HENRICUS DE GANDA VO ANCIENT AND MEDIEV AL PHILOSOPHY HENRICI DE GANDA VO De Wulf-Mansion Centre Series 2 QUODLIBET XV Ediderunt HENRICI DE GANDA VO OPERA OMNIA GlRARD ETZKORN Dr. PhiI. xx G. A. WILSON Dr. Phil. QUODLIBET XV Editorial Coordinator: Gordon A. Wilson Editorial Board: Kent Emery, Jr., Russell L. Friedman, Guy Guldentops, Pasquale Porro, Carlos Steel LEUVEN The De Wulf-Mansion Centre is a research centre for ancient, mcdieval, and Renaissancc philosophy at the lnstitute of Philosophy of the Catholic University of Leuven. It hosts the intemational project UNIVERSITY PRESS "Aristoteles latinus" and publishes the "Opera omnia" of Henry of Ghenl. 2007 2 Kardinaal Mercierplein, B-3000 Leuven (BeIgium) C5 q32 -(20- FOREWORD This edition of Henry of Ghent's Quodlibet XV has be en made possible by the efforts and help of many individuals from different institutions and agencJes. First, the administrators ofthe University ofNorth Carolina at Ashevil1e, particularly James Mullen, former Chancellor of the university, and Mark Padilla, Provost and Vice-Chancellor for Academic Affairs, have supported this project from its beginning. In the fal1 semester of 2003 the University of North Carolina at Ashevil1e provided Gordon Wilson a research leave which enabled him to devote the concentrated time which is so necessary for a project like this. Prof. Cados Steel, Director of the "De Wulf-Mansion Center" of the Catholic University of Leuven has given unqualified support and encouragement of this volume from its inception. We express our thanks to the "De Wulf-Mansion Center" and Leuven University Press for providing the financial means for the publication of this volume in the Leuven edition of Henry of Ghent's Opera omnia. We also thank Dr. Raymond Macken, who launched this series and continues to be a source of information and inspiration on Henry of Ghent. Third, we must express our thanks to scholars, in particular Guy Guldentops, Russell L. Friedman, and Cados Steel, who have viewed preliminary drafts of this volume. They have examined the text with great care and in magnificent detail, and their comments have led to a greatly improved text. The help which they provided truly went beyond what one could reasonably expect, and to them much is owed. Fourth, we must thank the American Philosophical Society for awarding © 2007 by the De Wulf-Mansioncentrum - De Wulf-Mansion Centre a Franklin Research Award to this project. It enabled one of us to view in situ Leuven University Press I Presses Universitaires de Louvainl important manuscripts in Oxford, Venice, and the Vatican during the spring Universitaire Pers Leuven of 2004. The work undertaken in libraries in these cities was absolutely Blijde-Inkomststraat 5, B-3000 Leuven (Belgium) crucial to the scientific rigor of this edition and without this support the current volume would simply not have been published. To it we are inde ed indebted. AH rights reserved. Except in those cases expressly determined by law, no par! ofthis publication may be multiplied, saved in an automated datafile or made public in any way whatsoever wlthout the Fifth, we also thank Nicole Veilleux for her valuable assistance in express prior written consent ofthe publishers. forniatting the text and Jennifer Gray for her careful proofreading. Lastly, we must thank our families, especial1y our wives, Linda Etzkom ISBN 90 5867 564 5 and Linda Wilson, for their unfailing pati ence and encouragement, not only ISBN 978 90 5867 564 4 for this particular volume, but also for the other research projects we have D/2007/186912 undertaken in our academic careers. Asheville, 2006 CRlTICAL STUDY INTRODUCTION The critical edition of Henry of Ghent's Quodlibet XV is volume XX in Leuven University's series, HENRICI DE GANDA VO Opera omnia. Prior to this present volume certain other volumes of Henry's Quodlibeta have been printed in this series. 1 Furthermore, volumes of Henry's Summa (Quaestiones 2 ordinariae) have been published in this series. This present volume is part of the Leuven series, and it must be read as part of this series: the valuable introductions and critical studies which precede the Latin text of the volumes published to date have presented in great detail some of the editorial challenges for editors preparing the critical edition of Henry's works. These critical studies treat, for example, the redactional corrections which are found in two complementary manuscripts, P ARIS, Nat. lat., 15350 and 15848, the 3 frrst of which contains in part fOUf of the questions edited here. They also 1 CI HENRICI DE GANDAVO, Quodlibet I, ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, V) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1979, XCIV + 262 pp. + 12 extra-textual plates; ID., Quodlibet Il, ed. R. WIELOCKX (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, VI) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1983, XLVIII + 166 pp.; ID., Quodlibet VI, ed. G. A. WILSON (HENRlCl DE GANDAVO Opera Omnia, X) Leuven University Press, Leuven, 1987, LXVI + 315 pp. + 2 extra-textu ai plates; ID., Quodlibet -VII, ed. G. A. WILSON (HENRlCI DE GANDAVO Opera Omnia, XI) Leuven University Press, Leuven, 1991, LXXIX + 341 pp.; ID., Quodlibet IX, ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XIII) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden, 1983, XCIl + 362 pp.; ID., Quodlibet X, ed. R. MACKEN (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XIV) Leuven University Press - E. J. Brill, Leiden 1981, CXXVI + 333 pp. + 8 extra-textual plates; ID., Quodlibet XII, q. 1-30, ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVI) Leuven University Press, 1987, LXVI + 276 pp.; ID., Quodlibet XII, q. 31 (Tractatus super facto praelato rum et fratrum), ed. L. H6DL - M. HAVERALS(HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVII) Leuven University Press, 1989, CLXIX + 292 pp.; ID., Quodlibet XII/, ed. J. DECORTE (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XVIII) Leuven University Press, 1985, LXXXIV + 267 pp. + 4 extra-textual plates. 2 CI ID., Summa (Quaestiones ordinariae), arto I-V, ed. G. A. WILSON (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XX I) Leuven University Press, 2005, ClI + 402 pp.; ID., Summa (Quaestiones ordinariae), arto XXXI-XXXIV, ed. R. MACKEN, cum lntrod. generali ad edit. erit. Summae a L. H6DL (HENRlCI DE GANDAVO Opera Omnia, XXVII) Leuven University Press, 1991, CIL + 267 pp. + 8 extra-textual plates; ID., Summa (Quaestiones ordinariae), arto XXV-XL, ed. G. A. WILSON (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XXVI11) Leuven University Press, 1994, LXXXVIII + 324 pp. + 2 extra-textual plates; ID., Summa (Quaestiones ordinaria), arto XLI-XLVI, ed. L. H6DL (HENRICI DE GANDAVO Opera Omnia, XXIX) Leuven University Press, 1998, C + 176 pp. 3 The eorreetions in these manuseripts whieh eontain Henry's Quodlibeta have been studied in R. MACKEN, "Les eorreetions d'Henri de Gand it ses Quodlibets", in Recherches de Theologie ancienne et medievale, 40, 1973, pp. 5-51 + 6 photographie reproduetions out of text; HENR. DE GAND., Quod/. I, ed. R. MACKEN, pp. LXXIV-LXXXI; ID., Quodl. Il, x CRITICA L STUDY treat the manuscript tradition for the Latin text contained in each of the volumes. THE EDITIONS AND MANUSCRIPTS The previous editions of Henry' s Quodlibeta which have appeared in the Leuven series also contain descriptions of some of the manuscripts which The three Renaissance editions of Henry's Quodlibetal are well known contain Quodlibet XV. In addition, the first two volumes published in this to those who are familiar with this series. The critical studies in the previous series, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo,4 describe in detail the volumes published in this series contain information concerning the Badius manuscripts containing Quodlibet XV. In the description of manuscripts edition of 1518, as well as the two printings by Zuccolius, one in 1608 and which follows comments will be limited to items unique to Quodlibet XV or, the other in 1613.2 if not unique solely to this Quodlibet; are directly relevant to it. There are on1y twenty-two known manuscripts which contain all or part of Quodlibet XV, Henry's final work in this genre of literature, which was de1ivered and composed shortly before Henry's death. Of all his Quodlibeta, this one is containcd in the fewest manuscripts. It is noteworthy that three otherwise complete manuscripts, BOLOGNA, Bibl. universitaria, ms. lato 2236, BRUXELLES, Bibl. Royale, ms. 4711, and KRAKOV, Bibl. Jagiellonska, ms. 697 (olim Cc. V1.1), lack this and only this Quodlibet. 1. BRESCIA, Bibl. di Lonato, ms. 166, f 345vb-359rb: Quodlibet XV, qq. 1- lI, 13 (incomplete).3 2. BRUGGE, Groot-Seminarie, ms. 36/148, f 145rb-159vb: Quodlibet XV (complete).4 This manuscript in its colophon attributes this Quodlibet to Henry: "Explicit quindecimum quodlibet magistri Henrici de Gandavo." I The lhree are: I) Quodlibeta MAGISTRI HENRICI GOETHALSA GANDAvo, Doctoris Solemnis, Socii Sorbonici et Archidiaconi Tornacensis, cum duplici tabella. Vaenumdantur ab [ODOCO BADIO ASCENSIO, Parisiis 1518 [2 volu mes; reprint: Bibliolheque S.1., Leuven 1961]; 2) Magistri HENRICIA GANDAVO,Doctoris acutissimi et celeberrimi, Archidiaconi Tornacensis, Aurea Quodlibeta, hac postrema editione commentariis doctissimis i1luslrata M. VITALIS ZUCCOLII Pataini. Apud Marcum C1aserium, Venetiis 1608 [2 volumes]; and 3) Magistri HENRICI GOETHALSA GANDAVO, Docloris Solemnis, Socii Sorbonici, Ordinis Servorum B.M.V. et Archidiaconi Tornacensis, Aurea Quodlibeta, hac postrema editione commentariis doctissimis illustrata ed. R. WIELOCKX, pp. XII-XXII; ID., Quodl. VI, ed. G. A. WILSON, pp. XXXV-XLV; [D., M. VITALISZUCCOLIIPatavini. Apud Iacobum de Franciscis, Veneti is [613 [2 volumes]. Quod/. VII, ed. G. A. WILSON, pp. XLVIII-LV;[D., Quodl. IX, ed. R. MACKEN,pp. LX-LXXV; 2 For discussions ofthese editions, cl HENR. DEGAND., Quodl. I, ed. R. MACKEN,pp. ID., Quodl. X, ed. R. MACKEN,pp. XLVII-LXVI;ID., Quodl. XII, q. 1-30, ed. J. DECORTE,pp. XXVII-XXVIII;ID., Quodl. II, ed. R. WIELOCKX,pp. XXXVI-XLlV;ID., Quodlibet XII/, ed. J. XLI11-XLVII; Quodl. XII/, ed. J. DECORTE,pp. XLVIII-LXXIV. ID., DECORTE,p. IX-X; R. MACKEN,Bibl. man. H. G., pp. 951-952. 4 R. MACKEN, Bibliotheca manuscripta Henrici de Gandavo. I. A-P With a Preface 3 CI HENR. DE GAND., Quodl. VI, ed. G. A. WILSON, p. XXI; ID., Quodl. VII, ed. G. A. by R. Masai (HENRICIDEGANDAvo Opera Omnia, I) Leuven University Press - E. J. Brill, WILSON, p. XIV; ID., Quodl. IX, ed. R. MACKEN, p. XVI11-XIX;D., Quod/. XII. qq. 1-30, ed. [ Leiden 1979, XVIII+ 677 pp.; [D., Bibliotheca manuscripla Henrici de Gandavo. II. Q-Z. J. DECORTE,p. XI; [D., Quod/. XII/, ed. 1. DECORTE,p. XII. Repertoire (HENRICIDEGANDAVOOpera Omnia, II), Leuven University Press - E. J. 13rill, 4 CI R. MACKEN, Bibl. man. H.G., pp. 96-98; HENR. DE GAND., Quodl. X, ed. R. Leiden, 1979, XIX-XXII+ 678-1306 pp. + 34 photographic reproductions out of text (pp. MACKEN, p. XlI-XIII; [D., Quodl. XII. qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XI; ID., Quodl XII/, ed. J. XXlI-LlV). DECORTE,p. XII XII CRITICAL SruDY THEEDITIONS NDMANUSCRIPTS A XIII transitions that correspond to the pecia transitions of the first Parisian 3. CAMBRIDGE,Pembroke College, ms. 166, f 367ra-383rb: Quodlibet XV universityexemplar. 5 (complete). 6. FlRENZE,Bibl. Mediceo-Laurenziana, ms. Plut. 17 sin., cad. I, f 363va- 4. CESENA,Bibl. Malatestiana, ms. D. XVI1.l,/ l48ra-174vb: Quodlibet XV 378vb: Quodlibet XV (complete). I I 6 (complete). 7. FlRENZE,Bibl. Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, volo II, f The copyist of the manuscript explicitly attributes this Quodlibet to Henry in 180ra-197ra: Quodlibet XV (complete). 12 a colophon: "Explicit quintadecima sive ultima quaestio Quodlibet famosissimi magistri Hemici de Gandavo, arch Burgenensis(?) G 8. LONDON,British Library, ms. RoyaI11.C.X.,f 259ra-270ra: Quodlibet XV necnon sacrae theologiae professoris .... " The manu script was finished on (complete). 13 June 3, 1462.7 The colophon of this manuscript (fol. 270rb) "Expliciunt(!) quodlibet S 5. ERLANGEN, Universitatsbibliothek, ms. 269/2 (olim Bv. 1.4-H.m. 122: magistri Hemici quintum decimum, ultimum in vita," c1ear1y indicates that Irmischer, n. 327),/ 248rb-269va: Quodlibet XV (complete).8 this fifteenth Quodlibet was the final Quodlibet of Henry's life. According to Wamer-Gilson, this manuscript was written in Great Britain.14 The date of The scribe of this text in this manu script identifies Henry as its author composition seems to be after a second exemplar replaced the first Parisian both in the incipit "Incipit xv quodlibet magistri Henrici de Gandavo universityexemplar.15 archidiaconi Turonensis" and in the colophon "Explicit XVWTI et ultimum Quolibet magistri Hemici de Gandavo archidiaconi Turonensis." This 9. OXFORD, BaJliol College, ms. 214, f 323ra-334va: Quodlibet XV manuscript and the related manuscript, ERLANGEN, Universitatsbibliothek, (complete). 16 ms. 269/1, both probably had their origin in the university in Paris. H. Fisher dates both to the late 13th century,9 although R. Macken al10ws that it could The colophon ofthis manu script is similar to the London manu script (fol. have been copied at the beginning ofthe 14th century.JO It is noteworthy that this early manuscript would describe this Quodlibet as Henry's "fifteenth and ti cf R. MACKEN, Bib!. man. H.G., pp. 262-266; HENR. DE GAND., Quod!. 1, ed. R. last". The text of Quodlibet XV in this manuscript contains explicit pecia MACKEN, p. XXXII; ID., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. VIII; [D., Quod!. Vl, ed. G. A. WILSON, p. XII; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. xv; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. 5 Cf ID., Bib!. man. H. G., pp. 144-150; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. MACKEN, p. DECORTE, p. XII; ID., Quod!. XIII, ed. 1. DECORTE, p. XIV. XXX; [D., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. VII; [D., Quod!. Vl, ed. G. A. WILSON, p. XII; ID., t2 Cf R. MACKEN., Bib!. man. H. G., pp. 278-281; HENR. DEGAND., Quod!. Vl, ed. G. Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. xv; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN, p. x; ID., Quod!. XII, A. WILSON, p. XIII; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. XV; ID., Quod!. X, ed. R. qq. 1-30, ed. 1. DECORTE, p. XII; ID., Quod!. XJJJ, ed. 1. DECORTE, p. XIII. MACKEN, p. XIV; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. DECORTE, p. XII; ID., Quod!. XJJJ, ed. 1. 6 Cf ID., Bib!. man. H.G., pp. 163-165; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. MACKEN, DECORTE, p. XIV. pp. xXX-XXXI; ID., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. VII; ID., Quod!. Vl, ed. G. A. WILSON, p. 13 Cf [D., Bib!. man. H.G., pp. 362-365; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. MACKEN, XII; [D., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. xv; ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN, p. Xlll; ID., pp. XXXII-XXXIII;[D., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. VIII; [D., Quod!. Vl, ed. G. A. WILSON, Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. DECORTE, p. XII; ID., Quod!. XJJJ, ed. 1. DECORTE, p. Xlll. p. Xlll; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. XVI; [D., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. DECORTE, 7 The colophon (f. I 74vb) states: " ... sub anno Domini millesimo cccco [xiiO p. Xlll; ID., Quod!. XIII, ed. 1. DECORTE, p. xv. completum et finitum quasi hora versperorum(!) in arce Bthonorii, tertia die mensis t4 G.F. W ARNER- I.P. GILSON, (British Museum). Cata!ogue of Western Manuscripts Iunii." in the O!d Roya! and King 's Collections, I: Roya! Mss. 1.A.! to 11.E.XI, 1921, p. 354. 8 Cf R. MACKEN, Bib!. man. H.G., pp. 238-243; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. 15 cf HENR. DE GAND., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. XVI; ID., Quod!. XII, q. 3! MACKEN, p. XXXI; ID., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. Vlll; ID., Quod!. Vl, ed. G. A. (Tractatus super facto prae!atorum etfratrem), ed. L. HODL - M. HAVERVALS, pp. XLV- WILSON, p. XII; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. xv; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN, p. XLVI, n. 44; 1.1. COPELAND, "The Authorship ofBritish Mus. Royal Ms 7 C X fol. 63-71" x; ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN, p. XIV; [D., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. I. DECORTE, p. XII; in Bull.Inst. Hist. Res., 15 (1937), pp. 70-72. ID., Quod!. XJJJ, ed. 1. DECORTE, pp. Xlll-XIV. t6 Cf R. MACKEN., Bib!. man. H.G., pp. 429-433; HENR. DE GAND, Quod!. I, ed. R. 9 H. FISCHER, Kata!og der Handscriften der Universitiitsbibliothek Er!angen. MACKEN, pp. XXXIV-XXVI;[D., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX, p. IX; [D., Quod!. Vl, ed. G. A. Neubearbeitung, Bd. I: Die !ateinischen Pergamenthandschriften, 1928, p. 318. WILSON, p. XIV; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON, p. XVII; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. IO Cf R. MACKEN, Bib!. man. H. G., pp. 238 et 244. DECORTE, p. Xlll; [D., Quod!. XIII, ed. 1. DECORTE, p. xv. XIV CRITICAL STUDY THE EDlTIONS AND MANUSCRIPTS XV 334va): "Explicit quodlibet magistri Henrici quintumdecimum, ultimum in why the number of the Quodlibet is not provided for in Quodlibets XIV and vita." These two manuscripts, now both Iocated in Great Britain, have XV. This confirms the suggestion of R. Macken that this manuscript numerous common readings as will be seen below,17 and this suggests that originaIly consisted of three distinct parts, the second part containing they were copied from a common model. It is possible that this common Quodlibets X- XIII and the last part containing Quodlibet XIV-XV.22 Do these model contained the phrase "ultimum in vita." The manuscript was composed different partS account for the fact that pecia indications of the second no later than 1329: on fol. 4r a medieval hand noted "Quodlibet Gandavi ... exemplar are so explicit in Quodlibet XIII, but are not present for Quodlibets et est liber custodialis anno Domini 1329." The scribe was probably British, XIV and XV? It should be mentioned that the scribe of Quodlibet XIII seems accor d·lOg to M ynors. 18 to be the same as the copyist of Quodlibet XIV and XV. 10. OXFORD, Oriel College, ms. 31, f 201ra-217rb: Quodlibet XV Il. PADOVA, Bibl. Capitolare, ms. C. 43, f 406ra-423rb: Quodlibet XV (complete). 19 (complete).23 Even though this manuscript contains ex'plicit pecia indications of a C 12. PARIS, Bibl. de l'Arsenal, ms. 456, f 198vb-215rb: Quodlibet XV second exemplar for Quodlibet XII, q. 1_3020 and Quodlibet XIII,21 none were (complete/4 noted for Quodlibet XIV and Quodlibet XV. There are some strikingly different physical characteristics conceming Quodlibet XIII when compared This manuscript, which contains explicit pecia transitions for each of the to Quodlibets XIV and XV in this manuscript. Quodlibet XIV, for example, eight pecia of the first Parisian exemplar,25 attributes the work to Henry in its begins on a new quire. Quodlibet XIII contains underlines in red, but these colophon (fol. 215rb): "Explicit xvwn quolibet magistri Henrici de Gandavo." are absent in Quodlibets XIV and XV. Quodlibet XIII supplies the capitals of the first word in each question, and these capitals altemate in red and blue 13. PARIS, Bibl. Mazarine, ms. 851 (997),/ 359r-379v: Quodlibet xv, qq. 2, colors; whereas no capitals are supplied and there is no coloration in 3, 4, 12, 13, 14, 15 & 16 (incomplete). 26 Quodlibets XIV and XV. In Quodlibet XIII, the number of each question is provided in the margins in altemating red and blue colors, but this is not done A 14. PARIS, Bibl. Nationale, ms. lat. 15350,/ 264va-269ra, qq. 2,6,13, & 16 in Quodlibets XIV and XV. In Quodlibet XIl1, the number of the Quodlibet is (incomplete).27 given in roman numerals in the middle of the superior margin on each recto, but this is not provided in Quodlibets XIV and XV. The lines on the pages are 22 Cf HENR.DE GAND., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,p. XIII; cl infra, pp. XXIl-XXJ//. different in Quodlibet XII! and in Quodlibets XIV and XV: in Quodlibet XIII, 23 Cf R. MACKEN.,Bib!. man. H.G.,pp. 487-490; HENR. DEGAND., Quod!. 1, ed. R. there are 65 lines of text, but there are 66 Iines of texts for Quodlibets XIV MACKEN, p. xxxv; ID., Quod!. II, ed. R. WIELOCKX,p. IX; ID., Quod!. VI, ed. G. A. and XV; in Quodlibet XIII, there are 32 em. of text, but there are only 30 em. WILSON,p. XVI; ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON,p. XVll; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN, of text in Quodlibets XIV and XV; in Quodlibet XIIl, there are fOUf horizontal p. XlIl; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XIV; ID., Quod!. XIIl, ed. J. DECORTE, lines above the text in the superior margin and the number of the Quodlibet is p. XVIII. 24 cf ID., Bib!. man. H.G., pp. 507-510; HENR. DE GAND., Quod!. VII, ed. G. A. given in altemating red and blue colors between lines two and three, but in WILSON,p. X1X;ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,p. XIV; ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN,p. Quodlibet XIV and XV, there are no lines in the superior margin which would XVll; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,pp. XIV-XV; ID., Quod!. XIIl, ed. J. aIlow for the placement of the number of the Quodlibet, and this is a reason DECORTE,p. XIX. 25 Cf G. A. WILSON,"Previously Unnoticed Indications of Pecia Transitions in the Manuscripts ofHenry ofGhent, Quodlibeta," Manuscripta, 33 (Nov. 1989), p. 203. 17 cf infra, pp. XXVI-XXXVI. 26 Cf R. MACKEN.,Bib!. man. H. G., pp. 518-521; HENR.DEGAND., Quod!. II, ed. R. 18 R.A.B. MYNORS,Cata!ogue of the Manuscripts of Ballio! College Oxford (Oxford: WIELOCKX,p. X; ID., Quod!. VI, ed. G. A. WILSON,p. XVI1;ID., Quod!. VII, ed. G. A. Clarendon, 1963), p. 209. WILSON,p. XIX; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,p. XIV; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. 1. 19 cf R. MACKEN.,Bib!. man. H.G., pp. 471-477; HENR.DEGAND., Quod!. VII, ed. G. DECORTE,p. XV; ID., Quod!. XIIl, ed. J. DECORTE,p. XIX. A. WILSON,p. XVll; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,p. XIII; ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN, 27 Cf R. MACKEN, "Les corrections d'Henri de Gand li ses Quodlibets", in p. XVI;ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XlIl; ID., Quod!. Xlll, ed. J. DECORTE, Recherches de Theo!ogie ancienne et medieva!e, 40, 1973, pp. 5-9; ID., Bib!. man. H.G., pp. XVll-XVIII. pp. 577-588 et 620-628; HENR. DE GAND., Quod!. 1, ed. R. MACKEN,pp. XXXVlIl-XXXIX; 20 Cf HENR.DE GAND., Quod!. XII, qq. !-30, ed. 1. DECORTE, p. XIIl-XIV XXXI. p et ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON,p. XXIll; ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,pp. XIV-XV,LX- 21 Cf HENR.DE GAND., Quod!. XIIl, ed. J. DECORTE,pp. XVll-XVIIIet xxx. LXXV,et XLIV-LXXXll;D, Quod!. X, ed. R. MACKEN,pp. XVll-XVlIl;ID., Quod!. XII, qq. 1- I XVI CRITICA L STUOY THE EDITIONS AND MANUSCRIPTS XVII This manuscript, which was in the possession of Godfrey of Fontaines X 17. SALISBURY, Cathedral library, ms. 15, f 31rb-45va: Quodlibet XV before he bequeathed it to the Sorbonne,z8 contains only parts of questions 2, (complete).32 29 6, 13, and 16 for Quodlibet XV. These are analyzed in detail below. Although this manuscript may have been at Salisbury cathedral from the 15. PARIS, Bibl. Nationale, ms. lato 15358, f 361ra-375vb: Quodlibet XV Middle Ages,33 the numerous explicit peciae transitions indicates that the 30 (comp Iete). manuscript was copied in Paris. Probably written in Paris at the end of the 13th or the beginning of the 18. V ALENCIA, Bibl. de la Catedral, ms. 46,f 289va-303va: Quodlibet XV th 14 century, this manuscript attributes the work to Henry in its colophon (fol. (complete).34 375vb): "Explicit xvffi quolibet magistri Henrici de Gandavo." This manuscript's colophon on foI. 303va reads "Expliciunt quaelibeta 16. P ARIS, Bibl. Nationale, ms. lato 15850, f 183va-202va: Quodlibet xv, magistri Henrici de Gandavo." qq. 12-16 (incomplete).31 H 19. Biblioteca V AT[CANA, ms. Borghese 300, f 258vb-281ra: Quodlibet XV This manuscript contains questions primarily of mora I and pastoral (complete).35 issues, probably questions which would have been of interest to Nicholas de Bar-Ie-Duc, its first owner and bishop. He willed that the manuscript would This manuscript was probably written in the late 13th century or the 14th go to the library of the Sorbonne in Paris upon his death, which was in 1310: century. The endings of each of the peciae, with the exception of the last, the "In hoc volumine continentur quaestiones collectae de diversis quolibet ex end of the text, are indicated in the margins. These transitions correspond to legato magistri Nicolai de Barro Ducis domui pauperum magistrorum de the transitions ofthe first Parisian exemplar and suggest a Parisian origin, Sorbona in theologi a studentium (foI. I v)." Its colophon describes Quodlibet XV as a text of Henry (foI. 202va): "Explicit quolibet Henrici de Gandavo." 20. Biblioteca VA TICANA, ms. Vat. lato 852, f 188rb-206vb: Quodlibet XV (complete).36 30, ed. J. OECORTE,p. xv; [D., Quod!. XIIl, ed. J. DECORTE,pp. XIX-XXet XLVIII-LXXIV. This manuscript contains Henry's Quodlibet VIII-XV. The copyist, 28 That this manuscript and others containing Henry or Ghent's Summa and though, in the colophon on foI. 206vb wrote: "Expliciunt omnes quaestiones Quodlibeta were in the possession of Godfrey ofFontaines, cl J.J. DUIN, "La bibliotheque de quolibet magistri Henrici de Gandavo: primum, secundum, tertium, philosophique de Godefroid de Fontaines," in Recherches de Theo!ogie ancienne et medievale, 44 (1977), pp. 55-57; AEG1DIUSROMANUS, Apo!ogia, ed. R. WlELOCKX, Florence 1985, pp. 17-19; J. WIPPEL,"Godfrey of Fontaines at the University of Paris in 32 cf [D., Bib!. man. H.G., pp. 70[-703, 706; HENR. DE GAND., Quod!. XllI, ed. J. the Last Quarter ofthe Thirteenth Century," in Nach der Verurteilung von 1277/Ajier the DECORTE,p. xx!. Condemnation of 1277, ed. J.A. AERTSEN, K. EMERY, JR. and A. SPEER. (Miscellanea 33 CI N.R. KER, Medieva! libraries of Great Bri/ain. A lisl of surviving books, Mediaevalia, vo!. 28), Berlin, 2001, esp. the section "Godfrey's Library" on pages 361- London 1964, p. 172. 367; and HENR.DEGAND., Summa, arto 31-34, ed. R. MACKEN,p. XVIl. 34 cf R. MACKEN., Bib!. man. H.G., pp. 727-731; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. 29 cf infra, pp. XL-XLlI. MACKEN, p. XXXtx; ID., Quod!. Il, ed. R. WlELOCKX,p. XI; [D., Quod!. Vl, ed. G. A. 30 cf R. MACKEN., Bib!. man. H.G., pp. 606-610; HENR. DE GAND., Quod!. I, ed. R. WILSON,p. Xtx; ID., Quod!. VII, p. XXV; [D., Quodl. IX, ed. R. MACKEN,pp. XVII et XXI11- MACKEN, p. XXXVII;[D., Quod!. Il, ed. R. WlELOCKX,p. x; [D., Quod!. VI, ed. G. A. xxv; ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN,p. xx; [D., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. WILSON, p. XVII; [D., Quod!. VIl, ed. G. A. WILSON, p. XXIV; [D., Quodl. IX, ed. R. XVI;ID., Quod!. XII, q. 31 (Tractatus super facto prae!atorum etfratrum), ed. L. H6DL-M. MACKEN,p. XVII;ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. xv; ID., Quod!. XIII, ed. J. HAVERALS, p. CXXXII-CXXXlIl; Quod!. XllI, ed. J. DECORTE,pp. XXl-XXII. p ID., DECORTE,pp. xx-xx!. 35 cf [D., Bib!. man. H. 0., pp. 744-749 et 750-754; HENR.DEGAND., Quod!. XllI, ed. 3t CI ID., Bibl. man. H.G., pp. 634-644; HENR.DEGAND., Quod!. I, ed. R. MACKEN, J. DECORTE,p. XXII; [D., Quod!. X, ed. R. MACKEN,p. xx; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. p. XXXIX;ID., Quod!. Il, ed. R. WIELOCKX,p. XI; ID., Quod!. Vl, ed. G. A. WILSON,p. XVlII; DECORTE,p.XV!. ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON,pp. XXIV-XXV;ID., Quod!. IX, ed. R. MACKEN,p. XVI; 36 cf ID., Bib!. man. H.G., p. 777-780; HENR. DE GAND., Quod!. X, ed. R. MACKEN, ID., Quodl. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XVI; ID., Quod!. XllI, ed. J. DECORTE,pp. XX- p. XXI, ID., Quod!. XIl, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XVI; ID., Quod!. XllI, ed. J. DECORTE, XX!. p.XXIl. XVIII CRITICAL STUDY quartum, quintum, sextum, septimum, octavum, nonum, decimum, HISTORlCAL AND CODICOLOGICAL ELEMENTS USED FOR THE undecimum, duodecimum, decimum tertium, decimum quartum, et ultimum RECONSTRUCTION OF THE TEXT: THE TEXT EXAMINED quintum decimum." Perhaps there was another codex copied by the same EXTERIORL Y scribe which contained Quodlibet I- VII, but if this is the case, this manu script is now lost. Even though this is a manuscript which was copied later than §1. Quodlibet XV as a Text or Henry or Ghent most surviving manuscripts containing Quodlibet XV, the colophon explicitly state s that this was Henry's last Quodlibet. Quodlibet XV is most certainly a text by Henry of Ghent. The work is explicitIy attributed to him in the colophons in ten manuscripts: BRUGGE, I 21. Biblioteca VATICANA,ms. Vat. lato 853, f 351ra-370vb: Quodlibet XV Groot-Seminarie, ms. 36/148, CESENA, Bibl. Malatestiana, ms. D. XVII.J, (complete).3? ERLANGEN,Universitiitsbibliothek, ms. 269/2, LONDON,British Library, ms. Royal n.ex, OXFORD,Balliol College, ms. 214, PARIS, Bibl. de l'Arsenal, This manu script appears in the Premonstratention abbey in Vicogne-Iez- ms. 456, PARIS, Bibl. Natzonale, ms. lato 15358, PARIS,Bibl. Nationale, ms. Valencienne in France during the Middle Ages. On folios Ir, 254r, 255r, and lato 15850, VALENCIA,Bibl. de la Catedral, ms. 46, Biblioteca VATICANA, 370r the inscription "De Vinconia" appears, and this suggests that the ms. Vat lato 852.1 Furtherrnore, there are four manuscripts, ERLANGEN, manu script was originaIly in two parts, namely, foI. 1-254 and foI. 255-370. Universitiitsbibliothek, ms. 269/2, LONDON, British Library, ms. Royal The first part contained Quodlibet I-XI and a table of contents, and the n.ex, OXFORD, Balliol College, ms. 214, Biblioteca VATICANA, ms. Vat second part consisted of Quodlibet XII (with the Tractatus super facto lato 852, which state that this was Henry's last Quodlibeta? praelatorum et fratrum)-XV. The first part contains an explicit pecia There are in the text of Quodlibet XV explicit references in the first transition of the first Parisian university exemplar for Quodlibet VII, and person to earIier Quodlibeta and to the Quaestiones ordinariae (Summa), and Paris was probably the place where this first part was copied. these are certainly authentic works by Henry. Some references in Quodlibet There were no explicit pecia transitions noticed in Quodlibet XIII, XV to prior Quodlibeta can be generat and not mention the Quodlibeta by Quodlibet XIV, and Quodlibet XV in this manuscript. 38 name, e.g. " ... cuius contrarium alias deterrninavi" (q. 1, lin. 46), and others can be more explicit, e.g. " ... ut in quodam alio Quolibet determinavimus" (q. L 22. VENEZIA, Bibl. Naz. Marciana, ms. 10320 (Cl. III, n. 241), f 234ra- 6, lin. 41-42). In Quodlibet XV Henry refers to his Summa in his usual 257rb: Quodlibet XV (complete).39 manner as his "quaestiones ordinariae,,,3 for example in question 4 Henry writes: " ... quia in divinis non possint esse nisi unicus Pater et unicus Filius et This manuscript contained an explicit pecia indication and implicit pecia unicus Spiritus Sanctus, secundum quod declaravimus satis in quaestionibus indications which correspond to the first Parisian exemplar. This suggests nostris ordinariis (lin. 76-78)," which is a reference to the Summa, arto 53, q. that the manuscript was copied in Paris. 9, and in question 5 the text states: "Et secundum hoc sex praedicamenta respectiva distinguuntur inter se, prout in quaestionibus nostris ordinariis declaravimus in quadam quaestione generali de praedicamentis decem (lin. 62-64)," which is a reference to the Summa, arto 32, q. 5. Because this was Henry's last Quodlibet,4 one would naturally expect that there would be no references in other Quodlibeta to it, and there are no known references in the 37 cf ID., Bibl. man. H.G., pp. 781-786; HENR. DE GAND., Quodl. I, ed. R. MACIŒN, pp. XL-LXI; ID., Quodl. II, ed. R. WIELOCKX,p. XI; ID., Quodl. X, ed. R. MACIŒN, pp. XXI- I CI supra, pp. XI-XVIII. XXII; ID., Quodl. XII. qq. 1-30, ed. J. DECORTE, p. XVI!; ID., Quodl. XII, q. 31 (Tractatus 2 CI supra, pp. XII, XIIl, XIV, et XVII. 3 Cf HENR. DE GAND., Quodl. I, ed. R. MACIŒN, p. xx!. super facto praelatorum etfratrum), ed. L. HODL-M. HAVERALS, pp. CXXVIII-CXXXI;ID., 4 In addition to the four manuseripts mentioned above whieh explieitly state that this Quodl. XIII, ed. J. DECORTE, pp. XXII-XXIII. 38 cf infra, pp. XXIII-XXIV. was Henry's last quodlibet, at the end of the seeond pecia in the manuseript Biblioteca 39 Cf ID., Bibl. man. H.G., pp. 842-845; HENR. DE GAND., Quodl. X, ed. R. MACIŒN, VATICANA,Borgh. 300, on foi. 264va, in the hand of the scribe is a marginal note of the p. XXII; ID., Quodl. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE,p. XVII; ID., Quodl. XII!, ed. J. DECORTE, ehange of pecia and this also states that this was Henry's last Quodlibet: "finitur peeia 2a ultimi quolibet," whieh is a departure from the usual "finitur peeia ... istius quolibet." p. XXIII. xx CRITICALruDY S THETEXTEXAMINED EXTERIORL Y XXI last articIes of the Summa to this Quodlibet,5 but when the last three articIes by subsequent work and by the editors of the Quodlibeta whieh have been ofthe Summa are edited, the definitive text may yield sueh a referenee. printed prior to this volume in this series. The date ofthis Quodlibet is believed by P. Glorieux6 and R. Maeken7 to Quodlibet XV was a text distributed by the university in Paris in eight be Christmas of 1291 or by 1. Paulus8 to be Easter of 1292. AIthough no peeia. Five extant manuseripts, ERLANGEN, Univ. bibl. 269/2, PARIS, Ars. manuseripts provide a date for this partieular Quodlibet, the text of the 454, SALISBURY,Cath. 15, Biblioteea VATICANA,Borgh. 300, and VENEZIA, Quodlibet refers to certain historieal events whieh help fix its date. First, Mare. 10320, eontain explicit and implieit indieations of pecia transitions in Henry is aware of the faU of the eity of Acre (May IO, 12919) and Henry eites the same loeations in Quodlibet XV, and these are provided in the following Nieolas lV's letter, Illuminet super nos, whieh was sent on August 1, 1291,10 table where the explieit transitions are in bold eharaeters and the implieit and the eomposition of this Quodlibet would have been after this date. In the transitions are in normal type. text of Quodlibet XV, beeause Henry refers to Nieolas IV as a reigning pope, P. Glorieux maintained that the text was eomposed prior to April 4, 1292, the EXPLICIT AND IMPLICIT INDICA TIONS OF PECIA TRANSITIONS date ofNieolas IV's death.11 Quodlibet XV, then, was written shortly after the IN THE UNIVERSITY EXEMPLAR OF EIGHT PECIAE publie disputation was delivered, and this publie disputation would have been in either advent or lent. The advent between August 1, 1291 and April 4, Erlangen Paris Salisbury Vat. Venezia 1292, would have been advent of 1291. And between these two dates, August PECJA Univ. b. Ars. Cath. Borgh. Mare. TEXT 269/2 454 15 300 10320 1, 1291 and April 4, 1292, the lent would have been lent of 1292. 248rb 198vb 31rb 258vb "Disputatio nostra de Quolibet. .. " Quod/. XV, q. 1, p. 3, I; ed. 1518, II, §2. Quodlibet XV as a Text Edited by the University in Paris fol. 574vO; ed. 1613, fol. 365ra 2 25lra 200vb 33ra 26lva 236vb " ... agens, ut in ipsolll fundatur respectus passionis, et sic .." (q. 5), p. A. THE FIRSTUNIVERSITY EXEMPLAR 28, 113-114; ed. 1518, II, fol. 578rL; ed. 1613, fol. 370va The university ofParis' taxation list mentions the Quodlibeta ofHenry of 3 253vb 203ra 35ra 264va 239va " ... intellectus et intellectus sint idem, quam operatio qua intelligit..." (q. 9), Ghent as a text whieh was divided into peciae.12 Those familiar with the p. 52, 53-54; ed. ]518, II, fol. 58]rD; Quodlibeta of Henry of Ghent wi1l be aware of the pioneering efforts by R. ed. 1613, fol. 175rb Maeken whose work has doeumented the peeia transitions in what is referred 4 256va 205ra 36vb " ... tenetur sub poena mortalis, quod supponit quaestio, ad duo sub ... " (q. to as the first Parisian university exemplar. 13 This work has been eonfirmed 12), p. 75, 197; ed. 1518, II, fol. 584rO; ed. 1613, fol. 375rb 5 Gomez-Cafferena places the last articles of the Summa, namely articles 73-75, after 5 259vb 207va 38vb 270va " ... illo per tempus aliquod, et SIC the composition of Quodlibet XV. See GOMEZ-CAFFERENA, "Cronologia de la 'Summa' de peccatum originale aut numquam ... " (q. 13), p. 100, 581; ed. 1518, II, fol. Emique de Gante por relaci6n a sus 'Quodlibetos,'" Oregorianum, 38 (1957), p. 128 et p. 587rH; ed. 1613, fol. 384ra 133. 6 262rb 209vb 40va 273rb 249ra " ... indulgentiarum haberet quicumque 6 P. GLORIEUX, La Litterature Quodlibetique de 1260 il 1320 (Bibliotheque Thomiste, ad fabricam alicuius ecclesiae ... " (q. V) (Le Saulchoir, Kain, 1925), p. 350. 14), p. 121, 208; ed. 1518, II, fol. 7 HENR. DE GAND., Quodl. I, ed. R. MACKEN, p. XVII. 590rP; ed. 1613, fol. 388rb 8 J. PAULUS, Henri de Oand, Essai sur les tendances de sa metaphysique (Etudes de 7 264vb 211vb 42rb 276ra 252ra " ... acerbitas illa omissa addetur philosophie medievale, 25), Paris, 1938, p. xv, n. I. acerbi tati poenae in purgatorio ... " (q. 9 P. GLORIEUX, La Litterature ... , p. 93. 14), p. 141, 703; ed. 1518, II, fol. IO Ibid. 592vD; ed. 1613, fol. 391va II Ibid. 8 267rb 213va 44ra 278vb 255ra " ... Pretiosa in conspectu domini mors sanctorum eius. Et dixit illud Tullii ... " 12 H. DENIFLE - A. CHATELAIN, Chartularium Universitatis Parisiensis, II, 1891, p. (q. 16), p. 163, 178-179; ed. 1518, II, 109. fol. 595vS; ed. 1613, fol. 395vb 13 R. Macken, "Les Quodlibets d'Henri de Gand et leur exemplar parisien," in Recherches de theologie ancienne et medievale, 37, 1970, pp. 83-96; ID., Bibl. man. H.O., pp. 976-1013. Cf etiam, G. A. WILSON, "Previously Unnoticed Indications of Pecia Transitions in Manuscripts ofHenry ofGhent, Quodlibeta", in Manuscripta, 33,1989, pp. 192-204. XXII CRITICALSruDY THE TEXT EXAMINEDEXTERlORLY XXIII B. A POSSIBLE SECOND EXEMPLAR Henry's Quodlibet VII, but the table of que~tions of Quodlibets I-IX on foI. 75ra-77vb suggests that the texts of Quodlibet I thraugh the first part of R. Macken first raised the possibility of a second exemplar divided into Quodlibet VII, aIthough now absent, once formed an integra I unit with what pecia for Henry's Quodlibeta. 14 The existence of such a second exemplar has has survived of Quodlibet VII through Quodlibet IX. The second part been studied by the editors of the previous volumes in this series of Henry's prabably consisted of Quodlibet X-XIII; and the last part of Henry's Quodlibeta.15 For the earlier Quodlibeta explicit pecia indications were found Quodlibeta in this manuscript, namely Quodlibets XIV-XV, was the third parto primarily in the manuscripts BOLOGNA, Biblioteca Universitaria, lato 2236, The situation of the manuscript Biblioteca VATICANA, Vat. lato 853 in PARIS, Bibliotheque de l'Arsenal, ms. 454, and VALENCIA, Catedral46. The Quodlibet XIII, Quodlibet XIV, and Quodlibet XV is complex. In Quodlibet Bologna manuscript, as mentioned ab ove, does not contain Quodlibet XV, 16 XIII it is clear that the readings which this manuscript contains are frequentIy and neither does this Arsenal manuscript17. The Valencia manuscript seems to readings in common with manuscripts which contain the explicit pecia have been copied fram the second exemplar for Quodlibets l-XII, but in transitions of the second exemplar. The pecia transitions of the second Quodlibet XIII it seems to derive fram the first exemplar.18 For later exemplar could be reconstructed based upon manuscripts which do contain Quodlibeta, especiaIly for Quodlibet XIII, J. Decorte was abI e to identify explicit pecia transitions. Unfortunately, for Quodlibet XIII there are no explicit and implicit indications of pecia transitions in the manuscripts explicit pecia transitions in this manuscript. (The pecia transition to pecia BOLOGNA, Biblioteca Universitaria, lato 2236, OXFORD, Brasen. Coli .. R 4.5, four of the se con d exemplar in this manuscript was initiaIllI thought to be OXFORD, Oriel Coli. 31, P ARIS, Bibliotheque de I'Arsenal, ms. 454, and imbedded in the Latin text under the line of the foIlowing texI: "Talem autem Biblioteca VATICANA, Vat. lato 853. Again, the Bologna manuscript and this determinationem quoad tertiam indifferentiam, quae est media in ordine, nihil Arsenal manuscript do not contain Quodlibet XV, and neither does the potest agere in voluntate: neque obiectum, neque int1uxus quicumque ab ipso, OXFORD, Brasen. Coli., R 4.5. No explicit pecia transitions were noted in neque passio quaecumque aut habilitas, sive fuerit habitus sive dispositio,,,22 Quodlibet XV in OXFORD, Oriel Coli. 31. however this was a misreading. What initially appeared to be an Arabic "4" The OXFORD, Oriel Coli. 31 manuscript contains very clear and explicit underneath the word "Talem" is in reality the t10urish on the letter "(" of the pecia indications ofthe second exemplar for Quodlibet XII1. However in this word "nihil" in the next line - in the manuscript "nihil" was initiaIly mistaken manu script there are no explicit pecia indications of either exemplar in by the scribe to be the word "vel," but at some point the transcriptio n error Quodlibet XIV and Quodlibet XV. However, as R. Macken has suggested,19 was noted and when the word "vel" was corrected above the line, the word this manuscript was prabably copied in three parts. 20 The first would have "nihil" was written too closely to the previous line, and hence the confusion). contained Quodlibets l-IX - currently the text of the manuscript begins in As J. Decorte correctly noted, the initial words of the pecia transitions are, an occasion, written with a greater space between the letters, but this larger 14 CI R. MACKEN,"Un deuxieme exemplar ... ," in Miscellanea Codico!ogica F. spacing can be found in places other than at pecia transitions. Without Masai dicata. Ediderunt R. COCKSHAW, M.-C. GARAND P. JODOGNE et (Les Publications knowing the exact location of the pecia transitions fram explicit transitions, de Scriptorium, VIII), Gand, 1971, II, passim; ID. Bib!. man. H. G., 1978, p. 499. these. i.mplicit indications could easily be confused with what is not a pecia 15 CI HENR.DEGAND., Quod!. I, ed. R. MACKEN; D., Quod!. 11, ed. R. WIELOCKX; I transltlOn. In Quodlibet XIV and Quodlibet XV no explicit transitions of the ID., Quod!. VI, ed. G. A. WILSON;ID., Quod!. VII, ed. G. A. WILSON;ID., Quod!. IX, ed. R. second exemplar are currentIy known, and consequently it is not possible MACKEN;ID., Quod!. X, ed. R. MACKEN; ID., Quod!. XII, qq. 1-30, ed. J. DECORTE;D., I Quod!. XII, q. 31 (Tractatus super facto prae!atorum et fratrum), ed. L. HODL- M. with certainty to know fram this manuscript alone the locations of the pecia HAVERALS; Quod!. XIIJ, ed. J. DECORTE. ID., transitions ofthe second exemplar. 16 CI supra, p. XI. An examination of the internal evidence, namely the common accidents 17This manuscript contains Henry's Quod!. XI-XIV: Quodlibeta XI-X11J contain pecia though, indicates that there was a common mode I for same manuscripts, othe; indications corresponding to the second university exemplar, but Quodlibet XIV contains than the first exemplar, as wiIl be seen shortly in this Critical Study.23 And pecia indications corresponding to the first university exemplar. CI R. MACKEN,Bib!. man. H. G., 1978, p. 499. some of these manuscripts containing unique common accidents of Quodlibet 18 CI R. MACKEN,"Une deuxieme exemplar ... ," in Miscellanea Codio!ogica F. XV, namely CESENA, Bibl. Malatestiana. ms. DI.XVI!.I, FIRENZE, Bibl. Masai dicata. Ediderunt R. COCKSHAW, M.-C. GARAND P. Jm)QGNE(Les Publications et de Scriptorium, VIII), Gand, 1971, II, passim; ID. Bib!. man. H. G., 1978, p. 499; HENR. DEGAND.,Quod!. XIIJ, ed. J. DECORTE, LXXV. p. ;2 CI '1 HENR.DEGAND.,Quod!. XIIJ, ed. J. DECORTE, XXII-XXIII. pp. 19 ct HENR.DEGAND.,Quod!. IX, ed. R. MACKEN, . Xlll. p 23 CI HENR.DEGAND.,Quod!. XIIJ, q. II, ed. 1. DECORTE, 99, 89-92. p. 20 CI supra, pp. XIV-XV. CI infra, pp. XXVI-X:O(fX. XX IV CRITlCAL STUDY Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vo I. II, LONDON, British HIE GENERAL RELATIONSHIPS OF THE MANUSCRIPTS: Library, ms. Royal 11. ex., OXFORD, Oriel College, ms. 31, and Biblioteca THE TEXT EXAMINED INTERIORL Y VATICANA, Vat. lato 853, are the same manuscripts which were copied from a second exemplar divided into pecia for Quodlibet XIII. A common model, Following the method of the previous volumes in this series, a general then seems highly probable, and a second exemplar can be posited for test collation was made in which all the known manuscripts of Quodlibet XV Quodlibet XV - however, whether this exemplar was divided into pecia must were collated for 150 !ines for each of the eight pecia of the first Parisian remain open at this time. university exemplar: p. 3, 1 - p. 10, 156 (pecia 1); p. 28, 113 - p. 35, 134 (pec ia 2); p. 52, 53 - p. 59, 22 (pecia 3); p. 75, 197 - p. 82, 158 (pecia 4); p. 100,581 - p. 107,772 (pecia 5); p. 121,208 -. 127,379 (pecia 6); p. 141, 703 - p. 148, 25 (pec ia 7); p. 163, 178 - p. 171, 335 (pecia 8). The basis of the comparison was a~preliminary working text of what would eventuaUy be the critical text of this edition. Tables were made, by manuscript, for the unique omissions of more than one word, for the unique additions, for the unique variant readings, and for the unique inversions. §1. The Isolated Accidents A general table was made of aU the isolated accidents, that is the tota I number of unique omissions of more than two words, unique additions, and unique variants. In the following list the manuscripts are ranked in a descending order: those manuscripts with the fewer isolated accidents are at Order MS Pecia Total AVG 1 L22 3 4 I 2 5 I 4 2 22 22 2 H 19 O 2 7 3 4 I 4 2 23 23 3 X 17 3 2 3 8 6 3 4 6 35 35 4 16 def. dii. dd 2 13 7 2 4 28 45 5 A 14 def. 3 def. 5 6 de{ def. 9 23 46 6 C 12 4 I 4 4 7 7 7 17 51 51 7 II 17 5 2 4 II 5 2 9 55 55 8 2 7 3 7 6 7 13 5 14 62 62 9 18 5 1 8 2 8 8 13 20 65 65 IO 6 12 9 10 5 18 4 8 9 75 75 11 S5 3 6 IO 12 11 11 7 21 81 81 12 I 11 12 7 4 17 def. def. def. 51 82 13 15 2 9 5 9 25 14 11 15 90 90 14 3 II 14 8 10 13 7 12 17 92 92 15 13 def. def. def. 14 15 10 11 8 58 93 16 20 13 13 15 6 21 IO 8 14 100 100 ]7 9 13 15 21 11 14 14 8 27 ]23 123 18 4 18 23 21 18 23 24 11 35 173 173 19 G8 25 20 17 15 30 28 20 51 206 206 20 121 30 35 28 19 19 18 34 35 218 218 IO 37 23 23 8 17 29 36 45 218 218 22 7 20 28 33 26 41 31 29 43 251 251 Total 234 228 230 193 331 245 236 403 2100 XXVI CRlTICALSTUDY THE TEXT EXAMINEDINTERIORLY XXV II the top of the list and those with a larger number are at the bottom. This ranking of manuscripts indicates the relative skills and carefulness of the TABLE OF THE COMMON ACCIDENTS OF MANUSCRIPTS 4, variousscribes and the reliability of their modcls. Those manuscripts, for 7, 8, 9, 10, AND 21 (TOGETHER WITH MS. 2 FOR PECIAE 6 & 8). example, copied fram the first Parisian exemplar which are higher on the list would presumably have been copied more carefully than those manuscripts Pecia 1 4 7 8(=G) 9 IO 21(=1) which were copied fram the same model, but are lower on the [isto q. 1, fine 13 possit] posset + + + + 17 ne] aut + + §2. The Common Accidents non + + + 18 spatium] partium' + + + + + The general test collation of 150 lines of the beginning of cach pecia also 19 circumstantis] revealed that there were manuscripts with common accidents which indicates circumstantias + + 21 concurrerent] that they were copied from a common source. Two distinct families of concurrens + + + +* manuscripts surfaced in the generat test collation: those manuscripts copied concurrent i + fram the first Parisian exemplar and a graup of manuscripts copied fram 24 ibi] sibi om. + + another source, a second exemplar, possibly divided into pec ia. 33 dicto] discreto + + 34 nihil est ipsorum] A. A Second Exemplar Other Than the Parisian University Exemplar of 8 ipsorum nihil est + + + + + 44 aliquis] quis + + + + Pecia? 47 quod] quia + + 50 verum est] inv. + + + + An examination of the common accidents (that is common omissions of 60 esset] esse + + more than two words, common additions, common variants, and common 62 ulterius] interius + + + + + + inversions) for the tes t collation revealed that the manuscripts CESENA, Bibl. 67 illo] eo + + + + 78 aut] nec + + + + Malatestiana, ms. DI.xVJI.1 (=ms. 4 in thc list below), FlRENZE, Bibl. 80 loco proprio] inv. + + + + + Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vol. Il (=ms. 7 in the Iist 81 ibidem] aut add . + + + + + below), LONDON, British Librmy, ms. Royal 11.C.X. (=ms. 8 in the list 81 an] ista om. + + + below), OXFORD, Balliol College, ms. 214 (=ms. 9 in the list below), autem + OXFORD, Oriel College, ms. 31 (=ms. 10 in the list below), and Biblioteca 84 possct universam] inv. + + + + + VATICANA, Vat. lat. 853 (=ms. 21 in the list below) had an immediate or 85 eadem] eam + + + 94 Arguetur] Argueretur + + + + + mediate common source for each of the sections or texts selected for the test 101 impossibile] est add.2 + + + + + collation, and that this source was not (immediately) the first Parisian 106 dicendo] a Deo + + + + + exemplar divided into eight pecia. Because there were no noticeable explicit III vacuum] non addo + + + pecia transitions observed in these manuscripts which would be an external 116 ipsa] ipse + + + confirmation of the existence of a sccond exemplar, and because the internal 117 adnihilare] annulare + + 127 quia] quod + + + + + evidence or the common accidents is so persuasive, it seems best to present a 129 sicut] secundum + + global list of these common variants for the test collation in the following list. 137 falsum est hoc] In the lists below the word(s) following the line numbers are the reading of hoc est falsum + + + + + the first Parisian exemplar and the word(s) or description which follows the 139 situ] sinu + + 'T' are the alternate readings of some or all of the manuscripts in the group of 145 medium vacuum] inv. + + + + + 151 nihil est medium] manuscripts 4, 7, 8, 9, 10, and 21 (and ms. 2, BRUGGE, Groot-Seminarie, ms. medium est nihil + + + + + 36/148 for peciae 6 and 8). A "+" indicates that a particular manuscript 156 inter] nisi + + + + + contains the variant, addition, omission, or inversion. A "*" after the "+" indicates that the manuscript has been corrected. 1 Together with ms. 12 (= C). 2 Together with mss. 19 (= H) and 20. THE TEXT EXAMINED INTERIORL Y XXIX XXVIII CRITICAL STUDY Pecia 3 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) Pecia 2 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) q. 9, line 57 eis] eidem + + q. 5, line + aeque + + 116 scilicet] autem + + 59 necessario] semper + + 120 fundetur] fundatur + + + + + 62-63 quam .. .intelligente] 120 quia] quae + + + om. + + 124 est] dico add. + + 63 sine] cum7 + + om. om. + + 125 alio] aliquo + + 74 qua] quia + + + + + 126 quod] quia + + + + 75 quodcumque] quodlibet + + + + + 128 quasi] quod + + + + 80 etiam] enim + + 13 0-31 actionis ... significato] + 91 qua] etiam add. + + om. (ham.) + 99 quod] sed + + + + 133 respicit] recipitur + + + + + + + + secundum + 136 se] ipsis add. + 103 aliquod] aliquid + + 139 et ... etc.] om. + 105 secunda] prima8 + + + + + 146 praeter] propter + + + 108 aliquid aliorum] aliud q. 6, line illorum + + 7 solo numero] solum + + + 140 quod eius] inv. 9 + + + + + solummodo + 142 actus] acci dens + + + 8 eodem subiecto] inv. + + 12 sic ... medii] om. (ham.) + + q. 10, line + 7 resumpto] reassumpto + + + + + 20 falsum est] inv. + IO resumpto] reassumpto + + + + 25 motibus] moventibus + + 27 quia] quod] + + + + + 11 impedimento] 4 + + Impedimentum + + + 28 quare] quod + 21 et] aIO + + + + + 41 primo motore] inv. + + + + 28 intellectuali] intelligibili + + 46 aut] aliud + + + 29 una] uno + + 59 quia] quod + + 32 prout] ut + + + 62 non] quae + + + 40 ut] autl1 + + + om. + 63 aliarum] illarum + + + vel + 64 habeant] habent om. 42 de] quod + + + + + 65 simul] licet + + 42 illo etiam] etiam quod + + + + + 69 alteri movet] inv. + + + 47 quod] sic addo + + 81 manet] maneret + 47 possit] posset + + + + + 86 illorum] eorum + + + 54 potest videre] inv. + + + 94 medio] esset add. + + + 55 viden do] modo + + 102 sicut] sic + + + 104 habeat se] inv. 5 + + + + + q. 11, line 5 plura] plurima + + + 104 spiritum] ipsum + + + 8 illius] istius + + 110 gradum ... secundum] 9 arguitur] videtur + + + + om. (homl + + + + 12 mulier] mater + + 125 tunc] circa + + 18 sit] fit + + 132 sequatur] sequitur + + 7 Together with mss. 12 (= c) and 1. 8 Together with ms. 3. 9 Ms. 12 (= C) initially has quod eius, but with inversion signs, these two words have ] Together with ms. 14 (= A). 4 Together with ms. 2. been transposed. 5 Together with ms. 14 (= A). IOTogether with ms. II. Il Ms. 12 (= c) initially had ut, but this word has been changed to aut. 6 Together with ms. II. THE TEXT EXAMINEDINTERIORLY XXXI XXX CRITICALSruDY 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) Pecia 5 q. 13, line 590 quod] quia + + 21(=1) 17(=X) 622 vero] nonlS + + Pecia 4 4 7 8(=G) 9 10 624 ut] in + + + + + q. 12, fine 630 Et] Vel + + 207 omittat] 633 ulterius] ultimo + + omittit + + + + + 637 aut] in addo + + +* q. 13, fine 647 nisi] ut + + 7 Virginis Mariae] inv. + + + 654 isto] il1016 + + 655 in transitu] intellectu + +* + 12 exercitium] exercitum + + + +* 660-662 quod ... dicere] om. (hom.) + + 37 sua] eius + + +* 665 ut] si + + 48 de] ab + + 688 nata] natum + + + + + 50 est.. .sanctus] 695 substantia sua] inv. + + + + + om. + + 52 Ideo] Item + + + + 699 tertium] dicendum quod addo + + 58 matris est] inv. + + + + + 702 solummodo] solum + + 64 dicentes] dicente + + 703 ordinantur] ordinatur + + + + 83 quaestione] + + + 708 primo sunt] possunt + + ratione + + + 717 ordinantur] ordinatur + + + + + 99 et] quod addo + + + + + 103 celebranda sit] 718 mutationes] permutationes + + inv.12 + + 724 illorum] eorum + + 112 celebrandi] celebranda + + 730 licet] sedl7 + + + + + 114 celebrandi] 740 descendere .. .lapis] + + 0111. (hom.) + + celebranda 742 situm suum] inv. + + + + + 119 ipsa conceptio] conceptio ista + + 749 sanctificata] sanctificativa 18+ + + + 122 cuius libet] + 767 sint] sicut + + + + + cuiuscumque 13+ + + + + 769 medium] est add.19 + + + + + 128 sanctus] erat add.14 + + + + + + + Pecia 6 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) 2 132 secundaria] una + + 138 aut] in addo + + q. 14, line 145 exprimat] 211 vero] non20 + +* 213 attingere] attingeret + + + + exprimit + + + + 148 prima] prius + + 214 secundum] suum21 + + + + + + 217 percipiens] perciperet + + + 152 quia] qua + + perc iperent + + 155 spiritualiter] 223 litteris exprimit] inv. + + + + specialiter + + 15Together with ms. 15. 16Together with ms. 3. 17Together with ms. 3 12 Together with ms. 16. 18Together with mss. 14 (= A) and I. 13Together with ms. 14 (= A). 19Together with mss. 14 (= A) and 12 (= C). 14 Together with ms. 14 (= A); ms. 12 (= c) contains erat in the margin and ms. II 20 Together with ms. 18 21 Together with ms. 22 (= L). contains it above the line in a different hand. CRITlCAL STUDY THE TEXT EXAMINED INTERIORL Y XXXIII XXXII Pecia 6 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) 2 Pecia 7 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) q. 14 (cont.), line q. 14 (cont.), line 225 terrae] vitae + + 726 et] etiam + + + + + 226 prosequi] persequi + + + + in + 226 potiorem] potiore + + + + 727 et. .. volunt] om. + + + 230 insigniti] sunt addo + + 737 indulgentias] 232 augmentum] indulgentiis + + + + argumentum + + + + 73 8 supra] super + + + 236 personas idoneas] 740 sed] licet + + + + + personis indoneis + + + + + + 742 nihil] vel + + 237 destinabunt] 742 facere] ut addo + + + + + + aestimabunt + + + + + 743 modo plus] inv. + + + 237 ipsi] illi + + 748 conferre] consecratae + + + + + + 237 suorum] eorum + + + + + + 748 proponuntur] ponuntur + + 241 aliquis] alios + + + + + + 764 essent] esset25 + + + + + + 245 aliquam] aliam + + 767 eorum] earum + + + + + + 245 aliquas] alias + + 772-778 illas ... dispensando] 253 idem Papa] inv. + + om. + + 263 quae] qui + + + 77 5 dispensaret] dispensarent + + + 279 idoneas] qui addo + + 783 ipse recipit] inv. + + 284 valeant] valeat + + 789 alias] illas26 + + + + + 287 Est autem] Ecce + + 790 non] est addo + + 297 habito dicto] inv. + + 792 sed potius] si post + + 315 possunt] possent + + + + 792 qua] quae + + 320 vero] autem non + + 793 debita] ratione add. + + + + + 321 et] sed + + 806 personarum] et addo + + + 321 alienis ... in] om. + + 826 sive] deficiunt addo + + + + 331 ipsam] ipsum + + + + deficiat addo + 333 inest] enim est22 + + + + + 833 quare] quarum + + 334 quia] quae + + 838 principaliter secundum 342 concessio] concessi s + + modum] secundum 345 dispensantur] dispensatur + + modum principali ter + + 349 debet] dicitur + + 839 est non] inv. + + 359 quia] quod 23 + + + + 839 quali] modo addo + + + + + 360 dispensentur] dispensatur + + q. 15, line 363 illa] illam 24 + + + + + 5 illa] ista + + 366 sunt conferendae] inv. + + + + + 18 sicut] ut + + + 372 super] secundum + + 18 ut potestatem] 374 velletur] legitur + + + de potestate27 + + + + + 22 sit] sic + + + + Pecia 7 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) q. 14, line Pecia 8 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) 2 703 illa] illi + + + + q. 16, line 704 omissa ... purgatorii] om. + + 180 credo] cedo + + + + + + 705 vel] in + + + + + 180 moderanda] miseranda + + + + 719 suam] super + + mensuranda + 721 indebitorum] debitorum + + 181 exercitium] exitium + + 22 Together with ms. 20. 25 Togeter with mss. 5 (= S) and Il. 23 Together with ms. 5 (= S). 26 Together with ms. 20. 24 Together with ms. 18. 27 Together with ms. 6. THETEXTEXAMINED INTERIORL Y XXXV XXXIV CRITlCAL STUDY 21(=1) 2 Pecia 8 4 7 8(=G) 9 10 21(=1) 2 4 7 8(=G) 9 10 Pecia 8 q. 16 (cont.), fine q. 16 (cont.), fine 296 sic et] inv.30 + + excertium(!) + + + + + 300 animas suas] inv. + + + 183 suripiunt] subripuit + 302 faciant] faciunt + + 183 mactabunt] + 306 multi] iusti + + + + + mactabant + 31O utrorumque] utique + + + + + + 184 Omnes] Omnium 310 maiore] maiorem + + 196 quia] quod + + 317 turresque] turres + +* 206 impugnatione] 318 obruant] obruantur + + pugnatione + + + 320 civium] canum + + + + + 210 vellent matrem] inv. + + + + + talium + 212 reges serviunt] inv. + + + 325 ne struere] restruere + + + 216 XXIII] XVIII + + + + restituere + 220 augeatur] augeat 326 cavis] civis + + 223 dicitur] dicit + + + 327 Turnus] est addo + + + + + + 224 incumbit] intendit + + + + + 329 civibus] ut addo + + + + + 228 fore] hic add.28 + + + 329 Ubi] Ibi om. + + + 232 iterum] sub addo + + + + 330 occasu] hoc casu + + + 236 exercitium] exitium 334 quia] quod + + excertitium( !) + 238 opponere] exponere + + + + Of course, the above list not only reveals those passages where the 243 Senatum] et add. + + + manuscripts CESENA, Bibl. Malatestiana, ms. DlXVIL1 (=ms. 4 in the list 249 accedere] accendere + + + + 250 sapientes] sapiens above), FIRENZE,Bibl. Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vol. II + + + 250 eam] ea29 (=ms. 7 in the list above), LONDON,British Library, ms. Royal11.CX. (=ms. + + + 251 est] sit 8 in the list above), OXFORD, Balliol College, ms. 214 (=ms. 9 in the list 253 4] 8 + + + + above), OXFORD, Oriel College, ms. 31 (=ms. 10 in the list above), and 263 si] non 267 hostes] hostibus + + Biblioteca VATICANA,Vat. lato 853 (=ms. 21 in the list above) form a family 272 quibus] non add. + + + other than the family of manuscripts copied directly from the first Parisian 272 indigent] indiget + + university exemplar (those examples in the list in which a "+" is found for 272 igitur] communiter + + + + each of these manuscripts), but also the sub-groups within this family; for 273 relinquantur] example, there are a number of instances when the manuscripts CESENA,Bibl. relinquitur + + + + + Malatestiana, ms. DIXVII.1 (=ms. 4 in the list above), OXFORD, Oriel 274 vivant] iuvant 278 habent College, ms. 31 (=ms. 10 in the list above), and Biblioteca VATICANA, Vat. + + + + + lato 853 (=ms. 21 in the list above) and only these three have common necessitatem] inv. 282 vivant aut pariter] om. + + readings, which probably indicates a sub-family, or the state of the second 283 relinquente] + exemplar at a certain time. Furthermore, there are instances in the above list om. + requirente + + in which manuscripts LONDON,British Library, ms. Royalll.CX. (=ms. 8 in recurrente + + + the list above) and OXFORD, Balliol College, ms. 214 (=ms. 9 in the list 287 Platone] quae addo + + + above) and only these two manuscripts have a "+". These two manuscripts, 289 ad] modicum addo 290 ut] non + + namely, LONDON, British Library, ms. Royal ll.Cx. (=ms. 8 in the list 290 hoc] casu addo + + + om. above) and OXFORD,Balliol College, ms. 214 (=ms. 9 in the list above), have 293 patiantur] patiuntur + + + so many common variants unique to them that they were most certainly periantur copied from a common source, perhaps fram a manuscript itself copied fram 28 Together with ms. 14 (= A). 30 Together with ms. 18. 29 Together with ms. 20. XXXVI CRITICAL SruDY THETEXTEXAMINED INTERlORL Y XXXVII the second Parisian university exemplar, but brought to England where it Third, although the ms. 14 (=A), PARIS, Bibl. Nationale, ms. lat. 15350, served as a model for thesc two manuscripts. This would explain the 34 will be studied in detail below where it will be maintained that this observation by G.F. Wamer and J.F. Gilson that the manuscript LONDON, manuscript was not copied from the second exemplar,35 there are occasions British Library, ms. Royal ll.C.x. was of "English origin,,31 and the when it did contain the same variant readings as manuscripts copied from the comment ofR. Mynors that it was probably copied by a British hand.32 second exemplar, and this wilI need to be examined in detail. The above list reveals the folIowing. First, there are instances when alI The general test collation also revealed that there was an affinity between six manuscripts con ta in a common variant in the selected text for each pecia two other manuscripts, BRESCIA,Bibl. di Lonato, ms. 166 (=ms. 1 in the list (with the exception of pecia 6). Second, there are numerous instances for below) and FlRENZE, Bibl. Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, each pecia when the manuscripts CESENA,Bibl. Malatestiana, ms. Dl..XVI1.1 vol. II (=ms. 7 in the list below). The Brescia manuscript, as mentioned (=ms.4 in the list above), LONDON,British Library, ms. Royal11.C.x. (=ms. above,36 contains only questions 1-11 and 13, and as a consequence it did not 8 in the list above), OXFORD, Balliol College, ms. 214 (=ms. 9 in the list contain peciae 6-8 for the test collation. However, for peciae l-S this above), OXFORD, Oriel College, ms. 31(=ms. 10 in the list above), and manu script had a number of common readings with FIRENZE,Bibl. Nazionale Biblioteca VAT/CANA, Vat. lat. 853 (=ms. 21 in the list above) have common Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vol. Il (=ms. 7 in the list below). accidents that are unique to this group. Third, as mentioned above, there are numerous occasions when the manuscripts LONDON, British Library, ms. TABLE OF THE COMMON ACCIDENTS OF MANUSCRIPTS 1 Royal ll.c.x. (=ms. 8 in the list above) and OXFORD,Balliol College, ms. AND7. 214 (=ms. 9 in the list ab ove) have common accidents unique to them. Three additional observations must be made. First, some manuscripts Pecia 1 1 7 seemed to share the common readings of the second exemplar for only one q. I pecia. For example, in pecia 6, but only in pecia 6, the manuscript BRUGGE, lin. 8 absque] sine + + Groot-Seminarie, ms. 36/148 shares a number of readings with manuscripts lin. 30-31 puta ... simul] om. (hom.) + + stemming from the second exemplar. AIso in pecia 4, and only in pecia 4, the lin. 64 etiam] et + + manuscript SALISBURY,Cathedral Library, ms. 15 - which, because of its lin. 81 Etiam] enim + + explicit pecia transitions corresponding to those of the first Parisian lin. 89 quia] sed + + exemplar, was mos t certainly copied from the first Parisian exemplar and not lin. 118-119 de novo agere] agere de novo + + the second - has some readings in common with the second exemplar. Could lin. 143 esset] in addo + + it be that the Salisbury manuscript, at least for this section of the text in pecia 4, was the mediate source for the second exemplar? Or, was the first Pecia 2 1 7 exemplar corrected by the time the scribe of the Salisbury manuscript copied q. 5 this section, and the shared readings of this manuscript and those copied from lin. 136 aliud a se] om. + + the second exemplar reflect the corrected state ofthc first Parisian exemplar? lin. 147 est] et addo + + Second, there are occasions when the manuscript PARIS, Bibl. de q. 6 I 'Arsenal, ms. 456 initialIy had the reading of the first exemplar, but the lin. 10 Primo sic] om. + + manu script has in some instances been changed to have the reading of the lin. 42 determinavimus] ubi addo + + second exemplar. Perhaps these aIterations were made by a scribe who had lin. 44-45 sive ... passiva] om. (hom.) + + acces s to the second exemplar or a manuscript copied from it. Or, perhaps after the initial text was copied from the first exemplar, a scribe had access to the same codex material, perhaps the apograph or the liber magistri33 itself. 'Opera Omnia' des Heinrich van Gent," in Freiburger Zeitschriji fiir Philosophie und Theologie, 32 (1985), p. 312, n. 44; HENR. DEGAND., Summa, arto 41-44, ed. L. HODL, pp. 31 G. F. WARNERet l.F. GILSON, Catalogue of Western Manuscripts in the Old Royal LVlll-LJX et LXII-LXV; ID., Summa, arto 35-40, ed. G. A. WILSON, p. XXII, n. 12; et ID., and King 's Collections, I, London, 1921, p. 354. Summa, arto 1-5, ed. G. A. WILSON, p. XXXIX. 32 R. A. B. MYNORS, Catalogue of the Manuscripts of Bal/iol College Oxford, Oxford, 34 Cf infra, pp. XL-XUX. Clarendon Press, 1963, p. 209. 35 Cf infra, pp. XLV-XLIX. 33 Cf L. HODL, "Literar- und Prob1emgeschichtliches zur neuen kritischen Edition der 36 Cf supra, p. XI. THETEXTEXAMINED INTERIORLY XXXIX XXXVIII CRITICAL STUDY + These unique common variants of these two manuscripts indicate a lin. 132 quam] priusquam + common source. It is puzzling, though, that the Brescia manuscript lacks the unique common variants of the family of manuscripts copied from what is Pecia 3 1 7 supposed here to be the second Parisian university exemplar, i.e. the unique q. 9 common variants of manuscripts CESENA,Bibl. Malatestiana, ms. DIXVIli lin. 64 aspiciendo] respiciento + + + (=ms. 4 in the list above), FIRENZE, Bibl. Nazionale Centrale, ms. Conv. lin. 64-65 et. .. quietandi] om. + + Soppr. A. 2.506, volo II (=ms. 7 in the list above), LONDON,British Library, lin. 67 et bene] om. + + ms. Royali ~.c.x. ~=ms. 8 in the list above), OXFORD, Balliol College, ms. lin. 109 et indeterminatione] om. + 1 214 (=ms. 9 m the lIst above), OXFORD,Oriel College, ms. 31 (=ms. 10 in the q. 10 list above), and Biblioteca VATICANA, Vat. lat. 853 (=ms. 21 in the list lin. 25-26 sine corpore] om. + + + above). It has instead the readings of first university exemplar in these lin. 39-40 alias ... separata] om. + + instances in the first list given above in this section. On the other hand, the lin. 43 absque sensu] om. + + ms. FIRENZE,Bibl. Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vol. II lin. 57 procedit ulterius] inv. + (=ms. 7 in the lists above) has many instances when it has readings in q.11 common with the second exemplar. Yet, these two manuscripts, BRESCIA, lin. 9 filius alterius] inv. + + Bibl. di Lonato, ms. 166 (=ms. 1 in the list above) and FIRENZE, Bibl. 1 7 Nazionale Centrale, ms. Conv. Soppr. A. 2.506, vol. II(=ms. 7 in the lists Pecia 4 above) seem to have a common source. As indicated above, both these two q.13 th 1h manuscripts are late manuscripts, copied in the 14 or 15 centuries. Perhaps lin. 17 neque] nec + + + they were both copied from the second exemplar (or an intermediate lin. 48 de ... assumpsit] om. (ham.) + + manuscript copied from it), but only after the second exemplar had been lin. 50 iniquitate] non add. + + substantial1y corrected and brought closer to the first exemplar?38 lin. 79 esse potest] inv. + lin. 97 esset] esse + + lin. 104 declarabitur] determinabitur + + lin. 117 an ... conceptionis] om. (ham.) + + lin. 123-124 aut sanctificatio] om. + + lin. 132 celebrationis] cuiuslibet + + lin. 136 ad propositam quaestionem dico] dico ad propositam quaestionem + + Pecia 5 1 7 q. i3 lin. 603 et actus] om. + + lin. 607 solum] solummodo + + lin. 631 actu aliud] inv. + + lin. 657 per tempus] om. + + lin. 661 eo] illo + + 37 + + lin. 673 mansivo] mansive lin. 695 sua] sola + + lin. 736 per accidens] om. + + 38 For a historical improvement of the second exemplar in one of Henry's other lin. 755 praecedenti] praecedit + + Quodlibeta, ei G. A. WILSON, "PreliminaryIndicationsofa HistoricalDeveJopmentin the SecondParisian ExemplarofHenry ofGhent's Quodlibet VI," in Proceedings ofthe PMR Conference, vol. 6 (1981), pp. 135-143. 37 Togetherwith ms. 10. MANUSCRlPT 14 XLI scholar for whom this was prepared, Godfrey of Fontaines, seems to have MANUSCRIPT 14 (PARIS, Bibl. Nat. lato 15350): lNDEPENDENT been interested in very select passages. OF THE UNIVERSITY EXEMPLAR TRADITIONS Similar1y in question 6 the text of the critical edition below begins with "Sequuntur quaesita pertinentia ad creata absoluta, ubi primo quaerebatur §1. Manuscript 14 (PARIS, Bibl. Nat. lato 15350): unum de acci dente, utrum scilicet sit possibile ponere plures formas et An Incomplete Text of Quodlibet XV diversas accidentales differentes solo numero simul in eodem subiecto indivisibili. Deinde quaerebantur plura alia de substantia. Circa illud unicum It is well known that the manuscript PARIS,Bibl. Nat. lato 15350, which is arguitur quod sic." Ms. A begins immediately with "utrum," omits the given the siglum "A" in the Opera omnia series, was in Godfrey of "scilicet" because it is no 'longer needed, copied but then expunctuated the Fontaines' personallibrary and was· donated to the Sorbonne .when .Godfrey "Deinde quaerebantur plura alia de substantia." The remainder of the text of died in 1306 or 1309.1 There are two aspects of this manuscnpt WhlCh must question 6 is contained in this manuscript. be studied for this Quodlibet of Henry: first, the text as it exists in this Question 13 is highly abbreviated. For example, all ofthe arguments both manuscript is incomplete and has perhaps the character of an abbreviatio; and pro and contra are omitted, as well as the first paragraph of the solutio - second the text has been corrected, and in the volumes of Henry's about 125 lines in the critical text. After the first paragraph of the solutio, the Quodlibeta edited to date the initial text of this manu script ref1ect~ a model critical text continues "Et primo modo intelligendo quaestionem, dico which contains an ear1ier version ofthe text and some ofthe correctlOns seem quod ... " The text of ms. A reads "Circa celebrationem conceptionis beate to ref1ect the later intentions of the author as he finalized his text. Virginis est intelligendum quod .... " which is all written by the hand of the Conceming the incompleteness of the text in ms. A fo~ this Quodl~bet, corrector of this manuscript: the "Circa cele-" is in the text and the there are in this manuscript extracts of only four of the Slxteen questlOns "brationem conceptionis beate Virginis est intelligendum quod ... " is in the edited in this volume: questions 2, 6, 13, and 16. Each of these is truncated. margin. The copyist continues to copy selected parts of the text and to modify For example, question 2 omits the prooemium which states that this question the text accordingly. For example the scribe omitted a "sicut dictum est" (ei and the following questions have as their subject a discussion of creatures ~nd infra, lin. 134-135) and a "prout iam declarabitur" (ei infra, lin. 139); he specifies the subdivisions of this genera 1 topic. The text of ms. A begllls initially wrote, but then expunctuated a "secundum utrumque modum question 2 with "Arguitur quod Christus ... " and provides the first argumen.t, quaestionis" (ei infra, lin. 182); he eliminated a quote from Macrobius (ei but omits the second argument, the "contra" argument, and all of the solutIO infra, lin. 215-230); and he dropped the whole conclusion to the question, except for the the final sentence. The "ad argumentum" dire~t~d. to the ~rst which is about 130 lines. argument is present in this manuscript, but the copyist had lllltlally cop~:d Question 16 in manuscript A also contains only selected passages from "Unde quod arguitur in primo argu mento quod ... ," but. of course ~he l.n the full text of this question. Question 16 of the critica 1 text based on all the primo argumento" no longer has a sense in the abndged text m thlS complete manuscripts of Quodlibet XV begins "Circa quartum et ultimum manuscript which contains only this argument (an d not the second argument), arguitur. .. ," whereas manuscript A begins immediately with the "arguitur" - and this phrase is expunctuated. Similar1y, the phrase "secundum praedic~a" a situation similar to what happened in Quodlibet XIII? The first three was initially copied, but because the text to which this refers was not copled paragraphs of the solutio are absent from manu script A, quotes from Cicero initially, these two words are also expunctuated. The text of this question are missing (ei infra, lin. 83-124), quotes from Vegetius have not been preserved in ms. A contains only the first argument, one sentence of the copied (ei infra, lin. 139-151, 159-186, 308-348, et 358-371), passages from solutio, and the response to the first argument, and is so highly truncated, the Vergil (ei infra, lin. 321-328) are skipped, and the entire ending - near1y 200 lines of text in this critical edition - was not copied for this manu script. These omissions are similar to those in Godfrey's manu script of Siger of Brabant's I cf J.J. DUIN, "La bibliotheque philosophique de Godefroid de Fontaines;:, ~n De necessitate which led l.l. Duin to remark "Le texte de Paris est dti fi Estudios Lulianos, 3 (1959), pp. 22-36 and 137-160; R. MACKEN, "Les correctlOns ... ID Godefroid de Fontaines, dont nous connaissons bien la maniere de travail1er. Recherches de Theologie ancienne et medievale, 44 (1977), pp. 55-57; AEGIDIUS C'est systematiquement qu'il omet de faire figurer les objections au debut des ROMANUS, Apologia, ed. R. WIELOCKX, Florence 1985, pp. 17-1.9; J. WIPPEL, "~?dfrey of Fontaines at the University ofParis in the Last Quarter ofthe Thlrteenth Century, ID Nach der Verurteilung ... , esp. the section "Godfrey's Library" on pages 361-367; HENR. DE 2 Cf HENR. DE GAND., Quod/. Xiii, ed. 1. DECORTE, p. LXXIII: "au lieu de 'circa GAND., Summa, ar!. 3i-34, ed. R. MACKEN, p. XVII; ID., Summa, arto i-5, ed. G. primum arguitur quod ... ', le ms. 20 (A) a ecrit 'arguitur quod .... '" A.WILSON, p. XIV. XLII CRlTICAL STUDY MANUSCRIPT 14 XLIII questions, systematiquement qu'il omet frequemment les citations d'auteurs, which the scribe used was difficult to read or it itself contained a more qu 'il resume les solutions.,,3 primitive and as yet uncorrected version of the text. The text was in need of One has the impression that at this stage in his career, Godfrey of correcting, but even after the corrections were made, the text of ms. A still Fontaines was mainly interested in certain questions treated by Henry and contains some faults. The text contained in this manu script can be compared even within these questions of interest Godfrey's conc em was not with the against the text of the first Parisian university exemplar, which although now fully developed quodlibetal question, but his attention was focused on the lost, can be reconstructed based on manuscripts that were copied from it. This nucleus ofHenry's position and the basic reasons for Henry's stance. comparison reveals the following. The selectivity of the text in ms. A is revelatory, and two observations The text, truncated as it is in this manuscript, naturally provides fewer can be made based on this selectivity. First, a certain amount of care went into folios to examine, and ihis in itself limits the amount of material available to copying and correcting this manuscri·pt. The scribe of ms. A needed to make study. But even when there are corrections made in the text of Quodlibet XV certain adjustments because not all in his model was copied. For example, the in this manuscript, they are not as numerous or extensive as in other text of the model needed to be adjusted by the scribe of ms. A for sense, e.g. Quodlibeta, e.g. Quodlibet X. 5 There are, for example, no marginal in question 13 the omission of "sicut dictum est" and "prout iam corrections wbich are intended as replacements for text stricken in the two declarabitur," mentioned above. Second, it seems that the model ofms. A was columns on the folios. Likewise, there are no lengthy passages written in tbe a more complete text. For example, there are passages in ms. A where the two columns which have been struck. Because of this paucity of samples and initial copyist incorrectly copied parts of text which referred to passages in because when they do exist they are not extensive, explanations of these the more complete text of its mode I, but which were subsequently eliminated corrections must be tentati ve, but some observations can be made. from the text of ms. A because these no longer had a meaning, for example in First, there are faults in the initial text of ms. A for this Quodlibet which question 2 a corrector has expunctuated two phrascs, "in primo argumenta" required correcting. Some of these, as mentioned above, occurred beca use as and "secundum praedicta" and in question 6 a corrector has eliminated the an apparent abbreviatio of Quodlibet XV, tbis manuscript needed to be "Deinde querebantur plura alia de substantia," because these phrases did not adjusted for sense and there were times the initial copyist inadvertently have a meaning in the text of ms. A, as was mentioned above. copied passages which lacked a sense for tbe selective text he was producing, In ms. Athe presence in Quodlibet XV of texts which refer to the more as was mentioned above. Other faults occurred in the copying process. There complete passages and which are subsequently eliminated by a corrector are instances in the initial text in ms. A when a copying fault had been made seems to preclude both that this apparent abbreviatio was a preliminary draft and the appropriate correction was made in the margin. For example, in the of Henry's own notes, perhaps composed by Henry for the sccond oral second argument of question 6 the scribe omitted a word, but then supplied it session of the quodlibetal public disputation, and it excludes the possibility in the margin in his own hand. The text, with the word supplied by the initial 4 that this probable abbreviatio was Henry's notes of this second oral session. scribe in the margin of ms. A written here in italics, is: "si esset eadem More likely these are summaries based upon a written version of the species sive intenti o in medio diversorum alborum, cum per id quod ab eis Quodlibet, but these summaries were probably drawn up by Godfrey or a diffunditur in medium movent visum, si essent duo alba quorum unum esset scribe under his direction. magis album et alterum minus ... "( cf infra, lin. 16-19). There are as well examples of copying mistakes which were not noticed and these fauIts §2. The Corrections to Manuscript 14 in Quodlibet XV. remained in the text of ms. A. For example, in q. 13, the text of the critical edition with the uncorrected fault in ms. A given in parentheses is: "Illae The initial text of the abbreviated four questions of Quodlibet XV in the enim mansi vae sunt per tempus et necessario habent duo tempora: unum suae manuscript A is a text which contains faults - perhaps because the model generationis in quo non sunt, appellando tempus generationis tempus alterationis quae per se ordinatur (ordinantur) ad generationem unius, et 3 J.J. DUIN, La Doctrine de la Providence dans les Ecri1s de Siger de Brabant corruptionem alterius ... (cf infra, lin. 703-708)" and in question 16 the text (Philosophes Medievaux, III) (Louvain, Editions de L'(nstitut Superieur de Philosophie, of this critical edition with the uncorrected fauIt in ms. A in parentheses is: 1954), p. 248. " ... et tunc alii tenentur cum eis contra hostes stare et esse paratos (parati) aut 4 J. WIPPEL, "QuodlibetalQuestions Chielly in Thcology Facu1ties," in Les Questions disputees et les Questions quodlibetiques dans les Facultes de Theologie, de Droit et de Medecine, ed. B. BAZAN, J. WIPPEL, G. FRANSEN, D. JACQUART, Tumhout, 1985, pp. 187- 5 See, for examp1c, plates v, vi, and vii printed in HENR. DE GAND., Quodl. X, ed. R. 188. MACKEN. XLIV CRITICAL STUDY MANUSCRIPT4 1 XLV cum aliis potest devincere, aut simul mori cum illis, ... (cf infra, lin. 266- ms. Royal1l.C.x (= ms. G) and Biblioteca VATICANA,ms. Vat. lato 853 (= 268). Furthermore, there are saut du meme au meme6 in the initia I text of ms. ms. I). This affinity becomes more evi dent by focusing on the critical text, A. Some of these went unnoticed and the omissions have continued in the concentrating on those passages of the critical text which are contained in ms. text of ms. A. For example, in question 13, there are two omissions in ms. A A, and comparing the readings of ms. A, the readings of the reconstructed by saut du meme au meme which can be illustrated by this text of this critical first exemplar and the readings of the reconstructed second exemplar. In the edition, with the two omissions in ms. A indicated in italics: "Et de illis quae following list, for example, the text of the critica I edition, established in these sunt in actu isto secundo modo dicto, ut sunt omnia quorum esse consistit in instances based on the common readings of manuscripts copied from the first motu aut transmutatione in quantum huiusmodi, verum est quod non sunt nisi exemplar, is given after the line number, this text being followed by a closed in potentia respectu illorum quae sunt in actu primo modo dicto. Illa enim parenthesis ('']''), and th'en the description of the common omission, addition, quae sunt in actu primo modo in quantum huiusmodi, non tendunt in aliud ut or inversion in the manuscripts AGI is pravided: ad aliud ad quod sunt in potentia ... Propter quod talia, in quantum huiusmodi dicunt esse non nisi in potentia, et hoc respectu alicuius actus determinati ... q. 6, lin. 104: habeat se] inv. AGI (cf infra, lin. 639-648),,7 Of course, it is possible that the model of ms. A q. 13, lin. 245: et] om. AGI lacked these words and that this model represented the text in an earlier stage, q. 13, lin. 448: originali] quod addo AGI and that Henry may have subsequently added these words as he corrected the q. 13, lin. 763: unde] om. AGI apograph or exemplar. The same may be true of the citations which do not q. 16, lin. 228: fore] hic addo AGI appear in ms. A: were they absent in the model of ms. A and was it the q. 16, lin. 271 et] om. AGI intention that they be subsequently supplied be fore the text was turned over to the university or were these present in the mode I of ms. A and the scribe of In these instances the ..:ommon readings of manuscripts AGI diverge fram ms. A simply passed over these according to the instructions of the eventual the reading ofthe critical text ofthis volume, which in these cases is base d on owner? Other omissions were noticed by the corrector and the omitted text is the readings of the first exemplar, and the readings of ms. A in these placed in the margins ofthe manuscript. For example, in question 13, the text examples are common with the readings of the secon d exemplar, and these at of the critical edition with the omissions in ms. A which are supplied in the first glance might suggest a common source. margins presented here in italics is: "Secus autem est de conceptu beatae an the other hand, there are numerous occasions when the reading of ms. Virginis in semine, quia ipsa concepta est in semine et generata more A is the same as the critical text, and the common readings of it and the first aliorum, et non statim in hora conceptionis seminis fuit homo perfecta ex exemplar are the basis for the text of the critical text, but the se con d exemplar anima rationali et carne .... (cf infra. lin. 211-2 J 3)." And in the same has a variant, omission, addition, or inversion. In the [ollowing list, for question: "Nata est enim gratia infundi animae etsi non esset ipsa macula, example, the text ofthe critical edition is given after the line number, this text sicut lapis descendere etsi non esset in medio faba. Unde sicut lapis obvians being followed by a closed parenthesis (,T'), and then the common variant or fabae in illo instanti in quo faba intrat dictum situm suum, superficies description of the common omission, addition, or inversion in the manuscripts suprema fabae et inferior lapidis tangent se ... (cf irifra, lin. 739-743)." GI - presumably representing the reading of the second exemplar - is provided: §3. The Model or Manuscript 14 q. 2, lin. 13: VO]n° GI As was noted ab ove, the genera I test collation revealed that there are q. 6, lin. 46: aut] aliud GI occasions when the ms. A seems to have an affinity with the second q. 6, lin. 59: quia] quod GI cxemplar,8 which for the critical text of this volu me can be reconstructed q. 6, lin. 102: sicut] sic GI based upon the common readings of manuscripts LONDON,British Library, q. 6, lin. 125: tunc] circa GI q. 6, lin. 132: sequatur] sequitur GI 6 M.L. WEST, Textual Criticism and Editorial Critique Applicable to Greek and Latin q. 13, lin. 168: nihil] om. GI Texts, Stuttgart, 1973, pp. 25-26; HENR. DE GAND., Summa, arto 1-5, ed. G. A. WILSON, p. q. 13, lin. 286 pellitur] pellit GI XLllI. q. 13, lin. 458: impossibile] mihi possibile GI 7 See also q. 6, lin. 55 8 Cj supra, p. XXXVll. q. 13, lin. 499: in anima] om. GI XLVI CR1TICAL STUDY MANUSCRIPT 14 XLVII q. 13, lin. 584 et] etiam Gr Quodlibet XIII, does not seem to have the integra I text of the first university q. 13, lin. 585: sive] om. Gr exemplar, but it contains a more primitive text.11 q. 13, lin. 603 quod] quia GI There are a number of passages in ms. A which suggests that its mode 1 q. 13, lin. 655: in transitu] intellectu Gr was an earlier, bul nearly finished version of the text which would eventually q. 13, lin. 668: positionem] speciem Gr be transmitted via the first Parisian university exemplar. Above it was noted q. 13, lin. 682 et] om. Gr that ms. A was carefully corrected.12 Some phrases which made sense in the q. 13, lin. 684 existit] exi stat Gr model of ms. A were struck from the text of ms. A because in its abbreviated q. 13, lin. 693 et] om. Gr form these words no longer contained a meaning. In addition, some omissions q. 13, lin. 695 substantia sua] inv ..Gr by saut de meme au meme in the text of the copyist of ms. A were supplied in q. 13, lin. 730 licet] sed Gr the margins. What, however, is puzzling is that there stiIl remain faults in ms. q. 13, lin. 742 situm suum] inv. GI A, even after it had be en corrected. Is it possible that the scribe of manuscript q. 16, lin. 274: vivant] iuvant GI A committed these faults and the corrector simply missed them? Or is it possible that the model of ms. A itself contained the fault? If the latter, then There was one instance when the reading of the second exemplar, the model for ms. A was a more primitive version, although nearly finished, reconstructed based upon manuscripts G and I, together with ms. A, was of the text of Quodlibet XV, which eventually was distributed by the first preferred to the reading of the first exemplar. The text of the critical edition, Parisian university exemplar. An examination of some of the suggestive based upon the com mo n reading of manuscript A and the second exemplar, passages will illustrate the point. with the word omitted in the first exemplar in italics, is found in question 6: In question 6, for example, there is what appears as a saut de meme au "Immo tota species una et eadem per essentiam secundum numerum manet ad meme in ms. A. The text of the critica I edition is provided here with the praesentiam unius generantium illam, licet minus intensa quam fuit generata missing text in manu script A in italics: "Ad primam in contrarium de ad praesentiam plurium agentium, pro quanto efficacius et intensius intentionibus visibilium in medio, propter quas, ut puto, mota fuit quaestio, movebant ad generationem illius plures simul quam unus aut pauciores quod diversa visibilia aequaliter multiplicant suas species in eadem parte tantum (cf infra, lin. 80-85)." medii sic quod species manet specie alterius corrupta, quod non posset esse, The affinity which ms. A has with some of the readings of the second si essent eaedem species numero, dico quod ... (cf infra, lin. 52-56)." Did the exemplar seems to exclude the possibility that ms. A was copied from the first initial scribe move his eye from the quod before the word species to the quod exemplar. an the other hand, there are too many instances when the readings before non and simply omit the six words? Did the corrector, who otherwise of ms. A are in common with the first exemplar and the second exemplar was correcting quite carefully, simply miss this omission? Or, were both the digresses. These are strong indications that ms. A was not copied from the initial scribe and the corrector care ful here and the model from which they second exemplar. The status of ms. A for Quodlibet XV seems similar to the were copying and correcting simply lacked these words? The text has a sense situation of ms. A in Quodlibet XIIl. Ms. A for Quodlibet XV seems to be without these words. Is it possible that these words were added when Henry independent of the first university exemplar and the second university finalized his text for the university? exemplar, yet it contains readings which at times are readings of the first There are, for example, omissions in the initial text of the copyist of ms. exemplar and at other times are readings of the second exemplar.9 Ms. A for A which have been supplied in the margin by the corrector, but in these Quodlibet xv, as well as for Quodlibet XIII,lo was copied from a model instances the initial text in ms. A contains a sense. For example, in question 6, which was more complete than the fragments in ms. A. And there are some the text of the critical edition, with the words in the margin of ms. A in italics, indications in Quodlibet XV that the model of ms. A, as in the case of is: " ... et hoc quemadmodum plures simul moverent navem motu veloci quam quilibet illorum per se aut pauciores simul moverent motu lento (cf infra, lin. 85-87);" and in q. 13: "Sed hoc non per se ratione qua erat instans conceptionis, quia conceptio Virginis non erat miraculosa, sed pure naturalis 9 Cf HENR. DE Gi\ND., Quodl. XlII, ed. J. DECORTE, p. LIX: "En nous basant sur ces donnees, nous nous croyons autorise il concI ure que le texte du ms. 20 ne depend ni du premier ni du deuxieme exemplar." Il Cf lbid., p. LXI: "En second fieu, le mode le du ms. 20 ne semble pas avoir IO Cf lbid., p. LX: "En premier !ieu, le ms. 20 a ete copie sur un modele qui compor!e le text integral tel qu'i! nous a ete transmis par! la tradition universitaire." compor!ait un texte plus complet que les fragments que nous en possedons." 12 Cf supra, pp. XLII-XLlV. XLVIII CRITICAL STUDY MANUSCRIPT 14 XLIX virtute seminum maris et feminae, immo ratione qua erat instans hoc ratione contrarietatis ... et etiam maioris virtutis ... ," however, the addition sanctificationis ut facta est in illo in ordine ad agentem, licet non in ordine ad ofthe second ratione helps the reader navigate a rather complex passage. subiectum, sicut dictum est (c! infra. lin. 345-349)." In both these examples This impression is further confirmed by a passage in question 16 in one has the impression that the corrections are further elaborations which which the phrase sive temporalia is omitted in all the manuscripts, except ms. Henry intende d to be present in the definitive text, even though they may not A, which contains the two words in the margin. The text is, with these two have been present in his initial redaction. words provided in italics: "Ut autem descendamus ad propositum, de bello Similarly in q. 6 the text ofms. A contains a sense, but a different reading iusto, est distinguendum, quia aut est ad recuperandum bona iniuste ablata, de of the manuscripts copied fram the first and second exemplars seems more quo nihil ad praesens, aut est ad repellendum iniuriam qua nituntur hostes refined. The text of the critical edition, based on the reading of the first and bello bona auferre, puta vitam, patriam, lilJertatem, leges et cetera bona, sive second exemplars, with the variant reading of ms. A in parentheses is: temporalia sive spiritu alia (cf infra, lin. 71-75)," where the sive temporalia is "Impossibile est ergo quod diversae formae (species) secundum numerum needed for the sen se. solum, etiam a diversis agentibus sive generantibus, habeant esse in eadem One has the impression that the copyist of ms. A had acces s to the same parte medii. Immo quodlibet illorum uniformiter alteri movet medium ad codex material that would eventually be the basis for the first Parisian generationem speciei secundum rationem illius unicae potentiae; acsi university exemplar. This codex material would have been fairly complete. solummodo unum illorum moveret et sic ad eandem formam secundum Even though there are some faults in the transcriptio n by the scribe, many, but numerum gcnerandam quodlibet illorum secundum virtutem suam movet et not all, were eventually corrected. The manu script, even though it does not concurrunt in eundem effectum numero, ... (cf infra, lin. 67-73)." The contain all of the questions of Quodlibet XV is a valuable one, and it has been reading of ms. A " ... diversae species secundum numerum solum ... " has a collated in the critical editio n in its entirety. sens e, but the reading ofthe other manuscripts " ... diversae formae secundum numerum solum ... " also has a sense, and this sense parallels the " ... ad eandem formam secundum numerum ... " of the next sentence. One has the impression that Henry's earlier draft of this text read species, but, perhaps as he finalized the text for the apograph or exemplar, he realized the parallelism to formam in the next sentence and changed this species to formae. In question 13 there are also similar examples where words omitted in ms. A but present in the exemplars seem to be added to polish the text. For example, the critical text reads, with the omitted word in ms. A in italics: " ... hoc contingere potuit dupliciter: aut quia statim in tempore continuato instanti quo in originali concepta est mundo sanctificata est et concepta Deo, aut quia in alio instanti posteriori quam fuit concepta mundo concepta est Deo, et fluxit tempus medium inter illa duo instantia (cf infra, lin. 245-247)." The text can be read without the dupliciter, but the dupliciter helps the reader. Another example from question 13 is, with the omitted word from ms. A in italics: "Considerando autem primo modo formam et esse eius secundum primam comparationem, scilicet in ordine ad agentem producentem illam, semper in formis contrariis sibi succedentibus forma posteri or habet esse prius natura quam corrumpatur prior, quia prior non corrumpitur nec a subiecto suo expellitur nisi per actionem formae alterius introductae posterius in idem subiectum, et hoc ratione contrarietatis quam habet ad illam, qua sese non compatiuntur in eodem subiecto, et etiam ratione maioris virtutis et efficaciae quam illa forma habet in agendo super minorem virtutem et efficaciam quam forma alia habet in patiendo et resistendo ... (cf infra, lin. 271-281)." Here the text has a sense without the second ratione, that is " ...et THE FIRST PARIS lAN EXEMPLAR THE RECONSTRUCTION OF THE CRITICAL TEXT Of the known manuscripts of Henry' s Quodlibet XV, none seem to be the IdeaIIya critical edition is to provide the readings ofthe models available actual Parisian university exemplar divided into peciae. The actual exemplar to scribes in the Middle Ages. In the case of Henry's Quodlibeta the actual of Quodlibet XV is lost. However, the text of this exemplar can be first and second Parisian exemplars are lost. Yet these models can be reconstructed based upon the common readings of manuscripts copied reconstructed based upon the common readings of those manuscripts copied directIy fram this exemplar. The first Parisian exemplar was divided into 191 from them. The critical text here has been established based upon the 1 pecia and this division was known on February 25, 1304. One can conclude common readings of select manuscripts copied fram the first Parisian that by 1304 this exemplar was in use at the university in Paris. What is less university exemplar, which should reveal the text of this mode!. Similarly the clear is whether Henry was able to examine and approve this exemplar of common readings of select manuscripts copied from the probable second Quodlibet XV before his death in 1293. Above it was mentioned that three Parisian university exemplar wiIl reveal the readings of this exemplar. The otherwise complete manuscripts ofHenry's Quodlibeta are missing Quodlibet common readings attested to in the critical text with its corresponding critical XV and only Quodlibet XV? Is it possible that as a result of Henry' s death in apparatus provide the readings of two models which were available during 1293 this Quodlibet was delayed in its preparation for university distribution, the Middle Ages, namely texts of the first Parisian university exemplar and but that by 1304 this last Quodlibet had become estabIished by the university? the second Parisian university exemplar. In addition, the readings of ms. A provide a glimpse into what was probably an earIier version ofthe text which eventualIy would be transmitted via the first Parisian university exemplar. The first Parisian university exemplar was reconstructed here based upon the common readings of manuscripts PARIS, Ars. 454 (=C), Biblioteca VATICANA, Borgh., 300 (=H), VENEZIA, Mare. 10320 (=L), SALISBURY, Cath. 15 (=S), and ERLANGEN,Univ. bibl. 269/2 (=X). Each of these five manuscripts contained explicit indications of pecia transitions. Furthermore, the generat test colIation of the unique accidents revealed that the copyists of these five manuscripts were fairIy careful in copying fram their models. The second Parisian university exemplar can be reconstructed by examining the common readings ofthe manuscripts LONDON,British Library, ms. Royal 1l.C.X (=G) and Biblioteca VATICANA, Vat. lato 853 (=I). Although the scribes of each of these two manuscripts intraduced numeraus unique variant readings into the text, of the manuscripts copied from what is probably a second Parisian university exemplar, these two manuscripts seem to have intraduced the fewest unique faults. In the critical text which folIows it was the meaning of the Latin text which has been the determinant of the readings of this edition. ConsequentIy there are times when the reading of the first exemplar was preferred, and there were times when the second exemplar was preferred. Of course, these editorial decisions were easiest when the choice was between a text which made sense and a text which did not make sense. In some cases the choice was between a text which made sense and another text which also made sense. In these cases, paribus rationibus the readings of the first exemplar I H. DENIFLE-A. CHATELAIN, Chartularium ... , II, 1891, p. 109: "Item, in Quolibet were preferred. magistri Henrici de Gandavo, continens clxxx et xj pecias: xij sa\''' 2 CI supra, p. XL. THE REFERENCES IN QUODLIBET XV THE GENESIS OF THE EXEMPLARS, REPRESENTED BY A D IA G RAM The references in Quodlibet XV to works which Henry cites are handled in a manner similar to the mos t recent volume in the HENRlCIDE GANDA VO In the preceding Critical Study, the pecia transitions and the common series, namely Summa, arto 1_5.1 Of particular interest is that in Quodlibet XV accidents in the manuscripts which contain Quodlibet XV have been Henry has few references to his Summa, and there are no references to the described. On the bases of these pieces of evidence a schematization of a last three articles of his Summa. Perhaps because the topics he was obliged to stemma codicum of the manuscripts containing this particular Quodlibeta can address in Quodlibet XV, e.g. the Immaculate Conception, are so different be provisionally presented here. However, those who are familiar with editing from the topics ofthe last articles in his Summa, there were few opportunities medieval Latin texts realize that the manuscripts were living documents with to make such references. a history.l These manuscripts were frequently corrected, sometimes for sense, but other times against a manuscript which may be "higher" on the stemma. Also, as was seen above, some of the manuscripts switched models in the course of copying.9 For these reasons the stemma, which illustrates the genesis ofthe exemplars, must be considered a provisional visual aid. 1 CI A. BROUNTS, "Nouvelles preeisions sur la 'peeia,'" in Seriptorium, 94 (1970), p. 355; ei etiam HENR. DE GAND., Summa, arto 1-5, ed. G. A. WILSON, p. xxxv. 9 See, for example, the eomments eoneeming the manuseripts BRUGGE, Groot- Seminairie, ms. 36/148 and SALISBURY, Cathedral Library, ms. 15, supra, p. XXXVI. •. = probably a model of t = probably corrected against I.p.= with explicit or implicitpecia indications TECHNIQUE OF THE EDlTION Near definitive redaction ofthe original original The techniques use d in this edition follow those enumerated in the ~ volume in this series which was published immediately before this volume, namely Summa, arto 1_5.1 In the references to Cicero's De officiis we have A 2 inc1uded references to M. Winterbottom's edition in addition to the Atzert (14) 3 apograph edition. 1 1st exemplar, Paris, probably around 1292, but before 1304 123S6 11 C 13 5 16 X 18 H 20 L a (17) (19) (22) j (5) (12) 1. p. I.p. i.p. i.p. i.p. 20d exemplar 4 7 x a------ + humanistic corrections (edition of Badius, Paris 1518) Zucc. (edition of Zuccolius) I Cf Summa, arto 1-5, ed. G. A. WILSON, pp. XClll-XCVl. HENR. DE GAND., 2 C1CERO, De officiis, ed. M. WINTERBOTTOM (Scriptorum Classicorum Bibliotheca Oxoniensis) Oxford, 1994. 3 C1CERO, De officiis, ed. C. ATZERT (Bibliotheca Scriptorum graecorum et romanorum Teubneriana) Leipzig, 1971. SYMBOLS 1. In the Text Itself indicates in the margin the beginning of a new column in the manuscripto ? indicates a doubtful reading. <> the addition of letters or words which, according to the editor, would have been wanted by the author. [] words added in the manuscript tradition, but judged to be inauthentic 2. In the Critical Apparatus announces the variants; the manuscripts not mentioned after this sign have the same text as the edition. supply the words not repeated exponents words which occur more than once in the same line are l 2 distinguished by exponents, for example, per , per . ABBREVIA TIONS 2. In the Apparatus of Citations 1. In the Critical Apparatus Bad. edition ofBadius, Paris, IR18 BGP(T)M Beitrage zur Geschichte der Philosophi e (und add. addidit Theologie) des Mittela1ters, begrundet von Clemens aI. alius, alia, etc. alia manu(s) Baeumker, Miinster i. '(/. ai. man. c. caput (capitulum, etc.) c! confer (conferas, conferatur, etc.) cane. cancellatum (cancellavit) cap. capitulum cod. codex CC lat. Corpus Christianorum, series latina, Tumho1ti col. columna cf. confer (conferas, conferatur, etc.). At the beginning of con! confusum a reference 'cf.' signifies that the reference is not a cani. coniecimus (coniecio, etc.) literal citation. corr. correxit (correctio, etc.) eSEL Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum, ed. by de! deficit (defectum loci vel anomalum finem significat) Academia Vindobonensis, Wien, 1886ss. dei. delevit (deletum, etc.) distinctio dist. des. desinit folium f. ed. edidit (editio, etc.) ff. folia eras. erasit mc. incipit exp. expunxit n. numerus (lineae, paginae, etc.) ham. homoeoteleuton homoeocephalon p. pagina( e) homoeoceph. incipit pec. pecia inc. idem PG Patrologiae cursus completus, series graeca, accurante id. i. m. m margme J. P. Migne, Paris, l8H7ss. in! inferior (inferius, etc.) PL Patrologiae cursus completus, series latina, accurante inser. inseruit 1. P. Migne, Paris, 1844ss. inv. invertit (ordo praeposterus, inversus, etc.) sol. solutio iter. iteravit (iteratum, etc.) sqq. sequentes lac. lacuna (id est spatium vacans in codice) !in. linea(m) !itt. littera (litterae) ms. manuscriptum mss. manuscripta mut. mutavit n. numerus (lineae, paginae, etc.) om. omisit ras. rasura rescr. rescripsit (clarius scripsit) ser. scripsit seq. sequitur sqq. sequentes subi. sublineavit superscrips. superscripsit suppl. supplevi(t) SIGLA OF THE MANUSCRIPTS A = P ARIS, Bibl. Nat., lat., ms. lH3HO C = PARIS, Bibl. de l'Arsenal, ms. 4H6 G = LONDON, British Library, ms. RoyallI. ex H = Biblioteca VATICANA, ms. Borghese 300 I = Biblioteca VATICANA, ms. Vat. lato 8H3 L= VENEZIA, Bibl. Naz. Marciana, ms. 10320 S = ERLANGEN, Universitiitsbibliothek, ms. 269/2 X = SALISBURY, Cathedrallibrary, ms. IH N.B. In the margins ofthe text: --Bad.= edition ofBadius, Paris, lHI8, II, f. --Scarp.= edition ofScarparius, Ferrara, 1646, II, f. QUODLIBET XV I Disputatio nostra de Quolibet ultimo habita, scilicet quinta C 198" G 259" decima, continebat quaestiones sedecim, quarum unica erat de Deo, H 258,b ceterae autem omnes erant de creaturis. 1351" L 234" S 248,b QUAESTIO 1 X31'" Bad. 574"" 5 UTRUM DEUS POSSET FACEREQUOD VACUUMESSET Illa unica de Deo erat utrum Deus posset facere quod vacuum esset. Et arguebatur quod sic, quia Deus posset facere materiam quae est sub forma substantiali et quantitate subito esse absque forma huiusmodi et quantitate, quo facto necessario sequitur vacuum esse, aut 10 motum fieri in instanti; sed motum fieri in instanti est impossibile, secundum PHILOSOPHUM VIIO P h y s i c o r um, ubi probat quod omne quod movetur in tempore movetur, et nihil in instanti; ergo etc. Probatio suppositi est quod Deus posset abstrahere vim qua conservat S 248" res in esse a forma et quantitate, ct non a materia. Quo facto, forma ct I 15 quantitas qua compositum ex materia et forma spatium occupavit, puta inter partes aeris contentum, caderent in non-esse, remanente materia in esse. Et tunc partes illae I aeris: aut subito concurrerent ct in instanti, ne fi 259" esset vacuum; sed sic [cum] non possent concurrere nisi per spatium aeris circumstantis dictum spatium rarefactionem successivam ad 20 quam sequitur partium concursus ad replendum dictum spatium non CGHILSX 2 unica] unum G I 5 Utrum ... esset] cf il1fra, IiII. 6-7. I 7 facere] om. I I 8 substantiali] om. S I quantitate] qualitate G I 9 quantitate] quaestio add sed exp. I I 10 instanti1] est possibile addo I I sed .. .instanti2] om. (hom.) C(i. m.) I impossibile] possibile I I 11 probat] probas S I 12 inI ... movetur2J om. (hom.) X I tempore] ipso HL(sed tempore i. m. aL lI1al1.)S I et] ac es I nihil] vel G I 13 suppositi] suppositionem G I est] om. S I quod] om. I quia G I posset] possit GI I qua ... 14 res] quia res servat G I 15 quantitas] qualitas G I compositum] compositam G I ex] et C(sed exp. et ex sub lil1.)HL(sed exp. et ex i. m. aL mal1.)SX I 17 esse] se G I tunc] in instanti addo I I et] om. G anima sed iII et corr. e addo non I I ne] ser. sed exp. et non i. m. aL mali. L aut G non I(sed iII autem mut. sup. IiII.) I 18 cum] .reclusimus (cum Badio) I spatium] partium eGI I 19 circumstantis] fone circumstantias I I dictum] otium I I per] supplevimus (cum Badio) I 20 quam] quod G I non] nisi G 11 omne ... 12 movetur~ Potiu.r, ut I}idetur, libro Vl'; ARIST., PI?}s., VI c. 2 (TransI. Vetus, eddo F. BOSSlER-j. BRAMS, p. 222, 10; 232b 10); if. etiam ANON., Auct. Arist. (ed. J. j'IAMESSE, 2, p. 154, 173). QUODLIBET XV QUAESTIO 1 5 4 nisi per motum localem in dicto instanti; aut concurrerent in tempore et esset vacuum inter partes in toto illo tempore usque ad perfectam reconciliationem earum, licet continue minus et minus, cum nullum Ista quaestio, ut aestimo, introduc ta est, quia aliquis nuper posuit esset ibi corpus perfecte implens illud spatium; aut non concurrerent 45 quod materia non posset esse sine forma et quantitate, et quod Deus partes illae omnino, sed starent in eodem statu quo prius absque omni 25 hoc non posset facere, cuius contrarium alias determinavi. Et illud C 198,b rarefactione, I et sic perfecte maneret illud spatium vacuum aequalium posuit, ea videlicet ratione, quia sequeretur aut quod vacuum poneretur dimensionum separatarum cum dimensionibus in materia quae prius esse, aut motus esse in instanti, prout procedit primum argumentum, et illud occupaverunt. supposuit, ut tactum est in eodem argumento, quod motus non potest Contra. Si Deus facere posset· quod vacuum esset, posset facere 50 esse in instanti, quod proculdubio verum est etiam in proposito, posito quod essent contradictoria simul, puta quod partes continentes vacuum 30 quod sit vacuum secundum dictum modum. Licet enim in vacuo non essent simul et non simul; quod Deus non potest facere, quia est posset esse motus gravis aut levis secundum se, sed tantummodo motus omnino infactibile; ergo etc. Probatio consequentiae suppositae est processivus animalium secundum COMMENTATOREM IVO quod si vacuum factum esset a Deo dicto modo, partes dicti continentis P h y s i c o r um, posita tamen materia subito spoliata forma et essent simul, eo quod ipsorum nihil est medium per definitionem eius 55 quantitate secundum tactum modum, dictae I partes aeris in vacuo L 234'" quod est simul VO P h y s i c o r um, Nihil autem est medium inter 35 quod ibi proculdubio partibus dictis intercideret per motum partes dicti continentis, quia nihil est medium nisi vacuum, et vacuum concurrerent, quia non concurrerent nisi manentes connexae in nihil est secundum PHILOSOPHUM N° P h y s i c o r um. Partes etiam continuo, et hoc non nisi per suam rarefactionem, quae non subito in dicti continentis non essent simul, tum quia vacuum est medium per instanti, sed successive et in tempore fieri posset, quousque toto spatio quod distant, tum quia materia manens est medium, tum quia ipsae ante 60 repleto omnino exclusum esset vacuum. Probavit autem ille quod materiae denudationem non erant simul; quare nec ipsa denudata statim 40 vacuum omnino esse non potest, etiam Deo agente, et hoc per sunt simul, cum nihil ex illa materiae denudatio ne circa partes secundum argumentum. Ex quo ulterius conclusit impossibilitatem Bad.574'·P continentis immutatum sit. I illius, quo posito sequitur vacuum esse, cuiusmodi est materiae denudatio a forma et quantitate, etiam Deo agente. I Bad. 574'Q 65 Sed dico ego quod, licet alias impossibile esset materiam dicto 1351,b modo denudari, ponere tamen hac de causa sive ratione iam dicta I ab CGHILSX CGHILSX 44 aliquis] quis GI I 47 quod] quia G 48 esse2] potest addo G(post 21 concurrerent] concurrens GI(sed corr. sup. lin.) I 23 earum] eorum I I instanti)I(sup. lin. aI. m.) I 50 quod] om. G quia X I verum est] inv. I I minus2j unus I I 24 ibi] om. G sibi I I implens] in plures G I 30 essent posito] composito I I 54 spoliata forma] inv. I I 55 aeris] om. G I 56 quod] contradictoria] inv. C I simul] fieri G I continentes] continentis H I 31 quia G I ibi] si G I dictis] et addo C(sed eras.)HLSX I intercideret] simull] sup. lin. aI. man. I I quod] quia G I est] om. S I 32 est] om. C I est intercedere t G I 58 rarefactionem] refectionem sed corr. i. m. S I 60 esset] esse quod] quia G I 33 factum esset] inv. G I dicto] discreto I I 34 G I 62 ulterius] interius C(sed ul- i. m. aI. man.) HSX I 63 sequitur] sic I I ipsorum ... est] nihil est ipsorum GI I 37 Partes etiam] inv. X I 40 esse] om. I I 64 denudatio] denudata I denudato G I 66 iam dicta] inv. I denudatio nem] denuntiationem I I erant] essent I I quare] quia I I 42 44 aliquis .. .46 facere] non invenimus. I 46 alias determinavi] Cf HENR. DE immutatum] immutant CGHIL GANO" Quodl. IV, q. 13 (ed. 1518, f. ll1b); ID., Quodl. IX, q. 8 (ed. R. 35 Nihil ... 36 continentis] ARIST., Pfys., V c. 3 (Trans!. Vetus, ed. F. BOSSIER-]. MACKEN,p. 158, 81 - 159, 1). I 53 Commentatorem] cf AVEM., Comm. in BRAMS,p. 200, 6-12; 226b 19-23). I 36 vacuum2 .. 37 est] ARIST.,Pfys., IV c. 8 Pfys., IV, comm. 68 (ed. Iunt. IV, f. 156vL-157rC). I 62 secundum (frans!. Vetus, ed. F. BOSSIER-].BRMIS, p. 164, 10-11; 216a 20-21); if. etiam argumentum] cf Ibid., comm. 70 (ed. Iunt., IV, f. 157vG-L). ulterius ANON" Auct. Arist., (ed.]. HAMESSE,2, p. 150, 130). conclusit] cf Ibid., comm. 71 (ed. Iunt., Iv, f. 158vI-M). QUAESTIO 1 7 6 QUODLIBET XV Contra hoc tamen posset argui ex causa sive ratione praedicta eo S 248,b illo, scilicet I Deo, eam non posse denudari dicto modo, est valde debile motivum, quod nec deberet quemquam rationabiliter movere ad modo quo ille arguit contra ponentes Deum posse dicto modo denudare negandum dicto modo materiam posse, Deo agente, denudari. Cuius materiam. Argueretur enim sic: si Deus posset lapidem existentem in 70 95 aere aut totam sphaeram aeris aut etiam totam sphaeram quattuor H 259,b debilitas apparet I applicando causam illam quaestioni qua quaeritur elementorum adnihilare, sequeretur vacuum esse aut motum esse in utrum Deus posset adnihilare et secundum materiam et secundum instanti sicut prius. Et supposito, ut prius, quod partes circumstantes formam substantialem et secundum omnia accidentia aliquod corpus concurrere non possent subito, sicut suppositum est prius, concludi contentum inter partes aeris, puta lapidem; aut totam speciem G 259,b posset modo quo prius, I si Deus adnihilaret aut adnihilare posset contentam inter terram et ignem, et hoc continendo ignem superius ne 75 100 aliquod praedictorum, quod sequeretur vacuum. Et tunc ulterius: sed rarefactione descenderet, et terram et aquam inferius ne rarefactione impossibile est vacuum esse secundum PHILOSOPHUM; ergo impossibile ascenderet. Quo etiam posito, secundum PHILOSOPHUM IVo C a e I i X 31"' e t m u n d i ignis I non descenderet, quia est in omni loco levis. est illud I ex quo hoc sequitur, scilicet Deum posse aliquod L 234va praedictorum adnihilare. Similiter nec terra aut aqua ascenderet, quia secundum ipsum ibidem Sed non puto quod sit aliquis catholicus qui propter fugam sunt in omni loco graves, licet aer amota terra descenderet, eo quod in 80 105 inconvenientis, quod est vacuum esse aut posse esse, duci deberet ad suo proprio loco gravis est, unde nec ascenderet elevata sphaera ignis, negandum antecedens, dicendo quod Deus nullum praedictorum secundum PHILOSOPHUM ibidem. Etiam an posset adnihilare totam sphaeram elementarem sub sphaera lunae absque complicatione partium adnihilare posset. Immo potius debet a quolibet concedi vacuum posse esse et Deum posse fa;:ere quod vacuum esset, quam negare Deum Bad. 575'Q illius. I Et constat quod non est negandum quin Deus hoc et consimilia B.d. 575" facere posset, quia qua ratione posset universam creaturam mundi aliquod praedictorum posse adnihilare.1 85 110 Consimiliter ergo et ad propositam quaestionem descendendo, adnihilare, eadem et quamlibet partem eius adnihilare posset, et unam alia manente. Omnis enim creatura ex se caderet in nihilum dico quod Deus posset facere, si vellet, quod vacuum esset, et hoc sic ut sicut de nihilo facta fuit, nisi manu Condito tis teneretur in esse, qui perserveraret in esse absque omni spatii separati repletione, aut per manum suam potest subtrahere sive a toto universo sive a quacumque partium corporis circumstantis concursum, aut per aliquod corpus quod parte eius ad libitum suae voluntatis, quia non de necessitate ullam Deus de novo produceret loco corporis adnihilati, aut per materiae prius 90 C 199" creaturam conservat in esse, sicut I nec de necessitate ullam in esse B.d. 575" produxit, sed solummodo libertate arbitrii voluntatis suae. I CGHILSX CGHILSX 92 tamen] om. X I 93 posse] om. r I 94 Argueretur] Arguetur CHLSX I 95 67 illo] eo G I eam] om. G aeque r(sed corr. sup. lin. ai m.) I posse] posset r I sphaeram1] in addo L I 96 elementorum] om. L I adnihilare] annu1are CGX I sequeretur] sequetur CSX sequitur P I vacuum] factum sed exp. et vacuum i. m. debile] detestabile C I 68 quemquam] quamquam HL I 71 et1] om. S I 73 lapidem] lapidum G I speciem] sphaeram C I 75 rarefactione1] vel condensa S I esse2j om. P I 99 si] om. L I adnihilaret] annullaret GLX annulare C I i. m. ai. man. C I 76 etiam] om. G I 77 est] om. G I 78 aut] nec G I adnihilare] annulare CGLX I 100 aliquod] (c[. infra, lin. 109: aliquod) aliquid CGHrLSX I 101 est] om. C(sup. lin.)LSXY I vacuum esse] in!! H I esse] est ascenderet] ascenderent C I ipsum] tempus G I 79 in2] om. X I 80 proprio loco] inv. Gr I est] om. S I ascenderet] ascendere GHrLSX I sphaera] luna G I impossibile2] vacuum add. sed exp. S I 102 sequitur] sequeretur r I absque complicatione add. sed exp. H I 81 ibidem] lac. H aut addo Gr I an] Ista posse] posset r I aliquod] (c[. infra, lin. 109: aliquod) aliquid CGHrLSX I 103 G autem r I adnihilare] annullare CGX I 83 est] om. r I 84 posset1] potest /. adnihilare] annulare CGLX I 104 non] i. m. C I 105 esse1] est r I aut] m. ai man. r I posset universam] inv. Gr I 85 adnihilare1] annulare CGLX I possibile est addo r I aut ... esse2] om. (hom.) L I posse] possibile C I deberet] debet r I 106 dicendo] a Deo Gr I praedictorum] dictorum S I 107 eadem] eam G I eadem ... posset] om. C I adnihilare2] anullare GLSX I 86 adnihilare] annu1are CGLX I 108 quod] quia G I 109 adnihilare] annulare CS alia] om. L altera C I 88 potest] om. r I aI] sup. lin. ai. man. r I 90 nec] om. L ambulare GrLX ambulari H I 110 et] om. Gr I propositam] ergo add. r I I 91 produxit] om. r 111 vellet] nullum r I vacuum] non addo G I hoc] hic r I 112 perserveraret] 77 ignis ... levis] ARlST., De caelo, IV c. 2 (in ALBERTI MAGNI Comm., ed. P. perserverare r perseveraret Bad. (an recte?) I per] om. r I 113 concursum] conclusum G contrarium r I 114 adnihilati] annu1ati G I per] om. G HOSSFELD,p. 249,52; 308b 13-14). QUAESTIO 1 9 8 QUODLIBET 101 115 130 declaravimus vacuum esse ens per accidens, in quodam alio Quolibet denudatae restitutionem per formam et quantitatem, licet natura hoc praece denti. facere non posset, quia ipsa materiam non potest omnino denudare nec S 249" corpus aliquod adnihilare.1 Unde quod philosophi nihil putabant posse B.d. 57 5'T fieri nisi natura agente ut medio sine quo ponebant Deum nihil posse de novo agere, iuxta dictum PHILOSOPHI VIlIo P h Y s i c o r um: 120 B.d. 575'" H 259" «Voluntas antiqua nihil novi operatur I nisi mediante alio antiqu(J», et quia Et secundum hoc concedendus est processus primi argumenti·1 natura non potest materiam omnino denudare aut corpus aliquod Ad argumentum secundum in op positum pro eo quod probat omnino adnihilare, sine quibus vacuum fieri non potest, et cum hoc non 135 quod impossibile est vacuum esse, quia ponere vacuum esse est ponere potest habere esse, sicut aliquod ens per se existens et per se in esse contradictoria esse simul, puta partes continentis vacuum esse simul et productum, idcirco ponebant quod vacuum esse esset impossibile non esse simul, dico enim quod hoc falsum est. Immo pro toto tempore 125 quo vacuum est, partes circumstantis et continentis illud non sunt simul, simpliciter. Sed licet hoc sit simpliciter impossibile, scilicet quod vacuum habeat existere agente natura, et sicut aliquod ens per se existens et per sicut neque erant simul prius quando corpus erat contentum in situ se in esse productum, prout bene procedunt rationes PHILOSOPHI quod 140 vacui, per cuius adnihilationem aut materiae eius denudationem J 351"' vacuum I esse non potest, bene tamen possibile est vacuum esse agente generatum est vacuum, secundum quod processit secunda pars illius B.d. 575" Deo, et hoc sicut quoddam ens per accidens secundum modum quo argumenti et bene. I Quod autem arguebatur secunda parte eius, etiam non essent simul, quia nihil esset medium illarum, dico quod revera nihil est medium quod est aliquid ens per se et positivum, 145 est tamen medium vacuum sicut aliquid ens per accidens et privativum secundum modum expositum, vacuum esse ens per accidens et privativum, in dicta quaestione. Et sic dicendo quod inter partes continentis vacuum nihil est medium, negando 'aliquid' generaliter, tam CGHILSX pro eo quod est ens per se positivum quam pro eo quod est ens per 115 restitutionem] restitutione I I licet] om. S i. m. ai. man. C I 116 ipsa] ipse 150 accidens privativum, illud simpliciter falsum est. Sed talis negatio est in GI ipsam L I 117 adnihilare] ser. et annulare i. m. ai man. L annulare G I quod] quia Bad. (an recte?) I 118 de] Deus I I 121 non] lac. G I. dem~dare] denudari LX I 122 adnihi1are] annulari G I 125 sit] ut I I 126 Sicut] Sit I I per sel] iter. G I 127 prout] ut I I quod] quia C(vel quod i. m. ai man.)HLX I 129 sicut] secundum I I secundum] per I 118 Deum ... 119 novo] cf D. PICHE, La condemnation parisienne de 1277, pp. CGHILSX 90-91, prop. 39 (< primum erat utrum Christus ascendit super omnes caelos; secundum erat utrum omnis actio Christi humana sit supernaturalis; unicum autem Dico quod hoc quod Christus super omnes caelos ascendisse et tertium erat de quadam actione terminata in corpus Christi, scilicet 10 scribitur, sanum requirit intellectum et pium expositorem. Quia enim utrum operatio qua convertebatur cibus in corpus Christi erat naturalis. ascensus motum dicit ad superius, superius autem semper dicitur Circa primum arguitur quod Christus non ascendit super omnes respectu inferioris, et superius atque inferius dupliciter possunt intelligi, caelos sic: secundum PHILOSOPHUM VO P h y s i c o r u m omnis motus 35 vel loco vel dignitate, utroque modo Christus intelligendus est est a termino in terminum. Illuc ergo ubi nullus est terminus, nihil ascendisse super omnes caelos. Super illud enim E P h e s i o s moveri potest, quia esset motus sine termino. Super omnes caelos nullus 15 CGHILSX Sequuntur] ineo A ACGHILSX 151 sunt) sint I I nihil...152medium)mediumestnihiIGI I 152necl]om.I I aliquod] an alquid (?) (cf supra, lin. 144, 145) I nec ens] om. G I 153 estl] 16 extra ... 17 et] om. I I 17 Idem] Non HLSX I Idem ... 18 caelos] om. (ham.) G om. I I per ... solummodo] solummodo (solum et modo i. m.) per se inest (sed 20 nihil] om. I I 21 Confirmatur] Confirmat I I Confirmatur ... 98 situ] om. A I inest dei. sed signis inv. transpos.) C I solummodo] solum inest S I 156 est] om. I 22 sic] om. G si I I A] Et X I 23 ille] iste CSX , 24 Ascensio] eius addo I I I nisi] inter C(sed deI. et nisi sup. /in.)HLSX I 2 Utrum ... caelos] cj infra, lin. 8. ergo] SIC G I ergo Christi] inv. I , suprem.i]supremum C I 25 guod] non addo G I 3 Sequuntur ... 12 primum] om. A I 4 deitati] divinitate I I 5 deitati] I 28 dexteram] eius addo I I assumptum] assumpsit C(sed in assumptum divinitate I I 7 eius naturam] inv. G I naturam] materiam I I naturam corr.)HLSX I assumptum est] assumpsit HLSX I de] conieczmus.:te I-ILSX I IVO] humanam] inv. L I 8 ascendit] ascendat I I 9 omnis] communis I I 10 Christi] XOG I 29 omnes] om. G I 31 guod hoc] hic G I 33 motum] motus G I om. I I 11 Christi] om. G I 12 omnes] om. G I 13 VO]IIo GI I 14 a termino] superius2] inferius G I semper] om. GI I 35 utrogue] utrobigue G I 36 Super] actio G I Illuc] Illic C I nullus est] inv. G I nihil] nec G I 15 potest] om. G om. I I enim] ii CHLSX 151 simu12... 152 medium] ARrST., Pf?ys., V, c. 3 (TransI. Vetus, ed. F. 18 Extra ... 19 locus] lo., De caelo, I C. 9 (in ALBERTI MAGNI Comm. ed. P. BOSSIER-].I3RAMS, . 200, 6-9; 226b 22-25); AVERR., Comm. in Pf?ys., V, comm. p HOSSFELD,p. 74,69-70 et 77-78; 279a 11-12, 20-22; ANON., Auct. Aris!. ed. J. 22 (ed. Iunt., Iv, 102va: «Contigua sunt corpora quorum ultima, scilicet HA.MESSE p. 161,29). I 22 A ... 23 eius3] Ps. 18,7. I 27 Ascendens ... 28 3, superficies, sunt simul ita quod inter illas non est corpus extraneum.»). I 13 dexteram) Cf Le sacramentaire grigorien, vo!. 1, n. 522 (ed.]. DESHUSSES);cf omnis ... 14 terminum] ARIST., Pf?ys., V, c. 1 (fransl. Vetus, ed. F. BOSSIER-]. ettam Corpus praifattonum, n. 813-14 (ed. E. MOELLER, in CC lato 161D, pp. I3RAMS, 194, 13; 225a 1). p. 390-392). I 29 Qui ... caelos] Eph. IV, 10. 12 QUODLIBET XV QUAESTIO 2 13 IVO: «Ascendens Christus in altum», dicit G los s a: «Et loco et dignitate». humanitas I ascendere potuit, nisi quia et divinitas primum descendit?». Descendit L 235" 1351" Quod Christus una persona Deus et homo ascendisse I dicitur, quidem deitas non localiter sed per exinanitionem suam, scilicet in secundum humanitatem eius dictum intelligitur. Super illud < A d > 60 assumpta humanitate. Sic etiam e contra isto modo iam dicto ascendit E P h e s i o s IVO: «Quod autem ascendit, quid est, nisi quia et descendit», dicit 40 humanitas, non localiter sed per repletionem suam ex assumpta G los s a : «Secundum corpus et animam ad caelos ascendi!». divinitate quae est ascensio, non loco sed dignitate. Et per istam Ad caelos spirituales Trinitatis divinarum personarum ascendit ascensionem ad caelos spirituales Trinitatis ascendit super omnes caelos quando in sua incarnatione ad aequalitatem Dei Patris humanitas eius spirituales spiritualis creaturae et loco et dignitate. Dignitate secundum est assumpta per unionem naturae humanae cum divina, secundum 65 illud P s a I m i XVIIi: <, dicit I AUGUSTINUS:< Dei Patris, quod est simul dicit G I o s s a super illud «quod autem ascmdi!» etc. sic: «Quomodo in plenitudine divinitatis aequalem Patri residere. Unde super illud ACGHILSX ACGHILSX 37 Christus] ergo I I 38 Christus] om. GI I 39 illud] ii addo CHILSX I 40 58 potuit] et addo C I et] om. CHLSX I divinitas] deitas GL I Descendit] et autem] om. L I quid] quod G I quia] quod I I descendit] ascendit CHLSX I descendit addo G I 59 deitas] divinitas ILSX I exinanitionem] exinationem 44 unionem] unisque (1) G I naturae] ne G I humanae] humana G I 45 est] om. CGHL ex et lac. sequitur S I scilicet] id est G I in] om. G I 60 Sic] Sicut C I I I est aequalis] inv. G I 46 summum] supremum C I 47 dicitur] sec/usimus(om. contra] converso I I 61 suam] scilicet addo GI I assumpta] assumptate(!) I I 62 Badius) I 48 Atque ideo] om. G I 49 recte ... 50 quia] om. G I 50 sua natura] inv. Istam] Ipsam G I 63 omnes] om. G I 64 spirituales] creaturae addo1 I spiritualis] G I Filio Dei] inv' G I 51 Filius ... 52 habuit] om. (hom.) G I hoc] om. CS I 53 om. G I Dignitate] om. S I 65 XVII;] om. G XV; I I Cherubim] volavit addo I I existens] i. m. aI. man. L I duabus] personis addosed exp. H I in2 ... 54 naturam] om. volaVIt] nolavlt addo CL(sed ante volavait)X(sed ante volavit) I 67 velut] velat (I) H I (hom.) G I 54 divinam] divina H I 57 etc.] et addoCS I Quomodo] humano I penrus] et addo G I 68 attollit] attollunt GHLSX I dicitur] dicit LS I in Psalmo] Psalmus X I CXIlO] CVIIo I I 69 est] om. CGHLSX I omnes ... super2] om. 37 Ascendens ... altum] Eph. IV, 8. I Et ... dignitate] PETRUS LOMBARDUS, (hom.) I I 71 etiam] om. G est I I omnes] om. CHLX I caelos] iter. I I Collect. In Epist. S. Pauli, Eph. IV, 8 (PL 192, 1980). I 40 Quod ... descendit] gloria ... 72 intelligit2] om. G I Sicut] Sic L I 72 intelligit1 ... caelos] om. (hom.) X I Eph. IV, 9. I 41 Secundum ... ascendit] PETRUS LOMBARDUS, Col/ect. In Epist. angelicos] angelos G I 75 intelligit] iter. H I ascendens] ascenderet L I omnes] S. Pauli, Eph. IV, 9 (pL 192, 200A). I 45 occursus ... 46 eius] Ps. 18,7. I 46 om. G I 76 ascensionis] Christi addo G I 77 Dei] i. m. C I 78 residere] resistere Occurrit .. .47 Patris] AUGUST., Enan: in Ps., Ps. 18, n. 7 (CC lat. 38, p. 103,3-4; C PL 36, 155). I 48 Atque ... 52 habuit] BEDA, Homeliarum Evangelii, II ham. 18 (CC lat. 122, p. 314; PL 94, 200). I 55 Inclinavit ... descenditJ Ps. 17,10. I 56 65 Ascendit ... 66 ventorum] Ps. 17, 11. I 66 Super ... 68 attollit] AUGUST., Descendit .. .infIrmitatem] AUGUST., Enan: in Ps., Ps. XVII, 10 (CC lat. 38, p. Enarr. in Ps., Ps. XVIl, 11 (CC lat. 38, p. 96, 1-10; PL 36, 149). I 69 96, 1-2; PL 36, 149). I 57 quod ... ascendit] Eph. IV, 9. I Quomodo ... 58 Excelsus ... elUs] Ps. 112,4. I 70 Gentes ... 71 eius] AUGUST., Enarr. in Ps., Ps. descendit] PETRUS LOMBARDUS, Col/ect. In Epist. S. Pauli, Eph. IV, 8 (pL 192, CXII, n. 3 (CC lat. 40, p. 1631, 1-7; PL 36, 1472). I 75 Qui ... 76 caelos] 200A-B). ANONYMUS (Ps.-AUGUSTINUS), Liber meditatiO/lUm, C. 14 (pL 40, 911). QUAESTIO 2 15 14 QUODLIBET XV firmare poterit; sed quin sic super omnes caelos corporales ascendisse p S <,dicit AUGUSTINUS: <ærgo a I m i LXVIli super caelum caeli sedet ad dexteram Dei Patris. Et hoc est quod dicit Apostolus: 80 potuisset, si voluisset, non dubito. I Bad. 575" ascendit super omnes caelos». Quod amplius exponens IOANNES DAMASCENUS libro Illa cap. ° 31 ° dicit sic: < aimus Christum corporaliter. Dexteram autem dicimus Patris gloriam et honorem divinitatis, in qua corporaliter sedet, glorificata eius carne». Et sic loquendo de Unde quod arguitur in primo argumento, quod «Christus non ascensionis dignitate super caelos omnis spiritualis creaturae, bene 85 105 ascendit super omnes caelos quasi super omnes caelos corporales dicto procedit ultima obiectio. De ascensione autem eius loco super omnes modo ascendere non potuisset, eo quod omnis motus est ad terminum, caelos, si intelligamus super caelos iam dictos creaturae spiritualis, adhuc et ultra omnes illos caelos nullus est terminus», dico quod hoc ultimum bene veritatem habet, caelos appellando bonos homines qui creduntur verum est de termino qui est aliquid ens positivum et secundum I se, L 235'" post corporum resurrectionem in paradiso caelesti in diversis sedibus quia, ut procedit argumentum et bene, extra caelum nullum tale ens est. corporalibus corporaliter residere dispositi pro qualitate meriti; inter 90 110 De termino autem qui est ens per acci dens et privativum, cuiusmodi ens quas sedes Christi sedes erit suprema, vel situ locali vel dignitate vel potest esse vacuum secundum I praedicta, dico quod bene est aut Bad. 576'; potius utroque modo, ut sicut Christus corporaliter et circumscripto potest esse terminus super omnes caelos ad quem Christus potuit corpore creditur ascendisse, secundum DAMASCENUM libro IlIO cap.o ascendisse. Si enim Christus dicto modo super omnes caelos corporales 31 ° exponendo illud A c tu u m 1i: «Veniet quemadmodum vidistis eum ascendisset, etsi prius in termino ascensus sui neque plenum neque euntem in caelum», dicentem: < Consimiliter etiamsi agens principale esset supernaturale, sed tamen 40 ageret modo actionis naturae, necessario actio illa dicenda esset Dico quod licet in qualibet actione tria concurrant consideranda, naturalis, et econtra si agens esset naturale aut artificiale et ageret modo quae sunt agens, modus agendi et terminus actionis. Actio tamen. neque supernaturali, sicut agunt verba sacramentalia in transsubstantiatione propter agens neque propter terminum dicitur naturalis vel 15 Eucharistiae et generatione gratiae, actio illa semper dicenda esset C 199"b supernaturalis, sed solummodo I propter modum agendi .naturalem vel supernaturalis·1 Bad. 576" supernaturalem. Cum enim Christus aquam convertit In vinum, 45 Descendendo ergo ad propositum, dico quod quamquam Christus Ioa n n i s lIo, licet vinum illud idem in forma et in specie vini erat cum sit agens supernaturale ratione I personae agentis, sive agat secundum L 235"' vino generato in vite, tamen actio illa productionis vini de aqua existente naturam divinam I sive secundum humanam naturam, quia tamen I 352,b in hydria est et dicitur non esse naturalis, sicut est et diC1tur esse 20 omnes actiones quas egit in statu mortalitatis et etiam quas adhuc agit in naturalis productio vini de humore aquoso existente in vite, et hoc qUIa statu immortalitatis agit modo naturae quo alii homines agunt illas in non est idem modus agendi in productione vini utriusque. Unde SI In 50 quocumque statu sint, cuiusmodi sunt comedere, bibere, ambulare et ligno esset vis navisfactiva et produceret natura navem. de lig~s in cetera huiusmodi - cuius signum est quod eaedem passiones in Christo eadem forma et figura in qua modo de lignis ipsam produC1tars, etiam e consecutae sunt ex illis actionibus sicut et in aliis hominibus, scilicet converso nunc ars ipsam de lignis producit, sicut tunc produceret 25 sedatio famis ex comestione, sitis ex potatione, quae et consimiles natura, actio tamen producendi navem ab artifice numquam diceretur proprie dicuntur humanae -, idcirco ergo breviter dico quod nulla naturalis propter hoc quod eiusdem formae et figurae navem produceret 55 Christi actio humana, quae vere humana dicenda est, supernaturalis est, cum navi illa quae esset producta a natura, nec e contra. Similiter si ars sed solummodo est pure naturalis, non obstante quod agens sit alchimiae posset producere aurum et esset eiusdem speciei cum auro supernaturale, et hoc quia ipse agens omnes illas actiones agit modo quod producit per se natura, non tamen propterea quod di~eretur 30 naturae. Si quas enim actiones egit vel agit, non modo naturae sed modo eiusdem speciei, illa productio naturalis diceretur prout fit ab alchml1s~a; supernaturali, illae I non sunt dicendae humanae neque I naturales et H 260"' diceretur tamen naturalis, quia idem esset agendi modus proX1musIn 60 secundum naturam humanam factae, sed divinae et supernaturales et S 250" secundum naturam divinam factae. Et econtra est de eius operationibus CGHILSX 8 Ergo etc.] om. X I 9 agendo] advento I I 17 aquam convertit] inv. I I 18 CGHILSX vinum illud] inv. G I idem] ibidem G I in2] om. CHLSX I vini] i. m. C I 19 33 producit] produceret CS I 34 Ubique] Usque G I 35 temp eratis] temperatus actio illa] inv. I I illa] ante tamen G I 20 hydria] idea C(sed corr.)HLSX(sed corr. sup. C(vel -tis i m. aI. mal/.)GHL I 36 proportionalibus] proportionabilibus CL lin. aI. man.) I estl] om. S I esse2J om. I I 21 aquoso ... 22 produc tione] om. G I proportionibus I I 39 etiamsi] etsi CLS I 40 illa] ista S I 41 si] etsi G I 42 22 vini] uni G I 23 esset] est et G I vis ]forte ipsa addo I I natura] t. m. aI. man. L sicut] sic I I in] om. G I transsubstantiatione]lec. dubia] I 46 personae] primi G I 24 et] a C(sed exp. et et sup. lin.)HLSX I qua] quo G I ips~m] modo addo C I I 47 humanam naturam] il/V. G I 48 et. . .49 immortalitatis] om. G I 49 agit] egit etiam] et GS I 25 converso] si addo C(sup. lin.) G I nunc] SI lpse I I 27 quod] G I 51 eaedem] cedere G I 52 et] etiam G I scilicet] om. G I 54 dicuntur] sup. lin. I I 28 navi] natura I navis G I quae] sic addo I I contra] converso I I dicantur I I idcirco] autem addo I I 55 vere] vero] I 56 est] et CHLSX ut G I si] mer. I I 29 esset eiusdem] il/v. G I 30 producit] naturae add G I natura ... 31 58 egit] egerit H I egit. .. agit] agit vel egit C I 59 supernaturali] generali G I speciei] om. G I diceretur] diceret C(sed exp. et esset i. m. aI. mal/.)GHLX esset I dicendae humanae] il/v. I I humanae] iter. L I naturales] scripsimus cum Badio: 17 Christus ... vinum] foal/n. II, 4-11. supernaturales CGHILSX I 60 naturam humanam] il/v. I I 61 est] cum G 18 QUODLIBET XV QUAESTIO 3 19 divinis, si quas ageret non modo supernaturali sed modo naturali. Ut actio eius fuit naturalis et aliqua non, secundum iam dicta. Unde de enim dicit DAMASCENUS libro IlIO cap.o 15°, «duas actiones aimus in domino passionibus Christi dico quod omnis passio eius, quae vere erat humana, Iesu Christo. Habet enim ut Deus divinam actionem, et ut homo est nobis pure naturalis erat in ipso sicut et in quolibet alio, quia uniformiter aliis homoousian humanae habens naturae actionem». Sed ut idem ait ibidem cap.o 65 dormivit, esuriit, sitivit et lassus fuit, et ceteras passiones humanas 19°, propter unitatem personae agentis et in duabus naturis subsistentis 85 sustinuit. Sed est advertendum de passionibus sicut et actionibus Christi, «habuerit novum et ineffabi/em modum naturahi,m actionum». Sed hoc intellige quod non dicitur passio aliqua naturalis in ipso a modo quo illi infertur non nisi naturalem. Unde exponens in quo sit 'novus' et 'ineffabilis' ab agente extra inferente illam, sed a modo quo in passo recipi tur. Unde subdit dicens: «Si enim Deus ens peifectus factus est propter nos et secundum nos passio mortis Christi, licet in quantum fuit illata a crucifixoribus, fuit homo peifectus, manifestum est quod omnes habens natura/es divinitatis proprietates 70 violenta, tamen in quantum in Christo fuit recepta, erat pure naturalis, et et secundum hoc Deus peifectus habebat natura/es humanitatis proprietates». «Et 90 per illam pure naturaliter mortuus est, licet voluntate consentiente ut in indivisas aimus actiones unaquaque natura cum a/terius communione agente hoc ipso recepta, et permittente ut a crucifixoribus est illata. Et per hoc, licet Ilad. 576"0 quod proprium habuit. Neque egit humana secundum hominem I solum, neque actio crucifigentium Deo Patri displicuit, passio tamen Christi illi grata divina secundum Deum solum, sed Deus simu/ existens et homo. Quemadmodum fuit. Hinc de naturalibus passionibus Christi dicit I DAMASCENUSibro l 1.235" enim naturarum unionem et differentiam natura/em cognoscimus, ita et natura/ium 75 dicto cap.o 20°: «Confitemur quod omnes natura/es passiones hominis assumpsit. vo/untatum et actionu!Jl».1 95 Totum enim hominem et ea quae sunt hominis sumpsit, praeter peccatum» - hoc enim non est naturae, puta fames, sitis, labor, dolor et cetera huiusmodi quae annumerat. Unde et consimiliter loquens de eius passionibus et actionibus simul dicit cap.o 18°: «Deum peifectum et hominem peifectum C 200" Per praedicta patet responsio ad obiectum I primum. Et dicentes Christum, omnia ei dabimus et quae Patris natura/ia et quae matris». I I 352" concedendum est argumentum secundum, ponendo non solum quod aliqua passio Christi naturalis fuit, et aliqua non, sed etiam quod aliqua 80 QUAESTIO 4 CGHILSX U~UM OPERATIOQUACONVER1EBATUR CIBUS CORPUS IN CHRISTI FUERAT NATURALIS 62 quas] quis X I sed ... naturali] iter. L I 63 15°]16° S I 65 homoousianJ ousian GS I narurae actionem] inv. X I 67 habuerit] habuit S I novum] nomen Circa tertium arguitur quod operatio qua convertebatur cibus in HLSX I hoc intellige] inv. G I 68 ineffabilis] effabilis I I 69 dicens] om. S 5 corpus Christi non erat naturalis, sic. Operatio transiens omnem dicentis H I ens] om. S I facrus] om. S I et] secundus addo sed exp. H I 70 homo] ante secundum H I perfectus] factus sed in perfectus corr.H I quod) quia S I habens] scripsimuscum Damasceno:habemus CGHILSX I divinitatis] deitatis X I 71 Deus] ens adei. I I perfectus] et adei. GL quod habemus(?) nonr) addo I I CGHILSX habebat] habebit I I 72 indivisas] divisas et in- sup. lin. C I unaquaque] vitamque sed unaquaque i. m. aI. man. C una I unaquaeque G I alterius] altius S I 75 81 dicta] praedicta I I 82 omnis] om. X I 84 esuriit] esurivit I I etl] om. narurarum] naruraliter I communionem adei. S I cognoscimus] agnoscimus G I CGHLSX I 85 et] de addo S I 86 dicitur] Dei sed deI. et dicitur Stlp. lin. C I 87 76 voluntatum] voluntatem G I et] sup. lin. S I 78 ad] quia G I ad ... primum] passo] passio I I 88 in] sup. lin. S I 89 erat] fuit S I 90 naruraliter] postea adei. I Om. S I 79 ponendo] proponendo S I 80 naturalis] vel I I et] om. I I sed ... 81 I 91 et] om. G I 92 passio] om. S I illi] illius I I 93 Christi] om. S I libro] adei. non] om. (hom.) L I quod] om. G III I I 94 assumpsit ... 95 hominis] om. (hom.) G I 95 Torum] et indetractibiles I I enim hominem] inv. C I 96 enim] est addoC(sed del.)HLSX I narurae] nec S I 63 duas ... 65 actionem] IOANNESDAMASC.,De}ide orlhod., cap. 59 (III, 15), n. 1 97 Unde) om. G I consimiliter] communiter G I 98 et. .. perfecrum2] om. (hom.) X (ed. E. BUYTAERT, . 228, 3-5). I 67 habuerit ... actionum] ID., De }ide orlhod., p I 99 omnia] omni G I et quae I] iter. X , 2 Utrum ... 3 naturalis] CI supra, p. 10, cap. 63 (III, 19), n. 1 (ed. E. BUYTAERT,p. 256, 9-10). I 69 Si... 71 lin. 11. proprietates] ID., De duabus in Christo voluntatibus, n. 13 (ed. Coloniensis, 1546, p. 52; PG 95, 142D). I 71 Et. .. 76 actionum] ID., De }ide orthod., cap. 63, (III, 19) 94 Confitemur ... 95 peccatum] IOANNESDAMASC.,De }ide orlhod., cap. 64 (III, n.l (ed. E. BUYfAERT,p. 257,15-21). I 78 ad ... primum] cf supra, lin. 4-8. I 26) n. 1 (ed. E. BUYTAERT, . 259, 3-5). I 98 Deum ... 99 matris] ID., De}ide p 79 argumentum secundum] CI supra, lin. 9-11. orlhod., cap. 62 (III, 18) n. 1 (ed. E. BUYTAERT, . 250, 5-6). p 20 QUODLIBET XV QUAESTIO 4 21 facultatem naturae non est naturalis. Dicta operatio fuit huiusmodi, quia medius constitutus est intellectus et materiae; vinculum enim est visibilis et invisibilis, attingit ad carnem unitam divinitati, et ita ad unionem ineffabilem et id est sensibi!is et intelligibilis creaturae. Communicat igitur animatis corporibus supernaturalem cum ipsa divinitate. Ergo etc. 35 secundum ea quae ex quattuor elementis complexionem et compositionem,I plantis G 260" S 250,b Contra. Illa operatio I quae procedit ex virtute naturali et modo autem secundum nutritivam et augmentativam virtutem, adhuc autem et naturae est operatio naturalis. Dicta operatio fuit huiusmodi; processit 10 seminativam, irrationaliblls autem animalibus secundum irrationalem appetitum, id enim ex virtute animae Christi nutritiva, quae naturalis est, et hoc est iram et concupiscentiam,et secundumphalltasticum et memorativum et secundum H 260,b mediante calore naturali digerentibus, sicut et in aliis I hominibus, in sensum et secundum progressivum motum et vociferativum et spirativum. Copulatur X 32" quibus illa conversio est pure naturalis. Ergo etc. I 40 autem incorporeis et intellectualibus virtutibus per rationale et rationalem appetitum B.d. 576,0 intellectus, qui est voluntas, primus intellectualis motus». Et infra: «Est autem propriissimum animae dividens ipsam ab angelorum substantia in corpore conversari et huic tradere vitam et motum et liberum arbitrium secundum propnum appetitum Quaestio ista implicata est et contenta in proxima praecedente, et 15 ducere corpus et irrationalem appetitum contra et iram et secundum progressum ideo ex responsione tradita ad illam dissolvenda est. Cum enim 45 motum et naturaliter dominari, ut proprio et naturali servo proprio corpori», et secundum dicta iam in illa debeamus tribuere Christo secundum cetera plurima huiusmodi. Quibus enumeratis I applicans cuncta C 200'" hominem quaecumque sunt naturalia matris, sicut et quaecumque Christo, subdit dicens: «.Propterquod in domino nostro Iesu Christo, quia duae secundum Deum sunt naturalia Patris, proculdubio ponendum est quod naturae, duae sunt et naturales operationes, ut sit peifectus Deus et peifectus homo dicta operatio erat naturalis in Christo sicut fuit et in matre eius, et non 20 secundum duarum naturarum differentiam divinae et humanae. Aliud enim opus est solum illa sed et quaecumque alia, ut de nulla illarum oporteat facere 50 divinae naturae et aliud humanae. Si humanam non assumpsit operationem, non propriam quaestionem aliam a quaestione praecedenti. Quae autem sunt vixit ut I homo, non ratione usus est, non comedit, non bibit, non ambulavit, non B.d. 577,0 illae, determinat DAMASCENUS in libello suo D e g e m i n a n a t u r a vidi!». Et post plurima talia applicata Christo subdit illud quod pertinet et geminis proprietatibus atque geminis ad propositum dicens: «Et quod ab anima animales operationes et passiones a c t i o n i b u s C h r i s t i dicens sic: «Dicentes divinae naturae Christi 25 assumpsit, testis est ex naturali quidem potentia nutritio corporis et augmentatio. proprietates, quas habet ex Patre, dicamus et humanae naturae proprietates 55 Unde enim sudor, sputum, salutaris sanguis et aqua, I si non ex digestione,si non s 250" naturales, quas ex ea quae nostri habet assumptione, hoc est omnes naturales passibiliter sed naturaliter nutn'tus est, non secundum voluntatem passibilem, sed ad potentias humanitatis et operativas et passivas, ut peifectus sit homo. Si enim aliquod naturalium non assumpsit, non peifectus sed defectivus est homo». Et annumerando dictas potentias, operationes et passiones circa hominem 30 CGHILSX simpliciter, subdit dicens: «Si enim uniuscuiusquepotentiam acceperitnaturaliter a Conditore, homo igitur minor est mundus. Habet enim animam et C01PUs,et 33 ct invisibilis] om. I I 34 id est] ct C I 35 ca] cam X I 36 adhuc] ad hoc sed corr. C I 37 irrationalibus] irrationabilibus C irrationabilius X I 39 secundum] Om. I I et spirativum] om. X I 40 incorporeis] smpsimlfs CIIm Damascel1o: corporeis C(et CGHILSX in- add. sub lin.)GHILSX I virrutibus] forte viribus I I rationale ct] om. I I 41 Est autem] Et ante hoc C I 43 motum] morus I I liberum] libere CHLSX I 44 7 attingit] contingit H I 8 divinitate] deitate C I 9 virtute] omni(?) add. I I 10 ducere] dominantem LS I irrationalem] irrationabilem CHLX I contra] forte naturae] non add. G I operatio naturalis] inv. G I 11 animae] sup. lin. (post Christi) commune H forte concurrit I I iram] itaque X I secundum] proprium add. I I 49 G I nutritiva] lac. I I 12 digerentibus] ser. sed -bus deI. C I 15 implicata] implicita narurarum] naruram I I differentiam] diffinitionem et differentiam i. m. aI. man. C I I 16 dissolvenda] solvenda et dis- i. m. X I 17 debeamus] debemus I I 19 sunt I 50 nonI] om. X I 51 ut] om. X I 55 enim] non I I si2] an scribendum sed cum naturalia] inv. L I 21 et] om. C I 26 humanae] ipsius humanae addo I I 27 nostri] Damasceno? I 56 sedI] an scribendum ct cum Damasceno? I voluntatem] an scribendum matre G matri I I habet] ex add. CGHLSX I 29 non2] nec L I 31 acceperit] voluptatem cum Damasceno? accipit C I 32 est] om. I 41 Est. . .45 corpori] Ibid., n. 16 (ed. Coloniensis, 1546, p. 55; PG 95, 143D- 25 Dicentcs ... 29 homo] ID., De duabus in Christo voluntatibus, n. 13 (ed. 146A). I 47 Propter ... 52 vidit] Ibid., n. 35 (ed. Coloniensis, 1546, p. 58; PG Coloniensis, 1546, p. 52; PG 95, 142D-143A). I 31 Si.. .41 motus] Ibid., n. 15 95, 171D-174A). I 53 Et ... 57 eff1uxit] Ibid., n. 36 (ed. Coloniensis, 1546, p. 64; (ed. Coloniensis, 1546, p. 52-55; PG 95, 143B-C). PG 95, 175A-B). 22 QUODLIBET XV QUAESTIO 4 23 Bad. 577'· repletionem eius eJf/uxit?» I Sic ergo dubium nulli debet esse catholico quin 85 dicente INNOCENTIO IIIo in sermone quodam D e n a t iv it a t e Christus omnes operationes et passiones naturales humanae naturae D o m i n i: Solus Patris Filius, non Pater ipse vel Spiritus Sanctus expertus est vel potuit experiri. Sed praecipue de una naturalium carnem assumpsit. Missus est Dei Filius, ideo non Pater vel Spiritus operationum humanae naturae dubitatio est, puta de seminativo et 60 Sanctus, I ne alius in divinitate esset Filius, alius in humanitate, et ne X 32'" H 261" generativo per concubitum I cum I muliere, an illud in se habuit, quia idem esset Pater et Filius, si Deus Pater de homine nasceretur. <? I effluxit] affluxit I I 62 post] om. I I 64 factus] 86 vel] etiam add C I 89 Magno] Magna H Imago I I 90 consilio] cum Filio I I perfectus C I 65 nisi] ut addoI I intransmutabilis] transmutatione sedcorr.sup. lin. 91 sed] om. X I divinitate] deitate C I 92 consilio Dei] im). I I 93 consilio] cum H I 68 et3] post virtute I I licet] sed C I 70 seminativum] seminativam I I Filio I I haec sic] hic fuit I I 94 Patris] Pater et vel Patris i m. a/. man. C I 2 autem] om. I I generativum] generativam I I nonI] i. m. C I hoc] om. X I 71 Utrum ... praedicamenta] Cj infra,lin. 4-5. I transilire] transire CHLSX I 3 unitis] quod] quia I I 72 et sic] sicut I I 73 Quoad] Ergo ad I I 77 possunt] possint I unitatis L I clivinitati] deitati CL I 4 habeat] habeatur I I 5 alia] iter. .redexp. I 78 declaravimus] determinavimus H I 81 incarnariJ incarnati sed con: C I 82 X I 6 illud] illico I I relatio] an add.? I debilius esse] inv. G I 8 tantum] tamen X esse habet!] inv. G I id] illud G ad HISX I verius2 ... 9 quod2] om. (hom.) C I 9 quod!] om. I I fundatur] fundamentum I I 10 quantitas] et addoI 62 Serninativum ... 65 proprietas] Ibid., n. 37 (ed. Coloniensis, 1546, p. 64; PG 95, 175C). I 70 seminativum ... habuit] Tbid., cf. .rupra, lin. 62-64. I 78 85 De ... 86 Domini] non invenimus. I 89 Magno ... 92 filius] HERMANNUSDE quaestionibus ... 79 ordinariis] HENR. DE GAND., Summa (Quae.rt.ord.), art. 53 q. RUNA, Sermone.rFe.rtivale.r E. MIKKERS,p. 413, 60-62). I 92 magno ... Dei] (ed. 9 (ed. 1520, II, f. 72vHI). Ibid., (ed. E. MIKKERS,p. 413, 60-62); cf. supra lin. 89-90. 24 QUODLIBET XV QUAESTIO 5 25 relationes. Quare cum praedicamentum relationis fundatur super tria 35 habet esse verius, propter quod a PHILOSOPHO VIIo M e t a p h Ys i c a e praedicamenta absoluta, aliorum vero sex quaedam fundantur super dicitur ens simpliciter, cetera vero novem respectu illius dicuntur 'entia ad' C 200"' relationes, ut actio I et passio super rationem activi et passivi, ergo etc. et quasi secundum quid et diminute, quia non dicuntur aut sunt entia, In contrarium est COMMENTATOR super xn um nisi quia sunt dispositiones entis simpliciter, quod est substantia, ratio H 261'" M e t a p h Ys i c a e, ubi probat PHILOSOPHUS quod eadem sunt I 15 autem communis illis novem praedicamentis accidentium distinguitur in Bad. 5770. principia substantiae et accidentis. Ergo etc. I 40 duas, quia 'esse in alio' aut convenit alicui absolute aut non nisi in ordine ad aliud - et est I prima istarum duarum rationum communis duobus G 260'" praedicamentis absolutis, scilicet quantitati et qualitati, secunda vero est communis septem praedicamentis respectivis, quorum esse, quia Dico quod in quolibet genere praedicamenti est duo considerare, dependet ab absolutis, et realitatem trahunt ab illis, puta a substantia, scilicet rem praedicamenti et rationem eiusdem, quae in hoc differunt 45 quantitate et qualitate -, idcirco illa absoluta et quodlibet eorum, quod decem praedicamenta in nulla re communi eis conveniunt, tamen 20 scilicet substantia et accidentia quae sunt quantitas et qualitas, verius in una ratione communi conveniunt, quae est 'esse ab alio', ut effectus a esse habent quam quodcumque illorum I septem, quibus non convenit L 236" causa, in quo generaliter differt ratio omnis quod est in praedicamento a aliqua realitas communis omnibus aut aliquae propriae singulis, quantum ratione divinae naturae, praeter quod realitas omnis eius quod est in est ex natura sui praedicamenti. Unde et distinguuntur solummodo praedicamento differt a realitate divinae naturae multo amplius quam 50 penes diversitatem modorum fundandi illa super res praedicamentorum differat realitas unius praedicamenti a realitate alterius. Sed illa ratio 25 absolutorum et referendi secundum illos aliquid ad aliud, hoc modo quia 1353" communis decem praedicamentis, quae est 'ab alio esse', I primo in ille respectus qui est ad aliud esse aut convenit rei absolutae ex se sola, duas distinguitur, secundum quas praedicamentum substantiae cum hoc et sic est respectus praedicamenti relationis proprie dictae aut convenit quod ceteris praedicamentis veriorem rea lita tem importat, dividitur rei absolutae non nisi ex connexione quadam sui cum aliqua re alia, et Bad. 577"G contra novem praedicamenta accidentium, I quae, ut distinguuntur 55 est respectus aliorum sex praedicamentorum.1 Bad. 577vH De quibus idcirco dicit contra substantiam, in una ratione communi conveniunt, licet non in 30 BOETHIUS libro suo D e T r i n i t a t e quod «maxime ex aliquo vel alieno una realitate. Illarum autem duarum rationum una est 'esse in se', non in adventu constare videntum; cuiusmodi alienum est motus aut dispositio alio, et est propria substantiae; alia vero est 'esse in alio', et est communis novem praedicamentis accidentium. Unde cum hoc quod praedicamentum substantiae veri orem realitatem ceteris importat et CGHILSX CGHILSX 35 quod] cum I I 37 quasi] alias X quod G I 39 illis] om. G I 41 aliud] 12 absoluta] om. G I 19 scilicet] et addo GI I rem] om. H differunt] aliquid I I 42 secunda] substantia G I 45 illa] om. G I quodlibet] quaelibet differant G I 20 praedicamenta] om. L I 21 communi] om. H I 22 a ... 24 G I eorum] illorum CT I 47 quam] quod H I septem] virtute HISX praedicamento] iter. T I 23 praeter] hoc addo CLX I praeter ... 24 naturae] om. unitatem L de qua G I convenit] contra S I 48 aliqua] voluntas addo sed exp. G (hom.) S I omnis] est addo G I 24 divinae ... 25 realitate] om. (hom.) G I 25 I singulis] significans S I 49 est] om. L I et] etiam X I 50 penes] species G differat] a re (?) addo I I 26 praedicamentis] praedicamentorum S I 30 ratione I diversitatem] diversitate s G I fundandi] fundendi S fundari X I super] illa communi] iter. C(sed deL)HLSX(sed exp.) I non] post una T I 31 se] et addo X I addo G I 51 illos] illud X I aliquid] post aliud L I 52 convenit] contingit C I 32 substantiae] alia vero est esse in alio et est propria substantiae addo sed deL et rei] ei CS I 53 praedicamenti] praesenti L I convenit] contingit CX I 54 va -cat sup. lin. C I 33 communis] iter. I I 34 ceteris] cetera I I et] etiam GL cum] tamen S ex addo C(sed deL)GI I aliqua re] inv. G I 55 dicit Boethius] inu G I 56 libro] nec de G I vel] om. GI I 57 adventu] adventi addo H 14 super ... 15 Metaphysicae] cj AVERR.,Comm. in Metaph., XII, com m. 19 (ed. Tunt., VIII, f. 306rB: «Et dicit proprie relationem, quia est debilioris esse aliis 36 ens simpliciter] ARIST.,Metaph., VII c. 1 (TransI. Anon., ed. G. VUILLEMJN- praedicamentis»). I 15 eadem ... 16 accidentis] ARIST., Metaph., XIT, c. 4 DIEM, p. 123,21; Iunt., VIII, f. 154vH; 1028a 31). I 56 maxime ... 57 videntur] (TransI. Anon., ed. G. VUILLEMJN-DIEM,p. 207, 22-26; Iunt., VIII, f. 305vL; BOETHIUS, De Trinitate, cap. 5 (ed. C. MORESCHlNI, p. 177, 280-283; PL 64, 1070a 33-37). 1253D). 26 QUODLIBET XV QUAESTIO 5 27 acqulSlta per motum. Motus enim aut dispositio acquisita per motum Ad primam quae est ad oppositum, quod relatio verius habet esse non convenit mobili nisi ex coniunctione eius cum movente et adventu quam alia sex praedicamenta respectiva, quia verius habent esse illa in illius. Nec e converso convenit moventi nisi ex coniunctione eius cum 60 quibus fundatur quam illa in quibus fundantur alia sex, dico ad hoc et mobili et adventu illius. Et secundum hoc sex praedicamenta respectiva 85 simu] ad declarationem iam suppositi, quod praedicamentum distinguuntur inter se, prout in quaestionibus nosttis ordinarus respectivum non ex hoc dicitur verius esse habere quod super verius ens declaravimus in quadam quaestione generali de praedicamentis decem. fundatur, sed solummodo ex hoc quod ab illo verius et perfectius esse et Nec oportet hic iterare, quia non proprie pertinet ad propositum. realitatem trahit. Quamquam ergo re]atio super verius ens fundetur Et quia in his sex praedicamentis res illa super quam fundantur, in 65 quam alia sex, si tamen verius et perfectius illa sex ab illo super quod quantum super illam fundantur, I est ad aliud se habere, ut secundum 90 fundantur realitatem contrahant, non impedit quin habeant verius esse. hoc in his sex praedicamentis res illa super quam fundantur, in quantum Quod revera ita est, quod et declarandum est ex fundatione respectuum super illam fundantur, circa se rationem respectus quodam modo praedicamentorum actionis et passionis per motum. Et per hoc idem includit quasi materialem ad respectus in quibus consistit ratio illorum intelligendum est in aliis I quattuor. Quae sunt 'quando', quod fundatur 1353'" sex praedicamentorum, I non sic autem res super quam fundatur 70 in re temporali ex motu et adiacentia temporis, quod «est mensura motus», praedicamentum Irelationis, circa se talem respectum includit ut super 95 et eius cui tempus adiacet, quod est omne existens in tempore; et 'ubi', ipsam fundetur respectus qui est proprius praedicamento relationis, eo quod fundatur in re ]ocali ex I adiacentia loci simpliciter per hoc quod L 236"b quod res super quam fundatur praedicamentum re]ationis in quantum ]ocatum simpliciter habet esse in loco; et de situ, qui fundatur in re ]ocali Bad. 577"' huiusmodi omnino abso]uta est absque ordine ad aliud, I idcirco dico, per hoc quod partes eius diversimode se habent ad locum; et de habitu, prout statim declarabitur, quod ex hoc dicta sex praedicamenta 75 qui fundatur in habente aliquid circumstans ipsum corporaliter ex relationis plus realitatis important et verius esse habent quam 100 applicatione eius quod habetur ad habentem, prout haec p]anius praedicamentum relationis, et ulterius quod praedicamentum re]ationis exposita sunt in dicta quaestione generali.1 De actione igitur et passione, B.d. 577'L inter omnia praedicamenta debilius esse habet. Et secundum hoc concedenda est secunda ratio ad hoc 80 CGHILSX C 200"b probandum inducta. I 82 ad] in C an recte? I habet esse] inv. G I esse] om. L I 83 verius] lege debilius (cf. supra, lin. 6). I habent] habet I I 84 quam] in addo G I et] sup. lin. a/. man. X I 85 simul] sic G I 86 dicitur] dicta G I verius esse] imJ. G I 87 solummodo] solum numero sed CO". I I ex hoc] om. S I quod] om. X I illo] CGHILSX alio G I 88 trahit] contrahit G I 89 quam] illa add G I illa] ante verius G I quod] quam GIS I 90 realitatem] realitate I I 91 declarandum] 58 Motus ... motum2J om. (hom.) A I motum2] Motus enim aut dispositio addo determinandum L I 92 praedicamentorum] relationis add sed exp. S I hoc] sedforte va- cat sup. lin. H I 59 convenit] contingit X I et] om. I I 60 Nec] illud X I 93 sunt] quattuor addo sed exp. I I fundatur] fundantur I I 95 eius] Nisi X I coniunctione] connectione G I 61 et] om. G I 64 pertinet] i. m. I I est I quod est addo sed exp. S I tempus] mensura S tempore G I 96 fundatur] 65 sex] septem S I in2 ... 66 fundantur] om. (hom.) CH I 66 est ... 68 fundantur sed CO". I I 97 locali] et addo G I 98 diversimode] diversitate LS I fundantur] om. (hom.) GS I 67 hoc] i. m. C I fundantur] fundentur CHLX (cf. se] i. m. ai. man. sed inser. post habent C I 99 circumstans] circumstantis I I 100 notam praecedentem) I 69 quasi] ad addo I I 70 sic] sicut I I 71 super ipsam] quod] quam I I habetur] habeatur I I 101 igitur] enim I supra quam G I 72 fundetur] fundentur I fundatur G I respectus] res G I 73 fundatur] infundatur I I 74 absoluta] ablata G I 76 verius] brevius S I 80 82 relatio ... 84 sex] cf supra, lin. 7-12. I 94 est. .. motus] cf ARIST.,Pf[ys., IV, c. ratio] est addo G I 81 inducta] adducta GI 12 (TransI. Vetus, ed. F. BOSSIER-].BRAMS,p. 180, 14-15; 221a 1 - 2); cf. etiam ANON, Auct. Arist. (ed. J. HAMESSE, 1, p. 151, 139); cf. etiam Liber sex 62 quaestionibus ... ordinariis] HENR. DE GAND., Quaest. Ordo (Summa), art. 32, pnncipiorum, IV, 33 (ed. L. MINIO-PALUELLO,p. 42, 1). I 101 dicta ... generali) q.5 (ed. R. MACKEN,pp. 81,67 - 107,70); etart. 66, q. 4 (ed. 1520, II, f.213vR- HENR. DE GAND., Quaest. Ord. (Summa), arto 32, q. 5 (ed. R. MACKEN,pp. 81, 214vZ). 67 - 107, 70) et arto 66, q. 4 (ed. 1520, II, f.213vR-214vZ). 28 QUODLIBET XV QUAESTIO 5 29 ut etiam declaratum est in eadem, dico quod verius esse habent quam 125 sed hoc mediante alio extraneo, ut in praecedenti Q u o Ii b e t pracdicamentum relationis, quoniam fundamenta relationis, quae sunt determinavi de motu voluntatis a se ipsa -, et quod sic motus praedicamenta absoluta et absolute, ex eo quod sunt fundamenta illius et semper respicit aliquid aliud praeter se ipsum, ut in eo fundentur ad hoc quod in eis fundetur relatio, non respiciunt aliquid aliud a se, sed 105 respectus actionis et passionis, in hoc quasi omnino subintrat illa solummodo et praecise. Et sic ipsa, quantum est ex se, in quantum rationem respectus illius qui super ipsum fundatur, et per hoc sunt subiecta relationis vel fundamenta, omnino aliena sunt a natura 130 ulterius motus potius est de significato actionis et passionis quam relationis et modicum idcirco subintrant rationem respectus in relatione, substantia, quanti ta s et qualitas sit de significato relationis fundatae quia non nisi quasi characterizando et quodam modo afficiendo. super illam. Actio enim est motus ut est ab agente, et passio est idem Fundamentum autem actionis et passionis, cuiusmodi est motus, semper 110 motus ut recipi tur in passo. Et propterea in entibus causatis respicit aliquid aliud a se, ut in ipso fundetur respectus actionis et contentis sub praedicamentis verius esse habent actio et passio quam quia I respicit passum ut in ipso fundetur respectus actionis, B.d.578,L passionis, 135 relatio. Et consimili ratione etiam alia quattuor, quia, ut dictum est, et e converso respicit agens ut in ipso fundetur respectus passionis, et fundamenta illorum semper aliquid aliud a se respiciunt ut in illis per ipsa fundentur. I B.d. 578'" sic semper plura inter quae est relatio fundata in motu. Est enim respectus importati secundum PHILOSOPHUM Vo P h Ys i c o r u m motus actus huius, 115 Quod autem arguitur quod «actio et passio fundantur super scilicet agentis, quia est ab ipso in hoc, scilicet in passo existens ut in relationem, quia super rationem activi et passivi» etc., dico quod non subiceto. Et per hoc, licet motus sit simpliciter absolutum quid 140 est verum. Non enim fundantur super potentiam activam et pertinens ad praedicamentum absolutum quantitatis aut qualitatis aut passivam, quae sunt proprie rationes activi et passivi, neque etiam universaliter ad praedicamentum illius rei ad quam est motus, quia super relationes de primo genere relationis fundatas in illis, immo tamen ut fundetur in alterutro, semper diversorum est, quae 120 fundantur super motum solummodo, qui per potentiam activam ab diversimode respicit I- cum enim est in aliquo ut in subiecto, puta agente procedit in passum in quo recipitur per potentiam passivam.1 C 201" in passo, necessario cum illo respicit I aliquid aliud ut a quo est, sicut 145 Qui quidem motus, quantum est ex se simpliciter, absolutum est agens; et c converso cum est alicuius, ut a quo est, necessario cum praeter hoc quod necessario respicit I aliud a se I ut in ipso fundetur G 260"' L 237" illo respicit aliquid aliud ut in quo est, 'aliud differens re vel ratione', respectus actionis et passionis, ut dictum est. Propter eandem etiam causam illa sex dicuntur esse accidentia «extrinsecus advenientia», cum I relatio dicatur esse de accidentibus intrinsecus advenientibus.1 1353" X 33'" CGHILSX CGHILSX 125 alio] aliquo G I 126 et] om. G I quod] quia GI I 127 fundentur] 102 etiam] et S I dico] om. G I 103 quoniam] quam S quod add. I I 104 ex] fundantur I fundetur GL I 128 quasi] quod GI I subintrat] subditur G I om. S I 105 ad] in C I non] sed X I 106 ipsa] in addo G I 107 sunt!] est G 129 rationem] rationes G I 130 significato] signato I I actionis ... 131 I vel] om. G I 108 idcirco] om. G I 110 passionis] i. m. aI. man. C I 113 significato] om. (hom.) G I 131 quantitas ... qualitas] qualitas et quantitas S I respicit] respicient I I respectus passionis] inv. I I 114 semper] per X I est] significato] signato I I 133 recipi tur] respicit HLSX(sed corr. sup. h·n. aI. man.) I om. G I fundata] fundamenta I I 115 VO]VIa G I huius] om. G huiusmodi 135 quattuor] minor sed corr. sup. lin. aI. m. I I 136 semper] super H I se] ipsis H I 116 in!] et S I scilicet2] autem G I 117 sit] om. I I 118 aut qualitatis] addo G I 137 respectus] om. G I importati] importanti sed corr. sup. lin. I om. S I 119 motus] om. S I 120 fundetur] fundatur G I quae] quia GI I importari S I 139 et ... etc.] om. G I 140 est] sit G I 146 praeter] propter GI 121 diversimode] diversitate I I puta ... 122 passo] om. G I 122 I 148 esse] om. I I 149 esse ... accidentibus] de accidentibus esse X necessario ... est] addo (homoeoceph.) G I sicut] ad addo sed exp. I I 124 est] dico addo GI I ratione] relatione I 125 praecedenti Quolibet] HENR. DE GANO., Quodl. XIV, q. 5 (ed. 1519, fol. 560G-561vG). I 135 ut ... est] cf supra, lin. 126-131. I 138 actio ... 139 passivi] 102 ut ... eadem] Ibid. I 109 non ... afficiendo] cf SIMPLlCIUS, n Praedo Comm., I cf supra, lin. 12-13. I 147 ut ... est] cf supra, lin. 126-131. I 148 extrinsecus (TransI. Moerbeke, ed. A PATnN, p. 226, 38-44). I 115 motus ... 117 subiecto] advenientia] cf PORPII., !sagoge, 1, 14-15 (ed. L. MINIO-PALUELLO,p. 31, 5-13); cf AR1ST.,Pl?Js., III, C. 3 (TransI. Vetus, ed. F. BOSSIER-].BRAMS,pp. 107,4 - CJ. etiam HENR. DE GANO., Quaest. ordo (Summa), arto 32, q. 5 (ed. R. MACKEN,p. 108,5; 202b 5-22); CJ. etiam ANON., Auct. Arist. (ed.]. HAMESSE,2, p. 142,101). 95, 63- 65). 30 QUODLIBET XV QUAESTIO 6 31 QUAESTIO 6 25 generatae sunt, quasi cum diversis motibus fiat generatio intentionis in medio I a diversis albis, ergo etc. S 251" UTRUM SIT POSSIBILE PONERE PLURESFORMASET DIVERSAS In contrarium est quia accidens non numeratur nisi I per H 262'" ACCIDENTALESDIFFERENTES SOLO NUMERO SIMULIN EODEM subiectum; quasi subiecto existente uno et eodem et accidens eiusdem SUBIECTO INDIVISIBILI speciei non numera tur, sed est idem secundum numerum. I B.d. 578,N 30 Sequuntur quaesita pertinentia ad creata absoluta, ubi primo 5 quaerebatur unum de accidente, utrum scilicet sit possibile ponere A 264 '" plures formas et diversas accidentales differentes solo numero simul I Dico quod, cum secundum PHILOSOPHUM XII ° in eodem subiecto indivisibili. Deinde quaerebantur plura alia de M e t a p h Ys i c a eet clarius secundum COMMENTATOREM suum substantia. ibidem, «omnes formae quae sunt in pn'mo motore in actu sunt in prima materia Circa illud unicum arguitur quod sic. Primo sic: diversa visibilia, 10 in potentia», et est sermo suus ibidem de generabilibus formis et puta alba vel lucida, aequaliter multiplicant species sive similitudines sive 35 corruptibilibus, correspondentia ergo habent inter se esse intentiones suas in eadem parte medii sic quod intentione unius formarum secundum actum et secundum potentiam in prima materia. corrupta ad eius absentiam manet intentio alterius in illo. Hoc autem Sunt autem formae in primo motore in actu per rationes ideales, quae non posset esse nisi a diversis essent diversae intentiones simul in sunt principia activa et cognitiva et productiva illarum. In prima autem eadem parte medii. Ergo etc. 15 materia sunt in potentia per potentias materiae receptivas sive passivas. Secundo sic: si esset eadem species sive intentio in medio 40 Quare cum respectu unius speciei et omnium individuorum illius non diversorum alborum, cum per id quod ab eis diffunditur in medium est nisi unica idea in primo motore, qui Deus est, ut in quodam alio movent visum, si essent duo alba quorum unum esset magis album et Q u o 1i b e t determinavimus secundum beatum AUGUSTINUM, similiter alterum minus, aequaliter ergo moverent visum et per hoc iudicarentur a ergo et in prima materia respectu unius speciei et omnium individuorum visu fore aequaliter alba. Consequens falsum est. Ergo etc. 20 illius, non est nisi unica potentia passiva sive receptiva. Ex unica autem Tertio sic: PHILOSOPHUS dicit in Vo P h Ys i c o r u m quod duo 45 et eadem potentia passiva in eodem secundum numerum non potest accidentia in eodem subiecto, puta duae sanitates quarum una produci aut esse simul in eodem tempore plus quam unica forma corrumpitur in mane et alia generatur in vespere, non possunt esse secundum numerum, quia potentia terminatur per quemcumque actum eadem sanitas in numero, et hoc propter diversos motus quibus unum ad quem est. Idcirco igitur mihi videtur quod plures tales formae CGHILSX Sequuntur] ineoA ACGHILSX 2 Utrum .. .4 indivisibili] cf infra., lin. 6-8. I 5 Sequuntur. .. 6 accidente] om. A 2S generatae] generare I I quasi] quare ACGHL quod I I motibus] I creata] causata CX I 6 scilicet] om. A I 7 et] differentias add G I solo moventibus G I in] om. AC(sup. lin.)HILSX I 27 quia] quod AGI I per] numero] solum G I 8 eodem subiecta] inv. G I indivisibili] indivisibiliter H quia sed exp. et per i. 111. A I 28 quasi] quare ACGHL quod I I 29 idem] eidem I Deinde ... 9 substantia] ser. sed exp. A I 10 Circa ... unicum] Et A I Primo] G I 31 cum] om. I(sup. h·n.)UC I 32 suum] om. S I 33 in2] non curr. sup. lin. I Potius I I visibilia] divisibilia I I 11 alba vel] a substantia in G I sive I 35 corruptibilibus] corrupta addo I I 36 formarum] forma I I prima] ipsa G similitudines] om. G I 12 sic ... lS medii] om. (hom.) G I intentione] scripsimus I 38 activa] accidentia I I et2] om. G I 41 primo motore] im'. G I Deus est] cum Hadio: intentio ACGHILSX I 13 manet] maneat I I intentio] intentione inv. X I in quodam] 0111. G I 43 et2] 011I. G I 46 aut] aliud GI AI I Hoc] Hos eorr. sup. lin. I I 16 sic] om. I I 17 cum] tum S I 18 magis] i. m. A I 20 falsum est] inv. I I 21 duo] 0111. G I 22 sanitates] in addo CHL I 33 omnes ... 34 potentia] AVERR., COIllI11. in Metaph., XII, comm. 18 (ed. Iunt., 23 in mane] i. 111. A I possunt] potest I I 24 sanitas] in vespere addo I VIII, f. 305vI); ARIST.,Metaph., XII (rrans!. Anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM, pp. 215, 25 - 216, 10; 1073a 24-34); cf. etiam ANON., Auct. Arist., (ed. J. 21 Philosophus ... Physicorum] Cf ARIST., Phys., V c. 4 ([rans!. Vetus, ed. F. HAr-œssE, 1, p. 139,283). I 41 alio Quolibet] cf HENR. DE GAND.,Quodl. Il, BOSSIER-].BRAMS,p. 204, 18 - 205,15; 228a 1-19). q. 1 (ed. R. WIELOCX,pp. 4, 25 - 8, 36). 32 QUODLŒETXV QUAESTIO 6 33 differentes numero non possunt simul esse in eodem subiecto. Concedo parte medii. Immo quodlibet illorum uniformiter alteri movet medium Bad. 57Wo igitur ultimam rationem. I 50 70 ad generationem speciei secundum rationem illius unicae potentiae, ac si solummodo unum illorum moveret; et sic ad eandem formam secundum numerum generandam quodlibet illorum secundum virtutem suam movet et concurrunt in eundem effectum numero, sicut Ad primam in contrarium de intentionibus visibilium in medio, concurrunt diversi trahentes in unicum tractum eiusdem navis propter quas, ut puto, mota fuit quaestio, quod diversa visibilia 75 secundum numerum, et diversi ignes ad calefaciendum aquam eandem aequaliter multiplicant suas species in eadem parte medii sic quod unico calore secundum numerum et gradum caloris, ad quem nullum species manet specie alterius corrupta., quod non posset I esse, si essent illorum attingere per se potuisset. L 237'" 55 eaedem species numero, dico quod si illa multiplicatio speciei a diversis Quod autem arguitur apparente r contra hoc, quod generatum ab B.d. 578'''' visibilibus esset per rnigrationem alicuius I permanentis in esse suo a uno illorum potest corrumpi, non corrupto sed manente eo quod visibili in medium, aliquid valeret maior illa, nec aliter veritatem habere 80 generatum est ab altero, dico quod non est verum. Immo tota species Nunc autem I non est ita, quia secundum BOETHJUM S u p e r una et eadem per essentiam secundum numerum manet ad praesentiam A 265" potest. p o r p h y r i u m accidentia perimi possunt, alterari autem non possunt, 60 I unius generantium illam, licet minus I intensa quam fuit generata ad S 251'" H 262'" scilicet a subiecto in subiectum rnigrando. Nunc autem, cum species praesentiam plurium agentium, pro quanto efficacius et intensius X33" visibilium non fiant in medio nisi per naturalem generationem de movebant ad I generationem illius plures simul quam unus aut potentia medii, et hoc modo generationis aliarum formarum 85 pauciores tantum, et hoc quemadmodum plures simul moverent navem materialium, licet debilius esse quam aliae habeant, de eadem autem motu veloci quam quilibet illorum per se aut pauciores simul moverent C 201'" potentia sub eadem specie, ut dictum est, simul in eodem numero nec I 65 motu lento. Unde species illa ad praesentiam plurium vel pauciorum 1353" esse nec generari possunt plus quam una et eadem I species numero. generantium illam et conservantium eam in esse non differt nisi Impossibile est ergo quod diversae formae secundum numerum solum, secundum magis intensum et minus intensum, quae universaliter in etiam a diversis agentibus sive generantibus, habeant esse in eadem 90 eodem subiecto secundum numerum non possunt differre secundum numerum, sicut in diversis subiectis non possunt differre secundum speclem. Ad secundum quod videtur directe facere contra iam dicta, quod ACGHILSX «si eadem species esset in medio a magis albo et minus albo, 49 esse] om. G I 50 ultimam] utramque G I 54 multiplicant] multiplicantur X 95 iudicarentur ergo a visu fore aequaliter alba», dico quod species rei I eadem parte] (cf. .fupra, lin. 12: eadem parie) eandem partem ACHILSX I 55 species ... quod] om. A I manet] maneat I I si] non addo I I 56 eaedem] eadem GIL I 58 maior] minor I I aliter veritatem] in/). I I 59 Nunc] Nec C(sed in Nunc corr.) I quia] quod GI I Super] philosophum addo sed exp. A I ACGHlLSX 62 non] quae G I fiant] fiunt G I de ... 63 medii] potentia de medii X I 63 aliarum] illarum G I 64 esse] habeant addo C I aliae] quam addo I I habeant] 69 alteri movet] inv. G I 70 acsi] aut si I I 71 ad] in G I 74 trahentes] habent G I autem] specie add I I 65 eadem] potentia add sed exp. A I simul] contrahentes I I in] et I I 77 potuisset] ante per se GS I 80 altero] sed licet G I 66 species] om. G I 67 est] lac. C quod add LX I formae] species manente addo sed exp. A I 81 per essentiam] om. H I secundum ... praesentiam] A(cf. infra, lin. 71: formam) I 68 etiam] autem I I generantibus] generabilibus om. L I manet] maneret G I 82 unius] unionis corr. sup. lin. aL man. I I illam] I illa S I fuit generata] inv. I I 84 plures simul] inv. I I quam] om. C(i. m.)HSX I quam ... 85 simul] om. (bom.) L(cf. notam immediate praecedentem) I 85 moverent] 53 cliversa... 56 numero] cf supra, !in. 10-15. I 60 accidentia ... 61 migrando] Cf ipsum addo G I 86 motu] motum I I motu ... se] i. m. A I illorum] eorum G forie BOETH., In Isagogen Porphyni, IV c. 17 (CSEL 48, 282: «Frustra igitur I 87 motu] om. G I lento] om. G lentos I I 88 et] om. G I non] i. m. L I 89 positum est accidens esse quod adesse et abesse possit, cum sint quaedam et ... intensum2] om. (hom.) GX I 91 sicut. .. 92 speciem] iter. L I 93 quod!] sup. accidentia quae a subiecto non valeant separari»; PL 64, 133B); ID., In Categorias lin. I I 94 medio] esset add G I a] aut C(sed -ut exp.)R autem S Anst., I (PL 64, 173B: «Quoniam mutare accidens locum non potest.»). I 65 ut ... est] Cf suPra, lin. 44-49. 94 si... 95 alba] cf supra, lin. 16-20. 34 QUODLIBET XV QUAESTIO 6 35 visibilis in medio non tantum ex hoc movet ad determinate videndum 120 uniformiter et simul, ut patet in tractu navis et generatione caloris in aliquod visibile, quod est species simpliciter ipsius visibilis, sed cum hoc aqua, sicut dictum est. Et cum hoc, licet simul non agerent, sed agens requiritur visibile in oppositione secundum lineam rectam per illud posterius inveniret manens quod actum est a priore agente, ut medium ad pupillam visus. Unde per speciem existentem in medio contingere posset in tractu eiusdem navis a pluribus successive, et secundum veritatem et non rectam oppositionem ad visum nullo modo 100 similiter in calefactione eiusdem aquae a pluribus ignibus successive, potest visus moveri ad videndum visibile a quo generata est, dum illud 125 tunc actum a primo augcretur a secundo, et est unum et idem essentia. ex obliquo se habet ad pupillam oculi. Et sicut non potest movere Et similiter si unum album primo genere t speciem suam in medio per se visum species in medio nisi ad rectam oppositionem mediante illa absque alio, et illo manente et conservante speciem a se generatam in G 260"b visibile habeat se respectu visus, sic non potest spiritum I movere nisi medio, tunc altero I albo adveniente in recta oppositione ad illud 1354" L 237"' quatenus generata I est a visibili' se habente ad talem rectam 105 medium speciem illam intendit, et est eadem I numero a diversis C 20]"' motibus vel I ab initio generata et posterius aucta. Sed si sint diversa H 262"' oppositionem. Quare cum ad talem rectam oppositionem non sit 130 A 265'" generata secundum gradum I intensionis respondentis virtuti et moventia idem subiectum vel medium successive, prius corrupto intensioni visibilis directe oppositi, idcirco species intensa generata a generato ab uno quam sequatur motus ab alio, in hoc casu solum pluribus visibilibus in medio ad quodlibet illorum videndum movet loquitur PHILOSOPHUS, et bene, quod non potest I esse eadem forma, S 252" secundum gradum intensionis in quo nata esset generari a quolibet 110 puta sanitas, corrupta in mane et generata in vespere. illorum per se, et ad nullum illorum videndum movet secundum gradum totius intensionis suae. Immo non plus movet ad videndum quodlibet QUAESTIO 7 illorum quam moveret ad videndum aliquod illorum species generata ab illo solo; propter quod per eandem speciem bene diversimode iudicatur UTRUM ALIQUOD AGENS CREATUMIN AGENDO POSSET ATTINGERE de magis albo et minus albo, et unum illorum iudicatur esse albius 115 SUBSTAN'TIAMPRIMAE MATERIAE B.d.578'·· altero. I Ad tertium, quod non potest eadem species numero in aliquo eodem numero generari diversis motibus sicut fit generatio in medio a Sequuntur quaesita de substantia ubi quaerebatur unicum diversis visibilibus, dico quod falsum est, quando sunt moventia 5 pertinens ad substantiam creatam generaliter, deinde plura pertinentia ad diversas substantias intellectuales creatas specialiter. Illud unicum erat utrum aliquod agens creatum in agendo posset attingere substantiam primae materiae. ACGHILSX Et arguitur quod sic, hoc modo. Quod aliquid educit de substantia 10 materiae, actione sua attingit illam, quia omne agens attingit illud in 96 tantum] tamen sed tantum i. m. A I 97 aliquod] aliquid G I ipsius] unius X I 98 oppositione] operatione C(sed in oppositione corr.)H I 100 non] sive secundum I I 101 potest visus] visibilis potest I I 102 ex obliquo] aliquo addo ACGHILSX I vespere] de.r.A sed exp. A quo addo G I sicut] sic GI I 103 illa] vel qua sup. lin. C I 104 habeat se] inv. AGI I sic] sicut C(vel sic i. m.)HILSX I spiritum] speciem C 120 patet] om. X I tractu] maius addo .redexp. I I 121 est] om. H I simul non] ipsum G I 106 Quare ... oppositionem2] om. (ham.) HS I cum] i. m. X I 107 om. I I agerent] ageret I I 124 in] et I I 125 tunc] circa GI I idem] vel in i. generata] nisi addo C I 108 oppositi] op positione m I oppositioni CSX I 109 m. aI. man. C I 126 Et] om. S I primo] post I I 127 absque] om. X I 128 videndum ... 111 illorum 1] om. (ham.) C I 110 gradum ... 111 secundum] om. adveniente] ad addo .red exp. X I 129 illam] suam .red exp. et illam i. m. A I 130 ham. G I 111 ad] i. m. A I illorum2] eorum I I 112 movet] monet I I initio generataJ uno generato G I sint] sunt I I 131 vel] in G I 132 uno] una quodlibet] i. m. A I 113 quam] quod X I aliquod] quodlibet sed in aliquod corr. G I quam] quem I I sequatur] sequitur GI I casu] om. G I 133 loquitur] i. m. A I illorum2] quam movet addo sed exp. A I 114 solo] om. C I propter] om. X I 134 generata ... vespere] i. m. A I 2 Utrum ... 3 materiae] cj infra, lin. per I I per] om. G I iudicatur] indica tur L I 115 iudicatur] indicatur L I 7-8. I 5 plura ... 6 substantias] om. I I 6 creatas] om. I I 9 substantia] potentia 117 eadem species] inv. S I 118 eodem] modo addo .redexp. L .redexp. et substantia i. m. S 117 non ... 119 visibilibus] cf .rupra, lin. 21-26. 121 sicut ... est] Cf .rupra, lin. 74-77. 36 QUODLIBET XV QUAESTIO 7 37 quod agit, quia agens et patiens debent esse simul, ut dicitur in IO D e sex. Quorum primus est ponentium formarum latentiam, qui posuerunt g e n e r a t i o n e . Agens creatum educit per generationem substantialem 40 generationem fieri sola congregatione et segrega tione partium formam, non de subiecto existente in actu, sicut educit per alterationem materialium, puta atomorum. Dicebant enim quod omnia secundum Bad. 579" I formam accidentalem, sed de materia existente in potentia tantum, ut formas suas essent contenta in omnibus et commixta, puta lignum, lapis, dicitur in eodem. Ipsa enim inest materiae immediate, forma autem 15 plumbum, aurum, caro, os, homo, leo, album, nigrum, dulce, amarum et accidentalis non inest materiae nisi mediante forma substantiali. Ergo cetera huiusmodi; et quod generatio nihil aliud esset quam ad etc. 45 superficiem exteriorem congregatio partium ad eandem formam Contra. Agens naturale, cum non sit nisi quantum, non agit nisi in pertinentium, et aliarum partium segregatio ab illis ad interius; et quod quanto, quia non agit nisi per contactum, et quantum non tangit nisi sic unumquodque denominaretur, puta lignum vel lapis aut aliquid quantum. Quantitas autem semper in subiecto media est inter agentem 20 ceterorum, prout partes formas unius eorum vel alterius continentes et et substantiam materiae. Agens autem non attingit substantiam materiae abundantius exterius apparent, sicut in olla bulliente in qua sunt quando aliquid aliud est medium I inter ipsam et materiam. Ergo etc. I pisa, I fabae, vecia, seminum L 237'" H 262'" 50 commixtim et ceterae species Bad. 579rlJ leguminum quandoque abundantius apparent superius in orificio ollae pisa, quandoque fabae aut aliquod ceterorum, et per hoc modo apparet quod olla illa contine at sola pisa, modo quod solas fabas, et sic de ceteris. Secundum talem modum ponendi generationem dicendum esset Dico quod agens naturale in transmutatione dicitur illud attingere 25 55 quod agens in generatione sua actione non attingit materiae substantiam, quod praecise manet unum et idem in tota transmutatione, scilicet et sub forma quae corrumpitur in termino a quo et sub forma quae sed quoddam admixtum continens I in diversis partibus materiae S 252'[, Bad. 579" X 33'" producitur in termino ad quem. Idcirco alterans dicitur attingere I sua singulorum formas., Secundus est ponentium gradum formarum substantialium in actione, non substantiam nudam primae materiae in sola potentia quolibet generabili et corruptibili et aliquam formam symbolam existentem, sed solummodo subiectum existens in actu compositum ex 30 60 manentem communiter in generato et corrupto, qui ponebant materia et forma substantiali. Licet enim substantia materiae maneat in alteratione, non tamen manet sola ut praecise unum commune utrique generationem fieri per I appositionem formarum posteriorum quibus ] 354'" generatum et corruptum inter se distinguuntur. Secundum talem termino transmutationis. Et sic idem est quaerere quid sit subiectum commune manens in tota transmutatio ne, et quaerere quid sit illud quod agens sua actione attingit. Et quia super hoc est maior dubitatio in transmutatione quae est generatio quam in aliis, circa generationem ergo 35 CGHILSX Bad. 579" quaestionis difficultatem prosequamur praecise·1 39 latentiam] (if. J. H. BAXTER and C. ]OHNSON, MedielJal Latin Word-List, p. Circa generationem autem variatur responsio ad quaestionem 242: < aut seminarium secundum sub et supra secundum diversitate m generum et specierum in 100 eius nec omnino forma aliqua in generabilibus et corruptibilibus quin sit linea praedicamentali, sed ponentium unius formae manentis gradus generabile et corruptibile, et quod generatio non est per se formae sicut secundum esse perfectius et completius penes illam generum et nec materiae, sed solius compositi ex materia et forma secundum totum specierum diversitatem, qui dicebant generationem fieri per 75 quod est in illo, manente sola substantia materiae communi in generato L 238" acquisitionem ex I generatione esse perfectius et completius usque ad et corrupto, quae secundum istos talis naturae est quod ipsa disposita I Bad. 579"' ultimum completivum ipsi formae manenti. Et secundum talem modum 105 ad praesentiam I agentis naturalis sibi proportionalis, nata sit statim H 263" ponendi dicendum esset, ut iam prius, quod agens in generatione non affici dispositione formali ad quam ordinatur actio agentis, G 261" attingit substantiam I materiae, sed subiectum quoddam compositum ex quemadmodum [affici tu r] cera mollis afficitur figura sigilli sibi impressi. substantia materiae et forma substantiali sub esse incompletissimo, 80 Nec refert nisi quod I ista impressio est violenta passibili contrariante, competens vel generalis simo substantiae vel alicui sub illo. Illud enim illa vero est naturalis passibili per naturalem oboedientiam co n ferente ad compositum manet, et fit solummodo generatio secundum esse 110 impressionis susceptionem, ut sic, quantum est ex parte materiae completius. conferentis, forma sit ab intra, et quantum est ex parte agentis ipsa sit ab Quartus est ponentium inchoationes formarum in materia quas extra, ut secundum hoc sit forma partim ab intra et partim ab extra, vocabant potentias activas In materia praecedentes ommno 85 prout posuerunt peripatetici, quorum positionem puto continere verum transmutationem generationis, quas quasi excitatas per actum modum generationis naturalis. I Aliorum autem positiones praetactas S 252"' generationis ponebant pullulare in formas perfectas, et ipsas non esse 115 sigillatim reprobare non est praesentis intentionis.1 formas, sed quaedam semina formarum, quod aliqui ponebant sensisse Secundum istum ultimum et verum modum ponendi naturalem AUGUSTlNUM. Secundum istos dicendum esset quod agens in generationem dico quod agens natura le generans sua actione attingit I 1354"' generatione non attingeret compositum ex materia et forma nec nudam 90 puram et nudam substantiam primae materiae absque omni forma et CGHILSX CGHILSX 92 formae] 0111. I 94 materia tantum] inv. X I quasi] quod I I 97 attingeret] S 65 compositum] om. r I 69 fiunt] fuerit C I 72 sub] idem I I diversitatem] et attingisset r I materiae] patet addo I I 98 quod] an scribendum (cum Badio) quia? addo r I 74 penes] ponens I I 75 dicebant] dicebat r I 76 esse] posterius sed I 99 seminarium] serrunativum r I 100 forma] formae est I I 101 generabile] exp. I I completius] plenus C I 80 forma] formae I I 81 competens] generale X I 102 nec] est addo C I 105 naturalis ... 106 agentis] om. (ho111.)C I competentis S I substantiae] specie I I 84 Quartus] om. LX sub. lin. sed inm: 106 affici] Jcrip.rimus cum Badio: om. CGHILSX I 107 quemadmodum afficitur] post est C I ponentium] componentium LX I in] et IX I 86 quas ... 87 ser. sed signis inv. additis transpos. C I afficiturl] seclllsimlls (0111. ad.) I sibi] sic r B generationis] om. (hom.) S I excitatas] excitates L I 108 violenta] et addo r I contrariante ... 109 passibili] om. (hom.) L I 112 ut] 0111.r I 113 peripatetici] peripachetici L peripotetici S I 116 naturalem 88 aliqui] CJ rOANN. PECIlAM,Quod/. III, q. 12 (ed. G. ETZKORN, pp. 157-158); generationem] inv. I I 118 primae] hc. H CJ. etiam ROGERUSMARSTON, uod/. Il, q. 22 (ed. G. ETZKORN - r. BRADY,pp. Q 259-260). I 89 Augustinum] CJ AUGUST.,De Genesi ad litt., V, c. 5 (CSEL 281, 96 Averroes ... Avicennae] Cj AVERR., Comm. in Metaph., XII, comm. 18 (ed. pp. 146-147; PL 34, 326) et X, c. 20 (CSEL 281, p. 323; PL 34, 424). runt., VIII, f. 304vG). QUODLIBET XV QUAESTIO 7 41 40 formae substantialis inchoatione ex.istente, sic quod nihil formae utrique est quantitas, quia non generatur aut corrumpitur nisi quantum. substantialis maneat in materia quod sit commune generato et corrupto, 120 Idcirco ergo in omni generatione commune manens generato et sed ipsa sola materia subiectum est generationis naturalis, ex qua corrupto necessario est quantitas indeterminata, et sic necesse est quod generans producit compositum ex materia et forma, ut procedit primum subiectum generationis sit quantum interminatum sive indeterminatum, 150 Bad. 579'v argumentum, quod secundum hoc concedendum est. I prout procedit argumentum. Nec attingit substantiam materiae nudam ab omni dispositione formae accidentalis; attingit tamen nudam substantiam materiae ab omni dispositione formae substantialis qua ipsam denudat, non sic tamen quod in aliquo momento sit sine omni forma, prout infra in quaestione de conceptione Virginis gloriosae Ad argumentum secundum quod erat in oppositum, scilicet quod 125 B.d. 579" 155 dec1arabitur·1 agens naturale, quia est quantum, non agit nisi in quanto, materia ergo in Circa subiectum igitur generationis, eo quod oportet quod sit tota transmutatione generationis est sub quantitate, et sic agens et quantum, est advertendum quod cum esse quantitatis continuae, qua generans sua actione non attingit nisi quantum, non autem nudam subiectum generationis oportet esse quantum, consistit non nisi in substantiam materiae quae de se indivisibilis est non quanta ratione dimensionali et in divisibili, ratio autem divisibilis dimensionalis secundum PHILOSOPHUM IO P hysico r um et IlIo 130 160 est quod habeat I partem extra partem, secundum igitur duplicem H 263'" L 238'b M e t a p h y s i c a e, dico quod revera I substantiam materiae nudam, ut rationem dimensionis duplex est esse quantitatis continuae. Dimensio habet esse sub ratione simplicis et indivisibilis absque omni ratione autem aut est terminata sive determinata secundum gradum et partibilis eius quod est praeter suam substantiam, nullum agens naturale extensionem penes magnum et parvum in longo et lato et profundo; aut sua actione attingere potest omnino de ipsa aliquid producendo aut est interminata sive indeterminata per indifferentiam se habens ad usque ad ipsam aliquid corrumpendo et ipsam denudando omnino. Sic 135 165 extensionem in magnum et in parvum secundum longum et secundum C 202rn enim ipsam attingere et eam denudare ut I etiam maneat in esse latum et secundum profundum. Secundum hoc ergo est unum esse ex.istentiae denudata, solummodo possibile est agenti increato. Sed quanti tatis quo habet esse determinatarum dimensionum, et aliud quo agens naturale ipsam solummodo ab omni forma substantiali et etiam habet esse dimensionum indeterminatarum. I Quorum primum non S 252'" accidentali determinata formae substantiali denudare potest, non tamen habet quantitas continua nisi ex composito ex materia et forma et non sic ut ipso agente in existentia maneat denudata, etiam per momentum, 140 170 nisi a forma substantiali, quae quantitas ex se non est determinata. Unde absque omni forma substantiali, quia nihil corrumpere potest nisi et secundum diversitatem formarum substantia1ium diversas habet generando. Nec sic etiam eam denudare potest ut omni forma terminationes, et ex parte formae substantialis provenit quod «omnium accidentali indeterminata spolietur. Immo necesse est ut omnes natura constantium statuta est ratio et terminus magnitudinis et augmenti», sicut dispositiones accidentales symbolae generato et corrupto sub esse indeterminato maneant. In omni autem generatione dispositio symbola 145 CGHILSX CGHILSX 149 sive indeterminatum] om. X I 150 nudam] et add. LS 151 accidentalis ... 152 formae] om. (ham.) S I 152 qua] quae I I 157 quantum] iter. 119 quod] quia CGHLX I 120 materia ... commune] om. C I 121 materia] sed pnmum exp. X I 159 dimensionali] dimensionis sed COI7. L I in] om. C I maneat addo I I 125 scilicet quod] inv. I I 126 quia] quod addo I I nisi] quia 160 quod] quia I I 162 terminata] determinata S I sive determinata] vel add. I I quanto] quantum C I 133 nullum] nullam sed corr.(?) I I 137 indeterminata I I 164 interminata .. .indeterminata] interminata sive existentiae] existente I I 142 ut] cum C(sed in ut corr.)HLSX I 143 indeterminata CI I sive indeterminata] i. 111. L I 167 determinatarum indeterminata] om. X I 145 maneant] maneat I I symbola] symbolo I dimensionum] determinatorum dimensionem I I 168 indeterminatarum] interminatarum I I 169 ex composito] exponendo I I ex materia] om. C(i. m. 126 agens ... 128 quantum] Cj supra, lin. 18-22. I 128 non2 ... 129 non] ARlST., a!. man.)HLSX I 172 quod] 0111. L I omnium] in omni L I 173 sicut] sic X Phys., I, c. 4 (Trans!. Vetus, ed. F. BOSSIER-J.BRAMS,p. 21, 8-12; 187b 35-188a 1); ID., Metaph. III, C. 5 (Trans!. Anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,p. 57, 15-26; 154 infra ... Virginis] cf infra, q. 13. I 172 omnium ... 173 augmenti] ARIST.,De 1002a 27-b 5; ed. Iunt., VIII, f. 6OvG). an., II c. 4 (in ALBERTIMAGNI Comm., ed. CL. STOICK,p. 87, 88; 416a 16-17). 42 QUODLIBET XV QUAESTIO 7 43 dicitur HO D e a n i m a. Determinat enim sibi quaelibet forma Et est advertendum quod licet ipsum non sit subiectum substantialis quantitatem terminatam sive determinatam in maius sic 175 generationis, sicut dictum est, nisi sub ratione quanti interminati, quia quod non posset esse aut conservari in maiori, similiter nec in minus sic tamen quantitas illa interminata non requiritur ad rationem materiae ut quod non posset esse aut conservari in minori. Quantitatem tamen 205 sit subiectum generationis tamquam causa per se, et quasi sit aliquid de I 354"b simpliciter forma quaelibet substantialis sic sibi determinat I quod ratione subiecti per se, sed solummodo tamquam causa I sine qua non C 202'" possit esse et conservari in maiori et in minori inter illud maius in posset materia habere rationem divisibilis et partem extra partem in sua termino et minus in termino, sed tamen non nisi in quanto et in 180 substantia, et sine qua non posset omnino esse subiectum formae L 238"' divisibili. Esse autem secundum I quantitas continua habet ex se, naturalis, idcirco sentiendum est secundum hoc quod naturale agens etiamsi esset separata a composito et a materia et forma. Et utrumque 210 non attingit substantiam nisi ut est sub quantitate interminata; hoc istorum materia habet a quantitate continua, a qua habet et contingit per accidens iam dicto modo. Per se autem attingit nudam partibilitatem sive divisibilitatem, cum ex se sit impartibilis et substantiam materiae ut per se subiectum generationis, non ut in sua indivisibilis. Divisibilis tamen et partibilis est, ut est sub quantitate 185 simplicitate existit, sed ut habet partes extra I pa;tes interminatas sub H 263"" secundum partibilitatem et divisibilitatem quantitatis. Ut enim est sub I X 34,b partibus quantitatis interminatae, quod tamen non est nisi attingere per quantitate continua, partes materiae respondent partibus quantitatis. 215 se solam substantiam materiae. Ut enim dicit PHILOSOPHUS in fine IVi G 261'" Unde materia, ut est sub quantitate simpliciter I non determinata per M e t a p h y s i c a e, si ultima materia sumatur, nihil est praeter ipsam. formam substantialem, interminata sive indeterminata est in suis Materia enim, sive sumatur per considerationem sub ratione partibus materialibus, sicut est quantitas in suis partibus quantitativis. Ut 190 simplicitatis, qua caret partibus, sive sub ratione partibilitatis, qua habet vero est sub quantitate determinata per formam substantialem, ipsa partes extra partes, ipsa non est aliquid praeter ipsam. Et sic per se similiter est determinata in suis partibus, ut est ipsa quantitas. 220 simpliciter et absolute loquendo, dico quod agens naturale sua actione Et sic agens naturale creatum non attingit substantiam materiae, ut attingit substantiam materiae, licet non ratione illius simplicitatis qua est omnino indivisa ct simplex atque impartibilis, sed solummodo ut est illam attingit agens increatum, sed quod non attingit nisi quantum sub ratione quanti indeterminati et partibilis sub partibus talis quanti. 195 interminatum, hoc non contingit nisi per accidens. Et per hoc patent Quoad instans enim in quo completur generatio et materia spoliatur una ambo obiecta.J S 253" forma et induitur alia, illam qua materia induitur praecedunt natura, etsi non duratione, dimensiones interminatae in materia. Duratione enim, B.d. 580" sicut numquam est sine una forma substantiali I aut alia, sic numquam duratione aliqua temporis aut instantis est sine terminatione quantitatis 200 B.d. 580'Y ab una forma vel ab alia. I CGHILSX CGHILSX 175 terminatam ... determinatam] determinatam sive terminatam C I 176 similiter nec] inv. I I 178 quaelibet] om. L I 179 conservari] et addo I I 180 202 ipsum] ser. sed in ipsa mut. C I 204 requiritur] sequitur CHLSX I 205 in3] om. C I 181 ex 182 etiamsi] etiam ex se si CHLSX I 182 et2] a addo I I quasi] quod I I 208 qua] scnpsimus eum Badio: quo CGHILSX I 209 est] quod Et] om. I I 184 ex sit] sit ex se I I 186 Ut ... 187 quantitatis] om. (bom.) S I addo I I quodj ser. et vel licet i. m. aI. man. C I 210 interminata] et add X I enim] om. I I 189 sive indeterminata] om. 1 I 191 quantitate] et addo 1 I 194 211 contingit] attingit I I 218 qua2] quam HL I 221 illius] istius I I 222 sed] iter. sedforte exp. I I 195 indeterminatiJ interminati] I pattibus] suis add S increatum] in tantum I I quod] om. I I 223 contingit] convenit I I 196 materia] substantialis add I I 197 induitur!] indivisae I I illam] illa S I 198 duratione] tantum add S I dimensiones ... enim] i. m. inJ. C I 203 sicut ... est] CJ. supra, lin. 146-150. I 216 si... ipsam] ARIST., Metaph., V, c. interminatae] post materia S I 199 substantiali] substantia DC I 201 ab2] 17 (ed. R. PONZALLI,p. 183, 2-3; Trans!. Anon., ed. G. VUILLEMIN-DIEM,p. forma add. L 106; ed. Iunt. VIII, f. 131rE; 1022a 4-5). 44 QUODLIBET XV QUAESTIO 8 45 QUAESTIO 8 25 Dico quod in hac quaestione non est ratio dubitandi nisi apud illos UTRUM OPERATIO INTELLIGENDI QUA ANGELUS VEL MENS HUMANA INTELLIGIT SE DIFFERAT A SE qui putant quod nulla creatura aliquid agat sua substantia immediate, ut scilicet ipsa substantia sive essentia rei non sit ipsa operativa potentia praecisa ct prima et proxima, sed quod quidquid agat per aliquid agat Sequuntur quaesita pertinentia ad substantiam creatam 5 quod est potentia agendi differens realiter ab ipso agente. Unde quaestio intellectualem specialiter. Et erant quaedam communiter pertinentia ad 30 illa est contra illos qui ponunt quod in intellectualibus potentiae illae quamcumque creaturam intellectualem; et quaedam alia pertinentia quae sunt intellectus et voluntas sunt ipsa substantia sive intelligentis et proprie ad solam creaturam intelleciualem quae est homo. De primo volentis indifferentia ab illa secundum rem. Illis enim qui ponunt quod horum quaerebantur duo pertinentia ad intellectum, quorum primum nihil creatum agat sua substantia videtuJ; quod si operatio sit aliud a erat utrum operatio intelligendi qua angelus vel mens humana intelligit 10 substantia operantis et accidens in illa, quod oportet eam elici ab illa per se differat a se; secundum erat utrum intellectio qua angelus aut mens 35 principium quod sit etiam accidens eiusdem, quia aliter, ut eis videtur, L 238"' humana intelligit se sit sibi essentialior quam illa qua intelligit Deum. I operatio non potest realiter differre ab operante. Sed licet in veritate Circa primum istorum arguitur quod intellectio qua angelus aut omnis operatio creaturae sit accidens substantiae operantis et sic realiter mens humana intelligit se non differat a se, sic. Operatio non differt ab aliud in ipsa - aliter enim operans creatum naturaliter et semper esset operante nisi aut ratione immediati principii elicitivi aut termini ad quem 15 in opere suo eodem modo se habens et invariabiliter, sicut contingit in est, ut calefactio a calefaciente, puta igne, non differt nisi aut ratione 40 operante I increato; hoc autem falsum est de operante creato -, non 1355" caloris quo elicitur aut caloris qui per illam elicitu r. Ambo I enim tamen ex hoc oportet quod operativa potentia etiam realiter differat ab calores ab igne realiter differunt, a quo si non differrent, nec calefactio operante; immo quaelibet forma substantialis constituens rem in esse se differret ab eodem. Sed in proposito operatio intelligendi neutro modo differt ab intelligente, quia ipse se ipso est principium elicitivum illius et ipsa est principium alicuius operationis I sibi essentialis iuxta secundum H 263" 20 modum dicendi per se, licet ipsa sit accidens illius, et licet per alia terminus eius. Ergo etc. 45 principia operativa quae accedunt illi ipsa sit operativa aliarum In contrarium est quod secundum BOETHIUM in omni creatura quarundam operationum quae sunt sibi accidentalia respectu istius differunt quod est et quo est. Intellectus autem est ipsum quod est, primae operationis et essentialis immediate. Unde distinctionem rerum B.d. 580'Z intellectio autem est quo formaliter aliquid est. Ergo etc. I per formas suas substantiales, quae multum latent in pluribus ne possint internosci quando habent esse secundum illas et quando non, docet I C 202" CGHILSX CGHILSX 2 Utrum ... 3 se2] Cj liifra, lin. 9-10. I 4 ad substantiam] om. S I 5 specialiter] spiritualiter sed COIT. I I erant] erat G I 6 creaturam] creatam GHILSX I 7 27 substantia] 011/. X I non] 0111. G I 28 sed] secundum GI I per. .. agat2] i. proprie] quippe H I 10 utrum] om. C(i. 11/. aI. lI/alt.)LSX I mens humana] inv. 11/.aI. malt. C I aliquid] aliquod I I 30 in] om. GH I 31 et voluntas] iter. L I GI I 11 qua] quae CGHILSX I 12 istorum] 011I. S I 13 se2J et addo T I 14 Ipsa] illa G I 32 indifferentia] differentiam I I 33 sua substantia] iit/! I I aut ratione] im! S I immediati] mediati G 1 17 differunt] differant H different substantia] sub sed con: I I si] sit G I sit] ita G I 34 accidens] accidentis I I a quo] aliquo T I 21 quod] quia G I secundum] 01Jl. G I 22 differunt] CHLSX I quod ... illa2] 011/. (bom.) L I 36 operantej agente X I 37 operatio] different I In addo H I 38m] ab 1.1 in ipsa] ab ipso G I 39 contingit] convenit I I 41 etiam] et S I differat] differre I I 43 iLLxta] ix HL I 45 accedunt] accidunt I v 21 in ... 22 est2] BOETH., QuolI/odo substantia, II (ed. C. MORESCHINI,p. 187, ser. sed in accidunt II/ut. X I aliarum quarundam] im! G I 46 accidentalia] in 26-28: «Diversum est esse et id quod est, ipsum vero esse nondum est, at vero add.. S . I respectu] om. L I istius] illius I I 47 primae] potentiae C I quod est, accepta essendi forma, est atque consistio>; PL 64 1311B; cf. etiam dlstUlct!onem] disunct!one G I 48 per] 0111. S I multum latent] insunt iacent I ALEX. DE I:lALES, Glossa in Quattuor Libros SentmtiarulJl, I, d. 3, n. 46b (Bibliotheca Pranciscana Scholastica XIT, p. 64: «l30ethius, libro De Trinitate 43 secundum .. .44 se] Cj AIUST., Alte/I. Post., I, 4 ([rans!. Iacobi, ed. dicit: 'In omni eo quod est citra Primum differt quod est et esse'»). MINIO-PALUELLO B.G. DOD, pp. 12,22 - 13, 7; 73a 35 - 73b 5). - 46 QUODLIBET XV QUAESTIO 8 47 PHILOSOPHUS cognoscere ex operibus illarum essentialibus per suas 50 75 enim forma substantialis et eius operatio propria essentialis manifestiora S 253'" formas substantiales I immediate elicitas, quando dicit in fine IVi libri sunt in illis quae sunt magis formalia et propinquiora primae formae, et M e t e o r o r u m sic inquiens: «Universa determinantur opere; quae enim sunt occultiora in illis quae sunt magis materialia et propinquiora primae B.d. 580 U ' possunt facere sui ipsius opus est singulum, quod vero non potest aequivoce».1 materiae, quorum formae I semper virtute continentur in formis eorum B.d. 580'" Sic ergo dico generaliter et specialiter simul respondendo ad quae sunt magis I formalia. Et propter idem manifestius apparet in J 355,b quaestionem propositam quod quaecumque operatio creaturae differt SS 80 magis formalibus, quando unum illorum habet esse vere et quando non secundum rem ab operante et quod operatio intelligendi angeli aut sed aequivoce, quam in magis materialibus. Ut enim dicit PHILOSOPHUS mentis humanae realiter differt ab intelligente, quia solius Dei est quod sententialiter ubi iam supra, caro veios vel aliorum homogeneorum in ipso sunt idem substantia et operatio, de quo erit mentio amplior in unumquodque ex elementis ut ex materia sunt. Ex illis enim ut ex materia sunt quaestione sequenti. Non tamen solius Dei est quod in ipso non cuncta opera naturae, ut vero in causa formali substantiali constant in differant secundum rem substantia et virtus sive potentia operandi. Et 60 85 posteriOlibus, et omnino in organicis. Sunt enim formae elementorum, B.d. 580,B secundum hoc concedenda est ratio secunda. I aquae, ignis, aeris, terrae, univoce in forma mixti homogenei, puta carnis et ossis, et similiter quodam modo sunt formae homogeneorum in forma organicorum, puta manus vel pedes hominis aut equi. Propter quod magis manifestum est de homine mortuo quod aequivoce est homo, aut de Quod arguitur in contrarium, quod «operatio non differt ab 90 manu defuncti quod aequivoce sit manus, sicut et manus laPidea aut homo operante nisi ratione principii elicitivi aut termini, quia scilicet alterum lapideus, quam de carne quod fit caro mortua aut de aqua quod defecit a sua forma. Et adhuc hoc minus manifestum est de aqua aut igne quam de L 239" illorum vel utrumque differt secundum rem ab I operante», dico quod 65 hoc non est verum nisi de operatione accidentali, qualis est calefactio, carne aut osse, et hoc quia in istis, I videlicet in igne aut aqua respectu H 264" quam ignis sua forma substantiali non agit nisi mediante accidentali, carnis et ossis, et in carne et osse respectu hominis aut bovis, minime scilicet calore. Sed praeter talem operationem habet quaelibet res 95 manifesta est causa formalis, eo quod in eis plurimum est materiae et G 26P' operationem aliam essentialem I quam agit immediate sua forma minus formae, velut si prima sumatur mate/ia, ipsa nihil est praeter ipsam; essentiali, quae in corporalibus manifestior est in organicis, puta in 70 si etiam sumatur forma substantialis prima, ipsa etiam nihil est praeter animalibus, quoad opera sentiendi, sed occultior in mixtis homogeneis, ipsam. Quae vero sunt media unumquodque eorum proportionaliter habet puta in carne et osse, et adhuc occultior in simplicibus elementis, puta in igne et aqua, et hoc prout in quibusdam ex talibus manifestior est forma substantialis distinguens et dans esse quam in quibusdam aliis. Semper CGHILSX 78 formae] sunt addo r I 79 quae sunt] qui ibi G 81 materialibus] immaterialibus X I 82 sententialiter] si naturaliter G I 83 ex3] om. G I 84 CGHILSX opera] operatio r I ut] ubi G I inI ... constant] potentiali substantiali semper priora consistunt G I substantiali] om. X semper priora addo r I 86 univoce] 50 essentialibus] et addo GI quas addo sed exp. X I 52 inquiens] inconveniens I virtute CSX I mixti] mixta S I 88 pedes] pedis X I 89 magis manifestum] I quae] qui Gr I 53 sui] sine C(sed dei et sui i. m. ai man.)X I 54 dico] om. L inv. r I quod2] iter. I I 92 hoc] om. G I 93 aut1] et G I 96 formae velut] inv. I generaliter ... specialiter] spiritualiter et generaliter r I 56 quod] om. S I 57 G I 97 ipsa] om. G I 98 eorum] om. r est] om. r I 58 in 1] om. S I ipso] Christo add r I 59 est] om. r I 60 differant] differunt G I substantia] est sed substantia i. m. I I 66 hoc] om. X I qualis] 82 caro ... 110 carnis] cf ARIST., Meteor., IV, C. 12 (TransI. Henrici Aristippi in quale CGSX I 67 quam] quia S I 69 essentialem] om. X I sua forma] inv. G Alberti Magni librum Meteororum, ed. Coloniensis, Miinster i. W, 2003, p. 298); cf. I 70 manifestior] manifestator r etiam ANON., Auct. Arist. (ed. J. HA~ŒSSE,5, p. 173, 26: (orum 135 constare faciunt materiam disponentes materiam ad determinatam copora mortuorum, quae subito ad modicum tactum vel flatum venti in formae substantialis susceptionem, quae in fine a1terationis qua materia B.d. 580'<: cineres aut pulverem desidunt.1 sic disponitur, inducitur actione solius formae substantiaIis, puta ignis Descendendo igitur ad exemplum de igne et ca1efactione 115 cum debet generari ignis, aut aquae dum debet generari aqua, aut equi assumpto in argumento, dico quod ignis licet non calefaciat nisi calore, dum debet generari equus. Propter quod I post verbum iam dictum H 264,h non immediate forma substantiali ignei tatis, eo quod calefactio est eius 140 addit COMMENTATOR dicens: <<.Necesseest enim si generent res, ut habeant operatio accidentalis et per accidens, habet tamen aliam operationem agens quod ;aciat eam per temperamentu!Jl». Sic ergo res quaelibet sua forma essentialem et per se quam agit immediate, scilicet ignem generare; quod substantiaIi aliquam actionem sibi essentialem agit per se et immediate, tamen praedicti negant dicentes quod ignis non generat ignem nisi 120 calore. Quorum opinionem PHILOSOPHUS tangens in lIo D e CGHILSX 122 Quoniam] enim addo I I innatum] quando I I 123 segregare] segregatae X I vero] non X I congregare] aggregare L I unumquodque] quod addo I I CGHILSX hocl] om. X I 124 et per] propter L I 125 opinionem] om. I I reprehendit] recomprehendit I I continue] lac. r I 128 nisi] ibi HLSX I 129 100 hoc] habet I haec G I 101 ut] in G I cognoscuntur] cognoscitur S I et2 ... producendo] iter. H I 130 illam] illa I I enim] formam addo G I sola] 102 enim] non G I facere] om. X I 103 est2] om. G I 104 videre ... quando2] solam sed corr. I I forma substantialis] substantialem G I 131 separando] om. (hom.) G I 106 etiam] et X I 107 estl] cum G I et] om. G I caro] om. G praeparando SX(sed corr.) I disponendo] praeparando G I tantum] om. I I I 108 cum non] non tamen G I Sed] hoc addo r I eius] est r I eius minus] super] om. r illo addo G I 132 nisi] non X I agens] om. G I 133 instrumenti] est unus G I 109 forsan] formam I I 110 opus] om. G I Qua] Quae I I instrumentali L I 134 calidum et] i. m. X I 135 ad] om. I I determinatam] 111 perspicere] prospicere CGHIX I 112 retineant] retineatur I I terminatam G I 136 quae] qui G I 137 actione solius] iter. S I 138 cum] an veteranorum] om. G I 113 subito] sub Deo I I modicum] modum I I venti] scribendum dum? I aquae] aqua I I equi] om. r I 139 post] om. G I verbum] ventei(!) r I 114 desidunt] desident S I 116 in] et I I ignis licet] inv. G I i. m. L I 140 generent] genere t r I 141 temperamentum] tempora mentis I 117 igneitatis] autem addo sed exp. I I est eius] inv. G 122 Quoniam ... 124 corrumpi] ARIST.,De gen. et corr., II, c. 9 (Trans!. Vetus, ed. 102 Quae ... l03 singulum] ARIST.,Meteor., IV c, 12 (Trans!. Henrici Aristippi in J. JUDYCKA, p. 73, 19-22; ed. Iunt. V, f. 384vK; 336a 3-5). I 125 Alherti Magni librum Meteororum, ed. Coloniensis, Miinster i. W., p. 298, 61-62; potentias ... 127 causam] ARIST., De gen. et corr., II, c. 9 Crrans!. Vetus, ed. J. 390a 10-12); cf supra, lin. 53-54. I 110 Qua ... 114 cineres] cf Ibid. Crrans!. JUDYCKA,p. 73, 17-19; ed. Iunt. V, f. 384vK; 336a 1-3). I 132 non ... 133 Henrici Aristippi in Alberti Magni librum Meteororum, ed. Colonicnsis, Miinster i. verum] AVERR., Comm. in De gen. et corr., II, comm. 54 (ed. F. H. FOllES - S. W, p. 298; 390a 20-23). I 115 exemplum ... 116 argumento] cf supra, h'n. KURI..AND Commentanum medium in Aristotelis De generatione et corruptione libros, p, in 16-19. 144; ed. runt. V, f. 384vL). I 140 Necesse ... 141 temperamcntum] Ibid. 50 QUODLIBET XV QUAESTIO 9 51 15 principali ter habet esse circa determinatum obiectum, et hoc non etsi aliquando non nisi mediante actione formae accidentalis ad dispositionem materiae, sicut dictum est. Quod contingit universaliter extrinsecum, quia operatio rei tendens extra se ad I extrinsecum non est Bad. 581 ,( quando propria actio formae substantialis est generare formam sibi 145 ei principalis aut essentialis, quia secundum PHILOSOPHUM VII ° consimilem de materia. Quando vero habet aliquam aliam actionem sibi M e t a p h Ys i c a e essentia rei totum sibi essentiale comprehendit intra propriam, quam appellant medici 'a tota specie', puta quod magnes se. Deus autem per essentiam est obiectum extrinsecum angelo aut S 253,'h attrahit I ferrum aut herba talis sistit sanguinem, illam forte habet 20 menti et indeterminatum; sibi autem est I obiectum intrinsecum et . C 203n immediate praesente materia susceptibili. Unde quaecumque res talem determinatum. Ergo etc. actionem agit praesente materia disposita nisi alias fuerit impedita. Non 150 Contra. Illa operatio essentialior et principalior est operanti quae oportet ergo quod, quia omnis operatio accidens est et differt secundum omnino quietat ipsum ne quaerat moveri ad aliud operando circa illud, rem ab operante, quod eliciatur ab illo per principium quod est accidens quam quae non quietat ipsum, quia non est motus nisi propter quietem in eo aut quod ipsa operatio non sit acci dens differens secundum rem 25 secundum COMMENTATOREM super VIIIum p h Ys i c o r um. Sed ab operante, sed idem penitus cum agente. intellectio qua angelus aut mens intelligit Deum omnino quietat ipsum; non sic intellectio qua intelligit se, dicente AUGUSTINO in principio libri QUAESTIO 9 C o n f e s s io n um: «Domine ficisti nos ad te, et inquietum est cor nostrum donec requiescat in tf:>}. rgo etc. E I Bad. 581" UTRUM INTELLECTIO QUA ANGELUS AUT MENS HUMANA INTELLlGIT 30 SE SIT SIBI ESSENTlALlOR QUAMILLA QUA INTELLlGIT DEUM Circa secundum arguitur quod intellectio qua angelus aut mens L 239'" intelligit se sit sibi essentialior quam I sit intellectio qua intelligit Deum 5 Dico secundum alias a me determinata in quaestionibus de sic. Illa operatio rei cuiuscumque sibi est essentialior quam agit circa Q u o I i b e t quod angelus aut mens non intelligit se, nisi sicut alia a se, obiectum principalius illi operationi et etiam sibi quam sit illa quam agit primo scilicet intelligendo I se sub ratione universalis proximi sui. 1355,·b circa I obiectum minus principale et operationi et sibi. Cum enim actus G 261,b Universale enim est per se et primum obiectum intellectus creati, sicut habeant distingui per obiecta, magis et principali us habent distingui per 35 singulare est per se et primum obiectum sensus. Igitur si angelus aut obiecta principalia, magis et esse per consequens quod ab eo habet res 10 mens intelligit se sub ratione singularis, hoc non est primo et immediate esse formaliter et distingui ab aliis. Intellectio qua angelus aut mens et quasi directo aspectu secundum lineam rectam, sed mediante intelligit se est huiusmodi respectu inteUectionis qua intelligit Deum, quia angelus aut mens est aliquid creatum et habens idcirco opus determinatum essentialiter. Opus autem determinatum essentialiter seu CGHILSX CGHILSX 15 principaliter] intelligit addo L I circa] om. X I obiectum] subiectum sed exp. 144 sicut] sic L I 147 a] om. I I 149 immediate] formae addo G I et obiectum i. m. S I hoc] om. H I 16 operatio] determinatio S I ad] om. I I quaecumque] quaelibet I I talem actionem] inv. X I 151 oportet ergo] inv. G 22 essentialior ... principalior] principalior et essentialior S I 24 quam quae] qui I 152 quod1] quia G I elidatur] elicitur S I 153 accidens] actionis I G I 26 Deum] non addo I I 28 nostrum] vestrum G I 29 requiescat] 2 Utrum ... 3 Deum] cf supra, p. 44, lin. 10-11. I 4 secundum] primum G I quiescat G I 32 nisi] om. G I 36 singularis] et addo G I hoc] sup. lin. I qua] quod I I angelus] autem addo I I 5 intellectio] intellexio H I 6 operatio] 18 essentia ... 19 se] ARIST., Metaph., VII, c. 10 (TransI. Anon., ed. G. Dei addo sed exp. H I cuiuscumque] cuiusque I I 7 illi] illius G I sibi] ,'o VUlLLEMIN-DIEM,p. 141,21-23; ed. Iunt. VIII, f. 186rC; 1035b 33-36). I 24 similiter G I 8 enim] eis sed corr. L I actus] accidentia G I 9 habeant] habent non2 ... quietem] AVERR., Comm. iII Pf?ys., VIII, comm. 70-71 (ed. Iunt. IV, f. L I obiecta] obiectum I I magis ... 10 obiecta] om. (hom.) G I 10 quod] quia C I eo] ser. et -dem i. m. a/. mali. C I 11 formaliter] formalis S I qua] quam L 415rB et 415vG). I 28 Domine ... 29 te] AUGUST.,Con[., I, c. 1 (CC Lat 28, p. 1,6-7; eSEL 33, p. 1,8-9; PL 32, 661). I 31 alias... 32 Quolibet] I-IENR.DE 144 sicut ... est] cf supra, lin. 128-139. I 147 medici] non invenimus. GAND.,Quodl. II/, q. 7 (ed. 1518, fol. 98rQ). 52 QUODLIBET XV QUAESTIO 9 53 H 264'" intellectu universalis sui intellecti primo I et mediate et quasi aspectu I intelligente quam quaecumque alia quae non est sua essentia nec idem X35" obliquo secundum lineam reflexam, prout determinat PHILOSOPHUS in cum intelligente, et hoc loquendo de essentialitate penes tertium IlIo D e a n i m a. Rationem autem universalis qua intelligit hoc modo 40 modum eius quod est per se, licet aspiciendo ad rationem quietandi et se haurit ex sua memoria ab dita, sicut et haurit universalia quibus 65 non quietandi quae pertinet ad secundum modum dicendi per se, eo intelligit alia a se. Quorum universalium nullum determinat sibi quod sunt accidentia operanti creato, essentialior esset intellectio qua intellectum ad semper movendum ipsum, sed quandoque movet ipsum intelligit Deum, ut procedit secunda obiectio et bene. unum illorum, quandoque aliud, propter quod quaelibet ratio Unde posito etiam per impossibile quod intelligens se sub ratione intelligendi per rationem universalis sibi est accidens, et nulla est per 45 singularis intelligeret directo aspectu sicut Deus intelligit se ipsum, et essentiam idem quod intellectus, sed re differens ab illo, et hoc non 70 cum hoc intellect:io esset per es sentiam ipsum intelligens, nec adhuc minus quando intelligit se, quam quando intelligit aliud a se. Unde etsi essentialior posset dici essentialitate pertinente ad secundum modum secundum AUGUSTINUM ponat aliquis quod intellectus semper intelligit dicendi per se intellectio qua intelligit se quam illa qua intelligit Deum, se quodam abdito actu intelligendi, illa intellectio accidens est in illo, et sicut nec essentialior potest esse amatio qua amat se quam illa qua amat per rationem universalis, quemadmodum et illa intellectio qua se 50 Deum, et hoc quia in Deo ut in obiecta cognito et amato est ratio omnis quandoque intelligit, et quandoque non intelligit, et neutra illarum est 75 veri et omnis boni propter quam quodlibet potest esse cognoscibile sive idem quod ipsum intelligens. Et sic operatio qua intelligit aliud creatum intelligibile aut amabile sive volibile ita quod nihil aliud a Deo est a se non minus est ei essentialis, hoc est substantialis ut intellectio et intelligibile aut volibile quid sive cognoscibile aut amabile nisi sub L 239"b intellectus sint idem, quam operatio qua I intelligit I se. Et si utraque ratione et effigie aliqua primi veri et primi boni, quod est Deus. Tale S 254" est ipsum intelligens, utraque aequaliter est essentialis; et etiam si 55 autem in cuius effigie et ratione cetera cognoscuntur et aman tur est per intellectio qua intelligit Deum est ipsum intelligens et ipse similiter, tunc 80 se primum et essentiale obiectum intellectus et voluntatis; est etiam omnis intellectio esset aeque essentialis intelligenti. Aut si intellectio qua essentialior et principalior intellectio et volitio qua tale quid intelligit et intelligit se sit ipsum intelligens sive sua essentia, et intellectio qua vult aliquis quam quaecumque alia qua aliud quodcumque intelligit et intelligit Deum non sit sua essentia, intellectio qua intelligit se necessario vult. est sibi essentialior quam illa qua intelligit Deum. Semper enim est 60 Idcirco igitur dico quod simpliciter et absolute I principalior atque C 203,b essentialior rei cuique intellectio illa quae est sua essentia et idem cum 85 essentialior angelo et menti I humanae intellectio et volitio sunt qua H 264'" Deum intelligit et vult I quam qua intelligit et vult se ipsum. Et 1356'" CGHILSX CGHILSX 38 mediate] coniecimus: immediate CGHILSX 39 obliquo] aliquo L I determinat] probat S 41 hauritl] hauret I quibus] quo G I 43 62 quam ... 63 intelligente] om. (hom.) G I quaecumque] quacumque HLS I 63 cum] sine HLSX I tertium] tantum C(vel tertium i. m. aI. man.)S I 65 quae] quandoque] quando I I 44 quandoque] quando I I 47 quando2] quod I I 49 quodam] quodammodo sed corr. L I accidens] post illo G I 50 et] in L I 53 quod X I ad] a G I 68 etiam] et S I 70 esset] om. S I ipsum] om. G I 72 illa] om. I I intelligit2] ipsum add X I 73 sicut] sic HLSX I 74 quia] qua ei] rei I I ut] non G I 54 intellectus] intelligens I I 55 est2J om. I I 56 qua] quae I I est] sit I I 57 aeque] om. SX eidem G eis HL(post essentialis) I 58 CHLSX I 75 quodlibet] quodcumque GI aliquis C I sive] et G I 76 amabile] ama tum I I volibile] nobile C(sed in scibile mut.)LS volibile X I est] sive] om. C in sed exp. et sive i. m. S I 59 necessario] semper G I 60 sibi] om. G I 61 cuique] quia G I est] in addo G om. I I 77 autl] quam I I quid] quin I I sive] sit I I 78 boni] voci (?) G I 79 autem] quod est addo S I 80 etiam] enim G I 81 essentialior ... principalior] 38 quasi ... 39 obliquo] CJ ARIST., De an., III, c. 4-5 (in ALBERTI MAGNI principalior et essentialior S I quid] om. X I 85 qua] quia G quae H I 86 Commentario, ed. C. STROJCK,pp. 176, 73 - 203, 93; 429a 1O-430a 25). I 40 qua] suam H Rationem .. .42 se] Forte ARIST., De an., II, c. 9 (in ALBERTIMAGNI Commentario, ed. C. STROICK,p. 100,80-82; 417b 22-25). I 48 secundum Augustinum] CJ 63 tertium ... 64 se] CJ ARIST., Anal. post., I, 4 (TransI. Iacobi, ed. L. AUGUST.,In Ioannis Evangelium tractatus, tract. 23, c. 11 (CC lat. 36, p. 240, 38-41; MINIO-PALUEliO - G. B. DOD, p. 13,7-10; 73b 5-8). I 65 secundum ... se] CJ PL 35, 1590); De Trin., XIV, c. 7 (CC lato SOA, pp. 433, 19 - 434, 24; PL 42, Ibid. (TransI. Iacobi, ed. L. MINIO-PALUELLO- G. B. DOD, pp. 12, 22 - 13, 7; 1043). 73a 37 - b 5). I 71 secundum ... 72 sel] CJ Ibid. S4 QUODLIBET XV QUAESTIO 9 ss secundum hoc concedenda est ratio secunda quae hoc probat et bene, et est aliquid determinatum nisi creatum. Et sic Deus est obiectum hoc a causa finali operis intelligendi, prout hoc idem iam declaravimus a Bad. 581'" intelligibile non determinatum sed indeterminatum, et hoc respectu causa sive ratione intelligendi formali.1 intellectus creati, quia ab intellectu creato non potest Deus tantum intelligi quin adhuc amplius sit intelligibilis, et ad tale intelligibile 90 115 indeterminatum per se principaliter et essentialiter ordinatur omnis intellectus etiam creatus. Et si essent gradus in determinatione, quanto Ad argumentum in oppositum quod «.intellectio qua angelus vel intelligibile esset magis indeterminatum et quanto amplius contineret in mens humana intelligit se essentialior est sibi quam qua intelligit Deum, se omnem rationem I intelligibilem, tanto magis esset per se essentiale G 262~ quia ipse est obiectum principale huius operationis et operantis in et principale obiectum intellectus. Et similiter est de volibili respectu quantum eam operatur», dico quod falsum est, quia tam secundum 120 voluntatis, et hoc licet intelligens et volens sit determinatus utrogue I X 35'" rationem causae formalis quam secundum rationem causae finalis Deus 95 modo. Tntelligens enim et volens creatum per intellectum et voluntatem est principale obiectum cuiuslibet intellectus. Et quod arguitur ad illius dicitur ad aliquid aliud altius quam sit ipsum secundum gradum naturae probationem quod «angelus, eo quod est creatum quid habet aliquod suae, et sic obiectum intellectionis et volitionis ipsius principale obiectum suae operationi determinatum quod est ei essentiale, sicut et intellectus creati non est intrinsecum essentiae illius aut pertinens ad habet essentialiter opus determinatum», dico quod verum est hoc, quod 125 ipsam, sed est omnino extra illam. obiectum hoc non est nisi Deus. Et quod assumitur quod ipse est 100 Quod vero arguitur quod «operatio rei tendens ad extrinsecum obiectum indeterminatum, dico quod duplex est rei determinatio et non est ei essentialis, quia essentia rei totum quod sibi est essentiale similiter indeterminatio, scilicet una respectu aliorum, qua in se ita est comprehendit intra se», dico quod est essentiale quoddam iuxta primum hoc quod non aliquid aliorum; alia respectu sui ipsius et eorum quae modum dicendi per se, et aliud iuxta modum secundum. Et essentiale sunt intra se, qua est tantundem ita quod non amplius. Loquendo de 130 rei primo modo vocatur substantiale eidem, quod non est nisi definitio prima determinatione et indeterminatione respectu aliorum 105 tota aut pars definitionis rei. Et de tali essentiali verum est dictum L 240~ intelligibilium, I dico quod Deus est obiectum intelligibile PHILOSOPHI assumptum in argumento de VIIo M e t a p h Ys i c a e , ubi S 254" determinatum, I in quantum scilicet ita est intelligibile quod est Deus ad litteram loquitur de essentiali quod significatur per nomen et Bad. 581'" quod non sit aliquid aliorum I intelligibilium. Loquendo autem de definitionem, quae ambo totum quod est intrinsecum et essentiale rei determinatione et indeterminatione secundo modo, nihil est determinatum nisi ex eo quod est limitatum, cuius determinatione non 110 CGHILSX CGHILSX 111 creatum] causatum HIL 112 sed indeterminatum] om. GX I indeterminatum] inrerminatum I 114 intelligi] tantum addo I 115 87 etl]hoc add sed exp. X I 89 intelligencli] om. S I 91 qua] quae H etiam addo indeterminatum] interminat:um I I omnis] iter. I I 116 etiam] et S I G I 92 intelligitl] om. G I 93 operationis] intellectus addo i. m. aL mali. e I 96 determinatione] interminatione I I 117 indeterminatum] interminatum I I intellectus] iter. sed exp. X I 97 est] om. G I 98 suae] sive C(sed eras. et suae i. m. quanto] quando L I 118 intelligibilem] intelligibilis HLX I 119 est] om. X I aI. mal1.)HLS I operationi] operationem L I 99 hoc] om. S I quod2] sed GI 120 Intelligens] Intellectus S , 122 aliud] om. LSX I altius] alterius C(sed deI. et I 101 indeterminatum] interminatum I I duplex] dupliciter S I 102 altius i. m.)X I 124intellectus] intelligens I I 127 estl] om. I , est essentiale] indeterminatio] interminatio I I 103 aliquid] aliquod ClX aliud HS ad L I mv. es I 128 est] In G I 130 vocatur] vacatur I I 132 ubi] nisi I I 133 104 intra] inter(?) H I 105 prima] secunda CHLSX I indeterminatione] quod] quia G I significatur] signa tur I interminatione I I 107 determinatum) declaratum e I in] et S I scilicet) om. G secundum HLS I 108 aliquid aliorum) aliud illorum G I de] om. GL I 126 operatio ... 128 se] cj supra, IiII. 17-20. I 128 primum ... 129 se] cj ARIST., 109 determinatione) terminatione I Anal. post., I, 4 (Trans!. Iacobi, ed. L. MINIO-PALUELLO- G. B. DOD, p. 12, 22-24; 73a 34-37). I 129 modum secundum] cj Ibid (TransI. Iacobi, ed. L. 88 iam declaravimus] q supra, q. 8. I 91 intellectio ... 94 operatur] q supra, IiII. MINIO-PALUELLO- G. B. DOD, pp. 12,24 - 13, 7; 73a 37 - b 5). , 132 VIIo 5-9. I 97 angelus ... 99 determinatum] q supra, IiII. 14-16. I 100 ipse ... lOl Metaphysicae] Cf ARIST.,Metaph., VII, c. 10 (TransI. Anon., ed. G. VUILLE!vllN- indeterminatum] cj supra, IiII. 20-21. DIEM, p. 141,21-23; ed. runt. VIII, f. 186rC; 1035b 33-36). 56 QUODLIBET XV QUAESTIO 10 57 comprehendunt. Essentiale autem rei secundo modo non est ei 135 15 non nisi videndo et absque sensu medio, quia non est sensus mSl In substantiale, sed accidentale, et bene est extra substantiam rei et extra corpore. Ergo etc. illud quod est ei essentiale primo modo. Aliter enim non esset Contra. Gloria non mutat ordinem naturae. Sed ordo naturae est accidentale, quale essentiale est propria passio respectu sui proprii quod anima videre non potest sensibile sine sensu medio. Ergo etc. I Bad. 581 ,+ subiecti, de quali essentiali non loquitur ibi PHILOSOPHUS. Non enim comprehenditur I sub essentia rei quae est ratio indicativa eius quod est 140 de illa, et tale essentiale rei est quaecumque operatio eius quae convenit ei ratione suae formae substantialis, quae est actus eius secundus, 20 .. 1356'" maxime circa suum proprium I per se et primum essentiale obiectum. Dico distinguendo de videre I obiectum sensibile quia aut Intelllgltur I de videre immutatione sensibili a sensibili sub ratione sensibilis aut de immutatione intellectuali a sensibili sub ratione QUAESTIO 10 intelligibilis. Omne enim sensibile habet rationem intelligibilem, licet non econverso omne intelligibile habeat rationem sensibilem. Si UTRUM ANIMA GLORIOSA, RESUMPTO CORPORE GLORIOSO, POSSIT 25 secundo modo, dico quod non est dubium quin anima beata sine VIDERE OBIECTUM SENSIBILE ABSQUE SENSU MEDIO corpore possit videre sensibile absque sensu medio, et hoc sumenda 'videre' large pro quacumque cognitione intellectuali. Duplici enim Sequuntur quaesita specialiter circa creaturam intellectualem quae cog~itione int~llectuali anima beata sine corpore potest cognoscere est homo, ubi quaerebantur quaedam pertinentia ad hominem beatum 5 senslbile, et SIC absque sensu medio; sed una naturali, altera vero comprehensorem, et quaedam alia circa hominem nondum beatum sed 30 gratuita. Naturaliter enim absque sensu corporis medio videt et viatorem. Illud unum erat utrum anima gloriosa, resumpto corpore cognoscit sensibilia, sicut et angelus; gratuito etiam videt et cognoscit illa glorioso, possit videre obiectum sensibile absque sensu medio. sine sensu corporali medio cognitione gloriosa in Verbo, prout procedit Et arguitur quod sic, hoc modo. Quod potest anima beata videre prima abiectio, quae secundum hoc concedenda est. I Si secundo modo a,d.581'(; C 203"' sine corpore, hoc potest videre resumpto I corpore glorioso, quia illud 10 sive 'videre' sumatur stricte, mediante scilicet sensu oculorum, sive larg: non erit aliquo modo impedimento animae in sua operatione, sed magis 35 pro quacumque perceptione mediante quocumque sensu organi co, quia iuvamento, quia secundum AUGUSTINUM ipsa per corporis sui quantum ad propositum idem est iudicium de sensibili visus et de absentiam a perfecta beatitudine retardatur. Sed anima sine corpore sensibili tactus aut cuiuscumque alterius sensus, et eadem quaestio potest videre obiectum sensibile, quia ipsa bene cognoscit illud, sed hoc posset formari de illo. Et videtur mihi, secundum quod de sensu doloris CGHILSX 135 est] nisi addo sed exp. S I 137 enim] om. X I 138 quale] est addo C(sed deL)I-ILSX I 139 quali] qualibet r I 140 eius quod] inu C(sed cum signis inu CGHrLSX transpos.)HLS quid eius X I 141 convenit] contingit X I 142 actus] accidens Gr I secundus] om. G et addo r I 143 suum] om. CS I 2 Utrum ... 3 medio] 17 Gloria] Gloriosa r I 20 Dico] quod addo sed exp. X I 21 intelligitur] Cf infra, lin. 7-8. I 4 specialiter] substantialiter I I 5 quaerebantur] tnteIlectus S I a] et CHLSX I 23 intelligibilem] intelligibilis LSX I licet ... 24 quaerebatur H I beatum] secundum C verum G I 6 nondum beatum] non econverso] om. S I 24 sensibilem] sensibilis LSX I Si] Sed S I 25 modo] seq. lac. G I 7 unum] unicum H I resumpto] reassumpto Gr 1 8 glorioso] dicendo addo G .. I 27 quacumque] quocumque SX I inteIlectuali] scripsimus cum gloriosa HSX I 10 resumpto] reassumpto G I 11 erit] erat r I Bad/~: tntelliglblli CGHILSX I 28 inteIlectuali] intelligibili G , 29 sensu impedimento] impedimentum G I 12 iuvamento] iuvando r I quia] quod H mediO] lnV. G I una] u~o G I altera] alia r I 30 videt] videlicet I I 31 I 14 cognoscit] agnoscet r etiam] om. r I 32 cognitione] cognoscitis videre I I 33 secundo] sed deL et prlmo/. m. C .' 34 sive!] alicui addo G I sumatur] om. G I 35 pro] om. X I 12 ipsa ... 13 retardatur] cf AUGUST.,De Gen. ad litt., XII, c. 35, n. 68 (CSEL 36 IUdiCIUm] Idendum G I de2] om. I I 37 et] in G I 38 posset] esse vel V 281, pp. 432, 15 - 433, 11; PL 34, 483). addo G 58 QUODLIBET XV ab anima separata alias determinavi, guod alius est omnino modus QUAESTIO 11 sentiendi illum ab anima separata aut ab angelo apostata, et ab anima 40 coniuncta corpori et in corpore mediante corpore sive ab homine per UTRUM HOMO GENERATUS A VIRO ET MULIERE, SI ASSUMERETUR IN animam mediante corpore. Et sic de illo etiam modo posset anima UNITATE PERSONAE A FILIO DEI, ESSET FILIUS VIRI ILLIUS absgue sensu corporeo medio sentire guodcumgue sensibile, laetando vel dolendo ex illius sensu, et non solum anima separata, sed etiam Seguuntur guaesita pertinentia ad hominem viatorem nondum coniuncta, guia ille modus sentiendi non trahitur a sensu corporali, etsi 45 5 beatum. Et erat unum pertinens ad opus naturae atgue alia plura possit etiam trahi a sensu sive fieri mediante sensu supernaturaliter, pertinentia ad opus moris. Illud unum erat utrum homo generatus a viro bene placet guod hoc concedatur;· sed guod possit trahi a sensu et muliere, si assumere tur in unitate personae a Filio Dei, esset filius viri corporali et fieri mediante illo naturaliter, non video. illius. Si vero loguamur de sensu guomodo anima coniuncta corpori Et arguitur guod non, guia non est aliguis filius alterius a guo nihil 10 sentit mediante sensu modo naturali, dico et credo guod illo modo non 50 habet. Sic generatus nihil habet a viro illo, I guia negue materiam, guia L 240" H 265" possit sentire I nisi aliguo sensu corporali medio, et ita negue videre XVIO libro D e a n i m a I i b u s illam in generatione ministrat sola sensibile a guocumgue sensu. Et de isto modo sensibile sentiendi, mulier; negue formam, guia non animam intellectualem, I illam enim scilicet naturali, falsa est minor primae rationis, scilicet guod «anima sine solus Deus ministrat per creationem; nec formam aliguam corporeitatis, corpore et sensu medio potest videre sensibile». Licet enim ipsa ut sic guia illa in sic generato a Spiritu Sancto formaretur sicut fuit formata in existens bene cognoscat sensibile guodcumgue, et hoc videndo 55 15 Christo; nec dispositiones aliguas, guia omnes dispositiones manentes in 1356" intellectualiter et naturali cognitione vel gratuita, sicut I dictum est, et ut generato seguuntur formam substantialem, praecedentes autem illam procedit ulterius argumentum, non tamen ipsa cognoscit sensibile corrumpuntur illa adveniente; guare cum forma substantialis, scilicet guodcumgue viden do sensibiliter et naturali cognitione, guia hoc non anima intellectualis non sit ab ipso, nec dispositiones guae illam est nisi mediante sensu. Ipsa autem absgue corpore et sensu existens seguuntur. Ergo etc. I C 203vb non potest guidguam videre mediante sensu, guia hoc includit 60 20 Contra. Qua ratione Maria fuit vera mater Christi, eadem ratione contradictoria. Et de isto modo videndi praecise procedit, et bene, et mulier ista istius generati, et gua ratione mulier ista foret mater istius X 35"' B.d. 582"' secundum argumentum, guod secundum hoc concedendum est. I vera, eadem ratione esset vir iste verus pater istius. Ergo etc. I B.d. 582' Dico supponendo guod Filius Dei guamcumgue humanam 25 naturam assumere semper potuit et adhuc potest, et in hora seu CGHILSX momento assumptionis mundare ipsam aut semen de guo generatur a 40 aut] ut C(sedf01te in aut mlll.)HLS om. X I 42 animam] aliam G I illo etiam] morbida dispositione per guam a corpore humano anima, cum illi etiam quod G1 I 46 a] om. G I 47 bene] unde Gl I concedatur] concedantur G I quod2] sic addo G I possit] posset GI postquam H I 49 loquamur] loquimur I I 51 possit] possint S I 54 potest videre] inv. I I CGHILSX enim] est sed exp. eI enim i. m. L I 55 bene] unde illud G I videndo] modo G I 56 ut procedit] t~ m. X I 58 sensibiliter] sensibili X I hoc] i. m. L I 59 2 Utrum ... 3 illius] CI infra, :in. 6-8. I 5 erat unum] esset unicum G I plura] Ipsa ... sensu2] om. (hom.) S I 62 secundum!] om. X plunma I I plura pertlnenna] mv. G I 8 illius] istius G I 9 arguitur] videtur GI I 12 muher] mater G I neque] om. G I quia] quod G I 18 non] om. C(t~ m. titf)HILSX I sit] fit I I 21 et!] S1Ip. !tit. S I istius2J t: m. L I 24 39 alias determinaviJ HENR. DE GAND., Quod!. XII, q. 9 (ed. J. DECORTE, p. 49, supponendo] SUppOSltoCIS I 26 semen] semine I 49-55). I 53 anima ... 54 sensibile] CJ supra, lin. 13-15. I 56 sicuL .. est] CJ S1IPra,lin. 30-33. 11 illam ... 12 mulier] CI ARIST.,De gen. animalium, I, C. 22 (ed. HJ. DROSSAART LULOFS,p. 38, 7-20; 730a 27 - b5). 60 QUODLIBET XV QUAESTIO 11 61 coniungitur, contrahit originale crimen, et hoc mundando ipsam a tali humanam naturam sibi assumeret quam Pater aut Spiritus Sanctus, ut dispositione et ab ipso originali simul, si post unionem animae c~m dictum est iam supra in quaestione quarta in fine. corpore assumatur in personalitate Filii Dei humana natura pnus 30 subsistens I in personalitate propria, quam statim amittit in assumpt10ne G 262'" ad personalitatem Filii Dei, aut mundando semen de quo generatur et corpus eius formatur a sola dicta dispositione, priusquam I~sa ~ruma 60 Secundum dicta ergo concedenda est secunda ratio. I B.d. 582 intellectiva uniatur aut in ipsa originale contrahatur, et hoc sive Ipsum Ad primam in oppositum, quod ille sic assumptus I non potest L 240" semen fuisset decisum a muliere sola absque coitu viri, sicut contingit in 35 dici filius viri nec vir pater illius, quia nihil habuisset ab eo, dico quod conceptione Christi de virgine Maria, sive ipsum semen fuisset decisum hoc falsum est. Et quod ad hoc probandum arguitur, quod non haberet a viro et muliere simul in eorum coitu, de quali semine generatus ab illo materiam, quia illam sola mater ministrat, I dico quod, licet ita S 255" supponitur ille de quo proposita est quaestio. 65 esset, hoc tamen non obstante potuit vir dici pater illius, Ad quam respondens dico quod ille sic generatus et assumptus quemadmodum illo non obstante ceteri generati non assumpti bene foret vere filius illius viri, sicut et illius mulieris, et esset ille vir vere pater 40 dicuntur filii virorum et viri ipsorum patres, cum tamen non plus pater illius sicut et illa mulier esset vere mater eiusdem, et hoc agit in generatione ceterorum quam in generatione istius, nec iste minus que~admodum Maria fuit vere mater Christi et Christus vere filius habet a viro quam ceteri. Sed non est ita, quod scilicet sola mater H 265"' illius. Et ita possibile I active Deo et passive humanae naturae, 70 ministrat materiam generationis, immo etiam vir. Generatio enim quantum est ex natura rei, assumere in personam Filii Dei humanam propagationis non fit nisi ex aliquo mixto ex semine viri et mulieris, naturam, sive postquam fuit sub originali in propria personahtate, sive 45 secundum quod de generatione muli ex equo et asina dicit priusquam fuit sub originali; et hoc sive secundum corpus ge.nerata fuit PHILOSOPHUS VIIo M e t a p h y s i c a e quod est similis ex simili. Licet ex solo semine mulieris absque coitu viri, sive ex serrune utnusque per enim mulus non sit similis omnino in specie equo aut asino, tamen coitum, sive quocumque alio modo possibili natura humana in esse 75 generatur mulus ex aliquo commixto ex semine utriusque, quod est processerit, licet maior sit congruentia Filium Dei assumere humanam quodam modo mulus, ut exponit ibi COMMENTATOR; nunc autem in tali naturam de sola femina absque coitu viri et sit temporahter Filius 50 generatione quodam modo aequivoca non plus ministrat mas generans secundum humanam naturam solius matris, sicut et aeternaliter est quam in generatione pure univoca ex mare et femina eiusdem speciei. Et ] 356'" Filius solius Patris secundum divinam naturam, I quam ipsum assumere humanam naturam de coitu viri et mulieris simul et esset temporaliter secundum naturam humanam ftlius patris temporalis et aeternaliter CGHILSX secundum naturam divinam Filius Patris aeterni; et hoc quemadmodum 55 magis congruebat quod solus Filius Dei de homine nasceretur et 57 Pater] aut Filius addo G I 60 concedenda est] illi! G I 61 ille] iste G I 63 non] videret addo sed exp. I I 64 ita] ista .redcorr. C I 65 dici pater] inI( I I 66 ceteri] cetera .redco/T. S I generati] generata sed corr. S I 67 patres I est add. G I cum tamen] inv. G I non plus] post G I 69 est] i. III. aI. man. I I sola] 0111. X CGHILSX I 71 aliquo] aliqua I I 72 muli] virili S I 73 Philosophus] in add. GI I 74 enim] nullus addo sed exp. S I tamen] cum I I 75 quod] enim G I 76 ibi] 28 contrahit] trahit G contrahi X I mundando] mendando G I ipsam] et add. ibidem I I 78 univoca] unica I I mare] matre S GI I 30 personalitate] personalitatem X I 31 quam] om. S I 32 FIlu Dei] om. S I aut] ut L I semen] semine I I 35 decisum] et add. I I muliere] matre G 58 supra ... fine] cf .rupra, q. 4, lin. 66-98. I 60 concedenda est] er .rupm, lin. I sicut] sic et sicut i. m. aI. man. C I 36 fuisset] fuit G 1.37 quali] quo I .1 41 20-22. I 61 ille... 62 eo] cf supra, lin. 9-10. I 63 n0I1... 64 ministrat] cf .rupm, illa] ista I I 42 fuit vere] illi'. G I verel] om. H I 43 Ita] SICI I possibile] lin. 10-12. I 73 quod ... simili] ARlST., Metaph., VII c. 8 (TransI. Anon., ed. G. eadem add. i. m. aI. man. C I et] om. G I humanae naturae] IIm GI 1 44 VUILLEJ\!IN-DIEM, . 137,5-6; ed. Iunt., VIII, f. 177rF-vG, 177vK; 1034a 1-3). p personam] ipsam G I Filii] Christi addo sed exp~ H I 45 sive]] sed G 1 in~.. 46 I 74 mulus ... 76 mulus] AVERR.,In Metaph., VII, comm. 28 (ed. Iunt., VIII, f. originali] 0111. (hom.) S I 46 sive] /. m. aI. man. C I 47 vll'll.et addo G I ex] 0111. 178vG: «Et innuit hoc quod dixit in libro De animalibus quod sperma asini est G coici addo sed exp. S I 48 natura] ut L I 55 naturam dlvmam] II1V.CS I 56 frigidum et sperma equi calidum, et temperantur apud mixcionem, et fit illic congruebat] continebat I I solus] solius G I Filius Dei] in/). Gl natura media inter equum et asinum»). 62 QUODLIBET XV QUAESTIO 11 63 X 35" quod dicit PHILOSOPHUS, quod sola mulier I ministrans materiam, hoc qua opere Spiritus Sancti formatum est corpus Christi, sed I quia Bad. 582" non intelligitur quoad generationem, sed solummodo quoad generati 80 assistente opere Spiritus Sancti ipsa vere et naturaliter Christum nutritionem. Illa enim ex solo sanguine menstrui est, qui convertitur in secundum formam corpoream de semine suo generavit. I Bad. 582" lac, ex quo nutritus est fetus iam natus ex utero, sicut pullus generatus Quod ergo assumitur in argumento, quod in assumpto forma ex ovi albumine, quod ministrat gallina, simul et ex semine galli nutritur 105 corporeitatis formatur opere Spiritus Sancti, dico quod verum est Bad. 582,K ex vitello, quod ministrat sola gallina. I quando assumptus generatur secundum naturam assumptam ex sola Quod ulterius arguitur, quod non haberet ab eo formam, dico 85 muliere, sicut Christus fuit generatus; sed tamen non ex solo opere quod verum est de forma completiva, quae est anima rationalis, ut bene Spiritus Sancti, licet principali ter ex illo, et hoc quoad duo. Quorum C 204" probat argumentum, I sed non est verum de forma corporeitatis, quae unum est quod supplebat illud quod virtus seminis virilis nata fuisset est in materia dispositiva ad animae rationalis susceptionem, prout in 110 operari in generatione ex semine mulieris. Aliud vero est I quod subito 1357" aliis Q u o d I i b e t i s declaravimus aliquando. Ista enim non minus in in hora conceptus I seminis generatio in Christo perfecta est, quod non L 241" isto generato generari potuit active virtute seminis viri, quam generata 90 potuit fieri opere solius naturae. I Si autem assumptus secundum S 255'" fuit in corpore Christi virtute seminis Mariae, et etiam in aliis generatis formam corporalem generatus esset ex coitu viri et mulieris, sicut in H 265"' virtute seminis matrum suarum, I quia vis seminis viri magis est proposito, non oporteret quod opere spirituali Spiritus Sancti forma illa naturaliter activa in generatione prolis quam vis seminis mulieris, etiamsi 115 formaretur, sed sufficeret semen viri et mulieris. Unde si Maria in semine mulieris sit vis activa et generativa. Illi enim qui dicunt quod aestimasset se cognituram virum, angelo nuntianti conceptum Filii Dei, in generatione sola mulier ministrat materiam ad generationem fetus, 95 illa numquam dixisset: «Quomodo flet istud, quol1iam virum 11011COgl1oSCO?» etiam dicunt quod solus vir ministrat agens, et quod semen mulieris est Scivisse t enim quod solo opere naturae ex viri semine hominem passivum et non activum, semen vero viri activum et non passivum, assumendum, secundum carnem generare et concipere potuisset per quod non puto esse verum. Non enim mulier dicitur mater geniti ex sola 120 successum temporis generationi aptum, de quo in quaestione sequenti materiae ministratione, sed etiam ex actu generationis. Non enim virgo de conceptu Mariae erit sermo, licet subito in instanti conceptus seminis Maria dicitur solummodo mater Christi, quia materiam ministravit ex 100 non potuit sine opere Spiritus Sancti ex semine concepto per coitum assumptus I generati A cuius tamen generatione, si sic subito esset G 262" generatus, non excluderetur actio viri; immo ipsa fuisset cooperata CGHILSX 125 virtuti Spiritus Sancti, sicut co operata fuit virtus Mariae in formatione corporis Christi, licet in hac generatione co operata etiam fuisset virtus 79 mulier] sit addo sup. lin. aL man. C I ministrans] mInistrat GI I 80 matris, quam non supplevisset Spiritus Sanctus, sicut supplevit in intelligitur] intelligit eGI I 81 menstrui] menstruum I I 83 ovi] albedine sive formatione corporis Christi quod operata fuisset virtus seminis vm, addo C I albumine] albedine G I nutritur ex] nutritus est G I 85 ab] de C I 86 anima] animi G I 87 argumentum] argumentis X I est] sup. lin. aL man. I I 88 dispositiva] disposita X I animae] aciem I I 89 Quodlibetis] Quodlibet C CGHILSX Quolibet S I 91 virtute] univoce addo I I seminis] viri addo sedforte exp. S I 92 virtute] univoce I I 96 solus] mater addo sed exp. L I ministrat] semen et addo 107 sicut] illud G I opere] mulieris addo sed exp. S I 108 Quorum] om. C I G I semen] semine I I mulieris ... 97 activum1] multis est passio et non actio 109 virilis] utilis sed dei et virilis i. m. a/. man. L I nata] om. X I 111 in 1] brevi G I 97 passivum1 ... activum1] passivi et non activi I I semen] semine I I addo I I seminis] om. G I 112 fieri] ex addo X I 115 sufficeret] sufficerent X activum2 ... passivum2] activi et non passivi I I 98 mater] mulier sed corr. S esse I 116 nuntianti] nuntiante S nuntiasset G I conceptum] post Dei S I 117 illa] viri G I 99 materiae ministratio ne] inv. G I 100 materiam ministravit] inv. I I illam G I numquam] tamquam G I 119 secundum] sed eHLSX I ministravit] om. I concipere] posset addo sed exp. S I 120 quo] illo G I 121 conceptus] conceptu GHSX concepta IL I 122 potuit] sed addo G I 123 generari] generaret I I 79 sola ... materiam] Ci supra, lin. 11-12. I 85 non ... formam] Ci supra, lin. A] om. S I 124 cooperata] operata G cooperta H I 126 etiam] om. G I 127 12-13. I 88 in2 ... 89 declaravimus] HENR. DE GAND.,QuodL III, q. 6 (ed. Bad., supplevisset] sumpsisset I f. 54rA-56rK); ID., Quod/. IV, q. 13 (ed. Bad., f. 112rB). I 94 TlIi.. 97 . passivum2] q THOMASDE AQUINO, Summa theol., III, q. 31, a. 5, ad 3, (ed. 104 in2 ... 105 Sancti] q supra, lin. 13-14. I 117 Quomodo ... cognosco] Luc. I, Leon., XI, pp. 328-329), et III, q. 32, a. 4, resp. (ed. Leon., XI, p. 337). 34. I 120 quaestione ... 121 sermo] Ci infra, q. 13. 64 QUODLIBET XV QUAESTIO 11 65 quae ibi non fuit cooperata, si tamen ille, quomodo solus est Christus, 150 ApOSTOLUM ordinata sunt; quaecumque autem ordinata sunt, generari potuit secundum corpus ex semine coitus viri et mulieris, 130 congruunt. Unde quaecumque sunt possibilia fieri a Deo, etsi non etiamsi homo assumendus generari potest naturaliter ex virtute seminis congruunt secundum unum ordinem facta, congruunt tamen facta viri et mulieris absque speciali cooperatione Spiritus Sancti. Et secundum alium, sicut I etiam de malis I quae permittit fieri. Ipse enim, C 204'" quocumque modo in hoc res se habeat, propter dictam cooperationem ut dicit AUGUSTINUS in E n c h i r i d i o n, mala fieri non permitteret X 36" viri in generati assumpti de quo est quaestio, vir dici debuit esse verus 155 nisi illa ordinare posset et de malis bona elicere. Minus etiam congruens pater illius, non minus quam beata Virgo vera mater Christi, et haberet 135 respective, scilicet etiam in comparatione ad magis congruens, ille duos patres, unum temporalem secundum naturam humanam, impossibile est esse in divinis intra ex parte naturae divinae. Nihil enim alterum aeternum secundum naturam divinam, quod bene possibile est potest esse in illis nisi summe congruens. Minus enim congruum ponere secundum naturam rei, licet non tantum congruat, sicut dictum est. in divinis secundum se est inconveniens et maximum impossibile. Hoc Si tamen dicat aliquis quod possibifi posito in esse nuffum sequitur 160 tamen bene possibile est ponere in divinis in ordine ad creaturam extra inconveniens, si ergo possibile est secundum dicta transilire proprietates in 140 et ex parte naturae creatae, puta quod Deus Pater esset incarnatus et divinis personis, I posito ergo quod transiliant, nullum sequitur secundum divinam naturam esset Pater Verbi ab aeterno, et secundum H 266" inconveniens, hoc autem falsum est, quia quod transiliant non congruit humanam I naturam assumptam esset filius matris ex tempore. Est L241'" tantum, sicut quod non transiliant, non congruens autem est etiam bene possibile a Deo fieri minus congruum in creaturis, I et hoc S 255" inconveniens, quod non potest poni in divinis, quia secundum 165 respectu alicuius partis seu aliquarum partium universi, quale illud erat ANSELMUM mininum inconveniens in divinis est maximum impossibile, 145 in evangelio I de caeco nato, nequaquam autem respectu totius universi, 1357'" dico quod differt dicere aliquid non congruere simpliciter et absolute, et quia nihil contingit in parte universi quin decorum sit et congruum non tantum congruere quantum aliquid aliud. Non congruens universo. Unde minus congruum secundum unum ordinem universo simpliciter et absolute non potest esse in divinis, nec etiam a Deo secundum alium ordinem esset magis congruum, puta redemptio possibile est fieri in creaturis, quia quaecumque a Deo sunt secundum 170 humani generis alio modo quam per incarnationem et passionem Filii Dei, qui potuit fieri et magis congrue secundum alium ordinem; cum tamen secundum ordinem universi quem Deus modo instituit, nullus CGHILSX 129 quomodo] qui modo X I 130 generari] generare C I secundum] sed S I 131 etiamsi] etsi S I homo] non X I potest] potuit I poterit G I 132 speciali] substantiali S I 133 dictam] praedictam G I cooperationem] vel CGHILSX propagatione i. m. ai. mali. C I 134 generati] et addo L generatione G I quo] enim addo I I est] sup. IiII. aL mali. I I esse verus] illv. G I verus] om. I I 135 150 ordinata sunt!] illv. G quaecumque ... sunt2] om. (hom.) S 151 vera] om. G I 136 temporalem] temporalium I I 140 si... proprietates] om. G quaecumque] quicumque I I sunt possibilia] illv. G I 152 congruunt!] I 141 transiliant] scripsimus cum Badio. transilient CGHILSX I 142 quod] non conveniunt GI I 153 etiam] et CGS I permittit] promittit IS I 155 etiam] addo I I transiliant] scripsimus cum Badio. transilient CGHILSX I 143 autem G I congruens] impossibile est esse in divinis addo sed exp. H I 158 transiliantJ transiliebant(!) I I non congruens] incongruens G I autem] quod summe] summa G I 160 bene] est addo HIL'{ I possibile est] illI!. G I 161 G I 144 quia] quod G I 145 Anselmum] Augustinum I I mininum] unum I et!] om. G I naturae] om. G I Pater] noster I I 162 divinam naturam] illI!. I est maximum] illv. G I 146 congruere] om. S i. m. aL mali. C I simpliciter] CSX I 164 bene] verbum S I in] om. I I 165 seu] sed I I illud erat] illv. I I iter. I I et2 ... 148 absolute] om. (hom.) S I 148 etiam] om. G I 149 a Deo] erat] illud G I 166 respectu] istius addo sed es:p. S I 168 actio G I sunt] om. G universo! ... congruum] om. (hom.) S I Unde] om. X Non H I 171 cum] om. I 139 possibili ... 140 inconveniens] ARJST.,Physica, VIII c. 5 (TransI. Vetus, ed. F. 150 ordinata! ... 151 congruunt] Cj ] Cor. XIV, 40: «Omnia autem honeste, et BOSSIER-].BRAMS,p. 298, 13-14; 256b 11-12); cf. etiam ANON., Auct. Arist. (ed. secundum ordinem fiant>. I 154 mala ... 155 elicere] cf AUGUST.,Epist. 2 (Ad J. HAMESSE,2, p. 157,213). I 145 mininum ... impossibile] cf ANSELMUS,Cur 7.ellobium), n. 8 (CSEL 88, p. 16,9-10: «Permittit tamen ut fiant mala quia potest Deus homo, I c. 10 (ed. F. SCHMJTf II, p. 67; PL 158, 375C: «Sicut in Deo est etiam de malis non suis facere bona»; PL 33,63). I 166 de ... nato] Cj ]oallll. quamlibet parvum inconveniens sequitur impossibilitas.»). 9,1-41. 66 QUODLIBET XV QUAESTIO 12 67 alius esset ita congruus. Hinc dicit PLATO in IO T i m a e i : (.I 5 ALIO DIE, PECCET MORTALITER Quod vero ultimo proponitur in argumenta, quod assumptus praedictus a viro non potuit aliquam habere dispositionem, dico quod 180 Sequuntur quaesita pertinentia ad hominem viatorem quoad opus falsum est. Licet enim forma substantialis, quae est anima intellectualis, moris. Et erat unum pertinens ad opus vitii seu peccati et quattuor alia non sit ab ipso, et ideo nec dispositione~, si quae per se sequuntur illam, pertinentia ad opus virtutis sive gratiae. Illud unum erat utrum magister ut assumit argumentum, est tamen ab ipso forma corporeitatis, et per vel scholaris qui tenetur ad horas canonicas, si dimittat illas dicere uno illam omnes dispositiones sive quae eam sequuntur sub ratione esse 10 die propter studium et lectiones ex proposito et spe recuperandi et terminati sive quae eam praecedunt sub ratione esse interminati. Nec est 185 dicendi illas alio die, peccet mortali ter. verum universaliter assumptum in argumenta, scilicet quod in Et arguitur quod sic, quia facit opus Dei negligenter. Tali autem generatione dispositiones praecedentes omnes corrumpuntur, forma IEREMIAS indicit propheticam maledictionem, quae non indici tur nisi substantiali generata. Hoc enim non est verum nisi de contrariis pro peccato mortali. Ergo etc. dispositionibus aut incongruentibus illi. Omnes enim congruentes 15 Contra. Non est peccatum mortale nisi aversio a bono incommutobili. manent secundum essentiam suam, quia sunt communes generato et 190 Iste autem ab illo non averti tur, quia manet in voluntate bona explendi corrupto secundum esse suum interminatum, et generantur solummodo illud quod amittit. Ergo etc. I Bad. 583" Il 266'" de novo I secundum esse terminatum, quo congruunt formae generatae, et corrumpuntur secundum esse terminatum, quo B.d. 583' congruebant corrupto. I Dico supponendo illa quae quaestio supponit quod talis magister 20 vel scholaris, aut dimittit dicere horas cessante legitima impedimento dicendi illas die illo, aut obviante legitima I impedimento. Si primo L241"' CGHILSX CGHILSX 2 Utrum ... 5 mortaliter] cf infra, lin. 9-". I 6 Sequuntur] Sequitur G , 11 peccet] peccaret I I 12 Et] om. I I Dei] om. G I negligenter] negligente corr. 173 ita congruus] incongruus I I 174 suus] summus I I 175 Itaque] Ita G Ita G I 13 indicit] inducit G I quae] qui C(sed C017.)S I indici tur] inducitur C I quod L I 176 natura] non I I 177 quae] qui GI I 178 reliquit] relinquens I nisi] propter addo sed exp. I I 15 mortale] om. G I 16 avertitur] advertitur sed I 180 habere dispositionem] inv. I I 183 assumit] assumat I I 184 sive] corr. C I explendi] explendit H I 17 omittit] omittat S I 19 illa] illam G I sC1ipsimus cum Badio: et CGHILSX I 185 terminati ... esse] om. (hom.) 1-) I esse] quod] om. G I 21 impedimento] impedito G om. L I 187 dispositiones] post omnes G I 188 Hoc] Licet G I 189 dispositionibus] om. G 12 facit ... negligenter] Ier. 48, 10: «maledictus qui facit opus Domini fraudulenter»; cf. etiam ALEXANDERDE HALES, Summa theologica, II-II, inquis_ 3, 173 Nihil ... 174 suus] PLATO, Timoeus (in Plato Latinus, vo\. Iv, 28A ([ransI. tract. 2, sect. 1, qu. 2, tit. 3, cap. 5, II (p. 348: dicendo horas, ut dicit primum membrum primae subdistinctionis, et praevidere rationabili coniectura quod praeveniendum esset, sed non 145 Quod ergo arguitur primo, quod ille qui omittit dicere horas praevenit nec praevidit, ut dicit secundum membrum secundae sub distinctio nis, in his duobus casibus credo quod mortaliter peccaret, si debitas ex proposito et spe recuperandi et dicendi illas die sequenti «facit 125 opus Dei negfigentem, dico quod ista quattuor differunt, videlicet facere tamen sub poena peccati mortalis obligaret edictum seu consuetudo de 1358" horis dicendis, quia in utroque casu negligens est ornittendo dicere I opus Dei, puta horas dicere, providenter, prudenter, negligenter, horas debitas. Nec est hic distinguendum de negligentia simplici et malignanter. 150 Providenter enim facit opus Dei in dicendo horas qui rationabili cras sa seu supina, quae posset habere locum in dicendo horas tepide aut truncate aut intempestive, quia omnis negligentia in ornittendo id ad coniectura, providendo occupationem diei futuram in negotiis 130 necessariis seu utilibus, maxime ad publicum aut proximi profectum quod quis obligatur sub poena peccati mortalis crassa est et supina, de qua loquitur IEREMIAS in primo argumento, quod bene procedit in istis pertinentibus, praeveniendo tempus consuetum et ordina tum dicendi duobus casibus. Quali modo quilibet obligatur ad custodiam divinorum horas, horas dicit, infra tamen praecinctum unius diei naturalis. Hoc mandatorum, licet non teneatur aliquis tantam diligentiam adhibere ad 155 enim licitum est, prout in alio Q u o 1i b e t determinavi alias. horas dicendas, quantam tenetur adhibere ad explendum divina Prudenter autem facit opus Dei in horis dicendo qui nulla alia L 242,.Sed Christus cum ex ea fieret, coinquinari matri illius. non potuit, quia peccatum originale habere non potuit deitate unitus Contra. Quod concessum est famulo non denegatum est matri, et 90 secundum humanitatem suam. Ergo etc. hoc in eis quae pertinent ad honorem et dignitatem, quia mater magis honorificanda est et dignificanda a filio suo quam famulus eius. Sed concessum est Ioanni Baptistae, qui famulus Christi erat, quod corpus 70 eius fuit sanctificatum ante animae infusionem, dicente GLOSSA Quaestio ista, quia non quaerit praecise utrum conceptio Virginis L u c a e IO, super illo «Spiritu Sancto replebitur adhuc ab utero matris»: Mariae sit celebranda, sed quaerit sub determinatione utrum sit ('). I 72 83 ut ... questione] cj supra, q. 11, lin. 89-138. I 87 Si... 88 fierem] Spiritu ... matris] L!!c. I, 41. I Spiritu ... 73 gratiae] Glossa ordoin Luc. (ed. 1634, QUODVULTDEUS, ontra quinque haereses, cap. 5, n. 12 (CC lat 60, p. 278, 51-52: C V, 689a; PL 114, 247B); AMHROS.,Expositio Evangelii secund!!m L!!cam, I, c. IS, n. «Si potui inquinari cum eam facerem, potui inquinari cum ex ca nascereD>;PL 33 (CC lato 14, p. 22, 505-506 etp. 23, 513-514; CSEL 32, p. 31,9-10 et 18). 42, 1107). I 97 aliqui] non invenimus. 80 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 81 dicunt super eius celebratione facienda habitam fuisse divinam sanctificatio illius de quo sive in cuius honore celebratur; non autem revelationem, et propterea Normani, in quorum territorio dicitur 125 lpse actus conceptionis, nativitatis aut circumcisionis. Unde festum huiusmodi revelatio facta fuisse, prae ceteris populis illam conceptionem 100 conceptionis Christi non celebratur, nisi quia ipse in sua conceptione praecipue celebrant. Supponendo igitur cum Normanis quod conceptio secundum hominem est sanctificatus, neque festum nativitatis aut I H 268'" Virginis sit celebranda simpliciter, restat dubium quaestionis propositae, circumcisionis ems, nisi quia sanctus erat ille qUi nascebatur et an scilicet celebranda sit ratione conceptionis. In cuius declaratione circumcidebatur. Quia tamen propter talem sanctificationem I In J 359" etiam declarabitur an sit celebranda simpliciter. Et dico quod quaestio 130 conceptione Christi etiam ipsa conceptio sancta est, et propter ipsius ista sub hac forma, utrum conceptio Virginis sub ratione conceptionis 105 sancti nati et circumcisi sanctitatem etiam ipsa nativitas et circumcisio sit celebranda, in aequivoco proponitur, quia hac determinatione eIUs sancta est, dico quod causa secundaria celebrationis festi 'ratione conceptionis' de qua est dubitatio principaliter, an scilicet cUIUscumque dictorum est lpse actus conceptionis, nativitatis, et G 26Y' conceptio I illa celebranda sit ratione conceptionis an ratione alicuius circumcisionis, et hoc per accidens, scilicet quia sanctus est, sicut dictum est. I B.d. 58· alterius, duo diversa interrogari possunt secundum duo quae circa 135 conceptionem possunt intelligi, scilicet conceptionis actus et 110 Secundum hoc ergo ad propositam quaestionem dico quod conceptionis tempus, hora sive momentum. Aspiciendo enim per conceptio I Virginis celebranda est; sed hoc per se non nisi ratione L 24yb intellectum ad conceptionis actum, quaestio est de causa celebrandi sanctificationis quam aut in sua conceptione suscepit aut continuo vel in Virginis conceptionem, scilicet an ipse actus conceptionis sit causa brevi susceptura erat, prout iam declarabitur. Ipsa enim Virgo in utero cclebrandi festum conceptionis an aliquid aliud. Aspiciendo autem per 140 matris sanctificata fuisse creditur, idcirco quod sanctos aliquos in utero intellectum ad tempus, horam vel momentum conceptionis, est quaestio 115 sanctificatos fuisse Scriptura Sacra testatur, ut Ioannem Baptistam, sicut X 37'" de mensura dura tio nis pro qua celebrari intenditur I festum dicitur in secundo argu mento, et IEREMIAM prophetam, secundum conceptionis, an scilicet festum conceptionis quod a Normanis quod dicitur I e r e m i a I°: «Priusquam te formarem in utero, novi te, et celebratur 8° die decembris, celebrandum sit pro tempore, hora vel antequam exires de vulva, sanctificavi te», licet de sanctificatione Virginis nihil momento in quo facta est ipsa conceptio Virginis, an pro aliquo alio 145 exprimat Scriptura Sacra quae, ut dicit AUGUSTINUS in sermone D e tempore, hora vel momento. 120 a s s u m p t i o n e eiusdem «quaedam verius indagationum I studiis quaerenda S 257" Et primo modo intelligendo quaestionem, dico quod causa prima reliqui!», in qua quidem sanctificatione sua Virgo beata concepta est Deo C 205>b et per se celebrationis I festi cuiuslibet, sive conceptionis sive nativitatis sive circumcisionis sive alicuius alterius, non est nisi sanctitas aut ACGHILSX ACGHILSX 124 celebratur] celebratus I I non] an G I 125 conceptionis] aut add. G I 99 et] quod addo GIX I Normani] Normam et -ni i. m. aL man. C ne quaesivit 127 aut ... 128 erat] om. X I 128 nisi] lac. G I erat] om. C(i. m.)HLS I 129 corr. sup. lin. aL man. I I territorio] tentorio addo S I 100 huiusmodi] huius I I Quia] om. X I tamen] om. G I 130 etiam] om. C I 131 circumcisi] nativitatem 101 cum] fore addo sed exp. L I 102 celebranda simpliciter] inv. I I 103 addo sed exp. X I 132 sancta] nata sed exp. et sancta pos. est A I secundaria] una celebranda sit] inv. G I 108 an] aut I I 109 interrogari] interiorari (?) I I G I 133 dictorum] doctorum C(sed in dictorum corr.) I 134 sicut] ut C I circa] extra corr. sup. lin. aL man. I I 110 conceptionis] conceptio H I sicut ... 135 est] om. A I 137 non] sup.lin. aL man. I cum G I 138 aut2j in addo actus ... 111 conceptionis] om. (hom.) G I 111 conceptionis] modus addo S I G I 139 prout ... 147 reliquit] om. A I declarabitur] declarabatur I celebrabitur 112 ad] om. X I celebrandi] celebranda IX et addo G I 113 HLS determinabitur sed in declarabitur mut. C I enim] sup. lin. aL man. C sancta conceptionem ... causa] conceptio id est cui tempore actus conceptionis illae G addo C I 140 in] om. I I 142 Ieremiam] Ieremia I I prophetam] om. G I 114 celebrandi] celebranda IX I autem] aut X I 115 horam] hora I I 116 prophetarum X I 145 exprirnat] exprimit GI I 146 indagationum] durationis] demonstrationis C(sed in durationis corr.) I 119 ipsa conceptio] indagationem sed in indagationum corr. C I quaerenda] quaerendo S conceptio ista G I 121 Et ... quod] Circa cele-brationem (*brationem - quod i. m. aL man. A) conceptionis beatae Virginis est intelligendum quod A I pnmo 134 sicut...135 est] Cf supra, lin. 121-125. I 143 Priusquam ... 144 te] Ier. I, 5. modo] per modum I I 122 festi] i. m. aL man. A I cuiuslibet] cuiuscumque I 146 quaedam ... 147 reliquit] GUlLLELMUSDE S. THEODORICO, Sermo De AGIX I sive!] seu A I 123 alicuius] iter. G assumptione Virginis, cap. 1 (PL 40, 1143). 82 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 83 et facta est filia gratiae quae prima sua conceptione qua concepta est illius conception1s 10 cuius anniversario Ipsi semper illud celebrant, et Bad. 584,5 mundo, per peccatum originale quod in illa contraxit facta est filia irae. I 175 hoc neque secundum primum modum I neque secundum intellectum Il 268'" Si ergo quaestio intelligatur de conceptione qua Virgo concepta est Deo, 150 intelligendi quaestionem praedictos, et hoc quia ab illo die 8° decembris dico quod proculdubio conceptio eius digne celebranda est, et etiam usque ad diem nativitatis eius ex utero 8° die, hoc est 6° idus septembris ratione ipsius conceptionis, quia ipsa sancta est, et hoc propter fluxerunt 10 menses usuales praeter 4 dies, qui sunt regulariter tempus sanctificationem quam Virgo in illa suscepit, et hoc quemadmodum periodale partus mulierum inter conceptum seminis nudi et partum 180 prolis. Sed si celebrant illud ratione conceptionis, debent intendere , L 244" celebrantur natalitiae sanctorum quibus nascuntur Deo per sanctificationem gloriae quam in illis recipiunt. Est enim spiritualiter 155 quod ratione alicuius alterius conceptionis, ut iam videbitur. Sed ratione loquendo sanctificatio per gratiam quasi quaedam conceptio viatoris in talis conceptionis secundum utrumque modum quaestionis competenter utero qua concipitur Deo, et sanctificatio per gloriam est quasi quaedam celebratur festum conceptionis Christi, quod vocatur festum A 265"' Bad. 584"T nativitas I ex utero qua comprehensor nascitur Deo. I annuntiationis et celebratur I 25° die martii, videlicet 8° kalendis aprilis, C 206" 1359" 185 a quo usque ad diem nativitatis Domini, quae est 25° die decembris, Si vero quaestio intelligatur de conceptione qua Virgo concepta est mundo, de qua principaliter intelligenda est, tunc distinguo, quia est 160 videlicet 8° kalendis ianuarii, fluxerunt 39 septimanae et duo dies, quae quaedam conceptio seminis et est quaedam conceptio hominis forma ti sunt 10 menses usuales praeter 4 dies, computando 28 dies pro mense; ex semine secundum formam corpoream. Si ergo quaestio intelligatur de computando autem menses lunares, in uno mense 29 dies, in alio vero conceptione seminis qua Virgo concepta est mundo in nudo semine 30, sunt 9 menses et 10 dies; computando vero menses kalendarii sunt 9 deciso per coitum viri et mulieris, Annae scilicet et Ioachim parentum 190 menses, nec plus nec minus. I AUGUSTINUS autem computans menses S 257'" suorum, dico quod licet conceptio Virginis simpliciter sit celebranda, 165 breviores - nescio qualem computum dierum in mense secutus _ nequaquam tamen celebranda est ratione talis conceptionis. Quia enim computat tantum 9 menses et 6 dies ut dies illos adaptet mysterio I IVO G 263'" Virgo in illa nec sancta fuit nec sanctificata, eo quod in hora illius D e T rin it a te I cap. ° 6° sic inquiens: «111aedificatiol1e corporis domil1ici, X 37" conceptionis nihil Virginis fuit nisi sola materia sub forma seminis, quae il1 cuius figura templum a Iudaeis destructum tnauo resuscitaturum esse dicebat, 195 l1umerus ipse senarius pro a11110positus inteffigitur. Dixerunt enim: 46 annis gratiae aut sanctificationis susceptiva non fuit, propter hoc nec illa conceptio sancta fuit nec celebrationis alicuius causa vel ratio. Quare 170 aedificatum templum, et quadragesies sexies seni fiunt 276 dies. Qui numerus Bad. 585'T cum dies 8 U ' I decembris, videlicet 6° idus decembris, qua a Normanis festum conceptionis Virginis celebratur, erat tempus conceptionis Virginis in nudo semine, nequaquam ergo debent illud celebrare ratione ACGHILSX 174 semper] sine G I celebrant] celebrantur I I et] sup. liJ1.aI. maJ1. I I 175 ACGHILSX illtellectum] secundam C(sed intellectum /: m. aI. maJ1.)HLS secundum GX I 177 est] septimo add S ~cihcet addo .rup. IiII. aI. mali. I I 179 partus mulierum] 148 prima] prius G I 150 Si... 155 recipiuntJ om. A I qua] quae sed in qua corr. mv. ~ I serrurus nudi] mv. GIX I 180 intendere] sunt addo sed exp. I I 181 aI. man. I I 151 conceptio] om. CHLS I eiusJ om. G est corr. sup. lin. aI. man. I alterIUs] uItenus I I 182 secundum ... quaestionis] .rer..red exp. A I modum] I celebranda est] om. X I 152 quia] qua G I 155 spiritu aliter] specialiter G I conceptionis addo sed deI. et exp. C I 184 et ... 207 est] om. A I 250] 260 G I 157 concipitur] a addo X I quasi] quod I I 159 vero] ergo G I conceptione] 185 nativitatis] martis I I die] om. I I 18639] 29 G I duo] duos I I 1874 seminis addo G I 160 de ... 163 mundo] om. (hom.) G I qua] quaestio add i. m. diesJ inv. GIX I computando] computato L I pro] per S I 188 inl] pro G I aI. man. I I 161 conceptio1] formatio sed exp. et conceptio i. m. A I 29J 39 G I 189 et ... 190 menses1] om. (hom.) G I 190 necI] non G I 191 seminis ... conceptio2] om. (hom.) H I 163 conceptione] conceptu C I nudo] corr:putum] compotum L I ?ierum] om. S I 192 ut dies] om. I I mysterio] mundo CG I 165 licet] i. m. A I simpliciter sit] inv. A I 167 inl] om. G I mlillsteno G I 193 corponsJ quot et add I I dominici] diversi .red ante sancta fuit] inv. A I nec2] sup. lin. aI. man. X I hora] hor ta .redin hora corr. A I aedificatione I domini quasi GX I 194 triduo] om. X triduum I I 168 nihil] om. GI I nisi] scr. .redexp. I I materia] mater X I 169 non] .rup. lin. resuscitaturumJ resuscita tur verum G I 195 anno] auro GI 196 G I 170 Quare] Quod I I Quare ... 181 videbitur] om. A I 171 dies 8 inv. U '] numerus ... 197 qui] om. (hom.) G IX I 8 7'" G I decembris 1] septembris G I 172 Virginis] om. C I U '] celebratur ... 173 Virginis] om. (hom.) IL I 173 nudo] mundo G I debent] 193 In ... 204 est] AUGUST., De Trin., IV, c. 5 n. 9 (CC lat 50, pp. 172-173; PL debuit I 42,893-894). 84 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 85 dierum complet 9 menses et 6 dies, qui tamquam 10 menses parientibus feminis liquorem. I Hoc Ypocrates, qui tam fallere quam falli nescit, experimenti certus L 244"' imputantur, non quia omnes ad 6"''' diem post 9"''' mensem perveniunt, sed quia ipsa 220 asseruit. Straton peripateticus et Diocles Ca/istius concepti corporisfabricam hac peifectio corporis Domini tot diebus ad partum perducta comperitur sicut a maioribus observatione dispensant, ut hebdomada 2 credant guttas sanguinis in supeificie fl traditum suscipiens Ecclesiae custodit auctoritas. 8° enim kalendas aprilis conceptus 200 jolliculi apparere, Y demergi eas introrsum ad ipsum conceptionis hl1morem, 4 fl creditur quo et passus. Natus autem traditur 8' kalendas ianuarii; ab illo ergo die humorem ipsum coagulari ut quiddam velut inter carnem et sangllinem liquida adhuc usque ad istum computati 276 reperiuntur dies, qui senari1l1n numerum soliditate conveniat, 5" vero fingi in ipsa Stlbstantia humoris humanam quadragesies sexies habent. Quo numero annorum templum aedificatum est, quia eo 225 substantiam magnitudine quidem aPis, sed ut in illa brevitate membra omnia et Bad. 585'\' numero senariorum dierum corpus Domini peifectum est». I Et quod ratione designata totius corporis lineamenta consistant. Constat quoque qHotiens 5" talis conceptionis in semine congruenter celebratur festum conceptionis 205 hebdomade fingitHr designatio ista membrorum, mense 7° maturari partum. Cum Christi, quoad utrumque modum intelligendi quaestionem praedictos, aHtem 9" mense absolutio fHtura est, siqHidem femina fabricatHr, 6 hebdomade fl ratio est quod in hora seu momento conceptionis seminis in utero membra I dividi, si masculus, 7 ». Ista autem membrorum fl divisione 1359"" Virginis conceptus est Christus, perfectus homo ex anima rationali et 230 completa in ultimo instanti illius perficitur totius corporis organizatio et carne et perfectus Deus incarnatus, et per hoc secundum hominem generatur forma I corporeitatis humanae atque anima rationalis creando S 258" sanctificatus et sanctus, propter quod conceptio illius sancta fuit. 210 a Deo infunditur ut actus et perfectio illius extrema, a quo in unione Secus autem est de conceptu beatae Virginis in semine, quia ipsa cum illo propter morbidam dispositionem fomitis contractam anima concepta est in semine et generata more aliorum, et non statim in hora rationalis in eodem instanti contrahit I maculam peccati originalis et C 206'" conceptionis seminis fuit homo perfecta ex anima rationali et carne, 235 concipitur in peccato homo perfectus in forma humana formatus ex sicut nec alii, sed per temporum intervalla actione naturae ad illam semine, et hoc 35" die a conceptu seminis nudi si sit femina, 42a si sit perfectionem perducitur. Ut enim dicit in expositione SOMNII SCJPIONIS 215 masculus, et hoc quia fortiori et ampliori digestione maturatur mas H 268"' de republica CICERONIS «semine semel intra firmandi I hominis monetam quam femina. locato hocprimum artifex natura mollitur, ut die 7a filliculum circumdet humOli ex Si ergo loquamur de ista conceptione Virginis qua concepta est membrana tam tenui qualis in ovo ab exte/iore testa clauditur, et ita intra se claudit 240 homo perfecta 11 a die, scilicet 3° idus ianuarii, quae conceptio fuit eius nativitas in utero, ulterius distinguo, quia Virgo aut in illo eodem instanti quo sic concepta est mundo et oliginali peccato infecta simul fuit ACGHILSX concepta Deo, etiam per gratiam sanctificationis, aut non. Si non in 197 10] 6 CHLS partientibus addo I I 198 nonJ ratio G I perveniunt] proveniunt I I quia2] om. I quod G I 199 perducta] scripsimuscumAugustino et Badio: productas CHISX producta L per dicta G I comperitur] comparatur S ACGHILSX I 200 Ecclesiae] ecce I I custodit] iter. G I 8°] 7° G I 201 creditur] dicitur G I 202 computati] computari G I reperiuntur dies] inv. S I 203 est] et add. 219 Hoc] Hac G I Ypocrates] Hippocras CS I 220 Straton] Sraden GHX HL I quia] quod I I eo] om. G I 205 in semine] om. G I 206 praedictos] Sradon CLS siquidem J I Diocles] scripsimusct/m Badio: Dyodes CHLS Dyotes praedicari G praedictum I3ad. (an recte?) I 207 ratio] non sed eorr.aL man. C I GX Dyoces J I 221 hebdomada] hebdomade J I 222 3°] illa G I demergi quod] quia A I seu] vel I I 208 Christus] ergo I I 209 et1] om. I I per] easJ demergens sed corr. i. m. aL man. C I eas] om. G I introrsum] introrsis (?) propter S I 211 SecusJ Sextus sed eorr. G I quia ... 212 semine] i. m. A I 212 G I ipsum] eas I I 4'] circa G I 223 sanguinem] et addo S I liquida] in semine] om. S I et1] in textu man. eorr. A sup. lin. aL man. I I 213 homo] Iiquidam G I 224 soliditate] solitate et -di- i. m. X I conveniat] om. I conceptio(?) H I perfecta] perfectus C I rationali] formali G I 214 per communicant G I sa] quarta G I 225 magnitudine] magnitudinem G I in] temporum] pro tempore I I intervalla] inter illa G I naturae] nec G I 215 om. G I 226 Constat] om. GI I quoque] quotque G I 227 fingitur] fingit C perducitur] ser.sedin perducta mut. sup. lin. A producitur CGILX I dicitJ dicitur I ista] illa G I 228 futura] facta G I 6'] septima G I hebdomade] I I dicit ... 230 illius] om. A I 216 Ciceronis] actionis (!) G I semel] solum hebdomada S I 229 membrorum divisione] im!. I I 230 organizatio] IX I 217 ut] in G I 218 membrana] membrani I I tam] om. X I qualis] organizatumtio sed -tum- exp. A I 231 forma ... corporeitatis] formator quam addoI I in ovo] immo sedeorr.aL man. C I ita] om. IX potestatis r I 232 unione] unionem I I 233 propter] post r I 236 et] ut G I 35'] sexta G I 240 11a] decima L I 3°] modo I I quae] qua sed eorr.mp. lin. A . 216 semine ... 229 7a] MACROBIUS, omm. in Jomnium JczPionis,I, c. 6, n. 63-66 C I 242 est] ex sedcorr.sup. lin. A I 243 etiam] et I I Si] Sive I I non21 iter.sed (ed.]. WILLlS,p. 160-161). ~ exp. A I' I 86 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 87 eodem instanti quo concepta fuit mundo in macula originali concepta eam et in quo habet suum esse. I Considerando autem primo modo G 264" est etiam Deo et in gratia sanctificationis, hoc contingere potuit 245 formam et esse eius secundum primam comparationem, scilicet in dupliciter: aut quia statim in tempore continuato instanti quo in originali ordine ad agentem producentem illam, semper in formis contrariis sibi concepta est mundo sanctificata est et concepta Deo, aut quia in alio succedentibus forma posterior habet esse prius natura quam instanti posteriori quam fuit concepta mundo concepta est Deo, et fluxit 275 corrumpatur prior, quia prior non corrumpitur nec a subiecto suo tempus medium inter illa duo instantia. Nec curo an longum fuit an expellitur nisi per actionem formae alterius introductae posterius in breve, dum tamen sanctificata fuit in utero ante eius nativitatem ex 250 idem subiectum, et hoc ratione contrarietatis quam habet ad illam, qua utero. Si enim sanctificata fuisset in nascendo ex utero ut simul in sese non compatiuntur in eodem subiecto, et etiam ratione maioris nascendo ex utero mundo fuisset sanctificata et nata Deo, tunc omnino virtutis et efficaciae quam illa forma habet in agendo super minorem I 1359'" nulla conceptio eius ratione conceptionis qua in utero concepta est 280 virtutem et efficaciam quam forma alia habet in I patiendo et S 258'" mundo deberet celebrari, sicut etiam nativitas eius ex utero ratione talis resistendo, dicente PHILOSOPHO in libro D e m o tibu s nativitatis nequaquam celebrari debuisset, si in peccato originali nata 255 a n i m a I i um: «E.rt aliqua multitudo vigoris et vi/tutis secundum quam manet Bad. 585'" fuisset sicut fuit concepta, et post nativitatem I eius ex utero fuisset quod manet, quemadmodum et secundum quam movet movens et est quaedam sanctificata. I Quod autem Virgo simul in eodem I instanti I quo B.d.585'·' X 37'" pro portio ex necessitate, quemadmodum et contrariorum motuum, sic et quietum. Et fi 268'" concepta est I mundo et originali peccato infecta concepta sit Deo et in 285 aequales quidem impassibiles ab invicem, obtinetur mt/em secundum excessum. Sicut A 265"" gratia sanctificata, hoc omnino est impossibile, quia contraria sunt enim pellem pellit, sic pulsum pellitur similiter secundum virtutem». Nihil autem originalis culpa et sanctificationis gratia, et simul fuissent in eodem 260 agit nisi habens esse, quia actus secundus, cuiusmodi est agere, subiecto; contraria autem in eodem instanti simplici secundum rem non necessario praesupponit actum primum, qui est esse. Semper ergo possunt inesse eidem subiecta. forma corrumpens prius habet esse natura quam per illam forma ei L 244" Quod tamen I originalis culpa et sanctificationis gratia simul sint 290 contraria corrumpatur. Ipsa autem forma corrumpenda, antequam seu esse habeant quodam modo in eodem instanti, etsi non in eodem corrumpatur, habet esse in duratione praecedente suam corruptionem. I Bad. 585' subiecto, pro illo eodem instanti, hoc non est omnino impossibile. De 265 In illa duratione ergo necessario simul habent esse formae illae esse enim formarum contrariarum distinguitur secundum duplicem contrariae, licet diversimode, puta forma corrumpens in ordine ad considerationem quam habet quaelibet talium formarum. Uno enim modo consideratur in ordine sive in comparatione ad agentem a quo producitur in esse et a quo habet suum esse. Alio autem modo ACGHILSX consideratur in ordine seu comparatione ad subiectum recipiens in se 270 271 quo] quolibet I I 274 esse] om. G I 275 nec] ne S I 276 actionem] comparationem G I introductae] inducente C introducente AHILSX I 278 ACGHILSX sese] se G I ratione) om. A I 279 habet] enim addo L I super] semper G I 280 efficaciam] efficacia L I 282 Est] Cum I I 283 manet] movet G I 244 originali] originalis A (sedforte -s e.xp.)CHILSX I 245 et] om. AGI I hoc] quemadmodum] quemdam G I quam) quod modo G I movet] manet I I hic X I 246 dupliciter] om. A I statim] in instanti I I 247 alio] quo et ali- add quaedam] alia G I 284 quemadmodum] quemdam G I 285 aequales] quales sup. lin. aI. man. I I 249 tempus] spiritus S I curo] caro I(sed corr.)L I anI] aut G I obtinetur] obtinet G I 286 enim) est sed deI. et enim StIp. lin. aI. man. C I X I fuit] fuerit A I 250 ante] an G I 251 Si... 257 sanctificata] om. A I 253 pellens) impellens C I pe!litur] pellit GJ I autem] enim sed e.YjJ. et autem i. m. nulla] ser. sed in illa mut. I I conceptionis) conceptus G I qua] quia G quam I A quod add I I 287 cuiusmodi] huiusmodi(?) sed corr. I I 288 ergo] enim CS I 254 mundo] non(?) addo aI. man. I I eius] om. G I 255 si] non G I 258 concepta2] om. L I sit] a addo G I 260 fuissent] fuisset G I 263 tamen] I 289 quam] quod S I forma2] formam IL I ei] om. G enim add sed exp. A I 290 Ipsa ... 291 corrumpatur) om. (hom.) S I 291 corrumpatur) corrumpitur L I autem A I sint] sunt G I 264 quodam] quoquo modo AI I etsi ... 265 habet. .. dura tione] in dura tione habet esse sed signis im}. additis transpos. C I 292 instanti] om. (hom.) H I 265 illo] in add. G I 266 enim] autem sed e.xp. et enim duratione ergo] ergo duratione ergo(sed eras.) C I ergo] om. A I 293 i. m. A I farmarum] forma I I distinguitur] distinguit I I 267 diversimode] diversitate sed in diversimode corr. .rup. lin. A considerationem) consuetudinem I I forma rum) duo add sed e.xp. et deI. J I 268 sive] seu C I 269 producitur ... quo] om. (hom.) G I suum] situm G I 282 Est ... 286 virtutem] ARlST., De motu animalium, 3 (ed. Iunt., VI, 2, f. 39C-D; autem modo) inv. G I modo] om. I I 270 seu] in add C 699a 34 - b 1; b 4-5). 88 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 89 agentem et producentem illam, et forma corrumpenda in ordine ad temporis, sive longioris sive brevioris, inter Virginis conceptum in culpa subiectum, licet, ut dictum est, nullo modo habeant esse simul in 295 originali et eius sanctificationem. I subiecto sive considerando ambas in ordine ad subiectum; immo Et dico ad quaestionem quod conceptio Virginis ratione C 206'" oportet unam prius natura expelli a subiecta per suam J corruptionem conceptionis, rationem conceptionis intelligendo quoad conceptionis quam alteram, scilicet corrumpens et expellens ipsam, a subiecta per 320 actum, nequaquam celebranda est, quia actus ille conceptionis sanctus suam generationem in eodem subiecto recipiatur. Semper enim prioris non fuit, eo quod in instanti conceptionis ipsa non potuit sanctificari exitus a subiecto dispositive posterioris operatur ingressum, sicut et 300 neque esse sancta, immo fuit vitiosus pro quanto ipsa fuit concepta in expulsio vitii virtutis operatur ingressum secundum beatum vitio. lntelligendo autem rationem conceptionis quoad instans GREGORIUM. Et sic secundum diversa genera causae uno modo conceptionis, et similiter intelligendo actum sanctificationis et etiam corruptio et non esse in subiecto unius formae praecedit esse alterius, 325 ipsam gratiam qua fit sanctificatio, ut habent esse in sanctificato sicut in alio modo sequitur illud: praecedit enim esse illius in quantum habet subiecto, dico quod adhuc Virginis conceptio nequaquam est celebranda A 266" esse in subiecta, et sequitur esse illius in quantum I est ab efficiente, et 305 ratione conceptionis; et hoc quia in instanti conceptionis non fuit hoc quemadmodum, ut alias determinavi, creatio, quae est vera et sanctificata sive sancta, et ratione conceptionis quoad instans realiter mutatio quaedam in ordine ad creantem et efficientem causam, conceptionis celebranda non esset nisi illud instans esset et conceptionis natura prior est causato, in ordine vero ad subiectum suum et causam 330 et sanctificationis simul, quia, ut iam dictum est supra, causa primaria materialem posterius est illo, quia ut in subiecta non habet esse nisi in celebrationis conceptionis, nativitatis aut alicuius I talium, non est nisi S 258" H 269" causa to. Quia igitur, ut ex positum est iam, culpa originalis I et gratia 310 sanctitas aut sanctificatio personae conceptae aut nascentis a cuius sanctificationis, sicut nec alia contraria, nullo modo in uno et eodem sanctitate aut sanctificatione ipse conceptus sanctus diceretur aut instanti possunt esse simul in eodem subiecto, neque fuisse I in Virgine nativitas aut instans conceptus vel nativitatis.J J 360" Maria, necessario ergo gratiam sanctificationis in se recepit ut in 335 lntelligendo I vero rationem conceptionis quoad conceptionis X 38" subiecto, aut statim in tempore continuato illi instanti indivisibili quo in instans et actum atque gratiam sanctificationis, ut habent esse a culpa originali concepta est mundo, aut in alio instanti post fluxum 315 sanctificante, dico quod si Virgo Maria statim in continuo tempore post instans suae conceptionis in culpa originali fuit sanctificata, bene celebranda est conceptio Virginis ratione ipsius conceptionis, et hoc 340 quia, ut dictum est, in instanti conceptionis in culpa originali, ut ab agente et in ordine ad ipsum habebant esse gratia et actus ACGHILSX sanctificationis recipiendi in Virgine, ut in subiecto, statim post illud 294 corrumpenda] corrumpendo J I 295 licet] i. m. X I simul] simile X I 297 unam] post natura G I 298 alteram] ser. sed -m eras. C I ipsam] om. X I 300 exitus] ex illis L I dispositive] dispositionem I I sicut ... 301 ingressum] ACGHILSX om. (hom.) G I 301 vitii] vitium H unicum sed exp. et vitii I: m. aI. man. L I 302 316 conceptum] conceptionem G I 318 Et ... 334 nativitatis] om. A I ad] sup. secundum] sunt L I genera] om. ~v.. I causae] esse in I I 303 corruptio] lin. aI. man. I I 319 conceptionisl] suae addo S I rationem conceptiorus] ser. sed corpus I I 304 modo sequitur] om. S I praecedit] praecedat L I 305 inI] a I exp. X I quoad] istud AC(ser. sed exp. et non sup. lin. ai. man.)I'IX illud LS et non I 306 ut] om. G I creatio] autem addo sed exp. A I est vera] inv. A I 308 I I 322 quanto] etiam add. G I 323 quoad] alio ad G I 327 hoc] om. I I causato] an scribendum cum Badio creato? I 309 esse] I: m. A I 310 causato] creato CLX I 313 recepit] recipit A(sed COTT. sup. lin.)LS I recepit ut] recipitur 328 et] om. G I quoad ... 329 conceptionisl] om. (hom.) G I 330 supra] H reperitur X I 314 indivisibili] divisibi!i et in- sup. lin. aI. man. C I 315 est] in similiter sed exp. et supra i. m. aI. man. C I causa] cum G I 334 vel] om. G I 336 atque] quae G instans et actum atque addo X I esse] in addo sed exp' A I G 337 sanctificante] sanctitate I I post] prius I I 338 suae] sive I I originali] 295 ut ... est] cf supra, lin. 273-283. 301 expulsio ... ingressum] cf originalis sed -s exp. A I fuit. .. 340 originali] om. (ho111.) I 340 est] om. H I G GRATIANUS, Decretum, II, C. XXXII, q. 1, c. 9 (ed. fRIEDBERG, I, p. 1117: 341 etl] om. G I ad] om. G I habebant] habeant sed COIT. sup. lin. aI. man. C I «Egressus enim malitiae virtutis operatur ingressum»). I 306 ut ... determinaviJ gratia] gratiae I I actus] actum G HENR. DE GAND.,Quodl. VI, q. 3 (ed. G. WILSON, pp. 43, 37 - 45, 95). I 310 ut. .. iam] cf supra, lin. 257-262. 330 ut ... supra] cf supra, lin. 121-135. I 340 utl ... est] cf supra, lin. 312-320. 90 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 91 instans. Unde etiam celebranda est in die in quo fuit instans illud ipsius a qua descendit, sed quia regiam dignitatem exspectat obtinere. Sed quia conceptionis, aut alio die pro illo instanti, aut die illo in quo facta fuit, haec in facto consistunt de quo Scriptura Sacra nihil, sancti autem sed hoc non per se ratione qua erat instans conceptionis, quia conceptio 345 doctores modicum loquuntur, an scilicet Virgo Maria sanctificata fuit Virginis non erat miraculosa, sed pure naturalis virtute seminum maris 370 statim post instans suae conceptionis, ut non nisi per instans indivisibile et feminae, immo ratione qua erat instans sanctificationis ut facta est in infecta fuit peccato originali, an post aliquod temporis intervallum, et in illo in ordine ad agentem, licet non in ordine ad subiectum, sicut dictum toto illo tempore intervallo fuit in originali. Super his nihil temere est. Unde conceptio Christi bene celebranda est ratione conceptionis pronuntiandum est, quia, ut dicit AUGUSTINUS in sermone D e quoad instans conceptionis ratione qua erat instans conceptionis, non 350 V irginis a s s u m p t i o n e, «tanto quae magna sunt cautitlS tractanda solum quia idem erat etiam instans suae sanctificationis secundum 375 existunt, quanto specialius auctoritatum testimoniis non possunt ad liquidum hominem, sed etiam quia sua concepti o fuit miracuJosa virtute Spiritus robora,';'>. Unde quod ibidem dicit de Mariae assumptione in gloria, hoc Bad. 586,7. Sancti. Si vero tempus I fluxit inter Virginis conceptum et eius idem dico hic de eius sanctificatione in gratia: «Quid ergo de Mariae sanctificationem, dico quod Virginis conceptio nequaquam celebranda sanctificatione dicendum est, unde divina I Smptura non commenJorat, nisi S 258'" est ratione conceptionis qua concepta est mundo, et hoc neque quoad 355 quaerendum ratione quid consentiat veritati fiatque ipsa veritas auctoritas, sine qua Il 269'" actum conceptionis, quia ille non fuit sanctus, neque quoad instans I 380 necesse est nec valeat auctoritas?» I Circa Mariae autem sanctificationem in B.d. 586'1 conceptionis, quia in illo non est facta ipsa sanctificatio, neque in gratia, maxime consentit veritatis excellentius in puris creaturis esse L 245" tempore continuato I illi, ut in illo instanti prius natura, etsi non potest. Sicut enim, ut dicit ANSELMUS D e c o n c e p t u v i r g i n a Ji duratione, facta sit dicta sanctificatio ut habet esse a sanctificante, quam e t p e c c a t o o r i g in a Ii, «decellS erat tit ea puritate qua maior sub Deo C 206'" Bad. 586<' eadem sanctificatio I habeat esse in sanctificato ut in subiecto.1 Sed si 360 nequit esse intelligi, illa Virgo niteret», sic decens ut eam tali puritate, quanto conceptio Virginis qua sic concepta est mundo sit celebranda, hoc 385 citius fieri posset, praeveniret. I Hoc enim indicium fuit summi amoris 1360'" solummodo est ratione eius sanctificationis futurae et conceptionis qua concipienda erat Deo, ut secundum hoc celebrando conceptionis festum reverentia exhibeatur personae eius propter dignitatem sanctificationis ACGHILSX G 264'" ad I quam praedestinata erat a Deo, et hoc quemadmodum I reverentia 365 367 Sed ... 393 potest] om. A I quia haec] tamen hoc G I 368 consistunt] A 266'" adhibetur personae Filii regis primogeniti, non tam ratione stirpis regalis sistunt I I 369 Virgo] om. G I 370 ut] aut GS I instans2] stans et in- i. m. a/. man. L I indivisibile] indivisibiliter I I 371 infecta] facta G in facta L I fuitI in addo G I peccato originali] iim G I an] aut I I post] 0111. I 372 illo] 0111. G I isto G I illo tempore] illl'. L I fuit] fuerit L I 373 sermone] ut addo ACGHILSX HLX(sed exp.) I 374 tanto] cuncta C I magna] nigra I I cautius] sunt add. S I 375 specialius] spiritualibus I I auctoritatum] aut de natura sed corr. i. m. a/. 343 Unde] forte bene I I quo] qua A I illud] aliud G I ipsius] om. A I 344 mali. C auctoritatis I I liquidum] aliquid add. I I 376 in] 0111. G I in gloria] alio] nullo G I die2j de S I facta] sancta G I 345 instans ... 346 erat] om. om. C[-ILSX I 377 gratia] .rcr. .red exp. et gloria i. m. o/. 111011. gloria HLSX I C (hom.) G I conceptio] conceptionis sed corr. A I 346 seminum] matris addo sed 379 quid] quia add. L I fiatque] fiat quia GI I veritas] divinitatis G I 380 est] de!. C I 347 ratione qua] illl'. sed sigllis im}. additis trallspos. X I om. S I Mariae autem] illI'. G I 381 gratia] vel quod addo i. m. a/. 11I011. I C sanctificationis ... 348 Q1'dinel]i. m. a/. mali. A I ut] aut G I est] 011I.X I 348 consentit] consentienter I I 382 Sicut] Illud G I ut] sicut I I Anselmus] inI] 011I.G I licet] sed L I 349 Unde] Verum GI I 350 conceptionis1] non Augustinus .red corr. I I 383 decens] dicens CHLS I sub] sunt I I 384 esse] solum quia idem erat addo (homoeocepha!.) S I 351 instans] sive addo sed exp. I I om. G m: sed exp. C I illa Virgo] vero illa I inl'. G I decens] .rcrip.rimu.rCttIll 355 quoad] sic ad G I 356 sanctus] 011I.G I 357 illol conceptionis addo sed exp. Badio: dicens CHILSX om. G I ut] i. m. X I 385 Hoc] Hic G I enim] eius I I I facta ipsa] illl'. I I sanctificatio] sanctificata G I 358 ut] aut G I natura] non I I 359 sanctificante] sanctificato ILSX I 361 sit] solum addo sed exp. A I 374 tanto ... 376 roborari] GUILLELMUS DE S. THEOOORICO, Sermo De 362 eius] 011I.I I 363 celebrando] Deo addo H I 365 et hoc] om. A I hoc] 011I. assumptione Virgini.r, cap. 1 (pL 40, 1143). I 377 Quid ... 380 auctoritas] G I reverentia] 011I.X I 366 adhibetur] adhibeatur I I ratione] qua I I GUILLELMUS DE S. THEODORICO, Serlllo De assulIIPtione Virgini.r, cap. 2 (pL 40, stirpis] sympitis(!) I I regalis] om. A 1144). I 383 decens ... 384 niteret] ANSELMUS, De COllceptu1~·I;g. origopecc., cap. et 18 (ed. SCIII\UTTII, p. 159; PL 158, 45IA). I 385 Hoc ... 386 Virginem] 11011 348 sicut. .. 349 est1] Cf supra, IiII. 269-273. intJenimuJ. 92 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 93 quem Deus habebat ad Virginem, dicente AUGUSTINO in sermone quo praecedentem et principium temporis mensurantis motum sequentem. supra: Ostendit ipse prius amorem quem habuit erga Virginem et 415 Secundo modo, cum faba movetur superius motu violento et obviet Bad. 586'c amorem quo nullum putamus esse maiorem. I Et constat quod maioris fortius mota, puta lapidi molari descendenti naturaliter inferius, in amoris indicium sive maius indicium magni amoris fuit eam dotare cito contactu lapidis subito in instanti mutata est in spatium sibi aequale per et quam citius dotari potuit quam diutius exspectare. Si ergo sanctificari 390 motum eius violentum sursum, et in eodem instanti ipsa faba mutatur potuit et mundari a peccato ut non per instans sive momentum in ab illo per motum naturalem lapidis deorsum fabam impellentem, ut macula peccati originalis fuerit, recta ratione determinante, ut mihi 420 non sit possibile eam in illo spatio sibi aequali quiescere, sicut quiesceret videtur, hoc pie sentiri potest. si sibi relinqueretur. Secundum aliam quandam demonstrationem I C 207" Sed quid est? Fuitne possibile secundum naturam Virginem vere PHILOSOPHI in eodem VIII": nec esse aut manere nisi per instans sicut ceteros puros homines in instanti quo concepta est homo ex 395 medium inter tempora illorum motuum, in quo tamen spatio est per semine secundum corpus et anima illi est unita peccatum originale illud instans secundum veritatem, nec fuit in tempore praecedenti nec contraxisse et in illo non nisi per illud instans permansisse? Et videtur 425 tempore sequenti, et est illud instans «signum commune utriusque temporis, et mihi quod hoc bene possibile est sicut et in aliis dispositionibus quae primo et posteriori, et idem et unum numero, ratione autem non idem», ut dicit acquiruntur per subitas mutationes, quae sunt termini motuum PHILOSOPHUS in eodem VIIP. Quod si spatium illud sibi aequale et L 245'" quorundam et amittuntur I per motus alios, inter quos motus mediae 400 totum residuum spatii sursum obscurum esset et tenebrosum, I et S 259" sunt dictae mutationes, et ipsa mutata esse in instantibus mensurantibus totum residuum spatii deorsum esset clarum et illumina tum, superficies H 269'·' I dictas mutationes in quibus sunt sub illis dispositionibus, et in 430 fabae superior in illo instanti in quo esset in spatio sibi aequali esset non sunt sub illis. I Bad. 586,0 motibus circumstantibus obscura, et in toto tempore sui ascensus fuisset clara et illuminata, et Talem autem mutatio nem contingit mediam esse inter duos motus similiter in toto tempore sui descensus. Et valet, sicut mihi videtur, hoc X 38" dupliciter: uno modo inter duos motus I qui sunt partes unius motus 405 exemplum secundum ad nostrum propositum. Forma enim corporea humana I in conceptu hominis ex semine, A 266'·' simplicis, alio modo inter duos motus contrarios. Primo modo secundum quamdam demonstra tionem PHILOSOPHI VIII" 435 die 35° vel 42" a conceptu nudi seminis in primo instanti suae I 1360'·' P h y s i c o r um: omne continue motum in quolibet instanti signata sui generationis ex semine habet esse, quae per totum tempus praecedens transitus est in spatio sibi aequali sic quod per partem motus praecedentem in fine eius mutatum est in illud et per partem motus 410 sequentem in principio eius mutatum est ab illo, et est mutatio una secundum rem et in uno instanti secundum rem differenti solum ACGHILSX secundum esse et rationem, ut est finis temporis mensurantis motum 415 cum] est G I motu] iter. sed e.YjJ. A I 416 lapidi] lapidis subito in instanti sed -s subito in instanti exp. A I inferius] in superioribus r aut addo sed exp. A I in] et G a r I 417 subito] subiecti S I est] eius addo sed exp. r I 418 ipsa] ACGHILSX temporis Gr I 419 deorsum] deorum sed corr. ai. mali. r sive addo G I fabam] suum I I 420 non] om. G I quiescere sicut] i. m. A I 421 si] om. C(stlb lill.)LX 386 quem] quam G I Virginem] Virginitatem I I 387 erga] om. X I et] in I sibi] igitur G I aliam] quantam add. sed exp. A I aliam quandam] ill1J.C I quo r I 388 putamus] putavimus G I 389 indicium!] in Deum G I 390 422 VIIIO] om. S I nec] potest addo G I aut] ut S I manere] movere r I per] exspectare] potuit addo H I 391 non] non nisi r I per] nisi G I 392 fuerit] semper r I 423 spatio] om. A I per] om. r I 424 secundum .. .425 instans] om. fuit G I determinante] dictante Gr I 394 Fuitne] quidve r I 395 ceteros] (hom.) G I fuit] fluit C I fuit in] ut sicut in spatio I I 426 primo ... posteriori] cetero in L I puros] primos r I est] sup. IiII. A I 396 anima] animam G I prioris et posterioris G I ratione ... idem2] om. A I 430 superior] superius S illi est] ill1J.C I 398 bene] unde r I 399 sunt] fluunt r I 401 et] in L I 402 superiori I I sibi] fabi L I 431 et2J om. G I 432 Et] om. G I valet] videt sed in2] i. m. A I 405 qui ... motus2] om. (hom.) X I 408 motum] motura (!) G I corr. i. m. a/. mali. I I 435 suae] se S 409 per] om. r 422 Philosophi ... VIIIo] cj ARIST., Phy.r., VIII, c. 8 (ed. E I30SSIER-j. BRAMS, 407 Philosophi .. .408 Physicorum] cj ARlST., Phys., VIII, c. 8 (ed. E BOSS1ER-j. pp. 327, 11 - 328, 6, 264a 23-b 2). I 425 signum .. .426 idem2] ARIST., Phys., BRAMS,p. 324, 9-18; 263a 25-b 3). VIII, c. 8 (ed. F. BOSSIER-j.BRAMS, . 325, 8-10, 263b 11-14). p 94 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 95 habuerit non esse, et in eodem instanti corpus humanum compositum mutationem, sed solum per motum a superiori exit illud et manet extra ex materia et forma corporeitatis habet esse infestum morbida 465 in toto tempore sequenti, ut non sit ponere primum tempus vel instans dispositione contracta a generantibus in semine, qua necesse habet sui exitus et non esse in illo, sicut nec formae, quae naturaliter anima rationalis tali corpori uni ta ut actus et perfectio eius contrahere 440 corrumpitur per suum contrarium, est ponere ultimum tempus vel peccatum originale, quae in eodem instanti creatur in corpore et ei dicto instans sui esse; sic autem anima Virginis quasi mota ab inferiori in sua modo unitur, atque per hoc ab illo maculam peccati originalis contrahit, unione cum corpore a corpore illo in instanti quo illi unita est, contraxit quasi per motum violentum ab inferiori, eo quod talis macula naturae 470 originale peccatum, et erat immunda quia de immundo concepta semine humanae innaturalis est et toto tempore praecedenti non habebat illam et obtenebrata, sed non nisi per illud instans. A qua immunditia et maculam, quia nec habebat esse nec in Virgine habuit per tempus 445 tenebra mundata fuit et illuminata, quasi per modum gratiae desursum L 245" Bad. 586"0 sequens, ut aestimo, congruere dignitati Virginis, I sicut et possibile I venientis, cuius esse in subiecto non erat ponere primum instans, sed est secundum naturam, ita quod non nisi in transitu et in instanti fuerit totum tempus sequens, sicut contingit universaliter de dispositionibus H 269" in peccato originali, quod scilicet peccatum originale in illo instanti I 475 mansivis praecedentibus et sequentibus dispositiones transeuntes, et G 264" simul habuit I esse primo et ultimo, sed secundum aliud et aliud signum solummodo per instans in esse persistentes. Si enim aliquis punctus aeris illius instantis; quia ut erat terminus temporis praeteriti, in illo habebat 450 per tempus praeteritum fuisset illuminatus et similiter per tempus esse primo mutatione subita in termino motus praecedentis, ut vero futurum, si in solo instanti medio per aliquod I obstaculum fuisset S 259,1> non esset ponere ultimum I temporis instans illuminationis A 266"' illud instans erat initium temporis sequentis, in illo habuit esse ultimo obscuratus, per sequentem impulsionem motus gratiae, velut a superiori in tempore 480 praecedentis neque primum illuminationis sequentis, econtra illi quod sequenti expellentem illam. Non enim mutatione contraria praedictae contingit de formis contrariis mansivis: in talibus non est dare ultimum expellebatur in ultimo signo, sicut expulsa fuisset faba a spatio sibi 455 instans esse ipsius formae corruptae neque non-esse ipsius formae aequali mutatio ne contraria illi qua intravit spatium, quae fuisset initium generatae sed est dare primum I instans esse formae I generatae, et C 207'" X 38'" motus sui naturalis deorsum, si in spatio illo post motum suum non-esse formae corruptae secundum quod dicit PHILOSOPHUS VIlIa violentum quievisset. Sic ergo videtur mihi possibile fuisse quod 485 P h y s i c o r um, loquens de talibus formis et generatione et quemadmodum faba mota ab inferiori in instanti medio inter duo corruptione earum: «Res semper est posterioris passionis»; ubi habet alia tempora per mutationem in fine motus praecedentis, sicut solent fieri 460 subitae mutationes naturales, nec aliter natae sunt fieri secundum PHILOSOPHUM in VIIo P h y s i c o r um, intrat spatium sibi aequale et non nisi per illud instans habet esse in illo et non per aliquam ACGHILSX 464 exit] erit I I 466 exitus .. .468 sui] om. (hom.) G quae] om. I I naturaliter] quae add. sed exp. A I 467 corrumpitur] corpus I I 469 unione] ACGHILSX virginitate G I a corpore] om. GI I in] om. C(sup. lin.)hom. G I 470 immunda] munda I in mundo L I immundo] mundo A I 472 modum] totum 437 habuerit] habuit C I habuerit non] non habuit G I et] om. G I 438 G motum I I 473 venientis] veniens C I erat] ponat X I ponere] om. GI I morbida] morbidum G I 440 anima] natura G I corpori] corpore sed corr. I I 475 dispositiones] addo et H I et2 .. .476 persistentes] om. H I 476 441 quae] quod X I 443 quasi] et I I motum] totum G I 444 innaturalis] solummodo] solum G I esse] illumina tur subsistentes addo sed exp. I I aeris] materialis I I habebat] habeat C I 445 Virgine] Virginis L I 446 sicut] illud lac. G I 477 illuminatus] illumina tum G cuius addo I I 478 instanti] om. G I G I 447 secundum] sicut sed corr. I I 448 quod] om. CHLSX I 450 illius] 479 ultimum] vel addo sed exp. S I temporis instans] im( AI I 480 econtra] et istius ABIS I illius instantis] inv. G I 451 primo] prima S ex addo G I ut] om. contra C(sed. corr.)I I 481 contingit] convenit I I est] esse GI I 482 formae2] G I vero] non L I 454 illam] omnino addo G I 455 a] et I I 457 si] sed I I corruptae add sed exp. A I 483 generatae1] generare HL I generatae2] post] primo G I 458 mihi possibile] impossibile CHLSX I 459 ab] ad I I generare L I 484 non-esse] non generatae(sed e_". Et ne aliquis quod dicit «ut in mundum veni!» exponat de venire per ACGHILSX ACGHILSX 487 semper est] inI( G I 488 appellat] appellant G I quam] quod G I 489 509 Sic ... 570 sanctificationis] om. A I 510 an] quae I I 512 videtur mihi] in1J. dicit] habet sedexp. et dicit i. fJ1. I alterius] 1: m. A I esse] in add. sedexp. A I A C I et1] om. L I possibile] impossibile LX I 513 videtur] non est sedcorr.sup. 490 praeteritum] om. G I futurum] fatutum(l) I I 491 licet] haec sedcorr.i. fJ1. lin. aI.man. I I videtur sensisse] inv. S I 515 perfrueretur] perf1ueretur L I et] aI. fJ1an.C I 492 emundationem] emendationem I I esse .. .494 instans) om. inde G I 516 mutabilitate] immutabilitate C I aliquando potiretur] inI'. G (hom.) G I 493 eidem] ibidem C I 494 eo] eodem CG I 495 non) natura G poneretur aliquando I I 517 in2] sup. lin. I I 518 praeceps] princeps I I I non ... esse2] i. fJ1.A I in2 ... Virginis] om. GI I Virginis] natura habet esse multo] om. C nullo G I 519 ruitura] tui cura I I istius] illius CIS ipsius X I addoA I 497 habet] esse addosed exp. I I illam] om. A I 499 quod1] est ex L immanitas] et manitas H I 520 semper est] inv. S I in] sup. lin. S I enim] ei S I in anima] om. Gr I 500 in] et L I quodam] in add. I I 501 naturae] om. G I 521 ullam] illam HLS I viam invenerit] inv. I I 522 tam] tamen I I I quia] ipsa add. G I emundans] mundans L I 502 huiusmodi] huius I I perditioni] productionem H I 523 in] om. I I 524 boni] levi I I virtute] om. S 503 reali] realiter C I 504 et aliud] om. X I 505 secundum] quod G sed I I I 525 eam] ea C I 526 modo) meo G I et) etiam G I 528 progenie] 506 terminus temporis] il1v. X I temporis] om. G I 507 agentem] ordinem X propagine I I 529 omnes) om. C I in) om. I I per] om. I I 530 venit] I secundum] sup. lin. G I signum] om. X I instans illud] in1J. I 508 est] A convenit X I 531 quod) qui I I exponat) exponit 1 esse L I temporis] om. X 514 Nostra ... 527 deleret) Ei\Dl\lERUS Ci\NTUi\RIENSJS, De excellentiaVirginis 487 In ... passionis] Ibid. (TransI. Mich. Scoti, in Averrois Comm., VIII, 69, Iunt., Mariae, cap. 9 (PL 159, 574B). I 527 Puella ... 529 mulieres) ID., op. cit., cap. 3 IV, f.411vL). I 498 ut. .. supra] cf supra,lin. 338-363. (pL 159, 562A-B). 98 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 99 nativitatem eius ex utero etc., de virtutum I constantia quas in vita sua G 264,b exponendo illud quod dixit Elizabeth, L u c a e IO: «Exultavit in gaudio exercuit, specialiter exprimit aliquid de illa deorsum dicens: «Nata igitur et 555 infims in utero meo», dicit sic: «Ostendit Elizabeth se matrem prophetae, L 246'" infantiles annos exuta quam caste, quam sancte, quam Deo I digne vitam qui antequam nascatur et originali peccato solvatur, laetatur visitari instruxerit ac institutam egi~ quis vel cogitatu, non dico dictu, q/laeat coniecturam>. 535 Domini matrem, et hoc pro adventu eius per quem a vinculo originalis II 270'" I Et infra: <<.Nimirum tenemusfide, ab omni si quid adhuc in illa peccati O1iginalis peccati sperabat iam absolvi». Sequitur enim continue: «Gaudet enim Bad. 587'" seu actualis supererat, ita mundatum cor illius, ut I vere super eam Spiritus Dei illam venisse et secum portasse per quem salus poterat esse». Et tamen 1361" requiesceretipsam, quia I voluntati Domini castissimo ac simplici cordeoboedientem 560 hoc factum fuit mense 6° post conceptum Ioannis in semine, ut legitur C 207'·' omni holocaustosuavius acceptaret virtuteque I altissimi obumbratam, Filium Dei L u c a e IO, usque ad mensem ergo 6um Ioannes Baptista ab hora ex illa incorporaret». Nec exponat aliquis illud quod dicit AUGUSTINUS 540 conceptus eius secundum humana m formam ex semine quando 'mox et 'subito' sic: id est post tempus breve in quo fuit in originali originale contraxit, in originali permansit. Et sic Virgo Maria sicut peccato. Hoc enim non videtur mihi pium sentiri de Virgine, si non ceteros ut contemplatrix praecellit in gloria ultimae remunerationis, potuit sustinere quod solum per momentum in originali fuerit. I Ego 565 dicente INNOCENTIO de eodem in sermone alio super <;243a 5). 108 QUODLIBET X:V QUAESTIO 13 109 Est etiam competenter celebrandum ratione conceptionis I illius 780 sanctificata secundum praedicta, conceptio tamen eius ex semine ratione ex semine quoad tempus conceptionis, illud scilicet quod immediatum conceptionis I huius quoad tempus conceptionis potius et magis digne C 208"' est instanti in quo primo sic concepta est, sic quod non ante, et hoc quia celebrandum est quam nativitas eius ratione nativitatis sive quoad in illo tempore Virgo Maria sancta et sanctificata fuit. Et hoc modo 810 instans sive quoad tempus nativitatis, et hoc quia in illo tempore non festum conceptionis ratione conceptionis potius celebrandum est quam solum sancta fuit, quia primo sancta et sanctificata, sed in tempore festum nativitatis Virginis ratione nativitatis, ideo videlicet quod in 785 nativitatis sancta simpliciter, non tamen primo sancta aut sanctificata tempore illo Virgo non solum fuit sancta, sed primo sanctificata, nec aliqua specialiori creditur amplius fuisse tempore autem sive instanti suae nativitatis ex utero sancta fuit, sed non sanctificata. tunc primo sanctificata; non creditur aliquam specialem sanctificationem 815 Si tamen I ita sit, super quo nihil asserere intendo, quia in solo L 247"' recepisse in sua nativitate, licet specialem credatur recepisse in sua facto consistit nec Scriptura super hoc aliquid certi exprimit nec ratio annuntiatio ne sibi facta in Filii Dei conceptione ex ipsa. Nunc autem 790 quam viderim sufficienti probabilitate convincit, modo ergo exposito X 39" sanctitas habita primo et primo suscepta per sanctificationem I simul in concedo festum conceptionis esse celebrandum ratione conceptionis, et aliquo tempore potior est ratio celebrandi festum aliquod ratione illius alio modo non, secundum quem procedit prima ratio, et bene. Ratione temporis quam festum aliud ratione temporis in quo sanctitas est habita 820 enim conceptionis quoad actum conceptionis et quoad instans aliquod simpliciter, non autem primo habita et primo recepta per conceptionis illius non est conceptio Virginis penitus celebranda, quia sanctificationem. Quare cum in dicto tempore conceptionis ex semine 795 neque secundum corpus neque secundum animam fuit sancta in instanti habita a Virgine et primo suscepta per I G 265"' sanctitas simul est primo suae conceptionis, neque in illo fuit aut sanctificatio aut gratia in Virgine sanctificationem ab ipsa, in tempore autem seu in instanti suae ut in subiecto, secundum quod probat argumentum, et bene. Est tamen nativitatis ex utero sanctitas prius recepta in ipsa per sanctificationem 825 bene celebranda ratione conceptionis quoad instans conceptionis ex habita et conservata est solummodo ut sit sancta nata, non autem in semine, quia natura, etsi non reali existentia, in illo simul cum macula nativitate sanctificata, propterea dico quod, licet nativitas Virginis ex 800 originali erant I actus sanctificationis et gratia in ordine ad H 271"1, I 362,h utero digne celebranda sit ratione nativitatis et quoad actum nativitatis I sanctificantem, et ut habuerunt esse ab illo. Est etiam celebranda digne D.d. 588"K et I quoad instans temporis illius nativitatis, quia in illo sancta nata est, ratione conceptionis ex semine quoad tempus illius conceptionis, et hoc non autem conceptio eius ex semine ratione conceptionis, neque quoad 830 quia in illo fuit sancta et sanctificata et concepta Deo; et primo actum conceptionis, neque quoad instans conceptionis ratione alicuius secundum animam et mediante anima secundum corpus, licet non gratiae vel sanctitatis tunc habitae aut receptae sanctificationis, quia nec 805 immediate, quod bene probat argumentum. I Dod. 588" sancta nec in gratia concepta fuit nec in instanti conceptionis ACGHILSX ACGHILSX 807 ratione] homine G I 808 potius] post r I magis] maius G I 809 sive... 810 nativitatis] i. m. aI. man. L I 810 sive] seu G I non solum] om. G I 780 Est] an tamen addo cum Radio? I competenter] competere I I 781 811 sancta'] ser. sed de! I I fuit] fuisset I I quia] sed G I in] om. G I 812 immediatum] immediate G I 782 estI] esse I I sic'] sit C I est2] om. C I aut] et S I 813 specialiori] spiritualiori r I sanctificatione] supplet'lilluS cum 783 sancta] facta CIS I 784 potius] post I I 787 sive] in add CL I suae] sive Radio (cf. lin. 805). I 815 asserere] cui addo S I 816 nec'] 0111. X I 817 G I 788 tunc] om. I I 789 licet] hoc H I specialem] spiritualem I I probabilitate] hoc add GI I modo] ex addo r I ergo] isto addo G I exposito] credatur] creditur GI I sua2] nativitate addo G I 790 annuntiatione] exponendo CrS(sed C017:) I 818 ratione] 0111. X I conceptionis2J esse nuntia tione sed con: I I ex ipsa] om. S I Nunc] Non r I 791 sanctitas] celebrandum sedforte exp. S I et] 0111. G quomodo add. sed exp. r I 819 quem] sanctita I I primo'] prima I I 792 ratio] ratione I I 793 festum] festam I I quid I quod S esse G I procedit] proceditur HL procedendum C(sed corr.)X I 795 Quare] Aliter G I conceptionis] conceptio Gr I ex] in r I 796 simul] Ratione] ratio H I 820 enim] eius X autem G I actum] 0111. G I aliquodJ om. vel r I primo2] post r I 799 solummodo] om. G I in] sup. lin. S I 801 sit] G aliquid r I 822 in] om. r I 824 Est] Et I I 825 quoad ... conceptionis2] om. om. S I 802 temporis illius] inv. L I temporis ... 803 ex] om. G I illo] illa sed (hom.) L I 826 semine] et add. S I cum] omni CHrLSX I 828 ab] in C I corr. S I 803 autem] aut S I neque quoad] in quo ad r I 805 aut] id est G I Est etiam] Et est G I 830 in illo] verti G I sancta] dicta X I 831 et 806 in'] om. G mediante] imrnediate L I 832 immediateJ mediate X I bene] non IG 110 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 111 substantiam ipsius in se, neque quoad ipsum I in ordine seu respectu ad I 362'" actum eius primum, qui est esse, neque quoad actum eius, qui est S261" Argumentum in contrarium n1t1tur probare I quod conceptio operari opera vegetativae et sensitivae, immo his modis inerat ei natura Virginis debeat celebrari ea ratione qua eam iam negavimus fore 835 prius spiritus vitae quam spiritus gratiae. Aliter enim non fuisset verum celebrandam, scilicet ratione conceptionis quoad instans conceptionis 860 quod Elizabeth respondit Mariae, dicens: «Ut audita est vox salutationis tuae eius ex semine, quia sanctificata fuit ante animae rationalis infusionem in auribus meis, exultavit irifans in gaudio in utero mea!). Non enim exultasset aut in semine aut in corpore humano generato ex semine in hora seu gaudendo etiam spiritu gratiae nisi vixisset spiritu vitae. Sed intellige I instanti conceptionis, acsi secundum animam numquam fuisset in ea dictum illud de spiritu vitae quoad actum eius qui est operari opera peccatum originale. Ad quod dico secundum praedicta quod totum hoc 840 intellectus intelligendo et discernendo aliqua intellectuali notitia aut falsum est. Et quod arguitur contra hoc, quod fuit concessum Ioanni 865 aliquid volendo vel circa aliquid afficiendo secundum appetitum Baptistae, quare multo fortius et Virgini, dico quod hoc etiam falsum intellectualem praevia intellectuali notitia. Quoad huiusmodi enim actus est. Et quod arguitur, quod immo, per illam GLOSSAM L u c a e ra: nondum inerat ei spiritus vitae, et tamen inerat ei spiritus gratiae, cuius «.Nondum ei inerat spintus vitae, et inerat spiritus gratia(!», dico quod tam instinctu absque notitia naturali praevia movebatur gaudio cordis et spiritus vitae quam spiritus gratiae dupliciter dicitur inesse alicui, 845 exultatione corporis ad Christi praesentiam in utero, quasi I sperans per videlicet et secundum substantiam et secundum duplicem actum ad 870 eius praesentiam solvi a vinculo originalis peccati, ut iam tactum est Bad. 588' quem sunt spiritus vitae et gratiae, videlicet ad actum primum, qui est supra. I esse naturae et gratiae, et ad actum secundum, qui est operari opus Ad secundum, quod erat ad idem per AUGUSTINUM in sermone, naturae vel gratiae, et hoc dupliciter quoad spiritum vitae, secundum quod erat C o n t r a q u i n q u e h a e r e s e s, I ubi opponens allegabat C 208,b quod a spiritu vitae procedit quidam actus qui est operari organice opera 850 Augustinum dicere loquendo in persona Christi de Virgine matre eius: sensitivae et vegetativae particulae animae, et alius qui est operari non 875 «Si potuit coinquinari cum ipsam facerem, et ego potui coinquinari cum ex ea organice opera intelligentiae particulae. Quod ergo de Ioanne Baptista fierem» etc., dico quod si talis esset littera, utique opponens propositum suum haberet, videlicet quod si Christus non potuit I coinquinari, cum H 272" sanctificato in utero· matris suae priusquam nasceretur ex illa, scilicet tempore quo Mariam salutavit Elizabeth, nondum illi inerat spiritus in sua conceptione ex Virgine fieret, nec Virgo coinquinari potuit, cum vitae, et inerat ei spiritus gratiae, intellige hoc de spiritu vitae non quoad 855 ipse eam faceret ex semine secundum corpora le m formam et animae 880 infusionem, ut numquam con traxisset secundum animam crimen ACGHILSX ACGHILSX 835 ea] eadem G I qua ... iam] quia vel G I 836 scilicet] sed I I 838 ex] esse 856 neque] sed I I ipsum] tempus G I respectu] respectum .redcorr. C I 857 .redcorr. I I semine2] misericordiae .redcorr. .rup. lin. aI. man. I I 840 originale] quoad] ad S I 858 operari] operati I I ei] ea X I ei natura] om. S I 860 mortale G I secundum] quod G I 841 quod2J hoc addo 1 I fuit concessum] tuae] om. G I 862 vixisset ... 863 spiritu] om. I I 863 dictum] om. G I actum] inv. C I 842 et] beatae S ante multo G I quod] sed G I 843 arguitur quod] factum CHLSX I 864 intellectus] in add C I aliqua] qua G I 865 aliquid2J om. S I illam] aliam G I 10] .rup. lin. S I 844 Nondum] Per mundum(!) I I aliquod CX I 866 praevia] prima ISX I enim] om. GI I 868 instinctu] inerat!] in ente G I vitae] viae G I 846 etl] om. I I substantiam] iustitiam I intellectuali I primo immo intellectuali addo G I praevia] om. G prima ISX I I 848 qui] quid G I operari] operati I I 849 secundum] om. GI I 850 quod] cordis] corporis G I 873 allegabat] negabat C I 874 matre] matrem I I 875 quia G I est] potest GI I 851 vegetativae] negative S I alius] animae et alius cum2J si I I ex] om. H I 876 si] om. H I opponens] proponens C(.red corr.)G addo I I operari] quia addo X I 852 opera] om. I I 853 nasceretur] nascitur I I 877 haberet] haberent X I 878 fieret] fiet I I 854 tempore] om. G I Mariam] Maria I I 855 intellige] intelligeres I 860 Ut 861 meo] Luc. I, 44. I 870 ut ... 871 supraj cj .rupra, lin. 363-371. I 841 fuit. .. 842 Virgini] cj mpra, lin. 70-74. I 843 quod2 ... 844 gratiae] cj ibzd. 872 per 876 fierem] cj .rupra, lin. 85-90. I 875 Si... 876 fierem] I 844 Nondum ... gratiae] Glo.r.raord in Luc. (ed. 1634, V, 689a; PL 114, 247B); QUODVULTDEUS, Contra quinque haere.re.r, 5, n. 12 (CC lat 60, p. 278,51-52: «Si c. AMBROS., Expo.ritio Evangelii .recundum Lucam, I, c. 15, n. 33 (CC lat. 14, p. 22, potui inquinari cum eam facerem, potui inquinari cum ex ea nascercn>; PL 42, 505-506 et p. 23, 513-514; CSEL 32, p. 31, 9-10 et 18); cf. .rupra, lin. 73. 1107); cf. supra, lin. 87-88. 112 QUODLIBET XV QUAESTIO 13 113 originale, sicut nec Christus. Sed littera AUGUSTINI non est talis qualem 905 pollutum manere assumptum ab eo. Ipsa tamen mater eius bene opponens allegavit. AUGUSTINUS enim [ut] in dicta haeresi loquitur in inquinari poterat, cum eam fecit, non ex opere suo, sed ex pollutione G 265'" persona Filii Dei contra Manichaeum, qui Filium Dei negabat fuisse I quam in semine suo parentes sui effuderant. verum filium hominis et veram carnem humanam ex Virgine S 261,b assumpsisse, quia per illam maculata fuisset assumens I divinitas, sed 885 QUAESTIO 14 quod in caelis corpus caeleste assumpsit et per Virginem traduxit illud, sic inquiens: «Dicit tibi Creator hominis, }ilius hominis: 'Quid est quod te movet UTRUM INDULGENTIAE PRAELATORUM TANTUM VALEANT QUANTUM in mea nativitate? Non sum libidinis conceptus cupiditate. Ego matrem, de qua SONANT nascerer,feci; ego viam meo itinere praeparavi atque mundavi. Hanc quam despicis, Manichaee, mater mea est; sed manu fabricata est mea. Si potui inquinari cum eam 890 Circa secundum arguitur quod indulgentiae a praelatis Ecclesiae ftcerem, potui in ilfa inquinari, cum ex ea nascerer.Sicut in transitu meo illius non S concessae fidelibus tantum valent eis quantum sonant, I sic. Cum duo 1362"" B.d. 589'" I est corrupta virginitas, sic in ea ibi non est maculata maiestas'». Unde littera aliqua se habent sicut principale et accessorium, illud quod attingit AUGUSTINI non habet in tertia persona «si potuit inquinari» loquendo de principale attingit et accessorium; corpus Christi verum quod assumpsit Virgine, sed in prima persona «si potui inquinam> etc., loquendo de sua de Virgine et meritum passionis suae in illo se habent sicut principale et propria persona, quasi dicat «Utrumque istorum est aeque impossibile. 895 accessorium, quia non erat meritum passionis nisi ratione innocentiae Immo sicut sine mea inquinatione eam formavi secundum corpus et 10 corporis et immunitatis a contagio originalis. Unde ratione innocentiae animam, sic sine mea inquinatione quoad meam divinitatem potui de illa dictus est agnus Dei, et ratione meriti tollere peccata mundi, dicente nasci, et quod amplius est, nascendo de illa corpus assumere ipsumque Ioanne Baptista Ioa n n i s l°: «Ecce agnus Dei, eccequi tollit peccata mundi». assumendo purgare, si quid morbidae dispositionis in ipso fuisset unde Praelati autem Ecclesiae attingunt principale, puta corpus Christi in anima mea originalem maculam contrahere potuisset». Unde sequitur 900 sacramento ex commissione Christi, sic ut possint ipsum libere et plene continue ubi AUGUSTINUS loquitur in sua persona: «Si solis radius 15 dispensare, quando volunt, quibus volunt, et quantum volunt. Praelati c/oacarum sordes siccare novit, eis inquinari non novit, multo magis splendor lucis ergo Ecclesiae attingunt et accessorium, puta meritum Christi ex aeternae, in quo nihil inquinamenti incurrit, quocumque radiaverit, mundare potest, commissione Christi, sic ut possint ipsis fidelibus libere et plene L 248" ipse pollui non potes!». I Intellige quod similiter nec pollui potest seu dispensare, quando volunt, quibus volunt I et quantum volunt ex eadem H 272'" commissione. Hoc autem non esset nisi tantum valerent quantum 20 sonant, quia ista dispensatio non sit nisi ex concessione indulgentiarum, ACGHILSX quia non fiunt nisi de thesauro meriti passionis Christi et membrorum 882 ut] sec/usimus cf. notam immediate sequentem I inl] om. Gr I 883 Dei!] om. r I fuisse] om. S I 884 ex] de G I 885 maculata] maculam L I 886 illud] om. S I 887 tibi] om. G I movet] promovet Gr I 889 mundavi] mandavi G I 891 ACGHILSX I effuderant] des. A facerem] facere X I ex] om. H I 892 ibi] tibi r I 893 tertia] illa H I 894 prima persona] inv. G I potui] potuit r I etc] et cum r I 895 dicat] diceret 905 ab ... Ipsa] om. G I eo] ipso L I tamen] cum G I 906 fecit] fecerat S I GI I 896 eam] ante sine S I eam ... 897 inquinatio ne] om. (hom.) GI I 897 suo] tunc addo r I 907 semine suo] sese G I 2 Utrum ... 3 sonant] Cf supra, p. divinitatem] deitatem G I de] et G I illa] ea C I 898 ipsumque] ipsamque r 76, lin. 8-9. I 4 secundum] primum G I 6 habent] habet CI(sed -n- .rup. lin. aL assumpto addo L I 899 ipso] eo C I 900 mea] mea I I originalem] originale r man.)L I 7 quod] quid X I 8 meritum] intrinsecum sed deL et meritum i. m. aL I 901 in ... persona] om. I I 902 cloacarumJ cloacare G I novit!] noluit C I man. I I 9 nisi] om. S I 10 et] om. G I et ... a] non vitiati aL man. I I eis] eas CSX I non] om. G I novit2j noluit C venit G I 903 in] et a I I immunitatis] immunita te GHX termu-te CL lac. S I contagio] contagagio(!) S mundare ... 904 ipse] potest ipse mundare G I 904 quod similiter] inv. L I I 11 tollere] tollit CS I 14 ex] et G I 15 quibus] et addo sed exp. S I 16 puta] nec] om. X non G iter. C I ex] et G I 17 commissione] commissionem G I fidelibus] fideli I I 18 volunt!] et addo S I quibus volunt] om. G I 20 nisi] sup. lin. C I 21 de 887 Dicit. .. 892 maiestas] Ibid., c. S, n. 11-12 (CC lat 60, p. 278, 46-53; PL 42, thesauro] detrahens auro r 1107). I 901 Si... 904 potest!] Ibid., c. S, n. 12 (CC lat. 60, p. 278, 54-57; PL 42, 1107). 12 Ecce ... mundi] Ioann. I, 29. 114 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 115 suorum fidelium quibus meruerunt, non sibi sed nobis, poenae descriptione ponitur 'remissio' loco generis. Est enim omnis indulgentia remissionem. Et voluntatem suam super quantitate indulgentiarum 50 remissio, sed non econverso. Unde reliqua membra descriptionis sunt exprimunt praelati Ecclesiae per sonum verborum quibus eas loco differentiae, quia indulgentia de qua ad praesens loquimur non est C 209" S 261'" confirmant. Valent ergo tantum quantum sonant. I 25 remissio nisi poenae, et hoc ad differentiam remissionis culpae seu Contra. Deus non accepta t factum dispensationis praelatorum peccati, pro quo deberet solvi poena, quod nequaquam remitti potest a Ecclesiae nisi secundum iustitiam, quia non placet ei nisi iustum, et nihil praelato Ecclesiae nisi mediante sacramento Ecclesiae ad hoc a Christo acceptat nisi iuxta suam complacentiam. Sed non est iustitia 55 instituto, sed immediate solo verbo aut voluntate a solo Deo, et ita a indulgentiam aeque valere in aequaliter dispositi s secundum dignitatem Christo in quantum ipse Deus est. Est etiam indulgentia remissio et meritum, puta magis et minus meritis seu dignius. Ergo Deus non 30 poenae, sed non nisi temporalis, et hoc ad differentiam poenae acceptat factum dispensationis praelatorum Ecclesiae quo dispensant aeternalis, super quam praelati Ecclesiae non habent potestatem nisi indulgentiam aequaliter valere his et illis. Si autem non acceptat illam commutando eam in temporalem mediante sacramento I poenitentiae 1363" tantum valere his et illis, non tantum valent quantum sonant, quia sic 60 cum remissione peccatorum. Est etiam indulgentia remissio poenae sonant ac si aequaliter valerent omnibus et his et illis, puta cum dicit temporalis, sed non nisi debitae, et hoc ad differentiam indebitae X 40'" praelatus I Ecclesiae: «Omnibus visitantibus talem vel talem locum, 35 poenae, qualem sustinuerunt multi martyres, quae non est I remissionis G 266" concedimus singulis diebus quadraginta vel centum dies indulgentiarum indulgentialis materia, sed causa meritoria, ut declarabitur in ultima aut aliquid talium». Ergo etc. differentia posita in descriptione. Et non est poenae temporalis debitae 65 nisi peccatis, et hoc ad differentiam poenae qua Deus punit aliquos, non ex culpa, quae etiam non est materia indulgentiae. Non est etiam indulgentia I remissio poenae temporalis debitae peccatis nisi actualibus, H 272'" et hoc ad differentiam poenae debitae peccatis originalibus, quae non Quaestionem istam de indulgentiis quantum valent, praecedunt aliae duae, scilicet an valeant et quid valeant, et ante omnes has prior est 40 remittuntur nisi cum peccato in baptismo aut immediate a Deo. Non est 70 etiam poenae temporalis debitae peccatis actualibus nisi poenitentium, quaestio de indulgentia quid sit. Et sic in ista materia oportet videre ante et hoc ad differentiam poenae aeternalis debitae peccatis actualibus non omnia descriptionem indulgentiae talem, ut ex membrorum eius poenitentium, quae quandoque hic incipit temporaliter et in Tartaro L 248,b declaratione patere possit veritas eorum quae circa illam sentienda I completur aeternaliter, et est omnino irremissibilis a praelato Ecclesiae. B.d. 589,N sunt, si qua sint dubia, et contraria omnia solvantur. I Est etiam indulgentia poenae talis, sed non nisi non remissae vere Est autem indulgentia remissio poenae temporalis debitae peccatis 45 actualibus poenitentium, 'temporalis' dico, non remissae in absolutione 75 poenitentibus I in absolutione sacramentali, et hoc ad differentiam B.d. 58\ sacramentali facta a praelato Ecclesiae rationabiliter et ex rationabili causa per recompensationem de poena indebita iustorum. Et in hac CGHILSX 50 econverso] econtrario L I membra] minora I I sunt] in G I 51 est] om. G CGHILSX I 53 a] cum L I 54 ad] et e I 55 verbo] Deo G I 59 commutandoJ commutanda ex I sacramento poenitentiae] /Im S I 60 etiam] autem G I 23 quantitate] quantitatem GI 25 confirmant] conformant GHISX 61 et] ad addo I I 62 sustinuerunt] sustinuerant G I est] om. S I 63 tantum] om. S I 26 Contra] om. C I 28 acceptat] se addo I I 29 indulgentiam] indulgentialis] indulgentia G I materia] om. G I causa] tamen G I 64 in] indulgentiarum I I dispositis] nisi addo GI I 30 magis] maius G I dignius] neque sed corr. sup. lin. aL man. I I debitae] indebitae X I 65 et] ex G I 67 dignis CS I 32 aequaliter] et addo I I his] piis X I 33 non ... 34 illis] om. (hom.) poenae] om. GI I peccatis nisi] inv. C I 69 cum] ex G I 72 quae quandoque] I I 34 valerent] his addo G I 35 Ecclesiae] esse I I 36 vel] aut GLX I 37 quaecumque X I 73 a] peccato addo sed exp. I I 74 non2] om. G I 75 in] et I aut] quando I I 39 praecedunt] animae sed exp. I I 40 an] aut I I ante] sup. lin. aL man. I I 42 ut] sup. lin. I I 43 circa] curam sed corr. sup. lin. aL man. I I 50 remissio] cj supra, lin. 45. I 52 poenae] Ibid. I 57 temporalis] Ibid. I 61 44 si] et G I 46 remissae] remissione [ I 47 rationabili] rationali [ I 48 debitaeJ Ibid. I 63 ultima ... 64 descriptione] cj supra, lin. 48. I 65 peccatis] cj recompensationem] recompcnsa sed in recompensationem corr. X I poena] om. supra, lin. 45. I 67 actualibus] cj supra, lin. 46. I 70 poenitentium] Ibid. I 74 X I iustorum] iustarum I non2 ... 75 sacramentali] Cj supra, lin. 46-47. 116 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 117 S 261"" poenae debitae temporalis remissae illis in I absolutione sacramentali reputa tione cara est et pretiosa valde, quia sacramentalis; minus autem per sacerdotem, in qua aboletur sive remittitur peccati macula et est cara et pretiosa illa quae solvitur in foro poenitentis; vilis autem et commutatur poena aeterna peccatis debita in temporalem et illius 105 minime cara seu pretiosa est illa quae solvitur in foro Dei, quia in istis temporalis poenae pars per absolutionem sacramentalem factam a tribus foris poenis inaequalibus non solvitur nisi aequale debitum. Unde sacerdote remittitur, et hoc virtute clavis sacramentalis potestatis. Cuius 80 si quis non solvit totam poenam temporalem, cuius debitor est pro etiam poenae temporalis pars remittitur per meritum contritionis ipsius peccatis suis, in sacramentali contritione aut sacramentali iniunctione a poenitentis, et forte tota; tanta posset esse contritio. Quod si non tota sacerdote, si I vult pro poena satisfactoria unius diei in foro Christi X 40'" per sacramentalem absolutionem et per sacramentalem contritionem 110 satisfacere poena unius diei in foro poenitentis, acerbi ta s poenae diei remittatur, ipse absolutus, deleta macula culpae, debitor manet poenae illius I erit maior. Si etiam aliquis non solvit totam poenam dictam J 363cl> C 209'" residuae solvendae, cuius quantitas et quoad I acerbitatem et quoad 85 temporalem, cuius est debitor, nec in foro Christi nec in foro si oporteat illum pro poena satisfactoria unius diei in I foro H 272'" durationem in tempore in unoquoque iusto poenitente apud divinam poenitentis, 1.248'" iustitiam finita et determinata I est. Et Deo eam solvere tenetur Christi aut in foro poenitentis satisfacere poena unius diei in foro Dei, poenitens uno trium modorum, scilicet redemptione, luitione aut 115 acerbitas poenae unius diei satisfactoriae in foro Dei erit multo maior. I B,d.58' indulgentiae remissione: redemptione, scilicet eleemosynarum De solutione autem poenae debitae per indulgentiae remissionem elargitione, secundum illud D a n i e I i s IVO: «.Peccata tua eleemorynis 90 est quaestio proposita, quae remissio non fit ab homine nisi per redime»; luitione, scilicet poenas illas in propria persona sustinendo, potestatem super hoc illi a Deo commissam. Propter quod additur in secundum illud Iob XX: «Luet quaecumque fecerit». Ista autem solutio, 0 ; descriptione indulgentiae 'a praelatis Ecclesiae facta'; illis enim solis quae fit luitione, dupliciter habet fieri secundum duplex forum. Quorum 120 super hoc commissa est auctoritas sive potestas, et hoc quando unum est hominis poenitentis, aliud vero Dei. Est autem forum Christus, M a t t h a e i XVIIIo, uni dixit pro omnibus et omnibus in poenitentis in praesenti vita in quo solvit satis faciendo per poenam 95 uno; «Quodcumque solveris super terram erit solutum et in caelis». Et super isto voluntarie assumptam absque eo quod a sacerdote sacramentaliter articulo posito in descriptione indulgentiae praedicta mota est quaestio iniungatur aut in contritione sacramentali solvatur. Est vero forum Dei proposita: an indulgentiae praelatorum tantum valeant quantum sonant. in purgatorio in quo solvit satis faciendo per poenam a Deo inflictam. Et 125 Et tangit potestatem ipsorum in conferendis indulgentiis aut posuit se habent poenae solvendae in isto duplici foro, et solvendae seu solutae ipsas pro libito voluntatis conferre quando volunt, quibus volunt et per sacramentalem contritionem aut per sacramentalem per sacerdotem 100 quantum volunt, prout I tangitur in primo argumento.1 S 262" lhd. 58~ ini unctionem, quae potest dici solutio poenae in foro Christi hominis Ad cuius intellectum, quantum pertinet ad propositum, est per ordinem in peccato, quia poena in foro Christi soluta divina advertendum quod ista tria, scilicet donatio, redditio et dispensatio, CGHILSX CGHILSX 103 pretiosa] pretiose sed corr. I I minus] unus G I 104 cara] creata sed corr. i. 76 poenae] om. I I remissae illis] vel G I 79 temporalis] temporis I I pars] m. aI. man.] I illa] ea S I poenitentis ... l 05 foro] om. (hom.) G I 108 a] om. G om. I I 80 et ... virmte] om. L I 82 poenitentis] poenitens G I total] om. GS(i. I 109 si vult] sed universaliter I I diei] Dei sed con .rup. lin. aI. man. I I 110 m.) I posset] potest G I non] i. m. X I 85 quantitas] quantitatis S I 86 in ... diei2j om. (hom.) C I poenitentis] erit addo sed exp. S I 111 erit] erat GI I divinam iustitiam] inv. GI I 87 Deo] forte ideo L(an rede?) I 88 luitione] om. I dictam] praedictam GI I 113 diei] .rup. lin. a/. man. I I in ... 114 Christi] om. S I 89 indulgentiae] in addo H I 90 elargitione] largitione G I 91 luitione] I 114 satisfacere] puta addo G I 115 satisfactoriae] satisfactione S I 117 laetitione sed COIT.sup. lin. aI. man.] I 92 Luet] om. I I 93 fit] sit X I homine] sacerdote (?) G I 121 uni] om. G I 123 in] de G I 124 an] aut sed secundum] scilicet S I 94 aliud ... 95 poenitentis] om. (hom.) L I 96 corr. I I 125 in] om. L I aut] an GI I posuit] possim GI I 126 quando] quia assumptam] quod addo X I 100 per sacramentalem2] om. G I 101 Christi X I 127 quantum] quantas I I 128 cuius] eius I I 129 quod] pro G I hominis] inv. G I 102 in2 ... Christi] om. C donatio] et addo I 90 Peccata ... 91 redime] DanielIV, 24. 92 Luet ... fecerit] Iob XX, 18: Versio 119 a... facta] cf supra, lin. 47. I 122 Quodcumque ... caelis] Matth. XVIII, 18: Vulgata habet: «Luet quae fecit omnia». versio Vulgata habet: (Quaecumque solveritis super telTam erunt .roluta et in caelo». 118 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 119 differunt inter se, quia donatio respicit solum I voluntarium in donante L 248"b 130 exemplo corT1lmpamus». Unde sicut praelati non habent potestatem qualis cumque fuerit accipiens, redditio autem respicit debitum in dante 155 corrumpendi impune et absque peccato suos subditos prava doctrina, et meritum in recipiente, dispensatio vero respicit voluntarium in secundum illud I I ae A d C O r i n t h i o s X1IIo: «Non possumHS aliquid dispensante et dignum in eo cui dispensatur. Quia autem donatio adversus veritatem, sedpro veritate», sic non habent potestatem corrumpendi respicit solummodo voluntarium in donante, propterea solum ille qui illos impune et absque peccato, pravo exemplo operis, quale esset prava plenam et liberam habet potestatem super rem conferendam potest eam 135 administratio bonorum et spiritualium et temporalium Ecclesiae.J Unde H 273" donare, hoc est dare absque culpa sua et omni iniuria alterius 160 super illud pe < A d > C O r i n t h i o s IlIO: «Omnia vestra sunt, nos autem quibuscumque indifferenter dignis et indignis, bene meritis et male et Chn'sti, Chn'stus autem Dei», Glossa: «Nam et vita et mors doctorum ad meritis, modo quo «Deus solem suum facit orili super bonos et malos et pluit aedificationem subditoT1lm I esse debent. Hoc ideo dicit Apostolus ut sicut haec 1363'" super iustos et iniustos», ut dicitur M a t t h a e i Vo. Si igitur praelati talem nostro iudicio concessasunt et subiecta, ita et nos Christo subiciamur. Christus haberent potestatem super indulgentiis conferendis, tunc certum esset 140 autem Dei Patris proPrius est Filius faciens eius voluntatem, ut et nosfaciamus penitus quod tantum valerent quantum sonant, quia tantas conferrent 165 ipsiuS>l.Nunc autem voluntas Christi non est nisi bona administratio cuique quantas vellent, et sic tantum cuique valerent quantum vellent, bonorum Ecclesiae, quam facere habet in persona Christi praelatus etiamsi non subesset rationalis causa conferendi indulgentias tales. Sed Ecclesiae, et facere eam debet pro posse suo, sicut Christus eam faceret quod talem potestatem Christus concesserit praclatis Ecclessiae super si praesens esset, ut iam inferius dicetur. C 209" collatione bonorum Ecclesiae sive temporalium I sive spiritualium, ut 145 Quia vero redditio respicit I debitum in dante et meritum in Bad. 59' scilicet absque rationabili causa et absque culpa eorum conferre possint 170 recipiente, propter quod sibi quidquam conferendum est, meritum dico illa pro voluntate eorum maxime male meritis et indignis, non est vel ipso acquisito in opere praeterito, de quo nihil ad praesens, vel verisimile, quia hoc vergeret non in Ecclesiae aedificationem sed potius acquirendo in opere futuro atque promisso, quod valet ad propositum, G 266'" in eius destructionem et esset contrarium illi quod I ApOSTOLUS eo quod indulgentiae non conceduntur nec concedi debent nisi pro instruendo Corinthios super potestatem praelatorum Ecclesiae sibi et 150 aliquo pio opere exercendo; aliter enim pro mera voluntate conferentis aliis a Deo concessae; dicit enim A d C o r i n t h i o s XO: «Quam dedit 175 conferrentur contra iam declarata. Dominus in aedificationem, et non in destT1lctionem vestralm>. Ubi dicit Dicunt igitur I aliqui quod indulgentiarum concessio est quaedam L 249" G los s a: «Id est, ut nos aedificemus in virtutibus, non ut prava doctrina vel praemii redditio pro bono opere exercendo et pollicito, et quod indulgentiae non valent quantum sonant nIS! habito respectu ad meritum operis secundum aequalitatem meriti I in opere et praemii in S 262'" CGHILSX 130 differunt] differrent I I respicit] respiciat I I solum voluntarium] imi. G I donante] donatione I I 132 recipiente] respiciente sed corr. sup. lin. ai. man. I CGHILSX I voluntarium] voluntariam X I 133 autem] aut C I 134 in] et G I 136 et] in H I omni] sine I I 137 quibuscumque] cuicumque G I 139 154 corrumpamus] corrumpamur S I 158 operis] i. 111. a/. mali. L I 160 pe] Il"e ut ... Matthaei] unde dicitur ut G I talem haberent] illv. C I 140 certum esset] CGHLSX I III°]1° CHLSX I vestra] nostra CS I 161 etI] om. CX I inv. L I 141 valerent] valent I I 142 cuiqueI] ser. sed in cuiusque mut. I cui Christi] om. L I Glossa] om. GS I Nam] Non I I mors] more G I CHX I 146 rationabili] rationali I I 148 verisimile] verisime G I vergeret] doctorum] iter. S I 162 dicit Apostolus] inv. GI I ut sicut] verso G I 163 ita vergetur CGHI(sed in vergeret mut.)LX I potius] post sed corr. sup. lin. a/. man. I et] inv. G I 164 est] prae G I eius voluntatem] illv. S I et] sup. lin. a/. man. H I 149 Apostolus] amplius sed corr. sup. lin. a/. man. I I 150 praelatorum] et addo I 165 ipsius] om. I I 166 Ecclesiae] esse sed exp. et Ecclesiae I: m. a/. man. I I G I 151 concessae] concessa S I dicit] dicitur G I enim] Il" IX I Quam] 167 et. .. 168 esset] om. G [ 170 sibi] Christi I I 174 pio] piorum G I enim] Quandoque G [ 152 inI] neque sed corr. sup. lin. a/. man. I [ et] om. C [ om. X I 176 est] quae CHLSX I 179 secundum] om. CHLX et S I in2] om. I et ... vestram] om. S [ 153 Id ... utI] ibidem quod G I ut2] in CG 156 Non ... 157 veritate] II Cor. 13,8. I 160 Ornnia ... 161 Dei] II Cor. 3, 22-23: 138 Deus .139 iniustos] Matth. V, 45. [ 151 Quam ... 152 vestram] II Cor. 10, 00 Verszo vulgata habet «vos». I 161 Nam ... 165 ipsius] PETRUSLOMBARDUS, ollect. C 8. I 153 Id ... 154 corrumpamus] PETRUSLOMBARDUS, Collect. In Epist. S. Pauli, 111Epist. S. Pauli; I Cor. III, 22 (pL 191, 1563D-1564A). I 168 inferius dicetur] II Cor. 10,8 (PL 192, 67B). Ci infra, lin. 470-475. I 176 aliqui] non il11JenilJJlls. QUODLIBET XV QUAESTIO 14 121 120 180 non, ut cuique videbitur, vel ad mores difficilis vel ad .fidem incredibilis». Sed quod indulgentiarum retributione, ut ideo non plus valeant indulgentiae quam vir bonus secundum rectam regulam iustitiae iudicare debeat eas valere, 205 indulgentiae aliquae diversis diversimode possint valere secundum et hoc habito respectu ad meritum cuiusdam cui dantur et valorem ad diversitatem meritorum, certe bene posset esse ita in indulgentiis collatis exsecutionem operis pro quo dantur; et sic compensatis indulgentiis in opere indeterminato I secundum quantitatem I a praelato, puta quod H 27}''' C 209'" uniuscuiusque secundum meritum suum et valorem, ut secundum hoc centum dies indulgentiarum haberet quicumque ad fabricam alicuius aliquis indulgentias I consequatur in toto et ei similiter valeant quantum 185 ecclesiae I piam conferret eleemosynam, et maxime si praelatus L 249'" sonant, et aliquis in parte sed secundum plus et minus, secundum quod 210 intenderet et exprimeret verbis quod ille qui conferret secundum plus et minus meretur in opere et perficit ad operis exsecutionem; et ei facultatem haberet illas indulgentias in totum, qui vero offerret citra non valeant quantum sonant nisi proportionaliter operi, nec possint ei facultatem suam haberet illas non in totum, sed partem illarum, et hoc tantum valere simpliciter quantum sonant, quia, ut dicunt, aliter absque maiorem I vel minorem, secundum quod plus vel minus attingere 1363'" 190 datum est secundum vires facultatum suarum. causa rationabili viderentur fieri, quia scilicet ipsis indulgentiis non fieret debita recompensatio in opere. Et sic dicunt quod illis solis tantum 215 Et etiam bene posset ita esse in opere determinato secundum valent quantum sonant, qui tanta fide, devotione et opere ad quantitatem ad percipiendum totam indulgentiam, maxime si praelatus indulgentias promerendas se exhibent, quanti pretii vel valoris sunt ipsae exprimeret casus in quibus vellet et intenderet quod totas perciperet, et indulgentiae, et quod Ecclesia quadam pia fraude praedicat illas cunctis in quibus vellet et intenderet quod non nisi partem secundum 195 exigentiam impensi operis, secundum quod exprimit N i c o Ia u s valere plus quam valeant multis, ut sic illos saltem ad aliquid de 220 Pap a IV in quibusdam litteris suis generalibus per quas ad indulgen tiis alliciat. Sed hoc ultimum dictum, scilicet Ecclesiam uti quocumque subvcntionem Terrae Sanctae post subversionem novissimam civitatis mendacio, perniciosum est valde, sicut hoc esset perniciosum dicere de Acconensis universos Christicolas exhortatur, quae sic incipit: «Illuminet Sacra Scriptura. Non enim minor est auctoritas Ecclesiae in agibilibus Dominus super vos vultum suum». In illis enim litteris exprimit tres casus quam Ecclesiae in credibilibus. Unde simile dicendum est de auctoritate 200 trium operum pro quibus obtinentur plenae indulgentiae, quas exprimit Ecclesiae illi quod de auctoritate Scripturae dicit AUGUSTINUS in P 225 et determinat sic inquiens: «Ut eiusdem terrae negotium eo libentius eoque epistola A d H i e r o n y m um: < R o m a n o s 4°: < C O r i n t h i o s 3°: «Unusquisque verbis nostris concipiant se aut plenam in casibus in quibus nequaquam conceditur 285 propriam mercedem accipiet secundum suum labore!Jl», alius plus, alius vero B,d. 590''" minus, quia ut dicit I1'e < A d > C o r i n t h i o s 9°: «Qui parce seminat aut maiorem quam concedaturindulgentiam promereri».1 Est autem hic advertendum quod, licet dominus Papa solum sex parce et metet». Et sic etiam praelati diversis personis secundum exprimat casus qui pertinent ad materiam de qua scribit, in quibus non 315 inaequalitatem operis et subsidii atque devotionis affectum non possunt participatur tota indulgentia, sed percipit eam quisque partialiter et indulgentias aequales concedere, quod falsum est. Nam in praedictis Il 273'"b proportionaliter secundum laborem I suum in opere et secundum 290 tribus casibus, in quibus dominus Papa concedit aequalem indulgentiam, devotionem suam in mente, possunt tamen esse quam plurimi alii in scilicet omnium peccatorum, et remissionem, et tamen opus et diversis materiis, licet etiam in talibus casibus indulgentiae non valeant subsidium in illis est in aequale. Plus enim est transfretare in propria nisi habito respectu ad meritum et devotionem personae, sive iuxta 320 persona et in propriis expensis, minus vero est transfretare in propria quantitatem subsidii et I devotionis affectum, prout vir bonus persona et in alienis expensis; minimum enim non transfretare in secundum rectam regulam iustitiae iudicare deberet. Non tamen verum 295 propria persona, sed in propriis expensis mittere alium, etiam aequali est dicere praelatos Ecclesiae non habere ampliorem potestatem super existente devotionis affectu, qui etiam potest esse maior in maiori I G 266"b indulgentiis conferendis ut valeant, nisi habito dicto respectu, ut non opere. Potest etiam contingere quod pauciora peccata I ei I indulgentur S 263" C 210,b possint plus valere quam requirunt meritum operis et devotio mentis 325 quam aliis, quia forte pauciora commisit. I B,d. 59( seu affectus, nec aliter tantum valere quantum sonant, nec universaliter Sic I ergo dico quod concessio indulgentiarum mensuranda non X41" possent plus concedere in indulgentiis quam Ecclesia esset receptura in 300 est ex voluntate conferentis illas, ut tantum valeant quantum velit eas servitiis. Si enim ita esset, tunc indulgentiae non darentur nisi ex debito valere, tantas conferendo quantas conferre voluerit et sic dicendo «sic secundum aequitatem iustitiae commutativae, non autem secundum volo», «sic iubeo» sit pro ratione voluntas; hoc enim est contra rationem. aliquam gratiam, et sic indulgentia nomen indulgentiae amittere t, quia 330 Neque similiter mensuranda est ex condicione personae CUi perciperetur ex puro debito et nequaquam ex gratia, quia secundum conceduntur, neque etiam ex aliquibus circa ipsam, quae debitum inducunt ad conferendum illas, quasi reddant personam dignam aut CGHILSX 279 idoneas] qui add. G I 280 sumptibus] om. H I multiplicium] multiplici I CGHILSX I 281 nostris litteris] inv. CS I seriosius] veriosius G I 282 frequenter. .. diligenter] fideliter S I qui] om. L I 283 quod] om. G I et2] in I 306 imputatur] putatur I I 308 dicitur indulgentia] om. I I 310 redditur] I 284 valeant] valeat G I 287 Est autem] Ecce G I sex exprimat] inv. L I creditur G I 312 vero] om. G I 314 et] om. L I diversis] dulcis .redcon: i. m. 289 participatur ... percipit] an scribendum percipitur ...participat? (C! supra. lin. aL man. I I 315 possunt] possent GI I 318 et!] om. GI I et3 ... 319 illis] in 217-218) I partialiter] particulariter e I 291 in mente] emittere(?) I I quam] illis est subsidium S I 320 vero] autem non G I est] om. G I est transfretare] quod G I plurimi] plurimum GH substantiam sed COIT. sup. lin. aL m. I I 292 inv. I I 321 et] sed G I alienis .. .in2] om. (hom.) G I enim] autem IS I 323 valeant] valent eHLSX I 293 sive] si non I si X I 294 quantitatem] etiam] et add. C I 324 contingere] colligere I I 327 voluntate] qualibet addo qualitatem G I affectum] affecti G I 295 verum] om. G I 297 habito dicto] sup. lin. aL man. I I 328 sic1] om. GI I dicendo] volo addo LX I 331 ipsam] im). G I ut2J et G I 298 possint] possit I possunt es I devotio] devotionis ipsum GI I 332 aut condignam] om. X e I mentis] po.r. affectus e I 299 tantum] tamen I I 300 possent] om. S an scribendum possint cum Badio? I in!] om. H I 302 secundum!] quantitatem et 305 Ei ... 307 Dei] Rom. 4,4-5. I 311 Unusquisque ... 312 laborem] J Cor. 3, 8. addo e I autem] om. L I 303 indulgentia] indulgentiarum I I 313 Qui ... 314 metet] II Cor. 9,6. I 317 tribus casibus] cf supra, lin. 223-240. 126 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 127 condignam ad recipiendum illas ex puro debito. Hoc enim est praeter Propter quod ApOSTOLUS distinguens inter dispensatores ibi continue rationem, quia est contra naturam indulgentiae. Et primum dictum, ut subdit clicens: «Hic autem quaeritur inter di.rpen.ratore.r fideli.r qui.r inveniatum, ut videtur, nimis extendit praelatorum potestatem in conferendis 335 G los s a: «Cui po.r.rit credi .ri bene di.rpen.re!». Ubi praemittit GIo s s a indulgentiis; secundum vero illam nimis attenuat. dicens: «Sciendum quia non I .rolum boni, .redetiam mali di.rpen.ratore.r 1364'" .run!».1 B.d. 591 H 274" Et sic dico quod nec conferuntur I donatione nec redditione, sed 360 Ut autem recta ratione dispensentur indulgentiae a praelato, nec dispensatione quae mediam viam tenet. Unde, quia dispensatio respicit maiores nec minores quam congruat conferantur, sciendum quod voluntatem in dispensante et dignum congruitatis in eo cui fit praelatus in conferendo illas, ut et valere et tantum valere possint J. 250" dispensatio - aliter enim non esset dispensatio sed I dissipatio, 340 quantum sonant, ad duo debet aspicere, et secundum illa quantitatem secundum quod alias in quaestionibus de Q u o I i b e t declaravi circa illarum mensurare et voluntatem suam in formare. I Quorum primum est B.d. 591 dispensationem super aliis -, concessio igitur indulgentiarum 365 ut sit urgens necessitas conferendi illas, et hoc ex parte causae propter dispensatione partim mensuratur secundum voluntatem conferentis quam sunt conferendae, secundum vero est ut sit evidens utilitas si illas, partim vero secundum meritum et debitum operis illius cui conferantur, et hoc ex parte illorum quibus sunt conferendae. In quibus dispensantur, ut nec fiat concessio indulgentiarum abundans nimium, 345 duobus salvatur intentio illorum qui thesaurum Ecclesiae spiritualem, de nec nimis diminuta, sed secundum regulam rectae rationis. Propter quod quo distribuuntur indulgentiae, accumulaverunt, puta sanctorum antepaenultima condicio sive differentia in descriptione indulgentiae est 370 perfectorum, qui ad honorem Dei et Ecclesiae utilitatem opera quod remissio in ipsa fiat rationabiliter. Et sic praelatus concedens satisfactoria pro peccatis in angustiis, tribulationibus, IeIUniis, indulgentias in conferendo eas non debet se reputare donato rem illarum eleemosynis, et ceteris operibus misericordiae atque martyriis super nec retributorem, sed dispensatorem, dicente ApOSTOLO pe < A d > 350 quanti ta te poenarum eis debitarum pro suis peccatis erogaverunt, qui, ut C O r i n t h i o s 3°: «Sic nos aestimet homo ut ministros Christi». Ubi dicit legitur < A d > H e b r a e o s 11°, «per fidem vicemnt regna, operati sunt I S 263'b G los s a: «Deus auctor, nos coadiutores sumus, nec nimis nec minus de nobis 375 iustitiam, adepti sunt repromi.r.riones; lii autem di.rtmti .runt. Alii vero ludibria et a arbitremum. Et super illud quod continue sequitur in epistola: I «Et B.d. 591 ,R verbera experti .runt, in.ruper et vincula et carcere.r;lapidati .runt, .recti.runt, tmtati di.rpensatores mysteriorum Dei», dicit G los s a: «Quia secundum modum sunt, in occisione mortui .runt, circuierunt in melotis, in pe!libu.r caPI7ni.r,egente.r, cuiu.rque mini.rtma dividimu.J». Aliter autem non esset bonus dispensator. 355 angu.rtiati, afflicti; quibu.r dignu.r non erat mundus; in .rolitudinibu.r errantes, in montibus et speluncis et in cavernis terrae». CGHILSX CGHILSX 333 ad] aut I I enim est] inest CHLSX I 334 quia] quae G I 335 videtur nimis] vim G I 336 vero] vere I I 337 necI] non G I sed dispensatione] om. 357 quis] quibus G I 358 Ubi] Ibi X I 359 quia] quod GS I 360 Ut] Haec X I 339 et] om. X I cui] iter. sed exp. X cum G I fit] sit G I 340 dissipatio] G Hoc I I autem] ut addo sup. lin. aL man. I I dispensentur] dispensantur G I dispensatio G I 342 concessio] concessi s G I indulgentiarum dispensatione] 361 nec minores] om. I I congruat] congruant S I 362 in] om. X I 363 illa] dispensationes indulgentiarum G I 345 dispensantur] dispensatur G I nec] illam G I 364 illarum] illorum I I Quorum] om. G I 366 sunt conferendae] iter. sed exp. X I 347 sive] continentia addo sed exp. I I est] om. I I 349 in] et X inv. GI I sit] om. CS I 368 illorum] illarum G I thesaurum ... 369 quo] 0111. C I in ... eas] om. C I con ferendo] ferendo G I debet] dicitur G I 350 sed] om. I 370 Ecclesiae] om. GI I 371 in] et G I 372 super] secundum G I 373 G I I"] III" S I 351 nos aestimet] non aestimet G I Ubi] differat addo sed quantitate] qualitatem G I 374 legitur] velletur CHLSX I 375 deL L I 352 Deus] auctoritas addo sed exp. I I nec minus] unus G I 354 repromissiones] remissiones I I repromissiones ... sunt2] om. (110111.) H I mysteriorum] ministeriorum G clistenti] discreti I I 376 verbera] verba G I insuper] multipliciter I I etl] in I I 377 in1] occasione addo sed exp. I I 378 angustiati] angustia GI sunt addo 341 alias... Quolibet] cf HENR. DE GAND., QuodL IT, q. 17 (ed. R. W1ELOCKX, CHLSX I afflicti] inflicti I I 379 et1] in addo CHLSX I speluncis] in pp. 117, 48 - 118, 72). I 348 rationabiliter] cf supra, lin. 47. I 351 montibus et speluncis addo G Sic... Christi] I Cor. 4, 1. I 352 Deus ... 353 arbitremur] PETRUSLOMBARDUS, Collect. In Epist. S. Pau/z; I Cor. 4, 1 (PL 191, 15640). I 353 Et2 ... 354 Dei] I 357 Hic .. .inveniatur] I Cor., 4, 2. I 358 Cui ... clispenset] PETRUSLOMBARDUS, Cor. 4, 1. I 354 Quia ... 355 dividimus] PET1l.US LOlvIBARDUS, Collect. III Epist. S. Collect. 111 Epist. S. Pauli, I Cor. 4, 1 (pL 191, 1564D-1565A). I 359 Pauli, I Cor. 4, 1 (PL 191, 1564D). Sciendum ... sunt] Ibid. I 374 per. .. 379 terrae] Hebr. 11,33 et 35-38. 128 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 129 De supererogativa enim perpessione poenarum indebitarum ad 380 405 conferendae, dicente domino NICOLAO PAPA in littera exsecutoria honorem Dei et profectum universalis Ecclesiae istorum, ut praedicta: «l-luitwnodi ministerium sollerter et ifftcaciter exsequi studeatis omnes H 274'" membrorum I ipsius Ecclesiae et praecipue Christi ut capitis eiusdem, fidei orthodoxae cultores ad tam pii negotii prosecutionem per idoneos L 250'" qui nullius peccati reus aut debitor existens omnia I prospera mundi praedicationibus crebris ac sedulis exhortando». Unde si aliquae indulgentiae contempsit et adversa sustinuit, quae contrario modo appetendo aut specialiter essent dispensandae pro opere manualis conflictus, fugiendo omnia peccata committuntur, dicente AUGUSTINO in libro 385 410 solummodo idoneis ad bellandum debent dispensari, sicut et soli idonei D e ver a r e I i g i o n e: < I H 274"" parte materiae, puta operantis et operis utilitas ad talem finem 470 C O r i n t h io s 2°: «Ego quod donavi, si quid donavi, propter vos in persona assequendum, sufficiens sunt causa sive ratio distribuendi indulgentias Christh>, supple donavi, id est condonavi sive remisi aut indulsi, ubi dicit CGHrLSX CGHILSX 428 illud] om. C I 429 sunt indulgentiae] il11(Gr I 430 Papa] om. X I Quod] 450 pro ... praelati] praelati pro voluntate sed signis il11'ersioniradditis tmnspos. S I i. m. L I 431 concedatis] concedatur H I 432 iam] om. S I 435 orationibus] illis] illas GI I hoc] est addo C I 451 aequaliter] est qualiter S I inaequalitel'] ordinibus Gr I 436 hominum] homini L in add r I 437 aspectu] aspectum aequaliter L I 452 sex casibus] inv. X I Papa] om. G I 453 particularitel'] CHL cum add i. m. L I eis] eius I I eis... certa] est percepta G I per certa] partialiter I I quae] qui Gr I 454 potuisset] posset G I potuisset etiam] percepta I I 438 desertissimas] certissimas Gr I 439 contemplatione] etiam posset G I et] om. L ex G I 455 illis] istis S I 456 duobus] casibus add. conceptione S I beatissimi] verissimi I I quae] qui G I 440 intelligentibus] G I est quod] inv. X I conferente] ferente X I 457 praefectus] profectus C intellectibus G I Videntur] Videretur G I 441 oporteret] oportet S I I 458 enim] est addo X in addo G I eidem] idem G I 459 sic] etiam addo CS I quantum] iter. I I animus] animabus I I 442 orationibus talium] inv. S I et] non G I 460 simul debent] inv. GI I 461 dantur1] datur G I operante] interpellant] interpellunt r I Deum] dicuntur GI I 443 pro 1] quod I I opera G I 462 dantur1] datur G I in] ut X I dispensatore] dispensare G I prosperatione] persperatione (!) G I pro2] per G I qui] quibus X I 445 463 concurrentibus] occurrentibus I I 464 aliis] scripsimus cum Badio: aliquis Quae] Qui G I debet praelatus] imJ. S I aspicere ambo] inv. X I 446 sit] fit I CGHILSX I 465 id] scripsimus cum Bodio: ad CGHILSX I tunc] et r I 466 I 447 in] om. I I honorem] scripsimus cum Badio: honore CGHILSX I 449 nunc] nec CHLX I 467 indulgentias ... illorum1] om. (l1om.) H I personas] per sunt] est G illas G I reputat] repraesentat r repraesentant G I 468 possit] facit r I 470 2°] Co!. C I vos] nos CL I 471 Christi supple] im( C I sive] id est G I ubi] 430 Quod ... 432 subsidium] NICOLAUS PAPAIV, Bullo 'Terrae Sanctae mi.rerabilem utG statum' qlJod tamen e.rtopus deperditum, ut l>idetur. I 432 iam .. .433 estl Cf .rupra, lin. 220-240. I 436 Secretissimi .. .442 prosit] AUGUST., De mOlibus Eccl., I c. 31 n. 452 praedictis ... casibus] cf supra, lin. 223-295. I 453 tribus casibus] cf mpra, 66 (CSEL 90, pp. 69, 18 - 70,10; PL 32, 1337-1338). lin. 223-241. I 470 Ego .. .471 Christi] JI Cor. 2,10. 132 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 133 G los s a: «Ut ratum quod donavit ostenderet apud Deum, subdit: et hoc feci 'in de manibus Sarracenorum, sicut et rex strenuus et dives cum forti suo persona Christi ~ id est acsi ipse Christus condonaverit, quia nihil sine spiritu Dei exercitu debellans Sarracenos. Et si dentur indulgentiae visi tantibus agebat Apostolus». Quod si sic condonarent praelati Ecclesiae et ecclesiam aliquam, ita integre obtinet illas veniens a propinquo et distribuerent indulgentias dispensando, proculdubio tantum valerent 475 modicum visitando et veniens a remotis ac multum laborans, et hoc quia quantum sonarent, singulis quibus conferuntur in caritate positis et 500 indulgentiae simpliciter concessae et determinatae a praelato non secundum statum aut qualitatem I aut C 211" finem praedictum intendentibus fideque operante per dilectionem ad proportionantur aut mensurantur illius finis consecutionem operis iniuncti sedula exsecutione tendentibus, meritum seu opus recipientium, sed secundum praedicta duo, ad quae etiam non aequaliter operantibus aut subsidium con ferentibus in opere debet praelatus aspicere in conferendo indulgentias et secundum beneplacitum voluntatis suae, I illis iam suppositis.1 G 267,b ad finis illius consecutionem, proportionaliter tamen operantibus et 480 Bad. 591 ,. subsidium con ferentibus secundum modum congruentem sibi pro 505 Sed est hic advertendum quod quamvis inaequales secundum qualitate et facultate personarum, puta si detur indulgentia centum qualitatem operandi aut conferendi subsidium et secundum quantitatem dierum offerenti pias eleemosynas secundum qualitatem et facultatem operis inaequales recipiant indulgentias, non plus operantes aut amplius sui alicui fabricae, offerentibus autem non secundum qualitatem et subsidium conferentes frustrantur mercede pro illo quod plus erogant facultatem iuxta quantitatem subsidii et devotionis affectum, si pauper 485 ceteris, quia quidquid I erogans ultra id I minimum ex caritate 1365'" L251" unam pictam de sibi ad victum necessario, ita integre 510 procedens quo quisque secundum statum, qualitatem et facultatem indulgentias centum dierum obtinet, ut dives qui offert unam marcam personae suae obtinet totas indulgentias concessas pro opere aut de suo abundanti, quasi unum solum denarium offerret, non totam illam subsidio determinato, totum illud quod supererogat reputatur ei a Deo indulgentiam, sed partem proportionalem quanti tati subsidii et ad cumulum meriti vitae aeternae. Non enim opus iniunctum pro devotionis affectui. Sed si unum et idem opus fuerit determinatum a 490 indulgentiis obtinendis ad remissionem poenae debitae peccatis factum praelato, tunc quicumque illud facerit in caritate existens, aequaliter 515 ex caritate solum valet I ad promerendum illas indulgentias, sed cum H 275" accipiet ceteras indulgentias statutas, et quilibet illorum totas etiam hoc etiam valet ad promerendum praemium essentiale vitae aeternae, ceteris omnibus disparibus, puta in transfretando cum signo crucis, acsi pro illa sola fieret et non pro indulgentiis. Hinc dominus Papa in aequaliter percipient omnium peccaminum indulgentiam: rusticus littera exsecutoria praedicta praecipit praedicatoribus crucis quod pauper et debilis, si faciat quod in se est ad liberandum terram sanctam 495 diligenter et frequenter exponant I populis litteram, qua exhortatur 520 universos ad susceptionem crucis, quatenus beneficia quae pro crucis CGHILSX 472 ratum] tantum G I 473 condonaverit] condonavit L I 474 Ecclesiae] CGHILSX esse I I 476 quibus] qui X I conferuntur] offeruntur I I 477 finem] fieret G I dilectionem] et addo CSX I 478 finis] filius X I operis] om. C I 479 etiam] 496 forti suo] fortissimo S I 497 visitantibus] usitantibus G I 498 a.. .499 om. C I non aequaliter] inv. GI I subsidium] non addo G I in .. .481 veniens] om. (hom.) H I et] ad CLSX I 499 modicum] et addo in addo G I es con ferentibus] om. (hom.) S I 480 ad ... illius] illius fmis ad G I 483 offerenti] visitando] vel laborando i. m. a/. man. I I ac] et C I 501 mensurantur] offerentibus GI I qualitatem] quantitatem G I 484 sui .. .485 facultatem] om. mensuratur G I 504 suppositis] suprapositis C I 505 est hic] inv. GI I 506 (hom.) G I autem] aut L I 485 facultatem] suam addo S I 486 offerens] et] sunt add sed exp. I I 507 recipiant] recipiunt G I non] ser. sed exp. et posuit supplevimus (c[. infra, lin 487: qui rjJer!) I ad] aliquid G I 487 marcam] maxillam post 'subsidium' I I 508 subsidium conferentes] inv. I I conferentes] om. G I (I) G I 488 quasi] coniecimus: qui si codd. et Bad. I offerret] om. C I illam] om. C mercede] intende sed intento sup. lilt. a/. man. I I quod] quam CHLSX I 509 I 489 indulgentiam] intelligentia G I sed] secundum sed corr. sup. lin. a/. man. I erogansJ erogat I I ultra] ad numerum addo sed exp. I I id] ad CL illud G I I 490 affectui] affectum GI I 491 tunc] ut G I facerit] coniecimus: facit et G minimum] nummum C I 510 quisque] quis quia I quis G I 511 obtinet] faceret CHILSX et Bad. I 492 accipiet] acciperet C accipiat L I et] in L in addo obtineret ILS I 512 a Deo] om. C I 513 cumulum] post aeternae G I 514 X I quilibet] quibus CHILSX I 494 peccaminum] peccaminium S debita e] om. G de I I 515 solum] sola I I 516 etiam] om. G I promerendum] peccantium CHILX I rusticus] autem addo I om. C I 518 exsecutoria] (c[. supra, lin. 405) exsecutiva GHILX I 519 et frequenter] om. C I qua] quo H I exhortatur] hortatur GHLX 472 Ut .. .474 Apostolus] PETRUS LOMBARDUS, Collect. In Epist. S. Pault; II Cor. 2, 10 (pL 192, 19B). 502 praedicta duo] cf supra, lin. 360-379. 134 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 135 susceptione efficaci promittit illis in terra, puta remissionem peccatorum 545 de illo pro poenis sibi debitis Deo satisfaciat, aut ut praelatus ipse de illo et immunita tes privilegiorum et copiosam mercedem, quae etiam cum quod unus merebatur et in poenis sustinuit, quod iam in potestate sua illis praeparatur in caelis, cognoscere valeant et amare, sicut iam habitum positum est, secundum iam dicta, pro altero Deo satisfacit, et Deus iuste est superius. Unde et in illa littera hortatoria eisdem indulge t «plenam simul et misericordi ter huiusmodi satisfactionem acceptat. Et sic per suorum peccaminum venia17l», et insuper pollicetur «salutis aeternae 525 indulgentias remittuntur poenae debitae uni per recompensationem ougmentu17l», t similiter iam habitum est supra. u 550 factam Deo de poenis indebitis aliorum aut I alterius, ut dicit ultima L251"' Quapropter si dicto modo praelatus indulgentias dispensaret, condicio sive differentia superius posita in descriptione indulgentiae. nemo iustum ipsum obiurgare posset tamquam abusorem potestatis Si vero praelatus, non pensatis illis ad quae, ut diximus, debet suae ac dissipatorem, non dispensatorem, misericordiae Dei atque aspicere, indulgentias dis tribuat, non video quomodo omnino valeant derogatorem iustitiae Dei, quasi ipsa Dei iustitia tolerare non posset, 530 aut tantum valeant quantum sonant, et non sit potius dissipator acceptando quod tantas indulgentias et tam crebras indifferenter 555 bonorum spiritualium Ecclesiae quam dispensator. Hoc tamen omnibus etiam pro modico opere sive subsidio dispensaret, quasi determinando non assero, nec diminuere volo potestatem praelatorum peccata per hoc manerent impunita. Sed non est ita, quia per et praecipue summi Pontificis, sed pie supponere quod praelati et indulgentias illi qui eas suscipit nihil de poena peccatis debita sic praecipue summus Pontifex indulgentias dispensant, consideratis his et H 275,b remittitur, ut peccata alicuius quoad minimum culpae cuiusquam 535 pensatis quae in his conferendis debent considerari et pensari.1 Bad. 592' maneant impunita simpliciter, licet puniantur in illo qui peccavit, quia 560 Ut I autem aliquid in summa tenere valeamus de potestate 13(S' Bad. 592'Y poenae aliorum reputantur illi pro suis et sibi computantur I atque praelatorum, sciendum quod in praclatis Ecclesiae duplex est potestas, I C 2\1'" X 41'·b reputantur I tamquam satisfactoriae Deo pro peccatis illius loco scilicet una sacramentalis et alia iurisdictionalis, et utraque dicitur clavis. poenarum propriarum, acsi debitum quod unus alicui domino debet, Prima quidem dicitur 'clavis ordinis', quia potestatem illam non habent Bad. 592'1. alter pro eo illi domino solveret aut illi daret de suo de quo solveret. I 540 nisi per ordinum susceptionem. Secunda vero dicitur 'clavis auctoritatis' Sic enim in persona Christi ct sanctorum, de quorum poenis 565 et illam habent per canonicam electionem et institutionem in meritoriis supererogatis ultra poenas debitas peccatis illorum ad Dei ministerium ecclesiasticum. Et potestate sacramentali sive clave ordinis honorem et Ecclesiae utilitatem fiunt indulgentiae, praelatus minister habent efficaciam operandi sacramentaliter et medi antibus sacramentis Ecclesiae quod unus merebatur et in poenis sustinuit alteri tribuit, ut ille Ecclesiae tantum. Quorum effectus, quia sunt deterrmnati a Deo et inditi sensibilibus elementis, scilicet rebus I et verbis, idcirco praelati tali S 264'" 570 potestate non habent potestatem operandi nisi determinatum quid, et CGHILSX 521 illis] illius L illi X vel G I terra] coniedmus: terram CGHrLSX terris Bad. I remissionem] remissiones Gr I 522 et2] om. Gr I 523 praeparatur] CGHILSX praeparantur G I habitum] habent G I 524 est] SIIP. lin. aI. man. r I in] om. L I plenam) poenam C I 527 Quapropter] Quia propter C I indulgentias] 545 de! ... pro] inv. C I sibi] om. Gr I 546 unus] illius] I 547 Deo] om. r I induIgens G I 528 iustum] iuste GI I 529 non dispensatorem] om. X iter. G satisfacit] satisfaceret I satisfaciat CG I 550 indebitis] debitis CS I ut] non sed I 530 de rogato rem] derogatorum S I quasi] quare C quod Gr quia S I 532 corr. sup. lin. aI. man. I I 551 condicio] additio Gr I superius] ulterius G I etiam] et Gr I sive] sine I I 536 licet] non add G I puniantur] puniatur G I 552 debet] de S I 553 distribuat) tribuat X I 554 dissipator] dispensator C(.red peccavit] peccaverit Gr I 537 reputantur] reputant CHLSX I deI. et dissipator i. m. aI. man.)S(.red corr.) I 556 nec] non sed corr. SIIP. lin. aI. man. r reputantur ... atque] om.(bom.) G I 538 satisfactoriae] satisfactore G I illius] I 559 pen satis] dispensatis CS(sed corr.) I 560 autem] om. G I summa] illis G I 539 unus] minus G I alicui] om. G aliter r I domino] Deo r I 540 summitate LX I tenere] vere LX I 561 sciendum] secundum S I Ecclesiae] illi!] illo X I domino] om. X I daret] sui de 0- addo sed deI. et exp. H I 541 om. G I duplex est] imi. G I 562 iurisdictionalis] interdictionalis sed exp. et poenis] penitus X I 543 Ecclesiae] om. G I 544 alteri] alii r iurisdictionalis i. m. L iuredictionalis sed -e e.', nihil omnino esset quod ageret quoad ratum est quod faciunt. Nec Deus vult quod quisquam in Ecclesia illud B,d. 592'" spiritualem effectum ligandi atque solvendi.1 retractet. Ut enim dicitur in litteris legum saecularium, «samlegii instar est Potestate vero auctoritatis sive c1ave iurisdictionis, ad quam dubitare an is dignus sit quem elegen"t imperatom, sicut etiam vult quod a pertinent indulgentiae et collatia beneficiorum ecclesiasticorum totusque nemine retractetur quod ab ipso fuerit iudicatum, IX' quaestione ultima correctionis ordo atque ecclesiastici regiminis, habent praelati efficaciam 580 605 'Sola enim' et ceteris sequentibus usque in finem. Et hoc nisi iudicium operandi civili ter, immediate et voluntarie modo liberi arbitrii, prout illud fuerit erroneum in fide vel in praeiudicium universalis Ecclesiae, ut Deus totum ecclesiasticum regimen dispositioni eorum reliquit, circa XXV' q.e 1" 'Sunt quidam', et notatur super XL' distinctione super illud modicum aut nihil determinando, et hoc in illo generali quod capitulum I 'Si Papa', et ra q.e 7' super capitulum 'Nisi vigor'. I X 42" H 275'" dictum est omnibus in Petro: «Quodcumque solvelis super terram» etc. Licet Et aestimant aliqui quod similiter est in dispositione seu enim nullibi in canone Bibliae specialiter scriptum sit potestatem 585 610 dispensatione bonorum spiritualium Ecclesiae, cuiusmodi sunt merita conferendi induIgentias collatam fuisse praelatis Ecclesiae, tamen supererogationis Christi et sanctorum, de quibus fiunt indulgentiae. postquam in universali Ecclesia observa tum est quod praelati Dicunt enim I quod simpliciter et absolute indulgentiae praelato rum indulgentias conferunt, firmiter credendum est quod super hoc tantum valent quantum sonant, et scribuntur sive praedicantur valere, ita potestatem datam a Christo aut intellectam dari in illo generali, licet non etiam quod si praelati tam inordinate remittant poenas debitas peccatis specialiter scriptam, acceperunt, et sic quod indulgentiae quas conferunt 590 valeant. lndulgentiae, dico, datae a praelatis, quia nisi valerent, non essent indulgentiae omnino. Si quid tamen in regimine suo in Ecclesia I G 267"' CGHILSX non recte secundum rationis et iustitiae normam disponant et non in 596 enim] om. G I 597 illis] istis X I 598 disponunt] 0/11.I disponant G I persona Christi, id est non acsi Christus disponeret - quod absit! - et si habet] habent C I 600 qualibus] qualibet LX quibus GI I 601 ratum] rarum L id quod agunt efficaciam habet ct ratum sit, ipsi tamen peccant. 595 I 603 an is] quis GI I dignus sit] il111 GI I a] 0111.I (.rup. IiII. a/. l1Ial1.)S I 604 fuerit] fuit I I 605 finem] finis IL I 606 fuerit] fuerat G I inZ] OllI. S I 607 notatur] mutatur (?) G I 608 Si] Sed G I capitulumZ] 0/11.H(lac.) S est G I Nisi] Ubi G I 609 aestimant] est unum X I 610 dispensatione] seu CGHILSX dispensatione seu dispensatione addo .red de/. S I sunt] sint G I 612 enim] 0111. G quod et absolute indulgentiae dicunt enim add. sed va- cat .rtIp. iiII. I I 613 571 moventur] sC1ipsimus cum Badio: movetur CHLSX modo nec est I modo valent] valeret G I praedicantur] praedicatur I et addo G I 614 praelati] etiam naturae G I inditam] indicatur I I 572 effectum] om. X officium I I 573 illis] addo sed exp. H I remittant] 0111. I peccatis] om. GI S illius H I circaZ] om. G I 575 illorum] morum I I 576 ordinata] acceptante addo G . I . quoad] ad G I 578 Potestate] Potestatem I I 580 correctionis] 602 sacrilegii ... 603 imperator] IOAN. SAREB., PolycmtiCtls, VII, C. 20 (PL 99, corruptiOniS sed corr. sup. lin. a/. man. I I regiminis ... 582 ecclesiasticum] 689). I 604 IX' ...enim] CJ GRATIANUS, Decretul1l, II, C. IX, q. 3, c. 9 (ed. A. om.(hom.) G I 581 civiliter] civili I et addo L I 585 nullibi] lac. C alibi I I FRlEDBERG, I, p. 609). I 607 XXV' ...quidam] CJ GRi\Tli\NUS, Decretu111,II, C. canone] cautione sed COrT. up. IiII. a/. l11al1.I I Bibliae] vivere(?) I I 588 hoc] om. s x,'(v, q. I, c. 6 (ed. A. FRlEDBERG, I, p. 1008). I XV ... Papa] CJ GRATIANUS, G I 590 specialiter] om. G I sic] similiter G I conferunt] conferant I I 591 Decretum, I, dist. 40, c. 6 (ed. A. FRlEDBERG, I, p. 146). I 608 I' ...vigor] Forte datae] data X I 592 quid] qui G I inI] om. I I in I... suo] regimen suum G I 'Nisi rigor'; cf. GRATIANUS, Decretu111, II, C. I, q. 7, c. 5 (ed. A. FRIEDBERG, I, p. 594 id est] om. I I disponeret] disponens S I 595 id] illud G I agunt] agant 490: «Nisi rigor disciplinae quandoque relaxetur ex dispensatione misericordiae. G arguit I I ratum] rarum CHLSX ratam I I sit] fit I I peccant] praedicant Multorum enim crimina sunt damnabilia, quae tamen ecclesia tollerat pro sed corr. sup. IiII. a/. mali. I tempore, pro personis, intuitu pietatis, vel necessitatis, sive utilitatis, et pro eventu rei»); Glossa iII Decretum, C. I, q. 7, c. 5 (ed. Taurini 1620, col. 599). I 584 Quodcumque ... terram] Matt. 18, 18. 609 aliqui] 11011 i11l!enimus. 138 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 139 sive indulgentias effundant, quod homines in tantum considerant de 615 640 conferentur I talibus qui utiles sunt ad tale opus exsequendum, et nisi L25Fh indulgentiis quas abundanter de facili obtinent, quod ab operibus secundum modum finis et laboris in opere rationabiliter mensuretur poenitentiae satisfactionis et misericordiae penitus revocentur, tamen quantitas indulgentiarum, ut per hoc in illarum dispensatione concurrant quod remittunt remissum est apud Deum, et quod indulgent I indultum simul gratia sive misericordia et iustitia: iustitia propter meritum operis, est, et hoc sive absque omni opere iniuncto, sive iniuncto opere gratia propter veniam poenae debitam peccatis super mercedem minimo, quod nec vergit in honorem Dei nec in utilitatem Ecclesiae, 620 645 aeternae retributionis proportionalem quantitati operis, quae principalius puta si summus Pontifex dicat alicui: «Leva festucam de terra, et de ab operante debet attendi et exspectari ex opere quam indulgentia plenitudine potestatis nostrae relaxamus, remittimus I sive indulgemus poenarum debita peccatis. Sed si talis finis adsit et secundum ipsum et tibi omnem poenam peccatis tuis debitam ad quam Deo es obligatus». Si secundum quantitatem laboris in opere rationabiliter moderentur Had. S92rC ita sit, Deus novit. Ego tamen nescio I nec video quomodo aliquae indulgentiae - aliter enim finem frustrari possent per contemptum indulgentiae a praelato Ecclesiae ratae possint esse aut valere, et maxime 625 650 earum aut nimiam confidentiam in ipsis, ut dictum est -, non solum tantum valere quantum sonant, nisi adsit finis movens, scilicet honor valent, sed tantum valent quantum sonant, et hoc omnibus in caritate Dei et profectus Ecclesiae, vel universalis vel alicuius particularis pro se existentibus adiuncti operis exsecutionem laborantibus, et sic I aut pro aliquo eius membro, quae debent urgere praelatum ad aequaliter valent in aequalibus et inaequaliter laborantibus. Et conferendum indulgentias pro opere quod sic evidenter sit utile ad mensurantur indulgentiae non secundum meram voluntatem conferentis consequendum illum finem. Quod si non fieret honor Dei et Ecclesiae 630 655 eas, ut dicit una opinio ponentium, scilicet quod indulgentiae possint profectus, qui per illud curari possent, omnino deficerent, vel in Ecclesia esse mere gratuitae absque omni merito operis, nec etiam mensurantur universali, vel in aliqua ecclesia particulari, aut in aliquo eius membro, secundum meritum operantis recipientis eas, ut dicit alia opinio quemadmodum moderno tempore deficerent in universaLi Ecclesia ponentium quod indulgentiae sunt simpliciter debitae, sed mensurantur honor Dei et profectus Ecclesiae universalis procurandi per Dei gratiam medio modo, scilicet secundum modum et necessitatem finis et in passagio generali, cui dominus Pap a N i c o I a u s in dicta littera 635 660 quantitatem laboris in genere operis, sed aliquando principali ter I 1366" exhortatoria dixit praefigendum omnibus cruce signatis et cruce secundum necessitatem finis, puta quando potior honor Dei et Ecclesiae Bad. 592'<: signandis terminum, I poenae peregisset, quam si non peregisset. Et hoc provenit ex magna Dei misericordia, qui minores poenas in duplici foro vult nos sustinere, Ad argumentum pro et contra respondendum est. Argumentum et ad maiores poenas purgatorii solvendas indulgentias nobis concessas 710 enim pro parte affirmativa procedit probanda indulgentias fore reservat. mensurandas secundum meram voluntatem con ferentis eas. Argumentum autem pro parte negativa probat eas fore mensurandas 1366<" secundum meritum cuiuscumque in opere, cum tamen non CGHILSX CGHILSX 666 quantitatem] qualitatem G I quando] quod sed in quando corr. sup. lin. X I non] vero patior G I 667 Ecclesiae profectus] inv. G I 668 secundum] sed S 690 potest] om. GI I 691 poenae] prono(?) I I 693 pensatis] praefatis I I I 670 adhuc plures] inv. X I venientibus] ut adcl. L I 671 quam ... montes] om. dies] om. S I 694 Itaque] quod I ita quod GS I ieiunaverit] ieiunavit I I (hom.) G I citra] intra I I 673 sonant] sonent I I et2] si GI I 675 sive] om. alios] alias G I dies] om. I I 696 in] om. Gr I 697 delinquit] delinquet I X I 676 cuiusque] cuiuscumque I I et2] Om. GH I durationem] et quo adcl. relinquit CHLSX I 698 delinquere t] derelinqueret I relinqueret L I 699 sed exp. S I 677 solvendum] solventur I I licet] sed I I 678 acerbitatem] omnes] omnia H I 700 ex] in GI I vita ista] in/( H I 701 agit] agat G I 702 cerbitatem (!) G I 679 Dei] Ecclesiae CHS I est expositum] inv. G I aliquam] aliam G I 703 illa] illi IG I 704 diei] Dei S I omissa] admissa sed il1 advertendum] quod adcl. I I 681 dari] dati S I de ... dies2] om. (hom.) S I 682 omissa corr. S I omissa ... purgatorii] om. G I 705 proprias] propriis G I veil] intelligitur] intelligit I I indulgentia] om. G induIgentias I intelligentia X I 683 om. GI I ini] om. CHLX I 706 oportet] sed H I poenitentem] poenitentiam ut] aut G I poenis ... 685 a] om. (hom.) S I 684 purgatorii] purgatoribus sed corr. C poenitenti I poeni tenter X I deliquit] delinquit I I 707 inclusive] exclusive sup. lin. aL man. I I illis] om. G I illis induIgentiis] inv. I I 685 si] sed G I sed in inclusive corr. S I ut] vel r I 710 fore] iter. C I 711 meram ... 713 686 poenae] om. G I 687 sustinere] fmire (?) G I 688 solvendas] solvendis L secundum] om. (hom.) G I 713 cum] est G soludas et solutas sup. lin. aL man. I 709 Argumentum ... 711 eas] cf supra, lin. 4-25. I 712 Argumentum ... 715 est] 679 superius ... expositum] Cf supra, lin. 98-115. Cf supra, IiII. 26-37. 142 QUODLIBET XV QUAESTIO 14 143 mensurentur ruSl secundum modum finis et genus op en s, ut dictum non possunt plus quam unum corpus Christi dispensare, licet sub Bad. 592"" est./ 715 pluribus speciebus panis. Nihil etiam possunt facere ut aliquibus in Quod ergo arguitur primo, quod indulgentiae praelatorum tantum eadem dispositione manentibus modo plus valeat, modo minus, licet valent quantum sonant, quia corpus Christi principale est respectu sub pluribus speciebus panis vel sub paucioribus possint illud aliquibus meriti ipsius, sed praelati habent liberam dispensationem secundum 745 ministrare, sicut possunt plures vel pauciores indulgentias I pro aliquo C212" H 276'" meram voluntatem suam corporis Christi faciendam populo, ergo et opere aliquibus conferre, non tamen omnino sic. Eo enim quod meriti ipsius et sic indulgentiarum, quae praecipue de merito operum 720 operantur in consecratione vi ordinis et modo naturae secundum S 265" poenalium Christi indebitorum dispensantur, I dico quod praelati quoad praedicta, in tot speciebus conferre possunt quot eis proponuntur et hoc habent potestatem dispensandi corpus Christi, quod videlicet si sint consecratum populo ministrare; operantur autem in indulgentiarum ordinati in sacerdotes et habeant debitam materiam consecrandi corpus 750 dispensatione modo liberi arbitrii secundum regulam rectae rationis Christi, puta panem de frumento, possunt illud consecrare quando quae non sinit quod tantum indulgentiarum dispensare possunt quantum velle possent absque regula I rationis, ut patet ex dictis. Et sic volunt et quantum indigent fideles, sed non habent potestatem 725 X 42" consecrandi illud in alia materia. Possunt et ipsum consecratum non est simile de dispensatione secundum quantum corporis Christi et dispensare quando volunt et quibus volunt, bonis et malis, sed non indulgentiarum, si tamen tantum et in tanta quanti ta te et in tot speciebus possunt determinare quantum eius communio debeat cuiquam illorum 755 panis quantum vellent ultra usum necessarium et honestum Ecclesiae valere, quia talis dependet a solo Deo et dispositione communicantis. corpus Christi consecrare et ministrare possent, quod aliqui negant. L 252'" Nec possunt facere quod valeat et non I obsit non existenti in gratia. Et 730 Quod si illud non possunt circa corpus Christi, falsum est ergo medium sicut quoad aliqua praelati liberam habent dispensationem corporis assumptum in argumento, scilicet quod possunt dispensare corpus Christi et quoad aliqua non, sic et indulgentiarum iuxta modum iam Christi in sacramento quantum volunt, sicut falsum est quod possunt expositum, praecipue quoad indulgentiarum valorem secundum quem 760 dispensare indulgentias quantum volunt absque rationabili causa, quod sunt accessoria ad corpus Christi, ut dicit argumentum. Sicut enim non nititur probare argumentum, sed non potest. I Bad. 59: possunt facere quod valeat corpus Christi non existenti in gratia, sic nec 735 Ad secundum, quod «Deus non acceptat facta praelato rum nisi possunt facere quod illi valeant indulgentiae. Possunt tamen plus super secundum iustitiam, quia non placet ei nisi iustum, non est autem iustitia indulgentias sive super merita poenarum Christi, quae sunt accessoriae quod aequaliter valeant singulis, quod esset si passim tantum valerent Bad.593,E quam super corpus Christi, I quod est principale, quia possunt plures 765 quantum sonant, non ergo tantum valent quantum sonant», dico quod indulgentias concedere aut pauciores, salvi s praedictis quattuor, et sic in dispensandis indulgentiis potest considerari I iustitia dupliciter et J 366" facere quod indulgentiae pro aliquo opere valeant plus vel minus, sed 740 CGHILSX CGHILSX 741 licet] om. I I 742 Nihil] vel G I Nihil ... 744 panis] om. (ham.) H I ut] om. 716 ergo] igitur G I 718 meriti] iter. L I 719 meram] om. G I suam] super G CLSX I 743 modo plus] inv. GI I modo minus] om. G I 744 possint] I 720 indulgentiarum] quae praeci- addo S I 721 indebitorum] debitorum G I possunt I I 746 sic] scripsimus cum Badio: sicut CGHILSX I Eo] om. GS I 722 sint] fuerit I I 723 in] et X I 726 et] etiam G I 727 et1] etiam G I 747 consecratione] confectione I I 748 conferre] consecratae GI I quot] et1 ... volunt2] om. (ham.) I I 728 communio] contrario G quomodo I I 729 quod CS I proponuntur] ponuntur G I 749 consecratum] consecrentur G I dependet] debeat L I 731 sicut] JClipsimus cum Badio: sic CGHILSX I liberam] in] scripsimus cum Badio: om. CGHILSX I 750 dispensatione] dispensatione libera L I 732 aliqua] aliud G I indulgentiarum] indulgentiam H I 733 (exp.) et st/ip. dispositione I dispensare sed in dispensatione corr. H add possunt H praecipue] proprie I I induIgentiarum valorem] intelligentiarum maiorem sunt I 751 sinit] scrip.rimus cum Badio: sit CGHILSX I 752 quantum] quam S I I I 734 enim] eam LX I 735 nec] non C I 737 indulgentia s] induIgentiis GI velle] bella(!) I I possent] possunt I I 757 possunt] possent G I circa] I 738 quam] quae I I quam super] inv. G I super] supra CHLSX I quod] cuiusmodi G I medium] modum I I 758 quod] aliquid I I 760 rationabili] om. L I 740 sed] licet GI rationali GS I 763 secundum] per I I 764 esset] essent CHLX I valerent] valeret G I 766 dupliciter] duplex HLS 716 indulgentiae ... 721 dispensantur] q supra, h·n. 13-25. 734 ut ... argumentumJ Cj supra, lin. 13-15. 762 Deus ... 765 sonant2J Cj supra, lin. 26-37. QUAESTIO 14 145 144 QUODLIBET XV Bad. 59yG indulgentiae et dona gratuita potius quam debita secundum modum secundum utrumque potest earum dispensatio moderari.1 Est enim in G 268" dispensandis illis quaedam iustitia consideranda qua iustum est quod superius determinatum; sed potius I secundum rationem qua sunt quaedam debita iustitiae, et hoc secundum iustitiam secundo modo illas praelatus pro loco et tempore dispenset, ut honor Dei et profectus dictam, quam non oportet praelatum considerare neque observare; et Ecclesiae per illarum dispensationem procurentur, quia si quandoque 770 795 potest, si velit, sicut quando mensurat indulgentias secundum non pro loco et tempore illas dispensaret aut non tantas dispensaret quantitatem laboris in genere operis, et hoc vel infinite sive in quantitate quod honor Dei et profectus Ecclesiae dispensando illas pro curari infinita, sicut in sex casibus superius expositis; vel definite sive in possent, non dispensando aut non tantas dispensando sed minores, aut S 265'1, quanti ta te de finita mensurando indulgentias, ut quando in casu iam non pro curaretur I aut non in tantum procuraretur, quantum si superius exposito mensurat indulgentias secundum quantitatem laboris L 252" ampliores dispensaret, quod iniquum. et iniustum esset, et peccaret I 77 5 800 in genere operis, diversimode quaerentibus eas a longe et quaerentibus praelatus non dispensans illas, aut non tantas. E contra si quandoque illas de prope, secundum quam mensurare indulgentias sub tali pro loco et tempore illas dispensaret, aut tantas, quod honor Dei et quanti ta te vel sub tali, et hoc vel infinite vel definite, diversimode profectus Ecclesiae dispensando illas, aut dispensando tantas, non secundum diversitatem temporum, locorum et personarum esset optima procuraretur omnino, aut non maior propter maiores indulgentias, earum dispensatio, dum tamen non minus procuraretur honor Dei et vanum esset illas dispensare aut tantas dispensare atque irrationale, et 780 805 profectus Ecclesiae in dispensando eas diversimode secundum iterum peccaret praelatus in dispensando illas. diversitatem temporum, locorum et personarum in dispensando illas per Alia autem iustitia potest considerari in dispensandis indulgentiis omnia aequaliter, aut in dispensando eas minores quam in dispensando qua iustum est quemquam recipere tot indulgentias quot ipse recipit, ita eas maiores, quia simpliciter et absolute talis et tanta dispensatio quod non esset aequitas iustitiae ipsum recipere plures vel pauciores. indulgentiarum est optima et summe a Deo accepta tur, quali et quanta Prima iustitia semper in distribuendis indulgentiis a praelato 785 C 212'" 810 honor Dei maior I et maior profectus Ecclesiae valent pro curari. I Et sic Bad. 59 consideranda est et observanda, quia, ut dictum est, aliter peccaret nec simpliciter principalior modus mensurandi dispensationem Deus factum suum acceptaret maxime quoad actionem qua ab ipso talis indulgentiarum est secundum modum finis et necessitatem eius; dispensatio fit, licet forte aliquibus quibus dispensarentur merito secundarius autem secundum modum operis et quantitatem laboris in devotionis illorum valerent et sic quoad illarum receptionem Deus alias illo. Sed non est modus iste determinatus in natura rei, sed secundum H 276'" acceptaret, I sed hoc non secundum rationem qua indulgentiae sunt 790 815 diversitatem causarum et temporum, locorum et personarum CGHILSX 767 secundum] om. I I earum] eorum CHLSX I 768 dispensandis] dispendendis sed con'. sup. lil1. aI. l71al1.I I qua] quae CHLX quia S I 770 per] CGHILSX sub. lil1. aI. mal1. L pro I I 771 non2] om. G I dispensaret2] 0171.G tantas addo I I 772 quod] quia GI I Ecclesiae] qui add. CHILSX I dispensando] 791 dona] duo G I potius] post r I 792 sed potius] si post r I qua] quae I I 793 debita] ratione addo GI I 794 praelatum] praelatis G I 796 infmite] disponendo I I ilIas... 778 dispensandol] 0171. (bol71.) G I 773 indefmite I finite C I 797 infinita] mensurata C I sicut] sunt r I 798 possent ... dispensand02] 0171.I I non I] nec S I sed] secundum r I 775 defmita] de addo L I 800 in] et G I 801 illas] illis X I 802 quantitate] dispensaret] dispensarent r I peccaret] peccare sed corr. sup. lil1. aI. mal1. r I 776 qualitate G I vet1] ut X I 804 earum] eorum HX I minus] nullius G I 806 E ... 777 et I] Et modo si r I si] et r I 777 illas dispensaret] ztm C I quod] om. personarum] et addo r I dispensando] eas addo I I 807 minores] membres(!) I LS lac. X I 779 indulgentias] et add. G I 782 dispensandis indu1gentiis] dispensatione indulgentiarum S I 783 qua] quia G I quemquam] quamquam I minores ... 808 eas] 0171.(bom.) C I in2] 0171.G I dispensand02] disponendo r G I quot] quod C I ipse recipit] il1v. G I 785 semper] iter. CX(sed exp.) I I 808 quia] quod S I 809 optima] copia G I quali] quas! r I 811 induIgentiis] om. X I 786 quia ut] prout C I aliter] iter. r I 787 qua] quia G I dispensationem] dispositionem I I 813 secundum modum] modus r I 815 789 alias] illas Gr I 790 hoc] hic r I noni est addo G etl] 0171.GI I et personarum] lac. C 786 ut ... est2] cf supra, lil1. 771-777. 797 sex ... expositis] Cf supra, lil1. 241-272. QUAESTIO 14 147 146 QUODLIBET XV 840 mensuranda est dispensatio indulgentiarum, ut patet ex determinari debet secundum iudicium rectae rationis prout sapiens praedeterminatis. determinaret; et hoc iustum est secundum regulas iustitiae primo modo 1366"" dictae, I quae propria est indulgentiis, licet non secundum regulas QUAESTIO 15 L 252"" iustitiae I secundo modo dictae, quae re pugnat indulgentiis, ut patet ex praedeterminatis. 820 UTRUM LICITUM SIT .MAGISTRIS DISPUTARE DE POTESTATE Unde non est medium strictum sed immensae latitudinis in PRAELATO RUM mensurando hoc modo indulgentias, et potest praelatus pro penitus uno et eodem negotio bene secundum libitum voluntatis suae dare maiores vel minores indulgentias, et aequalesinaequalibus quoad condicione s Circa tertium arguitur quod non sit licitum disputare de personarum et operum, ut tantum simpliciter valeant quantum sonant 825 5 potestate praelato rum, sic. Disputatio illa quae est causa litis et recipientibus. Si vero medium illud transeat I abundantiores sive discordiae non est licita. Talis est disputatio de potestate S 265"" pauciores indulgentias con ferendo quam honor I Dei et Ecclesiae praelatorum, aliis volentibus eam ampliare, aliis autem volentibus profectus requirat, non video quomodo valeant, et maxime tantum eam re Stringe re. Ergo etc. quantum sonant. Sed et ne peccet praelatus in mensurando illas, Contra. Illud est licitum per quod subditus potest cognoscere diligentissime debet attendere ut tali modo mensuret eas ex quali 830 10 in quo debet praelatis oboedire et in quo non. Non enim tenetur ei amplius honor Dei et Ecclesiae profectus procurentur. oboedire in omnibus, puta in illis praeceptis quae contra Deum et Et quod assumitur in argumento, quod ( principali ter secundum modum et necessitatem finis penes primum modum iustitiae, quae est non tam ex debito quam ex gratia, quali Dico quod triplici intentione potest fieri disputatio de potestate praelato rum, sicut etiam de potestate Christi et Dei. Una videlicet ut potestatem illorum diminuat aut attenuet, et minorem quam sit 20 credere faciat, et propter hoc eis minus et in paucioribus CGI-IILSX oboediendum sit. Alia autem contraria, ut potestatem eorum extendat et maiorem quam sit credere faciat, et propterea eis amplius 816 determinari] scnpsimus cum Badio: determinare CGHrLSX I 818 est] de adr!. S I licet ... 819 indulgentiis] om. (hom.) GS I 819 ut] atque H I 821 non est] et in pluribus oboediendum sit. Tertia vero media est, ut scilicet quae nota r I strictum] scriptum r I latitudinis] et adr!. G I 823 bene] unde coIT. sup. lin. aL man. r ! 825 simpliciter] iter. G I 826 sive] deficiunt addo GI I 828 quomodo] quando r I 830 attendere] eas adr!. sed exp. G I ut] dictum est addo sed exp. S I 831 procurentur] procurarentur G I 833 quare] quarum GI I 835 est2 ... 837 mensuranda] om. (hom.) S I 838 principaliter ... modum] secundum modum principaliter r I et] ser. sed ex sup. lin. aL m. r I CGI-IILSX necessitatem] necessitate I I 839 est non] i/m G I quali] modo adr!. Gr 2 Utrum ... 3 praelatorum] Ci supra, p. 16, lin. 10. I 5 illa] ista G I causa] cum r I 9 est licitum] im'. LS I 10 ei] om. I I 12 hoc] hic I I 18 sicut] sic CLX ut 816 secundum ... 817 determinaret] Ci ARIST., Eth. Nieh., II, c. 6 (transI. Gr I etiam] et CLSX I ut potestatem] de potestate GI I 19 attenuet] Grosseteste, ed. R. GAUTIER,p. 404,1-2; 1107a 1-2); er etiam ANON., Auct. Arist. attenuat .red corr. X I 22 extendat] extendant S I sit] sic GI I eis] om. G (ed.). HAl\!ESSE,12, p. 235,42). I 819 ut ... 820 praedeterminatis] cf supra, lin. 194-196. I 832 non ... 834 valere] cf supra, lin. 28-33. I 836 secundum 840 ut ... 841 praedeterminatis] cf Sttpra, 822-832. modum] cf supra, lin. 183-185. I 838 primum modum] cf mpra, lin. 168-182. QUAESTIO 15 149 148 QUODLIBET XV ad instar sacrilegii est disputare de potestate praelatorum aut etiam et quanta sit praelato rum potestas innotescat, et secundum hoc Bad. 593"' 45 principum isto modo; est enim furari sacrum de sacro. Ut enim dicitur quisque praelatis oboediat.J 25 in litteris legum saecularium, «sacrilegiiinstar est divinis super quibus oportet Disputare de potestate praelatorum prima intentione est omnino ministrationibus obviare beneficiis». Et quia sic disputantes de praelatorum illicitum, sicut illicitum est tali intentione disputare de potestate Christi H 277" et Dei, qualiter disputant philosophi nitentes probare de Deo, quod non potestate frequenter sunt invidi praelatis et rebelles I atque inoboedientes, nolentes ab eis corrigi aut corripi vel puniri pro suis habet potestatem agendi quidquam circa inferiora, generabilia et 50 delictis, ideo displicere solet praelatis et principibus de ipsorum corruptibilia, nisi mediante motu corporum caelestium. Et est disputare 30 potestate disputare, et hoc prohibent; et merito, quia vident sibi in hoc isto modo et tali intentione disputare de praelatorum potestate, aut iniuriari et divinae ordinationi contrariari et bonum publicum demoliri, etiam principum saecularium, resistere sive contrariari divinae Bad. 593 et sic disputantibus sibi a se ipsis aeternam damnationem procurari·1 ordinationi et bonum publicum non amare. Potestas enim praelatorum Disputare autem de potestate praelatorum secunda intentione 1367" eis a Christo Deo data est, et ad publicam utilitatem I Ecclesiae 55 etiam est illicitum eadem de causa qua praecedens, quia sicut est data ordinata. Dicit enim ApOSTOLUS < A d > R o m a n o s 13°: «Omnis 35 praelatis a Deo simpliciter ad Ecclesiae utilitatem, sic etiam data est eis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas nisi a Deo,' in determinato gradu ad eandem utilitatem, ut etiam magis et minus, sive quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Itaque qui resistit potestati Dei, et maius et minus potestatis quam sit a Deo datum ad Ecclesiae utilitatem ordinationi resistit.Qui autem resistunt sibi ipsis damnationem acquirunt. Dei enim non vergeret. I Et sic utroque modo disputare de potestate praelatorum minister est tibi in bonum». Revera qui tali intentione de potestate 60 vitiosum est; magis tamen vitiosum est disputare de illa prima intentione praelatorum disputant damnationem aeternam sibi acquirunt, et merito, 40 quam secunda, quia disputatio de illa intentione secunda potius est in quia sic disputando potestatem praelatorum, pro quanto eam diminuere X 43" favorem Ecclesiae et praelatorum quam in odium; I e contra autem intendunt, furari eam, quantum in ipsis est, nituntur; quae quia de disputare de illa intentione prima. Et quia tali intentione plerique de numero sacramentorum est a Deo sanctae Ecclesiae concessorum, igitur potestate praelato rum disputant adulando, sperantes ex immensa 65 potestate praelatorum generaliter aut specialiter ex immensa potestate alicuius illorum commodum aliquod sibi provenire, ideo etiam talis CGHILSX disputatio merito debet praelatis displicere. Boni enim viri nolunt 25 praelatis] praelatus I I 28 Deo] eo G I 29 inferiora] et add GI I 31 de] aestimari ultra id quod sunt, et frequenter volunt aestimari minus quam om. G I 32 etiam] et X I saecularium] est addo CGHILS I 34 Deo] om. G I L 253rb sint, exemplo Ioannis Baptistae. Ut enim I dicit AUGUSTINUS S u p e r 35 Apostolus] om. G I 36 anima] animae G I est] om. X I enim] om. GI I 37 potestati] potestate H I et] om. X I 38 resistunt] resistit G I acquirunt] acquirit G I 39 tibi] om. G I in] om. I I 41 quia] et H I disputando] de addo I I potestatem] potestate HI I 42 intendunt] om. I I eam] om. G esse I 28 philosophi ... 30 caelestium] Cf AVERR.,Comm. in Phys., VIII, comm. 15 (ed. CGHILSX Iunt., IV, f. 349L); cf etiam ANON., Auct. Arist. (ed.]. HAMESSE,2, p. 159,237); cf etiam ARIST., Phys., VIII, c. 5 (edd. F. BOSSIER-].BRAMs, p. 303,10-305,2; 44 aut] ut I I 45 sacrum] sacram I I 47 sic] om. G I 49 nolentes] volentes G 258a 3-27); cf etiam HENR. DE GAND., Quodl. VI, q. 10 (ed. G. WILSON, p. I ab eis] om. G I corrigi aut] corrigant I I vel] sive GI I 52 contrariari] 119,85-90: "Ex quo plane apparet quod, cum Aristoteles Philosophus plane contrariarum X I 53 disputantibus] disputationibus I I 55 etiam est] inv. G I sentit in VIIIO Physicorum quod primum movens, Deus scilicet, non imprimit eadem ... qua] de qua causa eadem I I est data] inv. G I 57 etiam] et X I aut agit circa haec inferiora nisi mediante caelo, secundum quod Commentator magis] maius G I sive] sine I I 58 datum] datis CHLX I 59 de ... 60 suus omnino exponit eum ibidem dicens: 'Voluntas antiqua nihil agit novum disputare] om.(hom.) G I 61 potius] post sed corr. sup. lin. aI. man. I I potius est] nisi mediante alio antiquo', appellando 'voluntatem antiquam' voluntatem Dei, inv. G I 62 e] est I I 63 quia] in addo G I 65 specialiter] spiritualiter I I 67 aliud 'antiquum' corpus caeli...."). Cf R. HISSE1TE, Enquete sur les 219 Articles displicere] dispicere G I nolunt] volunt G I 68 id] illud G I 69 Augustinus] Condamnes eiParis le 7 Mars 1277, prop. 69: "Quod Deus non potest in effectum Anselmus I causae secundariae sine ipsa causa secundaria" (PhilosophesMedievaux 22, p. 128); 46 sacrilegii.. .47 beneficiis] Cf Codex Iustinianus, I, 23, 5 (ed. P. KRUEGER, p. etiam D. PICHE - C. LAFLEUR,La condamnation parisienne de 1277, prop. 39 et 63; cf etiam.rupra,q. 1, lin. 118-120. I 35 Omnis ... 39 bonum] Rom. 13,1-2,4. 76). I 54 secunda intentione] Cf supra, lin. 20-22. 150 QUODLIBET XV QUAESTIO 15 151 Ioa n n e m sermone 4°, «tanta exceflentia erat in Ioanne, ut possit credi 70 95 semel iudicata ac recte disposita revolvere et publice disputare contendit». H 277'" Christus, et in eoprobata est humilitas eius, quia dicit se non esse cum posset credi 'Revolvere', dicit G los s a: «Id est, in dubium I revocare». Immo, ut esse». Nullum tamen meritum habuit, quam de ista humilitate, quia cum procedit secundum argumentum et bene, quod concedendum est, talis possit fallere homines et putari Christus et haberi pro Christo, confessus disputatio de potestate praclatorum multum I necessaria est, nec debet R.d. 594' est tamen aperte: «Non sum ego Christus». Non dixit: «Ego sum Ioannes, displicere alicui, sed multum placere, sicut et placet praelatis bonis ego sum Elias, ego sum propheta», sed dixit: «Ego sum vox clamantis in 75 100 postquam sciverint et praesumpserint magistros aliquos tali modo de deserto.» Et praecipue debet praelatis talis disputatio talium de sua sua potestate disputare; et hoc praecipue ideo quia tali disputatio ne potestate displicere, quia sicut disputando potestatem praelatorum nimis plurium etiam ipsi praelati frequenter discunt quantum et quid super extendunt, quando eam sperant facere pro se, sic e contra eam subditos possunt, et quantum et quid non possunt, et per hoc sciunt disputando attenuant quando timent ne per eam debeant praelati legitime uti sua potestate et sibi cavere de potestatis abusu, quod forte contrariari ipsis. Unde frequenter in uno articulo potestatem 80 105 sine illa nescirent, sicut subditi ex tali disputatione discunt quantum et in praelatorum extollunt et in alio deprimunt modo quo saepius extollere quibus debent prae latis suis oboedire, et quantum et in quibus non, et visi sunt illa quae sua sunt et quae sunt aliorum, dum tamen pro se sunt, per hoc sciunt etiam legitime suis praelatis oboedire et cavere ab et deprimere ea quae sunt aliorum, maxime quando contraria ipsis indebita rebellione, et in casu oboedientiae illicitae suis praelatis obviare, llad. 59yN sunt. I quod forte sine illa disputatione nescirent. Hinc dicit beatus Unde servando medium virtutis et moderamen inter utramque 85 110 BERNARDUS in quadam epistola ad Adam (J...jquido apparet monachum: J 67'" dictarum duarum disputationum I de potestate praelatorum dico quod mala imperantibus I non esse parendum, praesertim dum pravis obtemperans L 25Y' disputatio de potestate praclatorum intentione tertia omnino licita est et imperiis in quo homini videns oboediens, Deo plane, qui omne quod perperam agitur multum proficua, sicut et disputatio de potestate Christi et Dei de eis interdicit, inoboedientem te exhibes. Valde autem perperam est etiam prl!fiteri te quae sunt fidei, dummodo fiat causa addiscendi vel convincendi inoboedientem, in quo nosceris S1Jperiorempropter inferiorem, id est divinam propter haereticos. Sic enim secundum dictum PHILOSOPHI «disputare de singulis 90 115 humanam solvere oboedientiam. Quid enim? Quod iubet homo, prohibet Deus, et ego non est inutile», et non causa deducendi illa in dubium. Hoc enim omnino audiam hominem surdus Deo? Non! Sic enim Apostoli clamant: Melius est illicitum est, sicut etiam illicitum est disputare ut in dubium revoccntur oboedire Deo quam homini». Et infra ibidem: «Si ita oportet, sine causa legitur. illa quae determinata sunt per universales synodos. Nam, ut dicitur in 'Omnia probate, quod bonum est tenete'. Si ita est, deleamus iam de libro litteris legum saecularium: «Iniuriam )acit iudicio reverentissimae !}nodl; si quis CGHILSX CGHILSX 95 revolvere] resolvere G I 96 RevolvereJ Resolvere G I 97 quod] po.rt est G 72 tamen] tantum X I quia] quod X I 73 possit] posset G I 74 I 99 sed] secundum I I 100 postquam] prius quam G I sciverint] sciverit G Non1 ... Christus]om.I I ego]eoG I Non2] siveadd. sedexp. S I dix.it] sive I I praesumpserint] praesumpserit G I 101 quia] quae G I t02 plurium etiam] I 75 sumI] om. G I ego sum2] eo sine G I Ego] Eo G I 77 nimis] nimium pluriumque G I 104 de] om. G I 106 praelatis suis] illn X letI ... 107 GX I 79 quando timent] om. X I 82 visi] nisi GX I sunt2] sint G I sunt3] oboedire] om. (bom.) H I et3] om. G I t 07 etiam] om. X I 108 rebellione] sint G I 85 Unde] Bene G I 86 dico ... 87 praelatorum] om. (hom.) I I 91 rebellionis G I in casu] cum causa G I 110 quadam epistola] inv. X I tIt non2j est add. I I 92 revocentur] revocetur GX I 93 quae] quo quo(sed exp.) imperantibus] in paucioribus I parentibus add. G I parendum] pendum I per X I determinata] est addoI I universales synodo s] inv. G occidum (i) G I dum] de I I 112 quo] alio G I perperam] parum G I tt3 te1 ... 114 inoboedientem] om.(b01l1.) I etiam] 0111. G IX I 115 Quid] Quod X 70 tanta ... 72 esse] AUGUST.,In Ioannis Ewnge/ium, tract. 4 n. 3 (CC lat. 36, p. 32, I tt6 Deo] an addoG I lt7 ibidem] idem G I sine] sive I 5-7; PL 35, 1406-t407). I 74 Non1 ... Christus] 1001111. 1,20. I 75 Ego ... 76 deserto] 1001111. 23. I 87 intentione tertia] cf supra, lin. 22-24. I 90 t, 96 Id ... revocare] non im~l1i1l1u.r. I 110 Liquido ... 117 homini] BERNARDUS disputare ... 91 inutile] ARIST., Categ., 7 (frans!. Boethius, ed. L. CU\RAEVALLENSIS, 7 (Ad Ada1111110I1acbIl171), (OB 7, p. 33; PL 182, 95B). Ep. n. 3 MINIO-PALUELLO,p. 23,20-2t; Iunt., I, f. 4traC; 81>23-24); cf. etiam ANON., I t16 Melius ... 117 homini] cf Ac!. 5, 29. I 117 Si... t23 contemnatur] Aucl. Arist. (ed. J. HAMESSE,31, p. 303, 30). I 94 Iniuriam ... 95 contendit] BERNARDUS CLARAEVALLENSIS, 7 (Ad Adam 1710I1ochll111), (OB 7, p. 40; Ep. n. 12 Codex Iustinianus, I, t, 4, 1 (ed. P. KRUEGER,p. 6). PL 182, 100C). I 118 Omnia ... tenete] I Thm. 5, 21. 152 QUODLIBET XV QUAESTIO 15 153 Evangelii": 'Estote pmdentes sicut serpentes'. Jufficit quippe quod sequitur: 'Et quod poenali edicto legis de illa disputare prohibuit. Non sic Christus simplices siCtlt columbae'. Nec dico quod a subditis mandata praepositomm esse 120 legem suam suspectam habuit, quando eam libere disputationem diiudicanda, ubi nil iuberi deprehenditur divinis contrarit/m institt/tis, sed omnium et credentium et non credentium illi exposuit. Nec tamen necessariam assero et pmdentiam qua advertatur si quid adversatur, et libertatem 145 abnuo quin propter aemulos disputatores et suspectos super aliquibus qua contemnatum. Per dictam autem disputationem omnia quae pertinent sub poena disputatio prohiberi potuit absque eo quod de veritate ad potestatem praelatorum probantur et diiudicantur, dum in praeceptis illorum apud prohibentem suspicio aliqua sit, quemadmodum eorum timetur aliquid adversari divinis institutis, et quod bonum est 125 NICOLAUS PA PA III prohibuit sub poena excommunicationis latae X 43'b tenetur per prudentiam I serpentum, quae tali disputatio ne dis citu r, et sententiae disputationem, immo omnem expositionem praeter per simplicitatem columbae oboedienter opere impletur. Unde si quis 150 grammaticalem in expositione Regulae Fratrum Minorum, quam ipse temerarius oboediens dicat in omnibus esse praeceptis superiorum edidit. Nec etiam abnuo quin utile esset de potestate praelatorum non si non I timere tur quod contraria divinis praeceptis possent L 253''' oboediendum et nihil interrogandum, sed praelato per omnia disputare, credendum, respondendum ei quod cuidam respondet beatus 130 percipere, aut aliter quam veritas se haberet, secundum quod testatur BERNARDUS in eadem epistola, ubi loquitur de subdito tali et praelato RABBI MOYSES de disputatione Iudaeorum contenta I in libris, qui G 268"0 suo sic inquiens: «Cetemm, inquit, nihil habeo interrogare, ipse viderit. Dic, 155 dicuntur Talmuth, super edictis legis Moysaicae, sic inquiens libro cap.o quaeso, si dato in manus gladio te artari iussisset in iugulum, acquiesces?»,quasi 70°: < 10 praevolans et occisus est, male fecit. Sed factum malum non est opus magnanimi tatis, I cum magnanimitas virtus sit, et secundum B.d. 594'" Quod ergo arguitur 10 primo argumenta, quod «disputatio de AUGUSTINUM, «virtutibus non contingit male uti», neque ad agendum potestate praelatorum non est licita, quia ipsa est causa litis et malum opus. Ergo etc. discordiae», dico quod verum est disputando de potestate praelatorum 170 Contra est quod scribitur C a n t i c o r u m ultimo: I «.Fortis est ut X 43'" prima et secunda intentione, et hoc loquendo de lite et discordia illicitis. 15 mors dilectio», et hoc ideo quia zelanter diligens pro dilecto in necessitatis Diminutione enim potestatis praelatorum provocantur praelati; articulo mortem contemnit et illi se exponit, quod est opus extendendo autem provocantur subditi, et hoc inter sese et contra sic magnanimitatis. Taliter est ille miles operatus praevolans, ponendo disputantes, et etiam disputantium inter se. Disputando autem de animam suam pro amicis suis in I fide et caritate, quod est opus L 254m potestate praelatorum tertia intentione, adhuc verum est quod est causa 175 maximae caritatis et ita maximae virtutis in agibilibus, quae consistit in litis et discordiae licitis et debitis, ad reducendum scilicet utramque 20 magnanimitate. Ergo etc. personarum duarum disputationum de potestate praelatorum ad medium et ad debitum temperamentum contra volentes potestatem aut nimium diminuere aut nimium extendere; contra nullum tamen volentem quod iustum et aequum est tenere, causa est rationalis litis aut 180 Quia ista quaestio tangit et In exemplum proponit captionem, discordiae. subversionem atque destructionem civitatis Acconensis atque Christianorum et incolarum eiusdem, de quibus mentionem facit QUAESTIO 16 25 dominus Papa in littera exhortatoria, de qua mentio habita est supra in quaestione de indulgentiis, sic inquiens: «Civitm AcconensiuJJl 44 die/JJJ.r UTRUM MILES IRRUENS PRAEVOLANDO CONSORTES SUOS IN HOSTIUM EXERCITUM FACIATOPUS MAGNANIMITATIS ACGHILSX Circa quartum et ultimum arguitur quod miles praevolans in exercitum hostium non facit opus magnanimi tatis, sic. Ubi fugiens bene 5 8 bene] unde corr. sup. lin. aI. man. I I fugerunt] fugierunt CGHILX I 9 in] ecce addo L I exercitum] exercitium I I 10 fecit] facit GX I est2] bonum addo S I 11 cum] tamen G I virtus] lac. G I virM sit] illlt A I sit] fit G I et] CGHILSX Circa] inc. A om. C I 13 malum] all .rcn·bendum magnum? (c/lin. 75, 82,91). I 15 quia] om. C I zelanter] zelant I celanter L I dilecto] delicto G I 16 illi] ille A (.redin illi corr. sup. lin.)CGLX I se] om. I I 17 operatus] ante est AGI I 18 suam] om. I I 165 et] ut G I 170 disputando] om. G I 172 Diminutione] De praem. G I et] in addo G I 22 Quia ... 71 propositum] om. A I ista quaestio] in/( G I 173 extendendo ... subditi] om. CHLSX I autem] aut I I sese] se GI I exemplum] propositum addo sed exp. I I captionem] capacior G I 23 contra] se addo sed exp. I I sic] se G I 174 disputantium] disputantes I I 176 Acconensis] accomatum L I 24 et] om. GI I eiusdem] ecclesiae G I 25 licitis] litis I I reducendum] reddendum I I 179 aut nimium] om. G I Papa] om. L I de ... 26 indulgentiis] om. S I supra] om. G I in2] de CHLSX nullum] nullam I I tamen] cum I cuius G I 180 volentem] voluntatem I I I 26 Civitas ... diebus] Euntes Acconensem 44 dierum I est2] litis add. I I 2 Utrum ... 3 magnanimi tatis] cj supra, p. 76, lin. 11,12. I 4 Circa ... ultimum] 0111. I 5 exercitum] militum add. sed exp. A A 12 virnltibus ... uti] AUGUST.,De lib. arb., II, c. 19, n. 50 (CC lat. 29, p. 271, 8-12; CSEL 74, p. 85,10-12; PL 32, 1268) I 14 Fortis ... 15 dilectio] Callt. 8,6. I 26 168 disputatio ... 170 discordiae] cj supra, !ill. 3-5. I 171 prima ... intentione] cj Civitas ... 32 abductis] NICOLAUSPAPAIV, Lil/era 'Illuminet .ruper 1'0/, n. 5, ed. C. supra,lill. 17-22. I 175 tertia intentione] Cf supra, lin. 22-24. CENCI, O.EM., in Alltollianull1, 73 (1998) p. 74. 156 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 157 artzsszma Ba!?Jlonicaepotentiae obsidione circumdata, terribilibus machinis die Esto ergo bellando pacificus, ut eos quos expugnas ad pacis utilitatem vincendo noctuque vexata, impetita crebris et duris insultibus, moenibus et ipsius per cuniculos perducas, ita quod hostem pugnantem necessitas deprimat, non voluntas. Sicut arietis occultos 44 die obsidentium viribus Dei permissione mirabili et stupenda bellanti et resistenti violentia redditur, ita I capto misericordia iam debetur, maxime succubuit, capta per eos et igni exposita, Christicolis inibi existentibus caesis 30 50 in quo pacis perturbatio non timetun>. Quod TULLIUS per alia verba continuo innumeris, et ceteris, qui habere nequiverunt ad maritima vasa succursum, in dicit ubi supra: <. Et crudelita.r, implacatus atque implacabilis animus, .feritas debellandi, libido ut dicit AUGUSTINUS in epistola A d B o n i f a t i u m c o m i t e m, dominandi, et si qua similia, haec sunt qtfae in bellis iure Cf.Ilpantun>. t ut E «bellum debet esse necessitatis,ut liberet Deus de necessitateet conservetin pace. Non 45 65 sequitur ibidem post pauca «ordo ille naturaliter mortalium paci accommodatus enim quaeritur pax, ut bellum exerceatur, sed bellum geritur ut pax acquiratur. ACGHILSX ACGHILSX 47 vincendo] vicendo S I 48 quod] ut C I 49 ita] om. G I capto] in addoI I 27 Babylonicae] Babyloniae I I obsidione] obsiderata sed corr. L I 28 iam] om. G I 51 conservandi] servandis G I sunt] om. G I hi] hic CHIX I noctuque] nocteque GI I impetita] impedita CHLX I 29 arietis] conrietis(!) C bello] in addosed exp. I I 52 Mea] In ea CI I paci] rei CGHILSX I habitura] an scn·bendumarietatis (cum Nicolao)? I occultos] oculos I I obsidentium] habitum G I 53 tum] tamen I cum G tam L I imperatorum] imperatorem obsidio I ubi addo sed exp. I I mirabili] miraculis S miraculi CHLX I 30 CGHISX I fidem] fidere(!) C I 54 confugient] confugientur L I percusserit] succubuit] succumbuit I cuccubuit(!) G I capta] capita I I caesis] ceteris S percussit I I aries] acies I I 56 gera tur] generatur I I ante] autem HIS om. G caelis I I 31 maritima] marturia(!) I I 32 captivitatem] capacem(?) I I I 58 repetendis] expetendis CILSX expedendis H expendendis G I hostium] narrantur] variantur GLX I 33 10"] decima H I 34 etl] secundum addoI I hominum IS I causa] tamen S I 59 Augustinus] et addo I I 60 vindicare] 35 quaestionem] quaestione S I 38 decertandi] determinandi I I vendicare I I 61 estl] fuit G I vel] om. G I reddere] credere I I Sed] quod dispensationem] disputationem GI an scribC11dum disceptationem cum Cicerol1e t e addoG I 63 crudelitas] credulitas I I animus feritas] iJm et deinderei addoG I Badio? I 39 per] et G I cumque] quodcumque HI I proprium] propositum debellandi] bellandi C I 64 dominandi] donandi G I haec] hoc I I in] etiam CHILS propositionum X I hoc] hic I I 40 uti] om. I I superiore] scnpsimus S I 65 paci] pati L cum Cicerone: osteriore codd.superiori Bad. I illi] illo G I potest] post C I 41 p nondum .. .42 illo] non S I 42 instituere] restituere CHLSX I 43 vivatur] 51 Parta ... 54 recipiendi] C!CERO, De officiis,I, c. 11, n. 35 (ed. C. ATZERT,p. 13, vivant G I 44 ut] hoc G I 45 necessitatis] nativitatis I I de] a GI I et] om. I 6 - 16; ed. M. WINTERBOnOl\I, p. 15, 1-14). I 54 Ex ... 56 indictum] Ibid., n. I conservet] observet G I 46 quaeritur pax] pax requiritur GI 36 (ed. C. ATZERT,p. 13, 20 - 21; ed. M. WINTERBOTfOM, p. 15, 19-21). I 57 Iustum ... 58 causa] ISIDORUS,Etymologiae,XVIII, c. 1, n. 2 (ed. W. M. LINOSAY, 37 In .. .40 superiore] CiCERO, De officiis,I, c. 11, n. 34 (ed. C. ATZERT, p. 13, II; PL 82, 639B). I 59 Iusta ... 61 est2j AUGUST.,Quae.rt.in Heptateuch., VI, q. 10 1-5; ed. M. WINTERflOTTOM,p. 14,27-31). I 42 Quare .. .43 vivatur] Ibid., n. (CC lat. 33, p. 319, 259-262; CSEL 28, p. 428, 24-27; PL 34, 781). I 62 35 (ed. C. ATZERT, p. 13, 5-6; ed. M. WINTERBO'ITOM,pp. 14,31 - 15, 1). I nocendi ... 64 culpantur] ID., ContraFaustum, X.'GI, c. 74 (CSEL 25, p. 672, 8-10; 45 bellum ... 50 timetur] AUGUST., Ep. 189 (Ad Bonifacium), n. 6 (CSEL 57, p. PL 42, 447). I 65 ordo ... 66 sit] Ibid., C. 75 (CSEL 25, p. 673, 11-13; PL 42, 135, 8-19; PL 33, 856). 448). 158 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 159 hocposcit, ut susciPiendi belli auctonlas atque consilium penes principes .ri!». Sed ut Praee/ari/m igitur est illud Platonis: 'Non', inquit, 'solum scientia, quae est remota G 268,b ait TULLIUS, ubi supra «ea animi elatio, quae I cermlur in periculis et laboribus, 90 a iustitia, calliditas potius quam scientia est appellanda, verum etiam ani17lus si iustitia vacat,pugnatque non pro salute communi, sed propriis commodis, in vitio paratus ad periculum, si sua cupiditate, non utilitate communi impellituT, audaciae est; non modo enim id virlutis non est, sedpotius immanitatis omnem humanitatem potius quam fortitudinis nOmen habet: Itaque viros I magna/limos eosdemque bonos Il 278''' S 267" X 43"" Bad. 594"R I repellentis»., 70 et simplicis virtutis amicos, minimeque fallaces esse volu17lus,quae sunt ex media Ut autem descendamus ad propositum, de bello iusto est laude iustitia!!». Et infra: «Omnino fortis animus et magnus duabus rebus maxime distinguendum, quia aut est ad recuperandum bona iniuste ablata, de 95 cernitur, I quarum una in rerum externarum desPicientia cernitur, altera ut res Bad. 595" quo nihil ad praesens, aut est ad repellendum iniuriam qua nituntur geras magnas et maxime utiles, arduas, plena.rque laboT!l17let periculortJ!1l». I 1368'" hostes bello bona auferre, puta vitam, patriam, libertatem, leges et cetera Quamquam ergo factum I militis nostri arduum fuit et magnum, quia L 254'" bona, sive temporalia sive spiritualia. Quale bellum instruxerunt C2IY' 75 circa mortis periculum atque terribile, circa quod maxime consistit Sarra ceni contra Acconensem, in quo mortuus est miles de quo quaestio fortitudo, dicente PHILOSOPHO in IVO E t h i c o r um: «Circa qualia nostra proposita est: utrum irruendo praevolanter in Sarracenos fecit 100 igitur terl7'biliafortis? Ve! circa maxima,' terribili.rsimum autem mors; terminus opus magnanimi tatis. Et dico quod magnanimitas est pars fortitudinis, eni!JJ», non tamen ex hoc sequitur quod fuit opus fortitudinis seu et virtus quae versatur circa opera magna et ardua, dicente PHILOSOPHO magnanimi tatis aut alicuius virtutis, si forte illud aggressus est ex in N° E t h i c o r um: <. Idem libro IO D e o f fi ci i s: «Omnes «victoria semper per paucos fieri consNevi/;>, t maxime per homines virtutis. e 185 caritates patria una complexa est, pro qua quis bonus dubitet morte;;; appetere, si Ut enim ibidem dicit libro IO cap.o 100, «in omni conjlictu non tam prodest ei sit prqfNtU17ls»,quasi dicat 'nullus'. multitNdo quam virtus». Et libro !VO cap. ° 320: «In rebus belh'cis celeritas 165 amplius soletprodesse quam virtus». Et libro IIIo cap.o 39°: «Necessario amplior securitas solet gravius habere discrimen, quod imparatis ac nihil suspicantibus superveniens assolet .fieri. Hoc casu oppressis, nec virttls potest, nec multitudo Ex dictis patet quomodo concedenda est secunda ratio. prodesse». Unde Acconenses, ut credo, victoriam obtinuissent, si Ad primam quae est in oppositum, quod dictum opus militis bellicassent pro posse suo, et confIsi Domino dixissent unanimiter, 170 190 nostri non erat magnanimitatis, quia fugiens bellum in quo ille mortuus unusquisque eorum ad ceteros, illud quod dixit Iudas continuo post est, bene fecit, dico quod hic incidit difficilioris I assumptio, an scilicet praedicta, I° M a c c a b a e o r u m 3 «Ipsi veniunt ad nos in mNltitudtite et I 0 : licitum sit fugere bellum quod contra patriam et paternas leges ACGHILSX 152 dico] correspondentis add. sed exp. A I 153 repente] reperire pos. eligit C I ACGHILSX 154 fugiendo inhoneste] inv. A I 156 concives] comites G I et commilitones] post fecissent G I commilitones] commilitores I I 157 fecissent] ut addoX I 173 superbia] superba L I nos2j 0111. r I 174 vero] nos G I animabus] 158 civitas] sanctitas(!) I I 159 Ut ... 186 nullus] om. A I enim] debet add. L I manibus C letI ... nostris2j 0111. G I 175 eos] om. G I 177 magnanimitatis] 160 manu] manibus G I 161 quoniam] ipsum I I est] om. I I ex] om. LX in magnitudinis sed in magnanimitatis corI'.st/p. lil1.aI. mal1. r I suo] 0111. X I 178 GI I 162 Et] om. G I ubi] ut G I 164 tam] tamen G I 166 Necessario] in ... Domini] Domino in conspectu G I 179 Senatum] iter. G I nihil] Ollt.X Necesse I I amplior] ampliorum S I amplior securitas] inv. I I 167 solet I 180 tutabitur] curabitur I I cedo] credo CHLSX I miseranda] moderanda gravius] im( GI I imparatis] imparati G imparans I I suspicantibus] et addoI CHLSX I 181 quae] quasi G I exitium] exercitium CHLS exercitum X I 168 superveniens] superiores S I 169 ut] om. r I obtinuissent] obtinuisset L excertium(!) G I 183 subripiunt] subripit GI subripi X I adimunt] adiuvant S I 170 bellicassent] belligerassent X I unanimiter] lac. G I 171 continuo] I gloriam] om. G I mortale] 0111. G I mactabunt] mactabant I I 184 continue S I 172 ad ... multitudine] in multitudine ad nos Gr I et superbia] animum] animam S I a.. .Idem] om. G I Omnes] Omnium GI I 185 om. S caritates] prima addo G I complexa] completa I I 186 pro futurus] profiturus G I 188 secunda] om. L I secunda ratio] il1/!. I 192 licitum] militum C G 159 Facile ... 162 est] [Macc. 3, 18-19. I 163 victoria ... consuevit] VEGETIUS, Epitoma rei militans, III, c. 20, n. 28 (ed. A. ONNErORS, p. 171, 1117-1118). I 178 Pretiosa ... eius] Ps. 115, 15. I 179 Nihil ... 184 removebunt] CiCERO, Oratio 164 in ... 165 virtus] [bid., I, c. 8, n. 5 (ed. A. ONNErORS, p. 19,241-242). I 165 pn'die quam il1 exilit/m iret, IX, 21-22 (ed. MAIUi\ DE MARCO, pp. 21,26 -22, 3). I In ... 166 virtus] Ibtd., IV, c. 31, n. 5 (ed. 11..ONNEFORS, p. 235, 597-598). I 166 184 Omnes ... 186 profutW'us] CiCERO, De officiIS, I, c. 17, n. 57 (ed. C. ATZERT, Necessario ... 169 prodesse] Ibid., III, c. 22, n. 10 (ed. A. ONNEFORS, pp. 175, p. 20, 15 - 16; ed. M. WINTERBOTTOM, p. 23, 21-23). I 189 dictum ... 191 fecit] 1174 - 176, 1180). I 172 Ipsi ... 175 eos] [Macc. 3, 20-22. cj JtIpra,h'n. 4-13. 164 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 165 attentatum est ab hostibus legis et fidei Christianae. Et sentio in hac 215 vivendofideliter,' quia rex est, servit convenienti rigore sauciendo». Item ISIDORUS materia idem de fuga praelatorum maiorum et minorum et principum XXIII' q.e 5° cap.o 'Principes' dicit sic: «Intra Ecclesiam potestates necessenon superiorum et inferiorum, et quod de fuga simplicium clericorum, hoc 195 essent, nisi ut quod non praevalerent sacerdotes efficereI per doctrinae sermonem, A 268"' et de fuga simplicium laicorum, quia sicut praelati tenentur ministrare potestas hoc impetret, per disciplinae terrorem. Cognoscantprincipes saeculi Deo se populo in spiritualibus ad fomentum et conservationem vitae eorum debere rationem I esse reddituros I propter Ecclesiam, quam Christo tuendam li 279'" L 255'" spiritualis, sic principes ministrare tenentur eidem in temporalibus ad 220 suscipiunt. Nam sive augeatur pax et disciplina Ecclesiae per fideles principes, sive fomentum et conservationem vitae eorum temporalis. Propterea enim solvatur, ille ab eis rationem exigit, qui eorum potestati suam Ecclesiam tradidi">. de publico eis provisum est in temporalibus rebus ad usum necessariis, 200 Unde et ad Ecclesiam tuendam possunt I per praelatos compelli, I ut et non debent eos in periculo belli deserere fugiendo, nisi secundum ibidem 'Praeterea', ubi dicitur sic: «Saemlarium dignitatum administrationibus modum sequentem exponendum de fuga praelato rum principali ter, defendendarum ecclesiarum necessitas inC1Jmbit, quod si facere contempsen'nt, a B.d.595 qua~vis praelati ad non relinquendum populum poena maioris criminis 225 communione sunt repellendi».J astnngantur, quanto magis necessarium est populo in bellorum periculis Si ergo quaeratur de illo quod ponitur in argumento, an scilicet liceat ministerium praclatorum in spiritualibus quam principum 10 205 fugere de bello, praecipue quod ab infidelibus attentatur contra temporalibus. De debito enim principum in impugna tione Ecclesiam, ut in nostro proposito, puto fore distinguendum divisione adversariorum Ecclesiae dicit AUGUSTINUS S u p e r Ioa n n e m sic: trimembri, quia aut tale bellum est imminens tantum et timetur «Commoventur potestates Christianae contra dissipatores detestatores Ecclesiae. 230 venturum, aut est iam instans et comprehensus est populus fidelis ab Si non moverentur, quomodo redderent rationem de imperio suo Domino? Quia hoc adversariis, aut est deficiens adversariis obtinentibus iam victoriam. Si pertinet ad reges saeculi Christianos ut suis tempon'bus pacatam vellent matrem 210 imminet, subdistinguo iterum divisione trimembri, quia aut omnes suam Ecclesiam habere; unde spiritualiter nati sun!». I tem A d possunt fugere et simul rationabiliter desperant de victoria si persistant, B o n i f a t i u m c o m i t e m : «Quomodo Domino regesserviunt in timore, nisi aut nec potest nec debet aliquis illorum rationabiliter desperare, aut ea quae contra iussa Domini sunt, religiosa severitateprohibendo atque plectendo? 235 aliqui eorum sperant et aliqui desperant vel non possunt fugere. Si Aliter enim servit rex quia homo est, ah'ter quia rex est. Quia homo est, servit primo modo, tunc omnes ad instar unius cuius exitium quaeritur, de quo iam erit sermo, fugere tenentur, nec se periculo exponere. Si secundo modo, tunc nullus debet fugere, sed unanimiter se hostibus opponere ACGHILSX 193 attentatum] acceptatum G I 195 et!] om. CSX I clericorum] hoc est de fuga simplicium clericorum add sed exp. A I clericorum ... 196 simplicium] om. (hom.) GIX I 196 quia] quod G I 197 in] et S I spiritualibus] spiritualium X ACGHILSX I conservationem] observationem I I 198 spiritualis ... 199 eorum] om. (hom.) C I. temporalibusj temporibus .red in temporalibus corr. sup. lin. aL man. I I 215 vivendo] om. C I fideliter] fideli 1 I servit] sibi G I 216 XXIII'] XVIII' 199 emm] om. G I 201 belli] uruversaliter G I fugiendo] fugiendi S I 202 G I potestates] potantes C potentes S I necesse] necessariae H I 217 sequentem] se autem in C I 205 praelatorum ... principum] om. H I in I] om. G essent] esse sint C esse fit S I praevalerent] privalent G praevalent AHS I I 206 temporalibus] om. G I in] et L I irnpugnatione] pugnatione G I 208 220 augeatur] augeat I I disciplina] disciplinae C I 221 eis] recipit add. sed exp. dis~ipatores] disputatores G I detestatores] devastatores I I 209 imperio] in S I qui] quia A I 222 et] om. CG(sup. li/l.)I I per] om. CS I 223 dicitur] dicit penculo (i) 1 I Dorruno] om. A I hoc] etiam addo CS I 210 reges] ecclesiae G I 224 incumbit] intendit G I 227 infidelibus] inferioribus S I 228 nostro] addo S I vellent matrem] in1J.G I 211 Ecclesiam] Ecclesiarum G I habere] tanto add. B I fore] hic add. AGI I 229 tale] om. A I bellum] membrum S I om. S I unde spiritualiter] lac. G I 212 reges serviunt] inv. G I in timore] 231 aut ... adversariis2] om. (hom.) L I 232 iterum] sub addo G I 233 fugere] om. illtenorem G I 213 sunt] om. I I prohibendo] prohibito ACX I plectendo] 1 I 234 necI ... 235 sperant] om. G I 236 cuius] cuiusque C I exitium] plectando G I 214 homol] om. X I aliter ... est2] om. (hom.) X excitium sed in exerciti um mut. man. corr. A exercitium CHLSX excertitium(!) G I 238 opponere] exponere G 208 Commoventur ... 211 sunt] AUGUST.,In Ioannis Evangelium, tract. 11, n. 14 (CC lat. 36, p. 119, 1-6; PL 35, 1483). I 212 Quomodo ... 21S sauciendo] 216 Intra ... 221 tradidit] ISIDORUS,Sent., III, c. 51, n. 4 (PL 83, 723B-724A). I AUGUST.,Ep. 185 (Ad Bonifatium), C. 5, n. 19 (CSEL 57, p. 17, 18-24; PL 33, 223 Saecularium ... 225 repellendi] GRAllANUS, Decretl/llI, 1, C. XXIII, q. 5, c. 25 801). (ed. A. FRlEDBERG,I, p. 938). QUAESTIO 16 167 166 QUODLIBET XV B.d. 596' 1369" pugnando I pro patria et re publica. Ut enim dicit YEGETIUS, ubi supra, materiam de fuga praelatorum: «Denique I sanctus David, ne committeret se libro IlIO cap.o 24°: «.Qui ante congressum recedit ex acie suis .fiduciam minuit et 240 periculis bellorum etfortasse extingueretur, sicut ibi dictum est, lucerna Israel, a inimicis addit audaciam», et cum hoc convincitur plus diligere se ipsum et suis hocpetentibus sumpsit, non ipsepraesumpsit. Alioquin multos imitatores fecisset L 255" vitam suam quam rem publicam. Quod esse non debet, dicente TuLLIO 260 ignaviae, qui eum crederent hocfecisse, non consideratione I utilitatis aliorum, sed H 279,b in oratione populari ad Senatum: «Sic ab initio fui animatus ut non magis me suaeperturbatione formidinis». I A 268,b mea putarem esse natum quam rei publicae procreatum». Et ut idem Si tertio modo, I tunc si omnes possunt fugere et si maior et dicit in fine Ii libri I n v e c t i v a r um, <. Hoc enim primo dictat ius naturae, dicente TULLIO libro multi commiserunt instante depopulatione Acconensis civitatis, qui I° D e o f f ic ii s: «Ut praeclare scriptum est a Platolle, non nobis solum nati subversi fuerunt in portu, ut dicitur. In tali enim bello periculo maiori sumus, ortusque nostri partem patria vendicat, partem amici, atque, ut placet Stoicis, pugnant hostes quam cives, dicente VEGETIO, ubi supra libro IVO cap.o quae in terris gignuntur ad usum hominum omnia creari, homines autem hominum 13°: «Violenta impugnatio quando castellis vel civitatibus praeparatur, mutuo causa esse generatos, ut ipsi inter se alius alii prodesse possint, in hoc naturam 290 310 utrorumque periculo, sed maiore expugnantium exercentur luetuosa ibi debemus sequi ducem». Hoc etiam secundo expresse testatur AUGUSTINUS certamina». Et quare hoc, exponit declarando modum quo oppressi in in epistola dicta sic inquiens: «Sive alii magis, alii minus, sive omnes aequaliter civitate se debent defendere, cap.o 25° dicens: I «Innumerabilibus declaratur patiantur, qui eorum sunt quipro aliis patiuntur, apparet, illi scilicet qui se exemplis saepe caesos ad interneetionem hostes qui pervaserunt civitatem. Et sine possent tah'bus malis eripere fugiendo, ne aliorum necessitatem deserant, manere dubio evenit si oppidani muros et turres retinuerunt vel altiora occupaverunt loca. maluerunt. Hinc maxime probatur illa caritas quam IOANNES ApOSTOLUS 295 315 Tunc enim defenestris ac tectis omnis aetas ac sexus irrumpentes rupes obruit saxis, commendat dicens: 'Sicut pro nobis Christus animam suam posuit, sic et nos aliisque generibus telorum. Unum oppidanis I auxilium sive per diem sive per debemus animas pro fratribus ponere'. Nam qui fugiunt vel suis necessitatibus noctem hostis intravit, ut muros turresque teneant ac loca superiora conscendant devinctifugere non possunt, si comprehensi patiantur, pro se ipsis, non pro fratn'bus hostesque per vicos et plateas undique obruant dimicantes». Per hunc modum AENEAS, cum ad bellandum gentes externas recederet, docuit civitatem ACGHILSX ACGHILSX 279 quia] ac G I 281 quos] alios G I in] om. C I planius] plenius I I 282 299 patiuntur Qui] om. G I vero] secundo I I quia fratres] om. G I 300 Et sic] inv. I I vivant ... pariter2] om. G I 283 relinquente] requirente AI nolunt] volunt CGHL I animas suas] inv. GI I 302 faciant] faciunt G facient recurrente G I qui] quia G I alias] quidem G I et vellent] 0111. I 284 inI] A S I ut ... 303 quaestionis] 0111. I 305 posse] iter. sed exp. A I impugnare] S om. I I habet] habent r I 285 Si] Sed G I 286 fratribus] tribus I I enim] om. expungare S I potius] post I I incertae] victae HILS in G I 306 multi] iusti I I dictat] discertat G I 287 Piato ne] quae addo 1 I 288 vendicat] itel: A bene I I commiserunt] con miserant I I depopulatione] appellatione sed il1 dicat G I 289 quae] scnpsimus cum Tullio: qui ACGHLSX I ad] modicum addo comprehensione mt/t. I I civitatis] ut dicitur addo S I qui] quae I I 307 I I creari] creati J I autem] aut L I hominum2j omnium S I 290 ut] non G subversi] subsiclii I I 308 dicente ... 348 servire] om. A I Vegetio] om. S I 309 I alius] alio I I alii] aliis A I possint] scripsimus cum Badio et Tullio possit praeparatur] praeponitur I I 310 utrorumque] utique G I maiore] maiorem G AC(possint sed corr.)GHJLSX I hoc] casu addoG nam addo I I 291 Hoc etiam] I exercentur] exercet G I 311 hoc] om. C I declarando] ibi addo C I in] st/p. Et hoc in G I Hoc ... 300 ponunt] om. A I 292 alii!] aliis G I 293 patiantur] lil1. G I 312 declaratur] in addoI I 313 pervaserunt] paraverunt I I civitatem] patiuntur G periantur I I scilicet] om. G I cum] st/pplevimus cum Badio et civitati I I Et] Etsi I I 314 oppidani] oppidi G oppidem I I turres] Augl/stil1o: om. CGHILSX I 294 eripere] ex parte addo J I 295 Hinc] Habent I pertinuerunt addo sed exp. S I altiora] actiora I I loca] om. G I 315 de] om. X I probatur] probantur J I 296 Sicut] sic CIX I sic et] il1v. G I 297 animas] I tectis] ceteris I I irrumpentes] si rupes I I 317 muros] mures I I nostras add G I Nam] Non C I vel] ut GI turresque] turres G I conscendant] sC1ipsiml/s ct/m Tullio: contendant (vel concendant?) HLSX concedant C concedat I I 318 obruantJ obruann1t G I 281 per. .. 282 pariter2] Ibid. I infra ... 282 declarabitur] cf il1fra. lil1. 403-559. I 319 Aeneas] teneas CG HILS(sed in Aeneas corr.)X I ad] om. C 285 Si... 286 ponere] I 10al1l1. , 16. I 287 Ut ... 291 ducem] CICERO, De officiis, 3 I, C. 7, n. 22 (ed. ed. C. ATZERT,pp. 8,22 - 9, 2; ed. M. WINTERB01TOM,pp. 9, 309 Violenta ... 311 certamina] VEGETIUS,Epitoma rei militaris, IV, c. 12, n. 1 (ed. 28 - 10,6). I 292 Sive... 300 ponunt] AUGUST.,Ep. 228 (Ad HOl1oratum), n. 3 A. ONNEFORS, p. 211, 260-262). I 312 Innumerabilibus ... 318 dimicantes] (CSEL 57, p. 486, 7-19; PL 33,1014). I 296 Sicut ... 297 ponere] I Ioal1. 3, 16. Ibid., IV, c. 25, n. 6 (ed. A. ONNEFORS, pp. 227, 481 - 228,492). 170 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 171 Teucris muniri contra Turnum. Unde clamorem cIV1um et 320 praedixi, quod victoriam obtinuissent, dicente VEGETIO, ubi supra, libro defensionem eorum veniente Turno cum exercitu describit VERGILI US, 340 IVo cap. ° 10°: «Hallistae ceteraque tormenta nisi funibus nervinis intenta nihil libro IXO A e n e i d o s dicens sic: «Ferte citi ferrum, date tela et scandite prosunt. Equorum tamen saetae de caudis ac iubis ad ballistas utiles asseruntur. muros, hostis adest, eia! Ingenti clamore per omnes condunt se Teucri portas et lndubitanter vero et crinesfeminarum in eiusmodi tormentis non minorem habere moenia complent. Namque ita discedens I praecepit optimus armis Aeneas, si qua 1369~ virtutem Romanae necessitatis expertum est. Nam in obsidione Capitolil; incerta fortuna fuisset, ne stmere auderent acies, ne cedere campo; castra modo et 325 corruptis iugis ac longa fatigatione tormentis, cum nervorum copia defecisset, tutos servarent aggere muros. Armatique cavis exspectant turribus I hostem. G 269~' 345 matronae abscissos crines viris suis obtulere pugnantibus, reparatisque machinis Turnus, ut ante volans tardum praecesserat agmen viginti lectis equitum comitatus et adversariorum impetum reppulerunt. Maluerunt enim pudicissimae feminae, urbi improvisus adest» etc. Et debet omnibus in tali oppressione animositas difOrmato ad tempus capite libere vivere cum maritis quam hostibus integro decore ad se defendendum crescere civibus, ut ubi iam supra dicit VEGETIUS: servzre». «Necessitas quaedam virtutis est desperatio in occasu». Et ut dicit libro IlIO cap.o 330 Si vero bellum defecerit et hostes victores sint et cives se 10°, «desperantibus crescit audacia». Et cap. 23°: «Clausis ex desperatione crescit 350 defendere desistunt, dico quod tunc omnibus licet fugere praeter audacia, et m!l1 spei nihil est, sumit arma fortitudo. Libenter cupit commori qui sine praelatos, qui in ecclesiasticis servire tenentur illis qui fugere non dubio scit se esse moriturum. Cetemm clausi, licet exiguo numero et infirmi viribus, possunt, secundum AUGUSTINUM in epistola Ad hoc ipso sunt hostibus pares, quia desperantes sciunt aliud sibi I licere non posse». B.d. 596"T Quo < d > v ui t d e um, de qua dictum suum in illa repetit in epistola «Sed una salus est victis nullam sperare salutel7J». 335 Ad H onoratum I praedicta dicens: «Dixi nec eos esseprohibendos qui S 268~ C 214"' L 256" Unde si sic mutuo sese I iuvassent Acconenses, I non solum viri, 355 ad loca, si possint, I munita migrare desiderant; et ministerii nostri vincula, quibus A 269" H 279~h sed etiam mulieres viros, qualiter iuverunt matronae I Romanae in nos caritas Christi alligavit, ne deseramus ecclesiasquibus servire debemus, non esse obsidione civitatis quae per auxilium carum liberata est, puto, ut rumpen da». Dico ergo quod in tali casu nemini licitum est fugere nisi duci, ACGHILSX cum praevidet periculum, sed non per se, sed cum exercitu suo, et non 360 nisi caute ne percipiat exercitus suus aut adversarii illius, secundum 320 a] supplevimuscum Badio: om. CGHILSX I Teucris] entis(?) I Tecuris G I quod super hoc VEGE"I1US libro IlIO cap.o 24° instruit ducem exercitus muniri] minuit T I Turnum] turbam G Turtum I I clamorem] est addo C I civium] canum GI I 321 veniente] viniente(!) G I describit] destruit I I 322 dicens] scribimuscumBadio: dicit CGHILSX I Ferte] Ferre CSX Facere I I citi] ceci GI I tela] cala! C I 323 eia) idea G I 324 ita] itaque G I armis] armiger C I 325 fuisset] om. G I ne struere] restruere G I auderent] audirunt C I 326 servarent] servaretur T I cavis] civis G I 327 Turnus] est addoGI I ut] nisi G I ante] autem I I agmen] agmine I I 328 Et debet] iter. ACGHILSX G I 329 ut] om. CHLSX I ubi] ibi G I 330 Necessitas] Ne civitas IS Ne quaeras C I occasu] hoc casu GI I 331 Et ... 332 audacia] om. (ham.) S I 339 quod] ut I I libro] id est I I 340 funibus] fanibus L finibus CHS et addo Clausis] experatione(?) addo I I 333 et] om. CS I 334 quia] quod G I HS I nervinis] om. G spat. vae. I I intenta] varii G I 341 tamen] cum C I desperantes] disperantes G I 335 nullam] scripsimuscum Badio: nullis CGHILSX saetae] sesete I I de] om. GS(sup. IiII.) I 342 feminarum] ne addoCHILSX I I 337 qualiter ... 338 est] post obtinuissent transpos. CGHILSX I iuverunt] in] om. L et I I habere] om. G I 343 Romanae] rationis I I Capitolii] capitali viverunt I I 338 auxilium] exilium sedin auxilium corr.aL mali. S I I 345 matronae] occisos addosed exp. I I reparatisque] repacisque I I 347 integro] om. G I 351 in] om. S I 352 Ad Quodvultdeum] De quo(sed exp. et Ad 322 Ferte ... 328 adest] VERGILIUS,Aeneis, IX (ed. R. A. B. MYNORS, p. 307, quod i. m.) vultdeum L I 353 in2) om. G I 356 ne] de addo X I servire] 37-49). I 330 Necessitas ... occasu] VEGETIUS,Epitoma rei militanS, IV, c. 25, n. servunt (I) X I esse rumpenda] causa praedicta G I 358 Dico ... 371 est] om. A 5 (ed. A. ONNERFORS,p. 228, 488-489: ''Necessitas enim quaedam virtutis est I quod] om. I I tali casu] casu isto GI I nemini] neminem CH I 359 cum2] desperatio. In hoc casu unum oppidanis auxilium est"). I 331 tamen X I 360 caute] tacite I I illius] istius I-I I 361 instruit] instituit I desperantibus ... audacia] [bid., III c. 9, n. 13 (ed. A. ONNERFORS, p. 136, 607-608). I Clausis ... 335 salutem) [bid., III, c. 21, n. 2 (ed. A. ONNERFORS, 340 I3allistae... 348 servire] VEGETIUS, Epitoma rei militaris, IV, c. 9, n. 2 (ed. A. pp. 172, 1126 - 173, 1140). I 335 Sed ... salutem] VERGILIUS,Aeneis, II (ed. ONNERFORS,pp. 208, 218 - 209, 229). I 354 Dixi ... 357 rumpenda] AUGUST., R.A.B. MYNORS,p. 138,354). Ep. 228 (Ad .Honoratum),n. 1 (CSEL 57, p. 484, 10-14; PL 33,1013-1014). 172 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 173 dicens: «Superest edocerequemadmodum recedatur ab hostibus. Nam disciplinae mortem magis turpi timentes. Fortis autem non talis». <. praecepit sive permiserit. Fugiant omnino de civitate in civitatem, quando eorum Si autem solus praelatus quaeratur ad mortem, subdistinguo, quia quisque specialiter a persecutOlibus quaeritur, ut ab his, qui non ita requimlltur, 1370'" I aut potest a populo abscondi ne pereat, aut non. Si sic, dico quod tunc 485 nOli deseratur Ecclesia, sed praebeallt cibaria conservis suis, quos aliter vivere 1I0n non debet fugere, dicente AUGUSTINO in saepe dicta epistola ante posse 1I0verulI!».Per quod intelligit a contrario, quod si non remanent qui finem: «Si laici non quaerantur ad mortem, possunt occultare quoquo modo 465 impleant ecclesiasticum ministerium, quod nec licet fugere praelatum ePiscoposet clericos,sicut ille adiuverit in cuius potestate omnia sunt, qui potest et cum solus quaeritur, sicut nec cum quaeritur tota commurutas, ut iam nonji/gientem per mirabilem servare potentiam. S ed ideo quaerimus quid nosfacere habitum est supra. Unde post modicum subdit AUGUSTINUS dicens: 490 «Cur sibi putant indifferenter obtemperandum essepraecepto, ubi legitur de civitate debeamus, ne omnibus quaerentibus divina miramla tentare Dominum iudicemum. Si non, tunc debet et potest praelatus fugere, dum tamen non iII civitatem esse ji/giendmn, et mercenarium exhortarent, qui videt lupum deseratur necessariis ministris ecclesia. Et hoc tripliciter: vel aliorum 470 actu, vel aliorum instinctu, vel proprio motu divino aut humano. ACGHILSX 473 praedictae] precedenter G I hoc fecit] inv. S I 474 parentibus] om. I I in ... parvulus] parvulus in Aegyptum S I fugit] fugerit I I 475 congregaverat] congregaveraret (1)X I 477 Numquid] Nunc quam G I quando] quoniam X ACGHILSX I 478 submissus est] submissem I I est] et L I ut] non G I 479 ibi] tibi I I Ecclesia] et tamen G I aliis] ministris addo.rede.'P. H I 480 Eis quippe] Eisque 450 attamen] actum I I 451 utiliores deberent] il/I( S I 452 etiamsi] etsi CGL GI I quippe] om. CLSX I volentibus] nolentibus CLS I 481 semetipsum] I commori] morari G I 453 reputati] deputati X reputari G I deberent] seipsum et -met- z: m. C I quem] quam CLX I proprie] prope CHLSX et addo deberet X debet CH I simul] om. I vel G I et] ut G in addo IX I 454 L I 482 quaerebat] quaerebatur G I 483 permiserit] promiserit G I 484 compellere] expellere G I dicente Augustino] dicunt G I sic] om. I I 455 quaeritur] om. G I ut ... qui] et non ab aliis quia G I requiruntur] requiritur G disceptatio] deceptatio G I 456 disceptatio] decepta tio G I si] om. G I non] I 485 nonI] ut G I conservis suis] cum servis sive I I 486 Per quod] iter. r I om. CHLSX I 457 sorte] forte CI-r I Deinde] Deus ILX de his G I 458 488 cum2] om. C I tota] ratio G I communitas] civitas C I 490 Cur] Cum minus est] il/I( GI I 459 si] sed I I 460 vident] videntur CX ponere addosed CHIL I indifferenter] et differenter C I 491 in] ad G I exhortare nt] non exp. S I etl] om. CS I potius] post I I 462 quaeratur] om. L I 463 aut non] exhorrent Bad. cumAugu.rtino I lupum] lect.con/ I om. G I 466 cuius] eius I I 468 miracula] mirabilia G I 469 tunc debet] inI( 472 primo modo] Cf .rupra,lin. 470-471. I 473 Numquid .. .475 congregaverat] H I et potest] om. CS I 470 deseratur] desertur I I tripliciter] simpliciter G AUGUST., Ep. 228 (Ad Honoratum), n. 2 (CSEL 57, p. 485, 8-10; PL 33,1014). I 450 sorte ... sunt] Ibid., n. 12 (CSEL 57, p. 494, 14-15; PL 33, 1018). I 454 476 secundo modo] q .rtIpra, in. 471. I 477 Numquid .. .486 noverunt] Ibid., n. l Si.. .461 fugere] Ibid., n. 12 (CSEL 57, p. 494, 9-23; PL 33, 1018). I 465 2 (CSEL 57, p. 485, 10-22; PL 33, 1014). I 488 ut .. .489 supra] q mpra, hn. Si.. .469 iudicemur] AUGUST., Ep. 228 (Ad HOl/oratum),n. 11 (CSEL 57, p. 493, 403-471. I 490 Cur. . .498 Paulus] AUGUST., Ep. 228 (Ad Honoratum), n. 6 9-15; PL 33, 1017). (CSEL 57, pp. 488, 11 - 489,1; PL 33,1015). 178 QUODLIBET XV QUAESTIO 16 179 S 269'" venientem etfugit, quia non est ei cura I de ovibus? Cur non istas duas dominicas quendam dixi.r.re audivimus: 'Si Dominus imperavit fugam in ei.rpersecutionibus, verasque sententias, unam scilicet Ilbifuga sinitur aut iubetur, alteram ubi arguitur ubi pote.rt esse fmctus martyrii, quanto magis debemus fugere steriles passiones, atque culpatur, sic intelligerestudent, ut inter se non reperiantur essecontral7ae,sicut 515 quando est barbaricus et ho.rtili.rincursu.r'! Vemm est quidem et acceptabile, .redhis non slmt? Et hoc quomodo reperitur, nisi attendatur, tunc de locis in quibus sumus, 495 quo.r eccle.ria.rtici rdinis non tenent vincul{/)). Et infra: «Qui.r autem credat ita o fugiendum esseministros Christt; quando ibi plebs Christi nonfuerit cui ministretur, Deum hoc fieri voluisse, ut necessario ministerio, sine quo vivere nequeunt, aut etiam fuerit, et potest impleri per alios necessarium ministmum ab eis quibus desererentur greges, quos suo sanguine comparavit?», quasi dicat nullus est non est eadem causafugiendi, sicut in sporta submissus fugit Paulus». catholicus qui hoc credere debeat. Quod autem non sit manendum in De fuga tertio modo, scilicet proprio motu divino exemplo 520 persecutionibus, sed potius fugiendum, una via arguit dictus episcopus G 270" H 280"" Christi, de quo dicitur Ioa n n i s VIIIQ: «Iesus autem abscondit se, et exivit 500 sic, dicente AUGUSTINO in dicta epistola: «Si in ecclesiispersistendum est, de templm>;et L u c a e IVQ: «Transiens per medium illorum, ibat». quid simus nobis vel populo profuturi, non video, nisi ut ante oculo.rno.rtros viri De fuga quarto modo, scilicet proprio motu humano, intellige cadant, feminae con.rtuprentur, incendantur ecclesiae,no.rip.ri tormenti.r dejiciamu.f». L 257" secundum praedicta, non sine divina inspiratione, I exemplo Athanasii Et respondet AUGUSTINUS subdens singula singulis dicens: <<.Potens est de quo dicit AUGUSTINUS, post praemissa de Paulo, sic: <