedendum est. I exhortari peccatorem, sed praelatus ex debito officii, non praelatus Ad primum autem patet responsio ex dictis supra in quaestione de autem ex debito caritatis, sicut patet ex supra determinatis in prima Bad. 289'z fratrum privilegio, in solutione sexti argumenti, septimi et octavi.1 5 25 quaestione de praedicatione. Sed de hoc nihil ad propositam quaes- tionem, quae non quaerit nisi de iam confessa. QUAESTIO 27 Ad confitendum autem peccata futura non tenetur exhortari nisi forte sub conditione, si contingat ipsum ulteriora committere, semper UTRUM CONFESSORABSOLVENSCONFITENTEMTENEATURIPSUM IN ALIQUO timendo casum propter humanam fragilitatem.1 Bad.2 CASU HORTARI AD ALIASCONFITENDUM 30 Ad confitendum autem praeterita, de quo principaliter quaestio Zucc. 430" I Circa tertium arguitur quod confessor teneatur aliquando hortari proposita est, nullus tenetur regulariter ex-I hortari con fessum, quia nec B 293 con fessum ad alias confitendum, quia hoc monet dominus MARTINUS confessus tenetur regulariter ad confitendum confessa. Sicut tamen facere fratres per illam c1ausulam privilegii sui, «quodcumque iidem simpliciter et absolute bonum est et expediens confessa iterum, immo fratres» etc .• pluries, tam eidem quam pluribus confiteri, secundum supra determi- Contra. Non potest eum hortari ad confitendum peccata, quia dic- 35 nata, sic simpliciter ct absolute bonum est quemlibet confessorem Zucc. 430'0 tum est a Domino mulieri quam I absolvit a peccato adulterii, Ioannis exhortari confessum ad iam confessa iterum et iterum confiteri. Sicut Vnlo: « Vade, iam amplius noli peccare». Non autem dixit: «Vade, et si IO autem in casu, immo in casibus praenotatis, I et maxime in ultimo, C 217' pecces, amplius confitere Domino». Sed non tenetur quis aliud facere tenetur confessus iam confessa iterum confiteri, ut patet ex supra A 55'0 quam Dominus docuit suo exemplo. Non ergo tenetur I aliquo modo determinatis, sic in casu potest confessor ad exhortandum confessum ut exhortari ad confitendum futura. Neque praeterita, quia iam non sunt. 40 confiteatur peccata praeterita et iam confessa, teneri. H 265'o Si ergo tenetur exhortari ad confitendum I aliqua, illa non possunt esse Et hoc in duplici casu. In uno, si praelatus committeret con fesso ri Zucc. 431" nisi I quae iam sunt in peccatore praesentia. Sed talia nondum est 15 potestatem audiendi confessiones et absolvendi sub hac conditione, confessus. Nullo ergo modo tenetur exhortari sibi iam con fessum ad quod exhortaretur confessos sibi ad hoc, ut eadem quae hactenus aliis Bad. 289'A alias confitendum·1 et iam sibi confessus est, quilibet iterum confiteatur. Nisi enim hanc 45 conditionem intenderet implere in absolvendo, non absolveret. Et si ABCDEHlS postmodum quoad hoc intentionem mutaret et si non exhortaretur, multum peccaret, ut patet ex praedictis. 00 Quodcumque... fratres] subi. AE 00 Quodcumque... etc.] subi. BCDHIS 2 Se- cundum... argumentum] Argumentum igitur secundum I 2 secundum] i. m. I 5 argumenti] et addo E 2-3 Utrum confitendumj (Cr. supra, p. 232,14-15). ABCDEHlS 5 monet] movet (?) H 6-7 quodcumque fratres] subi. AE 6-7 quodcumque...etc.] subi. BCDHI 9 Ioannis VIlIa] om. S Il quis] quid B 12 tenetur] quid... tenetur 21 scit] sit B fit A scint sed exp. eI scit sup. IiII. aI. mali. C sint sed iII fit mul D addo (homoioceph.) A 13-14 futura ...confitendum] om. (hom.) A 13 Neque] Nec 22 peccatori] peccatore sed iII peccatori corr. A 26 confesso] confessis sed iII confesso I 14 exhortari] om. S 16 Nullo ergo] inI'. D 16 ad] et B 17 confitendum.] corI'. A 29 timendo] emendo A 29 casum] causam A 31 nec] neque I Ad hoc addo I 33 et'] om. C 33 confessa iterum] inI'. S 45 intenderet] ad addo S 00 MARTINUS Bulla ((Ad fructus uberes», (Charl. univ. IV, Paris., I. p. 592 (n. 508». 20 Cr. MARTlNUS Bulla ((Ad ji-ucllls "beres», (Charl. ullil'. Paris., I, p. 592 IV, 2 Cr. supra, p. 236,11. 5-6 Cf. supra, p. 213,7-(p. 217,)32. 6-7 MARTtNUS Bulla IV, (n. 508». 24-25 Cr. supra, p. 130,80-86. 34-35 Cr. supra, p. 197.84-91et p. 211,49- ((Adfruclus uberes», (Chart. univ. Paris., I, p. 592 (n. 508)). IO loann., VIII, 2. 56. 37 Cr. Ibid. et p. 238,45-(239,)73. 47 Cf. supra, p. 238.52-(p. 239.)77. 242 QUODLIBET VI! QUAESTIO 28 243 In alio autem casu ad hoc idem tenetur, si committeret praelatus 75 sibi factam de iterum confitendo proprio sacerdoti, secundum quod de confessori potestatem praedictam sub tali obligatione, quod ad hoc isto modo tentionis satis habitum est f in simili et praenominata E 213 Zucc. 431 " teneatur hortari sibi confes-Isos. Unde, si dominus papa in privilegio 50 quaestione prima de praedicatione. fratrum illam ultimam clausulam, «quodcumque iidem fratres» etc., expressisset sub tali forma verborum: «quodcumque iidem fratres eos ad < AD ARGUMENTA> S 265" hoc I diligenter et ejjicaciter secundum datam eis a Domino gratiam I 146" Et secundum hoc concedenda est prima ratio.1 Bad. D 185'· exhortari teneantur», I procul dubio, I sicut confessi tenentur confessa 80 Ad argumentum in oppositum, quod «non potest teneri ad exhortan- fratribus iterato confiteri suo proprio presbytero propter obligationem 55 dum ut confiteatur confessus praeterita, quia illa non sunt et ita non implicitam in illa clausula «Volumus autem» etc., sic fratres confessores possunt confiteri», dicendum quod quodam modo sunt et quodam tenerentur exhortari sibi confessos ut proprio presbytero eadem iterato modo non sunt, et sic sufficit ut bene confiteri possint, secundum quod confiterentur. supra in dissolutione argumentorum trium praedictae quaestionis est Nunc autem, licet non exprimat illa clausula verbum tentionis, neque 85 declaratum. sit praeceptum aut statutum apostolicum, procul dubio tamen illa 60 clausula explicat quod de voluntate domini papae est quod ita fiat, QUAESTIO 28 quam aliqui intelligunt tantum obligare quantum obligaret praeceptum. Vult autem quod ita fiat, si intelligat quod in casu proposito confessus UTRUM TANTUM HABENS NECESSARIA VITAE, MELIUS ET PERFECTIUS FACIT H 266" obligatur indirecte, secundum supra determina-ftum modum, ad iterum EA DIMITTENDO QUAM RETINENDO eadem peccata confitendum. Quare in hoc casu tenetur confessor 65 I Sequuntur pertinentia ad bene esse communitatum, scilicet de per- Zucc. exhortari sibi confessum ad hoc quod sibi confessa proprio sacerdoti 5 fectione statu um, et erant tria. Duo de abdicatione temporalium: unum confiteatur, etsi non ad hoc quod confiteatur alteri, maxime si confessus propriorum, alterum communium. Tertium de transitu unius ab uno ignorat quod ad hoc sit obligatus. statu perfectionis in alterum. Quorum primum erat, utrum tantum A 56" Et est tertius casus in quo I confessor tenetur exhortari confitentem habens necessaria vitae, melius et perfectius facit ea dimittendo quam ad confessa iterum confiteri. Ad quod, etsi non tenetur ex forma 70 retinendo; secundum, utrum habere bona temporalia in communi dimi- B 293 ,. concessionis sibi factae, neque ex I obligatione alicuius statuti aut IO nuat de statu perfectionis; tertium, utrum liceat transire a statu haben- praecepti, tenetur tamen in isto casu ad hoc ex praecepto caritatis quam tium bona immobilia communia ad illorum statum qui abdicaverunt debet habere ad salutem proximi, praemuniendo ipsum contra mortem illa. peccati mortalis, quod incurrere posset transgrediendo obligationem Circa primum arguitur, quod melius facit et perfectius habens tantum necessaria vitae, si dimittit, quia hoc dicit consilium Christi, Matthaei ABCDEHIS ABCDEHIS 51 quodcumque ... fratres] subi. AE 51 quodcumque ... etc.] subi. BCDHI 51 quod- cumque] (cr. supra, p. 240,00 et 6) quidcumque HI 52 quodcumque] (cr. supra, lin. 51) 76 simili] in addo sed exp. A 76 praenominata] praenotata IS 79 hoc] 0111. D quodque ABCS 53 gratiam] gratia A 55 presbytero] sacerdoti S 56 Volumus praedicit addo sed exp. A 80 oppositum] i. 111. E 83 sic] hoc A 83 sufficit] autem] subi. AE 56 Volumus ... etc.] subi. BCDIS 56 sic] si S 57 presbytero] sufficiat AS 2-3 Utrum ... retinendo] (Cr. inli'a, lin. 7-9). 5 staluum] statutum sacerdoti A 59 tentionis] mentionis A 60 sit] fit E 60 statutum] statum A ABC(sed in statuum corr.)DEH(sed in statuum corr.)IS 7 utrum] utram A 8-9 62 obligaret] obligare A 63 ita] illa A 63 quod2] om. S 63 in] tali addo A quam retinendo] om. C 9 secundum] secundo B IO a] de S II statum] statutum 63 proposito] quod addo S 64 modum] secundum addo A 65 eadem peccata] inv. sed in statum corI'. B 13-16 Circa ... alia] Signo i. m. (linea ver/h'ali sub /rilnls pune/is) A 67 confiteatur] confiteantur I 68 quod] om. D 74 peccati] peccari B hic passus no/a/ur. A 13 Circa] Ad I 51 MARTINUS IV, Bul/a «Ad .fruc/us uberes», (Charl. Univ. Paris., I, p. 592 (n. 508». 76-77 Cr. supra, p. 158,66-(159,)82. 80-82 Cr. supra, p. 240,8-16. 83-84 Cr. supra, 52-54 Ibid. 56 Ibid. 64 Cr. supra, lin. 50-58. p.213,7-(217,)32. 244 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 245 Bad. 289'c XIXo: «Si vis perfectus esse, vade et vende» etc., ubi I dicit «omnia», 15 sic se habere, ut maneat et non transeat, quare et status non est aliud nihil excipiendo, neque necessaria vitae, neque alia. quam modus, quo res sic se habet ut maneat et non transeat. Unde res C 2[7'b Contra. Necessaria dimittens maiorem incurrit sollicitudinem I acqui- quae secundum aliquid transit ab I uno in aliud, tunc primo habere D 181 rendi illa, ad quod tenetur, quia sine necessariis vitae non posset vivere, 45 statum dicitur, cum ad id pervenit ut manere in illo necesse sit, et et sic magis abstrahi ipsum a divinis obsequiis necessarium est. Sed illud ulterius transire non possit, quemadmodum res quae per augmentum in S 265'b est melius I et perfectius, quo homo habet minorem sollicitudinem et 20 quantitate transit ab uno in aliud, tunc statum I in quantitate et A 56' minus retrahitur a divinis obsequiis. Ergo melius est et perfectius augmento habet, quando id quanti tatis habet in quo ipsam manere necessaria vitae retinere quam dimittere. necesse est, ut nihil quantitatis amplius per augmenti transitum acqui- Praeterea. SALOMON dicit, Proverbiorum XXIXO: «Paupertatem et 50 rere possi t. divitias ne dederis mihi» etc., super quo dicit AMBROSIUS quia «in Et iuxta hunc modum per metaphoram quandam status in proposito utroque est tentatio»; hoc autem non est melius et perfectius. Ergo 25 appellatur qualitas sive modus vivendi, in quo I proponit quis perma- E 213 melius et perfectius est nec habere divitias nec paupertatem. Sed nere et vitam suam ducere, secundum quod in Ecclesia alius est status neutrum haberetur habendo tantum necessaria vitae, secundum quod coniugatorum, alius continenti um, alius virginum, alius viduarum, alius continue petivit SALOMON: «sed tantum victui meo tribue necessaria». 55 c1ericorum, alius laicorum, alius saecularium, alius religiosorum, et Bad. 289,D Ergo etc. I alius et alius in diversis religionibus. Et maxime cum per obligationem aliquam necesse habet in eo iugiter permanere, sicut homo aliquis per 30 conditionem nativitatis aut captionis in bello dicitur esse in statu servitutis; unde causa super servitute dicitur «causa status», XI", q.e 6a, Quia status perfectionis in abrenuntiatione sive dimissione proprio- 60 in decreto HADRIANI papae. Ex tali enim conditione servus obligatur rum propter Deum inchoatur, ut statim videbitur, ideo propter istam domino, ut in servitio eius necesse sit eum iugiter permanere. Et hoc quaestionem et sequentes, maxime propter maximam, hic primo scien- quemadmodum quadratum semper manet in statu necessitate suae dum est quod aliud est status, aliud vero perfectio, aliud autem status Bad. 289,E figurae, dicente GREGORIO Super lIa, homilia 9a: Ezechielem, parte perfectionis. I 35 B 294" «Ex ol11ni latere statum habet, qui casum in aliqua perl11utatione non Status quidem secundum rationem nominis a stando dicitur. Stare 65 habet». H 266'b autem dicitur non quod I transit, sed quod in id ipsum absque transitu Propter quod de tali statu aggrediendo, quando ex electione assu- manet, dicente VO Moralium: GREGORIO, «Omnis creatura. quia ex mendus est, summa unicuique debet esse et prima deliberatio, quem sibi nihilo facta est et per semetipsam ad nihilum tendit. nec stare habet sed defluere. Stare ergo solius creatoris est, per quem cuncta 11011transeuntem 40 Zucc. 431 ,b I transeunt, et in quo aliqua ne transeant. retinentur». Stare ergo est rem ABCOEHIS ABCOEHIS 42 sic] sicut A 44 ab] i/er. in f 186ra D 44-45 habere statum] inI'. S 45 ut 15 perfectus] l'el perfecte (?) E 15 vende] omnia quae habes, et da add. C IS dicit] manere] nec manet sed deI. e/ exp. eI ut manere i. III. C 46-47 in quantitateJ 0111. nihil addo sed exp. D 17 dimittens] iler. A 18 posset] possit A 19 abstrahi] A 47 in quantitate] 0111. A 48 ipsam] ipsa A ipsum S 49-50 acquirerc] acquirat distrahi AOEHIS om. B 19 ipsum] om. A ad minus addo sed exp. E 21 obsequiis] sed in acquirere COIT. S 52 modus] modum A 53 ct] ut addo D 55 etl 0111. om. S 23-24 Paupertatem ... divitias] i. m. S 24 quia] quod C 25 et perfectius] BH 60 obligatur] obligatus S 62 neccsitate] nativitate A 63 figurae] sine sed om. S 27 quod] om. AB 28 tantum] tamen D 28 meo] in eo A 28 necessa- figurae i. III. E 63 homilia] XX addo sed exp. A 66 tali] casu addo sed exp. A ria] necessarii ABHI 32 inchoatur] om. S 37 in] id S 38 VO] om. E 39 nec] 67 deliberatio] liberatio E neque I 39-40 sed ... Stare] om. (ham.) B 39 sed] aut sed exp. eI sed sup. lin. A 4[ retinenturJ retineretur C 59 GRATIA NUS, DecretulII, II, causa II, q. 6, C. 40 (ed. A. FRIEDIlERG.I. 481; PL 187, 15-16 Mallh., XIX, 21. 23-24 Prov. XXX, 8. 24-25 AMBROS.,De Trinilate. C. 33 635C). 64-65 GREGOR., Homiliae in E=echielem, II. ham. 9. n. 5 (CC lat. 142. (PL 17, 544A). 28 Pro 1'. XXX, 8. 32 Cr. infra, p. 263,96-(275,)23. 33 Cr. infra. p. 359,161-162; PL 76, 10440); etiam cita tur in HENR. DE GAND., Quodl. XII. q. 29 (ed. p. 278,4-(309,)39. 38-41 GREGOR., Mora/ia, V, C. 34, n. 63 (CC lat. 143, p. 262,44-54; J. DECORE, p. 199.40-41; ed. [518. f. 510rQ; ed. 1613, II, p. 274rb). PL 75, 713-714). 246 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 247 sicut congruum et expedientem debeat eligere, dicente TULLIO in I° lib.o non dicitur omnino perfectus secundum corpus, licet habeat omnium I 146'b De I officiis: «Regna, imperia, nobilitates, honores, divitiae, hisque 95 membrorum suorum integritatem, priusquam, factus vir, habeat illa in S 265" contraria, in casu sita, temporibus gubernantur .. I ipsi autem quam 70 suo consummato augmento, ut perfecte opera humana possit exercere personam gerere velimus, a nostra voluntate proficiscitur. Itaque alii se ad attingendo propriam virtutem, de qua dicit PHILOSOPHUS,I° Caeli et philosophiam, alii ad ius civile, alii ad eloquentiam applicant, ipsarum que m undi, quod est «ultimum de potentia». Et sicut hoc contingit in virtutum in alia alius mavult excellere. Imprimis igitur hoc constituendum corporali bus quantitative, sic contingit in spiritualibus qualitative, B 294'· est, quos nos et quales esse velimus, et in quo genere vitae. I Quae 00 secundum quod «dicitur perfectus medicus, cum non habeat diminu- deliberatio est omnium difficillima. In qua deliberatione ad suam cuiusque 75 tionem in modo studiositatis propriae», ut dicit PHiLOSOPHUS. Ubi dicit naturam consilium est omne revocandum. Nam cum in omnibus quae COMMENTATORquod dicitur «perfectus secundum qualitatem, quando Zucc. 432" peraguntur, ex eo modo quo quisque natus est, ex-Iquirimus, tamen in nihil diminuitur ab eo in modo studiositatis suae», scilicet quando scit tota vita constituenda multo est cura maior adhibenda, ut constare in quaecumque medicus debet I scire, et hoc quoad perfectionis eius A 56" Bad. 289'F perpetuitate vitae possumus nec in ullo officio elaudicare».1 5 integritatem; ubi continue subdit de perfectionis eius sive integritatis Perfectio autem si generaliter accipiatur, ut invenitur in quocumque, 80 consummatione, dicens: «et quando nihil invenitur dignius eo in suo C 217" nihil aliud est quam integritas rei consummata, ut per-Ifectio duo genere», I scilicet ut excellentissime sciat quaecumque me-/dicus debet E213 Bad. : II 266" requirat, et integritatem, I et integritatis consummationem. scire. Unde subdit ad utriusque partis expositionem: «Medicus enim Secundum quod quoad integritatem homo secundum corpus dicitur dicitur perfectus, a quo nihil diminuitur ex eis quae pertinent ad actionem esse perfectus, quando habet integritatem omnium membrorum quae ad IO medicinae, et quod nullus medicus est pel/ectior eo». corporis humani constitutionem naturalem concurrunt, ita ut in nullo, 85 Et per omnem eundem modum in gratuitis quoad I bona gratiae in D 186 neque in aliqua particula alicuius, sit diminutus, secundum quod dicit praesenti et gloriae in futuro, dicitur homo perfectus in praesenti PHILOSOPHUS in VO M e t a p h y s i c a e: «pe/fectum dicitur illud, quod quantum ad bona gratiae, quando nihil deest ei eorum quae ad impossibile est habere aliam partem omnino extra illud»; ubi dicit humanam perfectionem concurrunt in esse gratuito; et hoc consum- COMMENT ATOR quod «secundum hunc modum dicitur homo esse perfec- 15 matae per statum vitae praesentis in , augmento quanti tatis spiritualis, B 294' tus, quando nullum membrum illius est extra ipsum». 90 quia ultime consummata non potest esse in perfectione vitae praesentis, Sed non statim ex hoc dicitur integritas consummata, ut sit vere et dicente Glossa super illud, < Ad > Philippenses, IlIo: «Quotquot consummate perfectus, nisi habeat omnia illa quae ad suam integrita- tem concurrunt in consumma to suo augmento, quemadmodum puer ABCDEHIS ABCDEHIS 96 augmento] om. E 96 ut] aut S 96 perfecte] omnia addo S 99 quantitative] quantitatem A 00 non] quo sed delo et non i. m. E I modo] om. S 70 contraria] sunt addo sed exp. A 70 sita] sint a A 72 philosophiam] prophetiam S I Philosophus] 0111. S 2 perfectus] perfectum ABCDEHIS 2 quando] quam A 73 mavult] manuit A 73 igitur] ergo S 74 quos] et addo II 77 ex] 0111. S 3 eo] meo (?) sed eo S!lp. lin. D 6 consummatione] consummationis sed in consum- 77 est] natus addo A 77 tamen] cum D 78 in] proprio addo sed delo et exp. A matione corr. A 9 dicitur perfectus] perfectus dicitur sed signis in versionis inI'. B 79 possumus] om. E 79 nec] neque I 79 ullo] nullo A illo S 82 quocumque] Il quoad] ad addo ini 186rb D 14-15 consummatae] consummare A 15 statum] perfectio addo ABCDEHIS 82 integritatis] perfectionem vel addo I 85 in] iter. statumtum sed in statum corI'. A 16 ultime] ultima ACEIS ultirnata BDH 16 non] A 86 sit] sicut C 86 secundum] per sed secundum S!lp. lin. E 89 quod] 0111. om. E S 91 hoc] si addo sed exp. E 91 sit] sic BD 92 omnia] om. A 93 consum- mato] sumato A 97-98 ARIST., De cae/o, I, C. II (in AUERTI MAGNI Coml11., ed. P. HOSSFELD, . 87; lunt., p V, f. 78L: 281a IO-II). 00-1 ARIST., Melaph., V, C. 16 (ed R. PONZALLI,p. 179,7-9; 69-79 ClCERO,De officiis, I, C. 32 ei 33 (ed. M. TEsTARD,p. 164-166; ed. W. MILLER, 115, TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,p. 105,18-20; Iunt., VIII, f. 130E; 1021b 16- p. 116-(p.118,) 117, p. 118, 119, p. 120-122; ed. C. ATZERT, p. 40,6-10, 21-23 et p. 41,15- 17). 2-3 AVERR., Melapil. V Comm. 21 (ed. R. PONZALLI,p. 181,43-45; Iunt., VlII, 20). 87-88 ARIST., Melaph., V, C. 16 (ed R. PONZALLI,p. 178,1-2; TransI. anon., ed. f. 130K). 6-7Ibid. 8-10 Ibid. (ed. R. PONZALLl,p. 181,45-47; Iunt., VIII, f. 130K- G. VUILLEMIN-DIEM, 105,14-15; lunt., VIII, f. 130D; 1021b 12- (3). p. 88-90 AVER- L). 17 Pili/., III, 15. 17-(p. 248,)19 G/ossa ordo in Phi/., III, 15 (ed. 1634, VI, 587Ce Ror:s, Mecaph. V COI11I11. 1 (ed. R. PONZALLI,p. 180,37-38; lunt., VlII, f. 130I-K). 2 et 595Bd; PL 114, 606C et 606B). QUAESTIO28 249 248 QUODLIBET VII ergo perfecti sumus, hoc sentiamus: videtur quod imperfecti sumus in rum, nuditas ac privatio omnium facultatum non perfectio, sed perfectio- nis instrumenta sunt, quia non in ipsis consistit ipsius disciplinae .finis, sed S 265'b comparatione futuri». Consistit autem ista perfectio in virtuti-Ibus et donis connexis vinculo caritatis, «quam», ut dicit GREGORIUS in Regis- 20 40 per illa pervenitur ad finem». De numero talium sunt illa 74 quae adnumerantur in Regula beati BENEDICTI, de quibus dicit in fine cap.i trum epistolarum, CCLXIII", ApOSTOLUS < Ad > Colossenses, 4 «Ecce haec sunt instrumenta artis spiritalis, quae cum fuerint a nobis i: Zuce.432'b IIIo,« Vinculum perfe-Ictionis vocat, quia virtutes ceterae pe/fectionem die noctuque incessanter ad-Iimpleta, et usque in diem iudicii reservata, C 217' generant, sed eas caritas ita ligat, ut ab amantis mente dissolvi iam illa merces nobis a Domino recompensabitur quam ipse promisit, 'quam nequeant». Unde ipsa est forma virtutum, in qua perfectio generata 45 oculus non vidit'» etc. In qua consummatio perfectionis nostrae obtine- principaliter consistit, quia, secundum quod dicit Epistola Duxa: 25 «perfectionem non solum in mente generat, sed et ligat». bitur. In tantum autem in vita ista perfectus dicitur homo, non quia non sit Cetera vero omnia ab ista, circa quae exercentur virtutum opera ut quo proficiat, sed quia ex magna parte profecit, ut etiam imperfectus crescant et perficiantur, per hoc perfectionis acquirendae et con ser- dicatur respectu eius quod deest, dicente AUGUSTlNO super Psalmum H 266'b vandae sunt instrumenta, secundum quod dicit IOANNES CASSIANUS I in Collationibus Patrum, collatione ra: «Perfectio non statim nuditate 30 50 36um: «Qui dedit ista omnia quae contemnam, ipse dabit et se. Nemo ergo dicat se pe/fectum: non enim I potest hic habere perfectionem. Haec erit B 294' aut paupertate aut facultatum seu dignitatum abiectione contingit, nisi fuerit caritas illa quae in cordis puritate consistit. Omnia igitur huius perfectio tua, sic te quaedam transisse, ut ad quaedam properes. Ergo me gratia gerenda sunt nobis, pro hac solitudo sectanda, pro hac ieiunia, et perfectum dico et imperfectum .. imperfectum quidem quia nondum vigiliae, labores corporis et cetera huiusmodi, uti scilicet per illa ab accepi quod volo etc.; pe/fectum I vero quia iam profeci in aliquo». I 147" 55 Sub quo sunt duo gradus sive status, in vita praesenti scilicet, universis passionibus noxiis illaesum parare cor nostrum et conservare 35 imperfectorum: tam proficientium quam incipientium. Dicitur enim possimus, et ad perfectionem caritatis istis gradibus innitendo ascendere». perfectus qui magnum habet in virtute profectum, sed dicitur proprie Ubi post modicum subdit: «Igitur ieiunia, vigiliae, meditatio scriptura- imperfec-Itus proficiens, qui aliquem habet in virtute processum, dicitur A 56" autem imperfectus incipiens proprie, qui nondum aliquem habet in ABCDEHIS 60 virtute processum, sed illum inchoavit, secundum quod de primis 18 perfecti sumus] perfectissimus A perfecti simus I 18 hoc] om. E 18 videtur] duobus sequitur in Collationibus Patrum, collatione 8a: «Inter I E2l4' Glossa addo S 6 addo sed exp. et G10ssa sup. lin. ai man. C 18 imperfecti] imperfecte BCDEHI [9 Consistit] Consistat E 19 ista perfectio] in\'. BS 20 connexis] annexis A 23 ita ligat] illa ligat ita sed in illa ita ligat corr. C 24 est] om. S ABCDEHIS 24 virtutum] virtutumtum sed in virtutum corr. A 25 DUX'] UX' de 2 C DLXIX' sed in DUX' corr. S 27 circa] certa sed -irca i. m. E 29-30 conservandae] conservanda 38 facultatumJ facutatum sed -[- sup. lin. A 38 perfectio] per sed perfectio i. m. sed in conservandae corr. B 32 huius] huiusmodi C 33 gerenda] generanda S E 38 quia non] in\'. S 39 ipsius] ipsis H 42 spiritalis] (cr. F. GAFFIOT, Dic/ion- 33 solitudo] solitudine ABCIS sollicitudine DH 33 sectanda] sectandi sed in sectanda naire illustre latin- francais: «spiritalis... 2. [fig.] spirituel. immaterie[») spiritales sed in corr. ai man. C 33-34 ieiunia vigiliae] vigilia, ieiuniae sed in vigiliae, ieiunia corr. et spiritualis mulo S 42 cum] non (1) I 43 adimpleta] impleta et ad- i. m. D signis in\'ersionis in\'. A 33 ieiunia] et addo C 34 huiusmodi] huius ABDEHIS 47 dicitur] or- addo sed exp. A 48 proficiat] perficiat sed vel proficiat addo i. Ill. ai. man. 35 passionibus] doctos addo sed exp. A 35 noxiis] noxus A 35 illaesum parare] ille et vel perficiendum addo i. Ill. ai. man. C 50 ista omnia] in\'. C 50 ergo] igitur superare D 35 ilIaesum] illaesus sed in ilIaesum corI'. A 35 parare] pare E forte S 5[ hic] hoc I Olll. A 51 perfectionem] perrectiorem] sed in perrectionem corI'. pare H 37 subdit] 5 addo sed exp. D 37-38 ieiunia, vigiliae] in\'. C A 52 sic] si AE 52 te] de I ser. sed ex!'. et de su!'. lin. E tem H 54 etc.] Olll. S 54 proreci] profici A 56 quam] quod S 58 proficiens] profiens et -ci- su!'. lin. 20-24 GREGOR. Registrul11 epistolarum, V, epist. 58 (CC [at. 140, p. 354, 6-9; PL 76, IX, S 58 virtute] virte sed in virtute corr. B 58-60 dicitur ... processum] 0111.(110111.) 782B). 21-22 Col., III, 14. 26 ID, op. cit., VIII, epist. 3[ (CC lat. 140A, p. 554,15- B 59 aliquem habet] in\'. A [6; PL 76, 935B). 30-36CASSIA Collationes, coli. I, C. 6 et 7 (CSEL 13, p. [2,26-29 NUS, et p. 13,6-12;PL 49, 488B-C et 489A); etiam citatur in HENR.DEGANO.,Quodl. JJ, q. 14 (ed. R. WIELOCKX, 83,30-(84,)38; ed. 1513, r. 38vR; ed. 16[3, I, r. 66ra). p. 37- 42-45 BENEDICTUS, Regula, c. 4 (PL 66, 295B-298A-B). 44-45 J Cor., II, 9. 50-54 (p. 249,)40 ID, op. cit. coli. I, C. 7 (CSEL 13, p. 14, 5-8; PL 49, 489A); etiam citatur in AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 38, n. 38 (CC lat. 38, p. 4[5,[ [-4[6,3; PL 36, 425-426). 61- HENR.DEGANO.,Quodl. JJ, q. [4 (ed. R. WIELOCKX, 84,38-41; ed. 15[3, r. 38vR; ed. p. (p. 250,)66 CASSIA Collationes, coli. VIII, c. 25 (CSEL 13, p. 247. 10- 15; PL 49, NUS, nOA). [6[3, I, r. 66ra). 250 QUODLIBET VII QUAESTIO28 25] pe/fectos autem et imperfectos ista distantia eSl, quod in illis quidem jixa, se servum Dei constituit ad opera quibus perfectio acqUlrttur vel etuI ita dicam, maturior caritas perseverans, jirmius eos ac tenacius facit exercetur implenda, ut possit dicere: «Vae mihi si non operatus fuero», in sanctitate durare, in his vero velut injirm < i> us collocata atque iuxta illud quod dicit ApOSTOLUS, I° < Ad > Corinthios, IX": Zucc. 432"' facilius refrigescens, cito I ac saepius eos pecca lorum compellit laqueis 65 «Necessitas mihi incumbit, vae mihi si non evangelizavero». I Et quasi B 295 implicari». De incipientibus vero dicit AMBROSIUS, appellando eos 90 quaesitum esset «Quare?», subdit illius rationem, assignans: «Cum /iher «pusillos», lib.o I°, Super Lucam: «Pusillus est, qui nullum adhuc essem ex omnibus, omnium me feci servum». Bad.290'0 videtur virlutis habuisse processum».1 Propter quod status perfectionis duplex est: unus scilicet status S 266" Status I vcro perfectionis ad praesens non dicitur ultimata perfectio perfectionis' acquirendae, alius vero perfectionis exercendae, quemad- rei in suo complemento, in quo oportet eam manere, ut nequaquam 70 modum alius est status perfectionis sive modus vivendi, in quo medicus possit ulterius proficere secundum modum status iam supra determina- 95 habet copiam instrumentorum ad perfectionem medicinae acquiren- H 267" tum, sed dicitur hic status perfectionis modus vitae fixus I ac perseve- dam, ut perfectus medicus in se ipso fiat, alius vero in quo iam existens rans, in quo dicta perfectio nata est expedite acquiri, aut, iam acquisita, perfectus, I medicus habet copiam instrumentorum ut perfectionem Bad. exerceri. Licet enim sit animi perfectio eadem in quolibet statu, diffe- medicinae circa alios exerceat. Docilitate enim, benevolentia et atten- rens solum sicut completum et incompletum, ut iam dicetur, est tamen 75 tione studii, conversando inter magistros et discipulos, usuque librorum alius et alius modus vitae sive vivendi in quo perfectio habet acquiri, et 00 tamquam instrumentis, medicinae perfectio acquiritur; morbos vero in quo habet exerceri, sicut aliae sunt actiones quibus exercetur, et aliae curando et sanitates hominum conservando, inter aegrotos et sanitatis I C 218 quibus acquiritur. Quae, ut iam dictum est, secundum CASSIA NUM et custodia indigentes conversando, herbarum atque medicinarum utens D 186"' beatum BENEDICTUM sunt ipsius «perfectionis instrumenta», quarum I adiutorio, his tamquam propriis instrumentis perfectio medicinae exer- facultas sive copia perfectionis statum constituit, ut non sit status 80 cetur.1 Bad. perfectionis nisi vita, instrumentis perfectionis acquirendae aut exer- Est autem hic advertendum quod status perfectionis diversi dicuntur, cendae munita, atque per aliquam obligationem assumpta, scilicet aut acquirendae scilicet perfectionis et exercendae, non quin in utroque per professionem aut per administrationis susceptionem, sub aliqua statu perfectio acquiritur ut continue crescat et augeatur in praesenti, consueta sollemnitate, quae fit in signum obligationis illius iam factae, secundum quod perfectionem utriusque status tamquam perfectionem I Zucc. non quae facit obligationem, aut statum perfectionis constituit qua quis 85 viae, ApOSTOLUS distinguens contra perfectionem patriae, dicit, IO < Ad > Philippenses IlIO: «Non quod iam acceperim aut iam perfec- tus sim, sequor autem si quo modo comprehendam. Unum autem, quae ABCDEHIS quidem retro sunt obliviscens, ad ea quae priora sunt, extendens me ipsum, ad destinatum prosequor hravium. Quotquot ergo I perfecti A 57" 62 estl om. S 63 firmius] firmus A 64 collocata] collata I collacata D sumus, hoc sentiamus». 65 refrigescens]refrigsscens sed in refrigescens corr. B 65 laqueis] laqueris ABCHIS 66 vero] om. A 66 appellando] applicando A 67 nullum adhuc] adhuc nullum sed 15 Nota quod vi-fdetur PAULUS sibi esse contrarius, cum dicit «Non E 214 signis inversionis inv. A 69 ultimata] ultima C ultime sed in ultima corr. A 73 dicta] ABCDEHIS data B 75 et] om. I 75 incompletum] om. I impletum sed in incompletum corr. B 76 et alius] i/er. S 76 sive]suae S 77 quo habet] quolibet I 78 secundum Cassianum] Cassianum secundum sed signis inversionis inv. B 82 assumpta] absumpta 86 qua] quia S 86 se] quae sed exp. e/ se i. 11/. B 86 constituit] consistuit E sed in assumpta corr. A assumptam C 83 professionem] promissionem A 86 ad] om. B 86 acquiritur] om. S 87 non operatus] illi'. S 91 essem] i. 111. 83 administrationis] administrationem sed in administrationis corr. ABE 84 fit] sit B 96 medicus] 0/11. S 99 librorum] laborum S 00 morbos] mores I BCDEHIS 85 statum] statutum E I hominum] curando addo sed exp. A 3 his] habens S 011/. C 5 Est...advertendum] Advertendum autem hic est I II comprehendam] comprehenda ABE 15-16eum- ...quod] non quod cum dicit sed signis il1l'ersionis il11'. B 67-68 AMOROS., Exposi/io Evangelii secundum Lucam, I, n. 31 (CC lat. 14, p. 22,479-480; CSEL 32'v, p. 30,5-6; PL 15, 1546B). 71-72cr. supra, p. 249,55-(p.250,)66. 75 cr. 89/ Cor .. IX, 16. 90-91 / Cor., IX, 19. 92-93 Cf HENR.DEGAND.,Quod/. II, q. 14 infra, p. 253,61-(p. 254,)64 et p. 254,82-(p. 255,)91. 78 Cr. supra, p. 248,37- (ed. R. WIELOCKX, 84,49-50;ed. 1513,f. 38vR; ed. 1613,I, f. 66ra). p. 10-14Pilil., III, (p. 249,)40. 78 CASSIA Colla/iones, colI. I, e. 7 (CSEL 13, p. 14, 7; PL 49, NUS, 12-/5. 15-(p.252,)16 Pili/., 1Il, 12. 489A). 79 BENEDICTUS, Regula, e. 4 (PL 66, 298A). 252 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 253 quod iam perfectus sim» et «Quotquot perfecti sumus». Sed, secundum sed quod multis». In quo tamen se exercendo, I sibi < et > quampluri- I 147' Glossam, «perfectus erat viator, sed nondum perfectus comprehensor», bus profecit, dicente GREGORIO «Tunc ad alta in I° Pastorali um: S 266'b quia I «iustitia, qua iustus ex fide vivit, licet pro huius vitae capacitate caritas mirabiliter surgit, I CU/Il ad ima proximorum se misericorditer D 18E H 267'" perfecta dicatur, parva tamen est ad illam magnam, I quam coepit attrahit, et dum benigne descendit ad ima, valenter recurrit ad summa». aequalitas angelorum». Nemo ergo fidelium, etsi multum profecerit, 20 45 Unde alibi dicit: «Nullum est sacrificium quod magis placeat Deo, quam dicat: «Sufficit mihi». Qui enim hoc dixit, inhaesit in via ante finem. zelus animarum». Et BERNARDUS, De amore Dei: «Ille maior est in Qui ergo multa bona habet quibus in hac vita perficitur, sequatur amore Dei, qui plures ad amorem Dei Irahil», et tanto maior quanto tamen adhuc «si quoquo modo apprehendat», non quodcumque, sed status est altior et perfectio maior, et opera perfectionis excellentiora et «unum» bonum in quo omnia habentur. De quo in Psalmo: «Unam plures ad amorem Dei trahentia; ex tali enim dispensatione perfectiora petivi a Domino» etc. Perfectus ergo in vita ista secundum utrumque 25 50 et magis meritoria sunt opera quae sunt ad alterum, quam quae sunt ad dictorum statuum semper perfectionem acquirit et in melius proficit, se ipsum. Propter quod «virlulem iusliliae, quia ad allerum esl», quousque illud unum in quo perfecte status est, comprehendat. PHILOSOPHUS praeferens ceteris moralibus virtutibus, quia ad se ipsum Dicitur tamen unus eorum status perfectionis acquirendae, alter vero sunt, dicit in Vo Ethicorum: I «In iUSlilia simul omnis virtus est et Zucc. exercendae, aspiciendo ad finem operis in quem status tendit. Status perfecta maxime virtus, quoniam pel/eclae virlutis usus esl. Perfecta B 295'" enim primus principali ter intendit I bonum multiplicare in se ipso. 30 55 aulem virtus eSI, quoniam habens ipsam, 1'1 ad allerum potesl virlule uli, Status vero secundus, quasi neglecta se ipso, bonum suum intendit non solum ad se ipsum. Multi enim in propriis virtule possunl uli, in his diffundere in alios, ut non vivat homo in eo propter se sed propter autem quae ad allerum, non possunt. EI propter hoc bene videtur habere alios, dicente AUGUSTlNO super illud Psalmi XXXi, «Defecit in dolore hoc I beatis, quoniam principatus virum oslendil. Ad allerum enim eI in C 218 vita mea»: «Quicumque perfecti sunt ex evangelio et gratia Dei, non hic communicatione iam princeps: alii enim conferenlia operatur et alteri vivunt nisi propter alios, nam vita eorum eis in hoc saeculo iam non est 35 60 laborat». necessaria, sed dispensatio eorum aliis necessaria est». Propter quod Sic autem principatus sive praelatio virum ostendit, ut frequenter qui PAULUS, existens in statu perfectionis exercendae, dixit, < Ad > Phi- se perfectum putat in statu perfectionis acquirendae, imperfectum se lippenses I°: «Coartor e duobus, desiderium habens dissolvi et esse cum invenit cum assumptus fuerit ad statum perfectionis exercendae, et in Christo, quia multo magis melius est; permanere autem in carne neces- ABCDEHIS sarium est propter vos»; ubi dicit Glossa: «non quod sibi melius elegit, 40 41 se exercendo] in\'. C 41-42 quampluribus] (Cr. F. GAFFIOT,Dic/ionnaire illus/re /a/in- .francais, p. 1291: «quamplures, mauv. lecture pour complures»). 42 alta] ulta ABCDEHIS S 44 et] i/er. B 45 alibi dicit] im. C 45 est] i/er. E 45 placeat] placent D 46 animarum] animorum D 46 Ille] Illa ABCD(sed in IlIc carr.)E(id.)HI(sed 18 pro] per A 18 huius] huiusmodi ACD 18 capacitate] capacitatem A vel ille i. m.)S 47 Dei'] om. I 47 qui] maior est addo sed exp. A 47 maior] magis 20 aequalitas] qualitas B 20 ergo) igitur S 20 profecerit] proficerit A sed in maior co,.,.. A 49 trahentia.] Et addo A 53 In] om. S 54 virtutis] virentis B 21 Sufficit] Sufficiat sed iII Sufficit co,.,.. A 21 hoc] haec A om. E 22 bona] facit addo virtutis est virentis sed virtutis est exp. H virentis sed iII viventis I1nil. C 56 ad] sup. lin. sed exp. H 23 adhuc] ad hoc BD 27 quousque] quosque A 27 comprehendat] A 56 virtute] usu add. sed exp. A 57 habere] om. I 58 beatis] beantis ABCDEHIS comprehendit BE 29 finem] operis addo sed exp. A 29 operis ... status] 0111. A 63 in) isto addo sed exp. CI 29 tendit] intendit sed in tendit corI'. A 33 Defecit] Deficit A 36 eorum] 0111. A 38 e] est A 39 multo magis] om. 39 autem ... carne] iter. D 39 autem] 42-44 GREGOR" Regu/a pas/ora/is, II, C. 5, (PL 77, 33C). 45-46 ID., Homiliae in aut ABDEHIS 40 vos] nos E E:echie/em, I, ham. 12, n. 30 (CC lat. 142, p. 200,578-579; PL 76, 932C). 46-47 Non inveni, sed cr. THOMAM HIBERNICUM, F/ores doctorum, S.V. amor, ak (ed. 1614, p. 67: ed. 1735, p. 43), ubi hic passus Gregorio adscribitur; cr. etiam HENR. DEGAND., Quod/. XII, q. 29 (ed. J. DECORTE,p. 188,81-82; ed. 1518, r. 508vO: ed. 1613, II, r. 272rb et ed. 16 Phil., III, 15. 17 G/ossa ordo in Phil., III, 15 (ed. 1634, VI, p. 595Bc; PL 114, J. DECORTE,p. 194,45-46: ed. 1518, r. 509vO: ed. 1613, II, r. 273vb) ubi hic passus 606A). 18-20 Ibid. (ed. 1634, VI, p. 597Bb; PL 114, 606B-C). 23 Phi/., III, 12-15; Gregorio adscribitur, et ID., Quod/. 1, q. 35 (ed. R. MACKEN,p. 195,9-10; ed. 1518, cr. supra, p. 251, II. 24-25 Ps., XXVI, 4. 33-34 Ps .. XXX, 11. 33-36 AUGusT., f. 23vA: ed. 1613, I, r. 37ra) ubi hic passus Augustino adscribitur. 51 ARIST., Eth. Nic, Ellarr. in Ps., Ps. 30, sermo 2, n. 5 (CC lat. 38, p. 205,3-7: PL 36, 241). 38-40 Phil., I, V, c. 1 (ed R. A. GAUTHIER, . 455,3-11; lunt., III, r. 64D- F; 1129b 30-1130a 5). p 53- 23-24. 40-(253,)41 G/ossa ordo iII Phil., I, 24 (ed. 1634, VI, 579Aa: PL 114, 602D). 60 Ibid. 254 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 255 S 266" ipso status iste perficit id in quo ille deficit, I dicente beato GREGORIO, ut dictum est iam secundum CASSIANUM, statim habetur perfectionis sed H 267" parte lIa Super Ezechielem, homilia 7a: «Sanctorum mentibus saepe 65 90 status, et tanto perfectior et completior, quanto in ampliori copia et A 57'· evenit, ut cum se viderint magno I caele-Istis gratiae munere I compunctos, facultate dictorum consistit instrumentorum. E 214" iam se perfectos existiment et oboedientes putent, sed quia nullus est qui Sunt autem huius < modi> instrumenta quibus perfectio acquiritur B 295" dura praecipiat .. patientes I esse se credant, sed quia nemo eos per et quibus status perfectionis constituitur, in duplici genere, et in utroque contumelias et adversitates pulsat. Et plerumque contingit ut spirituale genere modo contrario se habentia ad statum perfectionis in consti- ministerium vel inviti suscipiant, atque ad gubernationem fidelium dedu- 70 95 tuendo ipsam, et ad perfectionem in Ipsam I acquirendo, quoniam Zucc. cuntur. Qui, cum magnis tribulationibus fuerint hinc inde pulsati, turbati dictorum instrumentorum quaedam sunt substantialia statui perfec- mente, sese imperfectos inveniunt, qui, non pulsati, perfectos se esse tionis, quaedam vero accidentaIia. Substantialia, ut illa quae pertinent crediderunt. Qua ex re agitur ut semetipsos colligant, et apud se oppro- ad tria vota substantialia quae fiunt in religione, quae communia sunt brium suae infirmitatis erubescant, atque ex ipsa confusione roborati, omni religioni. Cetera vero omnia sunt accidentaIia, quae variantur in contra adversa patientiam opponant et ex tribulatione proficiant, qui prius 75 00 diversis religionibus secundum diversa praecepta, statuta et consuetu- in otio ex ipsa sua securitate torpebant. Et veraciter tales esse incipiunt, dines diversas eorum. Quarum quaedam consistunt in negatione et quales se esse prius inaniter putaverunt ». «Mira enim », ut dicit IVo amotione eius quod perfectionis acquisitionem prohibet, ut sunt ieiunia, M o ra Iium «deitatis pietate agitur, cum is qui perfecto corde ad contem- solitudines I et huiusmodi; quaedam vero in positione et conservatione B 295 plationem tendit, humanis ministeriis occupatur, ut et multis infirmioribus eius quo ipsa perfectio acquiritur, ut sunt oratio, contemplatio, scrip- eius mens perfecta proficiat, et quo semetipsum imperfectum respicit, inde 80 5 turae medi-Itatio, etc. huiusmodi. Illa autem quae statui perfectionis D 187 Bad. 290" ad culmen perfectior assurgit» etc.1 sunt substantiaIia, consistunt solummodo in negatione et amotione eius Sed de statu perfectionis exercendae et de eius perfectione non est ad quod est I perfectionis acquirendae, scilicet perfectae caritatis, impedi- S 266' praesens intentio, nisi modicum in fine quaestionis sequentis, sed solum tivum, quia est contrarii eius, scilicet cupiditatis, augmentativum, vel de illo et eius perfectione, qui est perfectionis acquirendae, qui, ut principaliter vel per occasionem: secundum enim AUGUSTlNUM, ubi « Bad.291" dictum est, in copia et facul-Itate organorum quibus acquiritur perfec- 85 10 magna est cari-Itas, I ibi parva est cupiditas; et ubi pe/lecta caritas, C 218 H 267 tio, consistit. Ubi enim in modo vitae sive qualitate vivendi maior est nulla cupiditas». Propter quod dicit, De verbis Apostoli, sermone facultas et copia acquirendi perfectionem, et opportunitas, est status 11 : «Concupiscentiis non consentire magna laus est, quas non habere, 0 maioris perfectionis, «non quod statim, illis habitis, habetur perfectio», pe/lectio est». Cuiusmodi est triplex abdicatio trium quae cupiditatem sic concupiscentium solent attendere. Debet enim mens quae statum ABCDEHIS ABCDEHIS 65 Ezechielem] Ze- sed in Ezechielem corr. A 67 existiment] aestiment sed in existiment 90 status] 0111. S 90 tanto] et addo I 90 completior] completor D 93 status] i/er. corr. A 67 putent] puent sed in putent corr. A 68 se] crederit addo sed exp. A B 94 contrario] contraria S 95 et. .. ipsam] om. (ham.) B 95 in] om. D 68 credant] credat A 68 sed] si A 69 contumelias] con- Sllp. lin. A 69 ple- 96 sunt] instrumentalia addo sed exp. A 98 substantialia .. .in] om. A 99 sunt] 0111. rumque] plerum e/ -que Sllp. lin. B 70 ministerium] mysterium BDEHIS 70 ad] 0111. E 00 religionibus] ordinibus A 1 negatione] vegetatione C 2 acquisitionem] S 70-71 deducuntur] deducantur C 72 se esse] inv. S 73 re] se A 74 in- acquisitione D 3 solitudines] sollicitudines A 3 huiusmodi] huius ABDEHI firmitatis] infirmitas sed in infirmitatis corr. A 74 erubescant] erubescunt A 5 huiusmodi] huius ABDEHIS 5 statui] statim D 8 est contrarii] inv. A 75 patientiam] poenitentiam A 75 qui] quae D 77 quales] quale A 77 inaniter] 8 scilicet] ad addo A 9 secundum] sed A IO-II et...cupiditas] om. (ham.) DHIS maneri A 78 perfecto] perfectio sed in perfecto ? corr. H 79 et] ipsis addo A 10 caritas] nulla caritas addo A 12 II'] 9' C 12 consentireJ sentire e/ con· sup. lin. 79 infirmioribus] infirmeroribus A 84 acquirendae] acquirendum sed in acquirendae A 13 triplex] duplex A 14 attendere] ascendere AS corr. A 89 Cr. supra, p. 248,27-(p. 249,)40. 9· II AUGUST., De div. quaes/. 83, q. 36, C. I (CC 65-77 GREGOR., Homiliae in Ezechielem, II, homo 7, n. 12 (CC la!. 142, p. 325, 361- lat. 44A, 11-13; PL 40,25); cf. etiam THOM. DEAQ., Commen/um in Mallhaeum, X/X, (ed. (326,)377; PL 76, 1020B-C). 77-81 ID., Moralia, V, C. 4, n. 5 (CC la!. 143, p. 222,11- Parma. VI, p. 179) ubi scriptum est «Augustinus, in lib. 83 qu., dicit «quod augmentum 21; PL 75, 682C). 83 Cf. infra, p. 307,88-(p. 308,) 17. 84·85 Cf. supra, p. 248,27-29 caritatis est diminutio cupiditatis; perfectio caritatis, nulla cupiditas»». 12-13 et 251.92-4. 88 CASSIA NUS, Colla/iones, collo I, C. 6 (CSEL 13, p. 12,26; PL 49, 488B). AUGUST., Sermo 156, C. 9, n. IO (PL 38, 855). QUAESTIO 28 257 256 QUODLIBET VII GREGORIUS IXo Moralium in principio: «Qui de perfectione se erigit, perfectionis sibi deliberaverit, assumere abdicare primo a se id quod est 15 E 214'b habere se bene vivendi nec, initium ostendit, quia, cum de bonae vitae A 57" extra se, ut I cuncta temporalia, I contra concupiscentiam oculorum, I I 147" quod faciunt religiosi per votum paupertatis. Secundo debet abdicare a perfectione extollimur, hanc nos non inchoasse monstramus».1 Bad. 2~ se quod est iuxta se, ut carnem suam contra concupiscentiam carnis, 45 De eis quidem quae statui perfectionis sunt accidentalia, licet sint quod faciunt religiosi per votum castitatis. Tertio debet abdicare a se acquisitioni perfectionis substantialia, nihil ad praesens, sed solum de quod est ipse, contra superbiam vitae, quod faciunt religiosi per votum 20 illis quae statui perfectionis sunt substantialia, quae scilicet in abdica- oboedientiae. Ut sic sint ista tria bona quae consistunt in abdicatione, tione praedicta triplici consistunt, quibus animus perficiendus ab impe- promoventia caritatem contra tria mala promoventia cupiditatem, de dimentis perfectionis acquirendae absolvitur, ut expeditior sit ad exer- 50 cendum se circa virtutum opera perfectioni acquirendae necessaria. Illa quibus, I° Ioannis, no, «Omne quod est in mundo» etc. Habent autem se praedicta instrumenta modo contrario ad perfec- autem tria inabdicatione consistentia, statui perfectionis essentialia, tionem acquirendam, illi quo secundum iam determinata se habent ad 25 non disponunt animum ad perfectionem acquirendam positive, sed statum perfectionis, quia quae sunt accidentalia statui perfectionis, sunt negative tantum, amovendo prohibens, quia non nisi in I quantum sunt S 267" essentialia in acquirendo perfectionem, quia illis, scilicet ieiuniis, oratio- habita, faciunt animum per delectationes rebus temporalibus inhaerere, 55 ut ad spirituales delectationes non possit se elevare, dicente GREGORIO, I H 268" nibus, contemplationibus et ceteris huiusmodi, agitur ut perfectio habeatur, triplici autem abdicatione praedicta non agitur, nisi ut pro- XVIIIO Moralium: «Qui terrenarum rerum amore vincitur, in Deo movens contrarium et prohibens intentum amoveatur. Propter quod 30 nullatenus delectatur. Esse quidem sine delectatione animus numquam contingit perfectissimos esse quosdam, in statu tamen perfectionis non potest, nam aut infimis delectatur, aut summis, et quanto altiore studio existentes, quales erant in coniugio et abundantia rerum temporalium exercetur ad summa, tanto maiori fastidio torpescit ad infima, quanto 60 acriore cura inardescit ad infima, tanto torpore damnabili frigescit a rectores sui et familiae suae patres veteris testamenti, et in lege naturae ipsos praecedentes, dicente GREGORIO, parte Ia Super Ezechielem, summis». «Amor enim temporalium est viscus poenarum spiritualium», homilia 6a: «Electi multi, apud omnipotentem Dominum I perfecti, et ante 35 ut dicit AUGUSTINUS, Super Ioannem; et Super Psalmum LXIXum: Zucc. 433" legem fuerunt»; et e contra contingit esse imperfectissimos quosdam «Tantum quaere, quantum depellendae necessitati satis est. Cum autem existentes in statu perfectionis, dicente AUGUSTINO: «Sicut non inveni quod super.fluat, quaeris, compedes tuos onerare desideras». Item in Bad. 2S meliores eis qui in religione profecerunt, sic non inveni deteriores eis qui 65 Sermone I Domini: «Vade et ven-Ide»: sufficientiam quaere. I Quod C 218" A 57'b in religione defecerunt»; «Plerumque enim personarum ordinem permutat sufficit, quaerite ..plus nolite: cetera gravant, non sublevan/». qualitas morum», ut dicit GREGORIUS, IIO Pastorali um. Unde nullus 40 B 296'" pro I perfectione status perfectionem sibi arrogare debet, quia, ut dicit ABCDEHIS 42 erigit] exigit sed in erigit corr. A 44 extollimur] extolluntur D 44 non] om. ABCDEHIS D 45 eis] his A 45 statui] statu sed in statui corr. D 45 sint] acquitio addo D 50 perfectioni] perfectionem E 50 acquirendae] acquirendi H 51 essentialia] 16 uti cu addo sed exp. et sit addo i. f 214vb E 18 iuxta] periculum addo sed exp. essentia sed in essentialia corr. A 52 animum] animam A 52 acquirendam] in addo E 20 religiosi] Si addo A 21 ista] ita I 21 trial i. m. E 25 illi] illo A S 54 per] prae S 58 quantol quando A 58 altiorel actiore sed in altiore corr. ai. 26 quia quae] quae quia sed signis inversionis inv. S 27 essentialia] statui perfectionis man. C altiori S alteriore ABDEHI 59 summa] summam A 60 acriorel acriori sunt addo sed exp. S 27 scilicet] om. E 28 huiusmodi] huius ABDEHIS 28-29 S 61 Amor] Maior C 61 poenaruml poennarum C 64 superfluat] superfluum ut. .. habeatur] om. E 30 et prohibensl om. E 31 tamen] tam ACHI om. E est S 64 onerarel onere C 64 desideras] disideras sed in desideras corr. A 64 in] 35 Dominuml Deum sed dei. et exp. et Dominum i. m. B 38-39 pro fecerunt. .. religione] om. I 66 plus nolitel inv. A 66 non] quod addo E om. (hom.) B 38-39 sic ... defecerunt] om. (hom. ?) C 41 status] factus A 42-44 ID., Moralia, IX, C. 3, n. 3 (CC lat. 143, p. 457,24-27; PL 75, 860B). 56-61 ID., 23 Iloann., II, 16. 35-36 GREGOR., Homiliae in Ezechielem, I, homo 6, n. II (CC la!. 2 Moralia, XVIII, C. 9, n. 16 (CC la!. 143A, p. 896,2-7; PL 76, 46D). 61 AUGUST., 142, p. 73,207-208; PL 76, 833C). 37-39 AUGUST., Epist. 78, n. 9 (CSEL 34 , Sermo, 112, C. 5, n. 5 (PL 38, 646). 63 Ps., LXVIII, 34 63-64 AUGUST.; Enarr. in p. 344,16-(345,)1; PL 33, 272); etiam cita tur in HENR. DE GAND., Quodl. II, q. 14 (ed. Ps., Ps. 68, sermo 2, n. 18 (CC la!. 39, p. 929,12-14; PL 36, 865). 65 Matth., XIX, R. WIELOCKX,p. 94,97-98; ed. 1518, f. 40rZ; ed. 1613, I, f. 67va). 39-40 GREGOR., 21. 65-66 AUGUST., Sermo, 85, C. 5, n. 6 (PL 38, 523). Regula pastoralis, III, C. 2, (PL 77, 52C). 258 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 259 Certe, respondet, hoc ipsum quod sufficit, habetur sine gravamine, «vade». Vadendo enim se subtrahit quilibet ab illo in quo fuit. Vadit dicente AUGUSTlNO super illud XU Psalmi, «universum stratum eius ergo spiritualiter, qui temporalium possessionem animo derelinquit. vertisti in infirmitate eius»: «Stratum intelligitur aliquid terrenum. Omnis «Possessio» enim dicitur «pedis sessio». «Pes autem animae amor et anima infirma in hac vita quaerit sibi aliquid terrenum ubi requiescat, 70 affectio eius est», secundum AUGUSTINUM Super Psalmum XXXIVum. o 187'b veluti sunt ista quae diligunt et innocentes. Neque enim de cupidita-Itibus J 95 Vadit ergo homo, animo possessionem temporalium relinquens, quando E 215'" pedibus amoris ab eis recedit, amorem possidendi ea subtrahendo malorum nunc loquendum est ad innocentem hominem veniamus. Requies- cit in domo sua, in familia sua, in coniuge, in aliis, in paupertate, in penitus, ut possit dicere illud, Michaeae I°: «vadam spoliatus et praediolo suo,» etc. huiusmodi. «Sed tamen Deus volens amorem nos non nudus».1 S 267' habere nisi vitae aeternae, et in istis velut innocentibus delectationibus 75 Secundo, ut amplius amor subtrahatur a temporalibus, debet abdi- miscet amaritudines. Docet amare meliora per amaritudines inferiorum. 00 care a se prius possessorum proprietatem, ne amplius in re ius aliquod Zucc. 433,b ne viator tendens ad patriam, stabulum I amet pro domo sua». Propter possit sibi ascribere et possessionem ad animum revocare, propter quod B 296,b quod perfectionem volens acquirere I illa debet a se abdicare, ut libere dicit: «vende». Vendendo enim non solum subtrahit se vel elongatur a se animus ad spiritualia possit elevare, dicente AUGUSTlNO in Epistola re, sed omnino alienat eam a se. I Unde super illud, Lucae Xllo, H 268 ad Zenobium: «Horum amorem perniciosissimum poenarumque plenis- 80 « Vendite quae possidetis,» dicit Glossa «Qui pro caelo omnia simum divina philosophia monet frenare atque sopire, ut se totum animus, 5 spernit, I vendat quae habet», et hoc quoad possessionem et quoad I 147' etiam dum hoc corpus agit, in ea quae super huiusmodi sunt, feratur proprietatis substantiam, sicut fecerunt sancti in primitiva Ecclesia, atque aestuet». Secundum quod Dominus consuluit, Matthaei XIXo, Actuum lIo: «possessiones quoque et substantias vendebant».J Bad.2 cum dixit «Si vis perfectus esse» etc.: «Si vis», dicit excitando volunta- Sed quia hoc non solum intelligitur de bonis exteriori bus pecunialibus, tem, quia ut dicit Glossa inter1inearis: «ex voluntate est perfectus in 85 sed etiam de nobismetipsis et de amicis, ideo addit: «omnia quae dilectione Dei». Et HIERONYMUS super Matthaeum: «In potestate IO habes».« Omnia»: (, I quando relinquit eos patris, matris, et generaliter amicorum omnium, et cum hoc sui ipsius, A 58'· infirmis ad temporalem consolationem, ad quam non vult eis uti. 70 ad praesens omissa, circa abdicationem temporalium rerum exteriorum 95 restringenda est I intentio nostra. H 26 Quo facto, tunc primo dispositus est ut, quantum est ex ratione status, ad perfectionis acquisitionem gressus extendat, quod insinuatur Descendendo I igitur ad propositam quaestionem, an habens propria D 18 cum subditur «et sequere me», quasi dicat: «Reiectis impedimentis, solum necessaria victui, melius et perfectius faceret illa dimittendo an ingredere viam virtutis ut I fias perfectus». Unde dicit interlinearis retinendo, dico quod, quando quaestio est de aliquo an sit bonum aut C 219'· Glossa: «Non sufficit relinquere mala»; et Glossa super Marcum 75 melius, sed non in se sed in ordine ad alium, non est tam aspiciendum 00 ad illud quale sit in se, quam qualiter se habeat ad illum respectu cuius E 215" dicit: «Relictis malis, fac bona. Sequere imitando I me, sicut sum via. Hoc enim solum sufficit». Hinc est quod dicit HUGO, De laude proponitur esse bonum aut melius, aspiciendo scilicet non solum an sit caritatis: «Certe parum hoc erat amicis Dei, ut pro amore aeternorum bonum in se aut melius, sed an sit bonum et melius, hoc est expediens et ista spernerent, ista calcarent, sed abiectis his omnibus, alacriter ad votum expedientius, illi. I Quod enim bonum est in se, non semper bonum est Zucc currentes nec minis terreri poterant nec tormentis. Currebant ergo: 80 habenti illud, quia non est ei expediens pro tempore aut loco aut mundum post se reliquerant, Deum ante se habeban(». Et iuxta quod 5 naturae suae dispositione. Licet enim vinum, aut bibere vinum, sit dicit GREGORIUS super Ezechielem, parte Il", I homilia 7", «Transi- bonum simpliciter, quia est bonum et expediens bene disposito secun- I 148" toria cuncta despiciens quousque ad gaudia secreta perveniat, per atrium dum corpus, non tamen est bonum febricitanti, quia est male dispositus perfectionis currat», quia, ut dicit HIERONYMUS Super Matthaeum: secundum corpus, et ideo non est ei expediens. Hoc est enim illud quod «Non sufficit tantum relinquere: hoc enim Socrates philosophus I fecit, et 85 dictum est superius secundum TULLlUM,quod «in deliberatione secun- S 267'· multi alii. Iungit quod perfectum est: « Sequere me N, quod proprie IO dum quod genus vitae vivere velimus, ad naturam cuiusque consilium apostolorum est atque credentium». I omne revocandum est». Bad.292'0 Cumque, ut iam dictum est, abdicanda sunt omnia temporalia, non In ista ergo-deliberatione, an isti sit melius totum dimittere et vivere nihil habendo in proprio, an retinere necessaria vitae et vivere aliquid habendo in proprio, et similiter in deliberatione magis generati, an ABCDEHIS 15 melius esset homini simpliciter habere tantum necessaria, an illa dimit- 67 subditur] subdicitur BHI 67-68 et.. .pauperibus] subi. BCDHS 68 hoc] est addo B(i. m.)I(sup. lin.) 68 quis] quisque E 70 infirmis] infirnus D et addo sed exp. ABCDEHIS A 71 tunc] om. D 71 quantum] quartum B 73 eL .. me] subi. ABCDEHIS 73 impedimentis] iter. B 75 sufficit] sufficerit S 76 sum] sive E 77 Hinc] Hic 89-90 acquirendae] acquirente ABCEHIS 90 ad] ab A 91 praesens] praesentis sed D 77 quod] om. I 78 pro amore] per amorem S 79 alacriter] om. B in praesens corr. A 91 propositae] om. C 93 patris] et ? addo sed dei. et exp. 80 minis] minus ACDEHIS 80 ergo] morum addo sed exp. A 81 reliquerant] B 93 amicorum] om. B 93 sui] suum E 94 exteriorum] om. E 95 restrin- reliquerunt BDEHIS relinquerunt AC 85 tantum] tamen D 85 philosophus fecit] gen da] restringendae sed in restringenda corr. A 96-3 Descendendo .. .illi] Ad quaestio- inv. C 86 alii.] Deo addo i. m. E 86 est] eos sed in est corr. B 88 abdicanda] ser. nem i. m. A 96 Descendendo ... quaestionem] Ad propositam igitur quaestionem sed vel -ta addo i. m. ai. man. C 88 omnia] om. I descendendo I 96 propria] con!: proia (?) A 99 sedI] om. ABHIS 99 alium] ser. sed vel -ud i. m. ai. man. C 00 illud] quare sit add.sed exp. A 67-68 Matth., XIX, 21. 73 Ibid. 75 Glossa interl. in Matth., XIX, 21 (ed. 1634, V, 2 in ... meliusl] om. S 2 expediens et] om. A 2 et2] an BDEHIS 3 expedientius] 321-322; deest in PL 114). 76 Glossa ordo in Mare., X, 21 (ed. 1634, V, 588Eg; PL 114, expediendi sed in expedientius corr. A 4 ei expediens] inv. A II est] om. S 218C). 77 Glossa interl. in Mare., X, 21 (ed. 1634, V, 587- 588; deest in PL 12 ergo] igitur S 13-14 an ... proprio] om. (ham.) B (14). 78-81 HUGO DE S. VICTORE, De laude caritatis, (PL 176, 972A). 82-84 GREGOR.,Homiliae in Ezechielem, II, homo 7, n. II (CC lat. 142, p. 324,323-325; PL 76, 9-11 CICERO, De officiis, I, C. 33, n. 119 (ed. M. TESTARD, p. 166; ed. C. ATZERT, 1019B). 85-87 HIERON., In Mallh. Evang. Comm., XI X, 27-28 (CC lat. 77, p. 172,915- p. 41,15-16; ed. W. MILLER, p. (20); cf. supra, p. 246,75-76. 916 et 922-925; PL 26, 144B-145A). 88 Cf. supra, p. 259,8-(260,)15. 264 QUODLIBET VII QUAESTIO 2S 265 Bad. 292'P tere et nihil habere, I dicendum est ad quaestionem sic generaliter Si primo modo, sic non habere propria simpliciter melius est quam propositam, quod eadem res potest comparari secundum bonum et 45 habere ipsa, quia habere natum est distrahere habentem, non habere melius sibi ipsi ut habita et non habita, dupliciter: uno modo con- autem nequaquam, I quantum est ex se. Aliter enim esset simpliciter H 269 siderando ipsam secundum se et absolute, alio modo considerando melius habere bona communia et propria simul, quam habere commu- ipsam in respectu et comparatione ad habentem et non habentem. 20 nia tantum absque propriis, quia habere propria aliquid boni ex se Si primo modo, tunc non quaerit quaestio, nisi an sit melius habere apponeret ei quod est habere communia. I Zucc. an non habere. Et sic dico quod simpliciter melius est habere quam non 50 Si autem comparemus habere propria ad non habere ea, cum eo A 58" habere I non solum propria tantum victui necessaria, sed in magna quod est habere communia, sic nullum dubium est quin non habere abundantia, ita quod habere sit tanto melius, quanto habentur abun- propria melius est, quia minus distrahit < quam> habere communia dantius, quia res in se et ex se bonae sunt, ut infra dicetur secundum 25 cum propriis, aut propria tantum. AUGUSTINUM AMBROSIUM, in non habere, quia defectus est et et et Si autem comparemus habere propria ad non habere ea, cum eo privatio pura, nihil bonitatis et perfectionis consistit: aliter enim contin- 55 quod est non habere communia, hic aliqui dubitant, quid scilicet melius geret opinio Manichaei, quod temporalia ex se mala sunt et abdicanda, sit: an habere propria, an nihil habere omnino, nec propria nec quod haereticum est dicere. communia, dico quoad ius et dominium, quia sine usu facti nullus Si secundo modo, tunc quaerit quaestio, an melius sit homini habere 30 potest esse, ut videbitur in sequenti quaestione. an non habere. Et est hic sciendum, quod in hac comparatione non Aliqui enim dicunt, quod obligari ad nihil habere omnino est discri- considerantur 'melius' et 'minus bonum' circa habere et non habere, 60 mini se committere ac tentare Deum circa provisionem necessario rum, E 215'b nisi ex ratione I distractionis a bono I spirituali per ipsa, quia illud est aut est multum propinquum illi. Propter quod absque omni distinctione Bad. 292'P perfectius I in statu et melius, quod minus natum est distrahere, ut dicunt hoc nullo modo licere, et ita non esse melius quam habere C 219" S 268" patebit in I sequente quaestione. 35 propria, immo multum deterius. I Quorum opinionem damnat NICO- Bad. 2' Quod autem huiusmodi bona nata sunt distrahere, partim contingit LAUSpapa in expositione regulae fratrum minorum, dicens «quod taliter B 297 ,b ex parte ipsarum rerum, partim ex parte hominum habentium aut non I 65 propter Deum omnia abdicantes non tamquam homicidae sui vel tenta- habentium ea. Dicta ergo comparatio potest considerari circa habere et tores Dei, vivendi se discrimini committunt. Sic enim se ipsos conmittunt non habere propria, ex parte ipsarum rerum, vel ex parte habentium et divinae providentiae in vivendo, ut viam non contemnant pro visionis non habentium ea. Si primo modo, tunc duplex potest fieri comparatio: 40 humanae» etc. una comparando habere propria ad non habere ea, considerando non Propter quod in hoc membro sub-Idistinguendum est, dicendo quod D 188' habere secundum se et absolute, vel cum aliquo adiuncto, videlicet aut 70 habere propria potest comparari ad non habere ea, nec etiam commu- cum habere bona in communi, aut cum non habere bona in communi. nia, hoc est ad nihil omnino habere, dupliciter: uno modo considerando ipsum quod est nihil habere, omnino secundum se et absolute, aut cum ABCDEHIS ABCDEHIS 16 dicendum ... quaestionem] ad quaestionem dicendum est I 16 est] om. B 18 ipsi] om. E 18-19 modo ... et] iter. A 19 ipsam] om. A 25 ut] et B 27-28 continge- 48-49 absque ... communia] om. S 48 propria aliquid] aliquid propria sed signis inver- ret] contingerit E 30 homini] bonum A 31 hac] quaestione addo sed exp. C sionis inv. B 50 habere] om. E 51 quin] quoniam A 52 distrahit] distrahitur 33 quia] quod S 34 quod minus] om. 1 35 patebit] patet A 36 huiusmodi] huius ABCEHIS 53 aut] ser. et vel quam addo i. m. aI. man. C 54 habere] om. I ADEHIS 36 partim] partem D 36 contingit] git I 37 habentium] i. m. S 55 scilicet] sed sed exp. et scilicet sup. lin. A sit sed in scilicet corr. D 56 nec'] neque 38 considera ri] considerare A 39 et] vel A 40 tunc duplex] duplex tunc sed signis 1 57 dico] respectu addo I 59 ad] aliquid D 59-60 est discrimini] inv. A inversionis inv. B 40 potest] om. A 42 adiuncto] adiucto D 60 provisionem] visionem sed pro- sup. lin. A 61 aut] ut S 66 committunt] committuerunt A 67 divinae] pp addo sed exp. A 69 dicendo] dicendum sed et i. m. 26 Cr. AUGUST., De doctrina christiana, III, C. 12, n. 19 (CC lat. 32, p. 90,30-33; CSEL 80, aI. man. C 70 nec] neque I 71 est...omnino] ad nihil omnino est A p. 91,23-26; PL 34,73); AMOROS., Expositio Evangelii secundum Lucam, VIII, n. 84-85 (CSEL 32, p. 434,18-24; PL 15, 179IB-C); er. infra, p. 302,45-50. 34-35 cr. infra, 58 cr. infra, p. 285,91-94. 64-68 NICOLAUSIII, Constitutio super confirmatione regulae p. 308,95-8. fratrum minorum (ed. J. GAY, n. 564, p. 234b). 266 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 267 I 148'b con-Iditione sollicitudinis circa provisionem necessariorum accipiendam habere omnino. Cuius contrarium inten-Idimus determinare in sequente H 26 de bonis alienis omnino, scilicet quoad ius et dominium. Quae quidem 00 quaestione, propter quod membrum hoc usque ad illam quaestionem conditio, quamvis est ei necessario et inseparabiliter adnexa quantum ex 75 suspendamus. I Bad. parte humanae indigentiae, quia nihil habere omnino et nullo modo Si autem consideretur distractio ex bonis proprietariis, secundum velle sibi providere de necessariis vitae, plane esset homicidam esse sui, quod nata sunt distrahere ex parte hominum habentium et non haben- aut committere se discrimini et tentare Deum, tamen nihil habere tium ea, tunc subdistinguo, quia ista consideratio potest intelligi dupli- omnino ex se non includit illam, quia omnino nihil habenti absque 5 citer: aut respectu hominis secundum statum naturae suae, prout erat A 58'b propria sollicitudine posset I aliter provideri, etiam si se non transferret 80 primo instituta, aut secundum statum modernum, prout per peccatum ubi haberet communia. desti tu ta. Si primo modo, sic iuxta quod iam dictum est de non habere propria, Si primo modo, tunc non refert hoc quaerere circa hominem et hunc B 297" nihil habere omnino I simpliciter melius est quam habere propria, quia vel illum, quia optima dispositio fuisset in unoquoque ad usum tempo- habere ea natum est ex se distrahere habentem. Nihil autem habere, IO ralium. quantum est ex se, non est natum distrahere non habentem, sed solum 85 Sed subdistinguendum ex parte eius quod est non habere, quia per accidens, scilicet ex ratione sollicitudinis ex propria provisione habere propria «tantum victui necessaria», aut intelligitur comparari ad adnexa, ut dictum est. Propter quod dicit NICOLAUSpapa huiusmodi nihil habere simpliciter, nec in proprio nec in communi, aut ad nihil «abdicationem non solum observabilem et licitam. sed meritoriam et habere in proprio, sed tantum in communi. S 268'b perfectam. et eo magis I meritoriam, quo per ipsam professores ipsius 15 Si primo modo, sic adhuc melius fuisset simpliciter, et per consequens magis a temporalibus propter Deum elongantur». 90 cuilibet homini, habere etiam propria quam non habere; tum quia Si secundo autem modo, sic oportet totam considerationem referre habere nullo modo potuisset amorem eius retraxisse ab aeternis, ad illam conditionem sollicitudinis adnexae sive consequentis insepara- manente status integritate, qui utique remansisset, nisi Adam peccato E 216" biliter. Et suspicantur hic aliqui, quod talem sollicitu-Idinem ex ratione prius cecidisset, electione scilicet superbiae, quod forte necesse est fore C 219'b sua oportet esse tantam, quod multo plus nata est, I quantum est ex se, 20 primum peccatum naturae bene institutae; tum quia sine bonis omnibus dis trahere, quam distrahant circa propria et sollicitudo in 95 temporalibus non potuisset natura humana salva fuisse, quia communia accipiendo ab illis necessaria, et quod secundum hoc melius est et terraenascentia omnino fuerunt ei necessaria, sive illa tunc terra ultro perfectius habere propria quam nihil habere omnino, et per consequens, produxisset, sive homines communiter ad usus communes eam coluis- multo melius et perfectius esset habere bona in communi, quam nihil sent, qualiter nunc eam colerent, et colere deberent si omnes vellent 25 dimittere propria. ABCDEHIS Si secundo modo, sic melius I simpliciter fuisset homini simpliciter, et B 29' 73 sollicitudinis] similitudinis EH sillicitudinis D 73 necessariorum] om. I ABCDEHIS 75 necessariol necessariae A 76 nullo modo] inv. A 76 nullo] om. D 77 esse] ser. sed in esset ? mut. E 79 ex] in S 79 absque] omni addo sed exp. A 81 haberet] essent S 83 quia] om. D 84 habere] om. D propria addo sed exp. 2 consideretur] considetur S 4 subdistinguo] subdistingo I 4 ista] illa I 5 suae] A 84 ex se] om. E 84 distrahere] detrahere sed in distrahere corr. B om. A 6 modernum] modernorum S 8 quaerere] quaere ABCEHIS 13-14 86 sollicitudinis] et addo A 87 huiusmodi] huius ABDEHIS 88 sed] secundum simpliciter. .. habere] om. (ham.) S 13 nec2] neque Iam. B 16 homini] om. S A 93 suspicantur] suspicamur C suspicanitur H susspicanter A 93 aliqui] aliquid 17 modo] habuisset addo sed exp. A 18 qui] quae A 18 utique] utque sed in utique ABDEHIS 93 quod] ex sed exp. et quod sup. lin. A 94 quantum] om. A corr. I 19 electione] elatione A 19 est] om. B 20 bonis] operibus addo sed exp. 95 distrahant] seq. lac. BC 95 in] om. B 96 illis] istis AH 96 necessaria] A 21 temporalibus] om. S 22 fuerunt] fuerit A 23 ultro] illa addo ABCDEHIS necessariis E 97 quam] iter. B 23 eam] iter. A 24 nunc eam] inv. S 24 nunc] tunc I 24 colerent] collerent A 24 vellent] evellent E 26 sic] sit A 26 melius] iter. A 26 homini] homi- nem sed in homini corr. S 26-27 simpliciter ... homini] om. (ham.) B 77-78 Ibid. 82 Cr. supra, p. 265,44-46. 87 Cr. supra, p. 265,69-(p. 266,)81. 88- 90 NICOLAUS III, Constitutio super confirmatione regulae fratrum minorum (ed. J. GAY, n. 564, p. 235b). 99-00 Cr. infra, p. 282,34-(283,)61. 12 Prov., XXX, 8; cf. supra, p. 244,28. 268 QUODLIBETVII QUAESTIO28 269 per consequens cuilibet homini, non habere propria « tantum victui 50 esse meliorem simpliciter, in qua omnia essent communia quam pro- necessaria», immo nec in quacumque abundantia, quam in communi, pria. ARISTOTELES vero aspiciens ad dispositionem naturae humanae Bad. 292vs qualiter omnia fuissent communia in statu innocentiae.1 pro statu in quo nunc est, quem putavit esse statum naturae institutae, Si vero fiat consideratio hominis ut iam est respectu eius per pecca- 30 e contrario descripsit dispositionem civitatis esse meliorem, in qua tum destituta, sic quod est melius pluribus, non oportet quod sit melius singuli I haberent propria, quam in qua essent omnia communia, et hoc H 269 simpliciter, quemadmodum si omnis homo per peccatum factus fuisset 55 quia vidit quod pluribus esset melius et expedientius habere propria, febricitans, tamen secundum magis et minus, tunc respectu plurium quam non habere; illud autem quod natum est convenire pluribus, melius esset scilicet abstinere omnino a vino, non tamen oporteret quod semper aut .frequenter iudi-Icandum est contingere secundum cursum E 216 Bad. 293's hoc esset I melius simpliciter, quia non esset melius lente febricitanti. 35 naturae speciei, ut determinat in no Physicorum et in I VIo Meta- I 148v Quod enim est simpliciter tale, oportet quod iudicetur tale respectu eius physicae, ubi iudicat inter fortuita et casualia, quod natum est' sic fieri C 221 quod est in meliori dispositione, ut determinat PHILOSOPHUS in I° 60 in paucioribus, Et hoc verum est in illis quae non sunt a naturali Politicorum, et secundum quod dat exemplum in IVO Metaphy- dispositione destituti, quales erant futuri homines in statu innocentiae, sicae. Si plures homines male dispositi iudicarent mel esse amarum, non autem est verum in illis qui sunt a dispositione naturali destituti, pauciores vero dispositi bene iudicarent ipsum esse dulce, iudicandum 40 quales sunt omnes homines, Christo excepto, post peccatum. Propter esset ipsum esse dulce, non autem amarum. Nec oportet hic subdistin- quod simpliciter melius iudicavit PLATO dispositionem civitatis melioris S 268" guere, an consideretur comparatio ratione hominis simpliciter, I et 65 quam ARISTOTELES,secundum quid autem melius iudicavit ARISTOTELES, Zucc. 435'b huius vel illius, quia eadem via et eadem distin-Ictione I respondendum secundum quod alias hoc exposuimus in quadam alia quaestione in alio A 59" est in utraque comparatione. Semper enim quod est melius vel tale Quolibet.1 Bad. 2 aliquid, respectu eius quod est bene aut melius dispositum sub specie, 45 Ad quaestionem igitur in dicta generalitate I propositam, responden- B 298' D 188'b est melius respectu speciei simpliciter, I quamquam non esset melius dum est, aspiciendo ad artem praedictam TULLII, ad naturam et condi- pluribus aliis peius dispositis sub specie. Propter quod PLATO aspiciens 70 tiones eius, in quantum sua corruptio est quodam modo sua natura, ad dispositionem naturae humanae pro statu quo erat instituta, quali- tercumque devenit ad notitiam eius, describit dispositionem civitatis ABCDEHIS ABCDEHIS 52 naturae] om. C 52 in] sup. lin. E 55 propria] tantum victui necessaria addo sed exp. S 57 frequenter] illud addo ABCDEHlS 59-60 sic.. ,paucioribus] i. m. ai. man. 30 fiat consideratio] consideratio fiat sed signis inversionis inv. B 33 febricitans] in / 219vb, et in textu / 221ra et Relictum post duo folia addo C 59 sic] se addo februtas D 34 omnino ... vino] a vino omnino S 35 lente] om. S 36 simpliciter CDS 60 verum est] inv. A 62 est verum] inv, B 64 quod] om. A tale] tale simpliciter sed signis inversionis inv. S 37 meliori] meliore E maiori sed in 64 iudicavit] indicavit A 65-66 autem ... quod] om. E 65 iudicavit] indicavit A meliori corr. S 39-40 mel...iudicarent] om. (hom.) A 40 dispositi bene iudicarent] 66 hoc] alias A 66 exposuimus] posuimus eI ex- sup. lin, E 67 Quolibet] Quodlibet bene dispositi iudicarent BDES bene dispositandicarent H 40-41 iudicandum ... dulce] A 70 sua'] om. C 70 corruptio] corpus (?) A om. (hom.) E 41-42 subdisting!Jere] distinguere S 42 comparatio ratione] com- paratione H 42 comparatio] rationis addo sed in ratione corr., quod tamen exp. A lunt., III, r. 233L-2341 et f. 239M-24IE; 1269b 27-1261a 9 et 1267b 22-1269a 29); cf, 44 enim] iter. sed secundum enim exp. A 46 speciei] specie A 46 quamquam] per G. DE LAGARDE, philosophie socia/e d'Henri de Gand et Godefroid de Fontaines in Arch, La quam B 47 peius] penis ABDEHIS 48 dispositionem] dispositum sed in dispo- d'hist. dom. et iiII. du moyen age, 18, 1943,p. 82-86. 58-60 Cf, ID., Phys., II, C. 5 (in sitionem corr. B 49 eius] om, C 49 describit] om. E THOMAE AQ., In Phys. Comm., II (ed. Leon., II, p. 81b, tex!. 53); Iun!., IV, DE r. 69A-B; 197a 8-(0); ID., Metaph., VI, C. 3 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, p, 120,17-25; Iun!., VIII, f. 149K; 1027a 20-29); er. etiam HENR.DEGAND.,Quod/. Vl, 27-28 Prov., XXX, 8; er. supra, p. 244,28. 37-38 Cf. ARIST.,Polit., I, C. 5 (TransI. q. IO(ed. G. A. WILSON, 117,34-41; ed. 1518,r. 230vH; ed. 1613, I, r. 348vb). p. 64- Gulielmi, ed. F. SUSEMIHL, 18,5; Iun!., III, r. 228D; 1254a 36-39); er. etiam HENR.DE p. 67 ef. HENR.DEGAND.,Quod/. IV, q. 20 (ed. 1518,r. 134vT-136rE; ed. 1613,I, r. 197va- GAND.,Quod/. XII, q. 28 (ed. 1. DECORTE, 178,43-50; ed. 1518, r. 507vG; ed. 1613, II, p. 199rb); cf. etiam ARIST,Polit., II, C. 1 et C. 8 (TransI. Gulielmi, ed. F. SUSEMIHL, 58,1- p. r. 270vb); ID., Quaest. ordo (Summa), ar!. 48, q. 2 (ed. 1520,II, f. 30rK; ed. 1646,p. 753a, (p. 59,)11 et p. 104,9-(p. 114,)11; ed. Iun!., III, r. 233L- 2341et f. 239M-24IE; 1269b 27- n. 7-8). 38-39 cr. ID., Metaph., IV, C. 4 (TransI. anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, 1261a 9 et 1267b 22-1269a 29); er. G. DE LAGARDE, philosophie socia/e ... , p. 82- La p. 73,11-15; Iun!., VIII, r. 85E; 1008b 27-32). 47-(p. 269),51 Cf. ARIST,POIiI., II, C. I 86. 69-70 er. ClCERO,De officiis, I, C. 32-33, (ed. M. TESTARD, 164-166; ed. p. et C. 8 (TransI. Gulielmi, ed. F. SUSEMIHL, 58,1-(p. 59,)11 et p. 104,9-(p. 114,)11; ed. p. e. ATZERT, 40,4-41,20; ed. W, MILLER, 116/115-(p. 122)/120);er. supra, p. 263,9-11. p. p. 270 QUODLIBETI! V QUAESTIO 28 271 dicen te A UGUSTINOS U p e r P Sa Im um XXXVIIum: «Natura nobis fac ta sarcinis». Quod autem hoc sit tali melius, dicit GREGORIUS, IIo Pasto- est poena. Primo homini quod erat poena, nobis natura est». Distin- ralium: «Qui iam I quae possident, misericorditer tribuunt, necesse est ut A 59' guendo ergo ex parte hominis huius vel illius, dico quod talis aut sic est sollicite perpendant, ne commissa indigne distribuant: ne quaedam quibus dispositus, vel ex natura, aut ex acquisitione et assumptione cum gratia, nulla, ne nulla quibus quaedam, ne multa quibus pauca,» etc. Ubi, - quae TULLIUS nomine naturae comprehendit: consuetudo enim est 75 00 aliquibus interpositis, in exponendo istud tertium membrum dicit sic: altera natura - , quod possit inediam ex defectu et carentia propria- «Ne, cum pauca oportet, plurima praebeant, et ipsi postmodum inopiam I H 269 rum omnino patienter sustinere absque tristitia, dolore, murmuratione tolerantes, ad impatientiam erumpant, audiant quod scriptum est: «Non et ceteris talibus quae sunt filiae impatientiae, aut cum minore impa- ut aliis sit remissio, vobis autem tribulatio, sed ex aequalitate vestra tientia quam esset amoris affectio ligans ipsum in habendo propria, ut abundantia illorum inopiam suppleat, et ut illorum abundantia vestrae minus ab amore aeternorum retraheret ipsum ista impatientia quam ille 80 5 inopiae sit supplementum». Cum enim dantis mens ferre inopiam nescit, si amor, vel non, sed est talis quod in non habendo propria omnino multa sibi I subtrahit, occasionem contra se impatientiae exquirit. Prius B 298 frangeretur impatientia, aut maior esset im patientia in retrahendo ab namque praeparandus est patientiae animus et tunc aut multa sunt, aut amore aeternorum quam amor in propria possidendo. Sequentibus cuncta largienda, ne, dum minus aequanimiter inopia irruens fertur, et enim Dominum, relictis eis quae sunt mundi, in via «interposita sunt praemissae largitatis merces pereat et adhuc mentem deterius murmuratio C 220" tormenta, ut,» secundum quod I dicit HUGo, De laude caritatis, 85 IO subsequens perdat». Idem in eodem: «Non solum, ut diximus, ad «interrogarentur, vel quo desiderio hunc quaererent vel qua constantia illa impatie-Intiae murmurationem I promunt, sed, cogente inopia, usque ad E 216 despexissen t». D 188 avaritiam devolvuntur. Occasio ergo rapiendi subtrahitur, si bene prius ius S 268 'b Si primo modo, dico quod melius esset illi victui necessaria I retinere, possidendi disponatur». et perfectius, quia facilius est ei aliquem gradum sanctitatis aut perfec- Si secundo modo, sic melius est et perfectius, propria dimittere. Zucc. 435" tionis attingere in habendo quam non habendo, I quamquam in reti- 90 15 Unde super illud, «Non ut aliis sit remissio», IIo < Ad > Corin- nendo necesse esset eum esse extra statum perfectionis, quia non stat thios VIIIo, dicit Glossa: «Non hoc ideo dixit, quin melius esset, sed cum possessione propriorum, dicente BERNARDO in libro De amore infirmis timet, quos sic dare monet ut egestatem non patiantur». Unde Dei: «Qui in proficiendo lassus est, si fideliter residens hic, sarcinas talibus nullo modo est consulendum propria dimittere. A talibus etiam custodierit, in triumpho victoriae parum erit dissimilis qui ultra processe- non est tantum accipiendum, ut egestatem patiantur, etsi voluntarii rit. Adhuc grandis restat via, ulterius tamen fas non est procedere cum 95 20 essent ad dandum et multum obsecrarent ut acciperetur, quia multum peccarent hoc facientes. Unde nec ApOSTOLUS voluit hoc facere, secun- ABCDEHIS 74 assumptione] assuetudine S 75 nomine] iter. S 75 comprehendit] comprehendat ABCOEHIS D 76 inediam] mediam S 78 ceteris talibus] ceterorum talium ABCDEHIS 78-79 aut. .. impatientia] om. (ham.) I 80 minus] manus C 81 omnino] omnia 96 autem] tamen A 98 perpendanl] perpendent B 98 distribuant] tribuant I A 82 frangeretur] frangetur AD 83 aut. .. impatientia] om. (ham.) S 82 in] om. 99 quaedam] dam et quae- sup. lin. A 00 interpositis] positis et inter- sup. lin. A O 85 I] Hugo, de laude caritatis, duo folia in principio, in signo addo i. m. ai. man. I praebeant] pribeant O I ipsi] isti B 3 vobis] nobis O 3 ex] 0111. O C 86 interrogarentur] interrogenter C 86 qua] quarum sed in qua corr. B 3 aequalitate] aequitat D aequitate S qualitate E 5 inopiam nescit] inv. D 86 constantia] substantia A 88 victui] vicarii O 91 eum] cum D 93 proficiendo] 6 impatientiae] om. C 6 exquirit] qui addo sed exp. A 8 aequanimiter] aequarumter ficiendo E 95 via] vita sed in via corr. B O 9 adhuc] ad hunc O 12 ergo] subtrahendi addo sed exp. A 12 si] sed I 12 ius] d- addo sed exp. A 14 et] etiam B 20 acciperetur] acciperentur sed in acciperetur corr. S 71-72 AUGUST.,Enarr. in Ps., Ps. 37, n. 5 (CC lat. 38, p. 385,15-16; PL 36, 398). 75-76 Cr. CICERO,De officiis, I, C. 32-33, (ed. M. TESTARD,p. 164-166; ed. C. ATZERT, p. 40,4- 41,20; ed. W. MILLER, p. 116/1J5-(p. 122)/120; cr. supra, p. 263,9-11. 84-87 HUGO DE 97-99 GREGOR., Regula pastoralis, III, c. 20 (PL 77, 84A). I-IO ID., Regula pastoralis, S. VICTORE.De laude caritatis (PL 176, 972B). 88 Cf. supra, 80-82. 93-(p.271,)96 III, C. 20 (PL 77, 840-85A). 2-5 II Cor., VIII, 13-14. 1O-l3 GREGOR., Regula BERNARDUS CLARAEVALLENSIS, Liber de natura et dignitate amoris, C. 9 (PL 184, 3960- pastoralis, III, C. 21 (PL 77, 88B- C). 14 Cr. supra, p. 270,73-81. 15 II Cor., VIII, 397A). 13. 16-17 Glossa ordo in li Cor., VIII, l3 (ed. 1634, VI, 417-418; deest in PL 114). 272 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 273 dum quod dicit ibidem, collaudans «in hoc ecclesias Macedoniae: absque impatientia maioris culpae, quam sit amor in retinendo, melius Bad. 293 ,T Testimonium illis reddo quod supra virtutem vo-Iluntarii fuerunt»; 50 esset retinere propria quam ea dimittere, ut patet per dicta sanctorum Glossa: «ut etiam post egerent». Sequitur: «cum multa exhortatione iam inducta; si vero posset eis carere absque impatientia, aut cum obsecrantes nos»; Glossa: «ut liceret eis suadere, non quasi propria sed 25 impatientia minoris culpae, quam erat amor in retinendo, sic melius quasi communia, cum timens eis, non assentirem ut eos permitterem», esset omnino propria dimittere. Et hoc non solum cum male dispensat cum, ut dicit AMBROSIUS: «Lacrimis cogerent a se accipi quod accipien- quis propria sed abutitur eis: tunc enim, si talis est, maxime expediret ei dum non videbatur, quia plus erat quam poterat eorum substantia, ne 55 propria dimittere propter abusum. Sed etiam cum bene dispensat, et forte egestas boni operis paenitentiam suaderet». Unde etiam dicit hoc maxime cum multum abundat, dicente CHRYSOSTOMO super illud GREGORIUS:«Quibusdam inopiam ferre non valentibus tolerabilius est 30 M a t t haei XIXo, «Dives difficile intrabit in regnum caelorum»: «Ipsa minus tribuere, quam post largitionem ex inopia murmurare». Propter felicitas», inquit, «mundialium rerum satis impedimentum est animae quod dicitur, < Ad > Romanos, XIIo: «Rationabile sit obsequium ad iustitiam faciendam, quia et angustia mundialium rerum adiuvat ad Bad. 293 ,v vestrum»·1 60 iustitiam faciendam: facilius est pauperi disciplinam tenere, diviti autem S 269" I 148'b Sic ergo respondendum est ad I quaestionem in summa et I in et abundantia difficile». Cum enim mediocriter abundat, et necessaria Zucc. 435'b genera li, et hoc aspiciendo ad hunc hominem vel ad illum, et per 35 tantum retinet et residuum erogat, si sit in tali statu, adhuc melius est consequens ad hominem simpliciter, licet diversimode membra distinc- propria dimittere, secundum quod dicitur, De ecclesiasticis dogma- tionis praedictae applicanda sunt homini isti vel illi in diversis casibus. t ib us: «Bonum est facultates cum dispensatione pauperibus erogare; Qui poterunt distingui tam ex parte habentis propria, quam ex parte 65 melius est pro intentione sequendi Dominum semel donare et, I absolutum E 216' non habentis. sollicitudine, cum Christo egere». Dicit autem notabiliter «absolutum Ex parte enim habentis sunt multi casus in habendo propria, quia 40 sollicitudine», quia tanta posset esse sollicitudo superveniens abdica- quidam habent ea in magna abundantia, quidam vero in mediocri, tionem propriorum, quod melius esset ea non dimittere quam dimittere, quidam vero ad artam necessitatem. Et quidam bene dispensant habita, ut videbitur in sequenti quaestione. quidam vero male. Et quidam non possunt ea retinere, etiam habendo 70 Si quis autem sit in tali dispositione, et tantum habet victui necessaria, «tantum victui necessaria», nisi cum nimio amore et sollicitudine circa adhuc esset melius dimittere quam non dimittere, propter eandem B 298" illa, ac distractione I ab amore aeternorum, quidam I vero possunt ea 45 rationem, quia propter communem fragilitatem naturae humanae vix A 59" C 220·b retinere cum temperato amore et sollicitudine circa I illa, I et modica absque iIlicito amore et Ienocinante delectatione aliquid proprietarie H 270" distractione. possideri potest. Ut etiam aliqui sint qui nec in ipsis necessariis ad Et in quolibet istorum casuum, si homo non posset carere propriis ABCDEHIS ABCDEHIS 50 dicta] praedicta B 51-52 aut...impatientia] om. (hom.) S 53 dispensat] dispen- 23 fuerunt] fuerit A 25 eis] sup. lin. A 26 cum] non B 27 quod] quia S 27- satur E 54 propria] om. OS 55-56 et. .. abundat] om. H 57 in] om. A 28 accipiendum] acceptum A 28 quia] quod S 28 plus] pleris sed in plus corr. 57 Ipsa] om. E 58 mundialium] mundi aliquando ei aliarum i. m. aI. man. E S 29 etiam] et E 31 largitionem] largissionem A 31-32 Propter quod] inv. 59 angustia] augustialia sed in augusti a mul. B 59 mundialium] mundalium D E 37 isti vel illi] illi vel isti A 38 tam] eum D 38 ex parte] om. S 60 autem] om. DS 61 abundantia] abundanti I 61 et] om. B 63 dicitur] libro 41 quidam'] quibusdam sed in quidam corr. A 41 habent] habens O 41 in2] om. addo OS 65 intentione] in sup. lin. B 65 sequendi] sequenti sed in sequendi corr. B DS 42 vero] om. E 42 artam] arctam ABEHIS 44 circa illa] om. DS 45-46 65 Dominum] om. B 66 notabiliter] erogatum addo sed exp. A 66 absolutum] et ea retinere] inv. DS addo B 67 sollicitudine] cum addo sed exp. H 67-68 abdicationem] abdicationum BD abdicationi S 68 quod] quia B 73 absque] atque A 22-23 li Cor., VIII, 1-3. 24 Glossa interl. in li Cor., VIII, 3 (ed. 1634, VI, 413-414; deest in PL 114). 24-25 li Cor., VIII, 4. 25-26 G/ossa interl. in li Cor., VIII, 3-4 (ed. 1634, VI, 413-414; deest in PL 114). 27-29 AMOROS., n Episto/am ad Cor., II Cor., I 57 Mallh., XIX, 23. 57-61 Cf. IOANNESCHRYS., In Epistolam ad Hebraeos, homo 13 VIII, 4 (CSEL 8J2, p. 257,14-17; PL 17, 308A). 30-31 OREGOR., Moralia, XX, C. 36, (PO 63,231) et In Acta Apostolorum, homo 13 (PO 60,1 II). 64-67 OENNADlUS,De ecc/. n. 69 (CC lat. 143A, p. 1054,35-37; PL 76, 180A). 32-33 Rom., XII, I. 44 Prov., dogm., C. XXXVIII (71) (PL 42, 1219). 69 Cr. infra, p. 292,64-(298,)34. 70 Prov., XXX, 8; cr. supra, p. 244,28. XXX, 8; cf. supra, p. 244,28. 274 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 275 victum tantum salvari possint, dicente GREGORtO Registro in episto- 75 se non ponat, ut propter dimissionem proprio rum eum mori necesse sit: larum, CXVIIa: «Multi sunt qui possunt religiosam vitam etiam cum 00 in hoc enim casu nullo modo liceret propria dimittere, quia vitam suam D 188'b saeculari habitu ducere .. et plerique I sunt < qui, > nisi omnia reliquerint, quilibet tenetur, quantum poterit, sustinere, et in necessariis sibi provi- salvari apud Deum nullatenus possunt». Et tamen, si qui sine hoc salvari dere, etiam de alienis, nec esset bonum propter Deum in tali casu Zucc. 436" possunt, securi us tamen hoc faciendo salutem suam procurant, I quia, propria dimittere, quia dimittens esset tamquam homicida sui, vel secundum quod dicit quaedam Glossa super illud «pauperes et debiles. 80 tentator Dei, vivendi discrimini se committens, secundum quod de S 269'b caecos ac claudos induc huc»: «Rarius I delinquit. cui deest illecebra dimittendo propria secundum istum ultimum casum sufficienter alias B 298 ,b peccandi» et «Citius ad Dominum convertitur, qui non habet in mundo I determinavirtms in nostro VO Quolibet, quaestione 30". I Bad.2' unde delectetur». Disposito vero ad impatientiam habendam in quocumque dictorum Ex parte similiter nihil habentis de proprio, multi sunt casus in casuum, melius esset propria I non dimittere quam dimittere. C 220" quibus diversimode dicta distinctio est applicanda, dico de voluntarie 85 Sed est advertendum quod, licet secundum quod diversi, dimittendo dimittentibus ea, et propter Deum, quia de aliis pauperibus involun- IO propria, in diversis modis vivendi absque proprio diversi mode dispositi tariis, non propter Deum, nihil ad praesens. Quidam enim illorum non sunt ad patientiam vel impatientiam habendam, < et > secundum hoc habent propria, sed communia, alii autem non habent propria nec melius est eis vel dimittere propria vel non dimittere, regulariter tamen communia. Et habentium non propria, sed communia tantum, quidam plures nati sunt, habendo communia immobilia, minus distrahi, et per habent mobilia et non mobilia, quidam mobilia tantum. Et non haben- 90 amorem circa illa, et per impatientiam ex carentia propriorum, quam tium propria nec communia, quidam ducunt vitam solitariam, quidam 15 per amo-Irem circa propria habita, et quam per impatientiam ex Bad. 2 H 270'b communem. Et ducentium vitam solitariam, quidam I victum sibi carentia propriorum et communium immobilium. Praeterea etiam plu- acquirunt totaliter ex proprio labore, quidam vero ex eleemosynis res nati sunt, habendo communia mobilia tantum, minus distrahi per A 59'b fidelium, quidam vero partim I ex labore et partim ex eleemosynis. amorem circa illa, et per impatientiam ex carentia I propriorum et t 149" Et in quolibet horum modorum melius est disposito ad patientiam in 95 communium immobilium, quam per impatientiam ex carentia proprio- paupertate habendam, propria dimittere quam retinere, etiam si in vita 20 rum et omnium communium. Ut secundum hoc regulariter iudicandum solitaria deberet mendicare, eo quod nesciret artem, neque potentiam est, esse melius pluribus, dimissis propriis, habere communia immobilia haberet ullam necessaria sibi lucrandi, dum tamen in tanta necessitate quam propria retinere, aut etiam cum propriis dimissis, I simul dimit- Zucc. Bad. 2 tere et communia immobilia. I ABCDEHIS 76 etiam] et A 78 nullatenus possunt] inI'. A 79 possunt] om. S 81 claudos] ABCDEHIS claudes D 81 delinquit] relinquit ABCEHI de addo sed exp. E 85 estl attend addo sed exp. S 85 dico] om. A 85 voluntarie] voluntario D 86 quia] om. I 87 Deum] omnium C Dominum EH 87 non2] om. E 89 quidam] autem addo 99 dimissionem] demensionem D 99 eum] eorum ABCEHI 2 alienis] etiam addo A 90 non mobilia] immobilia E 9t quidam1] vero addo A 91-92 quidam2 ..• solita- sed exp. A 2 nec] neque I etiam addo DS et addo sed exp. E 4-5 de dimittendo] riam] om. (hom.) t 91-92 quidam communem] om. E 93-94 quidam .. .labore] om. demittendo D 5 istum] modum addo I 5 casum] om. I 6 quaestione] scilicet (ham.) E 93 eleemosynis] elementis (? eris) ABCHIS 94 labore] quidam addo addo I 6 30'J 25' A 10 propria] proprio E IO diversis] diversi S II patien- A 94 et partim] partim BHIS vero partim AD partim vero E 94 ex2] iter. tiam .. .impatientiam] impatientiam vel patientiam D II vel impatientiam] om. C AB 94 eleemonsynis] elementis (? eris) ABCHI elementis E partim vero ex eleemosy- 12 vel] om. E 12 dimittere propria] i. m. ai. man. E 12 non] sup. lin. E 13 nati] nis addo AB 95 horum] istorum S 96 habendam] (er. infra, lin. 7) abundantiam noti ABCEt (sed in nati corr.) non sed nati sup. lin. ai. man. E 14 im patientiam] circa BCEH habentem D 97 neque] nec I illa addo sed exp. A 15 propria] proprias ABCEHI 16-17 plures nati] nati plures sed signis in versionis inI'. B 17 communia] omnia D 17 tantum] tamen AS tam D 21 propriis] cum addo A 22 propria retinere] inI'. C 22 propriis] proprii 76-78 GREGOR.I, Registrum epistolarum, III, 61 (CC lat. 140, p. 209,24-26; PL 77, 663A- E 22-23 dimittere et] illI'. C B). 80-81 Luc., XIV, 21. 81-82 AMBROS.,Expositio Evangelii secundum Lucam, VIII, n. 202 (CC lat. 14, p. 284, 1. 2239-2240). 82-83 GREGOR., Homiliae in Evangelia, 5-6 Cr. HENR. DE GAND., Quodl. V, q. 30 (ed. 1518, r. 208vA-209rC; ed. 1613, I, r. 312ra- II, homo 36, n. 7 (PL 76, p. 1269-/270). vb). 276 QUODLIBET VII QUAESTIO 28 277 «divitias et paupertatem», et carentia communi um, de quibus petit habere «victui necessaria». E 217" Ad primum In oppositum, quod I «dimittens propria necessaria I 25 Vel secundum alios nomine «divitiarum» comprehendit etiam B 299" vitae, intrat maiorem sollicitudinem acquirendi ea, per quam plus communes possessiones immobiles, et «paupertatem» appellat caren- distrahitur ab amore divino et eius obsequio», dicendum ad hoc quod, 55 tiam omnium omnino, et petit necessaria de communibus mobilium. secundum praedicta, hoc indubitanter falsum est quando, dimissis Vel secundum alios nomine «divitiarum» comprehendit etiam propriis, transfert se ubi habet communia. Quid autem de hoc sit communia mobilia, et hoc aspiciendo ad apicem status perfectionis, in sentiendum, quando, dimissis propriis, manet absque communibus, 30 quo etiam' abrenuntianda sunt communia, nihil curando de crastino, S 269'" maxime immobilibus, de hoc erit ser-Imo in sequente quaestione. I sed oportet esse contentum necessariis, vel necessariis pro hora instanti, Bad. 294'z Ad secundum «de Proverbiis, «Mendicitatem et divitias»» etc., 60 ut in sequente quaestione videbitur. Quae si desint, tunc etiam mendi- dicunt aliqui quod ibi loquitur Salomon in persona imperfecti, cui citas extremae necessitatis, contra quam petit iste propter periculum melius est habere propria tantum victui necessaria, quam non habere, mortis imminentis, in qua est summa tentatio patientiae, quam quilibet aut habere superflua, secundum quod videntur verba sonare. Quod 35 sollicitudine licita debet fugere quantum in se est, sed tamen nequa- bene videtur exprimere causa quam subiungit, dicens: «Ne forte, satia- quam etiam in hoc casu excedere usque ad sollicitudinem aliam, dicente tus, alliciar ad negandum et dicam «Quis est Dominus?», et egestate 65 CHRYSOSTOMO: «Quia infallibilem noxam avaritiae esse monstravit, compulsus, furer et periurem nomen Dei mei». Et constat quod hoc ex consequentissime praeceptum est, quo adversus illam armaremur. Neque impatientia imperfecti procedit. enim tantummodo ea quae parta sunt, abici iubet, verum etiam ne super Sed huic non videtur concordare Glossa, quae dicit: «Haec adhuc 40 neces-Isario cibo I sol/icitos esse, commonet tam his quae in nobis ipsis, Zucc. H 270'" vir, cum quo est sermo eius igne radicatus, ad ipsum I Deum conversis tam illis quae sunt exterius, exemplis». B 299 oculis, ne vanitatem saeculi umquam, verba mendacii, veritati praeponat 70 Et sic diversimode exponitur illud dictum, secundum quod quidam scripturarum, nec rursum copia vel inopia transeuntium rerum in obli- ponunt apicem perfectionis I in possidendo mobilia, renuntiatis pro- Zucc. vionem decidat aeternorum». Vir ergo qui haec petit, iugi meditatione in priis, quidam vero in possidendo mobilia tantum, quidam vero in nihil aeternis est suspensus, quod non est imperfecti et infirmi, sed praecipue 45 omnino possidendo, ut iam patebit in sequente quaestione. perfecti et firmati, qui in electione debet habere quod melius et perfec- A 60" tius est simpliciter, eius est propriorum I abrenuntiatio, ut dictum est. D 189" Quod verius credo. Et ideo aliter dicendum ad obiectum, exponendo dictum Salomonis, quod loquitur de propriarum divitiarum possessione, quas appellat 50 ABCDEHIS 51 carentia) carentiam ABCDEHIS 54 communes) commune B 55 omnium] ABCDEHIS communium A 57 apicem] picem D 59 contentum) contemptum E 59 vel necessariis) vel necessariorum ABCDHIS om. E 60 sequente) sequenti SI 60 de- 25 propria] om. DS 27 quod] om. S 29 transfert] transferat D .3 ~ maxime] sint] desinit D 60 etiam] est S 64 excedere] excedendae E 64 aliam] suam HI con!: correxitne ex magis? A 31 sequente] sequenti S 33 Imperfecl1] Imperfecta 66 consequentissime] sequentissime D 66 Neque] Licet ADHIS 67 tantummodo) A 38 periurem] periurer sed in periurem? corr. A per IUrem CDEHIS ~8.mel. Et] tantum H 67 abici iubet] inv. S 68 esse commonet) lac. C 68 commonet] om. E 39 imperfecti] iter. E 40 Haec] Hoc DE Hic S 42 ~mquam] Iniqua AC ammonet E 68 quae) qui S 69 illis) his A 69 exterius] exertus A exerius unqua BEHIS(sed in iniqua mut.) in qua D 43 nec] ne C 43 m] om. DS 43-44 BE 70 illud] istud S 71-72 propriis) tantum sed propriis i. m. E 72 possiden- oblivionem] oblivione ADS 45-46 infirmi ... et'] om. (ham.) E 47 est'] et B do .. .in] om. (ham.) E 73 sequente quaestione] quaestione (praecedente addo sed exp.) 47 eius] cuius BCEHI 49 dicendum] om. A 50 divitiarum) divitarum A subsequente A sequenti quaestione I 25-27 Cr. supra, p. 244,17-22. 32 Cf. supra, p. 244,23-28. 32 Prov., XXX, 8. 51 Prov., XXX, 8; cr. supra, p. 244,23-24. 52 lbid., cf. supra, p. 244,28. 60 Cr. 34 lbid. 36-38 Prov., XXX, 9. 40-44 Glossa ordo in Prov., XXX, 9 (ed. 1634, III, infra, p. 282,12-29. 65-69 IOANNES CHRYSOS.,In Mauhaeum homiliae, VI, homo 21 (22) I 743Bc-Cc; PL 114, IIl3A). 47 Cr. supra, p. 265,44-46. (PG 57, p. 296-297). 73 Cr. infra, p. 282,30-(283,)52. 278 VII QUODLIBET QUAESTIO29 279 QUAESTIO 29 Secundo modo dicitur OpUS perfectionis, quia perfectionem plus 30 ceteris causat, quemadmodum opus perfectionis dicitur opus magnae UTRUM HABEREBONATEMPORALIAIN COMMUNIDIMINUATDE STATU excellentiae, quia plus proficit facere unum opus tale quam plura parva, PERFECTIONIS ut semel fortiter mori pro iustitia, quam pluries vincere, secundum lucc. 437" I Circa secundum arguitur quod habere bona aliqua in communi PHILOSOPHUM, rvo Physicorum. diminuat de perfectione, quia cum abdicatio bonorum temporalium 5 Tertio modo dicitur aliquid opus perfectionis, quia est instrumentum C 220,b ponit perfectionem, et summa abdicatio po-Init summam perfectionem, 35 I efficiendi perfectionis statum, quemadmodum omnia proprietaria A 60' S 269,b et e converso. Sed habere bona in communi diminuit aliquid a summa I dimittere propter Deum opus perfectionis dicitur, non quia procedit a abdicatione, quia deficit ab illa, quia aliqua est maior, ut qua abdican- iam perfecto, neque quia iam facit perfectum, ut patet ex supra determi- tur propria et communia omnino. Ergo et deficit et diminuit aliquid de natis, sed quia sine I ipsa non est perfectionis status, eo quod sine ipsa Bad. summa perfectione; ergo et de perfectione simpliciter. IO non est homo dispositus, omnibus impedimentis abiectis, ut ipsam Contra. I aco bi Io, super illud «et dives in itineribus suis», dicit 40 perfectionem sibi acquirat. Propter hoc enim expedit et melius est Glossa: «Divitem vocat qui totam spem habet in divitiis. Non enim propria dimittere quam retinere, ut I determinatum est supra. Unde B 299 nocet habere divitias, sed amare». Sed si dimitteret de perfectione, super illud, L ucae XIVo, «Omnis ex vobis, qui non renuntiat omnibus Bad. 294'A noceret. Ergo etc.1 quae possidet, non po-Itest meus esse discipulus», dicit Glossa: «Hoc Zucc. distat inter renuntiare omnibus et relinquere omnia, quia renuntiare 15 45 omnibus convenit, qui ita licite utuntur mundanis quae possident, ut tamen mente tendant ad aeterna, relinquere est tantummodo perfectorum, qui Suppositis determinatis in quaestione praecedenti de ipsa perfectione omnia temporalia postponunt et solis aeternis inhiant». «Perfectorum» E 217'b et perfectionis sta-I tu, sciendum est igitur primo, quod habere bona intellige: hoc est tendenti um I sine impedimento ad perfectionem, quia 1149 communia non diceretur diminuere de perfectione, nisi esset opus iam sunt in statu perfectionis. I Sicut enim, ut dictum est supra, aliud D 18 alicuius im perfectionis, cuius contrarium, scilicet abdicare communia, 50 est perfectio, aliud est vero status perfectionis, sic aliud est esse perfec- esset opus alicuius perfectionis, contrariae illi imperfectioni quam ponit 20 tum, aliud vero esse in statu perfectionis. Perfectio enim qua quis est possessio communium bonorum. Propter quod sciendum quod aliquid perfectus, non necessario requirit abrenuntiationem rerum, sed solum- dicitur opus perfectionis tripliciter. H 270'b Primo, quia procedit a perfecto secundum quod perfectus I est. Et sic ABCDEHIS opus perfectionis est opus praelato rum in regimine subditorum. Recto- res enim aliorum esse non debent, nisi iam perfecti, dicente GREGORIO 25 32 pluries] ser. sed reser. (?) i. m. E 33 IV· Phys] om. H 34 perfectionisl om. super Ezechielem, parte ra, homilia 9a; «CUi aliena cura committitur, H 34 quia] quod H 35 omnia] om. OS 38-39 perfectionis...est] om. (hom.) BI 41 ut] unde S 43 meus esse] inv. B 43 discipulus]discipulis sed in discipulus speculator vocatur, ut in mentis altitudine sedeat, atque vocabulum nomi- corr. A 43 dicit] iter. E 43-47 Hoc.. .inhiant] signo i. m. (linea verticali sub tribus nis ex virtute actionis trahat». punctis) hic passus notatur A 44 quia] quae OS 46 qui] om. I 47 postponunt] postremit D 50-51 vero' ...esse] om. A 50 sic] sicut BCDEHIS 50 aliud] vero ABCDEHIS addo BCDEHI 50 (vero) est] inv. E 32-33 Cr. ARIST., th. Nic., IX, c. 8 (TransI. Grosseteste, ed. R. A. GAUTHIER, 336,27- E p. 2-3 Utrum...perfectionis] (Cf. supra, p. 243,9-10). 4-7 Circa...converso] signo i. m. 28; Iunt., III, r. 137G; 1169a24-25); etiam citatur in HENR.OEGANO.,Quod/. XII, q. 13 (linea verticali sub tribus punctis) hic passus nota/Ur A 8 ut] om. E 9 et2] om. (ed. J. DECORTE, 72,13-16; ed. 1518, f. 492vR; ed. 1613, II, f. 250rb); lbid. (ed. p. A 13 dimitteret] diminueret CO 16 praecedenti] praecedent C praecedentis S J. DECORTE, 75,86-87;ed. 1518, f. 493rT; ed. 1613,II, f. 250vb); Io., Quod/. XII, q. 28 p. 17 igitur] ergo C 17-18 bona communia] inv. B 23 perfecto] perfectio B (ed. J. DECORTE, 181,19-22;ed. 1518, f. 508rI; ed. 1613, II, f. 27Irb). p. 34-39 Cr. 24 perfectionis...opus] iter. S 25- 28 dicente...trahat] signo i. m. (linea verticali sub THOM. EAQ., Summa Theo/., II' II", q. 188,art. 7 (ed. Leon., X, p. 530b). O 37-38Cf. tribus punctis) hic passus notatur A 27 sedeat] sedent CS 28 virtute] virtu S supra, p. 248,27-(p.250,)68. 41 Cf. supra, p. 273,70-(p. 274,)83. 42-43 Luc. XIV, 33. 43-47 G/ossa ordo in Luc., XIV, 33 (ed. 1634, V, 892Dd-Ed; deest in PL II lac., I, 2. 12-13 G/ossa ordo in lac., I, 2 (ed. 1634, VI, 1267Bc; PL 114, 114). 47 Ibid. (ed. 1634, VI, 892Ed; deest in PL (14). 49 Cr. supra, p. 244,31- 671C). 26-28GREGOR., Homiliae in Ezechie/em, I, ham. 2, n. 4 (CC lat. 142,p. 170,69- (p. 253,)60. 71; PL 76, 907B). 280 QUODLIBET VII QUAEST[O 29 281 modo mentis interiorem, secundum quod dicit CHRYSOSTOMUS,ubi potestate, quia scilicet laborant in ministerio publico, «populum pur- supra: «Iob dives non pecuniae serviebat .. sicut alieni patrimonii dispen- gando, iIluminando et perficiendo», secundum D[ONYSIUM Vo I cap.o Bad.: sator, ita omnia illa possidebat». Esse vero in statu perfectionis, vel 55 80 < De> Ecclesiastica hierarchia; vel mendicitate, ut laborent in potius ipse status perfectionis, potest consistere in sola exteriori abdica- obsequio privato, pro populo intercedendo. Secundum AUGUSTlNUM, tione, etsi non sit omnino interior, quia, ut dicit quaedam Glossa De opere monachorum, primo modo accipiunt praelati, secundo marginalis: «Facilius saccus contemnitur quam voluntas»; et AUGUSTl- religiosi. Qui dupliciter accipiunt: sive pro opere manuali, I sive mendi- Zucc. S 270" NUS Super Psalmum I LXXlum: «Sunt quidam qui facilius omnia sua catione pro opere spirituali, de quibus ad praesens non distinguo. pauperibus distribuunt, quam ipsi pauperes Christi fiant, quia non sunt 60 85 Quidam enim accipiunt ad praecisum usum instantis necessitatis tan- humiles, sed superbi». Propter quod, ut dictum est supra, «pauper in tum, qui abrenuntiant omnibus temporalibus et in proprio et in turba quaeritur et vix invenituf). Et Super Psalmum XLVIIIum communi. Quidam autem, cum hoc custodiendo aliquid ad necessitatem «Pauperes et divites in corde interrogat Deus, non in arcm). temporis futuri, qui, etsi abrenuntiant propriis, non tamen abrenuntiant Existens autem in statu perfectionis, postquam propria abdicaverit et I communibus, sed possident et retinent ea, et hoc vel mobilia tantum, A 60' tamen necessariis victui semper indigeat, necesse est ut illa ab aliquo 65 90 vel simul et mobilia et immobilia. De quibus proposita est quaestio, habente et possidente ea recipiat, nisi de solis terraenascentibus herbis utrum habere communia diminuat aliquid in eis de perfectione. Et hoc et frugibus vivat. Accipere autem ab aliis necessaria, validis nisi pro non de perfectione interiori ex parte animae, quin scilicet possit esse labore aliquo non licet, quia, ut dicitur, lIae < ad > Thessalonicen- simul cum possessione communi um, quia constat quod etiam habere C 222" ses, I ultimo: «Si quis non vult operari, non manducet». Quod licet, ut propria nihil de interiore perfectione diminuebat in Abraham, Iob et dicit Glossa, intelligitur de opere manuali, necessaria tamen accipere 70 95 aliis sanctis patribus, quare nec diminuit habere bona communia; sed potest quis vel pro labore corporali vel spirituali; secundum enim quod de perfectione, ut nominat perfectionis statum, quo homo disponitur ut H 271" dicit N[COLAUS papa in expositione regulae fratrum I minorum, expeditius possit sibi animae perfectionem acquirere, quam, ut supra E 2[7" «Vacantes studio vel divinis officiis et ministeriis exsequen-Idis, manuali dictum est, constituit propriorum abrenuntiatio, ut sine qua non habet labori sive operi subiacere non oportet, cum, exemplo Christi et mul- existere. Quae cum sit exterius corporaliter, etiam debet respondere torum sanctorum patrum, labor iste spiritualis illi praeponderet, quanto, 75 00 interior spiritualiter, ut, sicut nihil proprium possidet nec possidere Bad.294'· quae sunt animae, corporalibus praeferuntun).1 potest, sic nec possidere velit, nec etiam acquirere ut possideat. Quod Pro labore spirituali potest quis accipere unde vivat, dupliciter: vel totum fit, ut liberior sit facultas subtrahendi animum a cura et sollicitu- dine praeter necessaria, in custodiendo ac procuranda ea quae sunt ABCDEHIS ABCDEHIS 53 secundum] sed ABCDEHIS 54 alieni] om. S 57 etsi] et et -si sup. lin. A 58 saccus]status S 59-6[ Sunt. ..superbi] signo i. m. (linea verticali sub tribus punctis) hic passus notatur A 60 ipsi] om. E 62 quaeritur] quaere S 62 Et] om. E 79 et] om. DS 80 laborent] laborem H 84 distinguo] distingo DEHl 85 enim] 65 indigeat] indeat D 65 necesse est] inv. O 67 aliis] his H illis O 70-71 autem DS 85 instantis] instentis A 85 necessitatis] om. AE tintatis (?) H accipere...quis] potest quis accipere OS 73 et] ministris addo sed exp. I 74 labori] 86 in2] om. I 87 aliquid] aliud E 88 temporis] iter. E 89 et2] ex addo E labore E labore sed in labori corr. S 74 non oportet] om. A 75 patrum] om. 94 diminuebat] i. m. E 95 nec] neque I 95 sed] quare addo ABDEHIS quaeritur E 75 labor) om. OS 75 iste] istae B addo C 96 statum] statim O 97 sibi] om. E 00 nec] neque I ut OS I nec1] neque I I nec2] neque I 2 tit] sit AB 2 animum] altera ? H causam A 3 praeter] potest O 54-55 IOANNES CHRYSOS., Matthaeum homiliae, VI, homo 21 (22) (PG 57, 295). In 58 HIERON., Matth. Evang. Comm., XIX, 21 (CC la!. 77, p. 170,874-171,875;PL 26, In 142C). 59-61AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 71, sermo III, n. 39 (CC la!. 39, p. 973,18-19 78-79PS.-OIONYSIUS, ecc/es. hier., C. 5, § 7 (Dionysiaca, 2 1345,TransI. Eriugenae; PO De et 41; PL 36, 902-903). 61 Cr. supra, p. 253,61-(254,)81. 63 AUGUST., Enarr. in Ps., 3, 507C); er. Ibid., c. 6, § 5 (Dionysiaca, 2, 1400, TransI. Eriugenae; PO 3, 5350- Ps. 48, sermo I, n. 38 (CC la!. 38, p. 552,19-20;PL 36, 545). 69-70 Il Thess., III, 538A). 81-82cr. AUGUST., opere monachorum, C. 5-7, n. 6-8 (CSEL 41, p. 539-544; De IO. 69-70cr. G/ossa ordo in Il Thess., III, IO (ed. 1634,VI, 679Ba-Ca; PL 114,624A- PL 40, 553-554); C. 20-21, n. 24-25 (CSEL 41, p. 569-570; PL 40, 567-568); er. etiam B). 72-76NICOLAUS Constitutio super confirmatione regulae fratrum minorum (ed. III, HENR. EGAND.,Quod/. XIII, q. 13(ed. J. OECORTE, 209,00-6; ed. 1518,r. 552rV; ed. D p. J. OAY,n. 564,p. 239A). 1613,II, p. 329vb). 97-98 Cr. supra, p. 265,44-49. 282 QUODLIBET VI! QUAESTIO 29 283 necessaria vitae; ad quae magis solent mentem astringere bona proprie- quam habere in communi possessiones I immortales, quia de illis non I 149" taria. 5 sine magna sollicitudine et distractione percipiuntur fructus ad usum Propter quod etiam in possidendo aut non possidendo communia, necessarium. Quod est etiam, ut dicunt, minoris sollicitudinis quam considerandum est, cui eorum nata sit adnexa esse maior aut minor nihil omnino nec in proprio nec in communi habere, ubi oportet de die cura et sollicitudo. Generaliter enim, quantum conditio statum liberio- 40 in diem necessaria quaerere, nec, semel quaesita, unica provisione s 270'b rem reddit a cura I et sollicitudine, maxime praeter necessaria, non custodire: hoc enim, ut dicunt, imponit necessitatem semper aequaliter solum distractionis sed et providentiae, tanto est perfectior et magis IO continuandi et iterandi sollicitudinem. idoneus ut in eo acquiratur perfectio animi. Secundi dicunt I quod, aliis eisdem retentis, de bonis communibus A 60·b Est autem circa temporalia, sive sint propria sive communia, in immo bilibus, ut agris, vineis et huiusmodi, multo minore sollicitudine futurum reservata, sive ad usum facti pro instanti hora tantummodo 45 accipiuntur necessaria vitae in aequalibus expensis, quam totum emun- accepta, cura sive solliticudo in duobus. Quorum unum est in tempo- gere de eleemosynis et bursis aliorum, ut sic possessio communium ralia bona ad usum futurum custodiendo sive possidendo, alia in eadem 15 immobilium potius adaugeat statum perfectionis super statum perfec- O 189" ad usum necessarium praesentem I sive etiam futurum acquirendo sive tionis aliorum, quam diminuat. procurando. Ab utraque enim oportet per statum perfectionis elongari Tertii dicunt quod, cum dimittere propter Deum bona temporalia per quantum possibile est, salva debita sustentatione naturae. Qui tanto 50 se constituat statum perfectionis, amovendo sollicitudinem circa habita, B 300" perfectior erit, quanto ex conditionibus status I maior est opportunitas plus ergo dimittere est maioris perfectionis, quia talis plus se elongat a H 271 'b elongandi se ab illa, et tanto imperfectior quanto maior est necessitas I 20 temporalium amore.1 Bad.2S implicandi se illi. Elongando enim a prima, disponitur animus ut totum Re vera nihil universaliter habere nisi ad usum, et ab omni dominio amorem suum convertat ad aeterna, elongando vero a secunda, dispo- possessorum et possidendorum se expedire per omnimodam abdica- nitur ut in actum dilectionis circa illa se conservet, et ab eis non 55 tionem, multum de illa sollicitudine subtrahit quae consistit in possi- divertat < ur>. Propter quod, ubi ambo ista duo abundantius inveniun- dendo mobilia tantum, aut cum illis etiam immobilia. Igitur, si aspici- Bad.295'· tur, et status ille est perfectior, et si status I aliquis abundat in uno 25 lamus ad abdicationem et sollicitudinem quae nata est esse in tempora- S 270" E 217'b eorum et alter in altero, ubi, I ambobus liberatis secundum propor- lia possidendo, dicendum est quod multo perfectior est status nihil Zucc. 438'b tionem I hinc inde, liberius custoditur homo in amore aeternorum atque habentium, nec in proprio nec in communi, quam aliquid habentium, et elevatur in eundem, ille procul dubio perfectior est, et alter patitur in 60 magis sunt I quoad hoc isti expediti ad convertendum totum amorem B 300" aliquo diminutionem. suum in Deum, quam alii. Propter quod Dominus papa NICOLAUS in Et sunt circa hoc ab antiquo tres opiniones contrariae: duae quae 30 expositione Reg u Ia e praedictae dicit, quod «Abdica/io proprie/alis C 222'b aspiciunt ad sollicitudinem in requirendo necessaria non habita; I tertia vero quae aspicit ad abdicationem eorum quae sunt habita vel possibi- ABCOEHlS Bad. 295'C lia haberi, et per hoc ad sollicitudinem in habita custodiendo.1 Primi enim dicunt quod habere per provisionem bona mobiIia 36 illis] eis A 37 percipiuntur] perficiuntur O 37-38 usum necessarium] necessa- modica ad modici temporis necessitatem, minoris est sollicitudinis 35 riam usum' H 38 etiam] enim A 39 habere] om. E 40 necessaria] om. B 42 continuandi] continuando C 43 aliis] om. A 44 immobilibus] mobilibus A om. ABCOEHIS C 44 ut agris] iter. E 44 agris] agis A 44 huiusmodi] huius ABOEHIS 46 eleemosynislforte elementis (eris) ABCOEHIS 47 super ... perfectionis] om. (ham.) 6 aul. .. possidendo] om. (ham.) I 7 nata] consideranda sed exp. et nata sup. lin. C 47-48 perfectionis] om. OS 49 quod cum] quodam B 51 a] ad E A 9 praeter] propter H potest O 12 sint] sicut O 12 sive2] iter. B 53 universaliter habere] inv. S 56 illis] illiis sed in illis CO". A 56-57 aspiciamus] 13 reservata] reservat A 15 usum] bonum addo C 17 utraque] utroque B inspiciamus S 58 possidendo] ad hoc addo I 58 perfectior] perfectione B 18 Qui] Quae A 18 tanto] est addo C 19 maior est] maiorem H 20 imperfectior] 59 aliquid] aliquo B 59 nec] aut ABCOEHIS perfectior et im- sup. lin. E 22 a] ad AE 23 illa] ille B 25 abundat] abundet S 26 ubi] unde B 27 hinc] huic B 30 quae] qui E 32-33 possibilia] plura BE 62-(p. 284,)67 NICOLAUS III, Constitutio super confirmatione regulae .fratrum minorum (ed. (sed dei. et possibilia i. m.) 33 et] om. A 33 ad] om. E J. GAY, n. 564, p. 234B). 284 QUODLIBETVII QUAESTIO29 285 omnium rerum, tam in speciali quam etiam in communi, propter Deum, Illa autem quae consistit In necessaria vitae acquirendo < et> procu- meritoria est et sancta. Quam et Christus viam perfectionis ostendens, rando, relinquitur conscientiae singulorum, ut super hoc scilicet «curam H 271" verbo docuit et exemplo firmavit, quamque primi fundatores militan-Itis 65 90 gerant sicut necessitati viderint expedire», ut dicitur in Regula beati ecclesiae, prout ab ipso fonte hauserunt, in volentes perfecte vivere, per FRANCISCI. Et hoc ideo, quia sine ista sollicitudine non potest esse doctrinae et vitae ipsorum alveos derivarunt». Et infra: «Verum conde- humana infirmitas. Potest tamen esse sine omni sollicitudine in possi- cens fuit ei professioni quae sponte devovit Christum pauperem in tanta dendo, sicut et sine omni possessione, quoad ius 'dico et dominium in paupertate sectari, omnium abdicare dominium, et rerum sibi concessarum rebus.1 Bad. : Zucc. 438" necessario usu fore con/entam». Et infra: I «Patet itaque regulam quoad 70 95 Est igitur in hoc talis pro fessi o seu regula perfectior ceteris habentibus abdicationem huius non solum observabilem, possibilem et licitam, sed aliquid in communi, quo, ut dicit NICOLAUS papa, «Professores eius ad meritoriam et perfectam, et eo magis meritoriam, quo per ipsam profes- nonnulla evangelica consilia eo magis secundum exigentiam I sui status A 61" C 222 sores ipsius magis a temporalibus propter Deum elongantur». tenentur I plus quam ceteri Christiani, quo per statum pe((ectionis quem B 300' Ecce quia dicit, et procul dubio verum dicit, «regulam talem quoad per professionem huiusmodi assumpserunt, se obtulerunt holocaustum huiusmodi abdicationem meritoriam et perfectam», et non solum «meri- 75 00 Domino medullatum per contemptum omnium mundanorum». In quo toriam et perfectam», sed «et eo magis meritoriam quo» etc. Et ex hoc in impletur praecipue Christi consilium de «non esse sollicitum». Non rei veritate magis perfectam, immo simpliciter perfectam, quantum est enim Dominus consuluit I simpliciter et in summa «non esse sollici- S 270' de perfectione regulae ex parte contentorum in illa, quia, licet duplex tum», sed determinavit, cum dixit «Nolite esse solliciti in crastinum», ut E 218" sub-Itractio sollicitudinis facit statum perfectionis, ut dictum est iam, videlicet non sit cura aut sollicitudo provisionis, nisi pro necessitate tamen plus efficit ipsum subtractio sollicitudinis ex omnimoda abdica- 80 5 instantis temporis. Ut scilicet cuilibet tempori tantum sollicitudinis o 189'b tione, quia plus solet animus affici circa I iam acquisita et possessa exhibeatur, quantum praesens necessitas requirit; non plus quam quod quam circa acquirenda, dicente AUGUSTINO in Epistola ad Paulum significavit Christus, cum subiunxit: «Crastinus enim dies sollicitus erit et Therosiam: «Terrena diliguntur acrius adepta, quam cupida cons- < sibi> ipsi; sufficit I enim diei, cuilibet scilicet, malitia sua», scilicet H 271' tringunt .. ista enim velut membra praeciduntur, illa velut extranea repu- non eget alterius. «Malitiam», secundum CHRYSOSTOMUM, «appellat diantur». Propter quod etiam illa sollicitudo quae subtrahitur per rerum 85 IO miseriam et laborem sollicitudinis in providendo de necessariis unius- abdicationem, quae scilicet erat in custodiendo et possidendo, cadit sub cuiusque diei», quo satis homo oneratur, etsi unum diem non onerat professione unius voti principalis in regula contenti, scilicet paupertatis. ABCOEHIS ABCOEHIS 89 scilicet] om. S 91 Et hoc] om. B 91 sine] sint sed in sine corr. C 92 esse] om. 63 in'] i/er. AB 63 speciali] spirituali sed in speciali corr. S 64 ostendens] ostendit E 92 sine] mine O 93 omni] i. m. E dei addo E 92 dominium] omni A C 65 quamque] quamquam O 65 fundatores] fundatoris E scilicet addo I 95 professio] possessio A 96 papa] i/er. O 98 quam ceteri] i/er. S 98 per] ad 66 volentes] voluentes O 66 per] et ABCOEHIS 67 ipsorum] om. S 67 alveos] C 99 per] sup. lin. E 99 huiusmodi] huius ABOEHIS 99 se obtulerunt] se A se alios C 67 derivarunt] dirivarunt BOE 69 dominium] divinum ABCOEHIS obtulerim OEH(sed an/e holocaustum} 99 holocaustum] olocaustum sed in holocaus- 70 fore] i/er. sed secundum dei. E 71 huius] eius B 72 eo] ideo A 72 meritoriam] tum corr. A 2 consuluit] consiIuit A 2 esse] est A 3 esse solliciti] inI'. OS nam A 72 per] ad addo OS 74 quia] quod S 75 huiusmodi] huius ABOHI 3 solliciti] sollicitum E 3-4 ut.. .sit] i/er. E 5 cuilibet] cuiuslibet S 6 quantum] 77 immo... perfectam] om. (ham.) S 79 dictum... iam] iam dictum est I 79 iam] om. tamquam A 6 quam] om. B 7 significavit] signavit O 8 scilicet2] om. S OS 83 diliguntur] diligunt C 83 acrius] (cf. F. GAFFIOT, Dic/ionnaire illustre latin- 9 eget] non addo E 9 Chrysostomum] Chrysostomos A 9 appellat] appellerat A fran,ais, p. 20: «acer ... 4 [en pariant du caractere] ardent, impetueux, energique, ou [en mauv. part] violent, fougueux, passionne»). 86 abdicationem] abdicationis O 87 in] om. OS 89-90 FRANC. ss., Regula bul/ata, n. 4 (ed. H. BOHMER, 32, 4-5). A p. 96-00 NICOLAUS III, Constitutio super confirmatione regulae fra/rum minorum, (ed. J. GAY, n. 564, 67-70 lbid. (ed. J. GAY,n. 564, p. 234A). 70-73 lbid. (ed. J. GAY,n. 564, p. 235B); cr. p.234A). 1 Mallh., VI, 34. 2-3Ibid. 3lbid. 7-8Ibid. 9-11 Ps. IOANNES supra, p. 266,88-90. 74-76 lbid. 79 Cr. supra, p. 282,12-17. 83-85 AUGUST., CHRYSOS., Opus imperf in Mallh., homo 16, n. 34 (ed. O. ERASMUS, p. 151b; PG 56, II, Epis/. 31 (Ad Paulum et Therasiam), C. 5 (CSEL 342, p. 5,18-19; p. 6,2-3; PL 33, 124). 724-725). 286 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 287 cura provls1onis pro pluribus, «quia», ut dicit GREGORIUS in fine IXI ista duo prout sunt secundum unam proportionem in uno statu ad se Zucc. 438 ,b M o ra I iu m, «ab ea tunc I mortifero vulnere pungitur, cum in ea men- 40 ipsa, ut sunt secundum aliam pro portionem in alio statu, et ex illa surae aequitas non tenetur. Non enim mortali adhuc in carne viventibus comparatione considerare quis illorum debeat dici perfectior. I Bad.2 funditus cura carnis absciditur, sed ut discrete animo servetur, temperatur. 15 Si ergo comparemus illa duo primo modo, dico quod principalius Nam quia sollicitos nos esse Veritas in crastinum prohibet, habere curam statum perfectionis constituat subtractio sollicitudinis in custodiendo et in praesentibus non negat, quam tendi ad tempus post, quod sequitur, non possidendo communia, quod fit per abdicationem, quam facit illa quae Bad. 295'E vetat». Quia, ut dicit libo XXo, «cum naturae I necessitatibus plerumque 45 est in acquirendo ea quae sunt necessaria victus, et quod idcirco quoad plus quam expedit, deservimus mentisque curam negligimus, ex miseria hoc perfectior est ille status in quo est maior abdicatio. Et hoc ideo Bad. 295,F negligentiae infirmitati nostrae addimus squalorem culpae». I 20 quia delectabile sive amabile praesens, et habitum in quantum huius- Sed, licet status abdicantium omnia omnino perfectior sit ceteris modi, magis afficit et allicit I quam non habitum, aut saltem quantum D 190' I 149'b quoad subtractionem I sollicitudinis, quae nata est esse in possidendo et est ex se, magis natum est afficere et allicere, et ideo maius est custodiendo ad posteriorem usum iam habita, potest tamen esse multo 50 periculum circa sollicitudinem I in custodiendo I et possidendo, quam in S 271" A 61'b imperfectior quoad sollicitudinem inseparabiliter et necessario adnexam acquirendo: facilius enim cavet sibi a delectatione, qui non habet circa acquisitionem < ad > necessarium victum, illorl!m quae non sunt 25 illecebram delinquendi. Propter quod et una illarum cadit sub regula habita, secundum quod erat tactum in quaestione praecedenti et usque profitentium sta-Itus perfectionis, alia vero non, ut patet ex habitis H 272' ad istam reservatum. Unde, suppositis determinatis in praecedenti superius. I Melior igitur subtractio illius sollicitudinis quam istius, quia Bad.2' quaestione quoad illa quae ex eis sunt opportuna in praecedente 55 illa est peior quam ista. I Dico, quantum est ex natura huius sollici- Zucc. ' quaestione, si velimus scire quae observantia secundum quem statum tudinis et illius simpliciter, licet ista in tantum possit excedere illam, perfectior sit ex utroque latere, tam ex parte abdicationis et sollici- 30 quod ista esset peior, et ideo, non subtracta, plus de ratione perfectionis tudinis quae nata est esse in possidendo, quam ex parte sollicitudinis in diminueret, quam illa augeret, et esset in hoc casu perfectior status, in E 218'b acquirendo sive pro-Icurando per sollicitudinem necessaria, vel de quo esset minor abdicatio. communi vel omnino de alieno, oportet ista duo inter se comparare et 60 Verumtamen distinguendum est hic de bonis communibus respectu in statera ponere. eorum quibus habent esse I communia, quia aut sunt communia toti C 222" Et est sciendum quod ista duo comparare possumus dupliciter: uno 35 humano generi et nulli propria, neque etiam alicui congregationi singu- modo comparando simpliciter unum istorum ad alterum, quaerendo lari, distinctae contra alias sub humano genere, aut sunt communia B 300'b quid illorum constituat principali us I statum perfectionis propter quod singulis in singulari et distincta congregatione commorantibus, propria illorum status dicitur simpliciter esse perfectior, alio modo comparando 65 tamen illi congregationi, et ad praecisum usum illius deputata. Primo modo non potest homo esse sine possessione communi, nec ABCDEHIS ABCDEHIS 15 cura] circa E 15 absciditur] abscidetur sed in absciditur corr. D 16 nos] non H 16 prohibet] probet CO 18 plerumque] plermaque A 19 deservimus] lac. eI -servimus E 20 negligentiae] colligentiae sed in negligentiae corr. E 20 addimus] in 40 et] sed sed exp. eI et sup. lin. B 42 comparemus] comparemur D comparamus addo Osea addo sed exp. A 21 perfectior] perfectiorum A 22 quae] qua S 22 in A 42 primo modo] om. S 42 principali us] princilius A 43 constituat] constituit possidendo] i. m. E 25 necessarium] necessariam OS 26 tactum] tacta m sed in D 44 possidendo] custodiendo C 45-46 quoad ... status] om. H 45 quoad] quod tactum corI'. E 26 praecedenti] praesenti E praeferenti H 28 illa] illam D 29 si] ad A 46 est maior] inv. B 47-48 huiusmodi] huius ABDEHIS 48-49 quantum om. D 29 quae] om. B 31 quae ... sollicitudinis] om. (ham.) S 31 quam] om. est] om. OS 49 maius] magis C 51 sibi] om. DS 51 delectatione corI'. D 33 oportet...duo] om. I 35 ista] illa I 35 dupliciter] om. OS 37 quid] quod 55 illa] iter. B 56 ista] illa I 57 quod] quia S 58 diminueret] diminuere C S 37 statum] statutum sed in statum corr. OS 38 illorum ... dicitur] dicitur illorum 60 respectu] regula B 61 toti] toto D 62 generi] om. S 63 singulis] et addo status DS D 66 homo] om. E 66 esse] sup. lin. B 66 sine] i. m. E 66 possessione] om. A 66 communi) communium BCD (sed/orte in communi corr.)S 66 nec] neque I 13-18 GREGOR., Moralia, IX, C. 66, n. 105-106 (CC lat. 143, p. 531,123-129; PL 75, 917A- B). 18-20 ID., Moralia, XX, C. 14, n. 28 (CC lat. 143A, p. 1024,72-75; PL 76 , 154A- B). 26 Cf. supra, p. 266,91-(p. 267,)1. 27-34 Cr. ibid. 53-54 Cr. supra, p. 284,85-(p. 285,)91. 288 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 289 pro statu moderno nec pro statu innocentiae. Sic enim communia ipsam universalis status humanae naturae, quamdiu hic vixerit homo, fuissent homini ad usum in statu innocentiae terraenascentia, secundum circa glorificationem corporum requirit. quod dictum est Adae et Evae, Genesis I°: «Ecce dedi vobis omnem Iuxta hunc modum, vel prope, communia sunt bona Ecclesiae, herbam afferentem semen super terram, et universa ligna quae habent in 70 95 quorum dispensatio ordinariis ministris eius est commissa, propter semetipsis sementem generis sui, ut sint vobis in escam». Quae non sunt quod huiusmodi bona communia nihil penitus de animi perfectione aut subtracta homini in statu peccati, immo adhuc ampliora sunt expresse de statu perfectionis diminuunt, secundum quod statim infra dicetur. concessa, secundum quod dictum est Noe et filiis suis, Genesis IXo: Si vero sint communia singulis in una I communitate existentibus, sed S 271'b H 272" «Terror vester ac tremor sit super cuncta animalia terrae et super omnes propria ipsi communitati, tunc aut illa I com-Imunia sunt illi diurnae Zucc. 4 volucres caeli, cum universis quae moventur in terra. Omnes pisces maris 75 00 necessitatis opportuna, et hoc sive quoad necessitatem victus, in quo res B 301" manibus vestris traditi sunt, et omne quod movetur et vivit, I erit vobis in statim cum usu consumitur, sive quoad necessitatem vestitus, sive cibum. Quasi olera virentia tradidi vobis omnia». Propter quod dicit quoad necessitatem officiorum in quibus res non statim, I sed paulative A 61" GREGORIUS, o Pastorali um: «De qua sumpti sunt, cunctis hominibus n cum usu consumitur; aut illa communia non sunt usui diurnae necessi- terra communis est, et idcirco alimenta communia omnibus profert». Et tatis necessaria, et ideo non nisi ad usum crastini opportuna. TULLIUS,I° De officiis: «Sunt nulla privata natura». Hoc igitur modo 80 5 Communia primo modo sunt cuilibet congregationi neces-Isaria, Bad. 29 communia nullo modo renuntianda sunt, immo «ius accipiendi neces- quemadmodum communia primo modo necessaria sunt toti congrega- saria de ipsis est omnibus naturale», Decretorum dist.e 1". Ius natu- tioni humani generis. Et ideo dico quod nullo modo possessio eorum rale et in tempore necessitatis omnibus debet esse conservatum, ut dicit pro toto tempore durationis eorum diminuit de ratione perfectionis, GREGORIUS, o P a s t o r a Iium: «Cum quaelibet necessaria indigentibus n immo non possidere ea multum derogaret perfectionem et esset impedi- ministramus, sua illis reddimus. non nostra largimur, iustitiae potius 85 IO tivum acquisitionis eius. I Bad. 29' E 218" debitum I solvimus quam misericordiae opera implemus». Aliter enim via Sed distinguendum est hic de modo possidendi ea, quia I aut congre- 1150" omnibus communis, iure poli concessa, etiam in extremae necessitatis gatio sic communia possidet quoad dominium et proprietatem, aut articulo detentis ad providendum sustentationi naturae praecluderetur, quoad usum facti tantum. quod omnino illicitum esset, quia ab omni lege extrema necessitas est Et dicunt aliqui quod possessio communi um primo modo diminuit de excepta. Per hunc ergo modum possessio communium, habendo ius in 90 15 apice perfectionis, quae est in possessione communium secundo modo, illis, nihil penitus de perfectione aut statu perfectionis diminuit, sed quia illo modo possidendo non abrenuntiatur omni eo quo non eget, tamquam I praeternecessario, humana fragilitas. Solum eniin, ut prae- D 190·b ABCDEHlS dictum est I secundum NICOLAUMpapam, «simplici usu facti eget B 30I·b 69-70 omnem herbam] herbam omnem sed signis inversionis inv. B 70 afferentem] ABCDEHIS auferentem D aifferentem sed in afferentem corr. S 71 vobis in] inv. B 72 sunt] adhuc addo ABCDEHIS 72 expresse] concesae addo D 74 animalia] aliam D 92 universalis] utilis DS 94 prope] proprie S 95 dispensatio] dispensatione D 75 cum] om. C 80 natura.] De addo DES 81 communia ... modo] om. (ham.) 95 ordinariis] ordinatus et ordinariis i. m. E 96 huiusmodi] 2huius ABDEHIS A 81 nullo] nulla S 81 modo] om. DS 83 debet] om. D 85 potius] i. m. 99 ipsi] Christi D 99 communitati] communitatis A 99 diurnae] divinae sed E 86 debitum] post addo E 86 solvimus] iure addo E 86 quam] quantum diurnae i. m. E 00 sive] sine A I statim] statui C 1-2 vestitus ... necessitatem] BCDEHIS 86 quam misericordiae] i. m. E 87 poli] (Cf. F. GAFFIOT,Dictionnaire om. BH 2 paulative] (cr. A. BlAISE, Lexicon latinitatis medii aevi, p. 663: «paulative, illustre latin-francais, p. 1196: polus, i., m.: ... 2. le cie!») 87 etiam] et A insensiblement»). 3 illa] illi DS 4 necessaria] necessarii DS 6 modo] necessaria 87 extremae] extremo D 88 sustentationi] sustentationem D 89 esset] est I sunt addo sed exp. (?) H 6-7 congregationi] agregationi sed in congregationi corr. 90 excepta] et addo E 91 statu] statutum A E 9 perfectionem] perfectioni D II hic] om. DS 12 communia] continua B 12 possidet] possident E 13 facti tantum] inv. C 17 praeternecessario] (cf. 69-71 Gen., I, 29. 74-77 Gen., IX, 2-3. 78-79 GREGOR., Regula pastoralis, III, C. 21 A. BlAISE, Lexicon latinitatis .... p. 727: «praeternecessarius, superflu». 18 est] et addo (PL 77, 87A). 80 C1CERo, De officiis, I, c. 7, n. 21 (ed. M. TESTARD, p. 114; ed. sed exp. (?) B W. MIllER, p. 22; ed. C. ATZERT,p. 8,15). 81-82 GRATIANUS,Decretum, I. dist. I, C. 7 (ed. A. FRIEDBERG. , p. 2; PL 187, 3IB). I 84-86 GREGOR., Regula pastoralis, III, c. 21 97 Cf. infra, lin. 5-10. 18-(p. 290,)19 NICOlAUS III, Constitutio super confirmatione (PL 77, 87B). regulae fratrum minorum, (ed. 1. GAY, n. 564, p. 235A). 290 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 291 tamquam necessario», sed cum possessio simplex usus facti, haberi non Si vero communia praedicto modo non sunt usui diurno necessaria, potest nisi alio retinente dominium et ipso concedente aliis usum, vel ad 20 sed superflua, et non nisi ad usum crastini opportuna, I aut ergo, S 271" voluntatem suam, vel simpliciter et in omne tempus futurum, si ergo obtento eo vel per artem vel per mendicationem, quod usui diurno est nullus vellet usum talem concedere et merum dominium sibi reservare, necessarium, continuo sollicitudo I alia adhibetur ad obtinendum illud H 272' et congregatio plurium fratrum in magna multitudine sine tali posses- 50 quod est superfluum, et non opportunum nisi in crastinum, aut eadem sione communium non posset simul persistere, non posset ergo apicem sollicitudine qua obtinetur necessarium, obtinetur et superfluum. perfectionis attingere, et sic nullo modo talis perfectio posset attingi nisi 25 Si primo modo, dico quod illud cederet in perfectionis diminutionem, a paucis qui vagi esse vellent, qui tamen non possent esse sine posses- quia per se adhibet curam de crastino, et plus debita cura, onerat diem sione vestium necessariarum. Quare, si attingi potest in congregatione instantem. I A61,t magnae multitudinis fratrum simul commorantium, etiam nullo volente 55 Si secundo modo, dico quod illa oblata sunt aut mobilia aut immobi- C 221" observare dominium rerum I quarumcumque et quantarumcumque, lia. quarum usu indigent, ne dicamus perfectionem ab alio quam a Deo et 30 Si immobilia, dico quod diminuunt de ratione perfectionis propter I B 301' nobis dependere sive pro praesenti sive pro futuro, accidit ergo apici nimiam sollicitudinem in affectione circa talia, ad quam nata sunt perfectionis, abrenuntiare dominio talium rerum communi um. Et sic allicere, quantum est ex se, in quantum sunt habita. per se et essentialiter non diminuit de apice perfectionis possessio 60 Si vero sunt mobilia tantum, dico quod in nullo diminuit de ratione communium praedictorum quoad dominium et proprietatem, quemad- perfectionis ipsa reservare in crastinum, sed potius diminueret I ipsa C 221' modum etiam non diminuit de perfectione praelatorum, quod canonice 35 non reservare, sed proicere. Minori enim sollicitudine iam acquisita commissa est eis bonorum communi um procuratio pro se et pro aliis, custodiuntur usque in crastinum, quam tunc de novo acquirentur. quam papa, si vellet, posset eis committere ad suam voluntatem ad Propter quod contra Manichaeos, qui dicebant quod non liceret aliquid E 218'· usum facti, retinen-Ido sibi omnino dominium et possessionem. Quia 65 custodire in crastinum, dicit AUGUSTINUS lib.o Contra in Adiman- tamen, quando alius sibi dominium servat, et congregationi conceditur t u m, cap.o 24°: «Neque hoc intelligunt ad id pertinere, ut temporalia non simplex usus facti, quae renuntiavit omni dominio, plus elongatur illa 40 amemus, neque timeamus ne nobis desint necessaria, et propter ipsa congregatio a temporalium amore et occasione amandi ipsa, ideo acquirenda vel Deo vel hominibus serviamus. Nam si hoc ideo dictum est quoad hoc, licet accidentaliter, perfectius est secundum hunc modum ut non servetur in crastinum panis, magis hoc implent vagi Romanorum Zucc.439" abrenuntiare communibus quoad omne dominium I et esse contentum 70 quos 'passivos' appellant, qui annona quotidiana satiata ventre, aut simplici usu facti. Ita quod quoad hoc esset adhuc amplior perfectio, donant statim quod restat, aut proiciunt, quam vel Domini discipuli» etc.' Bad. 2 quanto paucioribus esset communitas illa quoad usum facti contenta. 45 Si autem secundo modo principali, diu supra dicto, comparemus inter se duas dicta s sollicitudines, circa possessa scilicet et circa acqui- ABCDEHIS ABCDEHIS 19 tamquam] antequam sed in tamquam corr. E 21 si ergo] inv. A 24 simuL.pos- set] om. (hom.) A 24-27 ergo ... necessariarum] signo i. m. (linea verticali sub tribus 48 quod] quia B 49 necessarium] necessariam ABEHIS necessaria O 50 opportu- punetis) hic passus notatur A 26 non] om. AE (sed i. m.) 27 congregatione] num] oportinui B 53 debita] debito S 55 oblata] ablata S 55 aut'] om. gregatione E 29 observare] oservare et -b- sup. lin. A 28-29 commorantium ... BCEHI 57 diminuunt] diminuit A 60 diminuit] diminuerit O diminueret BCHI rerum] om. C 29-30 quarumcumque ... indigent] i. m. ai. man. C 29 quantarum- diminuererent E 63 tunc] om. E 63 acquirentur] acquirerentur E 64 contra] cumque] quantumcumque B quantumque sed in quantarumcumque eorr. E 30 qua- om. D 64 Manichaeos] monachos OS 64 non] om. H 65 Augustinus] om. rum] om. C 30 indigent] indegie D indegentiae addo A 30 a Deo] om. D 32-34 H 66 24°] 1- lac. seq. B 66 Neque] nec I 67 neque] nec I 70 appellant] Et...proprietatem] signo i. m. (linea verticali sub tribus punetis) hic passus notatur A appellerant A 70 annona] a nova BCHI a nona E 70 quotidiana] cotidiana EH 33 per] pro sed in per eorr. D 34 non diminuit] diminuit non sed signis inversionis inv. custodiana I 70 ventre] vente H 72 principali] principii S 73 sollicitudines] B 35 canonice] canice S 36 pro'] per A 37 si] sibi E 37 posset] i. m. sollitunes eI -di- sup lin. A 73 circa] dicta C B 37 eis] eas E 38 facti] perfecti sed facti sub lin. ai. man. E 38 omnino] om. BCEHI 38-45 Quia ... contenta] signo i. m. (linea vertieali sub tribus punetis usque ad alia tria puneta) hic passus notalur A 38 Quia] Qua sed Quia sup. lin. D 39 sibi] 66-71 AUGUST., Contra Adimanlum, C. 4, n. 24 (CSEL 25, p. 182,19-25; PL 42, 167- om. BCEHI 39 dominium servat] inv. BCDEHIS 41 ideo] om. BCEHI 168). 72 er. supra, p. 286,35-(p. 287,)41. 44 amplior] et addo B 44 perfectio] perfectior ABDEHIS 292 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 293 renda, tunc possunt duo status, quorum unus abdicat plura aut Quid enim mihi est in caelo, et a te quid volui super terram? Deficit caro communia, alter autem pauciora, et retinet aliqua, comparari inter se 75 mea et cor meum, Deus cordis mei, pars mea Deus in aeternum». Demum quadrupliciter: simul enim in eodem statu sunt aut maior abdicatio et venitur ad mortem: morte igitur corporali perfecte moritur I mundo, ut A 62 minor sollicitudo, aut e converso minor abdicatio et maior sollicitudo, perfecte vivat Deo»·1 Bad. aut maior abdicatio et maior sollicitudo, aut e converso minor abdica- 5 Si vero in statu aliquo sit minor abdicatio et maior sollicitudo, ille tio et minor sollicitudo. status est omnIum illorum qui sunt intra latitudinem perfectionis, Si igitur in statu aliquo sit maior abdicatio et minor in acquirendo 80 imperfectissimus. Quis sit ille, iudicet qui poterit. necessaria sollicitudo, ille status omnino est perfectissimus. Talibus Si vero in statu uno sit maior abdicatio et maior sollicitudo quam sit enim minima cura est aut nulla, de eis quae sunt mundi, et summa de in statu in quo est minor abdicatio, hic opus est distinguere ut statera D 190" eis quae sunt Dei, et perfecti sunt illi, quasi non indigentes eis I quae IO ponatur in aequa lance, quia aut illa sollicitudo quae est maior cum sunt mundi, nec sapiunt eis, secundum quod ad hoc hortatur fidelem maiore abdicatione, aut est modicum maior, aut mediocriter maior, aut animam PROSPER, Iib.o IO De vita contemplati va, sparsim dicens: 85 multum maior. «Sectator ad Conditorem suum ipsum iugiter concupiscat; pro amore eius Si primo modo, dico quod status ille maioris abdicationis adhuc est omnia quibus inde potest averti, fugiat; a strepitu negotiorum saecularium perfectior, aliis eisdem retentis in victualibus et aliis necessariis, quia Zucc. 439'b remotissimus, amet otium sanctum, in quo I exerceat animae suae nego- 15 non potest esse, aliis eisdem retentis, scilicet quod ambo status vellent I C 221 tium; non metuat aliquid temporale nec cupiat. ne aut metus amittendae aequaliter esse contenti m necessariis vitae, qum omnia abdicantes rei temporalis aut cupiditas acquirendae intentionem mentis eius emolliat, 90 omnino, vel omnia immobilia abdicantes, reservantes mobilia tantum, E 219" nec gaudeat de tempo-Iralibus omnino nec lugeat, nec pectoris eius sive sustententur de his quae offeruntur eis liberaliter, vel de his quae I 150'b mendicantur humiliter, vel de his quae acquiruntur per manuum labo- S 271 ,b stabilitatem I firmitatemque I quidquid promittit mundus aut minatur, B 301 ,b excutiat, sed idem semper ac sibi similis I perseverans, mundi huius damna 20 rem, magis oportet sollicitari circa necessaria vitae acquirenda, quam Bad. 296,K aut lucra simul non sentiat». De quo etiam dicit BERNARDUS I in fine De illos qui capiunt ea de possessionibus communibus immobilibus quas amore Dei: «Cum fidelis anima inceperit indigere, et a corporalibus 95 dant colonis ad censum, vel excolunt propriis sumptibus ac laboribus. H 272'b transire ad spiritualia, et a spiritualibus ad spiritualium et I corporalium Nisi esset tale opus manuale, ut de opere modici laboris multum Conditorem, hoc vere est exire a sarcinis. Relicto ergo corpore et acciperetur de pretio, vel nisi populus fidelium esset ita voluntarius, corporeis omnibus curis et impedimentis, omnium quae sunt praeter 25 quod ultro liberaliter offerret irrequisitus. Sed non ita quod poterunt Deum, et obliviscitur, nihilque praeter Deum attendens, quasi se solam experiri si velint, quamquam iuxta promissum Salvatoris numquam solumque Deum aestimans, «Dilectus», inquit, «meus mihi et ego illi. 00 deficiet fides Ecclesiae nec per consequens opera misericordiae subtra- hentur: quomodo emm communitas fidelium liberaliter offerret, et perdurabiliter, propria, cum vix invenitur qui vult dimittere aliena 7 I Si B 302 ABCDEHlS ABCDEHlS 74 aut] vel BCDEHIS 75 inter] autem et inter sup. lin. I 76 in] de EI 76 sunt] id est D 78 aut' ... sollicitudo] om. (hom.) B 83 et] et sup. lin. D 83 perfecti] I enim] om. BCEHI forte est A 3 ut] aut sed in ut corr. A 5 vero] ergo I facti AS 83 sunt'] iter. B 86 Sectator ad Conditorem] Secretatorem E 86 ad] 5 aliquo] iter. A 5 minor] mundi D 6 intra] iuncta A 8 uno] om. E IO quae] om. BCEHI 87 inde] idem D 87 negotiorum] negatiarum B negatiogorum sed in om. E 11-12 aut ... maior] om. (hom.) A 13 ille] om. B 13 abdicationis] ab- negotia rum corr. C 88 animae] i. m. aI. man. E 93 excutiat] excuteat S 93 ac] dicatione B 14 in] iter. D om. BCEHI 16 aequaliter] qualiter D 18 eis] aut sed in ac corr. A 93 similis] simileris A 95 anima] inciperet addo sed exp. liberalitur addo sed exp. A 18 quae'] mendi- addo sed exp. A 19 manuum] manum A 95 inceperit] non addo BCEHIS 96 spiritualibus] spirituabib- sed in spiritualibus A 19-20 laborem] laboror D 21 ea de] eadem E eadem de sed in ea de corr. corr. A 99 et. .. Deum'] om. (hom.) C I 22 excolunt] excollunt sed in excolunt corr. A excollunt D 23 ut] aut I 23 modici] modi A (? modi') DS 23 modici laboris] inv. H 25 ultro] ultimo 86-94 IULIANUSPOMERIUS,De vita contemplativa, I. C. 7 (PL 59, 425A-426A). 95- S 25 non] est addo BCEHI 25 poterunt] potuerunt BCDEHI 26 si] se A (p. 293,)4 BERNARDUS LARAEV C ALLENSIS, Liber de natura et dignitate amoris, c. 15 (PL 184, 27 nec] neque I 27 opera] opere sed in opera corr. A 28 communitas fidelium] inv. 406C-D). 00 Cant., II, 16. OO-(p. 293,)2 Ps., LXXII, 25-26. S 29 propria] proprie C 294 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 295 enim oporteat eos manuum labore vel totum vel partem acquirere, et 30 non tam ad vitae sustentationem quam ad officiorum sui status exsecu- vel totum vel partem mendicando de bursis aliorum extrahere, non est tionem, quorum solummodo moderatus usus est eis concessus secun- Zucc. 440" veri-Isimile quod hoc possit fieri cum aequali sollicitudine. Et cum hoc dum eorum regulam et necessitatem, ut tamen illis quae statui suo sunt etiam non est verisimile, quin illi qui, quod abundat eis ex acquisitis in 60 incompetentia, penitus non utantur. Non enim omnium rerum usum uno tempore, provident de futuro, cum aliquantula minore sollicitudine habere debent, nec illarum quibus uti licet eis, debent habere aliquam acquirunt sibi necessaria quam illi, qui nihil reservant in crastinum, 35 vel ullam copiam seu superftuitatem quae deroget eorum paupertati, ut aliis, dico, eisdem retentis. Sed tamen, non obstante modica maiore semper in eorum actibus sancta paupertas reluceat.1 Bad. sollicitudine, status illorum est perfectior, quia ille excessus pertinet ad Si vero sollicitudo istorum esset maior, ut sollicitudinem aliorum S 272" dispensationem I necessariae provisionis, et sic est eis meritorius. Si 65 multum excedat, et maxime ad hoc ut lautius vivant, et pretiosa atque enim sine detrimento, immo cum profectu caritatis et perfectionis, curiosa magis quam decet statum eorum, ad usus suos assumant, potest quis intermittere contemplationem aeternorum, et propter neces- 40 multum depressiorem, inferiorem et imperfectiorem faciunt statum H 273" sitatem proximorum agere quae sunt vitae acti vae, et hoc non nisi cum I suum, ne forte in ipso umquam perfectionem ipsam attingere possint. I B 30: E 219'b maiori sollicitudine, quemadmodum I «Paulus carnalium cubilia ordi- Ut enim dicit GREGORIUS in IVO Moralium: «Nequaquam mens ad navit postquam rimatus est secreta caelestia», ut dicit GREGORIUS, Io 70 superna tollitur, si curarum tumultibus continue I in infimis occupatur». C 22 o 190vb Pastoralium, multo fortius sine detrimento I caritatis, immo cum eius Et e contra, ut dicit ibidem: «Omnes qui curis exterioribus spargi profectu, et similiter perfectionis, propter necessitatem propriam potest 45 refugiunt, simplices in cogitatione atque conscientiae habitatione consis- sustinere sollicitudinem modicam maiorem. Talis enim, ut dicit GREGO- tunt». Unde, si existentes in maiori abdicatione, multo maiori sollicitu- RIUS, IO Pastorali um: «transitoria esse cuncta conspiciens, curam dine occupentur quam existentes in minore, contingit in eis illud quod carnis ex necessitate tolerat, sed aeterna gaudia ex desiderio spiritus 75 dicit GREGORIUS, lIa Pastoralium: «In examine recti iudicis mutat Bad. 296vM exspectat».1 merita ordinum qualitas actionum, et quidam in meliori ordine deteriores Zuce Si vero sit mediocriter maior, maxime si cum hoc excedit tempera- 50 sunt et quidam in deteriori meliores, quia I et I isti sortem extremi habitus I 15! mentum necessariae provisionis, curam carnis gerendo non praecise in bene vivendo transcendunt, et illi superioris loci meritum moribus non necessitatibus, sed etiam in desideriis, aliis curam carnis non agentibus exsequendo diminuunt». Propter quod, si talem distractionem sive occu- A 62'b nisi in necessariis, dico quod, quamquam status illorum I sit perfectior 80 pa tionem circa personam aliquam requireret conditio status abdica- quoad abdicationem et praecisionem sollicitudinis in custodiendo pos- tionis maioris, melius esset illi status abdicationis minoris, quia, iuxta sessa, tamen faciunt ipsum imperfectiorem per excessum in praeterne- 55 dictum GREGORII in Registro epistolarum CCCCXI, «Sic est aliquis cessaria cum necessariis acquirendo. Dico autem 'praeternecessaria', ABCOEHIS ABCOEHIS 57 non] om. E 57 tam] tamen A 57 officio rum] sustentatus addo sed exp. A 57 sui] si A 60 incompetentia] in potentia I 60 utantur] suo ... penitus addo sed exp. 30 labore] laborare O laborare sed in labore corr. B 30 et] om. CI 32-33 quod ... I 62 aut] ad ABCOEHIS 62 deroget] derogit B 66 ad usus] adversus O verisimile] om. (ham.) B 32 sollicitudine] quod hoc possit fieri addo sed exp. E 66 assumant] assumunt A assumat CH 68 ne] ut E 68 umquam] numquam 34 provident] providere DI providerit A 34 aliquantula] aliquantulo S 42 Paulus] E 68. perfectionem] perfectiorem -nem sed in perfectionem corr. A 70 in] sup. lin. paup- sed in Paulus corr. A 43 rimatus] ranatus O 45 propriam] proprie C S 72-73 consistunt] consistant C 73 abdicatione ... maiori] om. (hom.) BCEHI 47 I°] IlIO S 47 conspiciens] prospiciens A 50 excedit] expedit S 51 gerendo] 74 minore] minori S 75 Pastoralium] possunt O 77 isti] ista sed in isti corr. generendo A 53-66 dico ... assumant] signo i. m. (linea verticali sub tribus punc/is) hic A 77 sortem] fortem A 80 requireret] requiret O 81 maioris ... abdicationis] om. passus no/a/ur A 54 custodiendo] custodienda H 55 per] vel A om. OH 55-56 (ham.) AI 81 melius ... minoris] i. m. E 82 aliquis] aliquid E praeternecessaria] (cf. A. BLAISE, Lexicon la/ini/a/is .... p. 727: «praeternecessarius, superflu>,. 69-70 GREGOR., Moralia, V, C. II, n. 19 (CC lat. 143, p. 231,57-59; PL 76, 689A). 71- 73 ID., Moralia, V, C. I I, n. 20 (CC lat. 143, p. 232,93-95; PL 76, 690A). 75-79 ID., 42-43 GREGOR., Epis/., I, 24 (CC lat. 140, p. 27, 199-201; PL 77, 4730). 47-49 Regula pas/oralis, III, C. 28 (PL 77, 107A-B). 82-(p. 296,)85 ID., Regis/rum epislOla- GREGOR., Regula pas/oralis, III, C. 27 (PL 77, IOlD-I02A). rum, Epist. XIII, 12 (CC lat. 140A, p. 1011,7- 1012,10; PL 77, I270B-C). 296 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 297 ad altiora promovendus, ut dum ipse exterius proficit, interius non domini fieri procuremus, cum unius sive duarum habitatio sufficiat cell < u- Bad. 297,N decrescat, ne dum ad altiora producitur, minor ille se ipso fieri I I> arum, ambitione saeculari elevati atque amplitudine delectati, quattuor compellatur». 85 IO sive quinque cellas. I et has easdem exquisiti ornatus et capaciores quam D 19 Quare, si status omnia abdicantium claudicare non debeat, et ex usus desiderat. extractamus, passionem libidinis mundialis in quibus pos- S 272'· utroque latere sollicitudinis I aequa lance sint in apice perfectionis, sumus, praeferentes. Quod non sine instinctu daemonum fieri nos mani- H 273'· quantum excedunt alios in temporalium abdicatione, tantum de-Ibent, festa experimenta docuerunt». Et quibus, unico proposito, continuo salva vitae sustentatione strictissima et officiorum status sui exsecutione subdit: «Et idcirco morbum ambitus saecularis nostris mentibus non necessaria, alios excedere in victus et usus omnium illorum quibus eis 90 15 inesse, non utique eorum tantum abstinentia comprobabis, quae, etiam si licet uti, parcitate, et hoc quemadmodum ad nonnulla alia consilia velimus expetere vel implere. non possumus, neque illarum despectus evangelica plus ceteris astringuntur, et Christi semitas arti us sequi rerum. quas. si affectaverimus tam apud spiritales viros quam apud saeculi E 219" ceteris eligunt. Sicut enim I talibus non licet habere in usum quae- homines notabiles , prima fronte reddemur, sed etiam cum illa quae cumque aliis licent, tam in mobilibus quam in immobilibus, secundum nostrae suppetunt potestati, et honestate quadam videntur committi, quod NICOLAUS papa exponit in regula fratrum minorum, sic etiam 95 20 rigida districtione respuimus. Et re vera non minus haec quae parva circa eis licita, nequaquam esset licitum eis talibus et tali modo uti, videntur et minima, quaeque ab his qui nostrae professionis sunt, cernimus quibus et qualiter licet illis uti pluribus aliis. Haec enim pertinerent ad indifferenter admitti. pro I qualitate sua aggravant animam, quam illa Zucc. sollicitudinem nimiam et saecularem. Secundum enim quod dicitur in maiora quae secundum suum statum saecularium sensus inebriare consue- C o Il a t io n e P a t r u m, collatione IX·: «Quia saeculares curae etiam in verunt, non sinentes, deposita faece terrena, ad Deum, in quo semper nos, qui nullis actibus mundi admiscemur. cadere nonnumquam pos- 00 25 defixa esse debet intentio, monachum respirare. cui ab illo summo bono sit. manifesta ratione monstratur secundum regulam seniorum, qui vel parva separatio, mors I praesens ac perniciosissimus interitus est C 22: quidquid necessitatem cultus quotidiani et inevitabilem usum carnis exce- credendus». Propter quod Dominus, M a tthaei VIa, non dixit abso- A 62" dit, ad saecularem definiunt curam et sollicitudinem I pertinere, I ut verbi lute: «Nolite solliciti esse de eo quod est manducandum aut vestien- Bad. 297,0 gratia si. cum possumus opere unius solidi necessitatem nostri corporis dum»; sed dixit, «quid manducetis, aut corpori nostro. quid indua- B 302" expedire, ad duorum solidorum vel trium acquisitionem nosmet-lipsos 5 30 mini». Licet enim aliquantulum sit sollicitandum de eo quod est man- perpensione velimus. opere et labore distendere, et cum velamen duarum ducandum aut vestiendum, non tamen quid sit, scilicet piscis an pultes, sufficiat tunicarum. ad usum scilicet noctis et diei, trium vel quattuor ABCDEHIS ABCDEHIS 9 ambitione] ambitionem A 9 elevati] elevari CO 9 atque ... delectati] om. 83-84 promovendus ... alliora] om. (ham.) H 83 promovendus] promomovendus A A IO quinque] 2 A IO capaciores] capationes sed in capaciores corr. C 83 exterius] exerius D 84 decrescat] discrescat BE 86-95 Quare ... minorum] signo i. II extractamus] (cr. ed. (518) 12 Quod] Quae ABCDEHIS 12 fieri] si A m. (linea ver/icali sub tribus punc/is) hic passus nO/alur A 86 abdicantium] abdi canti a E 14 morbum] morbis ABCDHIS orbis sed in morbi s corr. E 15 abstinentialab scientia 88 abdicationeJ quantum ad ius et dominium addo i. m. aI. man. A 91 consilia] BCDEHIS 16 expetere] explerere sed in expetere corr. A 17 tam] tamen CDHI consimilia A 92 artius] aractius B 94 quam ... immobilibus] i. m. E 96 eis2] esse 17 spiritales] spirituales BCDEHIS 18 notabiles] vocabiles A 18 etiam cumI inv. B 97 enim] pertineret addo sed exp. D 97 pertinerent] pertinet CE 97 ad] i/er. ADS 18 illa] om. AH 19 committi] committit sed in committi corr. A 20 rigida] B 98 sollicitudinem] sollitudinem A 99 IX'] om. B 00 admiscemur] adminsce- rigidam C regi da A 21 ab] ad sed in ab corr. A 21 qui] quae S 21 professionis] mur H 00 cadere] eidem B 00 nonnumquam] numquam D I regulam] a addo prefectionis A 21 cernimus] cermus A cerimus H 23 maiora] mandata BC A I seniorum] senioribus BCDEHIS 2 quidquid] quisquis ABCDEHIS 23 suum ... saecularium] lac. A 23 statum saecularium] lac. S sensum saeculare 2 inevitabilem] in vitabilem e/ -e- sup. lin. A 2-3 excedit] excepit S 3 ut] Gregorius D 23 sensus] responsus D 24 non] nisi DI 24 sinentes] sententia ABCDEHIS addo D 4 possumus] possimus A 4 solidi] sollidi H sollidi sed in solidi corr. A 21 vel] quem E 26 perniciosissimus] perniciocissimus B 27 non] om. E 6 velimus] om. BCEHI 6 distendere] discendere OS 7 tunicarum] tunicorum A 31 scilicet'] om. S 99-(p. 297,)13 CASSIANUS, olla/iones, collo IX, C C. 5-6 (CSEL 13, p. 255,14-256,8; PL 49, 14-27 ID., Colla/iones, collo IX, C. 5-6 (CSEL 13, p. 257,2-17; PL 49, 778A-B). 776B-777 A). 28 Ma//h., VI, 31. 29-30 Mallh., VI, 25. 298 QUODLIBET II V QUAESTIO 29 299 neque quid induendum, burellum scilicet an scarletum; «Habentes enim 55 acu, pro calamo commoveri, qui, si utique contemplationem mundi I I 150" H 273" quibus vesti mur ad I corporis sustentationem, et quibus tegamur ad cordis fixam tenerent, numquam utique pro parvis rebus amitterent, quod S 272" corporis defensionem, I his», secundum ApOSTOLUM,«contenti simus». ne pro magnis ac pretiosis incurrerent opibus, easdem penitus abicere Unde, cum licitum modum utendi licitis volunt excedere, necesse 35 maluerunt. Nam plerumque nonnulli tanto zelo totidem servant, ne eum habent expensas ampliare et ideo sollicitudinem acquirendi eas augere: leviter quidem legi vel contingi sinant ab aliquo, et inde actiones impatien- non enim sunt occupationes nisi propter occupationum pretia; ut enim 60 tiae ac motus incurrunt, unde moventur stipendia patientiae et caritatis dicit SENECA, epistola lIa A d L u c i II u m, «Facile est occupationes acquirere, cumque omnes divitias suas pro amore Christi contempserunt, evadere, si occupationum pretia contempserimus». Propter quod melius pristinum tamen cordis affectum in rebus minimis retinentes et pro ipsis esset talibus, in minore abdicatione et minore sollicitudine vivere. Qui 40 nonnunquam irascentes, veluti qui non habeant apostolicam caritatem, ex B 302 ,. enim, secundum I determinata in praecedente quaestione, inopiam omnibus infructuosi I steri/esque redduntuT». Et in collatione IIIa dicit: Zucc. E 219'· maiorem non possunt patienter ferre in statu superiori, omnia I abdi- 65 «Totum igitur in fine consistit, in quo potest quis, et optimae conversa- cando, melius esset eis, habendo communia, vivere in statu inferiori, tionis initiis dedicatis, inferior per negligentiam reperiri. Nihil enim nobis cuius inopiam minorem forte possent patienter portare, ne, «qui in proderit abrenuntiatio corporalis, si renuntiationem cordis, quae sublimior planis stantes titubant, in praecipitio pedem ponant», secundum GR EGO- 45 et utilior est, nec voluerimus similiter I obtinere. De illa enim dicit Bad.2 RIUM in I° Pastorali um. Non omnis enim qui esset aptus ad statum APOSTOLUS: «Si distribuero omnes facultates meas in cibos pauperum, inferiorem, esset aptus ad statum superiorem, sed magis e converso est, 70 caritatem autem non habuero, nihil mihi prodest». Quod nunquam quemadmodum non omnis qui Deo humiliter serviret in bonis proprie- dixisset, nisi quia futurum et spiritu prae videbat , ut aliqui, facultatibus tariis, patienter posset inopiam portare et Deo servire, illis abdicatis, ut universis in pauperum alimenta dispersis, ad perfectionem evangelicam et dictum est supra. Unde frequenter qui abdicaverunt magna, per impa- 50 caritatis arduwn culmen I pervenire non possent». De quibus dicit in D 191 A 62'· tientiam meritum amittunt, fracti I circa parva. De quibus dicit IOANNES Collatione IVa: «Denique, quod pudet dicere, ita plerosque abrenun- CASSIANUS,collatione Ia: «Nonnullos huius mundi maximas facultates, et 75 Itiasse conspicimus, ut nihil amplius immutasse de interioribus vitiis ac H 273 non solum multa auri et argenti talenta, verum etiam praediorum magni- moribus' comprobentur, nisi ordinem I tantum atque habitum saecularem. B 303' ficentiam contemnentes, post hoc vidimus pro capillo, pro graphio, pro Nam et acquirere pecunias gestiunt, quas nec ante possederunt, sub hoc praetextu quodfamulos suos ex-limle, vel I fratres, alere se debere iustum C 223' S 272' esse contendunt. Quibus profecto non proderit maiores opes ac substantias A BCDEHIS 80 contempsisse; qui affectus earum, ad quos illae contemnendae sunt, in res parvas atque exiguas transtulerunt. Nam vitium cupiditatis atque avari- 32 neque] nec I 32 burellum] (cC. J. F. NIERMEYER, ediae latinitatis lexicon minus, M p. 108: «burellus (= burra): coarse woollen materia!»). 32 scarletum] (cf. op. cit., ABCDEHIS p. 944: «scarlata. -Iet-, ... ·um. -us ... : scarlet cloth») scarlatum B 33 vestimur] nescimur BE 33 tegamur] degamur HI 34 contenti simus] contentissimus S 35 excedere] om. B 37 occupationum] praemia addo sed exp. A 38 dicit] om. B 39 con- 55 acu] actu DH acii B 55 calamo] calomo B 55 utique] uti et - que sup. lin. tempserimus] contempsero A contem- D 40 esset] esse A 41 praecedente] praece- E 57 penitus] penitur A 59 actiones] actione B 59-60 impatientiae] patientiae denti IS 42 omnia] omnis A 43 esset] om. D 45 ti tuba nt] con! A sed in impatientiae corr. B 60 patientiae] patientia B 60 et] om. E 62 in rebus] 45 praecipitiol principio S praecipio sed in praecipitio corr. D 46 omnis enim] inv. i. m. E 64 infructuosi] in fractuosi BEHI 64 redduntur] reddunt I 68 et utilior] S 47 inferiorem ... statum] om. (ham.) C 48 omnis] communis B 53 multa] om. DI 68 volueriumus] noluerius AS 68 similiter] om. DS 71 ut] aut D multi D 53 talenta] talenti B 54 contemnentes] contepnentes B contempnentes 73 possent] possunt D 74 IV'] om. E 74 ut] vel BCEHI 74 nihil amplius] CDIS contemptentes AH om. E amplius nihil sed signis inversionis inv. B 75 ac] de B 76 comprohentur] probentur I 77 nec] neque I 77 possederunt] possiderunt S 77 hoc] protest addo sed exp. 33-34 I Tim., VI, 8. 38-39 SENECA,Ad Luciliul1l epistulae morales, ep. 22, c. 9 (ed. A 78 quod] 0111. A 79 proderit] produxit A 80 affectus] afferens D F. PRECHAC,I, p. 94-95; ed. R. M. GUMMERE.,p. 154). 41 CC. supra, p. 274,95· (275.)23. 44-45 GREGOR., Regula pastoralis, I. c. 4 (PL 77, 18B). 49-50 Cc. supra, 65-73 ID.• COllationes, coli. III, C. 5 et 6 (CSEL 13, p. 72,29-73,2 et p. 77,16-78, I; PL 49. lin. 40-46. 52-(p. 299,)64 CASSIANUS, Collationes, coli. I, C. 6 (CSEL 13, p. 12,7-22; PL 564B et 569A-B). 69-70 I Cor., XIII, 3. 74-(p. 300,)91 ID, Colla/iones, colI. IV, c. 49, 488A-B). 20 et 21 (CSEL 13. p. 115,10-12, p. 117.8-16 et 23-27. p. 118,8-10; PL 49. 608A, 6098- 61OB, 61OC). 300 QUODLIBET Vl! QUAESTIO 29 301 tiae, quod erga species pretiosas exercere non possunt, circa viliores illud quod dicitur in principio regulae beati AUGUSTINI: I «Qui aliquid Zucc.· materias retinentes, non absci< di> sse sed commutasse se probant pristi- habebant in saeculo antequam ingressi sunt monasterium, libenter velint nam possessionem. Nam nimia de victi diligentia, erga psiathii amorem, illud esse commune .. qui autem non habebant. non ea quaerant in monas- sporte/lae, saccelli, codicis, aliarum similium rerum, quamvis vilissima- 85 terio, quae nec foris habere poterant».1 Bad.2 rum, eadem tamen qua ante libidine detinentur, cum vel ea quibus uti IO His visis, quaestionem quantum poterit, extendendo, «an scilicet necesse est. perpensius student habere quam ceteri, vel, excedentes dili- habere bona in communi diminuat aliquid de perfectione», dicendum gentiae modum, peculiarius ea diligentiusque custodiunt et ab aliorum quod bona communia possunt intelligi diminuere de ratione perfec- contrectatione defendunt, quae universis fratribus debent esse communia. tionis dupliciter: uno modo I per se, ex natura et ratione suae substan- B 303' Ideoque perfectionem cordis abrenuntiatio ista non obtinet, quia cum 90 tiae, alio modo per accidens, et ratione nostrae infirmitatis, in quantum E 220" censum habeat pauperis, non abiecit divitis vo-Iluntatem». 15 ipsa nata est allici per illa, et per hoc illa nata sunt ipsam allicere. Ecce quam parce debent uti rebus, ad necessitatem concessi s abre- Primo modo simpliciter bona sunt et non abdicanda, sed potius nuntiantes, et tanto parcius, quanto pluribus renuntiant, et quanto in retinenda, nec diminuunt aliquid de I ratione perfectionis, et, quod H 274 eis quibus utuntur, minus habent iuris, ut ostendant facto exterius quod multo minus est, nec bona proprietaria, quia, quantum est ex parte nulla affectione circa illa tenentur interius, quia, ut dicit CHRYSOSTOMUS 95 naturae rerum, eadem et aequalis ratio bonitatis est in ipsis, sive fuerint A 74" super illud M a t t h a e i XIX', «dives difficile intrabit regnum I caelorum»: 20 propria sive communia, nec ex se et per se ab aeternorum amore sunt «Vere non habet super terram quod amet, qui bonum caeleste in impeditiva, immo, quantum in se est, ad elevandum nos ad illum sunt veritate gustaverit. Sicut enim qui pretiosum manducaverit cibum, ordinata, quia, quemadmodum creaturae veritas est adminiculum ad postmodum ei haec esca communis ingrata videtur, sic et qui semel dirigendum humanum intellectum in cognitionem aeternae veritatis, sic dulcedinem Christi gustaverit, terrenorum bonorum de cetero non 00 et bonitas creaturae est adminiculum ad dirigendam humanam volun- multum sentit saporem». Inde patet quod modicum sapit eis dulcedo 25 tatem in amorem aeternae bonitatis, dicente AUGUSTlNO, IVo Confes- caelestium, qui omnium abrenuntiatione exeunt mundum per unum si o n um: «Si placent corpora Deum, ex illis lauda, et in artificem retorque ostium, et reingrediuntur ipsum per aliud, acrius quaerendo honorem amorem». Et IXo De Trinitate: «Non sit I non amanda creatura, sed si S 273" potentia rum et universaliter rerum temporalium abundantiam, saltem ad Creatorem refertur i/le amor, non iam cupiditas, sed caritas est». ad usum, ad quae nec ausi fuissent aspirare manentes in saeculo, contra 5 Alias est cupiditas amor creaturae et minuit amorem Dei, secundum 30 illud, XO Confessionum: «Minus, Domine, te amat qui tecum aliquid ABCDEHIS amat. non propter te, sed propter se». Et super illud Psalmi XXXIX' I [151" « Beatus vir. cuius est nomen Domini spes eius, et non respexit in vanitates 82 pretiosas] pretisiosas sed in praecisas mut. A 82 exercere] exerecere I 87 est] parisius addo sed exp. A 87 excedentes] habere addo sed exp. A 87-88 ABCDEHIS diligentiae]deiligentesA 88 peculiarius] pecularius A 89 contrectatione] contracta- tione D 90 abrenuntiatio] abrenuntiandum A 90 ista] illa I 92-93abrenuntian- 6 in...regulae] in (sed exp. ?) regulae in principio sed signis in versionis inv. A 6 aliquid] tes] (cr. F. OAFFIOT, Dictionaire illustre tatin-francais, p. 8: «abrenuntio, avi, atum, are, aliquam ADS 8 commune] om. B 9 foris] fons E II perfectione] ad hoc addo intr., avec dat., renoncer [ou diable, ou monde, etc.]: ECCL.») 94 renuntiant] [ 12possunt] potest sed det. et exp. et possunt i. m. B 14accidens]per se existentia abrenuntiant S 95 ostendant] offendant E 95 exterius] exerius D 96 intrabit addo AS per se ex natura addo D 17 diminuunt] diminiunt [ diminuit A ... caelorum] iter. D 961JQuaere residuum huius infra, folio 13ad signum ... [et signum 19aequalis] aequaliter E 20 sel] nec addo sed exp. A 21 sunt] om. E 22 est] om. datur] i. m. A 96 caelorum] Require praecedentia supra, folio 13°, ad signum... [et I 28 amor] timor A 30 tecum aliquid] inv. BCEHI 31 se.] Sed addo H signum datur] i. m. A 98 gustaverit] gestaverit S 98 Sicut... manducaverit] om. 31 XXXIX'] XXXI' A 32 respexit]inspexit C 32-33in...falsas] insanias falsas et in H 99 ei) om. BCEHI 00 dulcedinem] dulcedine AS 1 multum] sapit addo sed vanitates A 32 in] sup. lin. D exp. A 1 Inde] Unde BCEHI 1 dulcedo] terrest- addo sed exp. A 2 qui omnium] inv. E 2 mundum] tac. B 2 per] om. BCEHI 3 honorem] honorum 6-9 Cf. AUGUST., Regula ad servos Dei, n. I (PL 32, 1379). 26-27 AUGUSTCon!, [V, .. ABCDEH[S 5 quae] conf sed in quae corr. C c. 12,n. 18(CC la!. 27, p. 49,1-2; CSEL 33, 78.10-1I; PL 32, 700). 27-28 [D., De Trin., IX, C. 8, n. 13(CC lat. 50, p. 304,1-3;PL 42, 967-968). 30-31ID., Conf, X, C. 29, n. 40 96 Matth.,XIX, 23. 97-5 [OANNES CHRYSOS., Matthaeum In homiliae, VI, homo21(22) (CC lat. 27, p. 176,6-7;CSEL 33, 256,21-22;PL 32, 796). 32-(p. 302,)33 Ps., XXXIX, (PO 57, 297). 5. 302 QUODLIBET VII QUAESTIO29 303 C 223" et insanias falsas», I dicit AUGUSTINUS: «Disce amare in creatura AUGUSTINO super Psalmum XXXVlum: «Sunt qui neque actiones Creatorem. Non te teneat quod ab illofactum est, et amittas eum a quo et 60 mundi pati volunt sicut coniugati, habentes domos, familias, filios, nec D 191" ipse factus I es». Unde mentitus est Manichaeus, qui dicit quod omnia 35 aliquid in Ecclesia agunt sicut praepositi, vel ut in agri cultura laborantes, corporalia sunt a deo malo, et a se mala, et ideo propter se et per se sed velut ad hoc infirmi, secedunt ad otium et quieti esse diligunt, velut esse abdicanda, unde et Vetus Testamentum malum esse dixit et a malo me-Imores infirmitatis suae». H 274' deo esse, quia temporalia bona promisit, et omnino contrarium Novo et Per amorem autem nimium et inordinatum impediunt et ab amore promissionibus eius. 65 aeternorum retrahunt, et hoc per curam et sollicitudinem eis adnexam, Sed quod sunt impeditiva, hoc est per occasionem, et est causa huius 40 dicente GREGORIO in Io Moralium: «Tantum nocent temporalia, quan- per se ex parte nostra, scilicet nostra infirmitas, quae ipsa possidere vix tum sollicitudo retrahens a divinis eis est adnexa». Quod si non valet, neque circa ea sollicitari, absque amore nimio et inordinato. retraherent, multum expedirent, dicente AUGUSTINO in epistola Ad Unde quod abdicanda sunt, non natura rerum, sed infirmitas nostra, Romanianum: «pacatior atque tranquillior rerum temporalium admini- qua sine libidine non possumus ea habere, in causa est, dicente AUGus- 70 stratio spem recipiendorum aeternorum gignit, si non teneat cum tenetur, E 220,b T1NO, De doctrina I christiana: «In omnibus huiusmodi rebus non ex 45 si non implicet cum multiplicetur».1 Bad.2' ipsarum rerum natura quibus utimur, sed ex causa utendi vel modo De diminutione vero perfectionis per possessionem bonorum commu- appetendi vel probandum vel improbandum quod facimus». Item AMBRO- nium per accidens, scilicet ex parte ipsorum bonorum, et per se ex parte SIUS, lib.o vnIO Super Lucam: «Nolumus offendere divites. Discant infirmitatis nostrae, possumus intelligere quaestionem istam dupliciter: I S 273" non in facultatibus crimen haberi sed in his qui uti nesciunt. Nam divitiae, 75 primo distinguendo ex parte bonorum communium, secundo ex parte Bad. 298,p ut impedimenta sunt improbis, ita bonis sunt I adiuvamenta virtutis». Item 50 perfectionum. Ex parte bonorum, quia aut sunt toti humano generi Zucc. 441,b Au-IGUSTINUS Super Psalmum CIVum: «Intelligendum I est Dei servos communia, sic in quantum huiusmodi, nullo modo diminuunt, ut B 303" propterea ista bona sumere a Deo, non ut in eis I luxu defluant aut habitum est supra: aut sunt communia commorantium in aliqua A 74'b perversa securitate torpescant, sed ideo habeant ha:?c omnia praeparata, communitate singulari, et tunc distinguendum ex parte perfectionum, in quibus quaerendis possent negotiatissimis laboribus occupari». Unde 80 quia perfectionis diminutionem possumus inteIligere dupliciter: aut etiam dicit PHILOSOPHUS, no Politicorum, quod oportet legislatorem 55 loquendo de perfectione quae pertinet ad statum, aut quae pertinet ad providere bonis et virtuosis in necessariis, ut non oporteat eos operibus animum. Si primo modo, sic adhuc diminuere de ratione perfectionis vilibus vacare. Unde, quod sancti viri temporalia per abdicationem possumus intelligere dupliciter: aut quia diminuit de ratione perfec- fugiunt, hoc contingit eis quia conscii suae infirmitatis sunt, dicente ABCOEHIS ABCOEHIS 59 neque] nec I 60 mundi] sunt B 60 coniugati] congugati D 61 sicut] i/er. 34 te] om. S 34-35 et ipse] om. E 35 es] est D 35 Manichaeus] monana- D 62 sed] scilicet D 62 velut] volunt HI 62 secedunt] sedebunt D cheus D 37 esse'] om. A 38 deo] deum S 38 quia] qui S 40 Sed] Secundum 67 Tantum] Tamen D 67 retrahens] et addo D 68 in epistola] om. A S 41 se] et addo D 41 parte] scilicet addo H 41 scilicet nostra] om. D 69 Romanianum] lovianianum BCEHI 69 tranquillior] transquillior AD 70 spem] 42 amore] amare S 42 inordinato] ordinato sed in- sup. lin. S 43 rerum] i/er. speciem S 72-73 communium... bonorum] om. (hom.) H 73 ex parte'] om. E C 45 huiusmodi] huius ABOEHIS 46 natura] nec CI 46 vel]ut I 48 VIIIo] 73 ipsorum bonorum] inv. B 74 distinguendo] distinguendum A 75-76 commu- VIIo E 49 crimen] criminum BCEHI crimini D 50 adiuvamenta] adiuvamentum nium...bonorum] om. (hom.) A 77 huiusmodi] huius ABOEHIS 79 distinguen- A 52 ista] illa I 54 possent] possunt A 56 operibus] operari A dum] est addo I 81 aut quae] antequam D 82 animum] animam DE 83-84 possumus...perrectionis] om. (hom.) S 33-35AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 39, n. 8 (CC lat. 38, p. 431,47-49;PL 36, 439). 45-47 ID., De doctrina christiana, III, C. 12,n. 19(CC lat. 32, p. 90, 30-33; CSEL 80, p. 91,23-26; 59-63 AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 36, sermo I, n. 2 (CC lat. 38, p. 339,36-41; PL 36, PL 34, 73). 48-50AMBROS., Expositio Evangelii secundum Lucam, VIII, n. 84-85(CSEL 357). 66-67 GREGOR., Moralia, XXI, C. 4 (CC lat. 143A,p. 1070,12-14;PL 76,193B); 32, p. 434,18-24;PL 15, 179IB-C). 51-54 AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. 104, sermo 34, etiam ID., op. cit., XIII, c. 38 (CC lat. 143A, p. 691,10-11; PL 75, 1036A-B). 69-71 n. 45 (CC lat. 40, p. 1549,6-11 ;PL 36, (402). 55-57Cr. ARIST., olit., II, C. 9 (TransI. P AUGUST., Epist. 15 (ad Romanianum), n. 2 (CSEL 34', p. 36,16-18; PL 36,81). 77-78 Gulielmi, ed. F. SUSEMIHL, 115,1-5;lunt., III, r. 241F; 1269a30-35). p. cr. supra, p. 287,60-(p.289,)93 et p. 289,5-10. 304 QUODLIBET VII QUAESTIO29 305 tionis exercendae, quae propria est ministris Ecclesiae, aut quia dimi- vivat». Ibidem 16°: «Nunc autem quod christianis tempOribus nuit de ratione perfectionis acquirendae, quae proprie pertinet ad 85 IO sacerdotes magis sustinent quam curant possessiones Ecclesiae, et in hoc religiosos. Deo serviunt, quia si Dei sunt ea, quae confidens Ecclesiae, Dei opus agit Primo modo habere bona in communi non diminuit de ratione qui res Deo consecratas non alicuius cupiditalis, I sed jidelissimae dispen- H 27 perfectionis, quia habentur tantum a ministris Ecclesiae, ut eis debita sationis intentione non deserit, non sunt iam res mundi credere, sed Dei». ratione servitii et ordinis quem habent in Ecclesia, et hoc quoad id Tales enim, I secundum ApOSTOLUM, sunt «nihil habentes sed omnia I 151 quod pro hora, convertunt in eorum usum necessarium. Quoad resi- 90 15 possidentes», dicente PROSPERO in eodem: «Hoc est possidendo contem- C 223,b duum enim habent I ea ut aliis, qui nullum ius habent in eis, dispen- nere, non sibi sed aliis possidere, nec habendi cupiditate Ecclesiae facul- B 303,b sanda. Et neutro modo I possunt diminuere aliquid de statu perfectionis tates ambire, sed eas pietate subveniendi suscipere, nec aliquid inde eis qui eorum exercendae, quia requirit iam perfectum, cui sunt instrumenta sibi sufficiunt, erogare». virtutis; verumtamen infirmum in tali statu existentem «ab omni statu Secundo modo habent bona in communi religiosi solitariam vitam Zucc. 441" boni operis eradicant», ut dicit GREGORIUS in fine XIP Moralium. I 95 20 ducentes, non deputati aut ordinati servitio Ecclesiae publico. Et distin- Papa enim omnia bona Ecclesiae habet ut vicarius Christi, quilibet vero guendum est in hoc membro de bonis communibus, quia aut sunt usui episcopo rum in sua dioecesi ut vicarii apostolorum, et quilibet sacer- quotidiano necessaria, et non diminuunt nisi per accidens, I ut habitum S 27: D 191'· dotum parochialium in sua parochia I ut vicarii discipulorum, et est supra, aut sunt tantum usui futuro reservata, quae custodiuntur non quilibet canonicorum et aliorum I ministrorum ecclesiae in sua prae- ut dispensanda sed ut sibi necessaria. Et per illa diminutionem status E 220" ben da, qui sunt successores eorum de quibus dicitur: «Multitudinis 00 . 25 perfectionis eorum, scilicet acquirendae, possumus intelligere dupliciter, autem credentium erat cor unum et anima », ut XII' Causa, q .• quia aut quod diminuunt de ratione perfectionis dictae simpliciter et 1", de rebus. Unde de possidentibus bona communia Ecclesiae dicit absolute, ipsam omnino excludendo, aut quod diminuunt de api ce PROSPER, IIO lib.o De vita contemplativa, cap.o 9°: «Itaque sacerdos huius perfectionis, ne ad ipsam attingi possit, in gradu scilicet inferioris cui dispensationis cura commissa est, non solum commissa est sub perfectionis ponendo. cupiditate, sed etiam cum laude pietatis accipit a populo dispensanda, et 5 30 Primo modo bona proprietaria solummodo diminuunt de ratione jideliter dispensat accepta, quia omnia sua aut reliquit aut Ecclesiae rebus perfectionis, ipsam scilicet omnino I excludendo, ne scilicet homo B 30 adiunxit, et se in numero pauperum paupertatis amore constituit, ita ut, habens proprietaria possit esse infra ambitum et latitudinem perfec- A 74" unde pauperibus subveniatur, inde et ipse tamquam I pauper voluntarius tionis secundum aliquem statum aut gradum status, ut patet ex supra determinatis. Hoc autem est diminuere de ratione perfectionis, quemad- ABCDEHIS 35 modum dicimus quod homo pictus diminuit de ratione hominis. I Bad. Sic autem non diminuunt de ratione perfectionis bona communia, 84 est] etiam sunt D 84 Ecclesiae] Ecclesias sed in Ecclesiis mUl. D 84-85 abdicatis propriis, quia abdicatio propriorum efficit statum perfectionis diminuit] minuit A 87 diminuit] diminuunt A 87-88 ratione perfectionis] inv. BCEHI 88 habenturl habent D 88 a] om. A 89 ratione] om. A 90 usum necessarium]necessariumusum sed signis inversionis inv. B 91-92dispensanda] dispen- ABCDEHIS sandi BCEHI 96 Ecclesiae]EcclesiaA 96 quilibet] quibus D 97 vicarii]vicariis A 99 quilibet] quibus D I autem] aut D 1 unum] una S uno D I unum et 9 temporibus] om. B IO sacerdotes] sacerdotibus B II agit] ait S 12 consecra- anima < una> ] om. BCEHI 2 I'] scilicetparagrapho A 2 de] sup. lin. C 3 11°] tas] consecratus S 16 aliis] aliquis D 16 nec] neque I 16 habendi] habenti om. DS 4 commissa est2] om. A non solum addo DS 7 et] a B 7 ut] i/er. E A 16 cupiditate] cupiditati S 18 sibi] se addo sed exp. A 20 Ecclesiae]de addo CEI 21 membrol membo A 22 quotidiano] cotidiano ABCDEHI collidiano 94-95 GREGOR., oralia, XII, c. 52, n. 59 (CC la!. 143A, p. 664,33-34; PL 75, M S 24 ut'] des addo AD 24 status] om. D 30-31 ratione perfectionis] inv. 1014B). 00-1 Ac/., IV, 32. 1-2GRATIAUS, ecre/um, II, causa XII, q. I, c. 2 (ed. N D BCEHI 36 diminuunt] diminuit AEHI A. FRIEDBERG, 676-677; PL 187, 882B). I, 3-(p. 305,)9 IULlANUSOMERIUS, vi/a P De con/emp/a/iva, II, c. II (PL 59, 455C); etiam citatum in GRATIAUS, ecre/um, II, causa N D XIV, q. I, C. I (ed. A. FRIEDBERG,733; PL 187, 954B-C); etiam citatum in HENR.DE I, 9-13 ID., De vita con/emp/a/iva, II, c. 16(PL 59, 46IB). 14-1511Cor., VI, IO. 15-18 GAND.,Quod/. XII, q. 15 (ed. J. DECORE,p. 86,60-63; ed. 1518, f. 494vI; ed. 1613, II, T IULlANUSOMERIUS, vila contemp/a/iva, II, C. 9 (PL 59, 454A). P De 22-23 cr. supra, p. 253ra); cf. etiam HENR.DEGAND.,Quod/. VII/, q. 27 (ed. 1518,f. 335rV-336vF). p.303,72-(304,)90. 33-34 cr. supra, p. 250,74-78et 285,92-93. 306 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 307 Bad. 298,R simpliciter et I absolute, ut habitum est supra. Propter quod, abdicatis largitate quotidianum poposcit auxilium, et vitam suam atque substan- Zucc.441" propriis, habere I communia non ponit hominem extra ambitum perfec- tiam singulis quibuscumque momentis in divina ope intelligens susten- tionis simpliciter. 40 tari?». «Poposcit» in quantum «auxilium» in hoc videlicet, vel ut Sed quia minor abdicatio non potest esse quam abdicando propria, admit-Itatur ad aliquod manuale officium in quo lucretur necessaria pro tantum retentis communibus, et restant duae maiores, quarum una cum 70 instante necessitate, vel ut ipsi liberaliter tamquam mendico tribuatur, propriis abdicat communia immobilia et retinet mobilia tantum, alia quod maxime licitum est quando ad hoc necessitate aliqua vel circa se vero abdicat omnia, propria scilicet et communia, tam mobilia quam ipsum vel I circa proximum existentem compellitur, ne sibi valeat B 304 immobilia, idcirco habere bona in communi di minuit de ratione perfec- 45 necessaria manuum labore acquirere. tionis secundo modo, scilicet impediendo secundum praedictum Quod si etiam licitum esset, et simpliciter apicem perfectionis consti- modum, per distractionem et sollicitudinem quam habet illorum posses- 75 tueret, omnibus, et propriis et communibus, abdicatis, validos de men- C 72" sio et custodia, ne attingi possit quoad hoc apex et supremus gradus in I dicitate vivere, de quo nihil ad praesens, tamen, tam in laborantibus statu perfectionis acquirendae, sed necessario sistit citra illum, inferio- manualiter quam in mendicanti bus, per accidens, scilicet per sollici- rem gradum perfectionis constituendo. Habere enim in communi bona 50 tudinem excedentem circa necessariorum acquisitionem, possint isti E 220" immobilia ponit infimum gradum perfectionis, quia illorum custodia I deprimi quoad possibilitatem acquirendi perfectionem animi, infra requirit maiorem sollicitudinem. Unde de abba te Isaac dicitur in Illo 80 quemlibet illorum, ut nihil omnino prosit illis esse in statu qui per se est dialogo, quod «cum crebro discipuli eius postularent ut pro usu monas- perfectior, si tamen per accidens faciunt eum imperfectiorem; immo terii possessiones quae a.fferebantur, acciperet, ille, sollicitus suae pauper- multum eis obesset, quia tanto amplius in excedendo in sollicitudine tatis custos, fortem sententiam tenebat, dicens: «M onachus qui in terra 55 peccant, et plus ceteris a per-Ifectione animi se elongant, et a possibili- Zucc. possessionem quaerit, monachus non est». Sicque metuebat paupertatis tate acquirendi eam, ut patet ex supra determinatis. Et est modus iste suae securitatem perdere». Habere vero in communi bona mobilia 85 diminuendi, quemadmodum si diceretur quod animal quod non habet tantum ponit medium gradum perfectionis, quia requirunt quoad suam omnes sensus, diminueret de ratione animalis, quia deficit a gradu A 74'· custodiam I minorem sollicitudinem. animalis habentis omnes sensus. I Bad.2 Omnia autem omnino abdicare cum propriis ponit gradum perfec- 60 Si vero loquatur quaestio de perfectione pertinente ad animum, tionis summum, dico gradum perfectionis generandae, quia omnino dicendum quod de ratione talis perfectionis nihil diminuit, nisi dimi- H 274" subtrahit sollicitudinem quae est circa temporalium custo-Idiam et 90 nuendo de ratione perfectionis ipsius caritatis, quia in caritate et eius curam de crastino, iuxta illud quod dicitur Collationibus Patrum, perfectione consistit perfectio mentis, in quantum scilicet ipsa informa- o 192" Xa: «Quae maior aut sanctior potest esse paupertas, I tur caritate perfecta, ut patet ex praedeterminatis. De ratione autem quam quae nihil praesidii, nihil virium habere cognoscens, de aliena 65 ABCDEHIS ABCDEHIS 42 duae] duo BCEHI 45 de] ex sed exp. e/ de i. m. B 48 I] statu etc. Istud residuum invenietur in fine IX Quolibet, in alio volumine ut patet addo i. m. inf 0/. man. C 66 quotidianum] cotidianum ABCOEHI couidianum S 66 et] in AHI 67 ope] 49 sistit] sustit sed in sistit corr. A 49 citra] circa ABCOHIS 53 dicitur] om. opere B om. I 67 intelligens] intellectus BE 70 instante] instanti C instantia sed in E 55 quod] quia A 53 cum] ser. sed delo e/ reser. sup. lin. A 53 crebro] cebro instante corI'. A 70 ipsi] ipse sed iII ipsi corI'. A 70 mendico] modico A sed in crebro corr. A 54 alferebantur] auferebantur S 55 fortem] forte B 71 necessitate] necessitatem sed in necessitate corr. A 72 ipsum] ipsam A 72 vel] 56 quaerit] i/er. B 56 Sicque] Sic e/ -que i. m. B 56 metuebat] intuebat B in tue bat iter. in f 304rb B 72 proximum existentem] illv. B 74-75 constitueret] constituerit sed in intuebat corr. S 58-59 quia ... custodiam] i/er. in f 74vb A 63 iuxta] om. A 75 de] et S 79 infra] i. m. E 80 quemlibet] quaelibet ABCOEHIS O 63 Collationibus] (Cor) AHS Collatione BCDEI 65 praesidii] praesiderii 81 perfectior] perfectum B 82 obesset] abesset A 82 amplius] am- addo sed exp. A 65 virium] virum I 65 aliena] aligena C A 83 peccant] perpetrant D 84 supra] dictis addo sed exp. A 88 animum] animam S 89-90 diminuendo] om. E 93 intelligi] om. O 38 Cr. supra, p. 265,44-46 et 266,82-87. 53-57 GREGOR., Dia/agi, III, c. 14 (PL 77,245A-B). 64-(p. 307,)68 CASSJANUS Colla/iones, colI. X, C. Il (CSEL 13, p. 303,10- 15; PL 49, 837A). 68 Ibid. 84 Cr. supra, p. 282,12-29. 92 Cr. supra, p. 247,11-(248,)26. 308 QUODLIBET VII QUAESTIO 29 309 caritatis potest intelligi aliquid dupliciter diminuere: vel in eius substan- tia vel in eius fervore seu radicatione sive aliquo alio huiusmodi. Per iam dicta patet responsio ad obiecta. Primo modo de caritatis perfectione aliquid potest intelligi diminuere 95 20 Primum enim argumentum bene procedit, ostendendo quod per se dupliciter: uno modo quia impedit ne augeatur, et ita ne perficiatur, diminuit possessio communium I bonorum de ratione status perfec- S 27' alio modo quia substrahit ei aliquid de sua substantia. tionis acquirendae quoad apicem eius, non autem quin habendo Primo modo dupliciter aliquid de ratione perfectionis diminuit: per se communia, abrenuntiatis propriis, maneat in aliquo gradu infra latitu- scilicet vel per accidens. Per se de ratione perfectionis in caritate, et per dinem perfectionis, quamvis etiam per accidens superior possit esse hoc de ratione perfectionis animi, diminuunt peccata venialia, et cessa- 00 25 status in quo habentur communia, quam status ille in quo est omnium tio a bonis operibus. Per accidens vero habere bona in communi communium abdicatio, ut pa-Itet ex iam dictis. I Bad. diminuit de ratione perfectionis religiosi, quia scilicet sunt occasio Bad. Ad argumentum in oppositum, quod «non nocet divitias habere, sed distrahendi animum a divinorum amore, secundum praedeterminata, amare, noceret autem, si diminueret de perfectione», dicendum secun- etsi forte ab illo animum alicuius bene dispositi non distraherent in dum iam determinata, quod habere divitias et universaliter bona tempo- actu. Propter quod, secundum praedicta, expedit et melius est sic 5 30 ralia, per se et ratione substantiae suae non nocet, sed magis prodest, I 151" disposito, I ut patienter possit esse sine illis omnino, tamquam abicere nec, sicut iam dictum est, talia bona de ratione perfectionis diminuunt. illecebram delinquendi, ut non ita de facili peccet non habendo ea, sicut Unde in statu innocentiae nihil omnino potuissent diminuere de ratione E 221'" habendo, secundum I quod habitum est supra. perfectionis, ubi nullum accidens infirmitatis nostrae fuisset, quia per C 72'" Si vero intelligamus diminutionem fieri, subtrahendo aliquid quod est accidens tantum nocent, scilicet ratione infirmitatis possidentis, propter Zucc. 442'" de substantia sive de essentia caritatis, sic dico quod habere bona I in IO quam nimio amore nata est humana infirmitas illis habitis adligari. Et 35 communi non diminuit de perfectione caritatis, et ideo nec de perfec- A 64'" hoc est quod dicit Glossa illa, «Non nocet habere divitias sed amare», tione animi, sicut nec eam I diminuit I aut potest diminuere aliquid scilicet nimium, quod semper contingit I quando quis amplius amat eas H 275'" D 19 aliud, quia caritas in sua substantia non est nata diminui, sed solum quam ad usum instantis necessitatis pro se, secundum quod supra B 304" corrumpi per peccatum mortale, I ut alias determinavimus in quadam expositum est. I Zucc quaestione de Quolibet. Et ideo secundum hunc modum, sicut habere 15 bona in communi non diminueret de ratione perfectionis, sic etiam nec Bad. 298,T habere bona proprietaria. I ABCDEHIS 27 nocet] noceret ABDHIS 28 dicendum) quod addo I 28-29 secundum) iter. ABCDEHIS E 29 iam] om. SI 30 sed magis] magis sed sed signis inversionis inv. B 30-31 prodest nec) inv. B 31 sicut) ut BCEHI 31 ratione perfectionis) perfectionis ratione sed signis inversionis inv. B 34 possidentis) possibilitatis E 34 propter) om. 94 sive) seu BDEHI 94 huiusmodi] huius ABDEHIS 96 uno .. .ita] om. (ham.) BCEHI 35 quam) quando BE 35 adligari) allegari A 37 scilicet nimium] om. I 99 vel) om. A 00 animi) om. S 5 sic) bene S 7 delinquendi] declinandi S 37 quis] aliquis I I 8 habendo] ut supra habitum est addo sed delo B IO substantta ... habere) om. H 12 animi) vel cum (?) A 12 11) Quaere praecedentia s~pra, fol. 13°, signo ... [et signum datur] i. m. A 12 diminuit) dimimuit D 16 dlmmueret. .. nec) om. H 16 diminueret) diminuit A 16 sic] sicut BCEHI 20 cr. supra, p. 278,4-10. 26 Cr. supra, p. 286,21-27. 27-28 G/ossa ordo in lac., I, 2 (ed. 1634, VI, 1267Bc; PL 114, 671C); cr. supra, p. 278,12-13. 28-29 cr. supra, 3 Cr. supra, p. 264,30-35. 5 Cf. supra, p. 269,68-(270,)87; 272,48-(273,)69; et 298,40- p. 264,21-33. 31 cr. supra, p. 281,91-95; 289,94-97; 289,5-10; et 301,16-21. 43. • 8 Cr. supra, p. 287,49-54. 14-15 HENR. DE GAND., Quod/. V, q. 23 (ed. 1518, 36 G/ossa ordo in lac., I, 2 (ed. 1634, VI, 1267Bc; PL 114, 671C); cf. supra, p. 278,12- f. 20IrV-203rD; ed. 1613, I, f. 30Ira-303rb). 13. 37-38 Cf. supra, p. 294,50-(295),63. 310 QUODLIBET VII QUAESTIO 30 311 QUAESTIO 30 perfectionis exercendae, propria voluntate et electione cuiusque, sed e converso conceditur regulariter, licet specialiter interdicatur hoc epis- UTRUMLICEAT TRANSIRE STATU A HABENTIUM BONAIMMOBILIAOMMUNIA C copis, quia propter sta-Itum eminentiorem praesumitur de eis quod sunt E 22: AD ILLORUMSTATUM, QUIABDICAVERUNT ILLA perfectiores, I aliis qui sunt de iure communi subditi eis, illis etiam in H 27 luce. 443" I Circa tertium arguebatur quod liceat transire de statu habente bona 30 statu perfectionis exercendae existentibus, dicente GREGORIO I° Pas- in communia immobilia ad statum illorum qui non habent illa, quoniam 5 t o r a Ii um: «Tantum debet actionem populi actio transcendere praesulis, canonicos regulares beati Augustini, qui habent omnia in communi, quantum distare solet a grege vita pastoris»; et infra: «ut non licet transire ad statum fratrum praedicatorum et minorum, qui nulla sit eius operatio utilis, I sed etiam singularis, nec inter malos tantummodo S 27' luce. 443'b habent immo-Ibilia in communi, nisi quod praedicatores habent quae recta sunt, Ifaciat, sed bene quoque operantes subditos, sicut honore A 64 modica, quae pertinent ad eorum claustra. 35 ordinis superat, ita et morum virtute transcendat». Contra est, quia bona communia Ecclesiae nihil diminuunt de ratione IO Quia tamen non praesumitur quod sit aliquis immemor suae salutis, perfectionis, etiam immobilia, XII", q.e I., «Expedit» et de iure communi liceret eis, sicut et inferioribus ministris ecclesiae, nisi cap.o «Videntes»; sed non est licitum transire a statu in statum nisi esset I specialiter eis interdictum transire ad statum religionis acqui- cn Bad. 299'x propter maiorem perfectionem; ergo etc.1 rendae, et hoc quia, licet omnes ministri Ecclesiae sunt in statu perfec- 40 tionis exercendae ex ordine ecclesiastico ad quem assumpti sunt, sicut religiosi ex professione, tamen, quia bona temporalia, quocumque ti- Itulo possessa, magis solent circa se hominem reddere sollicitum sollici- Zucc luce. 443" Dicendum ad hoc quod status perfectionis, secundum quem I Ecclesia 15 tudine superflua, quam non possessa, aliis eisdem retentis, idcirco, licet concedit, et licitum est ex iure divino, ab uno in alterum transire, est ille absque omni diminutione perfectionis possideantur, quoad hoc melius qui est perfectionis acquirendae, quia ille solum electionis est; status 45 est tamen et perfectius pluribus ad perfectionem acquirendam - pauci vero perfectionis exercendae non electionis, sed dispensationis et neces- enim Iam perfecti ad publicum ministerium Ecclesiae veniunt - , sitatis est, aut esse deberet, nisi cupiditas nostra faceret, et hoc quia ille administrationem communium bonorum Ecclesiae dimittere et ad sta- status bene recipit imperfectum, iste vero requirit iam perfectum. 20 tum perfectionis acquirendae se transferre. Nunc autem quilibet eligere et anhelare debet ut fiat perfectus, opera Et propter hoc idem licitus est transitus a statu regulae laxioris et scilicet exercendo quae perfectum constituunt, non autem debet prae- 50 minoris abdicationis ad statum regulae strictioris et abdicationis maio- sumere aliquis quod iam sit perfectus, ut possit exercere opera quae ex ris, quantum est de iure communi, tamquam a minori perfectione ad B 304 ,b perfecto I habitu procedere debent. Propter quod non conceditur regu- maiorem quoad statum. I Bad. lariter ut possit fieri transitus a statu perfectionis acquirendae ad statum 25 < AD ARGUMENTA> ABCDEHlS Per haec patent ambo obiecta. 2-3 Utrum .. .illa] (Cr. supra, p. 243,10-12). 4-5 Circa .. .illa] signo i. m. (linea ver/icali 55 «Licitum est enim canonicis beati Augustini transire ad religiones sub tribus punc/is) hic passus no/a/ur A 5 statum] status A II XII'] vel VII' (?) H 6 omnia] communia ABC(sed in omnia corr.)DEHIS II Expedit] subi. ABCDEHIS ABHlS 11-12 Expedit ... Videntes] subi. C 12 Videntes] subi. ABHIS 15 quem] quod H quid I quidem sed in quemdam mut. C 16 alterum] altera B 17-18 est~ ... electionis] om. (hom.) E 21 et] hanale addo sed exp. A 21 anhelare] hanelare 26 exercendae] de addo D 32 a grege] aggrege A 34 faciat] faciunt H ABCDEHI 21 opera] om. B 23 sit] fit AEHI 23 opera] om. B 24 procedere 34 honore] subditos addo sed exp. A 41 tamen] tum sed tamen i. m. E 42 hominem] debent] inv. S 24-25 regulariter] regularis A honorem S 44 possideantur] possiderantur B 47 et] om. D 54 haec] hoc D 55 enim] in C 11-12 Cr. GRATIANUS,Decre/um, II, causa XII, q. I, C. 13 (ed. A. FRIEDBERG,I, 681; PL 31-32 GREGOR.,Regula pastoralis, II, C. 1 (PL 77, 25D-26D). 32-35 ID., op. cit., II, c. 3 187, 888A-C) e/lbid., C. 16 (ed. A. FRIEDBERG, , 682-683; PL 187, 890A-C). I (PL 77, 28C). 55-(312,)56 Cf. supra, p. 310,6-7. 312 QUODLIBET VII mendicantes» propter iam dictam causam, etiam si essent canOOlCI ecclesiae cathedralis et reciperent necessaria victus in communi, secun- dum quod omnibus utiliter voluit instituere Augustinus, et hoc non ex TABLES Bad.299'Z mendicitate sed pro suo servitio, sicut accipiunt canonici saeculares.1 Per idem patet secundum. Bene enim verum est quod «bona Eccle- 60 I. Works cited by Henry (and by the editor in the apparatus) siae etiam immobilia nihil diminuunt de ratione perfectionis», scilicet II. Onomastic table exercendae, diminuunt tamen in aliquibus de ratione perfectionis acqui- rendae, ut dictum est. Propter quod illi qui nimio affectu in tractando III. Manuscripts cited eis adligantur, quod pluribus natum est contingere quantum est ex IV. Quoted publications parte communis fragilitatis, si tamen secundum praedeterminatum 65 modum patienter eis carere possent, illis expedit et melius est ad V. TabIe of contents perfectionem quam nondum habent, acquirendam, bona communia B 305" Ecclesiae I dimittere; alias enim despectus bonorum immobilium Eccle- siae damnabilis esset, ut XII", q.e I", «Videntes», in fine, et q.e II", cap.o, «Si quis de clericis», in principio. 70 ABCDEHIS 57 victus] victis A 60 enim] om. E 62 in aliquibus] malibus D 67 habent] ad addo D 68-70 immobilium ... principio] -mobilium ... principio i. m. itif. I 68 im- mobilium] mobilium et im- sup. lin. E 69 Videntes] subi. CI 70 Si ... c1ericis] subi. CEHI 70 principio.] Explicit VIIum Quolibet addo D Explicit VIIum Quodlibet Henrici addo i. m. A Explicit liber VIIu, de Quolibet etc. addo B Expliciunt septem Quolibet magistri Henrici de Gandavo, per ordinem scripta. Deo gratias addo E 60-61 cr. supra, p. 310,10-1 I. 69-70 cr. GRATlANUS,Decretum, II, causa XII, q. I, c. l3 (ed. A. FRIEDBERG, , 681; PL 187, 888A-C) et Ibid., C. 16 (ed. A. FRIEDBERG, , 682- I I 683; PL 187, 890A-C); er. supra, p. 310,11-12. WORKS CITED BY HENRY (and by the editor in the apparatus) The numbers in Roman characters indicate non-literal citations; The numbers in italics indicate literal citations; The numbers in parentheses indicate citations whose identifications are uncertain; Exponents indicate the number of times tha t a source is cited on the same page. AMBROSIUS 34, 18: 169 Expositio Evangelii secundum Lucam (ed. 36, 5: 94 M. ADRIAEN in CC la!. 14, Turnhout ANONYMUS II (PS.-IOANNES CHRYSOSTO- 1957; ed. C et H. SCHENKL in CSEL MUS) 324, Wien 1902; PL 15, Paris 1845) I, n. 31: 250 Opus impe~rectum in Matthaeum (in Opera VIII, n. 84-85: 264, 302 Ioannis Chrysostomi, ed. D. ERAsMus, 2, n. 202: 274 Basel 1539; PO 57, Paris 1859) homo 16: 285 In Epist. ad Cor. (ed. H. VOGELS, in CSEL 81', Wien 1968; PL 17 Paris 1845) ANONYMUS III vlII,4: 272 Liber de causis (ed. A. PATTIN, Leuven De Trinitate (PL 17, Paris 1845) 1966; ed. R. STEELE in ROGERI BACONIS 244 Quaestiones supra lihrum de causis, Oxford 1935; ed. O. BARDENHEWER, ANONYMUS I Freiburg i. Br. 1882; er. etiam ANON., Les Quaestiones in Librum de causis Auctoritates Aris/o/elis (ed. J. HAMESSE, in allribuees ti Nenri de Gand, ed. J. ZWAE- Philosophes MMievaux, XVII, Louvain- NEPOEL in Philosophes Medievaux, XV, Paris 1974) Louvain 1974) 1,31: 53, 64 I, prop. 1: 35 94: 146 xv (XVI), prop. 129: 36 177:117 XVII (XVIII), prop. 143: 36 200: 95 XIX (xx), prop, 155: 36 204: Il, 16 prop. 157: 36 2,101:35 XXIII (XXIV), prop. 176: 37 150: 67 prop. 177: 37 155: 5 xxx (XXXl), prop. 210: 103 4, 31: 116 prop. 212: 103, 104 51: 113 5, 26: 109 ANONYMUS IV (Ps.-AUGUSTJNUS) 6,7: 38 De vera et falsa poenitentia (PL 40, Paris 9: 97 1861) 39: 106 c. 25. n. IO: 139, 157, 174-175, 175, 192 41: 100, 115, 117 44: 100' ARISTOTELES(ArislOteles Latinus, in Corpus 55: 116,211 philosophorum medii aevi, Union Acade- 61: 97 mique Internationale; AristOlelis opera 74: 47 cum Averrois commentariis, ed. luntina, II, I: 35 Venezia, 14 volumes, 1562-1574 ranas!. 14: 36 repr. Frankfurt a. M. 1962]; Opera 19: 36 graece, ed. I. BEKKER, Berlin 1831, 2 31, 17: 149 volu mes) (Cf. etiam ANONYMUS I) 316 TABLES WORKS CITED BY HENRY 317 Analytica priora (translatio Boethii (recen- Commentario, ed. Leon., 11\, 1886; ed. VII, c. 3: 70 1956; ed. B. HOFFMANN in CSEL 40'-2, siones Florentina et Carnutensis), trans- Iunt., V; ed. I. BEKKER) VlII, c. 7: 67 Wien 1899-1900; PL 36-37, Paris 1845) latio anonyma, etc.: ed. L. MINIO- II, c. 4: 116 Politieo (TransI. Gulielmi de Moerbeke, Ps. 5, n. 15: 126 PALUELLO, 1962 = Arist. Lat. III 1-4; c. II: Il3 ed. F. SUSEMIHL, Leipzig 1872; ed. Iunt., Ps. 9, n. 15: 259 ed. Iunt.; ed. I. BEKKER) Metaphysica (I-IV, 4: TransI. Iacobi 11\, ed. I. BEKKER) Ps. 17, n. 12: 143 II, c. 2: 169 (Vet. m.] et Composita [Vetus], ed. G. I, c. 5: 268 Ps. 30, sermo 2, n. 5: 252 De anima (in ALBERTI MAGNI Commenta- VUILLEMIN-DIEM = Arist. Lat. XXV l- II, c. I et 8: 268,269 Ps. 31, sermo 2, n. 5: 260 rio, ed. CI. STROICK, Miinster i.W., Ia, 1970; I-X et XII-XIV: TransI. Ano- c. 9: 302 Ps. 36, sermo I, n. 2: 303 1968; in AVERROIS Commentario, ed. St. nyma sive 'Media', ed. G. VUILLEMIN- Ps. 37, n. 5: 270 Topica (TransI. Boethii [cum fragm. CRAWFORD in CCAA VI, I, Cambridge DIEM = Arist. Lat. XXV 2, 1976; V, in Ps. 38, n. 38: 249 Recens. alf.] et Anon., ed. I. MINIO- (Mass.) 1953; ed. Iunt., Suppl. II; ed. I. A VERROIS Commentario, ed. R. PON- Ps. 39, n. 8: 302 PALUELLO = Arist. Lat. V 1-3, 1969; ed. BEKKER) ZALLI, Bern 1977; IX, in AVERROIS Ps. 40. n. 5: 258 Iunt., I, 2b; ed. I. BEKKER) I, C. I: 38, 97 Commentario, ed. B. BURKE, Bern 1969; Ps. 48, sermo I, n. 38: 280 I, c. 5: 94 II, c. I: 1003, 106-107, Il5, Il72 ed. Iunt., V 11\ ; ed. I. BEKKER) Ps. 68, sermo 2, n. 18: 257 II, c. I-VII, c. 5: 150 c. 2: Il6, 2Il I, c. 8: 53, 64 Ps. 71, sermo 3, n. 39: 280 c. 5: 97, 109 IV, c. 2: 146 AUGUSTINUS Ps. 104, sermo 34, n. 45: 302 c. 8: 47 c. 4: 106, 268 De civitate Dei (ed. H. DOMBART-A. KALB Epistolae (ed. A. GOLDBACHER in CSEL c. 1-12: 98 v, c. 3: 49, 55 in CC lat. 47-48, Turnhout 1955, ed. B. 34-35, 44, 57-58, Wien 1895-1923; PL III, c. 1-13: 98 c. 6: 10,48 HOFFMANN in CSEL 40'-2, Wien 1899- 33, Paris 1861) Categoriae (ed. L. MINIO-PALUELLO = c. 7: 94 1900; PL 41, Paris 1846) 2: 258 Arist. Lat. I, 1-5, 1961; in SIMPLlCII c. 16: 246, 247 VII, c. 28: 4 14: 4, 20 Commentario, ed. A. PATTIN, Louvain- c. 25: 52 XIX, c. 19: 129 15, n. 2: 303 Paris 1971-1975; ed. Iunt., I, I; ed. I c. 28: 482 Confessiones (ed. L. VERHEYEN in CC lat. 31, n. 5: 284 BEKKER) VI, c. 3: 269 27, Turnhout 1981; ed. M. SKUTELLA- 78, n. 9: 256 149 VII, c. II: 116 H. SCHAUB in Bibl. Teubneriana, Stult- 243, n. 12: 261 c. 12: 53 gart 1969; ed. P. KNOLL in CSEL 33, De Genesi ad iiI/eram libri XII (ed. I. De caelo (TransI. Gerardi in ALBERTI c. 13: Il7 Wien 1896; PL 32, Paris 1845) ZYCHA in CSEL 28', Wien 1894; PL 34, MAGNI Commentario, ed. P. HOSSFELD, c. 17: 95 IV, c. 12, n. 18: 301 Paris 1845) 1971; TransI. Gulielmi de Moerbeke in VlII, c. I: 95 IX, c. 8, n. 13: 301 X, c. 26, n. 45: 66 THOMAE DE AQuI NO Commentario, ed., c. 3: IO, Il, 16, 16, 172,60 X, c. 29, n. 40: 301 XII, c. 35, n. 68: 43, 96 Leon., III, 1886; transI. Gulielmi de X, c. 6: 12 De opere monachorum (ed. J. ZYCHA in Moerbeke et Michaelis Scoti in ed. Contra Adimantum (ed. J. ZYCHA in CSEL c. 8: 20 CSEL 41, Wien 1900; PL 40, Paris Iunt., V; ed. I. BEKKER) 25, Wien 1891; PL 42, Paris 1861) c. IO: 48, 49, 5J2, 56 1845) I, C. I I: 247 c. 4, n. 24: 291 XII, c. 9: 45 c. 5-7, n. 6-8: 281 Ethica Nicomachea (TransI. Roberti Gros- Contra Faustum Manichaeum (ed. J. Meteorologica (in THOMAE DE AQuI NO c. 20-21, n. 24-25: 281 seteste: A. Recensio pura - ed. R.A. ZYCHA in CSEL 25'. Wien 1891; PL 42, Commentario, (imperf.) et Continua- Regula ad servos Dei (PL 32, Paris 1845) GAUTHIER = Arist. Lat. XXVI 1-3, Paris 1861) tione; ed. Leon., 11\, Roma 1886; ed. 301 fasc. 3, 1972; for the translation from XXII, c. 27: 215 Iunt., V; ed. I. BEKKER) the Arabic by Hermannus Germanus: c. 96-97: 216 Sermones (ed. C. LAMBOT in CC lat. 41, IV, c. 12: 109 in AVERROIS Commentario, ed. Iunt., De diversis quaestionibus 83 (ed. A. MUT- Turnhout 1961; PL 38-39, III: cr. Particulae ab Hermanno trans- Physica (I-II, lin. 194a 2: TransI. Vat., ed. Paris 1845) ZENBECHER in Cc. lat. 44A, Turnhout latae, ed. R.A. GAUTHlER in Arist. Lat. A. MANSION = Arist. Lat. VII 2, 1957; Sermo 85: 257 1975; PL 40, Paris 1845) XXVI 1-3, fasc. 2, 1972; ed. I. BEKKER) in THOMAE DE AQUINO Commentario, 112: 257 q. 36, c. I: 255 lI,c.7:/28 ed. Leon., II, Roma 1884; ed. Iunt., IV; 156: 255 q. 46, c. 1-2: 4, 5 lii, c. 5: 216 ed. I. BEKKER) c. 2: 19, 20 De substantia dilectionis (PL 40, Paris v, c. I: 25]2 I, c. 7: 68, 68 De doctrina christiana (ed. J. MARTIN in 1845) c. IO: 152, 152, 153, 153, 153-154, II, c. 5: 269 CC lat. 32, Turnhout 1962; ed. W. M. 260 154,154 lii, c. 3: 34 IV, c. 9: 67 GREEN in eSEL 80, Wien 1863; PL 34, De Trinitate (ed. W.-J. MOUNTAIN-F. c. II: 154 c. 14: 4 Paris 1845) GLORIE in CC lat. 50-S0A, Turnhout IX, c. 8: 279 lii, c. 12, n. 19: 264, 302 1968; PL 42, Paris 1845) v: 67 De generatione et corruptione (TransI. II, prooem.: /26 v, c. I: 5 Enarrationes in Psalmos (ed. E. DEKKERs-I. Vetus, ed. J. JUDYCKA = Arist. Lat. IX, VII, I: 39 c. 4: 109 FRAIPONT in CC lat. 38-40, Turnhout I, 1986; in THOMAE DE AQuI NO WORKS CITED BY HENRY 319 318 T ABLES Ps. 33: 279 VIIl, e. 2, n. 3: 103 BASILIUS XXII, 69: 110 XXVI, 4: 252 IX, e. 8, n. 13: 301 De Spiritu Sancto, (PG 32, Paris 1857) XXX, 5: 1702 loann. De videndo Dei (ed. A. GOLDBACHER in 147 II: 252 VIIl, 2: 240 CSEL 44, Wien 1904; PL 33, Paris XXXIX, 5: 30 I XI: 142 BEDA 1845) XL, 4: 258 XIV, 6: 124 De temporum ratione (PL 90, Paris 1850) VI, e. 18: 38 LXVIll, 34: 257 ACI. e. I: 73, 742,803,822,83,852,86,86' XIIl, e. 31: 44 LXXII, 9: 176 11,45: 259 BENEDICTUS 25-26: 292 IV, 32: 304 PS.-AUGUSTINUS: er. ANONYMUS IV, FUL- Regula (PL 66, Paris 1847) Prov. 34-35: 261 GENTIUS RUSPENSIS AVERROES (Corpus e. 4: 249, 250 XXVII, 23: 208 XVII, 28: 35 Commentariorum A verrois in Aristote- lem Versionum Latinarum, The Mediae- XXX, 8: 2442, 267, 268, 272, 273, 2762, Rom. BERNARDUS CLARAEVALLENSIS (Opera, ed. 277 VIII, 35: 261 val Aeademy of Ameriea; Aristotelis Roma 1957 sqq.; PL 182-183, Paris 9: 276 XII, I: 272 Opera cum Averrois commentariis, latine, ed. Iuntina, Venezia 1562-1574) 1854-1862) Cant. I Cor. In assumptione (ed. 1. LECLERCQ-H. ROClWS, II, 16: 292 II, 9: 249 In Eth. Nic. Comm. Magnum (ed. Iun!., in Opera, V, 1968; PL 183, Paris 1854) IX, 16: 251 III) Is. sermo 3: 13]2 8: 128 19: 251 V, eomm. IO: 152 Vl, De consideratione ad Eugenium Illum (ed. J. XIII, 3: 299 In De generatione et corruptione Comm. Ez. LECLERCQ-C. H. TALBOT - ROCHAIS, in Il Cor. Magnum (ed. Iun!., V) XXXIV, 5: 209 Opera, III, 1958; PL 182, Paris 1854) IV, 2: 123 II, eomm. 70: 114 XL, 23: 902 I, e. 6, n. 7: 130 VI, IO: 305 XL, 27: 902 In Metaphysicam Commentarium Magnum IlI, e. 4, n. 16: 222' VIII, 1-3: 272 (V: ed. R. PONZALLI, Bem 1971; ed. n. 17: 206, 207 Mich. 4: 272 Iunt., VIII) 1,8: 259 n. 17-18: 207 13-14: 271 I, eomm. 17: 53, 64 Liber de natura et dignitate amoris (PL 184, 13: 271 IV, eomm. 4: 146 1854) X, 8: 226 V, eomm. 4: 55 Novum Testamentum e. 9: 270 XIII, IO: 226 15: 29 e. 15: 292 Matlh. Ga/. 21: 246, 247' 30: 52 V, 29: 261 IV, 9: 141 BERTHOLDUS DE SANCTO DIONYSIO 33: 48 VI, 25: 297 Eph. Quodlibet I (PARIS, Bibl. Nal., 101. 14726) VII, eomm. 22: 72 31: 297 V, 29: 261 q. 17: 74, 77, 78, 79, 80, 81, 822, 83, eomm. 37: 117 33: 120, 121 Phil. VIIl, comm. IO: 12 BIBLIA SACRA iuxta Vulgatam versionem 34: 2854 I, 18: 126 X, comm. 20: 122 (ed. R. WEBER-B. FISCHER-J. GRIBO- VIIl, 4: 210 23-24: 252 26: 482, 49, 5P, 56 MONT-H.F,D. SPARKS-W. THIELE, 2 vo!., X1II, 23: 74, 90, 92 II, 21: 122, 228 In Physicam Commentarium Magnum (ed. Stuttgart 1969) XIX, 21: 244, 257, 2582, 259'. 260, 262 III, 12: 251-252 Iun!., IV) 23: 272, 300 12-15: 251, 252 Vetus Testamentum 28: 110 I, eomm. 63: 69 15: 247, 252 II, eomm. 38: 36 Gen. 29: 260 Colo V, eomm. 8: 29 1,29: 288 Marc. II, 12-13: 140 VIIl, eomm. 32: 70 IX, 2-3: 288 IV, 8: 74'.82, 85 14: 140 De substantia orbis (ed. Iunt., IX) Exod. X, 21: 259 15: 140 e. 2: 69 XXXIIl, 20: 42, 44 30: 260 III, 14: 248 Deul. Luc. II Thess. AVICENNA (Avicenna Latinus, Union Aea- 2: 1312 XXIII, 25: 1302 X, III, IO: 280 demique Intemationale; Opera philoso- 3: 131 XXXlII, 8-10: 260 phica, latine, Venezia 1508) I Tim. Ruth 40: 131 Metaphysica (ed. S. V AN RIET in A vicenna V, 8: 261 2: 130, 209 XII, 33: 259 II, Vl, 8: 298 Latinus, Leiden 1977-1980; ed. Venezia XIV, 21: 274 Iob 1508) 26: 260 XLII, IO: 111 VI, e. I: 18 WORKS CITED BY HENRY 321 T ABLES 320 13: 271 Homi/iae in Evangelia (PL 76, Paris (849) CYPRIANUS I, ham. 17, n. 3: 131 Hebr. Col. II, 12-13: 140 XIIl, 17: 208 Epistolae (ed. G. HARTEL in CSEL IIF, 14: 140 II, homo 36, n. 7: 274 Wien 1871) 15 (inter!.): 140 Homiliae in Ezechielem (ed. M. ADRIAENin Iloann. IIl, C. I: 210 15: 140 CC lat. 142, Turnhout 1931; PL 76, 11, 16: 256 Phi/. I, 18: 126 Paris 1849) lac. PS.-DIONYSIUSAREOPAGITA 1, ham. 2, n. 4: 278 1,2: 278 24: 252 De ecclesiastica hierarchia (Dionysiaca, Il, ham. 6, n. Il: 256 IIl, 15: 247, 2522 BOETHlUS Brugge 1937; PG 3, Paris 1857) ham. 9, n. 14: 126 c. 5, §7: 281 Il Thess. III, IO: 280 In Categorias AristOlelis (PL 64, Paris ham. 12, n. 30: 253 C. 6, §5: 281 lac. I, 2: 278, '3092 II, ham. 3, n. 3: 142 1847) ham. 5, n. II: 37 I: 4, 34 DONATUS GRAl1ANUS n. 12: 73,822,88,89 De consolatione phi/osophiae (ed. L. BIELER Instituta artium (De arte grammatica libri. Decretum (Corpus Iuris Canonici, ed. A. homo 7, n. II: 90, 262 in CC lat. 94, Turnhout 1957; ed. G. Ed. H. KEIL, Hildesheim 1961; vol IV in FRIEDBERG, I, Leipzig 1881; PL 187, n. 12: 254 WEINBERGER CSEL 67, Wien 1934; in Grammatici LatinO Paris (855) homo 8, n. 6: 110 PL 63, Paris 1847) 184 I, dist. I, c. 7: 288 n. 8: 110,113', IIl, m. 8: 103 dist. XI, C. 4-5: 147 n. IO: 110,110 De Trinitate (in GILB. PORRoCommentario, FRANCISCUS ASSISIENSIS dist. XIV, C. 2: 209 homo 9, n. 5: 245 ed. N. M. HARING, Toronto 1966; PL Regula bullata (ed. H. B6HMERin Analek- dist. XXI, C. I: 206, 206 Moralia in Iob (ed. M. ADRIAENin CC lat. 64, Paris 1847) ten zur Geschichte des Franciscus von dist. LXVIII, c. 5: 206 143, 143A, 143B, Turnhout 1979-1985' I, c. 5: 25 Assisi, Tiibingen and Leipzig 1904) dist. LXXXVI, c. 21: 118 PL 75-76, Paris 1849) , n. 4: 285 dist. XCIII, c. 25: 210 IV, c. 25, n. 46: 110 BONAVENTURA (Opera omnia, ed. Qua- n. 9: 129,210 II, causa II, q. 6, c. 40: 245 v, C. 4, n. 5: 254 racchi, 1883-1902) Testamentum (ed. H. B6HMER in (ed. H. causa VI, q. 3, C. I: 130 C. II, n. 19: 295 Commentarium in Sententias Petri Lom- B6HMERin Analekten zur Geschichte des causa XI, q. I, C. 39: 206 n. 20: 295 bardi Franciscus von Assisi, Tiibingen and causa XII, q. I, C. 2: 304 C. 34, n. 63: 244 IV, dist. 17, art. I, q. 2: 2032,203-204, Leipzig 1904) C. 13: 310, 312 C. 39, n. 52: 43' C. 16: 310, 312 204, 231 n. 3: 129,2102 VI, C. 15, n. 18: 110 dist. 25, art. I, q. I: 206 causa XIV, q. I, C. I: 304 n. 19: 110 GENNADlUS c. 3: 1742, CICERO VII, C. 26, n. 32: 125 De ecclesiasticis dogma tibus (PL 42, Paris causa XVI, q. 4, c. 2: 193 VIII, C. 24, n. 41: 44 De officiis (ed. W. MILLER in The Loeb 1841) q. 7, c. IO: 134 IX, C. 3, n. 3: 257 Classical Library, Cicero, XXI, London XXXVIIl 71): 273 ( causa XXII, q. 5, c. 9: 239 c. II, n. 13: 126 1961; ed. M. TESTARDin Collection des causa XXV, q. I, C. 3: 209, 219 GLOSSAORDlNARIABIBLIAE C. 66, n. 105-106: 286 universites de France, 2 vo!., Paris 1965- q. 2, C. 8: 206 X, C. 18-19, n. 35-36: 125 1970; ed. C. ATZERT in Bibliotheca Biblia sacra cum Glossa ordinaria (6 vo!., causa XXXIII, q. 3, d. I, C. 72: 234 XII,C. 52, n. 59: 304 Teubneriana, Leipzig 1971 ') Antwerpen 1634; PL 113-114, Paris C. 87: 1502, XIII, C. 38: 303 I, C. 7: 288 1852) 156, 165 XVIIl, C. 9: 257 C. 32-33: 246, 269, 270 c. 88: 139, Prov. XXX, 9: 276 C. 54, n. 89: 44 C. 33: 263 142,157, 174-175, 175, 192 Mallh. XIII, 23: 87-88, 90, 90-91, 92 xx, C. 14, n. 28: 286 d. 6, C. 3: 157 XIX,21: 259 C. 36, n. 69: 272 CLEMENS IV XIX,21 (inter!.): 258,262 Decretum, una cum glossis (ed. Venezia XXI,C. 4: 303 Constitutio "Quidam temere sentientes" (584) Mare. IV, 8 (inter!.): 74',82,85 XXII,C. 19, n. 45: 142 (Bullarium Franciscanum, III, 1765, p. II, causa XXXIII, q. 3, d. I, C. 87: 150, x, 21: 262 XXIIl,C. 20, n. 39: 43 141 :) 158,158'.1592, 163 21 (inter!.): 259, 262 XXXII,C. 24,n. 50: 59 205,218,219,219-220,220 causa XXV, q. I, c. 3: 219 30: 80, 80-81, 83, 87 xxxv, C. 16, n. 36: 111, 111 COMMENTARIAGRAECA in ARISTOTELIS Luc. X, I: 206 GREGORIUSI Regis/rum epistolarum (ed. D. NORBERGin ETHICAMNICOMACHEAM XII, 33: 259 CC lat. 140 et 140A; PL 77, Paris 1849) Dialogi (PL 77, Paris 1849) Commentaria graeca in Ethicam Nicoma- XIV,26 (inter!.): 260 I, 24: 294 IIl, C. 14: 306 cheam, translata a ROBERTO GROSSE- 26: 261 IV, C. 33: 41 TESTE(for Books I-IV: ed. H. P. F. 33: 2792 MERCIŒN, 1973; for books V-VIII: ms. Il Cor. IV, 2: 123 Cambridge, Peterhouse 116: cf. ed. 3 (inter!.): 2722 H.P.F. Mercken, I, p. 127*) v, C. 14: 153 322 TABLES WORKS CITED BY HENRY 323 lII, 61: 274 1979; ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 v, 58: 248 et 1613) gegen die Privilegierung des Bellelorden IOANNESDAMASCENUS VlII, 31: 248 q. 4: 112 (Historische Studien, 3(4) Berlin 1937. De duabus in Christo voluntatibus (TransI. XI, 36: 232 q. 9: 18,28,94, 110 129,210 Roberti Grosseteste, ed. H. GRAVIUS, 64: 130 q. IO: 115 Coloniae 1546; PG 95, Paris 1860). HIERONYMUS XlII, 12: 295 q. 12 et 13: 108 c. 3: 59 q. 25: 215 Adversus lovinianum (PL 23, Paris 18451, Regu/a pastoralis (PL 77, Paris 1849) 18832) De institutione e/ementari (TransI. Roberti I, c. 4: 298 q. 29: 147 Grosseteste, ed. H. GRAVIUS, Coloniae q. 35: 253 I, c. 3: 73, 742,803,82',83, 8P, 85, c. 7: 1283 86,863,92 1546; PG 95, Paris 1860) q. 36: 74, 75, 80, 81, 83, 88 Il, C. I: 3ll c. 2-3: 58 Il (ed. R. WIELOCKX,in Opera Omnia, In Mallhaei Evangelium Commentum (ed. c. 3: 3Jl c. 8: 58 c. 4: 1253, 131 VI, 1983; ed. Paris 1518; ed. Venezia D. HURST et M. ADRIAENin CC lat. 77, 1608 et 1613) Turnhout 1959; PL 26, Paris 1845) ISIDORUS c. 5: 253 q. I: 4, 9, 202, 21, 28, 94 xlx,21: 258, 280 Sententiarum libri Il (PL 83, Paris 1850) c. 9: 127 q. 2et 3: 112 27-28: 262 Il, c. 31, n. 8: 239 III, c. 2: 256 c. 11: 125 q. 8: 592 Epistolae (ed. I. HILBERGin CSEL 54-56 q. 14: 2482, 256 Wien 1910-1918; PL ' IULIANUSPOMERIUS (PROSPER) c. 14: ll8 c. 20: 2712 q. 17: 1522, 153 22, Paris 18451, 18542) De vita contemp/ativa (PL 59, Paris 1847) c. 21: 271, 2882 III (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et epist. 84: 234 I, c. 7: 292 c. 27: 294 Il, c. 9: 304 1613) c. 28: 295 q. 4: 6 c. Il: 304 HUGO DE SANCTOVICTORE q. 6: /12 c. 16: 305 GREGORIUSIX De fructibus carnis et spiritus (PL 176, q. 9: 18, 28 Paris 1854) MARTINUSIV Decretales (Corpus Iuris Canonici, ed. A. q. 14: 98, 104 FRIEDBERG, I, Leipzig 1881) I 260 Bulla "Ad fructus uberes" (ed. H. DENIFLE IV (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et I, tit. 3, c. I: 127, 1342, 136 De laude caritatis (PL 176, Paris 1854) in Chart. Univ. Paris., I, p. 592-593 (n. 1613) 508) tit. 6, c. 34: 130 3: 260, 261, 262, 270 q. 5: 10 Il, tit. 12, c. 6: 193 De sacramentis christianae fidei (PL 176, 129, 133, 133, 134, 155, 162, 163, 167, q. 13: 112 III, tit. 30, c. 12: 187, 1882, 189, 190, Paris 1854) 1684, 1702, 172, 173, 174, 175, 176, 177, q. 15: 59 1922 I, pars 6, c. 36: 66 179, 182, 1843, 186, 1873, 188, 189, q. 20: 269 v, tit. 27, c. 5 192 1902, 1912, 1922, 1942, 196, 197, 198, q. 21: 98 tit. 33, c. 3: 133 IOANNESCHRYSOSTOMUS 202,2042,206,208,220,2212,223,224, V (ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 et 227,231,236,237,2402,241,2423 c. 7: 127, 134,227 In Acta Apost%rum (PG 60, Paris 1859) tit. 38, c. 12: 162,167,1712,173,177, 1613) q. 2: 25, 26, 272 ham. 13: 273 NICOLAUSIII 179, 180, 182, 193, 200, 201, 205, q. 6: 6, 26, 272 In Epist. ad Hebraeos (PG 63, Paris 1859) Constitutio super confirmatione regulae fra- 209,217,219,222,224,233-234 q. 23: 308 ham. 13: 273 trum minorum (ed. J. GAY, Paris 1898- tit. 39, c. 8: 133 c. 31: 1762 q. 30: 261, 275 In Mallh. (PG 57, Paris (845) 1938) tit. 40, c. 16: 134, 172,227 Vl (ed. G. WILSON in Opera Omnia, X, ham. 21(22): 277, 280, 300 129,265,2662,280,283,2843,285,289 c.25: 136, 173, 193,229 1987; ed. Paris 1518; ed. Venezia 1608 PETRUSLOMBARDUS et 1613) Decreta/es. una cum g/ossis (ed. Roma 1582) PS.-IOANNES CHRYSOSTOMUS (cf. ANONY- q. 5: 43 Libri Sententiarum (ed. Quaracchi, 2 vol., I, tit. 3, c. I: 135 MUSII) 1916; re-edition books 1 et 2: Grottafer- q. 6: 108 HENRICUSDE GANDAVO(HENRICI DE GAN- q. 9: 108 rata 1971; re-edition books 3 et 4: Grol- IOANNESCASSIANUS taferrala 1981; PL 192, Paris 1892) DAVOOpera Omnia, Leuven, 1979- ) q. 10: 269 q. 13: 91 Collationes (ed. M. PETSCHENIGin CSEL IV, d. 24, c. II. n. 141: 206 Quaestiones ordinariae (Summa) (2 vol., ed. q. 14: 112 13, Wien 1886; PL 49, Paris (847) Paris 1520; ed. Ferrara 1646) PLATO (P/ato Latinus, London-Leiden q. 28: 1302 colI. I, c. 6: 254, 298-299 art. 21, q. 2: 26, 272, 94 1940 sqq.; ed. H. STEPHANUS,3 vol., c. 6-7: 248 32, q. 5: 6, 72, 252, 26, 272, 29, 32 Sermo factus in synodo anno Domini 1287°, Geneve (578) feria II" post "Misericordia Domini" c. 7: 248, 250, art. 48, q. 2: 268 (ed. K. SCHLEYER, n Anfiinge des Galli- i coli. III, c. 5-6: 299 Timoeus (TransI. Chalcidii, ed. J. H. WAS- Quodlibeta colI. IV, c. 20-21: 299-300 ZINK = Plato Latinus, IV I, London- I (ed. R. MACIŒN, in Opera Omnia, V, kanismus im 13. lahrhundert Der Widerstand des franzosischen K/erus colI. VIII, c. 25: 249-250 Leiden 1962; Opera graece. ed. J. BUR- colI. IX, c. 5-6: 296, 297 NET, 6 vol., Oxford 1900-1907) colI. X, c. II: 306-307, 307 39c: 19 324 T ABLES PROSPER: vide IUllA NUS POMERIUS I, dist. 26, q. 2, art. I: 4 II, dist. 2, q. 2, arto 2: 46 RAYMUNDUS DE PENNAFORTE IV, dist. 15, q. 2, art. I, q. 4: 123 Summa de casibus (ed. X. OCHOA-A. DIAZ, dist. 17, q. 3, art. 3: 202-203, 203, 231 ONOMASTIC TABLE Roma 1976) Commentum in Mallhaeum (ed. Parma, VI) III, tit. 34, n. 56: 149, 150' XIX: 255 Roman characters: names or persons SENECA In Metaphysicam Aristotelis expositio (ed. Italic characters: names or institutions and or places Ad Lucilium epistolae morales (ed. C. PRE- Parma, XX, 1866; ed. Torino-Roma, CHAC in Col/ection des Universit.?s de 1964) France, 5 vol., Paris 1962-1969; ed. R. I, lectio 12, n. 198: 53, 64 INTRODUCTION AND APPARATUS M. GUMMERE in Loeb Classical Library, In Physicorum libros Aristotelis expositio 3 vol., London-Cambridge (Mass.) (ed. Leon., II) Adriaen, M.: Lxn Gregorius I: LXI', 253', 296 1962) III: 34 Aegidius Romanus: xxvn Guyot, B.: xxv 22, c. 19: 298 V, 3 et 4: 5 Albertus Magnus: L, 100 Hamesse, J.: L, 100 58, c. 19: 19 Sententiae quinti libri Ethicorum (ed. Leon., Ambrosius: 88 Haverals, M.: XI, XVI, XX 65, c. 7: 19 XLVII) Amiens: XX, XXII HedI, L.: XI, XYI, xx 17: 153 Aristotle: LI', LII, 100' Hugo: XVIII" 270 SERVIUS Summa Theologiae (ed. Leon., IV-XII) Augustinus: 143, 253 Jodogne, P: XIII, XXV, XXXI Comm. in Artem Donati (Ed. H. KEIL, I', q. 37, art. I: 4 A verroes: LI J ohn or Orleans: XXYI', xxvn' Hildesheim 1961; vol IV in Grammatici q. 92, art. 3: 66 Badius XIII, LXX, LXXIII' Johnson, C.: 80, 100 Latini) II' II", q. 67, a. I, contra: 130 Bataillon, L.-J.: XXV, XXXIX'·, XLIII Jourdain, c.: xxx 184 q. 184, a. 6, ad I: 206 Baxter, J.: 80, 100 Ker, N.: xxvn, XXXYIII THOMAS DE AQuI NO (Opera Omnia, Parma q. 188, art. 7: 279 Bernard us: xxvn Little, A.: 148 1852-1869; Opera Omnia, iussu Papae III', q. 67, a. 2, ad 2: 206 Berthaud or St. Denis: xxx' Lottin, O.: XXYIII Leonis XlIl' ... edita, Roma 1882 ff.) Blaise, A.: 18,92 Macken, R.: XI', XII', XlIIlO, XIV·, XY", THOMAS HIBERNICUS Bonaventure: XXIX XYli., xyni., XYIII', XIX", XX, XXIII4, Commentarium in Sententias Petri Lom- Flores doctorum (ed. 1614; ed. 1735) Bourges: xx XXIv12, XXY12, XXVI", xxyn4, XXYIII, bardi (ed. P. MANDONNET-M.F. Moos, ak: 253 Brounts, A.: XXXIX, XLIII XXX', XXXlo, XXXY', XLlY', XLY, XLyn4, Paris 1929-1942; ed. Parma, VI-VII, Buonocore, M.: XXV, XXVI XLlX, LI, L1I1, LXXIV', 143, 148 1856-1858) Chatelain, A.: xxvn', XXIX, xxx Marrone, H.: 148 Chevillier, A.: xxx Martha: 132 Cockshaw, P.: XIII, XXV, XXXI Martin IY: XXIX, LX Congar, Y.: 130, 148 Maier, A.: xxv' Co pe lan d, 1.: XVI Murethack: 184 crawrord, R. St.: L, 100 Niermeyer, 1.: 86, 105, 122, 127, 134, 164, Decorte, J.: XI" XIII', XIV', XY', XYI', 165, 298 XYII" XIX', XXIII, XXIY', XXV', XXYI, Oxford: XLlY', LXIX XXXI4, XLyn', 148 Paris: XXI, XXYII, XXYIII, XXIX, LXIX DeLagarde, G.: 269' Parkes, M.: XXXYIII Denifle, H.: XXYII', XXIX, xxx Paulus, J.: XXYIII, 148 Douie, D.: XXIX, XXX Pelzer, A.: XXYI', xxyn' Ezechiel: LXII' Plato: 5 Finke, H.: 147, 148 Pollard, G.: XXXYIII' Gaffiol, F.: 14,76, 164, 178, 192, 193,213, Post, G.: XXIX, 148 249, 253, 284, 288, 289', 294, 300 Ranulphe d'Homblieres: XXIX Garand, M.-C.: XIII, XXV, XXXI Ratzinger, J.: 148 Glorieux, P.: xx', xxyn', XXYIII" XXIX', Richardus de Mediavilla: XXYII XXX, 148' Rouse, R.: xxv Goderridus de Fontibus: xxyn, xLvn', LX' Schleyer, K.: xx', XXIX, 148 G6mez-Caffarena, J.: XXYIII', 7, 25, 32, Servius: 184 Gratian: XXI Simon or Beaulieu: xx Gratien, P.: 148 Stroick, CI.: L, 100 ONOMASTlC TABLE 327 326 Nicolaus (papa): 129, 265, 266, 280, 283, Ruth: 130 Thomas Aquinas: XXIX3 WilIiam of Macon: xx2 285, 288 Salomon: 129,244, 276 Uyttenbroeck, C.: 148 Wilson, G.: XI" XIV', xv, XVI2, XVl!, XVIII, Paulus (apostolus): 122, 123, 126, 140, 141, Seneca: 19, 298 Van de Kieft, C.: 105 XIX, XXIV, XXVI3, XXX, XXXI, XXXl!, XLIV, 208,226,248,2513,252,2612,271,298, Therasia: 284 Watson, A.: XXXVIII XLVl!, XLIX, LXXll!' 299, 305 Thomas de Aquino: 202, 231 Wielockx, R.: XI', XIII', XIX, XLVl!, LXXIII Zuccolius: XIII, LXXIII Plato: 5, 18, 19',268,269 Tullius (Cicero): 246, 263, 269, 270, 288 Prosper: 292, 304, 305 Urbanus (papa): 157 Raymundus (Le Pennaforte): 149, 150 Zenobius: 258 Romanianus: 303 TEXT Abraham: 140,281 59, 73, 81, 88, 89, 90, 110, 113, 123, Adam: 288 125" 126', 127, 128, 131', 142, 232, Adimantus: 291 244, 245, 248, 253, 254, 256, 257', 262, Ambrosius: 244, 250, 264, 272, 302 271, 272, 274, 278, 286, 2882, 2942, Alexander IV (papa): 205 2953,298,303,304,311 Aristoteles: 4', 5, IO, II, 12, 16, 17, 18,20, Gregorius IX: 130 34',38,45,46,47,48',49',51',52,55, Hadrianus (pa pa) : 245 56, 60, 64, 67, 68, 70, 94, 95, 97', 98, Henricus (de Gandavo): 160 100,106,109,110, III, 113, 116" 117', Hieronymus: 742, 80, 82" 832, 85, 86" 128, 146, 149, 150, 1522, 153', 154,211, 92, 123, 234, 258, 262 216,246,247',253,268,2693,279,302 Hugo: 260', 261, 262, 270 Augustinus: 42, 5, 19,202,38,39,43,44, Isaac: 140 96, 103, 1263, 129, 147, 157, 215, 216, Isaac (abbas): 306 249,252,255,256,257,2582,259,260, Iacobus: 278 261, 264, 270, 280, 281, 284, 291, 3012, Innocentius III: 205 302" 311, 312 Ioannes (evangelista): 124, 142, 240, 256 Augustinus (Anglorum episcopus): 2322 Ioannes (Laodiciae episcopus): 58 Averroes: 6, 12, 17',29,36,48',49, 512, Ioannes Chrysostomus: 273, 277, 280, 285, 522,55, 56, 64, 69, 114, 117,246, 247 300 Avicenna: 18 Ioannes Damascenus: 58, 59 Basilius: 147 Iob: 281 Beda: 742, 80, 832 lovinianus: 80, 822, 85, 862 Benedictus: 249, 250 Isidorus: 239 Bernard: 1322.206,221,253,270,292 Lazarus: 1422 Boethius: 4, 25, 342 Laetus (diaconus): 261 Bonaventura: 203, 231 Lucas (evangelista): 131, 206, 250, 259, Cassianus: 248, 250, 255, 298 260, 279, 302 Christus: passim LuciIlus: 19, 298 Cicero: cf. Tullius Manichaeus: 302 Clemens (papa): 205, 218, 219, 220 Marcus (evangelista): 742, 80, 82, 85, 87, Commentator (anon. = Michael Ephesi- 259, 262 nus): 152, 153 Maria (soror Marthae); 131, 1328 Cyprianus: 209 Maria (virgo): 172 Dionysius: 281 Martha: 131, 1327 Donatus: 184 Martin IV (papa): 129, 133, 155, 188,2063, Eugenius: 206, 221 231,240' Eva: 288 Noe: 288 Ezechiel: 89, 902, 110, 113, 142, 209, 245, Matthaeus (evangelista): 74, 87, 90, 92, 254, 262, 278 120,210,243,258',260,262,273,297, Faustus: 215, 216 300 Franciscus: 129, 210, 285 Michaea: 259 Gratianus: 165 Nebridius: 4, 20 Gregorius Iu' (Magnus): 37, 41, 432, 442, MANUSCRIPTS CITED QUOTED PUBLICA TrONS (Introduction and apparatus) ARISTOTELES, De anima (Aristotelis opera cum Averrois commentariis, ed. Iuntina, Venezia, BOLOGNA, Bibl. Univers., lat. 2236: XIII, -, Oriel Coli., ms. 31: XVII 1562-1574, Supp!. II; Opera graece, ed. I. BEKIŒR, Berlin 1831,2 volumes). XXXI, XXXII 2, LXXIX PADOVA, Bibl. Capit., C.43: XVII, XXXII BATAILLON, L.1., Problemes poses par I'edition critique des textes latins medievaux, in BORDEAUX, Bibl. munic., 146: XIV, XXII, PARIS, Bibl. de I'Arsenal, 454: XXXI Revue philosophique de Louvain, 75, 1977, p. 234-249. XXVIII, XXXI, LXXIX -, -, 455: XVII, XIX, LXXIX BAXTOR, J. M.-JOHNSON, Cho Medieval Word-list from British and Irish Sources, London, BRESCIA, Bibl. de LonalO, 166: XIV -, -, 456: XVIII, XIX, LXXIX 1934. CAMBRIDGE, Pembroke Coli., ms. 166: XIV -, Bibl. Mazarine, 851 (997): XIX BLAISE, A., Lexicon latinitatis medii aevi (partim ad res ecc/esiasticas pertinens) (Corpus -, Peterhouse 116: 153 -, Bibl. Nat., lat. 3120: xx, XXIX, LXXIX Christianorum. Continuatio mediaevalis), Tumhout, 1975. CESENA, Bibl. Malatestiana, D XVI.5: xv -, -, - 14726: XXX, 77-78, 79', 80, 81, BROUNTS, A., II Nouvelles precisions sur la 'pecia'»', in Scriptorium, 24, 1970, p. 355. DURHAM, Cath. Libr., 8.1..26: xv 822, 83 BUONOCORE, M., Bibliografia dei fondi manosritti della Biblioteca Vaticana (1968-1980) ERLANGEN, Universitiitsbibl., 269/1: XV, -, -, - 15350: XI, XXIII, XXVIII, XXXB, (Studi e testi, 319), Cilla dei Vaticano 1986, I-II. XXXI, LXXIX XLVI J, LXXIX CHEVILLIER, A., L'origine de l'imprimerie a Paris, Paris, 1694. FIRENZE, Bibl. Med.-Laur., Plu!. 17: xv -, -, - 15357: XXIV CONGAR, Y.M.-J. Aspects ecc/esiologiques de la querelle entre mendiants et seculiers dans la -, Bibl. Naz. Centr., Conv. soppr., -, -, - 15358: XX1V, LXXIX seconde moitie du XIII" siec/e et le debut du XIV" siecle in Archives d'histoire A.2506" xv -, -, - 15847: XXIV, LXXIX doctrinale et litteraire du Moyen Age, 36, 1961, p. 35-151. -, Bibl. Naz. Centr" Conv. soppr., A.2507: -, -, - 15848: XI COPELAND, J. L., The authorship of British Mus. Royal Ms 7 C X fol. 63-71, in Bull. Inst. XVI -, -, - 15850: XXIV hist. Res., 14, 1937, p. 70-72. KRAKOW, Bibl. Jagiellonska, ms. 697: XVI, PELPLIN, Bibl. Semino Duchownego, 33 (46): DECORTE, J., Les indications explicites et implicites de pieces dans les manuscrits medievaux XXXII xxv in La production du livre universitaire au Moyen Age: Exemplar et Pecia. Textes KUES, Hospital, 92: XVI VALENCIA, Bibl. de la Catedral, 46: XXV, reunis par L. J. BATAILLON, B. G. GUYOT, R. H. ROUSE. Paris 1988, LEIPZIG, Universitiitsbibl., 624: XVI, XXXII XXXI, XXXII, LXXIX DENIFLE, H.-CHATELAIN, A., Chartularium Universitatis Parisiensis, vo!. I-II, Paris, 1889- LONDON, Brit. Mus., Roya/ll. C. X: XVI, VAT., Borgh. 299: XXV, XXVIII, XXX, XXXI, 1891. XXXII, LXXIX LXXIX DOUIE, D.L. The Con.fiict Between the Seculars and the Mendicants at the University of MELK, Stiftsbibl., 137: XVI, XXXI -, Vat. lat. 853: XXVI, LXXIX Paris in the Thirteenth Century. London, 1954. OXFORD, Bal/iol Coli. 213: XVII WIEN, Osterr. Nationalbibl., lat. 1474: FINKE, H. Der Pariser Nationalkonzil vom Jahre 1290 in Romische Quarta/schrift, 9, 1895, -, -, 214: XVII XXVII p. 176-182. -, Christ Church, d.3.23a: XXVII WORCESTER, Cath. Libr., F.79: XXVII -, Aus den Tagen Bonifaz VIII (Vorreforrnationsgeschichtliche Forschungen, II), -, Merton Coli., 107: XVII Miinster i.W., 1902. GLORIEUX, P. La Faculte des arts et ses ma/tres au XIII" siec/e (Etudes de Philosophie Medievale, LIX), Paris, 1971. -, La littera ture quodlibet ique de 1260 ti 1320 (Bibliotheque Thomiste, 5), Le Saulchoir- Kain, 1925. -, La litterature quodlibetique, II (Bibliotheque Thomiste, 21), Paris, 1935. -, Pre/ats franrais contre religieux mendiants. Autour de la bul/e "Ad fructus uberes" (1281-1290), in Revue d'histoire de I'Eglise de France, XI, 1925, p. 309-331 et 471- 495. -, Un recueil potemique de Gui/laume de Mocon in Studia Gratiana, 2, 1954, p. 621-642. -, Repertoire des Ma/tres en Theologie de Paris au XIII" s;ecle (Etudes de Philosophie Medievale, XVII-XVIII), 2 volumes, Paris, 1933-1934. G6MEZ-CAFFARENA, J., Cronologla de la "Suma" de Enrique de Gante por relacion a sus "Quodlibetos" in Gregorianum 38, 1957, p. 116-133. _ GRATIEN, P., Ordres mendiants et c/erge seculier a lafin du XIII" siec/e, in Etudesfranciscaines, 36, 1924, p. 499-518. GREGORIUS, Homiliae in Ezechielem (CC lat. 142, ed. M. ADRIAEN, Turnhout 1931). HAMESSE, J. Les Auctoritates Aristotelis. I. Etude historique et edition critique (Philosophes medievaux, 17), Louvain - Paris, 1974. [HENRICUS DE GANDAVO], Lectura ordinaria super Sacram Scripturam HENRICO DE GANDAVO adscripta. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO, Opera Omnia, 330 T ABLES QUOT ED PUBLICATIONS 331 XXXVI), Leuven - Leiden, 1979 (reprint of the previous edition in Analecta "Tractatus super facto praelatorum et fratrum" des Heinrich von Gen!. in Franziska- Mediaevalia Namurcensia, 26, Louvain - Paris. 1972). nische Studien. 60. 1978, p. 301-310. -. HENRICI DE GANDAVO Quodlibet I. Ed. R. MACIŒN (HENRICI DE GANDAVO Opera MAIER, A. Codices Burghesiani Bibliothecae Vaticanae (Studi e tesli. 179). Citta dei Omnia, V). Leuven University Press - E. J. Brill. Leiden, 1978. Vaticano. 1952. --, HENRICI DE GANDA vo Quodlibet Il, Ed. R. WIELOCKX (HENRICI DE GANDA vo MARRONE. H .• The Absolule and Ordained Powers of Ihe Pope: An Unedited TeXI of Henry OperalOmnia. VI), Leuven University Press, 1981. ofGhenl, in Mediaeval Sludies. 36. 1974, p. 7-27. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet VI, Ed. G. WILSON (HENRICI DE GANDAVO Opera NIERMEYER, J. F .• Mediae Lalinitatis lexicon minus. Lexique latin medieval-francaisfanglais. Omnia, X), Leuven University Press, 1987. A Medieval Latin-FrenchfEnglish Dictionary. Perficiendum curavit C. VAN DE KIEFf. -. HENRICI DE GANDAVO Quodlibet IX. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Leiden. 1976. Omnia, XIII). Leuven University Presso 1983. PAULUS. C. Welt- und Ordensklerus beim Ausgange des XIII. Jahrhunderls im Kampfe um -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet X. Ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera die Pfarr-Rechte (Philos. Diss .• Giittingen). Essen-Ruhr. 1900. Omnia. XIV), Leuven University Press - E. J. Brill. Leiden, 1981. PAULUS. J. Henri de Gand. Essai sur les lendances de sa melaphysique (ttudes de -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet XII, q. 1-30. Ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO philosophie med;evale. 25). Paris. 1938. Opera Omnia. XVI). Leuven University Presso Leuven. 1987. POLLARD, G. The pecia system in the medieval universities. in Medieval Scribes. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet XII. q. 31 (Tractatus super facto praelatorum et Manuscripts & Libraries Essays presented to N.R. KER. Ed. M.B. PARKS and A.G. fratrum). Ed. L. HODL - M. HAVERALS (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia. XVII). WATSON, London. 1978. Leuven University Press, Leuven, 1989. PELZER. A. Codices Vaticani Latini. Il. 1. Codices 679-1134. Civitas Vaticana. 1931. -, HENRICI DE GANDAVO Quodlibet XIII. Ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera POST. G. A Pelilion relating Io the Bull "Adfruclus uberes", in Speculum. II. 1936, p. 231- Omnia, XVIII). Leuven University Presso Leuven. 1985. 237. -. Quodlibeta Magistri Henrici Goethals a Gandavo doctoris Solemnis: Socii Sorbonici: [RICHARDUS DE MEDIA VILLA] Fr. Richardi de Mediavil/a Quaestio dispulala de Privilegio et archidiai:oni Tornacensis, cum duplici tabella. Vaenumdantur ab Iodoco Badio Martini IV. (ed. F. DELORME). Quaracchi. 1925. Ascensio, sub gratia et privilegio ad finem explicandis. Parisiis, fO• (1518). 2 volumes. SCHLEYER. K., Anfiinge des Gallikanismus im /3. Jahrhundert Der Widersland des fran- (anast. repr., Louvain, 1961). zosischen Klerus gegen die Privilegierung der Bettelorden (Historische Studien. 314), -, Magistri Henrici Goethals a Gandavo Doctoris Solemnis, Socii Sorbonici, Ordinis Berlin. 1937. Servorum B. M. V. et archidiaconi Tornacensis, Aurea Quodlibeta, hac postrema UVTTENBROECK. c.. Le droit penitentiel des religieux, de Boniface VIII ti Sixle IV, in editione commentariis doctissimis i/lustrata M. VITALIS ZUCCOLII Patavini Ordinis ttudes franciscaines. 47. 1935. p. 172- 176. Camaldulensis. Theologi Clarissimi, ...• Venetiis, 1613. WILSON. G. Preliminary Indications of a Hislorical Development in the Second Parisian -. Summae Quaestionum Ordinariarum Theologi recepti praeconio Solennis Henrici a Exemplar of Henry of Ghent's Quodlibet VI in Proceedings of the P M R Conference. Gandavo, cum duplici repertorio. Vaenumdantur in aedibus Iodoci Badii Ascensii, Villanova. Pennsylvania. 1981. pp. 135-143 . ... 2 tomi. Parisiis, f. o. 1520 (anast. repr.. New York. 1953). -, Previously Unnoticed Indications of Pecia Transitions in Manuscripts of Henry of JOURDAIN. C. Index chronologicus chartarum pertinentium ad historiam Universitatis Ghent's Quodlibeta, in Manuscripta, 33, 1989, pp. 192-204. Parisiensis ... , Paris. 1862. KER, N.R .• Fragments of Medieval Manuscripts used as Pastedowns in Oxford Binding c. 1515-1620 (Oxford Bibliographical Society Publications. New Series. vo!. V, 1951- 1952). Oxford. 1954. LITILE. A.G. Measures Taken by the Prelates of France against the Friars (c. A. D. 1289- 1290) in Miscellanea Francesco Ehrle. 3 (Studi e Testi. 39), Roma. 1924. p. 49-66. LomN, O. Psychologie et Morale aux XIIo •• xmo siec/es. Tome I: Problemes de Psychologie, Louvain-Gemloux. 1942. MACIŒN, R .• Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia. I-II). Leuven-Leiden, 1979. -. Les corrections d'Henri de Gand ti ses Quodlibets. in Recherches de Theologie ancienne et medie vale, 40. 1973. p. 5-51 + 6 extratextual reproductions. -, Les corrections d' Henri de Gand ti sa Somme. in Recherches de Theologie ancienne et medievale.44, 1977. p. 55-100 + 6 extratextual reproductions. -. Un deuxieme exemplar des Quodlibets d' Henri de Gand. in Miscellanea Codicologica F. Masai didita. Ediderunt P. COCKSHAW. M.-C. GARAND et. P. JODOGNE (Les Publicalions de Scriptorium, VIII). Gand, 1979. (II). p. 301-307. -, Die Editionstechnik der "Opera Omnia" des Heinrich von Gent. in Franziskanische Studien. 63. 1981. -. Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar parisien. in Recherches de Theologie ancienne et med;evale. 37. 1970, p. 175-196. -. Ein wichtiges Ineditum zum Kampf uber das Beichtprivileg der Bettelorden des TABLE OF CONTENTS 333 compared to those of the university exemplar of 14 peciae . LXII § 5. Is ms. 25 the model of the university exemplar of 14 TABLE OF CONTENTS peciae? . LXV VII The reconstitution of the text of Quodlibet VII . LXVIII F oreword . History of the text of Quodlibet VII LXXI IX § l. From ms. AI to the university exemplar of 14 peciae . LXXI CRITICAL STUDY § 2. From the university exemplar of 14 peciae to the Introduction . XI English family LXXI The editions and the manuscripts XIII § 3. From the university exemplar of 14 peciae to a possible Historical elements used for the reconstruction of the text: second exemplar: another series of further transforma- the text examined exteriorly XXVIII tions of the text . LXXII § I. Quodlibet VII as a text of Henry of Ghent . XXVIII § 4. The edition of Badius . LXXII § 2. Quodlibet VII as a text edited by the University of Paris XXX The general tradition of Quodlibet VII represented by a A. The university exemplar of 14 peciae . XXX diagram . LXXIII B. A possible second exemplar . XXXI Technique of the edition . LXXV The general relationships of the manuscripts: the text examin- - Symbols: I. In the text itself . LXXVI ed interiorly XXXV 2. In the critical apparatus . LXXVI § I. The common accidents XXXV - Abbreviations: I. In the critical apparatus LXXVII A. The manuscript groupings characterized by the 2. In the apparatus of citations . LXXVIII num ber of their common accidents XXXV Symbols of the manuscripts . . LXXIX B. The groups examined individually . XXXVI 1. Manuscript 25 XXXVI 2. The group of manuscripts dependent upon the QUODLIBET VII university exemplar of 14 peciae . XXXVII 3. The group of mainly English manuscripts: mss. q. 1-2 Utrum quaelibet res habeat propriam ideam in Deo; 5,6,35 XLIII utrum relationes sive respectus habeant proprias ideas 4. A possible second exemplar XLIV in Deo . 3 5. The group of manuscripts 16,17,34 XLIV q. 3 Utrum Deus aliquid influat rebus 35 § 2. The isolated accidents . XLIV q. 4 Utrum divina essentia potest cognosci ab intellectu Ms. 25 and the university exemplar XL VII creato beato, absque eo quod cognoscantur res creatae § I. The two different sections of Quodlibet VII in manu- in ea 37 script 25 XLVII q. 5 Utrum intellectus beatus videns divinam essentiam, § 2. The corrections in manuscript 25 XL VIII omnia creata videat in ea . 40 § 3. The second half of Quodlibet VII in manu script 25 LV q. 6 Utrum homo purus in hac vita, utens sensibus, potest §4. Indications which suggest the dependence of the univer- LXI esse perfecte beatus et perfecte Deum videre . 42 sity exemplar of 14 peciae upon ms. 25 q. 7 Utrum laus vocalis beato rum erit in gloria 44 A. Manuscript 25: independent of the university exem- q. 8 Utrum in angelis sit compositio ex genere et differentia 47 plar of 14 peciae LXI q. 9 Utrum ex costa possibile fuit formari mulierem sine B. The superiority of the readings in ms. 25 when materiae additione . 63 334 T ABLES TABLE OF CONTENTS 335 q. 10 Utrum transmutatio aliqua possit fieri sine subiecta q. 24 Utrum confessi fratribus praedicatoribus et minoribus materia . 68 virtute privilegii ipsorum, teneantur confiteri iterato suo q. II Quare trigesimus ab expositoribus sacris appropriatur proprio sacerdoti peccata quae iJlis fuerint confessi . 167 maritatis, sexagesimus viduis, centenarius vero virgini- q. 25 Utrum retinens sive celans sacerdoti unum peccatum in bus 71 confessione, teneatur omnia alia confessa iterum con- q. 12 De trigesimi et sexage simi formatione, quare dicuntur fiteri . 232 transire a dextra in laevam 73 q. 26 Si praelatus superior committeret alicui sacerdoti, ut q. 13 Utrum idem sit esse animae separatae, quod erat audiret alicuius confessionem et absolveret eum et coniunctae . 93 quod, ipsa perfecte audita, referret ei omnia peccata q.14 Utrum anima coniuncta possit intelligere universale 97 confitentis quae sibi erat confessus, utrum esset fidelis q. 15 Utrum intellectus possit informari specie aliqua aut relator sive fideliter referret, si reversus ad praelatum habitu, absque actu considerandi secundum illam spe- diceret: "Domine, iste est mundus et immunis ab omni ciem aut habitum 106 peccato" 236 q.16 Utrum possibilis sit resurrectio corporum humanorum 109 q. 27 Utrum confessor absolvens confitentem teneatur ipsum q. 17 Utrum sit possibile hominem esse sine quantitate 115 in aliquo casu hortari ad alias confitendum 240 q. 18 Utrum illi qui nihil habet quid manducet postquam q. 28 Utrum tantum habens necessaria vitae, melius et perfec- ieiunaverit, nisi prius lucratus fuerit laborare suo corpo- tius facit ea dimittendo quam retinendo .243 rali, nec poterit laborare ieiunando, sacerdos suus q. 29 Utrum habere bona temporalia in communi diminuat debeat ei iniungere ieiunium quadragesimale . 119 de statu perfectionis 278 q. 19 Utrum vadens ad praedicandum, recepturus necessaria q. 30 Utrum liceat transire a statu habentium bona immobilia victus in loco ubi debet praedicare, videns autem viJlam communia ad illorum statum, qui abdicaverunt illa 310 desolatam et bono pastore destitutam, tamen ibi non putat invenire bonum hospitium, pertransit et vadit ad aliam villam habentem bonum gubernatorem et suf- T ABLES . 313 ficientem praedicatorem, apud quem credit bene hospi- Works cited by Henry . 315 tari, peccet mortali ter 121 Onomastic table . 325 q.20 Utrum tacens veritatem propter hospitem suum, vel Manuscripts cited 328 alium divitem a quo sperat refici, ne offendat eum et Quoted publications 329 amittat bonam refectionem, peccet mortali ter 124 Table of contents 332 q. 21 Si sacerdos curatus in parochia sua paratus sit et velit praedicare, et similiter frater habens privilegium ut pos- sit praedicare nullo eum impediente, quis eorum potior sit in iure et debeat cedere alteri . 127 q. 22 Utrum sacramentum paenitentiae ex virtute clavium respectu eorundem peccatorum possit habere effectum plus quam semel . 138 q.23 Utrum dicere quod vere poenitens et confessus, rite absolutus ab eo qui potest, teneatur eadem peccata iam confessa iterum confiteri, sit erroneum . 147 AN CIENT AND MEDIEV AL PHILOSOPHY De Wulf-Mansion Centre Series 1 1. Repertorium Commentariorum Medii Aevi in Aristotelem Latinorum quae in Bibliothecis Belgicis asservantur, ed. A. PATTIN, 1978, 160 p. 2. Lexicon Plotinianum, ed. I.H. SLEEMAN(t) & G. POLLET, 1980, 1164 co!. 3. Proelus. Commentaire sur le Parmenide de Platon. Traduction de Guillaume de Moerbeke. Tome I: Livres I ti IV, ed. C. STEEL, 1982, x-64*-288 p. 4. Proelus. Commentaire sur le Parmenide de Platon. Traduction de Guillaume de Moerbeke. Tome II: Livres V ti VII + Indices, ed. C. STEEL, 1985, VIII p. + p. 289-776. 5. Pro eli Elementatio theologica, translata a Guillelmo de Morbecca. Edidit H. BOESE, 1987, xLIv-148 p. 6. A. PATTIN, Pour l'histoire du sens agent au moyen-iige. La contro- verse entre Barthelemy de Bruges et Jean de Jandun. Ses antecedents et son evolution. Etude et textes inMits, 1988, xv + 450 pp. 7. Guillaume de Moerbeke. Recueil d'hudes ti l'occasion du 700e anni- versaire de sa mort (1286) , edite par I. BRAMS et W. VANHAMEL, 1989, X-416 p. 8. G. VERBEKE,D'Aristote ti Thomas d'Aquin. AntecMents de la pensee moderne. (Recueil d'artieles), 1990, xx-644 p. 12. HENRICUS BATE, Speculum divinorum et quorundam naturalium. Pars XI et XII. Ed. H. BOESE,with an Introduction and an Analysis by C. STEEL, 1990, LXXXIV-223 p. Series 2 HENRICI DE GANDA VO OPERA OMNIA Editionem coordinat R. Macken I. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. I. Catalogue A-P, 1979, XVIII + 677 pp. 338 ANCIENTAND MEDlEVALPHILOSOPHY ANCIENTAND MEDlEVALPHILOSOPHY 339 II. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. XXXV. Quaestiones super VIII libros Physicorum (attributed) (l.V. II. Catalogue Q-Z. Repertoire, 1979, p. XIX-XXII + 678-1306 BROWN-B.P. BUCHWALD) (in preparation). pp. + 34 extra-textual plates on glossy eoated paper (pp. XXXVI. Lectura ordinaria super S. Scripturam (attributed) (R. MAC- XXIII-L1V). KEN), 1980, XXXII + 290 pp. + 4 extra-textual plates on III. R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. glossy eoated paper. Continuatio (in preparation). XXXVII. Syncategoremata (attributed) (H.A.G. BRAAKHUIS) (in prepa- IV. R. MACKEN, Henri de Gand (+ 1293), ma/tre en theologie a ration). /'Universite de Paris, archidiacre de /'eveche de Tournai. Dates et documents (in preparation). V. Quodlibet I (R. MACKEN), 1979, XCIV + 262 pp. + 12 extra- textual plates on glossy eoated paper. VI. Quodlibet II (R. WIELOCKX), 1983, XLVIII + 166 pp. VII. Quodlibet III (K. EMERY, Jr.) (in preparation). VIII. Quodlibet IV (S.P. MARRONE) (in preparation). IX. Quodlibet V (S.D. DUMONT) (in preparation). X. Quodlibet VI (GA WILSON), 1987, LXVI + 313 pp. + 2 extra-textual plates on glossy eoated paper. XI. Quodlibet VII (G.A. WILSON), 1990, LXXIX+341 pp. XII. Quodlibet VIII (P. PORRO) (in preparation). XIII. Quodlibet IX (R. MACKEN), 1983, XCII + 362 pp. XIV. Quodlibet X (R. MACKEN), 1981, CXXVI + 333 pp. + 8 extra- textual pia tes on glossy eoated paper. XV. Quodlibet XI (J. DECORTE) (in preparation). XVI. Quodlibet XII, q. 1-30 (J. DECORTE), 1987, LXVI + 276 pp. XVII. Quodlibet XII, q. 31 (Tractatus super facto prae/alorum et fratrum) (L. HODL-M. HAVERALS, cum Introd. hist. L. HODL), 1989, CLXX + 292 pp. XVIII. Quodlibet XIII, (J. DECORTE), 1985, LXXXIV + 267 pp. + 4 extra-textual plates on glossy eoated paper. XIX. Quodlibet XIV, (l.V. BROWN-B.B. PRICE) (aehieved). XXVI. Summa (Quaestiones ordinariae), art. XVII-XXXIV (R. MACKEN) (in preparation). XXVII. Summa (Quaestiones ordinariae), art. XXXI-XXXIV (R. MACKEN cum Introd. generali ad edit. erit. Summae a L. HODL), + 8 extra-textual plates on glossy eoated pa per. XXVIII. Summa (Quaestiones ordinariae), art. XXXV-XL (G.A. WIL- SON) (in preparation). XXIX. Summa (Quaestiones ordinariae), art. XLI-XL VI (L. HODL) (in preparation). XXX. Summa (Quaestiones ordinariae), art. XLVII-LII (M. FUH- RER) (in preparation). CORPUSLATINUMCOMMENTARIORUM ARISTOTELEM IN GRAECORUM 341 Translation 01 "Alexander's" Commentary, by S. EBBEsEN, 1981, xxxvII-566 p. CORPUS LATINUM Tome VII, 3: Commentators and Commentaries on Aristotle's Sophistici COMMENTARIORUM IN ARISTOTELEM GRAECORUM elenehi. A Study 01 Post-Aristotelian Ancient and Medieval Writings on Fallacies. Vol. 3, Appendices, Danish Summary, Indices, by S. Editioni curandae praesidet G. Verbeke EBBEsEN, 1981,415 p. Suppl. 1: Nemesius d'Emese. De natura hominis. Traduetion de Burgun- Tome I: Themistius. Commentaire sur le Traite de ['ame d'Aristote. dio de "Pise. Ed. G. VERBEKE& l.R. MONcHo, 1975, cxxIv-260 p. Traduetion de Guillaume de Moerbeke. Ed. G. VERBEKE, 1957, Suppl. 2: Pseudo-Andronieus de Rhodes. + Texte grec et traduction xcvII-322 p. latine medievale. Ed. A. GILBERT-THIRRY, 1977, vI-360 p. Tome II: Ammonius. Commentaire sur le Peri Hermeneias d'Aristote. Traduelion de Guillaume de Moerbeke. Ed. G. VERBEKE, 1961, cxx- 515 p. Tome III: Jean Philopon. Commentaire sur le De anima d'Aristote. Traduetion de Guillaume de Moerbeke. Ed. G. VERBEKE, 1966, CXIX- 172 p. Tome IV. Alexandre d'Aprhodisias. Commentaire sur les Mereores d'Aris- tote. Traduetion de Guillaume de Moerbeke. Ed. A.J. SMET, 1968, cxxxIv-526 p. Tome V, I: Simplicius. Commentaire sur les Categories d'Aristote. Traduetion de Guillaume de Moerbeke, Vol. I, ed. A. PATTIN, 1971, LIv-282 p. Tome V, 2: Simplieius. Commentaire sur les Categories d'Aristote. Traduetion de Guillaume de Moerbeke, Vo!. 2, ed. A. PATTIN, 1975, p. 283-765. Tome VI, I: The Greek Commentaries on the Nicomachean Ethics 01 Arislolle in lhe Lalin Translation 01 Robert Grosseteste, Bishop 01 Lincoln (t1253). Vol. 1, ed. H.P.F. MERcKEN, 1973, 135*-371 p. Tome VI, 3: The Greek Commentaries on the Nicomachean Ethics 01 Aristotle in the Latin Translation 01 Robert Grosseteste, Bishop 01 Lineoln (t 1253). Vol. 3, Books VII-X, ed. H.P.F. MERCKEN (in the press ). Tome VII, I: Commentators and Commentaries on Aristotle's Sophistici elenchi. A Study 01 Post-Aristotelian Ancient and Medieval Writings on Fallacies. Vol. I, The Greek Tradition, by S. EBBESEN, 1981, IX- 355 p. Tome VII, 2: Commentators and Commentaries on Aristot/e's Sophistici elenchi. A Study 01 Post-Aristotelian Ancient and Medieval Writings on Fallacies. Vo!. 2, Greek Texts and Fragments 01 the Latin